Giáo trình môn Tài chính tiền tệ

Giáo trình môn Tài chính tiền tệ của Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh với những kiến thức và thông tin bổ ích giúp sinh viên tham khảo, ôn luyện và phục vụ nhu cầu học tập của mình cụ thể là có định hướng ôn tập, nắm vững kiến thức môn học và làm bài tốt trong những bài kiểm tra, bài tiểu luận, bài tập kết thúc học phần, từ đó học tập tốt và có kết quả cao cũng như có thể vận dụng tốt những kiến thức mình đã học vào thực tiễn cuộc sống. Mời bạn đọc đón xem!

lOMoARcPSD|36477832
GII THIU CHƯƠNG TRÌNH
I. Vị trí môn học:
Môn hc Tài chính-Tin t hình thành trên cơ s tng hp chn lc nhng ni
dung ch yếu ca hai môn học: “Tài chính học” “Lưu thông Tin t-Tín dụng” của
chuyên ngành Tài chính và Ngân hàng.
Nhng kiến thc ca môn hc này mang tính tng hp, có liên quan trc tiếp ến iu
kin kinh tế vĩ trong nn kinh tế th trường iu tiết. Do vy tr thành môn
hc cơ s cho tt c sinh viên i hc thuc các ngành kinh tế.
Môn hc này cung cp cho sinh viên nhng kiến thc, nhng khái nim nhng
ni dung ch yếu vi chính, Tin t, Tín dng và Ngân hàng. Nó có tác dng làm
cơ s b tr cho vic nghiên cu các môn kinh tế ngành.
Giáo trình công trình nghiên cu ca các giáo viên B môn Tài chínhNgân hàng,
ược các giáo viên trc tiếp biên son:
- Ths Trn Ái Kết: biên son các chương I, II, III, VI, IX
- Ths Phan Tùng Lâm: biên son chương IV
- Nguyn Th Lương, Đoàn Th Cm Vân: biên son chương V
- Phm Xuân Minh: biên son chương VII và VIII
II. Phân phối chương trình:
Chương trình môn hc ược phân phi như sau:
Chương I: Nhng vn cơ bn v tin t
Chương II: Nhng vn cơ bn v tài chính
Chương III: Nhng vn cơ bn v tín dng
Chương IV: Ngân sách Nhà nước
Chương V: Th trường tài chính và các nh chế tài chính trung gian
Chương VI: Tài chính doanh nghip
Chương VII: H thng ngân hàng trong nn kinh tế th trường
Chương VIII: Lm phát và chính sách tin t
Chương IX: Quan h thanh toán và tín dng quc tế
lOMoARcPSD|36477832
lOMoARcPSD|36477832
CHƯƠNG I NHNG VN ĐỀ CƠ BN V
TIN T VÀ LƯU THÔNG TIN T
I. NGUỒN GỐC VÀ BẢN CHẤT CỦA TIỀN TỆ:
T rt sm trong lch s loài người ã xut hin nhu cu phi mt hình thc
tin t m trung gian trao i. Tuy nhiên quá trình phát trin các hình thái ca tin t
cho thy khó có th ưa ra mt nh nghĩa v tin t ược các nhà kinh tế hc thng nht
chp nhn. Trong tác phm góp phn phê phán khoa kinh tế chính tr, K. Marx viết
“ Một khi người ta hiu rng ngun gc ca tin t ngay trong hàng hoá, thì người
ta ã khc phc ược các khó khăn chính trong s phân tích tin tệ”. Nhưng Marx cũng
ch ra rng người ch nghiên cu tin t các hình thái tin t trc tiếp sinh ra t trao
i hàng hoá ch không nghiên cu các hình thái tin t thuc v mt giai on cao hơn
ca quá trình sn xut như tin tín dng chng hn.
Khi nói ến tin t, hu hết các nhà kinh tế hc trước ây cũng cho rng ó phương
tin trung gian trao i. Điu y ch phù hp và úng vi giai on ban u khi con người
bt u s dng công c tin t. Quá trình phát trin ca tin t cho thy tin t không
chvai trò trung gian trao i còn giúp cho chúng ta thc hin các hot ng
u tư tín dụngNgoài ra, n những vt th khác gi vai trò trung gian trao i
như chi phiếu, thương phiếu, k phiếu,… các nhà kinh tế hc vn không thng
nht vi nhau phi tin t hay không. Irving Fisher cho rng chgiy bc ngân
hàng tin t, trong khi Conant Paul Warburg cho rng chi phiếu cũng tin t.
Samuelson li cho rng tin bt c cái mà nh người ta th mua ược hu
hết mi th. Theo Charles Rist thì cái tht quan trng i vi nhà kinh tế không phi
s thng nht v mt nh nghĩa thế nào tin t phi biết hiu hin tượng
tin t.
II. CÁC HÌNH THÁI TIỀN TỆ:
Nghiên cu lch s phát sinh và phát trin ca tin t cho thy tin t ã tri qua
nhiu hình thái: hoá t, tín t và bút t...
1. Hoá tệ:
lOMoARcPSD|36477832
Mt hàng hoá nào ó gi vai trò làm vt trung gian trao i ược gi là hoá t, hoá
t bao gm hoá t không kim loi và hoá t bng kim loi.
Hoá t không kim loi.
Sn xut trao i ng hoá ngày càng phát trin. S trao i không còn ngu
nhiên, không còn trên cơ s ca nh giá gin ơn. Trao i ã vượt khi cái khung nh
hp mt vài hàng hoá, gii hn trong mt vài a phương. S trao i ngày càng nhiu
hơn ó gia các hàng hoá òi hi phi có mt hàng hoá tính ng nht, tin dng trong
vai trò ca vt ngang giá, có th to iu kin thun li trong trao i, và bo tn giá tr.
Nhng hình thái tin t u tiên có v l lùng, nhưng nói chung là nhng vt trang sc
hay nhng vt th ăn. Th dân các b bin Châu Á, Châu Phi, trước ây ã dùng
v sò, v c làm tin. Lúa i mch ược s dng vùng Lưỡng Hà, go ược
dùng qun o Philippines. Trước Công nguyên, Trung Quc la ược s dng
làm tiền…
Tin t bng hàng hoá nhng bt tin nht nh ca nó trong quá trình phc v
trao i như không ược mi người mi nơi chp nhn, d hư hng, không ng nht …
do ó dn ến vic s dng hoá t bng kim loi.
Hoá t bng kim loi.
Khi sn xut và trao i hàng hoá phát trin kèm theo s m rng phân công lao
ng hi ng thi vi s xut thin ca Nnước giao dch quc tế thường xuyên.
Kim loi ngày càng có nhng ưu im ni bt trong vai trò ca vt ngang giá bi nhng
thuc tính bn, gn, giá tr ph biến,… Nhng ng tin bng kim loi: ng, chì,
km, thiếc, bc, vàng xut hin thay thế cho các hoá t không kim loi. Tin bng chì
ch xut hin u tiên Trung Quc dưới dng mt thi dài có l mt u th xâu
thành chui. Tin bng hp kim vàng bc xut hin u tiên vào nhng năm 685
652 trước Công nguyên vùng Tiu Á Hy Lp óng du in nh ni m bo
giá tr. Các ng tin bng kim loi ã sm xut hin vùng Địa Trung Hi. Tin kim
loi u tiên Anh làm bng thiếc, Thu Sĩ Nga bng ng. Khi bch kim mi
ược phát hin, trong thi k 1828 1844, người Nga cho ó là kim loi không s dng
ược nên em úc tin. Nếu so vi các loi tin t trước ó, tin bng kim loi, bên cnh
nhng ưu im nht nh cũng ưa ến nhng bt tin trong quá trình phát trin trao i
như: cng knh, khó ct gi, khó chuyên chCuối cùng, trong các kim loi quý (
lOMoARcPSD|36477832
quí kim) như vàng, bc, nhng th tin tht s chúng giá tr ni ti tr nên thông
dng trong mt thi gian khá lâu cho ến cui thế k th XIX và u thế k th XX.
Khong thế k th XVI Châu Âu nhiu nước s dng vàng làm tin, có nước
va s dng vàng va s dng bc. Các nước Châu Á s dng bc ph biến. Vic
úc quý kim thành tin ngay t u ược coi là vương quyn, ánh du k nguyên ng tr
ca lãnh chúa vua chúa.
Lch s phát trin ca tin kim loi quý ã tri qua ba biến c ch yếu, quyết nh
ến vic s dng ph biến tin bng kim loi quý.
S gia tăng dân s và phát trin ô th các nước Châu Âu t thế
k XIII ưa ến s gia tăng nhu cu trao i. Các m vàng Châu Âu không
cung ng.
T cui thế k XIX u thế k XX bch kim loi b mt giá, trong
thi gian dài vàng, bc song song ược s dng làm tin; các nước Châu Âu
s dng c vàng ln bc. Ch các nước Châu Á mi s dng bc (do không
vàng) ến cui thế k XIX bc ngày càng mt giádo vy các nước Châu Âu
và c Hoa K quyết nh và s dng vàng, các nước Chu Á như Nht Bn,
n Độ, Trung Hoa do l thuc s nhp cng nguyên liệu máy móctừ
Phương y nên cũng bãi b bc s dng vàng. Đông Dương, bc ược s
dng làm tin t 1885 ến 1931. Đến năm 1931 ng bc Đông Dương t bn
v bc sang bn v vàng, th cho rng, khong t 1935 ch còn mt kim
loi quý ược tt c các nước chp nhn làm tin trên thế gii là vàng.
2. Tín tệ:
Tín t ược hiu là th tin t nó không giá tr nhưng do s tín nhim ca mi
người mà nó ược lưu dng. Tín t có th bao gm tin bng kim loi và tin giy.
Tin bng kim loi thuc hình thái tín t khác vi kim loi tin
t thuc hình thái hoá t. nh thái này giá tr ni ti ca kim loi thường
không phù hp vi giá tr danh nghĩa.
Tin giy bao gm tin giy kh hoán và tin giy bt kh hoán.
Tin giy kh hoán th tin ược lưu hành thay cho tin vàng
hay tin bc ký thác ngân hàng. Bt c lúc nào mi người cũng có th em
lOMoARcPSD|36477832
tin giy kh hoán ó i ly vàng hay bc giá tr tương ương vi giá tr
ược ghi trên tin giy
kh hoán ó.
Trung Hoa t i Tng ã xut hin tin giy. Vì nhng nhu cu mua bán, các
thương gia hình thành tng thương hi nhiu chi nhánh khp các th trn ln.
Các thương gia ký thác vàng hay bc vào hi s ca thương hi ri nhn giy chng
nhn ca hi s thương hi, vi giy chng nhn này các thương gia có th mua hàng
các th trn khác nhau có chi nhánh ca thương hi, ngoài loi giy chng nhn trên
triu ình nhà Tng còn phát hành tin giy và ược dân chúng chp nhn.
Vit Nam vào cui i Trn, H Quý Ly ã thí nghim cho phát hành tin giy.
Nhân dân ai cũng phi np tin ng vào cho Nhà nước, c 1 quan tin ng i ược 2
quan tin giy, vic s dng tin giy ca H Quý Ly tht bi vì nhà H sm b lt ,
dân chưa quen s dng tin giy và sai lm khi xác nh quan h gia tin ng và tin
giy (bao hàm ý nghĩa tin giy có giá tr thp hơn).
Ngun gc ca tin giy ch th ược hiu khi xem xét lch s tin t các
nước Châu Âu. T u thế k th XVII, Lan ngân hàng Amsterdam ã cung cp
cho nhng thân ch gi vàng vào ngân hàng nhng giy chng nhn bao gm nhiu
t nh. Khi cn, có th em nhng t nh y i ly vàng hay bc ti ngân hàng. Trong
thanh toán cho người khác các giy nh y cũng ược chp nhn. Sau ó mt ngân
hàng Thy Đin tên Palmstruch ã mnh dn phát hành tin giy cho vay. T ó ngân
hàng Palmstruch kh năng cho vay nhiu hơn vn t có. Vi nhiu loi tin giy
ược phát hành, lưu thông tin t b ri loi nhiu nhà ngân hàng lm dng gây nhiu
thit hi cho dân chúng. Do ó, vua chúa các nước phi can thip vì cho rng vic úc
tin t xưa là vương quyn mt khác vic phát hành tin giy mt ngun li to
ln. Vương quyn các nước Châu Âu tha nhn mt ngân hàng t có quyn phát hành
tin giy vi nhng iu kin nht nh:
+ Điu kin kh hoán: có th i ly bt c lúc nào ti ngân hàng phát hành
+ Điu kin d tr vàng làm m bo: ban u là 100% sau còn 40%
+ Điu kin phi cho Nhà nước vay không tính lãi khi cn thiết.
lOMoARcPSD|36477832
Tin giy bt kh hoán th tin giy bt buc lưu hành, mi người không
th em tin giy này ến ngân hàng i ly vàng hay bc.
Ngun gc ca tin bt kh hoán là bi nhng nguyên nhân sau:
+ Thế chiến th nht ã làm cho các quc gia tham chiến không còn vàng i
cho dân chúng. Nước Anh t năm 1931 ã cưỡng bc lưu hành tin giy bt kh hoán,
nước Pháp năm 1936.
+ Khng hong kinh tế thế gii năm 1929 dn ến nước Đức mi người ua nhau
rút tin, do ó Ngân hàng Trung ương Đức ã phi dùng vàng tr n nước ngoài do
ó s tr kim gn như không còn. Tiến sĩ Schacht (1933 1936) ã áp dng chính sách
tin tài tr bng ch phát hành trái phiếu, tài tr sn xut nhng chương trình
kinh tế, hi ln. Bin pháp này m gim 50% tht nghip, sn xut tăng 41%
(1934). T ó, nhiu nhà kinh tế cho rng giá tr tin t không phi da vào d tr ng
như các quan im trước ây.
3. Bút tệ:
Bút tmt hình thái tin t ược s dng bng cách ghi chép trong s sách kế
toán ca Ngân hàng. Bút t xut hin ln u ti nước Anh, vào gia thế k XIX. Để
tránh nhng quy nh cht ch trong vic phát hành giy bc, các nhà ngân hàng Anh
ã sáng chế ra h thng thanh toán qua sch ngân hàng.
Bút t ngày càng vai trò quan trng, nhng quc gia nn kinh tế phát
trin và h thng ngân hàng phát trin, người dân có thói quen s dng bút t.
4. Tiền iện tử:
Có nhiu tên gi cho th tin này: tin nha, tin thông minh,… Đây có phi là
mt nh thái tin t không vn chưa thng nht. Mt s quan im cho rng ây
ch là “phương tin chi tr mi”, s “chuyển dch vn bng in t”.
lOMoARcPSD|36477832
III. CÁC CHC NĂNG CA TIN T
biu hin dưới hình thc nào, tin t cũng ba chc năng cơ bn: chc
năng phương tin trao i, chc năng ơn v ánh giá chc năng phương tin d tr
giá tr.
1. Chc năng phương tin trao i
mt phương tin trao i, tin t ược s dng như mt vt môi gii trung gian trong
vic trao i các hàng hoá, dch v. Đây là chc năng u tiên ca tin t, nó phn ánh
lý do ti sao tin t li xut hin và tn ti trong nn kinh tế hàng hoá .
Trong nn kinh tế trao i trc tiếp, người ta phi tiến hành ng thi hai dch v bán
và mua vi mt người khác. Điu óơn gin trong trường hp ch có ít người tham
gia trao i, nhưng trong iu kin nn kinh tế phát trin, c chi phí m kiếm như
vy quá cao. vy người ta cn s dng tin làm môi gii trong quá trình y, tc
người ta trước hết s i hàng hoá ca mình ly tin sau ó dùng tin mua th hàng
hoá mình cn. Rõ ràng vic thc hin ln lượt các giao dch bán và mua vi hai người
s d dàng hơn nhiu so vi vic thưc hin ng thi hai giao dch i vi cùng mt
người.
Để thc hin chc năng phương tin trao i tin phi có nhng tiêu chun nht nh:
- Được chp nhn rng rãi: phi ược con người chp nhn rng rãi trong lưu thông,
bi ch khi mi người cùng chp nhn thì người hàng hoá mi ng ý i
hàng hóa ca mình ly tin;
- D nhn biết: con người phi nhn biết nó d dàng;
- th chia nh ược: to thun li cho vic i chác gia các hàng hoá giá tr
khác nhau;
- D vn chuyn: tin t phi gn nh d dàng trong vic trao i hàng hoá khong
cách xa;
- Không b hư hng mt cách nhanh chóng;
- Được to ra hàng lot mt cách d dàng: s lượng ca nó dùng trong trao i;
- Có tính ng nht: các ng tin có cùng mnh giá phi có sc mua ngang nhau.
2. Chức năng ơn vị ánh giá.
Chc năng th hai ca tin là mt ơn v ánh giá, tc là tin t ược s dng làm ơn v
o giá tr ca các hàng hoá, dch v trong nn kinh tế. Qua vic thc hin chc năng
lOMoARcPSD|36477832
này, giá tr ca các hàng hoá, dch v ược biu hin ra bng tin, như vic o khi
kượng bng kg, o i bằng m…nhờ ó vic trao i hàng hoá ược din ra thun
li hơn.
Nếu giá tr hàng hoá không ơn v o chung là tin, mi hàng hoá s ược nh
giá bng tt c các hàng hoá còn li, và như vy s lượng giá các mt hàng trong nn
kinh tế ngày nay s nhiu ến mc người ta không còn thi gian cho vic tiêu dùng
hàng hoá, do phn ln thi gian ã ng cho vic c giá hàng hoá. Khi giá ca các hàng
hoá, dch v ược biu hin bng tin, không nhng thun tin cho người bán hàng hóa
vic c bng gcũng ơn gin hơn rt nhiu vi chi phí thi gian ít hơn s dng
cho các giao dch.
mt ơn v ánh giá, to cơ s thun li cho vic s dng tin làm phương tin
trao i, nhưng cũng chính trong quá trình trao i s dng tin làm trung gian, các t l
trao i ược hình thành theo tp quán - tc là ngay t khi mi ra i, vic s dng tin
làm phương tin trao i ã dn ti vic dùng tin m ơn v ánh giá. Đầu tiên nhng
phương tin ược s dng làm tin biu hin giá tr hàng hoá cũng có giá tr như các
hàng hoá khác. Cơ s cho vic tin biu hin giá tr các hàng hoá khác chính tin
cũng có giá tr s dng như các hàng hoá khác (Theo phân tích ca Marx v s phát
trin ca các hình thái biu hin giá tr hàng hoá: giá tr hàng hoá ược biu hin giá
tr s dng ca hàng hoá óng vai trò vt ngang giá, vt ngang giá chung). vy trong
thi i ngày nay, mc dù các phương tin ược s dng là tin không còn giá tr như
các hàng hoá khác nhưng nó ược mi người chp nhn trong lưu thông (có giá tr s
dng c bit), do ó vn ược s dng ánh giá giá tr các hàng hoá. Trong bt k nn
kinh tế tin t nào vic s dng tin làm ơn v o lường giá tr u mang tính cht tru
tượng, va có tính pháp lý, va có tính quy ước.
3. Chc năng phương tin d tr giá tr
mt phương tin d tr giá tr, tin t nơi ct gi sc mua qua thi gian. Khi
người ta nhn ược thu nhp chưa mun tiêu hoc chưa iu kin chi tiêu
ngay, tin là mt phương tin cho vic ct gi sc mua trong nhng trường hp này
hoc có th người ta gi tin ch ơn thun là vic li ca ci.
Vic ct gi như vy th thc hin bng nhiu phương tin ngoài tin như: C
phiếu, trái phiếu, t ai, nhà ca…, mt s loi tài sn như vy em li mt mc lãi cao
hơn cho người gi hoc có th chng li s tăng cao v giá so vi vic gi tin mt.
lOMoARcPSD|36477832
Tuy nhiên người ta vn gi tin vi mc ích d tr giá tr bi vì tin có th chuyn i
mt cách nhanh chóng ra các tài sn khác, còn các tài sn khác nhiu khi òi hi mt
chi phí giao dch cao khi người ta mun chuyn i sang tin. Nhng iu ó cho thy,
tin là mt phương tin d tr giá tr bên cnh các loi tài sn khác.
Vic thc hin chc năng phương tin d tr giá tr ca tin tt ến âu tu thuc vào
s n nh ca mc giá chung, do giá tr ca tin ược xác nh theo khi lượng hàng hoá
mà nó có th i ược. Khi mc giá tăng lên, giá tr ca tin s gim i và ngược li. S
mt giá nhanh chóng ca tin s làm cho người ta ít mun gi nó, iu y thường xy
ra khi lm phát cao. Vì vy tin thc hin tt chc năng y, òi hi sc mua ca tin
phi n nh.
IV. KHI TIN T
Vic nh nghĩa tin t mt phương tin trao i mi ch ưa ra mt cách hiu khái
quát v tin, không cho chúng ta biết trong nn kinh tế hin ti nhng phương
tin c th nào ược coi tin, s lượng ca nhiu hay ít. vy người ta phi
nh nghĩa tin mt cách c th hơn bng vic ưa ra các phép o v các khi tin t trong
lưu thông.
Các khi tin t trong lưu thông tp hp các phương tin ược s dng chung làm
phương tin trao i, ược phân chia tu theo “ộ lỏng” hay tính thanh khoản ca các
phương tin ó trong nhng khong thi gian nht nh ca mt quc gia. Độ “lỏng”
hay tính thanh khon ca mt phương tin trao i ược hiu là kh năng chuyn i t
phương tin ó ra hàng hoá, dch v - tc phm vi và mc th s dng nhng
phương tin ó trong vic thanh toán chi tr.
Các phép o khi tin t ược ưa ra tu thuc vào các phương tin ược h thng
tài chính cung cp và thường xuyên có s thay i cho phù hp, nhưng nhìn chung các
khi tin t trong lưu thông bao gm:
- Khối tiền giao dịch (M
1
) gm nhng phương tin ược s dng
rng rãi trong thanh toán chi tr v hàng hoá dch v, b phn này có tính
lng cao nht:
+ Tin mt trong lưu hành: B phn tin mt (giy bc ngân hàng tin úc)
nm ngoài h thng ngân hàng.
+ Tin gi không k hn ti các t chc tín dng.
lOMoARcPSD|36477832
- Khối tiền mở rộng (M
2
) gm:
+ M
1
+ Tin gi có k hn
B phn tin gi k hn mc không trc tiếp s dng làm phương tin
trao i, nhưng chúng cũng th ược chuyn i ra tin giao dch mt cách nhanh
chóng vi phí tn thp. B phn y còn th ược chia ra theo k hn hoc s
lượng.
- Khối tiền tài sản (M
3
) bao gm:
+ M
2
+ Trái khoán mc lng cao như: Hi phiếu, tín phiếu kho bạc… Bộ phn
trái khoán này là tài sn chính nhưng vn th ược chuyn i ra tin giao dch tương
i nhanh chóng.
Mc dù s liu v các khi tin t ược công b và s dng vào nhng mc ích
nht nh, nhưng vic ưa ra các phép o lượng tin ch ý nghĩa khi va tp hp
ược các phương tin trao i trong nn kinh tế, va to cơ s d báo lm phát chu
k kinh doanh. vy, hin nay mt s nước ang nghiên cu ưa ra phép o “tổng
lượng tin t trọng” trong ó mỗi loi tài sn mt t trng khác nhau tu theo
“lỏng” ca khi cng li vi nhau. Vic la chn phép o nào ph thuc vào nhn
thc kh năng ca NHTƯ trong iu hành chính sách thc tế. Tuy nhiên, s dng
trc tiếp trong các giao dch làm phương tin trao i ch yếu khi tin M
1
, vy
nh nghĩa M
1
ược s dng thường xuyên khi nói ti cung-cu tin t.
V. CUNG - CU TIN T
1. Cu tin t
Vic nghiên cu cu tin t luôn ược các nhà kinh tế quan m, th cho
nhng gi ý v hoch nh chính sách ca nhng người chu trách nhim iu hành nn
kinh tế.
1.1. Mt s hc thuyết v cu tin t
Qua thi gian, nhng hc thuyết v cu tin t ã cho thy s tranh lun không
ngng ca các nhà kinh tế v s nh hưởng ca lãi sut ến cu tin t, và sau ó là s
nh hưởng ca tin t i vi hot ng kinh tế.
1.1.1Quy luật lưu thông tiền tệ của Karl Marx.
lOMoARcPSD|36477832
Khi nghiên cu các chc năng ca tin t, Karl Marx ưa ra 5 chc năng: chc
năng thước o giá tr, chc năng phương tin lưu thông, chc năng phương tin ct
gi, chc năng phương tin thanh toán chc năng tin t thế gii. Trong vic nghiên
cu chc năng phương tin lưu thông ca tin t, Marx ã ưa ra quy lut lưu thông tin
t hay quy lut v s lượng tin cn thiết cho lưu thông vi ni dung:
S lượng tin cn thiết thc hin chc năng phương tin lưu thông t l thun
vi tng s giá c hàng hoá trong lưu thông và t l nghch vi tc lưu thông bình
quân ca các ng tin cùng loi.
Mn = PQ
V
Trong ó:
M
n
: S lượng tin cn thiết thc hin chc năng phương tin lưu thông.
M
n
PQ : Tng s giá c hàng hoá trong lưu thông.
V: Tc lưu thông bình quân ca tin t.
Đến chc năng phương tin thanh toán, quy lut y ược phát biu y như
sau:
Khi lượ
ng tin Tng giá cn
thi ết thc c hàng _ hin
chc năng hoá trong
phương tin lưu lưu thông
Tng Giá c Giá c hàng
giá c + hàng hoá _ hoá thc hin
hàng hoá ến hn bng thanh bán chu
thanh toán toán bù tr
thông và =
phương tin Tc lưu thông bình quân ca tin t
thanh
toán
Bng vic ưa ra quy lut v s lượng tin cn thiết cho lưu thông, Karl Marx ã
ch ra rng nn kinh tế cn mt lượng tin nht nh cho vic thc hin các giao dch
v hàng hoá dch v, s lượng tiny chu nh hưởng ca hai yếu t cơ bn là tng
giá c hàng hoá trong lưu thông và tc lưu thông bình quân ca tin t.
Yêu cu ca quy lut lưu thông tin t cn thiết cho lưu thông, tc òi hi lượng
tin cung ng phi cân i vi lượng tin cn cho vic thc hin các giao dch ca nn
kinh tế.
lOMoARcPSD|36477832
1.1.2Hc thuyết s lượng tin t thô sơ
Vào cui thế k XIX u thế k XX, mt s nhà kinh tế i din tiêu biu
Irving Fisher i hc Yale ưa ra hc thuyết v s lượng tin t mà ni dung ch yếu
là mt hc thuyết vế xác nh thu nhp danh nghĩa.
Trong tác phm “sc mua ca tin tệ”, nhà kinh tế hc M Irving Fisher ưa ra
mi quan h gia tng lượng tin t (M) vi tng chi tiêu mua hàng hoá, dch v
ược sn xut ra trong nn kinh tế da trên mt khái nim gi tc lưu thông tin
t theo phương trình trao i tính theo giá tr danh nghĩa ca các giao dch trong nn
kinh tế:
MV
T
= PT
Trong ó P giá bình quân mi giao dch, T s lượng giao dch tiến hành
trong mt năm V
T
tc giao dch ca tin t - tc khi lượng tin quay vòng
hàng năm. giá tr danh nghĩa ca các giao dch (T) rt khó o lường cho nên hc
thuyết s lượng ã ược phát biu theo tng sn phm (Y):
MV=PY
Trong ó V tc thu nhp o lường s ln trung bình trong mt năm mt ơn
v tin t ược chi dùng mua tng s hàng hoá, dch v ược sn xut ra trong nn kinh
tế.
V
=
PY
M
Irving Fisher lp lun rng tc thu nhp ược xác nh bi các t chc trong
nn kinh tế nh hưởng ến cách các nhân thc hin các giao dch. Nếu người ta
dùng s ghi nth tín dng tiến hành các giao dch ca mình và do ó mà s dng
tin ít hơn thông thường khi mua thì lượng tin ược yêu cu ít i tiến hành các giao
dch do thu nhp danh nghĩa y nên ( M so vi PY) tc (PY/M) s tăng lên.
Ngược li nếu mua tr bng tin mt hoc séc là thun tin hơn thì cn s dng lượng
tin nhiu hơn tiến hành các giao dch ược sinh ra bi cùng mt mc thu nhp danh
nghĩa và tc s gim xung. Tuy nhiên quan im ca Fisher nhng c im v t
chc công ngh ca nn kinh tế s ch nh hưởng ến tc mt cách chm chp qua
thi gian, cho nên tc d s gi nguyên mt cách hp lý trong thi gian ngn.
lOMoARcPSD|36477832
Vi quan im này, phương trình trao i ược chuyn thành hc thuyết s lượng
tin t vi ni dung: S lượng thu nhp danh nghĩa ch ược xác nh bi nhng chuyn
ng trong s lượng tin t.
Irving Fisher và các nhà kinh tế c in khác cho rng tin lương và giá c hoàn
toàn linh hot nên coi mc tng sn phm ược sn xut trong nn kinh tế (Y) thường
ược gi mc công ăn vic làm y , do vy Y th ược coi mt cách hp
không thay i trong thi gian ngn.
Như vy: phương trình trao i ược viết li:
P = (V/Y) x M = k x M
Trong ó: k (= V/Y) không thay i trong thi gian ngn thay i chm trong
thi gian dài. Hc thuyết s lượng tin t hàm ý rng: nhng thay i trong mc giá c
ch là kết qu ca nhng thay i trong s lượng tin t thô sơ ã i ến vn cu tin t.
Phương trình trao i ược viết li như sau:
M =
1
× PY
V
Khi th trường tin t cân bng: s lượng tin các t chc và cá nhân nm gi
(M) bng s lượng tin ược yêu cu (MD), vì vy:
MD =
1
× PY = k × PY
V
Trong ó: k =
1
là mt hng s V
Như vy hc thuyết s lượng tin t ca Fisher nói nên rng: cu v tin là mt
hàm s ca thu nhp và lãi xut không có nh hưởng ến cu ca tin t.
1.1.3 Lý thuyết ca Keynes v s ưa thích tin mt
Trong khi I. Fisher phát trin quan im hc thuyết s lượng ca mình v MD thì mt
nhóm các nhà kinh tế Cambridge cũng ang nghiên cu v nhng vn ó cũng
ưa ra kết lun MD = k PY . Nhưng khác vi Fisher, h nhn mnh s la chn ca
các nhân trong vic gi tin và không bác b s nh hưởng ca lãi sut ến MD.
Trên cơ s quan im này, Keynes xây dng lý thuyết v cu tin t ược gi là
lý thuyết v s ưa thích tin mt. Lý thuyết này ược trình bày trong tác phm ni
lOMoARcPSD|36477832
tiếng: “Học thuyết chung v công ăn vic làm, lãi xut và tin tệ”. Trong học thuyết
ca mình, Keynes ã nêu ra 3 ng cơ cho vic gi tin:
- Động cơ giao dch:
Các nhân nm gi tin ó phương tin trao i th dùng tiến hành
các giao dch hàng ngày. Keynes nhn mnh rng b phn ca cu tin t ó trước tiên
do mc giao dch ca dân chúng quyết nh. Nhng giao dch có t l vi thu nhp cho
nên cu tin t cho giao dch t l vi thu nhp.
- Động cơ d phòng
Keynes tha nhn rng ngoài vic gi tin tiến hành giao dch hàng ngày,
người ta còn gi thêm tin dùng cho nhng nhu cu bt ng. Tin d phòng ược s
dng trong các cơ hi mua thun tin hoc cho nhu cu chi tiêu bt thường.
Keynes tin rng s tin d phòng mà người ta mun nm gi ược c nh trước
tiên tiên bi mc các giao dch mà người ta d tính s thc hin trong tương lai và
nhng giao dch ó t l vi thu nhp, do ó cn tin d phòng t l vi thu nhp.
- Động cơ u cơ
Keynes ng ý rng tin t là phương tin ct gi ca ci và gi ng cơ gi tin
ng cơ u cơ. Keynes ng ý vi các nhà kinh tế Cambridge rng ca ci gn cht
vi thu nhp nên b phn cu thành mang tính u cơ ca cu tin t s liên quan ến
thu nhp, nhưng Keynes tin rng lãi sut óng mt vai trò quan trng.
Keynes chia các tài sn th ược dùng ct gi ca ci làm hai loi: tin
trái khoán. Keynes gi nh rng li tc d tính v tin là s không, li tc d tính i
vi trái khoán gm tin lãi và t l d tính v khon li vn.
Keynes gi nh rng: các cá nhân tin rng lãi sut có chiu hướng quay v mt
giá tr thông thường nào ó. Nếu lãi sut thp hơn giá tr thông thường ó thì người ta
d tính lãi sut ca trái khoán tăng lên trong tương lai như vy d tính s b mt
vn v trái khoán ó. Kết qu là người ta rt có th gi ca ci ca mình bng tin hơn
là bng trái khoán cu tin t s cao. Ngược li, nếu lãi sut cao hơn giá tr thông
thường ó, cu tin t s thp. T lp lun trên cu tin tliên h âm so vi mc lãi
sut.
Đặt chung ba ộng cơ với nhau:
Đặt chung ba ng cơ gi tin vào phương trình cu tin t, Keynes ã phân bit
gi s lượng danh nghĩa vi s lượng thc tế. Tin t ược ánh giá theo giá tr
lOMoARcPSD|36477832
có th mua. Keynes ưa ra phương trình cu tin t, gi là hàm s ưa thích tin mt,
cho biết cu tin thc tế là mt hàm s ca i và Y.
MDP = f ⎛⎜i,Y⎞⎟⎠
+
Du -, + trong hàm s ưa thích tin mt ý nghĩa cu v s dư tin mt
thc tế có liên h âm vi i và lin h dương vi Y.
Trong iu kin cân bng ca th trường tin t: MD = M
V =
PY
=
Y
M f i Y(
,
)
Cu tin t liên h âm vi lãi sut, nên khi tăng lên,
f i Y
(
,
) gim xung và tc
tăng lên. Do lãi sut b biến ng mnh nên thuyết ưa thích tin mt ch ra rng tc
cũng biến ng mnh.
Như vy thuyết ca Keynes v cu tin t cho thy cu tin t t l vi thu nhp
liên h âm vi i sut. Vi s biến ng mnh ca tc , hc thuyết y cũng
ch rng tin t không phi là nhân t duy nht nh hưởng ến s thay i ca thu nhp
danh nghĩa.
1.1.4 Hc thuyết s lượng tin t hin i ca Friedman
Năm 1956 Milton Friedman ã phát trin hc thuyết v cu tin t trong bài báo
ni tiếng “Học thuyết s lượng tin t: Mt s xác nhn lại”. Friedman cho rng cu
tin t phi b nh hưởng bi cùng các nhân t nh hưởng ến cu ca bt k tài sn
nào. Vì vy cu tin t phi mt hàm s ca nhng tài nguyên ược sn sàng s dng
cho các nhân (tc ca ci ca h) ca li tc d tính v các tài sn khác so
vi li tc d tính v tin.
Friedman trình bày ý kiến ca mình v cu tin t như sau:
= f
MDΡ ⎛⎜⎝Y p+ ,rb rm,re rm,Πer m⎞⎟⎟⎠
Trong ó:
lOMoARcPSD|36477832
Các du (+) hoc (-) dưới phương trình ch mi liên h dương hoc âm ca
các yếu t trên du vi cu tin t.
MDP : cu v s dư tin mt thc tế.
MDP Y
P
: Thu nhp thường xuyên (thu nhp dài hn bình
quân d tính).
R
m
: Li tc d tính v mt tin. r
b
:
Li tc d tính v trái khoán.
R
e
: Li tc d tính v c phn (c phiếu thường).
Π
e
: T l lm phát d tính.
Theo Friedman, vic chi tiêu ược quyết nh bi thu nhp thường xuyên tc
thu nhp bình quân người ta d tính s nhn ược trong thi gian dài. Thu nhp
thường xuyên ít biến ng, bi nhiu s biến ng ca thu nhp tm thi trong thi
gian ngn. Vì vy cu tin t s không b biến ng nhiu cùng vi s chuyn ng ca
chu k kinh doanh. Mt nhân th gi ca ci dưới nhiu hình thc ngoài tin,
Friedman xp xếp chúng thành 3 loi: trái khoán, c phiếu (c phiếu thường) và hàng
hoá. Nhng ng lc thúc y vic gi nhng tài sn ó hơn là gi tin th hin bng li
tc d tính v mi mt tài sn ó so vi li tc d tính v tin. Li tc v tin b nh
hưởng bi hai nhân t:
- Các dch v ngân hàng cung cp i m vi các khon tin gi nm trong cung
tin t, khi các dch v này tăng lên, li tc d tính v tin tăng.
- Tin lãi tr cho các khon tin gi nm trong cung tin t
Các s hng r
b
r
m
r
e
r
m
biu th cho li tc d tính v trái khoán c
phiếu so vi li tc d tính tương i v tin gim xung cu tin t gim xung.
S hng Πe
rm biu th li tc d tính v ng hoá so vi tin. Li tc d tính v
gi hàng hoá là t l d tính v vic tăng giá hàng hoá bng t l lm phát d tính Π
e
. Khi Π
ê
rm tăng lên, li tc d tính v hàng hoá so vi tin tăng lên và cu tin t
gim xung.
Trong hc thuyết ca mình, Friedman tha nhn rng có nhiu cái ch không
phi chlãi xut quan trng ca nn kinh tế tng hp. Hơn na, Friedman không
lOMoARcPSD|36477832
coi li tc d tính v tin là mt hng s. Khi lãi sut tăng lên trong nn kinh tế, các
ngân hàng thu ược nhiu li nhun cho vay hơn do vy các ngân hàng th tr
lãi cao hơn cho các khon tin gi giao dch hoc nâng cao cht lượng các dch v
cung cp cho khách hàng tc li tc d tính v tin s tăng lên, như vy r
b
r
m
s
tương i n nh khi lãi xut thay i, tc theo Friedman nhng thay i ca lãi xut
s có ít tác dng ến cu tin t.
T nhng phân tích ó, hàm s cu tin t ca Friedman ch yếu là mt hàm s
trong ó thu nhp thường xuyên yếu t quyết nh u tiên ca cu tin t phương
trình cu tin t ca ông có th ược tính gn vi:
MD
= f (Y
P
)
P
Theo quan im ca Friedman, cu tin t không nhy cm vi lãi sut nhng
thay i ca lãi sut ít tác dng ến li tc d tính tương i ca nhng tài sn khác
so vi tin, cùng vi s ít biến ng ca thu nhp thường xuyên, cu tin t s tương
i n nh th d oán ược bng hàm s cu tin t. như vy tc (V) có th
d oán ược tương i chính xác theo phương trình cu tin t viết li:
V =
PY
=
Y
M f (Y
P
)
Nếu tc th d oán ược, thì mt s thay i trong mc cung tin t s to
mt s thay i d oán ược trong tng chi tiêu. Do ó hc thuyết s lượng tin t ca
Friedman thc smt s phát biu li ca hc thuyết s lượng tin t vì nó dn ến
cùng mt kết lun v tm quan trng ca tin t i vi tng chi tiêu ca nn kinh tế.
1.2. Kết lun
S phân tích ca các nhà kinh tế v cu tin t u cho thy cu tin t thc tế
có tương quan thun vi thu nhp thc tế. Mc dù Friedman ã chng minh, lãi sut ít
nh hưởng ến cu tin t, nhưng s phân tích ca Friedman chưa cp ến trường
hp t trng tin mt bao gm c các dch v ngân hàng cung cp i kèm vi các khon
tin gi nm trong cung tin t, thc tế cho thy các dch v này không gim i khi lãi
lOMoARcPSD|36477832
sut thay i, mt khác nhng người có tin có th ưu tiên cho mc tiêu thu lãi cao vì
vy khi lãi sut tăng lên các s hng r
b
r
m
, r
e
r
m
… vẫn tăng lên và cu tin t nhy
cm vi lãi sut.
Như vy, nếu loi b s nh hưởng ca mc giá, mc cu tin t thc tế s
chu tác ng bi hai yếu t quan trng: thu nhp thc tế lãi sut. m s cu tin
t ca Keynes vn còn nguyên giá tr.
2. Cung tin t
Để áp ng cho nhu cu s dng tin t trong nn kinh tế, mt s t chc như
NHTƯ, các ngân hàng thương mi cung ng tin ra lưu thông.
2.1.Cung ng tin ca Ngân hàng Trung ương
NHTƯ phát hành tin mt ch yếu dưới hình thc giy bc ngân hàng. Quá trình y
ược thc hin khi NHTƯ cho vay i vi các t chc tín dng, cho vay i vi kho bc
Nhà nước, mua vàng, ngoi t trên th trường ngoi hi hoc mua chng khoán trong
nghip v th trường m.
Khi lượng tin phát hành ca NHTƯ ược gi là tin mnh hay cơ s tin (MB) bao
gm hai b phn: Tin mt trong lưu hành (C) và tin d tr ca các ngân hàng kinh
doanh (R), trong ó ch có b phn tin mt ngoài ngân hàng mi ược s dng áp ng
cho nhu cu v tin.
2.2.Cung ng tin ca ngân hàng thương mi và các t chc tín dng
Các NHTM các t chc tín dng khác to tin chuyn khon (D) theo cơ chế to
tin trong toàn b h thng ngân hàng. Khi lượng tin do các t chc này cung ng
ược to ra trên cơ s lượng tin d tr nhn t NHTƯ và các hot ng nhn tin gi,
cho vay và thanh toán không dùng tin mt ca h thng ngân hàng.
Khi NHTƯ phát hành tin ưa vào h thng ngân hàng, các NHTM s dng s tin
d tr này cho vay. Khi các doanh nghip hoc dân cư vay khon tin ó, nó ược s
dng thanh toán chi trcó th mt phn hoc toàn b ược kí gi tr li vào mt
ngân hàng dưới hình thc tin gi không hn, ngân hàng li tiếp tc có vn cho
vay. Như vy t lượng tin d tr ban u, h thng ngân hàng thông qua các hot ng
ca mình có th làm hình thành lượng tin gi không k hn rt ln. S tin này ược
lOMoARcPSD|36477832
các doanh nghip, dân cư s dng thanh toán qua ngân hàng, vì vy ược tính
mt b phn ca khi tin giao dch trong nn kinh tế, ược s dng áp ng nhu cu
v tin.
2.3. Mc cung tin t
Khi lượng tin giao dch do NHTƯ các tC chc tín d
R
ng cung ng cho nn
kinh tế áp ng cho nhu cu s dng tin bao gm hai b phn chính là tin mt trong
lưu hành ( C ) tin gi không k hn ( D ). Tin d tr ca các ngân hàng kinh
doanh ( R ). Mi quan h gia mc cung tin giao d
ch (MS) và cơ s tin
(MB) th hin qua hình 1.
Cơ s tin : MB
Mc cung tin giao dch : MS
Hình 1. Mi quan h gia MS và MB
NHTƯ vi chc năng là ngân hàng phát hành thc hin vic kim soát và iu
tiết khi lượng tin cung ng cho nn kinh tế nhm m bo s n nh th trường,
trc tiếp iu chnh khi lượng tin mt ang tn ti kim soát gián tiếp vic to ra
các khon tin gi không k hn ca các ngân hàng thương mi. Toàn b khi lượng
tin cung ng ược xác nh theo h s to tin so vi lượng tin cơ bn do NHTƯ phát
hành theo công thc:
MS = MBm
Trong ó:
MS: Mc cung tin giao dch
MB: Cơ s tin m: h s to
tin.
1+C
m= D
r +rE
+
C
D
D
D
C
lOMoARcPSD|36477832
Vi: C/D: T l tin mt trong lưu hành so vi tin gi không k hn.
r
D
: T l d tr buc. r
E
: T l d tr dư tha ca các ngân hàng
thương mi.
Mc rt nhiu ch th tác ng ti mc cung ng tin nhưng NHTƯ
vn có th s dng các công c ca mình iu chnh mc cung tin theo ý mun ch
quan thc hin chính sách tin t.
3. Cân i cung cu tin t
Th trường tin t luôn hướng v im cân bng khi mc cung tin t bng mc cu
tin t. Điu kin cho s cân bng ca th trường tin t là:
MS=MD
Hay:
MSΡ = f
⎜⎝i;
Y
+
Khi mc gía (P) thu nhp thc tế (Y) cho trước, s cân bng cung và cu tin thc
tế s to ra mc lãi xut cân bng (i) trên th trường.
Khi lượng
tin M
1
Hình 2: Sự cân ối của thị trường tiền tệ
thc tế, P
Mc cu tin thc tế liên h dương vi thu nhp thc tế liên h âm vi
lãi sut vì vy trên th phn ánh th trường tin t, ường cu tin thc tế (MD/P)
nghiêng xung dưới. Mc cung tin ược iu chnh bi NHTƯ, do NHTƯ n nh
3
2
MS
P
MD
P
Lãi
su
t, i
Q
3
Q
1
Q
2
i
3
i
1
i
2
lOMoARcPSD|36477832
không ph thuc vào lãi sut vì vy ường cung tin thc tế thng ng. Giao im gia
ường cung tin thc tế ường cu tin thc tế như th xác nh i sut cân bng
ca th trường (i) tương ướng vi khi lượng tin thc tế trong lưu thông (Q), phn
ánh trng thái mà th trường tin t luôn hướng ti.
Nếu th trường tin t ti im 2, lượng cu tin thc tế thp hơn lượng cung v tin
thc tế mt khong Q
1
Q
2
tc là có s dư cung v tin. Nếu các t chc và cá nhân
ang gi nhiu tin hơn h mun mc lãi sut i
2
cao hơn mc lãi sut cân bng i
1
, h
s c gng gim lượng tin bng cách mua các tài sn sinh lãi, tc em cho vay. Tuy
nhiên khi ít người mun vay vi lãi sut i
2
do vy lãi sut th trường s b áp lc
làm gim xung ti im cân bng i
1
.
Nếu lãi sut th trường ban u im i
3
thp hơn lãi sut cân bng i
1
, s lượng
dư cu tin thc tế Q
3
Q
1
. Các t chc nhân gi ít tin hơn h s mun nâng s
tin h gi bng cách bán các trái phiếu ly tin, y lãi sut tăng lên ti mc lãi sut
i
1
, khi ó th trường cân bng lãi sut không tăng na.
Như vy th trường luôn chuyn ng ti mt mc lãi sut cân bng ti ó mc
cung tin thc tế bng mc cu tin thc tế. S cân i này cho thy trong ngn hn
khi mc giá và sn lượng chưa kp iu chnh; nếu NHTƯ tăng mc cung ng tin, lãi
sut th trường s ược iu chnh gim, ngược li khi mc cung tin gim xung s y
lãi sut th trường tăng lên. Chính vì vy, khi NHTƯ tìm cách kim soát c mc cung
tin và mc lãi sut ca th trường u dn ti nguy cơ mt cân i th trường.
VI. TÁC ĐỘNG CA TIN T ĐỐI VI HOT ĐỘNG
KINH T
S phân tích cung cu tin t cho thy, trong cơ chế th trường bt k s thay i nào
ca mc cung tin t cũng s ược th trường iu tiết có s cân i gia mc cung tin
t mc cu tin. S iu chnh ó không ch ơn thun gây ra nhng thay i trong mc
giá chung còn c ng ti nhiu các hot ng ca nn kinh tế. Để thy hơn
vai trò ca tin t trong nn kinh tế chúng ta i vào xem xét tác ng ca tin t ti các
hot ng kinh tế.
Theo hình tng cung - tng cu (AS-AD); s thay i ca AD dn ến s thay i
ca sn lượng giá c. Khi tng cu tăng s làm tăng sn lượng mc giá c, ngược
li vic gim AD có th dn ti s st gim sn lượng và làm lm phát gim.
lOMoARcPSD|36477832
Theo s phân tích ca trường phái Keynes, tng cu bao gm 4 b phn cu
thành: chi tiêu tiêu dùng (C), tc tng cu v hàng tiêu dùng và dch v, chi tiêu u tư
kế hoch (I), tc tng chi tiêu theo kế hoch ca các hãng kinh doanh v nhà xưởng,
máy móc nhng u vào khác ca sn xut; chi tiêu ca Chính ph (G) và xut khu
ròng (NX) tc chi tiêu ca nước ngoài ròng v hàng hoá dch v trong nước.
AD = C + I + G + NX
S tác ng ca tin t ti hot ng kinh tế ược th hin thông qua s tác ng ti các
b phn ca tng cu bao gm nhng tác ng ti chi tiêu u tư, chi tiêu tiêu dùng và
buôn bán quc tế.
1.Chi tiêu u tư
S thay i ca MS tác ng ti I thông qua:
- Chi phí ầu tư. Vic thu hp mc cung tin t ca NHTƯ s y lãi sut tăng
lên, chi phí tài tr cho các hot ng u tư th tăng lên dn ti gim lượng u tư,
AD suy gim làm gim sn lượng và giá c.
Ngược li khi NHTƯ m rng tin t, lãi sut cân bng ca th trường gim i,
chi phí u tư r hơn có th m rng u tư, tng cu tăng làm tăng sn lượng và giá c.
Tuy nhiên lãi sut không th i din y cho chi phí u tư nên nhng tác ng này có
th không rõ ràng.
- S sn có ca các ngun vn
Khi chính sách tin ttht cht, mc cung tin gim, mc dù lãi sut có th
thay i rt ít nhưng kh năng cho vay ca các ngân hàng th gim (r
D
tăng). Vic
hn chế tín dng ca các ngân hàng thương mi m cho chi tiêu u tư gim xung
dn ti AD gim. Khi NHTƯ m rng tin t th làm tăng kh năng cho vay ca
các ngân hàng thương mi, làm cho chi tiêu u tư tăng lên. S tác ng này ược th
hin sơ :
MS kh năng cho vay I AD thu nhp và giá c
Tuy nhiên kh năng cho vay ca các ngân hàng thương mi ược m rng không
ng nghĩa vi vic ngun vn y s ược tn dng ngay, còn tu thuc vào kh
năng hp th vn ca nn kinh tế. Vic hn chế kh năng cho vay ca h thng ngân
hàng tác dng tt hay không còn tu thuc gii hn ca vic kim soát vn quc
tế.
lOMoARcPSD|36477832
Ngoài ra, s thay i ca cung tin t tác dng ến giá c phiếu, khi dân chúng
gi nhiu tin hơn h mun chng hn, chi tiêu vào th trường c phiếu th tăng
lên làm tăng giá c phiếu; giá tr ròng ca các hãng tăng lên có nghĩa là nhng người
cho vay s ược m bo nhiu hơn cho các khon vay ca mình, như vy khuyến khích
cho vay tài tr cho chi tiêu u tư, tng cu tăng thúc y s gia tăng sn lượng và giá
c.
2. Chi tiêu tiêu dùng
- Ảnh hưởng ối với lãi suất
Do chi tiêu tiêu dùng hàng lâu bn thường ược tài tr mt phn bng i vay, do
vy lãi sut thp hơn s khuyến khích người tiêu dùng tăng chi tiêu tiêu dùng lâu bn.
S nh hưởng ca tin t ti tng cu như sau:
M i chi tiêu tiêu dùng lâu bn AD thu nhp và giá c
Cũng tương t như i vi nh hưởng ến chi tiêu u tư, s nh hưởng ca lãi
sut ến chi tiêu tiêu dùng lâu bn có thnh.
- Ảnh hưởng ến thị trường cổ phiếu
Chi tiêu tiêu dùng cho hàng hoá lâu bn dch v ca dân cư ph thuc rt
ln vào thu nhp c i ca h ch không phi ch thu nhp hin ti. Khi giá c
phiếu tăng lên, giá tr tài sn tài chính tăng lên làm thu nhp c i ca người tiêu dùng
và tiêu dùng s tăng.
Cơ chế tác ng này như sau:
M giá c phiếu thu nhp c i tiêu dùng AD Y,P
Mt khác, khi giá c phiếu tăng, giá tr các tài sn tài chính tăng, người tiêu
dùng có kh năng tài chính m bo hơn s ánh giá nhng khó khăn tài chính ít xy ra
hơn. Vic chi tiêu v hàng hoá lâu bn ca người tiêu dùng b nh hưởng bi nhng
khó khăn tài chính có th xy ra trong tương lai. Khi nhng khó khăn này xy ra, h
s phi bán các tài sn ca mình tăng thêm tin mt, vic bán các tài sn tài chính
như c phiếu s thun li cho vic bán các ng hoá tiêu dùng lâu bn như vt dng
tiêu dùng, phương tin i li, nhà ở…Do vậy giá c phiếu tăng th khuyến khích
người tiêu dùng chi tiêu nhiu hơn cho hàng tiêu dùng lâu bn.
Cơ chế tác ng s là:
M giá c phiếu giá tr tài sn tài chính kh năng khó khăn TC
chi tiêu nhà , hàng tiêu dùng lâu bn AD Y,P.
lOMoARcPSD|36477832
3. Xut khu ròng
Trong bi cnh nn kinh tế m ca các quc gia vic áp dng chế t giá
th ni, s nh hưởng này thông qua tác ng vào t giá hi oái. Khi lãi sut trong
nước gim (lm phát chưa thay i) tin gi bng ni t s kém hp dn hơn so vi tin
gi ngoi t, kết qu là nhu cu v ngoi t cao hơn so vi ni t làm cho giá ng ni
t gim so vi ngoi t làm cho hàng ni a r hơn so vi hàng ngoi, xut khu
ròng tăng lên và vì vy tng cu tăng lên. Cơ chế tác ng này ược tóm tt:
M i E NX AD Y,P.
Như vy: S thay i ca mc cung tin t tác ng ti các hot ng kinh tế
thông qua các tác ng ti nhng b phn ca tng cu như chi tiêu u tư, chi tiêu tiêu
dùng, xut khu ròng. Tuy nhiên s tác ng y mnh hay yếu còn tu thuc vào s
phn ng ca nn kinh tế. Nếu nn kinh tế ang trong giai on phát trin linh hot
thì chính sách tin t hiu qu ln hơn. Trong trường hp nn kinh tế trì tr, các
ngun tài chính ược to ra có th không ược tn dng y và chính sách tin t ít có
hiu lc hơn.
CHƯƠNG II NHNG VN ĐỀ CƠ BN
V TÀI CHÍNH
I. S RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIN CA TÀI CHÍNH
1. Tin ra i ca tài chính
Tài chính là mt phm trù kinh tế - lch s. S ra i, tn ti và phát trin ca nó
gn lin vi s phát trin ca hi loài người. T toàn b lch s phát sinh, phát
trin ca tài chính chúng ta thy: Tài chính ch ra i tn ti trong nhng iu kin
lch s nht nh, khi mà ó có nhng hin tượng kinh tế - xã hi khách quan nht nh
xut hin tn ti. Có th xem nhng hin tượng kinh tế - hi khách quan ó
nhng tin khách quan quyết nh s ra i, tn ti và phát trin ca tài chính.
Karl Marx trong tác phm nghiên cu Kinh tế chính tr hc ã ch ra hai tin ra
i ca tài chính, ó là s ra i, tn ti ca Nhà nước và s xut hin, phát trin ca nn
sn xut hàng hoá - tin t.
a. Tiền ề thứ nhất: Sự ra ời và tồn tại của Nhà nước.
lOMoARcPSD|36477832
Trong các hình thái hi Nhà nước, tài chính ã tng tn ti vi tư cách
mt công c trong tay Nhà nước phân phi sn phm xã hi và thu nhp quc dân,
m bo cho s tn ti hot ng ca Nhà nước. Nhà nước u tiên trong hi loài
người là Nhà nước ch nô, cùng vi s xut hin tn ti ca nó, nhng hình thc
sm ca tài chính như thuế cũng bt u xut hin.
Khi mt hình thái hi mi thay thế mt nh thái hi cũ, thì mt nn tài
chính mi ra i phù hp vi hình thái Nhà nước mi. F. Ănghen viết : Để duy trì
quyn lc công cng ó, cn phi có nhng s óng góp ca nhng người công dân ca
Nhà nước, ó thuế má. Vi nhng bước tiến ca văn minh tbn thân thuếcũng
không na; Nhà nước còn phát hành hi phiếu vay n, tc là phát hành công trái”.
Trong các chế hi phát trin, các Nhà nước vi chc năng qun hi
trong mi lĩnh vc kinh tế, văn hoá, giáo dc, quốc phòng… ều tăng cường tài chính
ca mình.
Như vy, có th nói rng trong iu kin lch s nht nh khi có s xut hin, tn
ti và hot ng ca Nhà nước thì có s xut hin, tn ti và hot ng ca tài chính.
b. Tiền ề thứ hai: Sự tồn tại và phát triển của kinh tế hàng hoá - tiền tệ.
Lch s phát trin ca tài chính cho thy rng, khi nhng hình thc tài chính u
tiên xut hin theo s xut hin ca Nhà nước (thuế) thì ã s xut hin tn ti
ca sn xut hàng hoá - tin t, và hình thc tin t ã ược s dng trong lĩnh vc ca
các quan h tài chính như mt tt yếu.
Trong chế chiếm hu l, thuế bng tin ã ược áp dng (như thuế quan, thuế
gián thu, thuế ch, thuế tài sản…). Trong chế phong kiến, theo vi s m rng các
quan h th trường, sn xut hàng hoátin t, lĩnh vc ca c quan h thuế bng
tin ã m rng tiến hành thường xuyên hơn (như thuế t, thuế gián thu vi vt
phm tiêu dùng, thuế h gia ình…), tín dng Nhà nước cũng bt u phát trin.
Vi s phát trin vượt bc ca kinh tế hàng hoá - tin t thu nhp bng tin qua
thuế công trái ã tr thành ngun thu ch yếu ca Nhà nước. Theo vi thu nhp
bng tin, chi tiêu bng tin ã làm phong phú các hình thc chi tiêu và linh hot trong
khi s dng vn. Chính trong thi k phát trin kinh tế tư bn, ngân sách Nhà nước -
mt loi qu tin t tp trung ã ược hình thành ngày càng tính h thng cht
ch, ngày càng óng vai trò quan trng phân phi ca ci xã hi dưới hình thc giá tr.
lOMoARcPSD|36477832
Kinh tế hàng hoá tin t càng phát trin, thì hình thc giá tr tin t càng tr
thành hình thc ch yếu ca thu nhp chi tiêu ca Nhà nước. Kinh tế hàng hoá -
tin t ã m rng lĩnh vc ca các quan h tài chính. Nn kinh tế tư bn ra i và phát
trin, thì hình thc giá tr tin t ca các quan h tài chính ã mt yếu t bn cht
ca tài chính.
Như vy, s tn ti phát trin ca kinh tế hàng hoá - tin t mt tin
khách quan quyết nh s ra i và phát trin ca tài chính.
Khi nói ến tin ca tài chính, mt s nhà lý lun kinh tế nhn mnh ến tin
th nht - tc nhn mnh ến s tn ti ca Nhà nước; nhưng mt s nhà kinh tế
khác không tán thành quan im ó; các nhà kinh tế này ưa ra d v mt Nhà nước
Khơ-me không tha nhn nn kinh tế hàng hoá tin t, do ó không nn tài chính.
Nhiu nhà lun kinh tế nht trí nhn mnh ến tin th hai. Theo các nhà kinh tế
hc này, c bit nhn mnh ến s ra i tn ti ca tin t cho rng ây tin
có tính cht quyết nh s ra i và tn ti ca tài chính. Các nhà lý lun này dn chng
bng thi k kinh tế hi ch nghĩa, khi ó Nhà nước XHCN không tha nhn nn
kinh tế hàng hoá, nhưng tn ti tin t nên vn tn ti mt nn tài chính.
2. S cn thiết khách quan ca tài chính
Khi nghiên cu các tin ca tài chính, chúng ta thy rng: chính s tn ti ca
Nhà nước và s tn ti ca nn kinh tế hàng hoá - tin t quyết nh tính tt yếu khách
quan tn ti ca tài chính.
Trong quá trình phát sinh, phát trin ca nn kinh tế hàng hoá tin t, Nhà nước
ra i; tn ti và phát trin cũng như thc hin chc năng qun lý toàn din xã hi
ca Nhà nước các quc gia và mi thi k, cn thiết phi s dng tài chính. Vì:
- Thông qua các quan h tài chính, thc hin phân phi ca ci hi theo yêu
cu phát trin quc gia.
- S dng công c tài chính iu tiết mt phn thu nhp cu các thành phn kinh
tế, phc v các mc tiêu kinh tế xã hi trong các giai on phát trin.
- Thông qua phân phi tài chính, m bo tái sn xut hi thc hin u tư
phát trin kinh tế.
lOMoARcPSD|36477832
- S dng các công c tài chính, thc hin giám sát toàn b các hot ng ca
quc gia, m bo s dng các ngun tài chính có hiu qu.
Tóm li, s cn thiết khách quan ca tài chính do s tn ti khách quan ca
các tin tài chính. Trong ó, áp ng yêu cu phát trin ca nn kinh tế qun
xã hi, Nhà nước ca các quc gia cn thiết phi nm ly tài chính như mt công c
sc bén qun lý quc gia.
II. BN CHT CA TÀI CHÍNH
Khi nghiên cu lch s phát trin ca tài chính, chúng ta thy quá trình phát
trin kinh tế xã hi ã thúc y s phát trin ca tài chính, và trong các hình thái xã hi
khác nhau thì nn tài chính cũng có nhng biu hin thay i.
Các nhà lun kinh tế các thi k khác nhau chế hi khác nhau, nhn
thc v bn cht ca tài chính không s nht quán hoàn toàn. thuyết v tài
chính, tín dng, tin t ngân hàng ca K.Marx tuy hn chế vì iu kin lch s
(Marx nghiên cu vn y t cui TK XIX), nhưng giá tr ca nó ến nay nhiu nhà
kinh tế hc hin i vn phi tha nhn.
Nghiên cu mt phm trù kinh tế, òi hi phi xem xét hình thc biu hin bên
ngoài và bn cht bên trong ca nó.
1. Hiện tượng tài chính.
Khi quan sát thc tin các quá trình vn ng kinh tế- hi có th d dàng nhn
thy các hin tượng tài chính th hin ra như s vn ng ca vn tin t, như: Các
khon chi tr chuyn t doanh nghip y thành các khon thu ca doanh nghip
khác, các khon np (chi) chuyn t các doanh nghip, các t chc kinh tế, dân cư
thành các khon thu ca Ngân ch Nhà nước, các khon chi chuyn t Ngân sách
Nhà nước thành các khon thu ca các doanh nghip, các t chc kinh tế xã hi, dân
cư…
T các hin tượng tài chính ó cho thy, trong iu kin nn kinh tế hàng hoá tin
t, s vn ng ca vn tin t là tt yếu và din ra liên tc. S vn ng ó ca vn tin
t, xét theo ý nghĩa là s thay i ch s hu vn tin t ó, có th thy các hin tượng
lOMoARcPSD|36477832
tài chính biu hin các quan h gia nhng người chi tr vi nhng người thu nhn
vn tin t. S vn ng ca vn tin t ã làm thay i li ích kinh tế ca h.
2. Bản chất của tài chính.
Hin tượng tài chính - s vn ng ca các qu tin tbiu hin bên ngoài ca
tài chính, bên trong - bn cht ca nó là mi quan h gia người chi tr và người thu
nhn vn tin t, ây là mi quan h gia hai ch s hu - mi quan h xã hi.
a. Đặc im ca quan h tài chính
Các quan h tài chính phát sinh v s vn ng ca vn tin t - biu hin mt
giá tr ca sn phm hi, kết qu ca hot ng sn xut thuc lĩnh vc kinh tế.
Vì vy các quan h tài chính là các quan h kinh tế.
Các khon thu chi ca Ngân sách Nhà nước, các doanh nghiệp… biểu hin vn
ng ca vn tin t, u th hin vic ca ci hi ược phân chia thành nhng b
phn khác nhau, mi b phn ược phân phi cho nhng ch th khác nhau, chng t
tài chính là các quan h v phân phi sn phm.
Các hin tượng tài chính th hin ra thành s vn ng ca vn tin t, nht
s phân phi sn phm dưới hình thc tin t, vì vy quan h tài chính là các quan h
phân phi ca ci xã hi dưới hình thc tin t.
Các quan h phân phi dưới hình thc tin t thuc v tài chính nhng c
im sau:
Th nht: Các quan h phân phi ó luôn gn lin vi vic thc hin nhng
nhim v ca Nhà nước và áp ng nhu cu chung ca xã hôi.
Th hai: Các quan h phân phi luôn gn lin vi vic hình thành, phân phi
và s dng các qu tin t tp trung và không tp trung, ược s dng trên phm vi
toàn xã hi hoc trong tng doanh nghip, các t chc kinh tế và dân cư. Đây là c
im c trưng ca phân phi tài chính.
b. Đặc im ca các qu tin t tài chính
Các qu tin t trong quá trình hình thành s dng nhng c im cơ bn
sau:
lOMoARcPSD|36477832
- Các qu tin t luôn luôn biu hin quyn s hu ca ch s hu. S vn ng
ca các qu tin t th biu hin trong phm vi mt hình thc s hu hoc nhiu
hình thc s hu.
- Các qu tin t bao gi cũng th hin tính mc ích ca tin vn. Đây tiêu
thc chính ca các qu tin t tài chính.
- Tt c các qu tin t iu vn ng thường xuyên, tc là luôn luôn ược s dng
( ch tiêu ) và b sung (thu vào).
- Các qu tin t trong vic hình thành và s dng, iu th hin tính pháp lý
ược th thc hoá bng các văn bn chính quy.
Như vy các qu tin t, trong s vn ng ca chúng, phn ánh th hin nhng
quan h gia con người vi nhau trong phân phi ca ci hi dưới hình thái tin
t.
T nhng iu phân tích trên, có th khái quát v bn cht ca tài chính như sau:
Tài chínhmột mặt của quan hệ phân phối biểu hiện dưới hình thái tiền tệ, ược sử
dụng phân phối của cải hội, xây dựng hình thành lên những quỹ tiền tệ tập
trung và không tập trung, và sử dụng các quỹ tiền tệ ó nhằm bảo ảm cho quá trình tái
sản xuất và nâng cao ời sống cho mọi thành viên trong xã hội.
Có th nói tài chính là mt phm trù tru tượng ược khái quát t s vn ng ca
tin t gn lin vi hot ng ca con người.
III. CHC NĂNG CA TÀI CHÍNH
Chc năng ca tài chính s c th hoá bn cht ca tài chính, m ra ni
dung ca tài chính và vch rõ tác dng xã hi ca tài chính. Chc năng ca tài chính
là kh năng bên trong, biu l tác dng xã hi ca nó và tác dng ó ch có thược
vi s tham gia nht thiết ca con người.
Tài chính vn có hai chc năng cơ bn, chc năng phân phi tng sn phm xã
hi dưới dng hình thái tin t chc năng giám c bng tin i vi toàn b hot
ng kinh tế xã hi (gi tt là chc năng giám c).
lOMoARcPSD|36477832
1. Chc năng phân phi
Phân phi ca ci xã hi, tri qua quá trình phân phi ln u và nhiu ln phân
phi li.
- Phân phi ln u là phân phi tiến hành trong lĩnh vc sn xut vt cht, hình
thành nên qu p tư liu sn xut, nhng khon thu nhp ban u cho người lao ng
thu nhp thun tuý ca hi (thu nhp thun tuý ca các doanh nghip, t chc
kinh tế, dân cư và thu nhp thun tuý tp trung ca Nhà nước).
Trong các t chc kinh tế, sn phm làm ra sau khi tiêu ththu ược tin, ược
tiến hành phân phi. Mt phn ược s dng p vn c nh và vn lưu ng ã tiêu
hao. Mt phn tr lương cho người lao ng. Mt phn np cho Nnước dưới hình
thc các loi thuế. Mt phn np qu bo him xã hi. Phn còn li hình thành nên
các qu ca doanh nghip, t chc kinh tế và phân chia li tc cho người góp vn.
Phân phi ln u, mi ch to ra nhng khon thu nhp cơ bn, chưa th áp ng
nhu cu ca xã hi. Do ó phi tri qua quá trình phân phi li.
Phân phi li thu nhp tiếp tc phân phi nhng phn thu nhp cơ bn ược
hình thành qua phân phi ln u, áp ng nhu cu tích lu tiêu dùng ca toàn
hi (các ngành không sn xut: Quân i, Giáo dc, Y tế…).
Mc ích ca phân phi li là:
. B sung thêm vào Ngân sách Nhà nước áp ng nhu cu chi tiêu cho toàn xã
hi.
. To ra ngun thu nhp cho các lĩnh vc không sn xut vt cht nhng
người làm vic trong các lĩnh vc ó.
. Điu hoà thu nhp gia các ngành, gia các doanh nghip và các t chc kinh
tế, các tng lp dân cư.
. Điu tiết các hot ng kinh tế trên phm vi vĩ mô.
Phân phi li ược tiến hành thông qua ba bin pháp: Bin pháp tài chính tín
dng, bin pháp giá c hot ng phc v. Trong ó, bin pháp tài chính tín dng
gia vai trò trunng tâm.
lOMoARcPSD|36477832
2. Chc năng giám c
Chc năng giám c ca tài chính là chc năng mà nh vào ó vic kim tra bng
ng tin ược thc hin i vi quá trình phân phi ca ci xã hi thành các qu tin t
và s dng chúng theo các mc ích ã nh.
Như vy, i tượng giám c ca tài chính quá trình phân phi ca ci hi
dưới hình thái tin t - quá trình hình thành và s dng các qu tin t tp trung
không tp trung theo các mc tiêu ã nh.
Cùng vi vic xác nh i tượng, cn thiết phi ch ra nhng c im ca giám c
tài chính.
- Thứ nhất: Giám c ca tài chính s giám c bng tin thông qua s dng
chc năng thước o giá tr chc năng phương tin thanh toán ca tin t trong vn
ng ca tin vn tiến hành giám c.
- Thứ hai: Giám c bng tin ca tài chính s giám c bng tin thông qua
phân tích các ch tiêu tài chính các ch tiêu phn ánh tng hp toàn b các hot ng
ca xã hi và ca các doanh nghip.
- Thứ ba: Giám c bng tin ca tài chính còn ược thc hin i vi s vn ng
ca tài nguyên trong xã hi.
Thc hin chc năng giám c, tài chính nhm mc ích sau:
- Bo m cho các cơ s kinh tế cũng như toàn b nn kinh tế phát trin theo
nhng mc tiêu nh hướng ca Nhà nước.
- Đảm bo vic s dng các ngun lc khan hiếm môt cách hiu qu, tiết
kim ti mc ti a các yếu t sn xut trong xã hi.
- Bo m s dng vn t hiu qu cao.
- Bo m vic chp hành pháp lut trong mi hot ng sn xut kinh doanh.
Ni dung Giám c tài chính, gm có nhng ni dung chính sau:
- Giám c tài chính trong quá trình thành lp và thc hin kế hoch Ngân sách
Nhà nước.
- Giám c tài chính trong các doanh nghip, c t chc kinh tế da trên cơ s
chế hch toán kinh tế và hp ng kinh tế.
lOMoARcPSD|36477832
- Giám c tài chính trong quá trình cp phát, cho vay thanh toán vn u tư
XDCB.
Ngoài ra, Giám c tài chính còn ược thc hin trong các h kinh tến cư.
Giám c tài chính dù thc hin âu, cũng u là s giám c toàn din mt giá tr
i vi quá trình hình thành phân phi và s dng các ngun vn trong quá trình hot
ng ca tng khâu và trong toàn xã hi.
Hai chc năng ca tài chính mi quan h hu cơ, b sung cho nhau, trong ó
vic thc hin chc năng phân phi tin thc hin chc năng giám c,
ngược li vic thc hin tt chc năng giám c s to iu kin thc hin chc năng
phân phi tt hơn.
Trên cơ s nhn thc ược bn cht, chc năng ca tài chính, hot ng ca tài
chính mi phát huy ược vai trò ca nó trong nn kinh tế.
IV. NGUN TÀI CHÍNH VÀ H THNG TÀI CHÍNH
1. S xut hin ngun tài chính
Quá trình sn xut xã hi, tri qua các khâu sn xut phân phi trao i tiêu
dùng. Mc ích ca sn xut áp ng nhu cu tiêu dùng, và cũng chính t nhu cu
tiêu dùng mà sinh ra sn xut sn phm. Quá trình sn xut phi thông qua phân phi
và trao i ến người tiêu dùng.
Trong nn sn xut ng hoá - tin t, quá trình phân phi ược tiến hành như
sau: Trước hết, người sn xut sn phm em tiêu th trên th trường thu ược
khon tin nht nh - gi là doanh thu tiêu th hay doanh thu bán hàng.
Doanh thu tiêu th doanh thu bng tin, n v phương din s dng rt
thun tin và linh hot, nó d phân chia, d vn chuyn trao i và d ct gi.
Đối vi nhà sn xut, doanh thu bng tin s giúp gii quyết tt c các khon chi
phí cn thiết, nhưp tiêu hao nguyên liu, khu hao máy móc, tr lương cho công
nhân, np thuế cho Chính ph, tr li tc cho người c phần… Sau khi chi trả,
tng phn tin doanh thu (khon doanh nghip chi) s thuc v nhng người ch s
hu mi, và s tiếp tc vn ng thông qua các giao dch trong i sng kinh tế xã hi.
Đó là quá trình phân phi li ca doanh thu.
lOMoARcPSD|36477832
V phương tin tài chính, toàn b quá trình phân phi trên ây gi phân phi
tài chính, và khon doanh thu bng tin ca doanh nghip sn xut chính là ngun tài
chính giá tr ca sn phm hàng hoá ược chuyn hoá trong khi tiêu th.
Điu cn nhn mnh là, ch ti khi hàng hoá ược tiêu th, thì người sn xut mi
ược ngun tài chính trang tri các khon chi phí cn thiết. Như vy, ngun tài
chính ch bao gm giá tr nhng sn phm hàng hoá ã tiêu th ược. Ngun tài chính
không ch gii hn phn thu nhp quc n (V+m), ngun i chính tp hp
trong nó tt c các yếu t hình thành giá tr ca sn phm hàng hoá ã ược tiêu th.
Ngun tài chính, sau khi xut hin các doanh nghip sn xut chúng ược di
chuyn qua các lung tham gia vào nhng t im vn khác nhau trong nn kinh tế.
2. Các lung di chuyn vn và các t im vn
Chúng ta xem xét chu trình tài chính trong nn kinh tế thy rõ vai trò ca các
t im vn và mi quan h gia các t im ó.
+ Trước hết t im tài chính doanh nghip. Chính ây ngun tài chính xut
hin và cũng chính ây thu hút tr v phn quan trng các ngun tài chính trong nn
kinh tế.
Ngun tài chính ca doanh nghip doanh thu do tiêu th sn phm ược phân
phi cho các t im vn tiếp theo. Trước hết, mt phn ược s dng trc tiếp mua tư
liu sn xut (TLSX) trên th trường TLSX. Mt phn tr công cho người lao ng và
ch doanh nghip li tc c phn cho người góp vn, phn y kết hp vi tin
lương ca công nhân viên tài tr ca thân nhân nước ngoài hình thành t im
vn h gia ình. Mt phn np thuế cho Nhà nước hình thành t im vn Ngân sách
Nhà nước (NSNN). Mt phn mua bo him ca các t chc bo him hay gi các
t chc tín dng hình thành t im vn các t chc tài chính trung gian. Phn còn li
b sung vào các quĩ ca doanh nghip và có th tham gia khu vc tài chính quc tế.
Bên cnh lung phân phi ra, tài chính doanh nghip còn thu hút các ngun vn
khác b sung ngun vn ca doanh nghip: Vay ngân hàng, phát hành c phiếu, liên
doanh…
Quá trình phân phi các ngun tài chính trên ây ca TCDN làm ny sinh hàng
lot các mi quan h tài chính, trong ó nhng quan h s tiếp tc phát trin, thay
lOMoARcPSD|36477832
i các t im vn tiếp theo có nhng quan h kết thúc và ngun tài chính i vào tiêu
dùng cho sn xut và phi sn xut.
+ Th hai t im vn NSNN. NSNN vai trò công c iu tiết vĩ mô nn
kinh tế th trường, và thc hin ược vai trò ó NSNN phi có các ngun vn ược ng
viên t các khu vc kinh tế, t dân cư và tc ngun tài chính nước ngoài.
Quá trình phân phi tài chính qua t im y như sau: Ngun thu ca NSNN
ược hình thành t các thuế ca các doanh nghip và dân cưt vic phát hành công
trái, vay n nhn vin tr nước ngoài. Đồng thi NSNN s dng (phân phi) ngun
tài chính ca mình thông qua các khon chi tiêu thường xuyên và u tư phát trin ca
Chính ph.
Hot ng thu chi ca NSNN m ny sinh các mi quan h gia Nhà nước vi
các t chc kinh tế dân cư, gia Nhà nước vi các t chc tài chính quc tế. Mt
khác, chi NSNN làm tăng ngun vn tài chính các t im nhn vn khác nhau.
+ Th ba là t im tài chính h gia ình.
các nước kinh tế phát trin, ngun tài chínhy rt ược chú trng. Thc tế
nước ta cũng cho thy rng: Tài chính gia ình mt t im vn quan trng. Trong
iu kin thu nhp ca i b phn dân cư cao, rõ ràng ây ngun tài chính quan trng.
Vic khai thác ngun này không ch áp ng nhu cu u tư kinh tế, mà còn nh hướng
tích lu và tiêu dùng.
Ngun tài chính dân cư ược hình thành t thu nhp ca các thành viên trong gia
ình, tin tha kế, tin tài tr t nước ngoài. s chi phí cho nhng mc ích khác
nhau, kết qu s nh hưởng trc tiếp ti quan h cung cu trên th trường và tình hình
phát trin kinh tế hi ca quc gia.
Mt phn vn tài chính ca h gia ình ược phân phi cho tiêu dùng trc tiếp (ăn,
mc, gii trí, hc hành, cha bệnh…) th trường vt phm tiêu ng (VPTD), mt
phn dành d tr cho tiêu dùng trong tương lai. Khon d try, nếu ược khai thác
biến thành nhng ngun vn u tư cho sn xut kinh doanh s tăng cường tình hình
tài chính cho các t im vn khác.
+ Th tư là t im vn các t chc tài chính trung gian.
lOMoARcPSD|36477832
Các t chc tài chính trung gian bao gm: Các NHTM (Ngân hàng thương mi),
các công ty bo him các t chc tài chính trung gian khác chuyên làm nhim v
môi gii biến nhng ngun tài chính tm thi nhàn ri trong hi thành nhng
ngun vn u tư phát trin kinh tế.
Do hot ng a dng và phong phú, các t chc tài chính có kh năng cnh tranh
vi nhaub sung cho nhau to nên ngun tim năng to ln cung cp vn cho các
ngun tài chính khác vi nhiu hình thc phong phú. Chúng ta s xem xét sâu hơn
trong phn các t chc tài chính trung gian và th trường tài chính.
+ Mt t im khác ca hot ng tài chính, là hot ng tài chính i ngoi.
Hin nay, tt c các lĩnh vc hot ng tài chính trong nước (NSNN, tài chính
doanh nghip, các t chc tài chính trung gian, tài chính h gia ình) u quan h
trc tiếp ti hot ng tài chính i ngoi.
Đứng trên góc vĩ mô, thì ây mi quan h gia tài chính quc gia vi tài
chính quc tế. Quan h y s to ược lung di chuyn vn t bên ngoài cung ng
vn cho nn kinh tế. Trong iu kin kinh tế m, chúng ta nhn thc iu ó và vn dng
trong vic thu hút vn u tư t nước ngoài, tăng cường ngun lc cho nn kinh tế t
nước.
+ Tài chính ca các hi, oàn th cũng là mt t im vn quan trng.
Hot ng ca các hi oàn th, trước hết da trên ngun kinh póng góp
ca hi viên. NSNN cho h tr mt phn. Chi tiêu ca các hi cho nhiu mc ích tiêu
dùng khác nhau, trong ó mt s hot ng sn xut kinh doanh, mt mt to ra
ngun tài chính, mt khác chính ngun tài chính ca các t chcy cũng góp phn
h tr cho các t im tài chính khác. Ngoài ra, còn tham gia o ngun vn ca
các t chc tài chính trung gian ( gi tin vào ngân hàng hoc u tư khác).
3. H thng tài chính các nhân t và mi quan h
Khi xem xét các t im lung tài chính, chúng ta thy bt u t ngun tài
chính ca các doanh nghip sn xut, quá trình phân phi tài chính xy ra theo các
lung khác nhau c t im vn khác nhau. Đim kết thúc ( chuyn hoá ) ca ngun
tài chính là vic s dng chúng cho mc ích tiêu dùng trên th trường tư liu sn xut
lOMoARcPSD|36477832
(TLSX) th trường vt phm tiêu dùng (VPTD). Đó quá trình phát sinh, phát
trin, thay i ca các quan h tài chính.
Vai trò và v trí ca các t im vn c nhân t quan trng nht trong quá trình
vn ng ca các ngun tài chính. Hơn na, gia các nhân t ó mi liên h ph
thuc ln nhau chính s kết hp gia chúng to thành mt th thng nht. Đó chính
là h thng tài chính.
Chúng ta y xem xét mi quan h hu cơ gia các t im vn trong h thng
tài chính ca nn kinh tế trong sơ các nhân t tài chính chu trình phân phi tài
chính (sơ 1) , sơ v quan h cung ng và thu hút các ngun vn tài chính (sơ 2)
Sơ ồ 1 Các nhân t tài chính và chu trình phân phi tài chính.
T sơ trên cho chúng ta thy các mi quan h hu cơ sau:
- (1) Quan h ga tài chính doanh nghip (TCDN) vi tài chính h gia ình.
lOMoARcPSD|36477832
- (2) Quan h gia TCDN vi NSNN
- (3) Quan h gia TCDN vi tài chính t chc trung gian.
- (4) Quan h gia TCDN vi tài chính i ngoi.
- (5) Quan h gia tài chính h gia ình vi tài chính i ngoi.
- (6) Quan h gia NSNN vi tài chính t chc trung gian.
- (7) Quan h gia NSNN vi tài chính i ngoi.
- (8) Quan h gia tài chính h gia ình vi tài chính t chc trung gian.
- (9) Quan h gia tài chính h gia ình vi tài chính i ngoi.
- (10) Quan h gia tài chính t chc trung gian vi tài chính i ngoi.
- (A) Quan h gia tài chính h gia ình vi th trường VPTD - (B) Quan h
gia TCDN vi th trường TLSX.
Sơ ồ 2 Quan h cung ng và thu hút các ngun vn tài chính.
Tài chính h Ngân sách
Các sơ trên cho thy vai trò thu hút vn và cung ng vn chính ca các t im
vn hp thành h thng tài chính là: Tài chính doanh nghip, NSNN, tài chính các t
lOMoARcPSD|36477832
chc tài chính trung gian, tài chính h gia ình tài chính i ngoi. Các ngun vn
tài chính s kết thúc s tn ti ca mình ti th trường TLSX và th trường VPTD.
V. VAI TRÒ CA TÀI CHÍNH TRONG NN KINH T
TH TRƯỜNG
1. Hot ng tài chính trong s i mi v cơ chế kinh tế
Kinh tế th trường mt nn kinh tế trước hết mi sn phm ca sn xut
u mang tính cht hàng hoá vi úng nghĩa ca nó. Tc là mt nn kinh tế mà mi sn
phm sn xut ra u ược tiêu th trên th trường vi giá c ược xác nh ch yếu theo
quy lut giá tr quy lut cung cu. Nn kinh tế ó không chp nhn kiu phân phi
theo mnh lnh hành chính vi giá c ép buc không phn ánh úng giá tr ca hàng
hoá, trong cơ chế kế hoch tp trung ã áp dng. Trong nn kinh tế kế hoch hoá
tp trung nước ta ã thc hin mt chính sách phân phi như vy, do ó không s
dng hiu qu tim năng ca t nước, nn kinh tế b trì tr trong mt thi gian dài.
Cơ chế th trường là cơ chế “t iu chỉnh”, Nhà nước không trc tiếp can thip
vào vic kinh doanh ca các doanh nghip. Do ó doanh nghip phi có tính năng ng
nhy cm phát huy ược li thế ca mình trong cnh tranh, áp ng kp thi các
yêu cu luôn biến ng ca quy lut cung cu trên th trường.
Mt c im quan trng ca nn kinh tế th trường thc hin mt cơ chế
m. Cơ chế kinh tế m trước hết cho phép mi thành phn kinh tế ược tham gia vào
mi lĩnh vc hot ng sn xut, kinh doanh, dch v vi y mi nghĩa vquyn
li, trên cơ s bình ng. Cơ chế kinh tế m còn khuyến khích và to mi iu kin cho
các doanh nghip thuc mi thành phn kinh tế trong s giao lưu hàng hoá, vn, tài
sn. Cơ chế kinh tế m cũng khuyến khích s giao lưu kinh tế gia Nhà nước và các
doanh nghip, trong nước và nước ngoài, gn nn kinh tế trong nước vi nn kinh tế
thế gii.
Hot ng tài chính gn lin vi hot ng phân phi. Trong cơ chế kế hoch hoá
tp trung, vic phân phi ược tp trung dưới s ch huy ca Nhà nước, thì kết qu
phân phi ã ược nh ot trước bi ý mun ch quan ca Nhà nước. Công c tin t -
tài chính ây mang nng tính cht hình thc, chúng không vai trò trong phân
phi. Các ch tiêu phân phi gia hin vt và gía tr tách ri nhau.
lOMoARcPSD|36477832
Trong nn kinh tế th trường, mnh lnh hành chính ược thay thế bng h thng
pháp lut. Mi hot ng sn xut, trao i, phân phi tiêu ng tuân theo các quy
lut ca nn kinh tế th trường. Hot ng tài chính thc s sôi ng, phong phú áp
ng các yêu cu v chi tr, thanh toán, giao dch. Tài chính va phương tin ca
các hành vi kinh tế va là mc tiêu ca các hành vi kinh tế ó, vì mun phát trin kinh
tế, phi có cơ s kinh tế vng vàng và ngun tài chính kho mnh.
Trong nn kinh tế th trường, mi thành viên ược quyn huy ng mi ngun
vn phc v cho sn xut kinh doanh, phát trin kinh tế. Do ó các công c tài chính
cũng ngày càng phát trin và m rng phc v cho yêu cu này.
Phân phi ca Ngân sách Nhà nước, mt khâu phân phi quan trng trong h
thng phân phi tài chính, thc hin phân phi ca mình u tư cho kết cu h tng,
m nhim các khon chi phí chung nht ca toàn xã hi, làm tin thúc y quá trình
u tư ca các doanh nghip.
S xut hin và phát trin ca các t chc trung gian tài chính cùng vi s hình
thành phát trin ca th trường tài chính vai trò rt quan trng i vi nn kinh
tế. Chúng không ch cnh tranh vi nhau to ược ngun vn nhanh nht vi lãi sut
thp nht mà còn b sung cho nhau trong vic huy ng trit các ngun vn tm thi
nhàn ri trong toàn hi cung ng cho u tư. Đồng thi trong nn kinh tế, ngoài
tin gi tiết kim, tin trong lưu thông ngoài h thng ngân hàng, s xut hin hàng
lot giy t giá tr (các loi chng khoán) nhm mc ích thu hút các ngun vn.
Sc mnh ln nht ca nn kinh tế th trường các công c tài chính. Chính ã
làm sôi ng nn kinh tế trong các quá trình sn xut, kinh doanh, dch v; hướng các
ngun tài chính vào nhng im xung yếu nht, cn thiết nht hiu qu nht
phát trin kinh tế - xã hi.
Tuy nhiên, khi cao vai trò ca nn kinh tế th trường, chúng ta cũng phi nhìn
thng vào nhng nhược im ca nó. Cnh tranh nn kinh tế th trường va ng
lc thúc y phát trin va th kìm m s phát trin. trong cnh tranh, không
tránh khi nhng doanh nghip b phá sn, y lãng phí tài nguyên hi. Hơn
na, trong nn kinh tế cnh tranh, tt không tránh khi tình trngnhng doanh
nghip, nhng ngành, nhng vùng nhng nhng nhóm dân cư thu nhp khác
nhau, th nhng người giàu càng giàu thêm còn nhng người nghèo càng nghèo
lOMoARcPSD|36477832
thêm. Trong các quc gia có nn kinh tế th trường, s can thip ca Nhà nước là tt
yếu hn chế mt tiêu cc ca nó. S dng các công c chính sách tài chính - tin t
tác ng vào nn kinh tế ước áp dng ph biến các nước khác nhau vi nhng mc
khác nhau.
2. Hot ng tài chính và vn lm phát
nhiu cách nhìn nhn ánh giá khác nhau v bn cht cũng như nguyên
nhân y ra lm phát. Nhưng tt c các ý kiến u thng nht v biu hin ca lm phát
là s gia tăng giá c. Chính vì vy khi nói t l lm phát là nói ti t l gia tăng giá và
vic chng lm phát cui cùng cũng phi hướng vào vic chng tăng giá.
Các nhà kinh tế hc, như Jean Bordin ( 1530-1596), David Hume (17111776),
Adam Smith (1723-1790), David Ricardo (1772-1823) cũng như Irving Fisher (1876-
1947) và K.Marx (1818-1867), khi nghiên cu v lưu thông tin t trong nn kinh tế,
u nhn xét rng khi khi lượng tin trong lưu thông quá ln so vi khi lượng
hàng hoá trong lưu thông, thì giá c hàng hoá s tăng vt - hin tượng lm phát xy
ra. Vì vy ngăn nga lm phát có hiu qu, phi s dng nhiu công c tác ng trc
tiếp và gián tiếp vào mc cung tin t và khi lượng hàng hoá trong lưu thông.
Lượng tin ch yếu trong lưu thông ược cung ng ch yếu t 2 ngun: Ngân
sách Nhà nước và tín dng. Khi lượng tin t s quá ln khi tng s chi ca NSNN
tng s cho vay n dng vượt qua các ngun huy ng ược. Nói cách khác lm phát
xy ra khi Chính ph thc hin chính sách phát hành cho ngân sách cho tín dng
qúa gii hn cho phép.
Điu này có nghĩa, chng hn khi khi lượng hàng hoá trong xã hi là mt con
s Q nào ó, tương ương vi giá tr tin t M, khi ó giá c hàng hoá ca mt ơn v
hàng hoá là: P = M/Q. Nếu chúng ta phát hành thêm tin lưu thông (qua NSNN
hoc tín dng) vi mt lượng
m
, thì giá c ca hàng hoá s là: P
1
= (M +
m
)/Q, mc giá y ln hơn mc giá trước khi phát hành mt lượng
p
=
m
/Q
p
/P chính là t l lm phát do phát hành gây ra.
Tuy nhiên, ây ch là t l tính toán, trong thc tế, cn b sung nhiu yếu t nh
hưởng khác, như mi quan h cung cu, yếu t tâm lý…
Nguyên nhân y ra lm phát, không ch do s mt cân i v kinh tế, còn
có nhng nguyên nhân thuc v lãnh vc tài chính. Điu ó th thy rõ khi nghiên
lOMoARcPSD|36477832
cu và phân tích tình hình kinh tế - tài chính nước ta trong hơn mt thp k qua . Khi
tc tăng TSP xã hi bình quân năm tăng t 1,4% (1976-1980) lên 8,7% (1981-1985)
5,9% (1986-1989) ttc lm phát tăng t 21% (1976-1980) lên 74% (1981-
1985) và 297% (1986-1989), như vy lm phát tăng không phi do s trì tr ca sn
xut, mà do các gii pháp sai lm v tài chính .
Thc tế úng như vy, sut t năm 1976 ến năm 1991, nn tài chính quc gia
luôn trong tình trng b ng và suy yếu, bi chi ngân sách và tin mt tăng lên rt ln
và ngày càng gia tăng. S liu sau ây minh ho iu ó:
S lung tin t trong lưu thông trong giai on 1976-1980 tăng 5 ln giai on
1981-1985 tăng 12,5 ln và 1986-1989 tăng hơn 17 ln.
Các s liu trên cho thy, s mt cân i trm trng gia tc tăng khi lượng
tin trong lưu thông vi tc tăng TSP hi ã vi phm nghiêm trng cân i tin
hàng trong nn kinh tế. Các s liu v lm phát trong thi kì y cho chúng ta thy
iu ó: T t l 191,6% (1985) vt n 587,2% (1986), 416,7% (1987) 410,7%
(1988).
ràng ây hu qu ca chính sách tài chính tin t non kém ca chúng ta
trong giai on ó. Nht giai on t tháng 9-1985 ến cui năm 1988 khi Chính ph
thc hin chính sách iu chnh giá, lương, tin thì lm phát ng tr ngo ngh.
Nhìn li, chúng ta thy, mt nguyên nhân trc tiếp thúc y lm phát vic
chính ph bơm quá nhiu tin vào lưu thông cùng vi vic tăng giá hàng lot nguyên
vt liu sn xut, tăng lương, gây sc ép tăng chi phí sn xuât ngày càng y giá c lên
cao. Mt nguyên nhân quan trng khác là, chính sách lãi sut tín dng ca chúng ta
trong thi ó ch tác ng yếu ti mc cung tin t trong nn kinh tế, nó không
khuyến khích người ta tiết kim, trái li tác ng làm người ta vung tin ra lưu thông
nhiu hơn.
Cui năm 1988 u năm 1989, Chính ph mi thc s s dng công c tài
chính tn công tr li cơn st lm phát. Đó là chính sách s dng t giá linh hot, phù
hp vi s biến ng giá c trên th trường c bit chính ch lãi sut tiết kim.
Vic ưa lãi sut tiết kim k hn (3 tháng) lên 12%/tháng mt liu thuc cc
mnh v mt tâm ánh vào lm phát. Tuy nhiên, cũng phi tha nhn rng, vic
chnh lãi sut tiết kim trong thi kì ó chưa tht s nhy bén và linh hot, và chưa s
lOMoARcPSD|36477832
dng ng b vi các công c khác, nên kết qu t ược trong năm 1989 còn rt bp
bênh, nguy cơ lm phát vn còn e do .
Thc tế tình hình kinh tế nhng năm 1990-1991 cho thy mt dù nn kinh tế
bước phát trin tiến b trong các lĩnh vc sn xut nông nghiệp….nhưng lm phát li
bùng lên nh cao vào cui năm 1991 (172%). Mt nguyên nhân ây là do lm phát
có sức “sức ỳ” từ nhng t lm phát trước, nhưng mt nguyên nhân khác na là N
nước chưa s dng ược công c qun lý ngoi hi vàng. Thi kì y, giá vàng và
t giá ngoi t còn trôi ni ngoài vòng kim chế ca các công c tài chính tín dng.
Do giá vàng ngoi t (ch yếu là ôla) không ngng tăng lên ã kích thích người ta
y tin ra lưu thông ch tr vàng làm cho lượng tin
trong lưu thông ngày càng tăng lên, gây sc ép lm phát.
Ch t u năm 1992 các công c tài chính - tin t mi thc s iu tiết ược giá
vàng ngoi t, kết qu tình hình tài chính - tin t ca chúng ta trong năm
1992 khá tt, lm phát ch còn hai con s - mt con s cho phép trong nn kinh tế th
trường.
ược kết qu hài ng năm 1992, chúng ta mi thy hết ý nghĩa quan trng
ca vic s dng ng b, có hiu qu các công c tài chính - tin t trong nn kinh tế
th trường, ca chính sách “tht cht tin t ngăn chn lm phát.
3. Chính sách tài chính ca chính ph
Trong mi giai on phát trin kinh tế, Chính ph mi mt quc gia cn ra
mt chính sách tài chính phù hp thc hin các mc tiêu ca nn kinh tế vĩ mô.
Trong s các ni dung quan trng ca chính sách tài chính quc gia, ni lên hai ni
dung ln là:
- Chính sách to vn s dng vn trong nn kinh tế. - Chính
sách iu hoà thu nhp thông qua các công c tài chính.
a. Chính sách to vn và s dng vn trong nn kinh tế
Mun phát trin kinh tế, cn 3 yếu t: Lao ng, vn, công ngh. Các yếu t
này còn ược gi là các ngun lc khan hiếm. Đối vi nước ta, lưc lượng lao ng di
dào, nhưng ngun vn quá ít i công ngh còn lc hu. Tt nhiên mun i mi
công ngh cũng cn phi vn. Do ó, vn vn mu cht trong chính sách tài
chính giai on hin nay.
lOMoARcPSD|36477832
Mc tiêu ca nn kinh tế vĩ mi quc gia gia tăng tng sn phm quc
dân (GNP). Mun gia tăng GNP, iu tt yếu là phi tăng vn u tư cho sn xut, kinh
doanh, dch v. Vn t ra là xác nh nhu cu vn trong mi thi k như thế nào?
Có nhiu cách tính nhu cu vn cho mt quc gia trong mt thi k nht nh.
+ Cách th nht: Xác nh nhu cu vn trên cơ s gn vi vic gii quyết vn
xã hi và vic làm.
+ Cách tính th hai: Da theo mô hình Harrod Domar: Y = a.K
Vi: Y - mc gia tăng v sn lượng sn phm.
K - mc gia tăng v vn u tư a -
là h s tăng trưởng.
Các nhà kinh tế tính toán h s tăng trưởng ti các nước ang phát trin biến ng t
0,14 0,30. nước ta, con s này nhng năm u thp niên 90 khong 0,50.
Để thc hin chính sách to vn cn gii quyết mt s ni dung sau:
- Bng mi bin pháp hình thc, các công c tài chính phi hướng vào vic
khai thác mi tim năng v vn trong nn kinh tế.
- Đẩy mnh các hot ng tài chính i ngoi nhm thu hút các ngun vn t bên
ngoài, vi các bin pháp vay n, xut nhp khu và u tư trc tiếp.
- Trit thc hin nguyên tc tiết kim và hiu qu trong s dng vn la chn
mt cơ cu u tư thích hp.
- Điu chnh cơ cu chi ngân sách Nhà nước theo hướng gim các nhu cu chi
chưa thc s cp bách.
- S dng trit các công c tài chính trung gian khai thông các ngun vn
hình thành th trường vn th trường tin t, m rng tính t ch trong mi hot
ng sn xut kinh doanh, dch v tài chính - tin t, hot ng môi gii…
b. Chính sách iu hoà thu nhp
Mt mâu thun gay gt trong quá trình phân phi thu nhp mâu thun gia
chính sách xã hi vi quy lut phân phi trong nn kinh tế th trường. Vn chúng
ta phi mt chính sách phân phi hp ca ci trong toàn hi, chính sách ó
phi bo m ược các mc tiêu ca nn kinh tế vĩ mô.
lOMoARcPSD|36477832
Các nhà kinh tế hc hin i cho rng hai công c sc bén ca chính sách tài
chính trong phân phi, là: Thuế và chi tiêu ngân sách ca chính ph.
+ Thuế: Mc dù mi người u tha nhn tác ng ca thuế trong vn phân
phi, nhưng có nhiu quan im khác nhau v s dng nó mc nào, s dng ra
sao va kích thích phát trin kinh tế, va iu hoà thu nhp, bo m thích áng
ngun thu ngân sách.
S dng công c thuế, trong ó vic s dng các loi thuế, i tượng chu thuế
thuế sut là nhng ni dung quan trng phù hp vi tng thi kiu kin thc tế
nht nh. Ví d: Thuế thu nhp loi thuế ánh vào thu nhp ca dân cư các t chc
thu nhp mt loi thuế ược áp dng ph biến các nước kinh tế phát trin,
nhưng ta thì din chu thuếy chưa áng k.
Thuế thc s mt con dao hai lưỡi, nếu s dng thuế úng n tác ng
tích cc phát trin kinh tế, nhưng nếu s dng không hp lý thì nó có tác ng ngược
li kìm hãm s phát trin. hu hết các quc gia, thuế ược s dng như mt phương
tin m bo ngun thu cho ngân sách Nhà nước, và nó cũng ược coi như mt phương
tin quan trng iu tiết nn kinh tế.
nước ta, công c thuế vi tư cách là mt công c ca chính sách tài chính, ch
mi thc s phát huy vai trò ca i vi qun lý vĩnn kinh tế t 1990, khi Nhà
nước Vit Nam chính thc ban hành h thng thuế mi. Vi h thng thuếy chính
sách tài chính ca quc gia ã tác ng tích cc ến nn tài chính quc gia: gim áng k
bi chi ngân sách, góp phn chn ng lm phát thúc y nn kinh tế tăng trưởng tt.
Tuy còn hn chế trong cơ cu ca h thng thuế và thuế sut trong mt vài lut thuế,
nhưng chúng ta ã thy ược kết qu tích cc ca công c y i vi kinh tế hi nước
ta trong nhng năm qua.
+ Công c chi ngân sách: Chi ngân sách là mt khon chi rt ln ca quc gia
áp ng cho nhu cu ca toàn xã hi. Trong các nước kinh tế phát trin, chi ngân sách
ch yếu dành cho các chi tiêu công cng, như: chi cho văn hoá hi, giáo dc, y
tế, an ninh- quc phòng và chi cho khu vc kinh tế công cộng…Ở nước ta, chi ngân
sách cũng nhm bo m nhu cuhi, c bit chi cho phát trin kinh tế chiếm mt
phn quan trng. Bi l, mc nhà nước ch trương mt nn kinh tế nhiu thành
phn, nhưng ta kinh tế công cng chiếm mt t trng ln trong toàn b nn kinh tế.
lOMoARcPSD|36477832
Vn là, trong chính sách tài chính ca mt quc gia, vic chi tiêu ngân sách
có ý nghĩa rt ln i vi kinh tế hi ca quc gia ó. Các nhà kinh tế hc khi nghiên
cu nhu cu ca nn kinh tế mt quc gia, cho thy rng: chi tiêu ngân sách (chi
tiêu ca chính ph) tác ng rt ln ti tng mc cu ca hi. Các khon chi
khng l ca chính ph cho y tế, giáo dc, quc phòng các mc tiêu hi (tr
cp người nghèo, tr cp tht nghiệp…) u tư phát trin kinh tế, ã y nhu cu
hi lên rt cao d ưa ti mt cân i cung- cu trong nn kinh tế và nguy cơ lm phát.
Thc tế nước ta, trong thi kì có lm phát, mt nguyên nhân là do cơ chế bao
cp ca ngân sách, ngân sách chi quá ln vượt quá kh năng cung ng ca nn kinh
tế, trong ó chi u tư phát trin kinh tế tràn lan chưa có trng im, ã ưa ến lãng phí ln
tài nguyên ca t nước.
Nhưng cũng phi thy rng, Nhà nước Vit Nam- Nhà nước XHCN bên cnh
các mc tiêu kinh tế, còn mc tiêu quan trng na thc hin công bng
hi. Để thc hin công bng xã hi, các khon chi phí v tr cp xã hi ca chính ph
có ý nghĩa to ln i vi vic ci thin i sng ca nhng người ược hưởng chính sách
xã hi.
lOMoARcPSD|36477832
46
CHƯƠNG III NHNG VN ĐỀ CƠ BN
V TÍN DNG
Tín dng ra i rt sm so vi s xut hin ca môn kinh tế hc ược lưu truyn
t i này qua i khác. Tín dng xut phát t ch Credit trong tiếng Anh-có nghĩa
lòng tin, s tin tưởng, tín nhim. Tín dng ược din gii theo ngôn ng Vit Nam
s vay mượn.
Trong thc tế tín dng hot ng rt phong phú và a dng, nhưng bt c dng
nào tín dng cũng th hin hai mt cơ bn: (1) Người s hu mt s tin hoc hàng
hoá chuyn giao cho người khác s dng trong mt thi gian nht nh (2) Đến
thi hn do hai bên tho thun, người s dng hoàn li cho người s hu mt giá tr
ln hơn. Phn trăm tăng thêm ược gi là phn li hay nói theo ngôn ng kinh tế là lãi
sut.
I. S RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIN CA TÍN DNG
1. Cơ s ra i ca tín dng
S phân công lao ng xã hi s xut hin s hu tư nhân v TLSX cơ s
ra i ca tín dng. Xét v mt hi, s xut hin chế s hu v TLSX cơ s
hình thành s phân hoá hi: ca ci, tin t xu hướng tp trung vào mt nhóm
người, trong lúc ó mt nhóm người khác thu nhp thp hoc thu nhp không áp
ng cho nhu cu ti thiu ca cuc sng, c bit khi gp nhng biến c ri ro bt
thường xy ra. Trong iu kin như vy òi hi s ra i ca tín dng gii quyết mâu
thun ni ti ca xã hi, thc hin vic iu hoà nhu cu vn tm thi ca cuc sng.
2. Quan h tín dng nng lãi
Quan h tín dng nng lãi là quan h tín dng ra i u tiên vào thi k c i.
2.1 Ch th ca quan h tín dng nng lãi
Ch th ca quan h tín dng nng lãi bao gm: (1) Người i vay: ch yếu
nông dân và th th công, ngoài ra, ch nô, a chquan h cũng có mt phn i vay
nng lãi; (2) Người cho vay: Nhng người kinh doanh thương nghip tin t, ch nô,
a ch và mt s quan li.
2.2 Nguyên nhân xuất hiện tín dụng nặng lãi.
lOMoARcPSD|36477832
47
Trong iu kin sn xut thp kém, ph thuc nhiu vào iu kin t nhiên, li
thêm gánh nng sưu thuế các t nn hi khác, nhng người sn xut nh khi
phi i phó vi nhng ri ro xy ra trong cuc sng th dn ến phi i vay gii
quyết nhng khó khăn cp bách trong i sng, như mua lương thc, thuc men, óng
tô, thuế…; n các tng lp khác i vay gii quyết nhng thiếu ht tm thi vi
các nhu cu cao.
2.3 Đặc im ca tín dng nng lãi
Tín dng nng lãi có nhng c im cơ bn sau:
+ Lãi sut cao, do hai nguyên nhân: Th nht cu tín dng ln hơn cung tín
dng; th hai là nhu cu i vay thường cp bách không th trì hoãn ược.
+ Mc ích vay tiêu dùng. Đối vi nông dân th th công thì mc ích s
dng vn vay áp ng nhng nhu cu ti thiu ca cuc sng như: mua lương thc
ăn, thuc men cha bnh, np tô, óng thuế…Đối vi các tng lp khác thì mc
ích i vay chi tiêu cho nhng nhu cu cao cp như xây dng lâu dài, t chc d
hi, mua sắm quí kim…
+ Hình thc vn ng ca vn trong quan h tín dng nng lãi biu hin rt a
dng: Cho vay bng tin thu n bng tin hay thu n bng hin vt…
2.4 Tín dng nng lãi trong iu kin ngày nay
Trong iu kin ngày nay, tín dng nng lãi còn tn ti khá ph biến các nước
ang phát trin; do các nguyên nhân: (1) Do nh hưởng ca chế phong kiến; (2) Mc
thu nhp ca người lao ng thp và (3) H thng tín dng chưa phát trin.
3. S phát trin ca quan h tín dng trong nn kinh tế th trường
Sn xut hàng hoá là nguyên nhân ra i ca tín dng. Vì vy bt chi nào
có sn xut hàng hoá thì tt yếu có s hot ng ca tín dng.
3.1 Nguyên nhân thúc ẩy sự phát triển của tín dụng.
Trong nn kinh tế sn xut hàng hoá, các doanh nghip mun tiến hành sn xut
kinh doanh phi có mt s vn nht nh. Do c im vn ng ca vn là tun hoàn theo
công thc T-H-T và do tính cht thi v trong hot ng sn xut kinh doanh, mà mi
doanh nghip có lúc thì thiếu vn có lúc thì tha vn. Tuy nhiên, i vi doanh nghip
có tính thi v thp vic tha thiếu vn tin t vi thi gian ngn hơn và qui mô nh
lOMoARcPSD|36477832
48
hơn so vi xí nghip tính thi v cao. Đứng trên giác toàn b nn kinh tế quc
dân, thì ti mt thi im nht nh s hin tượng mt nhóm các xí nghip vn
tm thi chưa s dng trong khi mt nhóm nhng xí nghip khác li có nhu cu vn
cn b sung tm thi.
S dĩ hin tượng như vy do chu k sn xut tính cht thi v mi
doanh nghip, mi ngành kinh tế không ging nhau. Quá trình tái sn xut mt
quá trình liên tc trên cơ s phân công hp tác trong toàn b h thng kinh tế,
vy khi doanh nghip y tha vn thì tt c các doanh nghip khác thiếu vn.
Đây hin tượng khách quan, òi hi phi tín dng làm cu ni gia nơi tha
nơi thiếu.
Trong cơ chế th trường, tn ti phát trin luôn gn vi nhau, vì vy nhu
cu cho sn xut không ch duy trì mc sn xut như cũ, còn nhu cu u tư
phát trin. Nhu cu vn trong trường hp này dung mua sm TSCĐ, tăng d tr vt
tư hàng hoá cho tái sn xut m rng. Đối vi các doanh nghip, li nhun tích lu
u tư có gii hn, vì vy mun thc hin ược nhu cu m rng sn xut cn phi nh
ến ngun vn trong hi. Ngun vn áp ng cho nhu cu y vn tiết kim
hi, bao gm vn tiết kim ca các nhà kinh doanh, vn tiết kim nhân ngân
sách Nhà nước. Mi khon tiết kim mt mc ích nht nh: nhà kinh doanh tiết
kim m rng sn xut; nhân tiết kim y dng nhà ca, mua sm xe c
Mc ích ca tiết kim có th ược thc hin ngay hoc ch ược thc hin trong tương
lai. Do ó trong thi gian chưa thc hin ược mc ích ã nh, nhng người ch ca vn
tiết kim có th cho vay dưới hình thc trc tiếp mua trái phiếu hay gián tiếp gi vào
các t chc tiết kim. Như vy s phát trin ca tín dng xut phát t nhu cu tiết
kim và nhu cu u tư.
Tóm lại: Trong nn kinh tế th trường, c im tun hoàn vn và yêu cu ca quá
trình tiết kim và u tư òi hi phi có tín dng.
3.2 Tín dụng ngày càng mở rộng và phát triển một cách a dạng.
Trong nn kinh tế th trường tín dng ngày càng phát trin. Ch th tham gia
các quan h tín dng rt phong phú. Quan h tín dng ược m rng v i tượng
quy mô, th hin trên các mt sau:
lOMoARcPSD|36477832
49
- Các t chc ngân hàng các t chc tín dng phát trin mnh rng rãi
khp nơi.
- Phn ln các doanh nghip u s dng vn tín dng vi khi lượng ngày càng
ln.
- Thu nhp cá nhân ngày càng tăng, nên ngày ng nhiu người tham gia vào
các quan h tín dng.
Ngoài vic m rng c quan h tín dng, hình thc tín dng ngày càng phát
trin a dng như tín dng thương mi, tín dng Ngân hàng, tín dng Nhà nước và các
loi khác.
II. BN CHT TÍN DNG
Tín dng tn ti trong nhiu phương thc sn xut khác nhau, nhưng bt c
phương thc nào tín dng cũng biu hin ra bên ngoài như s vay mượn tm thi
mt vt hoc mt s vn tin t, nh vy mà người ta có th s dng ược giá tr ca
hàng hoá hoc trc tiếp hoc gián tiếp thông qua trao i.
Để vch rõ bn cht ca tín dng cn thiết phi nghiên cu liên h kinh tế trong
quá trình hot ng ca tín dng và mi quan h ca nó vi quá trình tái sn xut.
1. S vn ng ca tín dng
Tín dng là mt quan h kinh tế gia người cho vay và người i vay, gia h
mi quan h vi nhau thông qua vn ng giá tr vn tín dng ược biu hin dưới hình
thc tin t hoc hàng hoá. Quá trình vn ng ó ược th hin qua các giai on sau:
+ Th nht: Phân phi tín dng dưới hình thc cho vay. giai on y, vn tin
t hoc giá tr vt tư hàng hoá ược chuyn t người cho vay sang người i vay. Như
vy khi cho vay, giá tr vn tín dng ược chuyn sang người i vay, ây là mt c im
cơ bn khác vi vic mua bán hàng hoá thôn thường. Mác viết Trong việc cho
vay, ch mt bên nhn ược giá tr, cũng ch mt bên nhượng i giá tr thôi”.
+ Th hai: S dng vn tín dng trong quá trình tái sn xut. Sau khi nhn ược
giá tr vn tín dng, người i vay ược quyn s dng giá tr ó tho mãn mt mc ích
nht nh. Tuy nhiên người i vay không có quyn s hu v giá tr ó, mà ch tm thi
s dng trong mt thi gian nht nh.
lOMoARcPSD|36477832
50
+ Th ba: S hoàn tr ca tín dng. Đây là giai on kết thúc mt vòng tun hoàn
ca tín dng. Sau khi vn tín dng ã hoàn thành mt chu k sn xut tr v hình
thái tin t, thì người i vay hoàn tr li cho người cho vay. Như vy s hoàn tr ca
tín dng c trưng thuc v bn cht vn ng ca tín dng, du n phân bit phm
trù tín dng vi các phm trù kinh tế khác.
2- Hot ng ca tín dng trong phm vi vĩ
Sau năm 1930 thuyết cho vay ã ược tha nhn s dng phân tích hot
ng ca tín dng và lãi sut trong nn kinh tế th trường. Qu cho vay ược hình thành
vn ng gia các ch th tham gia quá trình tái sn xut, bao gm các doanh nghip
trong lĩnh vc sn xut, lưu thông; các t chc tài chính tín dng; Nnước công
dân.
2.1 Cung và cầu của quỹ cho vay.
2.1.1. Cung của quỹ cho vay.
Trong nn kinh tế th trường, cung ca quĩ cho vay t nhiu ngun khác nhau:
+ Tiết kim cá nhân. Thu nhp ca nhân ược chia làm hai phn tiêu dùng
và tiết kim. S thu v tiết kim cá nhân, mt phn ược s dng mua nhà, t, hoc
u tư trc tiếp vào các chng khoán; mt phn còn li ược u tư gián tiếp vào th
trường vn và tin t thông qua các ngân hàng, công ty tài chính, qu tiết kim, HTX
tín dụng…
+ Tiết kim ca nhà doanh nghip. Tng s tiết kim ca nhà doanh nghip
phn li nhun không chia khu hao; s tin tiết kim y khi nhà doanh nghip
chưa s dng ến thì th tr thành mt b phn ca qu cho vay thông qua th
trường vn và tin t.
+ Mc thng dư ca ngân sách nhà nước. Mc thng dư ca NSNN bng thu
nhp tr i chi phí vng hoá và dch v.
+ Mc tăng ca khi lượng tin t cung ng. Cơ s tính mc tăng này là khi
lượng tin t lưu thông ngoài ngân hàng và tin trên tài khon séc.
2.1.2. Cầu về quỹ cho vay.
Trong nn kinh tế hàng hoá-tin t, cu v quĩ cho vay khá phong phú, a dng:
lOMoARcPSD|36477832
51
+ Nhu cu u u tư ca doanh nghip. Khu vc doanh nghip óng vai trò quan
trng nht v nhu cu ca qu cho vay.
+ Nhu cu tín dng tiêu dùng cá nhân. các nước phát trin tín dng tiêu dùng
chiếm mt t trng áng k.
+ Thâm ht Ngân sách ca Chính ph: khi NSNN b thâm ht Nhà nước phi i
vay thông qua phát hành công trái hay trái phiếu kho bc p khon bi chi
hàng năm.
+ Ngoài ra mc gim khi lượng tin t cung ng mc tăng d tr tin t
cũng là hai thành phn ca s cu.
2.2 Đặc im ca qu cho vay
Qu cho vay biu hin quan h gia nhng người tham gia quá trình tái sn
xut, bao gm các doanh nghip sn xut và lưu thông hàng hoá cũng như Nhà nước
dân cư. Mc ích s dng qu cho vay nhm tho mãn nhu cu vn tin t tm
thi cho sn xut và tiêu dùng. Quĩ cho vay có các c im cơ bn sau:
- Qu cho vay ch yếu tp trung phân phi thông qua các t chc tài chính
tín dng. Trong nn sn xut hàng hoá hin i, phân phi qu cho vay thường ược
thc hin bng hai cách: (1) Phân phi trc tiếp như mua trái phiếu doanh nghip
(2) Qua các t chc trung gian như ngân hàng, công ty tài chính, qu tiết kim, qu
bo him xã hi, HTX tín dng các t chc tài chính khác. Trong ó vic phân phi
qua các t chc trung gian chiếm i b phn.
- Qu cho vay vn ng trên cơ s hoàn tr và có lãi sut. S hoàn tr c trưng
riêng ca qu tín dng, ng thi nó phn ánh bn cht vn ng ca qu cho vay. Tun
hoàn và chu chuyn vn trong nn kinh tế quyết nh kh năng hoàn tr ca tín dng.
V hình thc, s hoàn tr ược thc hin trên cơ s tho thun bng hp ng tín dng
gia người cho vay và người i vay.
Tóm li: Tín dng là phương thc huy ng vn quan trng nht ca nn kinh tế
th trường.vy s dng hiu qu phương thc y s góp phn gii quyết nhu
cu vn ang là vn cp thiết cho sn xutu tư phát trin.
III. CÁC HÌNH THỨC TÍN DỤNG.
lOMoARcPSD|36477832
52
Trong nn kinh tế th trường tín dng hot ng rt a dng phong phú. Tu
theo tiêu thc phân loi mà tín dng ược phân thành nhiu loi khác nhau.
1. Thời hạn tín dụng. Căn cứ vào thời hạn tín dụng, tín dụng ược chia
ra ba loại: tín dụng ngắn hạn, tín dụng trung hạn và tín dụng dài hạn.
+ Tín dng ngn hn: là loi tín dng có thi hn dưới mt năm và thường ược
s dng cho vay b sung thiếu ht tm thi vn lưu ng phc v cho nhu cu
sinh hot ca cá nhân.
+ Tín dng trung hn: là tín dng có thi hn t 1 5 năm, ược cung cp mua
sm tài sn c nh, ci tiến i mi k thut, m rng y dng các công trình
nh có thi gian thu hi vn nhanh.
+ Tín dng dài hn: loi thi hn trên 5 năm, loi tín dng này ược s dng
cung cp vn cho XDCB, ci tiến và m rng sn xut có qui mô ln.
Tín dng trung hn dài hn ược u tư hình thành vn c nh mt phn
ti thiu cho hot ng sn xut.
2. Đối tượng tín dụng. Căn cứ vào ối tượng tín dụng, tín dụng ược
chia thành hai loại: tín dụng vốn lưu ộng và tín dụng vốn cố ịnh.
+ Tín dng vn lưu ng: loi vn tín dng c s dng hình thành vn lưu
ng ca các t chc kinh tế, như cho vay d tr hàng hoá, mua nguyên vt liu cho
sn xut. Tín dng vn lưu ng thường ược s dng cho vay p mc vn lưu ng
thiếu ht tm thi. Loi tín dng này thường ược chia ra các loi: cho vay d tr hàng
hoá; cho vay chi phí sn xut cho vay thanh toán các khon n dưới hình thc
chiết khu k phiếu.
+ Tín dng vn c nh: loi tín dng ược s dng nh thành TSCĐ. Loi
này ược u tư mua sm TSCĐ, ci tiến i mi k thut m rng sn xut, xây
dng các xí nghip và công trình mi. Thi hn cho vay là trung hn và dài hn.
3. Mục ích sử dụng vốn. Căn cứ vào mục ích sử dụng vốn, tín dụng
ược chia làm hai loại: tín dụng sản xuất lưu thông hàng hoá và tín
dụng tiêu dùng.
lOMoARcPSD|36477832
53
+ Tín dng sn xut và lưu thông hàng hoá: loi cp phát tín dng cho các
doanh nghip và các ch th kinh tế khác tiến hành sn xut hàng hoá và lưu thông
hàng hoá.
+ Tín dng tiêu dùng: hình thc cp phát tín dng cho cá nhân áp ng nhu
cu tiêu dùng: Như mua sm nhà ca, xe c, các hàng hoá bn chc và c nhng nhu
cu hàng ngày. Tín dng tiêu dùng có th ược cp phát dưới hình thc bng tin hoc
dưới hình thc bán chu hàng hoá.
4. Chủ thể trong quan hệ tín dụng. Căn cứ vào tiêu thức này, thì tín
dụng ược chia thành các loại: tín dụng thương mại, tín dụng Nhà nước
và tín dụng ngân hàng.
+ Tín dụng thương mại: quan h tín dng gia các nhà doanh nghip ược
biu hin dưới hình thc mua bán chu hàng hoá. Mua bán chu hàng hhình thc
tín dng, vì:
. Người bán chuyn giao cho người mua s dng vn tm thi trong mt thi
gian nht nh.
. Đến thi hn ược tho thun, người mua hoàn li vn cho người bán dưới hình
thc tin t và c phn lãi sut.
Cơ s pháp xác nh quan h n nn ca tín dng thương mi GIY N -
mt dng c bit ca khế ước dân s xác nh trái quyn cho người bán nghĩa v
phi thanh toán n ca người mua. GIY N trong quan h tín dng thương mi ược
gi là k phiếu thương mi (thương phiếu), vi 2 loi: hi phiếu và lnh phiếu.
. Hi phiếu mt thương phiếu do ch n lp ra ra lnh cho người thiếu n
tr mt s tin nht nh cho người hưởng th khi món n áo hn. Người hưởng th
th là người phát hành, cũng có th là th ba.
. Lnh phiếu là mt thương phiếu do người thiếu n lp ra cam kết tr mt s
tin n nht nh khi ến hn cho ch n.
V hình thc, thương phiếu ược chia ra ba loi: (1) Thương phiếu danh,
không ghi tên người th hưởng; (2) Thương phiếu danh; ghi tên người th
hưởng (3) Thương phiếu nh danh, ghi tên như thương phiếu danh nhưng
không chuyn nhượng cho người khác.
lOMoARcPSD|36477832
54
. Vai trò ca tín dng thương mi trong nn kinh tế th trường: Trong nn kinh
tế th trường, hin tượng tha thiếu vn ca các nhà doanh nghip thường xuyên xy
ra, vì vy hot ng ca tín dng thương mi mt mt áp ng nhu cu vn ca nhng
nhà doanh nghip tm thi thiếu vn, ng thi giúp cho các doanh nghip tiêu th
ược hàng hoá ca mình. Mt khác s tn ti ca hình thc tín dng y s giúp cho
các nhà doanh nghip ch ng khai thác ược ngun vn nhm áp ng kp thi cho
hot ng sn xut kinh doanh.
Tuy vy tín dng thương mi vn có nhng hn chế v qui mô tín dng, v thi
hn cho vay, và v phương hướng (gii hn i vi nhng xí nghip cn hàng hoá s
dng cho sn xut hoc d tr), ngoài ra vic cung cp tín dng thương mi ch ược
thc hin trên cơ s tín nhim ln nhau.
+ Tín dụng ngân ng: quan h tín dng gia ngân hàng, các t chc tín
dng khác vi các nhà doanh nghip và cá nhân.
Trong nn kinh tế ngân hàng óng vai trò mt t chc trung gian, trong quan
h tín dng va người cho vay ng thi người i vay. Vi tư cách người i
vay, ngân hàng nhn tin gi ca các nhà doanh nghip, nhân hoc phát hành chng
ch tin gi, trái phiếu huy ng vn trong xã hi. Vi tư cách là người cho vay, nó
cung cp tín dng cho các nhà doanh nghip và cá nhân.
Khác vi tín dng thương mi, ược cung cp dưới hình thc hàng hoá, tín dng
ngân hàng ược cung cp dưới hình thc tin t - bao gm tin mt và bút t.
Trong nn kinh tế th trường, i b phn qu cho vay tp trung qua ngân hàng,
nó không ch áp ng nhu cu vn ngn hn d tr vt tư hàng hoá, trang tri các chi
phí sn xut thanh toán các khon n, còn tham gia cp vn cho u tư XDCB
và áp ng mt phn áng k nhu cu tín dng tiêu dùng cá nhân.
+ Tín dụng Nhà nước: Là quan h tín dng trong ó Nhà nước là người i vay.
Ch th trong quan h tín dng Nhà nước bao gm: Người i vay Nhà nước
Trung ương Nhà nước a phương, người cho vay dân chúng, các t chc kinh
tế, ngân hàng và nước ngoài. Mc ích i vay ca tín dng Nhà nước p khon bi
chi Ngân sách.
Tín dng Nhà nước bao gm: tín dng ngn hn và tín dng dài hn.
lOMoARcPSD|36477832
55
. Tín dng ngn hn: là khon vay ngn hn ca Kho bc Nhà nước p các
khon bi chi tm thi, thi hn dưới 1 năm. Tín dng ngn hn ca Nhà nước ược
thc hin bng cách phát hành k phiếu kho bc (còn gi là tín phiếu). Vic phát hành
ược thc hin bng hai cách: (1) Phát hành vay vn Ngân hàng Trung ương và (2)
Phát hành vay vn cá nhân và nhà doanhnghip.
. Tín dng dài hn: Là các khon vay dài hn ca kho bc Nhà nước, thường t
5 năm tr lên. Tín dng Nhà nước dài hn ược thc hin bng cách phát hành công
trái (trái phiếu). Theo thi gian công trái chia ra hai loi: Trái phiếu thi hn 5 năm
hoc 10 năm và trái phiếu vĩnh vin. Theo phm vi phát hành, công trái cũng chia ra
hai loi: Trái phiếu quc ni trái phiếu quc tế. Lãi sut công trái ược Nhà nước
qui nh lúc phát hành và chi tr hàng năm.
IV. CÁC CHC NĂNG CA TÍN DNG
1. Chc năng ca tín dng
1.1. Chức năng phân phối lại tài nguyên.
Tín dng là s vn ng ca vn t ch th này sang ch th khác. Chính nh s
vn ng ca tín dng các ch th vay vn nhn ược mt phn tài nguyên ca
hi phc v cho sn xut hoc tiêu dùng.
Phân phi tín dng ược thc hin bng hai cách:
+ Phân phi trc tiếp: là vic phân phi vn t ch th có vn tm thi chưa s
dng sang ch th trc tiếp s dng vn ó kinh doanh tiêu dùng. Phương pháp
phân phi y ược thc hin trong quan h tín dng thương mi vic phát hành
trái phiếu ca Nhà nước và các công ty.
+ Phân phi gián tiếp: vic phân phi ược thc hin thông qua các t chc
trung gian, như ngân hàng, HTX tín dng, Công ty Tài chính...
Trong nn kinh tế hin i, phân phi vn tín dng qua các t chc trung gian
chiếm v trí quan trng nht. Mt mt các t chc trung gian tp trung vn tin t ca
các doanh nghip nhân làm ngun vn cho vay, mt khác chúng phân phi
ngun vn ó dưới hình thc cp tín dng cho các doanh nghip, cá nhân và mt phn
cho kho bc Nhà nước.
lOMoARcPSD|36477832
56
Gia phân phi qua tín dng phân phi qua Ngân sách nhng im khác
nhau: Đối vi tín dng phân phi trên cơ s hoàn tr, phân phi vn liên quan ến thu
nhp quc dân, và tng sn phm hi, phân phi ch yếu cho lĩnh vc sn xut
kinh doanh. Trong khi ngân sách phân phi vn mang tính cht cp phát, phân phi
ch yếu liên quan ến thu nhp quc dân phân phi ch yếu cho lĩnh vc phi sn
xut.
1.2 Tạo cơ sở ể lưu thông dấu hiệu trị giá (tiền không ủ giá).
Trong thi k u lưu thông là hoá t, nhưng khi các quan h tín dng phát trin,
các giy n ã thay thế cho mt b phn tin trong lưu thông. Li dng c im y,
các ngân hàng ã bt u phát hành tin giy vào lưu thông. Lúc u tin giy phát hành
trên cơ s có d tr quí kim (vàng), nhưng dn dn tin giy phát hành vào lưu thông
tách ri vi d tr vàng ca ngân hàng.
Ngày nay ngân hàng cung cp tin cho lưu thông ch yếu ược thc hin thông
qua con ường tín dng. Đâycơ s m bo cho lưu thông tin t n nh, ng thi m
bo phương tin phc v cho lưu thông.
Như vy, nh hot ng ca tín dng ngân hàng to ra tin phc v cho sn
xut và lưu thông hàng hoá. Tin t do ngân hàng to ra gm:
+ Tin t: Tin giy và tin kim loi không giá tr.
+ Bút t (chúng ta s cp phn sau).
Nh vào công c nói trên tc lưu thông hàng hoá nhanh hơn và do vy,
hàng hoá i t hình thái tin t vào sn xut ngược li ược thúc y mnh m hơn.
Nói cách khác, tín dng thúc y lưu thông hàng hoá và phát trin kinh tế.
2- Vai trò ca tín dng
Trong iu kin nn kinh tế nước ta hin nay, tín dng có các vai trò sau:
+ Thứ nhất: Đáp ng nhu cu vn duy trì quá trình sn xut ược liên tc ng
thi góp phn u tư phát trin kinh tế.
Vic phân phi vn tín dng ã góp phn iu hoà vn trong toàn b nn kinh tế,
to iu kin cho qtrình sn xut ược liên tc. Tín dng còn là cu ni gia tiết kim
u tư. ng lc kích thích tiết kim ng thi phương tin áp ng nhu cu
v vn cho u tư phát trin.
lOMoARcPSD|36477832
57
Trong nn kinh tế sn xut hàng hoá, tín dng mt trong nhng ngun vn
hình thành vn lưu ngvn c nh ca doanh nghip, vy tín dng ã góp phn
ng viên vt tư hàng hi vào sn xut, thúc y tiến b khoa hc k thut y nhanh
quá trình tái sn xut xã hi.
+ Thứ hai: Thúc y quá trình tp trung vn và tp trung sn xut.
Hot ng ca ngân hàng là tp trung vn tin t tm thi chưa s dng, trên cơ
s ó cho vay các ơn v kinh tế. Mt khác quá trình u tư tín dng ược thc hin mt
cách tp trung, ch yếu cho các nghip ln, nhng nghip kinh doanh hiu
qu.
+ Thứ ba: Tín dng công c tài tr cho các ngành kinh tế kém phát trin
ngành kinh tế mũi nhn.
Trong thi gian tp trung phát trin nông nghip ưu tiên cho xut khẩu
Nhà nước ã tp trung tín dng tài tr phát trin các ngành ó, t ó to iu kin phát
trin các ngành khác.
+ Thứ tư: Góp phn tác ng ến vic tăng cường chế hch toán kinh tế ca các
doanh nghip.
Đặc trưng cơ bn ca vn tín dng s vn ng trên cơ s hoàn tr li
tc, nh vy hot ng ca tín dng ã kích thích s dng vn hiu qu. Bng
cách tác ng như vy, òi hi các doanh nghip khi s dng vn tín dng phi quan
tâm ến vic nâng cao hiu qu s dng vn, gim chi phí sn xut, tăng vòng quay
ca vn, to iu kin nâng cao doanh li ca doanh nghip.
+ Thứ năm: To iu kin phát trin các quan h kinh tế vi nước ngoài.
Trong iu kin kinh tế “m”, tín dng ã tr thành mt trong nhng phương tin
ni lin các nn kinh tế các nước vi nhau.
V. LÃI SUT TÍN DNG
Lãi sut là mt phm trù kinh tế tng hp, liên quan cht ch ến mt s phm
trù kinh tế khác óng vai trò như mt òn by kinh tế cc k nhy bén nh
hưởng trc tiếp ến các hot ng ca doanh nghip và dân cư. Quan trng hơn, nó ược
Nhà nước s dng như mt công c qun lý vĩ mô trong nn kinh tế th trường. Mt
lOMoARcPSD|36477832
58
nhà kinh tế hc ni tiếng ca Pháp A.POIAL ã khng nh: lãi sut là mt công c tích
cc trong phát trin kinh tếng thi li là mt công c kìm hãm ca chính s phát
trin y, tu thuc vào s khôn ngoan hay kh di trong vic s dng chúng.
Trong nn kinh tế kế hoch hoá, vai trò ca lãi sut ược nhìn nhn mt cách hết
sc m nht và l thuc, nhiu khi ược hiu như s phân chia cui cùng ca sn xut
gia gia nhng người sn xut, người u tư vn và người cho vay.
Trong nn kinh tế th trường, lãi sut ược các nhà kinh tế hc nh nghĩa cái
giá vay mượn hoc thuê nhng dch v tin. vic vay mượn hoc thuê nhng
dch v tin liên quan ến vic to ra tín dng, do vy, người ta có th coi lãi sut như
là giá c ca tín dng.
Trong nn kinh tế th trường, nhiu loi i sut khác nhau: lãi sut cm c
thế chp, lãi sut v nhng trái khoán công ty, lãi sut v trái phiếu kho bc, k phiếu
thương mi và nhiu công c tín dng khác. Vô s nhng li tc khác nhau cùng tn
ti vào mt thi im; do vy, lãi sut ược xem t trên cơ s s khác nhau v kh
năng chuyn i trên th trường vn, ri ro sai hn hoc không tr ược n, dài k hn
hoàn tr và nhng lý do v thuế.
Để tin cho vic nghiên cu, chúng ta cp ến lãi sut theo khái nim y,
nhưng ơn gin hoá, chúng ta loi tr kh năng chuyn i và kh năng sai hn.
1. Khái nim v thi giá
Mt công c tín dng như tín phiếu, trái phiếu kho bc, giy nhn thanh toán n
ca ch ngân hàng… bao giờ cũng bao m mt s tho thun gia người mua (người
cho vay) tr s tin nào ó i lấy “quyền nhn nhng khon tin trong tương lai”. Vì
công c tín dng liên quan ến nhng khon tin phi tr, ược thc hin trong tương
lai, do vy tng s tin ghi trên giy v nhng khon phi tr y cn thiết phi ược
chiết khu xác nh thi giá ( giá bán hôm nay). d mt công c ha bo m tr
tin mt là 1000 ôla trong thi hn mt năm, thì bao gi giá bán cũng nh hơn 1000
ôla, mt nhân 1000 ôla ngày m nay có th t s vn ó o tài khon tiết
kim hoc mt tích sn sinh li khác và sau mt năm có th kiếm ược hơn 1000 ôla.
2. Mi quan h gia thi giá và lãi sut ca công c tín dng
Ta hãy xem xét công thc sau ây ánh giá giá tr ca mt công c tín dng.
lOMoARcPSD|36477832
59
PV = 1
C
+1i + (1
C
+ 2i)n ++ (
1
C
+
n
i
)n + (
1
+
F
i
)n
Trong ó PV biu hin thi giá ca quyn yêu sách.
C
1
, C
2
,…C
n
: biu hin nhng khon hoàn li vào cui năm th 1, 2,…,n. Trong
trường hp ca mt trái phiếu, C i din khon tin tr theo phiếu hàng năm.
F : biu hin giá tr ghi trên mt công c, phi ược hoàn tr năm áo hn. i :
biu hin lãi sut th trường ca nhng công c có th so sánh ược.
lãi sut th trường ược dùng chiết khu dòng các khon hoàn tr t mt
công c n xác nh thi giá ca công c ó, nên rõ ràng thi giá và lãi sut th trường
có mi quan h nghch chiu: lãi sut th trường tăng lên thì thi giá ca công c n
gim xung và ngược li. Công thc trên th ược s dng ước tính thi giá ca
nhng loi công c tín dng khác nhau.
d: Mt trái phiếu mnh giá 1.000 USD, thi gian thanh toán 4 năm.
S tin mt tr hàng năm cho người gi trái phiếu 50 USD. Lãi sut ca nhng công
c so sánh ược là 5%.
Thi giá ca trái phiếu s là:
PV = + + + + =1.000(USD)
Nếu công c y ược bán vi giá thp hơn 1.000 USD thì người ta s bán nhng
chng khoán khác i mua nó và ngược li.
Nếu nhng lãi sut ca nhng chng khoán so sánh ược 6%, thì khi ó thi giá
ca trái phiếu là:
PV = + + + + = 965,34 (USD)
Như vy nếu công c này ược mua vi giá cao hơn 965,34 USD thì người ta s
bán mua các chng khoán khác. Ví d trên minh ha mi liên h nghch gia
thi giá và lãi sut ca mt công c tín dng.
lOMoARcPSD|36477832
60
3- Lãi sut thc và lãi sut danh nghĩa
V thuyết, hin ang tn ti hai quan im v lãi sut thc lãi sut danh
nghĩa.
3.1. Quan iểm thứ nhất.
Lãi sut thc thường ược hiu là lãi sut ược vn hành trong mt không gian
thi gian, trong ó gi nh lm phát luôn luôn bng không. Trong iu kin không
lm phát, lãi sut thc là tiêu chun xem xét hiu qu ca vic s dng vn. Lãi sut
thc óng vai trò quan trng trong vic kích thích tiết kim hay u tư, vi ý nghĩa,
kim chế ý mun tiêu dùng hin ti ược mt mc tiêu dùng ln hơn trong tương
lai.
Thc tế, không th lúc nào cũng tn ti mt thế gii lm phát bng không,
do ó òi hi phi tiến hành nghiên cu, tính toán ược mt lãi sut thc, tc là phi
tìm ra mt s o nào ó v lm phát trên cơ s ó tr ra khi lãi sut danh nghĩa ược
lãi sut thc. Phương pháp y xut phát t cách tính t l lm phát trung bình ược
d oán, trên cơ s dài ca hp ng tín dng hoc các công c tín dng khác nhau.
Ví d, tính lãi sut thc ca trái phiếu kho bc có thi hn 90 ngày, ta th
ly lãi sut danh nghĩa tr i t l lm phát hàng năm ược d oán trong 90 ngày.
Vic d oán t l lm phát òi hi phi tiến hành trong mt thi gian dài, trên cơ
s phân tích các d kin ca tình hình kinh tế trong nước và các nước khác. Đến nay,
công vic này còn rt phc tp, tin cy chưa cao.
Phi khng nh rng, trong iu kin lm phát, chính lãi sut thc ch không
phi lãi sut danh nghĩa nh hưởng ến u tư, ến công vic phân phi thu nhp gia
nhng con n và ch n và các “dòng chảy” về vn.
+ Phương pháp tính lãi sut thc:
Hin nay tn ti hai phương pháp tính lãi sut thc. Mt phương pháp lp theo
công thc không chú ý ến nhng lý do v thuế thu nhp và mt phương pháp có tính
thuế thu nhp.
. Phương pháp ược s dng ph biến hin nay là tính toán theo công thc: r
= i Pe
lOMoARcPSD|36477832
61
Công thc này xác nh lãi sut thc (r) chính là hiu s gia lãi sut danh nghĩa
(i) t l lm phát ược d oán hình thành trong sut dài ca chng khoán hoc
các công c tín dng khác nhau (Pe). d, nếu lãi sut ca mt trái phiếu kho bc
14%/năm, t l lm phát d oán c năm 7%, tlãi sut thc ca trái phiếu
kho bc ược ghi nhn là 7%.
. Nếu tính ến yếu t thuế phi np ta có công thc biu bin lãi sut thc sau khi
óng thuế như sau:
Rat = i(1-t)- Pe
Lãi sut thc sau thuế (Rat), bng lãi sut danh nghĩa tr i thuế thu nhp biên tế
(t) và tr i t l lm phát ược d oán.
Ví d: Mt ch s hu mt trái phiếu kho bc có lãi sut 14% năm, thì theo qui
nh thuế thu nhp biên tế 30%, nếu t l lm phát ược d oán cho năm sau ó
8% thì lãi sut thc sau khi tr thuế thu nhp là 1,8%/năm.
Lãi sut sau khi tr thuế thu nhp luôn luôn nh hơn lãi sut thc chưa tr thuế.
Vì thuế thu nhp biến tế luôn ln hơn không, do ó tho mãn biu thc trên. Điu cn
lưu ý là, như ã ược cp, lãi sut danh nghĩa và c lãi sut thc u biến ng theo chu
k, chúng lên cao khi nn kinh tế hưng thnh gim xung khi nn kinh tế suy thoái.
3.2. Quan im th hai
Quan im th hai cho rng, lãi sut thc lãi sut danh nghĩa mi liên h
vi nhau qua biu thc sau:
r = i + Pe + Lq + Df + Mt
Trong ó:
- r: Lãi sut danh nghĩa. Lãi sut này còn gi lãi sut b ngoài hay lãi sut
danh nh, là lãi sut tho thun trong hp ng tín dng gia người i vay và người cho
vay v mt s vn nào ó.
- i : Lãi sut thc. Lãi sut thc thường ược hiu là lãi sut trong iu kin không
bt c loi ri ro nào (ri ro lm phát, ri ro sai hn...). Hai yếu t quyết nh lãi
sut thc: (1) Cơ hi kinh doanh ược th hin bng t sut li nhun trên vn u tư k
vng bình quân. Nếu t sut li nhun trên vn u tư bình quân càng cao thì lãi sut
lOMoARcPSD|36477832
62
thc càng cao và ngược li. T sut li nhun trên vn u tư k vng bình quân quyết
nh gii hn trên ca lãi sut. (2) Thi gian ưu tiên cho tiêu dùng hay s cp bách tiêu
dùng. Nếu s cp ch tiêu dùng càng cao, thì tiết kim do ó cung tín dng càng
thp nên lãi sut thc càng cao ngược li. Thi gian ưu tiên cho tiêu dùng quyết
nh mc tiêu dùng người tiêu dùng vui lòng hoãn la do ó quyết nh cung tín
dng.
- Pe: Phí bù p ri ro lm phát, ược tính bng t l lm phát d báo trung bình.
- Lq: Phí p ri ro thanh khon. Tính thanh khon ca mt chng khoán n
là kh năng chuyn i sang tin mt nhanh chóng và mc giá hp lý. Mt công c
n có tính thanh khon càng thp thì chu mc phí bù p ri ro càng cao.
- Df: Phí p ri ro sai hn. Ri ro sai hn ri ro xy ra do người i vay không
hoàn tr ược tin vay như ã giao hn. nhiu yếu t chi phi ri ro sai hn, bao gm
ri ro o c và ri ro i nghch cũng như uy tín ca người vay.
Ri ro sai hn càng cao thì phí bù p ri ro sai hn càng cao.
- Mt: Phí p ri ro k hn. Do mi tương quan nghch gia thi glãi
sut, nên mt công c n có k hn càng dài thì s biến ng giá c càng ln và ri ro
càng cao. Vì vy, lãi sut dài hn thường phi cao hơn lãi sut ngn hn.
Theo Lý thuyết k vng v lm phát, tín phiếu kho bc ch chu ri ro lm phát,
nên lãi sut ca nó ch bao gm lãi sut thc và phí bù p ri ro lm phát. Do
ó, i = r + Pe.
4- Các loi lãi sut thông dng
Trên cơ s nghiên cu vic hình thành lãi sut, trong thc tế người ta ã ưa vào
ng dng nhng lãi sut mang tính thông dng ược ph biến rng rãi trong hot
ng tín dng, tc là trong vic bán và mua quyn s dng vn.
4.1 Lãi sut cơ bn ca ngân hàng
Đó lãi sut hàng năm do ngân hàng quy nh, trên cơ s ó tính lãi sut cho
các khon cho vay khác nhau. Nhng khon tín dng không bo lãnh, ược tính
trên cơ s lãi sut cơ bn cng thêm mt t l, ví d Pháp là 1,55%; nếu lãi sut cơ
bn 12,25% mt năm (năm hin hành), thì lãi sut ng vi các khon n dng
không có bo lãnh là 13,80%.
lOMoARcPSD|36477832
63
4.2 Lãi sut tái chiết khu
Lãi sut tái chiết khu là lãi sut ược Ngân hàng Trung ương áp dng tái chiết
khu i vi các ngân hàng thương mi v thương phiếu hoc nhng giy t giá
khác. Vic nh ra lãi sut tái chiết khu ược coi là mt công c quan trng ca Ngân
hàng trung ương trong vic thc hin chính sách tin t chính sách tài chính. Thông
thường mi khi lãi sut tái chiết khu tăng lên hay gim xung, kéo theo nâng hoc
gim lãi sut cơ bn.
4.3 Lãi sut th trường tin t
Đây lãi sut ược thc hin gia các ngân hàng trên th trường tin t, thông
thường ược n nh hàng ngày. Trong hot ng i vay và cho vay có thi hn, mc lãi
sut này ược n nh theo quy lut cung cu theo các k hoàn tr khác nhau và theo d
oán tăng gim lãi sut trên th trường.
4.4 Lãi sut trung bình tháng ca th trường tin t
lãi sut cui cùng ca tháng ược tính trên cơ s trung bình lãi sut hàng ngày
ca th trường tin t trong tháng ó. Lãi sut này ược s dng như lãi sut hướng dn
cho vic mua bán c phiếu hoc cho các hp ng tín dng ti ngân hàng, hay xác lp
lãi sut tin gi ca ngân hàng.
4.5 Lãi sut trung bình ca trái phiếu
Lãi sut này th s dng như lãi sut hướng dn cho các trái phiếu ng
thi lãi sut hướng dn cho các hp ng tín dng ti ngân hàng. Lãi sut y ược
tính mi tháng t lãi sut hin hành trên các t phát hành trái phiếu vi lãi sut c nh
gia quyn, căn c vào s tin ca mi t phát hành trong tháng ó.
Trong nn kinh tế th trường, người tiêu dùng các doanh nghip th tiến
hành bt c vic nếu h mun, trong khuôn kh ca pháp lut, min h tin
thanh toán. vy, bng cách kim soát giá bán mua quyn s dng tin t tc
lãi sut, Ngân hàng Trung ương bt k quc gia nào cũng th chi phi ược s
tăng trưởng kinh tế.
CHƯƠNG IV NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
lOMoARcPSD|36477832
64
I. BN CHT VÀ VAI TRÒ CA NGÂN SÁCH NHÀ
NƯỚC
1. Bn cht ca Ngân sách Nhà nước
Ngân sách Nhà nước ra i cùng vi s xut hin ca Nhà nước. Nhà nước bng
quyn lc chính tr xut phát t nhu cu v tài chính m bo thc hin chc năng,
nhim v ca mình ã t ra nhng khon thu, chi ca Ngân sách Nhà nước. Điu này
cho thy chính s tn ti ca Nhà nước, vai tca Nhà nước i vi i sng kinh tế
hi nhng yếu t cơ bn quyết nh s tn ti tính cht hot ng ca Ngân
sách Nhà nước.
Trong thc tế nhìn b ngoài hot ng ca Ngân sách Nhà nước biu hin a
dng dưới hình thc các khon thu các khon chi tài chính ca Nhà nước các
lĩnh vc hot ng kinh tế xã hi. Các khon thu chi y ược tng hp trong mt bng
d toán thu chi tài chính ược thc hin trong mt khong thi gian nht nh. Các
khon thu mang tính cht bt buc ca Ngân ch Nhà nước mt b phn các ngun
tài chính ch yếu ược to ra thông qua vic phân phi thu nhp quc dân ược sáng
to ra trong khu vc sn xut kinh doanh các khon chi ch yếu ca Ngân sách
mang tính cht cp phát phc v cho u tư phát trin tiêu dùng ca hi .Như
vy, v hình thc th hiu: Ngân sách Nhà nước là toàn b các khon thu chi ca
nhà nước có trong d toán, ã ược cơ quan nhà nước có thm quyn phê duyt và ược
thc hin trong mt năm m bo vic thc hin chc năng,nhim v ca nhà nước.
Tuy nhiên, hot ng ca Ngân sách Nhà nước (NSNN) là hot ng phân phi
các ngun tài chính ca xã hi gn lin vi vic hình thành và s dng qu tin t tp
trung Ngân sách nhà nước. Trong quá trình phân phi ó ã m ny sinh các quan
h tài chính gia mt bên là nhà nuc và mt bên là các ch th trong xã hi. Nhng
quan h tài chính này bao gm:
*Quan h kinh tế gia NSNN vi các doanh nghip: Các quan h kinh tế y
phát sinh trong quá trình hình thành ngun thu ca Ngân sách dưới hình thc các loi
thuế doanh nghip phi np. Đồng thi, Ngân sách chi h tr cho s phát trin
ca doanh nghip dưới hình thc xây dng cơ s h tng, h tr vốn
*Quan h kinh tế gia NSNN và các ơn v hành chính s nghip: Quan hy
phát sinh trong qúa trình phân phi li các khon thu nhp bng vic Ngân sách nhà
nước cp kinh phí cho các ơn v qun lý nhà nước. Đồng thi, trong cơ chế kinh tế
lOMoARcPSD|36477832
65
th trường các ơn vhot ng s nghip có các khon thu phí và l phí, ngun thu
này mt phn các ơn vm nghĩa v tài chính i vi ngân sách, mt phn trang tri
các khon chi tiêu ca mình gim bt gánh nng cho ngân sách. *Quan h
kinh tế gia NSNN vi các tng lp dân cư: Quan h y ược th hin qua vic mt
b phn dân cư thc hin nghĩa v tài chính i vi nhà nước bng vic np các khon
thuế, phí, l phí. Mt b phn dân cư khác nhn t ngân sách nhà nước các khon
tr cp theo chính sách qui nh.
*Quan h kinh tế gia NSNN vi th trường tài chính: Quan h y phát sinh
khi nhà nước tham gia trên th trường tài chính bng vic phát hành c loi chng
khoán ca kho bc nhà nước nhm huy ng vn ca các ch th trong hi áp ng
yêu cu cân i vn ca ngân sách nhà nước.
Như vy, ng sau hình thc biu hin bên ngoài ca Ngân sách nhà nước
mt qu tin t vi các khon thu và các khon chi ca nó thì Ngân sách nhà nước li
phn nh các quan h kinh tế trong quá trình phân phi. T s phân tích trên cho thy:
Ngân sách nhà nước h thng các quan h kinh tế phát sinh trong quá trình phân
phi các ngun tài chính ca xã hi to lp và s dng qu tin t tp trung ca nhà
nước nhm thc hin chc năng, nhim v ca nhà nước .
2. Vai trò ca Ngân sách nhà nước
Trong nn kinh tế th trường vai trò ca Ngân sách nhà nước ược thay i
tr nên hết sc quan trng .Trong qun lý vĩ mô nn kinh tế quc gia Ngân sách nhà
nước có các vai trò như sau :
2.1 Vai trò huy ng các ngun Tài chính m bo nhu cu chi tiêu ca
Nhà nước
Vai trò y xut phát t bn cht kinh tế ca Ngân sách nhà nước, m bo
cho hot ng ca nhà nước trong các lĩnh vc chính tr, kinh tế, xã hi òi hi phi
nhng ngun tài chính nht nh. Nhng ngun tài chính này ược nh thành t các
khon thu thuế các khon thu ngoài thuế . Đây là vai trò lch s ca Ngân sách nhà
nước trong bt k chế xã hi nào, cơ chế kinh tế nào ngân sách nhà nước u phi
thc hin.
lOMoARcPSD|36477832
66
2.2 Ngân sách Nhà nước là công c iu tiết th trường, bình n giá c
chng lm phát
Đặc im ni bt ca nn kinh tế th trường là s cnh tranh gia các nhà doanh
nghip nhm t ược li nhun ti a, các yếu t cơ bn ca th trường cung cu
giá c thường xuyên tác ng ln nhau và chi phi hot ng ca th trường. S mt cân
i gia cung và cu s làm cho giá c tăng lên hoc gim t biếny ra biến ng
trên th trường, dn ến s dch chuyn vn ca các doanh nghip t ngành y sang
ngành khác, t a phương này sang a phương khác. Vic dch chuyn vn hàng lot
s tác ng tiêu cc ến cơ cu kinh tế, nn kinh tế phát trin không cân i. Do ó, m
bo li ích cho nhà sn xut cũng như người tiêu dùng nhà nước phi s dng ngân
sách can thip o th trường nhm bình n giá c thông qua công c thuế các
khon chi t ngân sách nhà nước dưới các hình thc tài tr vn, tr giá s dng
các qu d tr hàng hoá d tr tài chính. Đồng thi , trong quá trình iu tiết th
trường ngân sách nhà nước còn tác ng ến th trường tin t th trường vn thông
qua vic s dng các công c tài chính như: phát hành trái phiếu chính ph, thu hút
vin tr nước ngoài, tham gia mua bán chng khoán trên th trường vốn… qua ó góp
phn kim soát lm phát.
2.3 Ngân sách Nhà nước là công c nh hung phát trin sn xut
Để nh hướng thúc y tăng trưởng kinh tế nhà nước s dng công c thuế
và chi ngân sách. Bng công c thuế mt mt to ngun thu cho ngân sách, mt khác
nhà nước s dng thuế vi các loi thuế, các mc thuế sut khác nhau s góp phn
kích thích sn xut phát trin hướng dn các nhà u tư b vn u tư vào nhng
vùng nhng lĩnh vc cn thiết hình thành cơ cu kinh tế theo hướng ã nh. Đồng
thi, vi các khon chi phát trin kinh tế, u tư vào cơ s h tng, vào các ngành kinh
tế mũi nhọn… nhà nước có th to iu kin và hướng dn các ngun vn u tư ca
hi vào nhng vùng, lĩnh vc cn thiết hình thành cơ cu kinh tế hp lý.
2.4 Ngân sách Nhà nước là công c iu chnh thu nhp gia các tng lp
dân cư
Nn kinh tế th trường vi nhng khuyết tt ca nó s dn ến s phân hoá giàu
nghèo gia các tng lp dân cư, nhà nước phi mt chính sách phân phi li thu
nhp hp lý nhm gim bt khong cách chênh lch v thu nhp trong dân cư. Ngân
sách nhà nước công c tài chính hu hiu ược nhà nước s dng iu tiết thu nhp,
vi các sc thuế như thuế thu nhp lu tiến, thuế tiêu th c biệt một mt to ngun
lOMoARcPSD|36477832
67
thu cho ngân sách mt khác li iu tiết mt phn thu nhp ca tng lp dân cư có thu
nhp cao. Bên cnh công c thuế, vi các khon chi ca ngân sách nhà nước như chi
tr cp, chi phúc li cho các chương trình phát trin xã hi:
phòng chng dch bnh, ph cp giáo dc tiu hc, dân s và kế hoạch hoá gia ình…
là ngun b sung thu nhp cho tng lp dân cư có thu nhp thp .
Các vai trò trên ca Ngân sách nhà nước cho thy tính cht quan trng ca
Ngân sách nhà nước, vi các công c ca nó có th qun lý toàn din và có hiu qu
i vi toàn b nn kinh tế .
II. THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Thu Ngân sách nnước phn nh các quan h kinh tế phát sinh trong quá
trình nhà nước s dng quyn lc chính tr phân phi các ngun tài chính ca
hi dưới hình thc giá tr nhm hình thành qu tin t tp trung ca nhà nước. Như
vy, thu ngân sách nhà nước bao gm toàn b các khon tin ược tp trung vào tay
nhà nước hình thành qu ngân sách nhà nước áp ng cho c nhu cu chi tiêu ca
nhà nước. Thu ngân sách nhà nước bao gm: thu trong cân i ngân sách và thu bù p
thiếu ht ca ngân sách.
1. Thu trong cân ối ngân sách: gồm các khoản thu mang tính chất
Thuế (Thuế ,Phí , Lệ phí ) và thu từ hoạt ộng kinh tế của nhà nước.
1.1 Thu Thuế
1.1.1 Khái nim v thuế
Thuế là mt khon óng góp bt buc cho nhà nước do lut pháp qui nh i vi
các pháp nhân và th nhân thuc i tượng chu thuế nhm áp ng nhu cu chi tiêu ca
nhà nước. Thuế là hình thc phân phi li b phn ngun tài chính ca xã hi, không
mang tính hoàn tr trc tiếp cho người np. Do ó, ti thi im np thuế, người np
thuế không ược hưởng bt k mt li ích nào mà xem như ó là trách nhim và nghĩa
v i vi nhà nước . Như vy , thuế mang tính cưỡng chế ược thiết lp theo nguyên
tc lut nh.
Bng quyn lc chính tr ca mình, nhà nước ã ban hành các loi thuế to
lp ngun thu cho Ngân sách nhà nước, các khon thu này ược b trí s dng theo d
toán ngân sách nhà nước ã ược phê duyt cho tiêu dùng công cng và u tư phát trin
nhm thc hin chc năng, nhim v ca nhà nước. Như vy, thuế phn nh các quá
lOMoARcPSD|36477832
68
trình phân phi li thu nhp trong xã hi, th hin các mi quan h tài chính gia nhà
nước và các ch th khác trong xã hi.
1.1.2. Phân loi thuế
Để phc v cho công tác nghiên cu, ánh giá phân tích quá trình vn dng và
qun lý các loi thuế òi hi phi phân loi thuế.
* Phân loi thuế theo nh cht: Vi cách phân loi y thuế ược chia thành hai
nhóm ln:
- Nhóm thuế trc thu: nhng loi thuế nhà nước thu trc tiếp vào
các pháp nhân hay th nhân khi tài sn hoc thu nhp ược qui nh np thuế. Đây
loi thuế người np thuế chính người chu thuế h không kh thu hi
li tin thuế bng cách chuyn gánh nng thuế sang mt người khác. Ví d như: thuế
thu nhp cá nhân, thuế nhà t …
- Nhóm thuế gián thu: là nhng loi thuế ánh vào giá tr hàng hoá khi nó
lưu chuyn trên th trường, loi thuế người trc tiếp np thuế không phi
người chu thuế, ược cu thành trong giá c hàng hoá dch vngười tiêu dùng
là người chu thuế. Người np thuế gián thu chng qua là np h người tiêu dùng. Ví
d như: V.A.T, thuế tiêu th c bit…
Cách phân loi thuế theo tính cht cho thy ược vai trò ca tng loi thuế trong phân
phi và iu tiết thu nhp ca các ch th trong xã hi, phn nh mi tương quan gia
thuế trc thu và thuế gián thu trong tng thu nhp v thuế ca ngân sách nhà nước và
có ý nghĩa trong vic h thng hóa mt cách khoa hc các sc thuế phc v cho vic
nghiên cu và thiết kế các chính sách thuế.
* Phân loi thuế theo i tượng ánh thuế: theo cách phân lai này h thng thuế
ược chia thành:
- Thuế ánh vào các hot ng sn xut kinh doanh. Ví d: thuế giá tr gia
tăng (V.A.T)
- Thuế ánh vào sn phm. d: thuế tiêu th c bit, thuế xut nhp
khu.
- Thuế ánh vào thu nhp. d: thuế thu nhp doanh nghip, thuế thu
nhp cá nhân.
- Thuế ánh vào tài sn. Ví d: thuế nhà t, thuế trước b.
- Thuế ánh vào các tài sn thuc s hu nhà nước. d: thuế tài nguyên.
lOMoARcPSD|36477832
69
Vic phân loi thuế theo i tượng như trên va phát huy tác dng riêng ca
tng loi thuế, va h tr cho nhau bo m thc hin chc năng toàn din ca c h
thng thuế.
1.1.3. Vai trò ca thuế
Thuế không ch ơn thun mt ngun thu ch yếu ca ngân sách nhà nước
mà thuế còn gn lin vi các vn v s tăng trưởng kinh tế, v s công bng trong
phân phi s n nh hi. Trong phm vi nghiên cu các vn ca tài chính
ngân sách nhà nước, chúng ta s xem xét thuế vi các vai trò cơ bn ca là: to
ngun thu cho ngân sách nhà nước, kích thích tăng trưởng kinh tế iu chnh thu
nhp.
*To ngun thu cho ngân sách nhà nước: Là vai trò u tiên ca thuế. Mi mt
loi thuế nhà nước ban hành u nhm vào mc ích to ngun thu cho ngân sách
nhà nước. Trong nn kinh tế th trường vai trò này ca thuế càng ni bc bi thuế
ngun thu ch yếu ca ngân sách nhà nước.
Vai trò to ngun thu ca thuế xut phát t yêu cu và quyn lc ca nhà nước
i vi xã hi. Nhà nước vi quyn lc chính tr có th ban hành các loi thuế vi các
mc thuế sut tu ý. Tuy nhiên, khi xét v mc ích u dài khi nh ra các loi thuế,
thuế sut, i tượng chu thuế chính ph không ch ơn thun tha mãn nhu cu tăng
thu ca ngân sách nhà nước, mà phi tha mãn ng thi yêu cu tăng trưởng kinh tế
iu chnh thu nhp. Vic áp ng c ba yêu cu ó òi hi chính ph phi tính toán,
cân nhc k lưỡng khi ban hành các loi thuế, bi ngun thu ca thuế bt ngun
t thu nhp quc dân, kh năng ng viên ca thuế ph thuc ch yếu vào phát trin
ca sn xut, hiu qu ca sn xut.
Như vy, to ngun thu cho ngân sách nhà nước vai trò cơ bn ca thuế.
Tuy nhiên phát huy tt vai trò này cn phi t thuế trong mi quan h vi tăng
trưởng kinh tế và thc hin công bng hi, bi vì chính s tăng trưởng kinh tế
thc hin công bng xã hi là cơ s tn ti và phát trin ca thuế.
*Vai trò kích thích tăng trưởng kinh tế: là vai trò không kém phn quan trng
bi vì chính sách thuế nh hưởng trc tiếp ến thu nhp, giá c, quan h cung cu, cơ
cu u tưến s phát trin hoc suy thoái ca mt nn kinh tế.
Trong nn kinh tế th trường nhà nước s dng công c thuế iu tiết sn xut
th trường nhm xác lp mt cơ cu kinh tế hp lý; có nhng ngành kinh tế tác ng
lOMoARcPSD|36477832
70
ến s tăng trưởng kinh tế ( kinh tế công cng ) nhưng li không ược các nhà u tư
thuc các thành phn kinh tế quan m li nhun không cao, cn s u tư ca
nhà nước. Điu y òi hi phi huy ng thuế mt t l tương i cao i vi mt s
ngành iu kin thun li trong nhng thi k nht nh mt t l thuế tương i
thp i vi nhng ngành kém thun li nhm to cơ s h tng cho nn kinh tế. Đồng
thi, vic phân bit thuế sut i vi tng loi sn phm, ngành hàng t nó ã góp phn
iu chnh giá c, quan h cung cu hướng dn các nhà u tư b vn vào u tư nhng
sn phm, ngành ng theo úng nh hướng ca nhà nước vic ưu ãi thuế i vi mt
s mt hàng, ngành ngh cũng góp phn kích thích tăng trưởng kinh tế.
Nhìn chung trong quá trình ci cách h thng thuế ca nước ta nhà nước ã chú
trng xác lp úng n mi quan h gia các loi thuế, xác nh hp lý các i tượng chu
thuế, thuế sut chế min gim cho nên h thng thuế hin hành ã phát huy tác
dng trong vic khuyến khích u tư, phát trin nhng ngành sn xut kinh doanh
li cho nn kinh tế, hướng dn sn xut tiêu dùng, thc hin chính sách thu hút
vn u tư nước ngoài, bo v phát trin sn xut hàng hóa trong nước to iu
kin cho hàng hóa trong nước xâm nhp, cnh tranh ược vi th trường thế gii.
*Vai trò iu tiết thu nhp, thc hin công bng hi: Trong nn kinh tế th
trường, nếu không có s can thip ca nhà nước, th trường t iu chnh thì s phân
phi ca ci thu nhp s mang tính tp trung rt cao to ra hai cc i lp nhau: mt
thiu s người s giàu lên nhanh chóng, còn cuc sng ca i b phn dân chúng
mc thu nhp thp. Thc tế, s phát trin ca mt t nước là kết qu n lc ca c
mt ng ng, s không công bng nếu không chia x thành qa phát trin kinh tế
cho mi người. Bi vy cn có s can thip ca nhà nước vào qúa trình phân phi thu
nhp, s can thip này c bit hiu qa bng cách s dng công c thuế.
Vi các sc thuế như: Thuế giá tr gia tăng, thuế tiêu th c bit, thuế thu
nhập… theo hướng thuế ánh cao vào nhng hàng hóa dch v cao cp, người thu
nhp cao nhm iu tiết bt thu nhp ca các doanh nghip, cá nhân thu nhp cao.
Đồng thi thuế ánh thp vào nhng hàng hóa dch v cn thiết cho i b phn dân
chúng. (Ví d: thuế tiêu th c bit thuế sut 75% i vi rượu t 40 tr lên, thuế
sut 15% i vi rượu thuc. Bia chai, bia hp, bia tươi thuế sut 75% trong khi bia
hơi thuế suất là 30% …). Như vy, vic qui nh v i tượng chu thuế, thuế sut tng
lOMoARcPSD|36477832
71
ngành hàng như trên bên ngoài như mt s cưỡng chế nhưng bên trong nhm iu
chnh nhng quan h xã hi nht nh.
Mt khác, nhng nhà doanh nghip cũng không th sut i phc v cho mc
ích tăng trưởng kinh tế nếu thu nhp ca h b chia x mt cách lý. Đây mâu
thun cơ bn trong nn kinh tế th trường mà chính sách thuế ca chính ph phi gii
quyết. Thc ra, vn mt mi quan h ph thuc tn ti gia nhà kinh doanh
người lao ng. Tc là, mt gii hn phân phi li ó nhy cm v tăng trưởng
b hn chế, các nhà kinh doanh sn sàng óng góp mt phn thu nhp cho hi
không làm suy gim s tăng trưởng ca h. Chính sách thuế phi xác nh ược khung
gii hn ó thông qua phn ng ca doanh nghip i vi thuế sut tng loi thuế và có
s iu chnh cho phù hp.
1.2 Thu l phí và phí
L phí và phí là các khon thu tuy chiếm t trng không ln trong tng ngun
thu ca ngân sách nhà nước nhưng ý nghĩa quan trng nó liên quan ến tt c các
lĩnh vc ca i sng kinh tế xã hi.
1.2.1. L phí: là khon thu mang tính cht thuế vì nó va mang tính
cưỡng bách ược qui nh trong nhng văn bn pháp lut ca nhà nước nhưng ng thi
li mang tính cht phc v cho người np l phí v vic nhà nước thc hin mt
s th tc hành chính nào ó. Ví d: l phí trước b, l phí tòa án, l phí cp giy phép
xây dng, l phí cp giy chng nhn ăng ký kinh doanh, l phí công chứng…
1.2.2. Phí: khon thu mang tính cht thuế, là khon thu mang tính p mt
phn chi phí thường xuyên không thường xuyên v các dch v công cng hoc
p chi phí cho các hot ng duy trì, tu b các công trình kết cu h tng kinh tế
hi phc v cho người np phí. Phí hai loi: th nht, các loi phí mang tính ph
biến do chính ph qui nh. th hai, các loi phí mang tính a phương. Ví d: hc phí,
vin phí, phí giao thông, phí cu ường….
1.3 Thu t hot ng kinh tế ca nhà nước
Trong nn kinh tế th trường nhà nước tham gia các hot ng kinh tế bng
vic u tư vn vào sn xut kinh doanh dưới hình thc góp vn vào c doanh nghip,
công ty liên doanh, mua c phiếu ca các công ty c phn. S vn u tư ca nhà nước
vào các hot ng sn xut kinh doanh nói trên s sinh li li tc thu ược s ph
lOMoARcPSD|36477832
72
thuc vào t l góp vn ca nhà nước, hiu qu sn xut kinh doanh cơ chế phân
phi li nhun ca doanh nghip. Các khon thu y phn nh hot ng kinh tế a dng
ca nhà nước, bao gm:
- Thu t vic bán tài sn thuc s hu nhà nước trong quá trình c phn
hóa doanh nghip quc doanh.
-Thu t vic bán tài sn ca nnước ã cho các ch th trong hi thuê
trước ây.
- Thu t s dng vn thuc ngun ca ngân sách nhà nước.
- Thu t vic bán li các cơ s kinh tế ca nhà nước cho các thành phn
kinh tế khác.
- Thu t cho thuê hoc bán tài nguyên thiên nhiên.
2. Thu bù p thiếu ht ca Ngân Sách
Trong quá trình iu hành ngân sách, các chính ph thường nhu cu chi nhiu
hơn s tin thu ược và vic ct gim các khon chi rt là khó khăn vì liên quan ến các
hot ng y tế, giáo dc, văn hóa, xã hội …. Do ó, bắt buc chính ph phi tính ti các
gii pháp p s thâm ht ca ngân sách nhà nước. Gii pháp thường ược chính
ph s dng vay thêm tin áp ng nhu cu chi tiêu, bao gm vay trong nước
vay nước ngoài:
2.1 Vay trong nước:
Vay n trong nước ược chính ph thc hin dưới hình thc phát hành công
trái. Công trái phiếu là chng ch nhn n ca nhà nước, là mt loi chng khoán hay
trái khoán do nhà nước phát hành vay dân cư, các t chc kinh tế - xã hi và ngân
hàng. Vit Nam chính ph thường y nhim cho Kho Bc nhà nước phát hành trái
phiếu chính ph dưới các hình thc:
- Tín phiếu kho bc: là trái phiếu chính ph ngn hn, thi hn dưới
mt năm, ươc phát hành huy ng vn nhm gii quyết mt cân i tm thi ca ngân
sách nhà nước trong năm tài chính.
- Trái phiếu kho bc: trái phiếu chính ph trung dài hn, có thi hn
trên mt năm ược phát hành huy ng vn nhm gii quyết bi chi ngân sách nhà
nước xut phát t yêu cu u tư phát trin kinh tế.
lOMoARcPSD|36477832
73
- Trái phiếu công trình: là trái phiếu chính ph trung và dài hn, thi
hn trên mt năm ược phát hành huy ng vn cho các công trình xác nh ã ược
ghi trong kế hoch u tư ca nhà nước.
Đối vi Vit Nam, công trái là hình thc huy ng vn có hiu qu, qua các t
phát hành vi chính sách lãi sut thi hn hoàn tr hp ã huy ng ược ngun
vn to ln vào ngân sách nhà nước áp ng kp thi nhu cu chi tiêu ca nhà nước góp
phn chng lm phát và n nh nn kinh tế xã hi.
2.2 Vin tr và vay n nước ngoài
2.2.1 Viện trợ nước ngoài: bao gồm viện trợ không hoàn lại và viện trợ
có hoàn lại với lãi suất thấp và thời hạn trả nợ dài hơn so với các khoản
vay trên thị trường quốc tế.
Vin tr nước ngoài là ngun vn phát trin ca các chính ph, các t chc
liên chính ph, các t chc quc tế cp cho chính ph mt nước nhm thc hin các
chương trình hp tác phát trin kinh tế xã hi và hin nay ch yếu là ngun vn vin
tr phát trin chính thc (ODA). Ngun vin tr này ược các t chc quc tế ch ng
phân b theo nhng tiêu chun do Liên Hp Quc qui nh i vi c loi qu chung
hoc do các t chc quc tế chuyên ngành cp i vi các loi qu y thác trên cơ s
các d án xây dng trước ca nước nhn vin tr.
Nhìn chung, vin tr quc tế là ngun vn quan trng b sung cho ngun vn
ang thiếu ht trong nước, góp phn thúc y nn kinh tế phát trin, vn quan trng
ây là các nước nhn vin tr cn có phương án s dng vn vin tr có hiu qu.
2.2.2. Vay nợ nước ngoài: là những khoản cho vay của nước ngoài theo
iều kiện thương mại và lãi suất thị trường.
Vay nước ngoài có th thc hin dưới các nh thc: phát hành trái phiếu bng
ngoi t mnh ra nước ngoài, vay bng nh thc tín dng xut khu (khi nhà nước
mua hàng ca nước ngoài nhưng ược hoãn tr n trong mt thi gian nhưng phi chu
lãi sut trên khon n ó) và vay t các ngân hàng thương mi nước ngoài.
Cũng ging như ngun vn vin tr, vay n nước ngoài ngun vn quan
trng thúc y tăng trưởng kinh tế. Đim khác nhau do vay theo iu kin thương
mi phi chu lãi sut tương i cao, vì vy vic tính toán s dng ngun vn này cho
hiu qu hết sc cn thiết, khon vay n y s tr thành gánh nng cho ngân
sách.
lOMoARcPSD|36477832
74
III. CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Chi ngân sách, mt ng c ca chính sách tài chính quc gia c ng rt
ln i vi s phát trin ca nn kinh tế. Chi ngân sách bao gm chi cho u tư phát
trin (tích lũy), chi tiêu dùng thường xuyên và chi tr n gc tin chính ph vay.
1. Chi u tư phát trin kinh tế
Mt trong các chc năng quan trng ca nhà nước chc năng t chc kinh
tế. Chc năng này trong cơ chế th trường nước ta hin nay ược th hin bng vai
trò ca nhà nước trong qun lý và iu tiết vĩ mô nn kinh tế. Ngân sách nhà nước vi
các vai trò ca ược coi là mt công c quan trng trong vic thc hin chc năng
nói trên ca nhà nước.
Chi u tư phát trin nhng khon chi mang tính cht tích lũy phc v cho
quá trình tái sn xut m rng gn vi vic xây dng cơ s h tng nhm to ra môi
trường và iu kin thun li cho vic b vn u tư ca các doanh nghip vào các lĩnh
vc cn thiết, phù hp vi mc tiêu ca nn kinh tế. Nói khác i, vic chi cho u tư
phát trin ca ngân sách nhà nước nhm mc ích to ra mt s khi ng ban u, kích
thích qúa trình vn ông các ngun vn trong xã hi hướng ti s tăng trưởng.
Chi u tư phát trin ược cp phát ch yếu t ngân sách trung ương mt b
phn áng k ca ngân sách a phương và bao gm các khon chi cơ bn sau ây:
1.1 Chi ầu tư xây dựng cơ bản: là khoản chi tài chính nhà nước ược ầu tư
cho các công trình thuộc kết cấu hạ tầng (cầu cống, bến cảng, sân bay, hệ
thống thuỷ lợi, năng lượng, viễn thông…) các công trình kinh tế có tính
chất chiến lược, các công trình và dự án phát triển văn hóa xã hội trọng
iểm, phúc lợi công cộng nhằm hình thành thế cân ối cho nền kinh tế, tạo
ra tiền ề kích thích qúa trình vận ộng vốn của doanh nghiệp và tư nhân
nhằm mục ích tăng trưởng kinh tế và nâng cao ời sống vật chất, tinh thần
cho người dân.
Chi u tư y dng cơ bn tm quan trng trong vic to ra cơ s vt cht
k thut cho nn kinh tế hi, góp phn hình thành cơ cu kinh tế hp theo
nh hướng ca nhà nước, to iu kin thúc y sn xut phát trin và nâng cao năng
sut lao ng xã hi.
1.2 Chi ầu tư và hỗ trợ vốn cho doanh nghiệp nhà nước: là khoản chi gắn
liền với sự can thiệp của nhà nưóc vào lĩnh vực kinh tế. Với khoản chi này
một mặt nhà nưóc bảo ảm ầu tư vào một số lĩnh vực sản xuất kinh doanh
cần thiết tạo iều kiện cho sự phát triển kinh tế xã hội, mặt khác nhằm
hình thành một cơ cấu kinh tế hợp lý.
lOMoARcPSD|36477832
75
Trong nn kinh tế th trường, các tng công ty và doanh nghip nhà nước ược
hình thành tn ti trong các ngành, các lĩnh vc then cht như: khai thác tài nguyên
thiên nhiên, năng lượng, các ngành công nghip cơ bn, an ninh quc phòng, các
ngành phc v li ích công cộng…Vi s hot ng ca loi hình doanh nghip nhà
nước òi hi ngân sách nhà nước phi cp vn u tư ban u h tr vn cho doanh
nghip nhà nước, khon chi này hình thành nên vn c nh và vn lưu ng ca doanh
nghip nhà nước.
1.3 Chi góp vốn cổ phần, vốn liên doanh vào các doanh nghiệp thuộc các
lĩnh vực cần thiết có sự tham gia của nhà nước: trong nền kinh tế thị
trường ở Việt Nam các công ty cổ phần ược hình thành thông qua quá
trình cổ phần hoá doanh nghiệp quốc doanh hoặc thành lập mới. Các
doanh nghiệp liên doanh ược thành lập trên cơ sở liên doanh liên kết giữa
các tổ chức kinh tế với nhau . Các doanh nghiệp này tham gia vào nhiều
lĩnh vực hoạt ộng kinh tế kể cả ở những lĩnh vực có vị trí trọng yếu ảnh
hưởng lớn ến nền kinh tế.
Trong iu kin ó òi hi nhà nước vi vai trò qun lý và iu tiết vĩ mô nn kinh
tế phi tham gia vào các lĩnh vc thiết yếu ó bng vic mua c phn ca các công ty
hoc góp vn liên doanh theo mt t l nht nh, tu theo tính cht quan trng ca
tng lĩnh vc sn xut kinh doanh i vi nn kinh tế , nhm thc hin hứơng dn,
kim soát hoc khng chế hot ng ca các doanh nghip này i theo hưóng phát trin
có li cho nn kinh tế.
1.4 Chi cho các quỹ hỗ trợ ầu tư quốc gia và các quỹ hỗ trợ phát triển:
Quỹ hỗ trợ ầu tư quốc gia và các quỹ hỗ trợ phát triển quốc gia là những
tổ chức tài chính có tư cách pháp nhân, thực hiện chức năng huy ộng vốn
và tiếp nhận các nguồn vốn từ ngân sách nhà nước ể cho vay ối với các
chương trình , dự án phát triển các ngành nghề thuộc diện ưu ãi và các
vùng khó khăn theo quy ịnh của chính phủ ( chương trình ánh bắt xa bờ,
chương trình phát triển kinh tế biển, phát triển rừng … ). Trong qúa
trình hình thành và hoạt ộng của các quỹ này ược ngân sách nhà nưóc
cấp vốn iều lệ ban ầu và bổ sung vốn hàng năm ể thực hiện các nhiệm vụ
ược giao.
1.5 Chi dự trữ nhà nước: Dự trữ quốc gia cho phép duy trì sự cân ối và
ổn ịnh trong phát triển kinh tế, giải quyết các vấn ề kinh tế phát sinh
trong quá trình hoạt ộng của nền kinh tế và trong những trường hợp
nhất ịnh cho phép ngăn chặn, bù ắp các tổn thất bất ngờ xảy ra ối với
nền kinh tế, xã hội. Trong nền kinh tế thị trường, hoạt ộng của các quy
luật kinh tế có thể dẫn ến những biến ộng phức tạp không có lợi cho nền
kinh tế hoặc xảy ra thiên tai òi hỏi phải có một khoản dự trữ giúp nhà
nước iều tiết thị trường, khắc phục hậu quả. Khoản dự trữ này ược hình
lOMoARcPSD|36477832
76
thành bằng nguồn tài chính ược cấp phát từ ngân sách nhà nước hàng
năm. Dự trữ quốc ược sử dụng cho hai mục ích:
- Điu chnh hot ng ca th trường, iu hòa cung cu v tin,ngoi t
mt s mt hàng thiết yếu: go, xăng dầu …trên s ó bo m n nh cho nn
kinh tế.
- Gii quyết hu qu các trường hp ri ro bt ng xy ra làm nh hưởng
ến sn xut và i sng .
2. Chi tiêu dùng thường xuyên
Bao gm các khon chi cho tiêu dùng hi gn lin vi chc năng qun
hi ca nhà nước, khon chi y ược phân thành hai b phn: mt b phn vn
ược s dng áp ng nhu cu ca dân cư v phát trin văn hóa hi, mi
quan h trc tiếp ến thu nhp và nâng cao mc sng ca dân cư và mt b phn phc
v cho nhu cu qun lý kinh tế xã hi chung ca nhà nước.
Bng o các khon chi tiêu dùng thường xuyên nhà nước th hin s quan
tâm ca mình ến nhân t con người trong quá trình phát trin kinh tế, ng thi vi các
khon chi này nhà nước thc hin chc năng văn hóa, giáo dc, qun lý, an ninh quc
phòng.
Chi tiêu dùng thường xuyên bao gm các khon chi sau ây:
2.1 Chi qun lý nhà nước (qun lý hành chính)
Chi qun lý nhà nước bt ngun t s tn ti vic thc hin chc năng,
nhim v ca nhà nưóc. Đây là khon chi nhm m bo s hot ng ca h thng các
cơ quan qun nhà nưóc t trung ương ến a phương, hot ng ca Đảng Cng sn
Vit Nam hot ng ca các t chc chính tr hi. V ni dung khon chi y
bao gm:
- Chi lương và ph cp lương
- Chi v nghip v
- Chi v văn phòng phí
- Các khon chi khác v qun tr ni b.
Trong các khon chi trên thì chi v tin lương và ph cp lương là quan trng
nht, chiếm t trng trên 50% khon chi qun nhà nước nên chi cho duy tu bo
lOMoARcPSD|36477832
77
dưỡng cơ s vt cht, chi trang thiết b chưa ược quan tâm úng mc, b xung cp
nghiêm trng nh hưởng ến hot ng ca ơn v. Tuy vy, tin lương ca cán b công
chc li chưa phù hp vi mc sng trung bình ca xã hi ã làm ny sinh tiêu cc
gim hiu sut công tác, òi hi phi ci cách chế tin lương thông qua công tác ci
cách b máy hành chính.
Để tinh gin b máy nhà nước, gim chi phí, thc hin yêu cu hiu qu tiết
kim trong chi qun lý nhà nước cn tiến hành ng b các bin pháp:
- Hoàn thin b y qun nhà nước cho phù hp vi chc năng,
nhim v ca nhà nước trong cơ chế th trường.
- Nâng cao cht lượng cán b qun : tiêu chun hóa cán b,
công chc, viên chc b trí nhân s cho phù hp vi kh năng công tác
yêu cu qun lý ca b máy hành chính.
- ng dng khoa hc k thut vào công tác qun lý hành chính.
2.2 Chi An ninh quc phòng
An ninh quc phòng thuc lĩnh vc tiêu dùng xã hi, là nhng hot ng bo
m s tn ti ca nhà nước và cn thiết phi cp phát tài chính cho các hot ng này
t ngân sách nhà nước. Khon chi này ược phân làm hai b phn:
- Khon chi cho an ninh nhm bo v chế hi, an ninh ca dân cư
trong nước.
- Khon chi cho quc phòng phòng th bo v nhà nước chng s
xâm lược, tn công và e da t nước ngoài.
Xét v ni dung, chi an ninh quc phòng bao gm:
- Chi v tin lương ph cp lương cho toàn quân lc lượng công
an nhân dân.
- Chi v ào to hun luyn cho b y quc phòng, an ninh chi nghiên
cu khoa hc trong lĩnh vc quc phòng, an ninh.
- Chi mua sm trang thiết b, vũ khí và các phương tin quân s cho toàn
quân và lc lượng công an.
- Chi u tư y dng các công trình k thut phc v cho mc ích quc
phòng và an ninh.
- Các khoản chi khác…
lOMoARcPSD|36477832
78
Chi v an ninh quc phòng phi căn c vào tình hình thc tế ca t nưóc trong
tng thi k. Hàng năm nhà nước phi dành ra mt phn kinh phí áng k t ngân sách
duy trì , cng c lc lượng an ninh quc phòng. Nếu khon chi này quá ln thì s
hn chế tăng trưởng kinh tế, ngược li nếu quá ít s không m bo ược s tn ti ca
nhà nước trt t an toàn hi. Do ó, b tngân sách an ninh quc phòng mt
mt phi m bo nhng chi phí cn thiết cho phòng th gi gìn an ninh ca t nưóc
trên cơ s ó n nh v kinh tế xã hi, mt khác phi thc hin tiết kim và có hiu qa
trong chi tiêu.
2.3 Chi sự nghiệp:
Bao gm nhng khon chi cho các dch v và hot ng hi phc v nhu cu
phát trin kinh tế hi nâng cao dân trí ca dân cư. Chi s nghip bao gm các
khon: chi s nghip kinh tế, chi s nghip nghiên cu khoa hc bo v môi trường,
s nghip giáo dc ào to, s nghip y tế, s nghip văn hóa ngh thut , th thao và
s nghip hi. Đây các khon chi quan trng nhm m bo quá trình tái sn xut
kết hp vi sc lao ng có cht lượng cao.
S phát trin ca sn xut và khoa hc công ngh òi hi người lao ng phi
có mt trình văn hóa, chuyên môn nht nh . Do ó, s tham gia ca nhà nước trong
cp phát tài chính cho hot ng s nghip mang ý nghĩa kinh tế và xã hi. V kinh
tế khon chi này tác ng ến qúa trình tái sn xut m rng và quá trình to ra thu
nhp quc dân, nh vào các khon chi này mà trình văn hóa, k thut và sc kho
ca người lao ng ưọc nâng cao góp phn tăng năng sut lao ng và hiu sut công
tác. V xã hi các khon chi này góp phn nâng cao mc sng và thu nhp thc tế
ca các tng lp dân cư do li ích t các hot ng phúc li, dch v công ích mang
li. Chính các khon thu nhp phúc li này ã gim bt chênh lch v trình dân t
cũng như thu nhp ca các thành viên trong xã hi.
2.3.1 Chi s nghip kinh tế
Hot ng ca các ơn v s nghip kinh tế nhm phc v cho yêu cu sn xut
kinh doanh, qun lý kinh tế xã hi, to iu kin cho các ngành kinh tế phát trin. Mc
ích hot ng ca các ơn v s nghip kinh tế không phi nhm vào li nhun, do ó áp
dng chế cp phát như các ơn v d toán ngân sách. Chi s nghip kinh tế liên quan
hu hết ến các ngành kinh tế và bao gm các khon chi: s nghip a chính ( iu tra o
c a gii hành chính, o v bn ồ…) sự nghip giao thông, s nghip nông nghip, s
lOMoARcPSD|36477832
79
nghip thy li, s nghip ngư nghip, s nghip lâm nghip, s nghip th chính và
mt s hot ng s nghip khác.
V ni dung chi s nghip kinh tế bao gm các khon chi cơ bn sau ây:
- Chi v lương và ph cp lương cho viên chc ơn v s nghip.
- Chi mua nguyên vt liu dùng cho nghiên cu sn xut th nghim
- Chi mua sm, sa cha phương tin, dng c dùng trong hot ng s nghip
và mt s các khon chi khác.
2.3.2 Chi s nghip nghiên cu khoa hc và công ngh
Xut phát t yêu cu s cn thiết phi nhanh chóng tiếp cn vi nn khoa hc
công ngh tiên tiến ca thế gii khoa hc công ngh tr thành mt trong nhng
ng lc thúc y s phát trin kinh tế xã hi. V ni dung khan chi này bao gm:
- Chi cho mng lưới các cơ quan nghiên cu và phát trin công ngh bao gm
các vin, phân vin, các trung tâm nghiên cu khoa hc và công ngh.
- Chi v lương và ph cp lương cho cán b khoa hc.
- Chi cho các chương trình khoa hc công ngh cp nhà nước (4 chương trình
khoa hc công ngh cp nhà nước hin nay: chương trình công ngh thông tin,
chương trình công ngh sinh hc, chương trình vt liu mi chương trình t ng
hóa).
- Chi u tưy dng cơ bn cho nhng công trình nghiên cu, thc nghim v
khoa hc, công ngh.
- Các khon chi khác v khoa hc, công ngh.
2.3.3 Chi sự nghiệp giáo dục, ào tạo:
Đây khon chi tm quan trng ca nhm nâng cao dân trí, trình
chuyên môn k thut ca mi người dân trong hi góp phn thúc y tăng trưởng
kinh tế. V ni dung khon chi này bao gm:
- Chi v giáo dc ph thông: h mu giáo, h tiu hc, h trung hc, h b
túc văn hóa.
- Chi v ào to sau i hc, i hc, cao ng, trung hc chuyên nghip, ào to ngh
và các hình thc ào to bi dưỡng khác.
- Chi cho các chương trình quc gia v giáo dc ào to: chương trình ph cp
giáo dc tiu hc, chng xung cp trường hc, tăng cường giáo dc min núi - Các
khon chi s nghip giáo dc và ào to khác.
lOMoARcPSD|36477832
80
Trong cơ chế th trường hin nay Vit Nam, s nghip giáo dc và ào to ang
phát trin theo hướng hi hóa a dng hóa mc tiêu, chương trình, loi hình
trường lp các loi hình giáo dc, ào to nhm mc ích nâng cao trình n trí
ca các tng lp dân cư trong hi. Bên cnh các trường công lp ã phát trin các
dng trường dân lp, tư thc tt c các cp trong h thng giáo dc quc dân ã gim
gánh nng cho ngân ch nhà nước cũng như to iu kin nâng cao cht lượng giáo
dc và ào to.
2.3.4 Chi sự nghiệp y tế:
Chi s nghip y tế khon chi phc v công tác phòng bnh cha bnh nhm
nâng cao mc sng cho mi người dân trong hi. V ni dung khon chi này bao
gm:
- Chi cho công tác phòng bnh: bao gm các khon chi nhm bo m iu kin
hot ng ca các vin nghiên cu, phòng khám, trm chuyên khoa.
- Chi cho công tác cha bnh: khon chi quan trng nht nhm duy trì s hot
ng ca h thng các bnh vin, bnh xá, nhà iu dưỡng.
- Chi cho các chương trình quc gia v y tế: chương trình phòng chng bướu
c, phòng chóng st rét, dân s và kế hoch hóa gia ình ..
- Các khon chi s nghip y tế khác.
Hin nay, các khon chi t ngân sách nhà nước cho hot ng s nghip y tế chưa
áp ng ược yêu cu phát trin ca ngành y. Vic nâng cao cht lượng hot ng khám,
cha bnh và tăng cường trang b cơ s vt cht, k thut cho mt nn y hc hin i
òi hi bên cnh ngun kinh phí do ngân sách nhà nước cp phát cn phi huy ng
thêm các ngun thu khác t trong nước và nước ngoài.
Trong iu kin nhm xóa b dn s bao cp ca ngân sách nhà nước i vi hot
ng s nghip y tế tăng cường s dng hiu qa kinh phí cp cho ngành y tế,
xu hướng chung hin naynhà nước ch cp kinh phí cho các hot ng phòng chng
các dch bnh, thc hin các chương trình quc gia v y tế và chi cha bnh cho các
i tượng c bit. Các trường hp còn li s huy ng s óng góp t người bnh thông
qua vic thc hin chế bo him y tế cho mi i tượng hình thành qu bo him
y tế nhm thanh toán chi phí cho người bnh khi ến khám, cha bnh ti các cơ s y
tế.
2.3.5 Chi sự nghiệp văn hóa, nghệ thuật, thể thao
lOMoARcPSD|36477832
81
Mc tiêu ca các hot ng văn hóa, ngh thut, th thao nhm nâng cao tri
thc và thm m cho mi tng lp dân cư nhm xây dng mt nn văn hóa m à bn
sc dân tc, ni dung nhân o, dân chtiến b, phát trin o c hi và truyn
thng dân tc. Các mc tiêu ca các hot ng y cho phép mi công dân phát trin
toàn din v chính tr, tư tưởng o c. tính cht quan trng ca các hot ng
văn hóa, ngh thut, th thao nên vic thc hin các mc tiêu ca chúng gn lin mt
khon cp phát t ngân sách nhà nước. V ni dung khon chi này bao gm:
- Chi cho h thng thư vin, bao tàng, nhà văn hóa.
- Chi cho h thng phát thanh, truyn hình và các hot ng thông tin khác.
- Chi cho các hot ng biu din ngh thut và các hot ng văn hóa khác.
- Chi cho s nghip th dc th thao.
- Chi cho các chương trình quc gia v văn hóa, ngh thut, th dc th thao.
2.3.6 Chi s nghip xã hi
Mc tiêu ca khon chiy nhm bo m i sng ca người lao ng khi gp
khó khăn, tai nn, gyếu, nhng người không kh năng lao ng ng thi gii
quyết nhng vn xã hi nht nh.
Chi t ngân sách nhà nước cho s nghip xã hi bao gm :
- Chi thc hin nhng chính sách i vi thương binh, gia ình lit sĩ, gia ình
công vi cách mng.
- Chi giúp i sng nhân dân nhng vùng xy ra thiên tai nhũng s c
bt ng.
- Chi cho các tri hi: tri tr m côi, tri nuôi dưỡng người già, các tri ci
to.
Chi cho s nghip hi ch yếu do ngân sách nhà nước ài th, bên cnh ó
còn ngun do các ơn v kinh tế, t chc hi trong ngoài nước quyên góp, ng
h ca nhân dân. Khon chi này ã góp phn gim nh nhng khó khăn v i sng ca
mt s i tượng nht nh hình thành thu nhp v phúc li hi cho nhng i
tượng ó.
2.3 Chi trả nợ gốc tiền chính phủ vay Chi
tr n nhà nước bao gm:
lOMoARcPSD|36477832
82
- Tr n trong nước: nhng khon n trước ây nhà nước ã vay các tng
lp dân cư, các t chc kinh tế các t chc khác bng cách phát hành các loi
chng khóan nhà nước như tín phiếu kho bc, trái phiếu quc gia.
- Tr n nước ngoài: các khon n nhà nước vay ca các chính ph nước
ngoài, các doanh nghip và các t chc tài chính tin t quc tế.
Hàng năm s chi tr n ca nhà nước ược b trí theo mt t l nht nh trong
tng s chi ca ngân sách nhà nước nhm m bo kh năng tr n úng hn.
3. Cân i ngân sách
Ngân sách nhà nước công c tài chính quan trng ược nhà nước s dng
phân phi thu nhp quc dân. Chc năng phân phi ca ngân sách ược th hin trong
quá trình huy ng và s dng các ngun tài chính hình thành nên các khon thu và
các khon chi ca ngân sách. V ni dung, các khon thu và chi này có quan h hu
cơ vi nhau và da trên nguyên tc hai b phn này phi ược cân i.
Trong cơ chế kế hoch hóa tp trung, vic cân i ngân sách nhà nước ược thc
hin theo nguyên tc: Ưu tiên cho các khon chi u tư phát trin sau ó mi dành cho
chi tiêu dùng thường xuyên. Trong thc tế do s thu thường rt thp, thm chí nhiu
khi không cho chi u tư phát trin nên vic cân i ngân sách luôn lâm vào tình trng
b ng, trong khi ó nhu cu chi tiêu dùng thường xuyên li rt cp bách. Do ó, chính
ph thường phi phát hành tin ngoài d kiến là nguyên nhân gây ra lm phát.
Trong cơ chế th trường, yêu cu i mi hot ng ca ngân sách nhà nước òi hi
phi xây dưng mô hình qun lý ngân sách thích hp và phù hp vi thông l quc tế,
mô hình này cho phép xác nh cơ cu ngân sách vi ni dung các khon thu và chi
m bo s cân i ca ngân sách nhà nước. C th hình qun ngân sách nhà
nước ược xây dng da trên mi quan h gia tích lũy và tiêu dùng:
- Thu ngân sách nhà nước t thuế, phí, l phí và mt s khon thu không mang
tính cht thuế như: thu li tc c phn nhà nước, thu t cho thuê và bán tài sn thuc
s hu nhà nước…là những khon thu thường xuyên ca nhà nước ược hình thành
theo nguyên tc không hoàn tr. Các khon thu y còn ược gi các khon thu
trong cân i ngân sách ược s dng ưu tiên cho các khon chi tiêu dùng thường xuyên
ca chính ph, phn còn li s dành cho chi u tư phát trin.
- Thu t các khon vin tr và vay n ca chính ph. Ngun thu này dùng
p s thiếu ht ca ngân sách nhà nước do chênh lch gia tng s chi và tng s thu
lOMoARcPSD|36477832
83
trong cân i ngân sách áp ng yêu cu phát trin kinh tế. Do ó, các khon thu vin
tr và vay n ca chính ph ược gi là các khon thu bù p thiếu ht ca ngân sách.
Cơ chế cân i ngân sách nhà nước này to ra thế ch ng rt ln cho chính ph
cho phép gii quyết trước hết các nhu cu cp bách n nh i sng và trt t xã hi,
hơn na nó cũng vch ra mt ranh gii ràng v phm vi tiêu dùng nm trong gii
hn các khon thu nhp do nn kinh tế to ra. Các khon thu bù p thiếu ht (vay) ch
phc v cho chi u tư phát trin nhm m bo kh năng tr n cho chính ph.
IV. H THNG NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
1. T chc h thng ngân sách nhà nước
H thng ngân sách nhà nước tng th ngân sách ca các cp chính quyn
nhà nước. T chc h thng ngân sách chu tác ng bi nhiu yếu t trước hết ó
là chế xã hi ca mt nhà nước và phân chia lãnh th hành chính. Thông thường
các nước h thng ngân sách ược t chc phù hp vi h thng hành chính. nước
ta vi mô hình nhà nước thng nht nên h thng ngân sách ược t chc theo hai cp:
ngân sách trung ương và ngân sách ca các cp chính quyn a phương, trong ó ngân
sách a phương bao gm các cp ngân sách: ngân sách thành ph (hay tnh) , ngân
sách qun (huyn) , ngân sách xã (phường).
H thng ngân sách nhà nước Vit Nam ược t chc và qun lý thng nht theo
nguyên tc tp trung và dân ch, th hin:
- Tính thng nht: òi hi các khâu trong h thng ngân sách phi hp thành mt
th thng nht, biu hin các cp ngân sách cùng ngun thu, cùng nh mc chi tiêu
và cùng thc hin mt quá trình ngân sách.
- Tính tp trung: th hin ngân sách trung ương gi vai trò ch o, tp trung các
ngun thu ln và các nhim v chi quan trng. Ngân sách cp dưới chu s chi phi
ca ngân sách cp trên ược tr cp t ngân sách cp trên nhm m bo cân i ca
ngân sách cp mình.
- Tính dân ch: D toán quyết toán ngân sách phi ược tng hp t ngân
sách cp dưới, ng thi mi cp chính quyn có mt ngân sách và ược quyn chi phi
ngân sách cp mình.
lOMoARcPSD|36477832
84
2. Phân cp qun lý ngân sách
Trong nn kinh t th trường ngân sách nhà nước tr thành công c quan trng
giúp nhà nước iu hành nn kinh tếhi. Hot ng ca ngân sách nm trong s vn
ng ca th trường. To ngun thu cho ngân sách phi gn vi mc tiêu n nh tăng
trưởng kinh tế, các khon chi ca ngân sách phi gn vi nhim v phát trin kinh tế
xã hi ca t nước trong tng thi k. Do ó, vic xác nh cơ cu thu chi ca các cp
ngân sách cũng như phương pháp qun lý các cp ngân sách là rt cn thiết.
Phân nh ngun thu và các khon chi ca mi cp ngân sách là ni dung cơ bn
ca phân cp qunngân sách nhm to iu kin v tài chính cho chính quyn nhà
nước các cp tham gia vào quá trình t chc, huy ng, phân phi và s dng các qu
tin t tp trung ca nhà nước thc hin các chc năng nhim v xác nh. Khi phân
cp qun lý ngân sách cn phi tuân th các nguyên tc cơ bn sau:
- Đảm bo vai trò ch o ca ngân sách trung ương v trí c lp ca
ngân sách a phương trong h thng ngân sách nhà nước thng nht.
- Xác nh c th trách nhim quyn hn thu chi gia các cp ngân
sách.
- Đảm bo s hp lý và công bng gia các a phương.
2.1 Phân nh ngun Thu gia các cp ngân sách
Có 4 phương pháp thc hin phân phi ngun thu gia các cp ngân sách:
* Phương pháp thu chi : ni dung ca phương pháp này là toàn b s thu
các nhim v chi ca ngân sách u do ngân sách trung ương m nhn. Phương pháp
này m bo cho trung ương quyn ch ng nhưng hn chế kh năng sáng to ca a
phương.
* Phương pháp khoán gn: Trung ương giao cho a phương ược thu mt s
khon thu xác nh m bo nhim v chi cho a phương. Phương pháp y khuyến
khích a phương quan tâm bi dưỡng ngun thu ca mình nhưng không chú ý ến
ngun thu ca trung ương.
* Phương pháp d phn: Theo phương pháp y ngân sách a phương ược hưởng
mt phn t các khon thu chung ược xác nh theo t l phn trăm hay còn gi t
l iu tiết. Phương pháp y khuyến khích a phương quan m ến khon thu nhưng
phân nh ngun thu gia các cp ngân sách rt phc tp và hàng năm phi iu chnh.
lOMoARcPSD|36477832
85
* Phương pháp hn hp:phương pháp áp dng hn hp c ba phương pháp
trên, ngun thu ca ngân sách a phương bao gm 3 phn chính: Các khon thu n
nh, các khon thu iu tiết và các khon tr cp t ngân sách trung ương.
Theo lut Ngân sách Nhà nước Vit Nam (1996) và lut Sa i, B sung mt
s iu ca lut Ngân sách Nhà nước VN (1998) phân nh ngun thu gia các cp ngân
sách ca nước ta ược thc hiên theo phương pháp hn hp.
2.2 Phân nh chi gia các cp ngân sách
Phân công qun lý nhà nước v kinh tế xã hi gia các cp chính quyn là cơ
s phân nh chi gia các cp ngân sách. Trong cơ chế th trường, nhà nước s dng
ngân sách nhà nước làm công c qun iu tiết vĩ nn kinh tế thì phân cp
qun lý chi gia các cp ngân sách ược thc hin theo các nguyên tc:
- Ngân sách trung ương m nhn nhim v chi theo các chương trình
quc gia hoc các d án phát trin nhm hình thành thế cân i cho nn kinh tế và to
môi trường thun li kích thích quá trình tích t u tư vn cho sn xut kinh doanh
ca các doanh nghip và dân cư.
- Ngân sách a phương thc hin các khon chi gn vi vic thc hin
chc năng, nhim v ca chính quyn a phương.
3. Quá trình ngân sách
Quá trình ngân sách mt quá trình bao gm 3 giai on: lp phê chun
ngân sách, chp hành ngân sách quyết toán ngân sách. Qtrình ngân sách cho
thy toàn b hot ng ca mt ngân sách t khi bt u hình thành cho ti khi kết thúc
chuyn sang ngân sách ca năm tài chính mi. Thi gian ca quá trình ngân sách
dài hơn so vi năm tài chính (còn ược gi năm ngân sách hay tài khoá) iu ó ược
th hin ch giai on lp phê chun ngân sách ược bt u trước năm tài chính,
giai on quyết toán ngân sách ược thc hin sau năm tài chính và trong năm tài chính
là thi gian chp hành ngân sách. Quá trình ngân sách ca nước ta ược qui nh trong
lut Ngân sách Nhà nước.
3.1 Lp và phê chun ngân sách
Mc tiêu ca giai on này xác nh nhim v ng viên, phân phi ti ưu các
ngun vn nhm bo m tính vng chc, tính kh thi ca ngân sách. Giai
on này bao gm:
lOMoARcPSD|36477832
86
- Lp ngân sách (lp d toán ngân sách)
Hàng năm vào thi im qui nh trước khi năm tài chính bt u Chính ph
B tài chính ra thông báo v yêu cu, ni dung hướng dn lp d toán ngân sách
cho các ngành, các cp. Các ơn v căn c vào hướng dn ca b tài chính lp d toán
ngân sách cho ơn v mình da trên h thng lut, nh hướng phát trin kinh tế xã hi
ca năm kế hoch và các chính sách, nh mc tài chính.
Các B U ban Nhân dân các tnh, thành tng hp d toán ngân sách
phm vi mình qun gi cho B i chính. B tài chính s xem xét d toán thu chi
ca các B a phương, tính toán kh năng thu chi, các gii pháp cân i ngân sách
tng hp thành d toán ngân sách ca năm tài chính trình Chính ph. Chính ph
xem xét, tho lun, iu chnh li các khon thu chi nếu thy cn thiết trình Quc
hi.
- Phê chun ngân sách
D toán ngân sách nhà nước trước hết s ược u ban kinh tế và ngân sách ca
quc hi nghiên cu, xem xét, iu chnh và trình Quc hi. Quc hi s tho lun d
toán ngân sách nhà nước v các ni dung: iu chnh tăng gim các khon thu trên cơ
s sa i lut thuế, iu chnh tăng gim các khon chi da trên các gii pháp bo m
cân i ngân sách. Sau khi tho lun và thông qua Quc hi ra ngh quyết phê chun
d toán ngân sách nhà nước và d toán ngân sách nhà nước tr thành mt o lut
ca nhà nước mà mi pháp nhân và th nhân trong xã hi
iu có trách nhim thc hin.
- Công b ngân sách nhà nước
Sau khi d toán ngân sách nhà nước ược Quc hi phê chun s ược chuyn
sang cho nguyên th quc gia: Ch tch nước công b giao cho Chính ph thc
hin bng cách u nhim cho B tài chính giao các ch tiêu pháp lnh v thu chi
ngân sách cho tng B và tng a phương thi hành.
3.2 Chp hành ngân sách
D toán ngân sách ược phê chun và ược thc hin khi năm tài chính bt u.
Ni dung ca giai on này là tp trung y , kp thi mi ngun thu vào ngân sách và
cp phát cho các nhim v chi ã xác nh nhm ng viên, phân phi s dng các
ngun tài chính ca hi thc hin các mc tiêu phát trin kinh tế hi trong
năm tài chính.
lOMoARcPSD|36477832
87
Chp hành ngân sách bao gm chp hành thu ngân sách nhà nước chp hành
chi ngân sách nhà nước.
- Chp hành thu ngân sách nhà nước: quá trình t chc qun
ngun thu ca ngân sách nhà nước. H thng t chc thu ngân sách hin nay nước
ta có các cơ quan thuế và các cơ quan khác ược giao nhim v thu. Các cơ quan này
có trách nhim kim soát các ngun thu ngân sách nhà nước, xác nh và thông báo s
phi np cho các pháp nhân th nhân. Cơ quan tài chính, kho bc nhà nước phi
hp vi ngành thuếcác cơ quan ược giao nhim v thu t chc thc hin thu np
cho ngân sách nhà nước trích chuyn kp thi các khon thu gia các cp ngân
sách nhà nước theo qui nh.
- Chp hành chi ngân sách nhà nước: là quá trình t chc và qun lý các
khon chi ca ngân sách nhà nước. Tham gia vào chp hành chi ngân sách gm
các ơn v s dng vn ngân sách. Vic cp kinh phí t ngân sách nhà nước ược thc
hin theo qui nh:
* Căn c vào d toán ngân sách ược giao, các ơn v th hưởng lp kế
hoch chi gi cơ quan tài chính cùng cp kho bc nhà nước nơi giao dch ược
cp phát.
* Cơ quan tài chính xem xét kế hoch chi ca ơn v, căn c vào kh năng
ca ngân sách b trí s chi hàng quý thông báo cho ơn v th hưởng và kho bc nhà
nước thc hin.
3.3 Quyết toán ngân sách
Ni dung ca giai on y nhm phn nh, ánh giá kim tra li quá
trình hình thành chp hành ngân sách nhà nước. Sau khi kết thúc năm tài chính,
các ơn v s dng vn ngân sách nhà nước phi khoá s kế toán lp quyết toán
ngân sách nhà nước theo s thc thu, thc chi theo hướng dn ca B tài chính.
Căn c vào hướng dn ca B tài chính các ơn v th hưởng ngân sách lp
quyết toán thu chi ca ơn v mình gi cơ quan qun cp trên, s liu quyết toán
phi ược i chiếu ược kho bc nhà nước nơi giao dch xác nhn. Th trưởng các
cơ quan nhà nước có trách nhim kim tra, xquyết toán thu chi ngân sách ca các
ơn v trc thuc, lp quyết toán thu chi ngân sách thuc phm vi mình qun gi
cho cơ quan tài chính cùng cp. Cơ quan tài chính các cp a phương xét duyt
quyết toán thu chi ngân sách ca các cơ quan cùng cp, thm tra quyết toán ngân sách
lOMoARcPSD|36477832
88
cp dưới, tng hp lp quyết toán ngân sách a phương trình u ban nhân dân cùng
cp u ban nhân dân cùng cp xem xét trình hi ng nhân dân cùng cp phê chun
và gi cho B tài chính.
B tài chính xem xét tng hp quyết toán thu chi ngân sách ca các b,
ngành trung ương, kim tra xem xét quyết toán ngân sách ca các a phương, sau ó
tng hp lp tng quyết toán ngân sách nhà nước trình Chính ph Chính ph
trình Quc hi. Quc hi sau khi nghe báo cáo kim tra ca cơ quan Tng kim toán
quc gia s xem xét và phê chun tng quyết toán ngân sách nhà nước.
Chương V TH TRƯỜNG TÀI CHÍNH VÀ
CÁC ĐỊNH CH TÀI CHÍNH TRUNG
GIAN
I. KHÁI NIM V TH TRƯỜNG
“Th trường” một khái nim cơ bn ca kinh tế hc ược nhiu nhà kinh tế hc
nh nghĩa.
Trong tng thi k khác nhau thì khái nim v “th trường” ng khác nhau. Trong
thi k kế hoch hoá tp trung, th trường ược hiu là mt cơ chế c lp, t hot ng,
t iu tiết.
Ngày nay, cơ cu kinh tế hin i do các yếu t tiến b khoa hc k thut và vic quc
tế hoá i sng kinh tế to nên, th trường ược hiu mt yếu t ca mt h thng
kinh tế phc tp, trong ó các qui lut th trường luôn luôn biến i và v s nhng th
chế iu tiết (c bit là th chế nhà nước) tác ng qua li vi nhau mt cách cht ch.
Vì thế, nếu chúng ta hiểu “thị trường” là i din ra hot ng mua bán hàng hoá thì
không sai nhưng chưa , vi cách hiu ó chúng ta không thy ược s hin din ca
th trường lao ng, th trường a ốc,… ( ây là những loi th trường mi hình thành)
th trường không “ch mua bán tp trung. Đồng thi, cũng không cho
chúng ta thy ược mt s th trường mua bán nhng loi hàng hoá vô hình như: th
trường vn, th trường dch vụ,…
Xét v mt bn chất, “thị trường” sự kết hp ca các yếu t: hàng hoá, cung cu
giá c, và phương thc thanh toán. Nơi nào, lúc nào 5 loi yếu t trên thì s din
ra hot ng ca th trường. Vi vic tìm ra ược bn cht ca th trường ã giúp chúng
lOMoARcPSD|36477832
89
1ta thy ược tt c các loi th trường k c th trường “vô hình”. Ngoài 5 yếu t ging
nhau trên thì các th trường ch còn khác nhau : qui th trường rng hay hp,
ph biến hay chưa ph biến, hin i hay thô sơ.
II. TÀI SN TÀI CHÍNH
1. Phân bit gia tài sn và vn
Tài sn là tt c mi th có giá tr trao i và ược s hu bi mt ch th nào ó.
Người ta thường phân loi tài sn theo tiêu chí sau ây:
Phân loi theo hình thái: tài sn hu hình (là loi tài sn mà giá tr ca nó tu
thuc vào thuc tính vt cht c thù ca nó, như: y móc thiết b, nhà, t. TS hu
hình có th chia hành tài sn có th tái sn xut (máy móc, thiết b) và tài sn không
có th tái sn xut (t, m, tác phm ngh thut) và tài sn hu hình (th hin quyn
hp pháp i vi mt li ích nào ó trong tương lai. Giá tr ca tài sn hình không
liên quan gì ến hình thc mà nhng quyn ó ược ghi li)
Phân loi theo tính cht: tài sn tài chính (là nhng loi tài sn tính cht tin t:
vàng, á quí, chng khoán, các giy tgiá), tài sn phi tài chính (t ai, nhà xưởng,
máy móc thiết b, thương quyn nhãn hiệu,…) Phân loại theo mc ích s dng:
- Tài sn tiêu dùng: là nhng tài sn s hao mòn, mt i trong quá trình
s dng
- Tài sn d tr: nhng tài sn có giá tr lâu bn ược dùng vào mc
ích d tr, d phòng ri ro.
- Tài sn ưa vào kinh doanh to ra li nhun tăng khi tài sn.
Đây phi là vn
Như vy, vn là mt phn tài sn có mc ích s dng cho quá trình kinh doanh.
2 Khái nim tài sn tài chính và các loi tài sn tài chính ch yếu
Tài sn tài chính, hay còn gi là công c tài chính, thuc loi tài sn hình.
Li ích trong tương lai ca tài sn này là quyn ược hưởng các khon tin lãi, hay li
nhun (cash flow) trong tương lai.
Nhng người ng ý thc hin vic thanh toán các ng tin ó trong tương lai
ược gi người phát hành tài sn tài chính; nhng người s hu tài sn tài chính ược
gi là nhng người u tư. Người phát hành có thchính ph, các t chc tài chính
hay các doanh nghip. Người s hu tài sn i chính tht chc hay nhân.
lOMoARcPSD|36477832
90
Tài sn tài chính ược chia thành 2 loi: công c n và công c vn
- Công c n (debt instrument): loi tài sn tài chính mang li cho người
nm gi nó quyn ược hưởng dòng tin c nh ược n nh trước. VD: Trái
phiếu chính ph, Kho bc; các khoản cho vay,…. Hay nói một cách khác,
các công c n có các khon li tc c nh.
- Công c vn loi công c buc người phát hành phi tr cho người
nm gi mt s tin da vào kết qu u tư (nếu có) sau khi ã thc hin
xong các nghĩa v i vi công c n (equity instrument). Công c vn
thường thy nht là c phiu ph thông ( c phiếu thường).
3. Giá ca tài sn tài chính và ri ro
Mt nguyên tc kinh tế cơ bn là giá ca bt k tài sn tài chính nào thì cũng
phi cân bng vi giá tr hin ti ca các cash flow k vng ca tài sn ó, mc
chúng ta chưa biết mt cách chn chc v các cash flow này.
Cash flow, ta th hiu ó dòng ca s chi tr tin trong mt khong thi
gian nht nh.
VD: Trái phiếu chính ph ng ý tr 600.000 ng mi 6 tháng trong sut 5 năm
và tr 10.000.000 ng vào thi im áo hn ca trái phiếu (5 năm). Các khong tin ó
là cash flow.
Khái nim v giá ca tài sn tài chính liên quan trc tiếp ến li nhun k vng
ca tài sn tài chính ó. T vic ưa ra cash flow k vng và giá ca công c tài chính
giúp chúng takhái nim v t sut li nhun k vng. T sut li nhun k vng
là t l phn trăm ca li nhun k vng vi tng vn u tư.
VD: Nếu giá ca mt tài sn tài chính là 100.000 ng và cash flow ca nó ch
105.000 ng ược tr vào thi im áo hn 1 năm. Vy t sut li nhun ca TS
này là 5%.
Mc chc chn ca cash flow k vng ph thuc vào loi ca tài sn (công
c n hay công c vn) và c tính ca ch th phát hành tài sn ó.
Vic mua trái phiếu chính phrt an toàn vì cash flow mà chúng ta hy vng
nhn ược t vic u tư ó chc chn, kh năng tr hn các khon tin thanh toán ca
chính ph i vi người nm gi trái phiếu CP rt thp. Tuy nhiên, vic u tư vào
trái phiếu chính ph vn mang li cho chúng ta mt iu không chc chn, ó chính
lOMoARcPSD|36477832
91
sc mua ca cash flow mà chúng ta nhn ược, vì giá tr ca các khon tin thanh toán
ó không còn ược như lúc ban u (thi im u tư).
Ngược li vi trái phiếu chính ph, trái phiếu công ty hay các món n vay
ca các cá nhân i vi ngân hàng thì kh năng tr hn trong vic thanh toán cashflow
là cao hơn.
Đối vi trường hp nhà u tư u tư vào mt trái phiếu do chính ph nước ngoài
phát hành, cashflow do chính ph nước ngoài chi tr cũng s không b tr hn. Tuy
nhiên, cash flow ó ược chi tr bng ngoi t ch không bng tin ni t. Như vy,
cash flow nu tư nhn ược trong trường hp y s ph thuc vào t giá hi
oái.
T ó chúng ta nhn ra rng, vic u tư vào công c tài chính b nh hưởng bi
nhng ri ro sau ây:
- Ri ro lm phát (purchasing risk, inflation risk): ri ro liên quan ến s
trượt giá (mt giá) ca cash flow k vng.
- Ri ro tín dng (credit risk) hay ri ro sai hn (default risk): ri ro
mà người phát hành hay người mượn tr hn giao ước
- Ri ro t giá (foreign-exchange risk): loi ri ro xy ra khi s
chuyn i giá c s m thay i mt cách bt li, kết qu m gim s tin
ược nhn
4. Vai trò ca tài sn tài chính
Tài sn tài chính có 2 chc năng kinh tế ch yếu:
- Là công c chuyn vn t nhng người có vn nhàn ri ến nhng người
cn vn u tư vào tài sn hu hình
- Bng mt phương thc chuyn vn nào ó t người có vn sang người cn
vn ã làm phân b li nhng ri ro không th tránh khi do dòng tin
tài sn hu hình to ra gia người gi vn và người cung cp vn. Để thy
ược 2 chc năng này chúng ta cùng xem xét các tình hung sau:
1. Ông A nhn ược giy phép sn xut trái y hp. Ông ước tính cn 15
t ng y dng nhà xưởng và lp t máy móc thiết b nhưng ông ch
3 t ng. Đó toàn b s tin tiết kim ca i ông nên ông không mun
em u tư mc ông rt tin tưởng vào tính kh thi ca d án này ông
không mun phi gánh chu ri ro cao.
lOMoARcPSD|36477832
92
2. Bà B va ược tha kế 12,25 t ng. Bà d nh dùng 250 triu chi cho các
nhu cu tiêu dùng ca mình, còn li 12 t ng bà d nh s em tiết kim.
3. Ông C nhn ược mt khong tin t vic trúng s ( ln 1 trúng 10 t;
ln 2 trúng 13 t c bit) sau khi tr tin thuế thu nhp nhân ông còn
ược 1,035 t ng. Ông d nh dùng 35 triu; còn li 1 t ng ông d nh
em tiết kim.
Gi s 3 người này gp nhau và h t ược tho thun như sau:
Ông A ng ý u tư 2 t ng vào doanh nghipchia 50% li ích ca doanh
nghip cho bà B vi iu kin bà B u tư cho doanh nghip 12 t ng. Còn ông C ng
ý cho ông A vay 1 t ng vi lãi sut 18%/năm. Ông A s t iu hành công ty
không cn s giúp ca ông C và bà B. Như vy ông A ã vn cho quá trình thc
hin d án ca mình.
T tình hung trên ã phát sinh 2 công c tài chính:
- Công c vn do ông A phát hành và bà B ã mua vi giá 12 t ng
- Công c n do ông A phát hành và ông C mua vi giá là 1 t ng
Hai tài sn này ã giúp cho vn ược chuyn t nhng người vn (bà B
ông C) sang người cn vn (ông A). Đây chính là chc năng th nht ca công c tài
chính.
Vic ông A không mun u tư toàn b s tin tiết kim ca mình vào d án là
ông mun san s bt ri ro. Ông ã thc hin iu này bng cách bán cho B mt
tài sn tài chính, vi tài sn tài chính yB nhn ược mt na li nhun ca doanh
nghip. Đồng thi, ông A còn nhn thêm mt khon tin khác na t ông C, là người
không mun san s ri ro ca doanh nghip, bng cách cam kết chi tr mt khon
thanh toán c nh hàng năm cho ông C bt chp hiu qu hot ng ca doanh nghip.
Như vy, ông A ã phân b mt phn ri ro ca mình cho người khác. Đó chính
chc năng th 2 ca tài sn tài chính.
III. THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH:
1. Khái nim v th trường
Th trường tài chính th hin rt nhy cm mi hot ng ca các th trường
hàng hoá dch v. ược ví nhưth trường phái sinh t nn kinh tế thc, nó o
lường phn nh hiu qu kinh doanh hin trng ca nn kinh tế thc. Th trường
lOMoARcPSD|36477832
93
tài chính ra i ã làm a dng hoá phc tp hmi hot ng tài chính. Th trường
tài chính không ch chu nh hưởng ca nn kinh tế n y ra nhiu tác ng
ến s phát trin ca nn kinh tế. Vì thế, nó có vai trò nht nh i vi s vn hành kinh
tế và tr thành công c c lc giúp nhà nước qun lý có hiu qu nn kinh tế.
Trong cơ chế th trường, hot ng kinh tế không ch bao gm các mi quan h
cung cu v hàng hoá mà còn xut hin quan h cung cu v tin t. Quan h này xut
hin tt yếu dn ến nhu cu vn ng ngun vn t nơi tha ến nơi thiếu, ch yếu din
ra trên th trường tài chính. Thut ng “th trường tài chính” ược s dng phân bit
th trường mua n, giao dch các loi chng khoán (tài sn tài chính)vi các th
trường khác (th trường hàng hoá, th trường sc lao ng,...).
Nếu “thị trường hàng hoá hữu hình” mua bán các loại sn vt c th, nhìn thy
ược, s ược (lúa, go, cafê,...), nghĩa ó th trường hu hình. n th trường tài
chính nơi mua bán c loi hàng hoá theo úng tên gi c trưng ca nó: ó tài chính.
Đây là loi tài sn hình vi giá tr ca nó không liên quan ến c tính và vt th
ca hàng hoá ó, giá tr ca da vào trái quyn hp phát trên mt li ích tương lai
nào ó. Hàng hoá ca th trường tài chính nhng loi hình thay thế tin mt. Để
nó, người ta em tin mt i i bng các hình thc như: mua, gi, cho vay,... S dĩ
người ta m như vy to ra lãi sut tin mt không làm ược. Khi th
trường tài chính phát trin, người ta d dàng em chuyn i nhng loi hàng hoá ó tr
thành tin mt. Xã hi ngày càng phát trin thì người ta càng thích ct gi nhng loi
hàng hoá thay cho tin mt bi l nó cũng là tin nhưng li sinh lãi trong mi ngày.
Như vy, ta có th rút ra ược khái nim v th trường tài chính:
Th trường tài chính là nơi din ra các hot ng mua bán các tài sn tài chính.
Đối tượng của thị trường tài chính:nhng ngun cung cu v vn
trong hi ca các ch th kinh tế như Nhà nước, doanh nghip,
các t chc xã hi, các nh chế tài chính trung gian và công chúng
Công cụ của thị trường tài chính: ây là ngun sng cho hot ng ca
th trường, bao gm: công trái nhà nước, chng khoán do doanh
nghip phát hành, trái phiếu công ty, trái phiếu ca các nh chế tài
chính trung gian và các loi giy t có giá khác: séc, k phiếu,...
lOMoARcPSD|36477832
94
Chủ thể của thị trường tài chính: ây là nhng pháp nhn và th nhân
i din cho nhng ngun cung cu v vn tham gia trên th trường
tài chính.
2. Vai trò ca th trường tài chính
Th trường tài chính có 3 chc năng kinh tế cơ bn sau:
Thứ nhất, hình thành giá các tài sản tài chính. Thông qua tác ng qua li
gia nhng người mua nhng người bán, giá ca tài sn tài chính (chng khoán)
ược xác nh, hay nói cách khác, li tc cn phi có trên mt tài sn tài chính ược xác
nh. Yếu t thúc y các doanh nghip gi vn chính mc li tc các nhà u tư
yêu cu; và vi c im này ca th trường tài chính ã phát tín hiu cho biết vn trong
nn kinh tế cn ược phân b như thế nào gia các tài sn tài chính. Quá trình ó ược
gi là quá trình hình thành giá.
Thứ hai, cung cấp một cơ chế cho các nhà ầu tư n một tài sản tài chính.
Vi c tính y, th trường tài chính là th trường to ra tính thanh khon. Thiếu tính
thanh khon, các nhà u tư phi nm gi tài sn tài chính cho ến khi nào áo hn, hoc
i vi c phiếu cho khi nào công ty t nguyn thu hi hoc nếu không t nguyn thì
phi ch thanh tài sn. Mc tt c các th trường tài chính u có tính thanh khon,
nhưng mc thanh khon s là khác nhau gia chúng.
Thứ ba, giảm bớt chi phí tìm kiến chi phí thông tin. Để các giao dch
th ược din ra thì nhng người mua người bán phi tìm ược nhau. H phi mt
rt nhiu tin thi gian cho vic tìm kiếm này, nh hưởng ến li nhun k vng
ca h. Chi phí ó chi phí m kiếm. Bên cnh ó, tiến hành u tư h cn các
thông tin v giá tr u tư như khi lượng và tính chc chn ca dòng tin k vng. Th
trường tài chính nh tính trung lp y nơi người mua, người bán ến ó tìm
gp nhau, nơi cung cp các thông tin mt cách công khai y - nên khi
lượng giao dch giá tr giao dch ln thế cho phép gim ến mc thp nht
nhng khon chi phí trên.
Th trường tài chính phát trin cùng vi trình phát trin ca nn kinh tế, i t
ơn gin ến phc tp. trình phát trin ngày càng cao, th trường tài chính ngày càng
có nhiu loi trung gian tài chính tham gia. Các trung gian tài chính ngày càng to ra
lOMoARcPSD|36477832
95
nhiu loi sn phm tài chính a dng, áp ng ngày càng y nhu cu ca các bên
tham gia th trường.
3. Phân loi th trường tài chính
Có nhiu cách ến phân loi th trường tài chính:
Nếu phân loi theo công c tài chính trên th trường thì ta có: -
Th trường n
- Th trường chng khoán
Nếu phân loi theo thi gian luân chuyn vn, ta có:
- Th trường tin t: th trường thi gian luân chuyn vn không q1
năm
- Th trường vn: th trường có thi gian luân chuyn vn trên 1 năm tr lên
Nếu phân loi theo hình thc phát hành, thì ta có:
- Th trường sơ cp: th trường phát hànhc chng khoán ln u tiên
- Th trường th cp: th trường mua i bán li các chng khoán
Tuy nhiên, trong thc tế vic s dng các hình thc phân loi nào thì s tu
thuc vào vn người ta mun nghiên cu ến. Thông thường, khi nói ến th trường
tài người ta thường phân theo 2 cách (2) và (3)
4. Mi quan h gia các loi th trường
4.1.Mi quan h gia th trường tin tth trường vn
4.1.1. Th trường tin t
th trường vn ngn hn. Hot ng ca th trường tin t din ra ch yếu
thông qua hot ng ca ngân hàng các t chc tín dng, các ngân hàng thương
mi ch th quan trng nht trong vic thu hút cung cp các ngun vn ngn
hn.
Th trường tin t có mt s c im sau ây:
- Thi gian luân chuyn vn ngn hn Công c ca th trường này là nhng
món n vay hay nhng chng khoán có thi gian áo hn dưới 1 năm.
- Hình thc tài chính c trưng hình thc tài chính gián tiếp. Đóng vai trò
trung gian gia nhng người vay người cho vay các ngân hàng thương
mi
lOMoARcPSD|36477832
96
- Các công c trên th trường tin t an toàn tương i cao nhưng li
thường có mc li tc thp.
Th trường tin t ược phân thành 3 b phn sau:
* Thị trường cho vay ngắn hạn của các ịnh chế tài chính trung gian.
Th trườngy hot ng da vào hot ng ca các t chc tài chính trung gian. Các
t chc này s huy ng các ngun vn nhàn ri ca các t chc kinh tế, cá nhân bng
hình thc huy ng tin gi tiết kim và em cho các t chc kinh tế, cá nhân khác vay
li nếu cn.
* Thị trường hối oái (thị trường ngoại hối): nơi din ra các hot ng
mua bán trao i ngoi t. Khác vi c loi th trường khác, người ta dùng tin
i ly hàng hoá, thì trên th trường y người ta dùng tin i ly tin. Mt c tính
riêng bit na ca th trường ngoi hi ó tt yếu s th trường quc tế. Khi
nào người dân các khu vc khác nhau còn dùng nhng ng tin khác nhau thì th
trường ngoi hi tn ti là cn thiết.
* Thị trường liên ngân hàng: ây là th trường hot ng phc v cho các
khách hàng các ngân hàng thương mi. Trong hot ng không phi lúc nào ngân
hàng luôn tin cho vay, không phi lúc nào ngân hàng cũng m ược khách
hàng cho vay hết khon tin mình . thế s phát sinh nhu cu vay cho
vay gia c ngân hàng nhm phc v tt cho hot ng chính ca mình huy ng
vn và cho vay vn. Đặc im ca th trường này là ch dành riêng cho các ngân hàng
và thường khi lượng, giá tr giao dch là ln.
4.1.2. Thị trường vốn:
Th trường vn là th trường dành cho các khon vn dài hn. Th trường này
cung cp vn cho các khon u tư dài hn ca chính ph, các doanh nghip và các
h gia ình. Do thi gian luân chuyn vn trên th trường này dài hn hơn so vi th
trường tin t nên các công c trên th trường vn có ri ro cao hơn và tt nhiên
mc li tc ca nó cũng s cao hơn.
Trong lch s hình thành ca th trường tài chính thì th trường tin t th
trường ược hình thành trước vì ban u do kinh tế chưa phát trin nên nhu cu vn
nhu cu tiết kim vn chưa nhiu ch yếu là ngn hn. Sau khi nn kinh tế phát trin,
nhu cu v các ngun vn dài hn cho u tư xut hin thì th trường vn ra i. Bên
lOMoARcPSD|36477832
97
cnh vic huy ng vn dài hn thông qua các nh chế tài chính trung gian tchính
ph và các doanh nghip còn t huy ng vn bng cách phát hành chng khoán.
Mt khi chng khoán ra i thì tt yếu s xut hin nhu cu mua bán chng
khoán. Chính vì thế mà th trường chng khoán ra i vi tư cách là 1 b phn ca th
trường vn nhm áp ng nhu cu mua bán, trao i chng khoán.
Th trường vn bao gm: th trường vay n dài hn và th trường chng khoán
Đối vi th trường vay n dài hn thì li ược chia thành
* Thị trường thế chấp: ây là th trường chuyên cho vay các món n dài
hn dùng tài tr mua bán a c, nhà xưởng. Do thi hn dài và thường giá tr
ca các món n vay thường rt ln hình thành bt ng sn (nhà, t, nhà
xưởng,...) nên cn có s thế chp tài sn cho món n vay này. Tài sn thế chp
có th là nhng tài sn sn có ca nhng người i vay và k c nhng tài sn ược
hình thành t khon n vay ó. Chính vì thế, th trường thế chp còn ược gi là
th trường cho vay dài hn có cm c bt ng sn
* Thị trường tín dụng thuê mua (cho thuê tài chính):
Tín dng thuê mua hay còn ược gi là hot ng cho thuê tài chính hoc có th
ược gi thuê vn. Đây là hình thc tín dng trung dài hn, trong ó người cho
thuê cam kết mua tài sn, thiết b theo yêu cu ca người thuê người nm gi
quyn s hu tài sn ó. Người thuê người s dng tài sn phi thanh toán tin
thuê cho người cho thuê tài sn trong mt khong thi gian ã ược tho thun trước.
Trong sut thi gian thuê, người thuê không ược quyn hu b hp ng thuê trườc
k hn. Khi kết thúc hp ng, người thuê th chuyn quyn s hu, mua li hoc
tiếp tc thuê như ã tho thun trong hp ng.
Hot ng tín dng tài chính mt hình thc tín dng rt hu ích i vi các
doanh nghip nht i vi các doanh nghip va nh. Bi vì, thông qua hình thc
tín dng này các doanh nghip tìm ược ngun tài tr cho hot ng u tư máy móc,
thiết b, ci thin công ngh.
Hot ng cho thuê tài chính còn ược xem là quá trình chuyn quyn s dng,
khai thác các tính năng hu ích ca tài sn mà không chuyn i quyn s hu nó.
Hot ng tín dng thuê mua có nhng ưu im như:
lOMoARcPSD|36477832
98
Đối vi người i thuê thì thuê tài chính cũng th ược xem h ã mua ược
tài sn bng mt khon vn vay m bo bng chính tài sn cho thuê. Các iu khon
ca hp ng thuê ược xem như là nhng iu khon ràng buc ca
ngân hàng ưa ra trong mt hp ng tín dng thông thường.
Ngoài ra, thông qua hot ng tín dng thuê mua thì doanh nghip ược tài tr
100% vn mua tài sn hoc ược thuê tài sn m bo ngun vn hot ng (vn lưu
ng) ca doanh nghip.
Hu hết tài sn trong hot ng cho thuê tài chính u tài sn mi. Bi vì,
thông thường người i thuê s t ra yêu cu v tính năng k thut cho tài sn mun
thuê trước i vi người thuê hai bên tiến hành kết hp ng. Sau ó, người cho
thuê s mua nhng tài sn này trc tiếp t nhà sn xut chuyn cho bên thuê s
dng. Người cho thuê thường mua tài sn mi cho thuê nhm m bo nhng iu
kin trong hp ng, ng thi s giúp h hn chế ến mc thp nht nhng ri ro
như ri ro do hao mòn vô hình hoc ri ro không th cho thuê tiếp tài sn sau khi kết
thúc hp ng do tài sn ã quá cũ,…
Hot ng tín dng thuê mua có nhng c im quan trng sau ây:
- Bên cho thuê s không cung cp các hot ng bo trì tài sn hay nhng
dch v khác i kèm.
- Bên cho thuê s nhn ược nhng khon tin thanh toán tin cho thuê
bng vi giá tr ca tài sn cho thuê b hao mòn và có thêm mt khon tin lãi.
- Bên i thuê thì ược ưu tiên mua li sau khi kết thúc thi hn ca hp thuê
tài chính.
- Bên thuê không ược hu b ngang hp ng tín dung thmua. Nghĩa
bên thuê phi m bo vic thanh toán các khon thanh toán tin thúng k hn
cho phi i mt vi nhng ri ro th gp phi như ri ro không th thc hin
ược nhng trách nhim tài chính này hoc ri ro phá sn ca bên thuê.
Loi hình cho thuê tài chính ch phát huy hết nhng ưu thế ca mình khi hi
nhng iu kin sau ây:
- Hp ng tín dng thuê mua phi m bo ược tính không chc chn ca
khong giá tr còn li ca tài sn sau khi kết thúc hp ng thuê mua
- Các khon chi phí thc hin hp ng cho thuê tài chính th cao
hơn so vi khong chi phí khi t b tin i mua tài sn ó bng ngun vn t có nhng
lOMoARcPSD|36477832
99
cái giá phi tr cho nhng n hay vn c phn thì cao hơn so vi chi phí ca hp ng
cho thuê tài chính
(Nguồn vốn tài trợ trung dài hạn cho các doanh nghiệp vừa nhỏ -
Thành Thông)
Thông thường hot ng tín dng thuê mua ược cung cp bi các ngân hang ln
hoc các công ty tài chính. Cho nên th trường tín dng thuê mua là mt nơi hot ng
ca ngân hang và công ty tài chính.
* Thị trường chứng khoán: Đây th trường ược hình thành dùng giao dch
mua bán chng khoán. Đối vi hot ng ca th trường y khá phc tp nhưng
cũng rt hp dn. Chúng ta s dp nói ến v sau. Tuy nhiên, khi nói ến th trường
chng khoán thì chúng ta có th chia nó ra thành 2 loi th trường cơ bn là:
- S giao dch chng khoán: là th trường chng khoán chính thc bi vì nó
ược t chc mt cách tp trung ti a ch c th và tuân th theo nhng qui
ược ban hành mt cách cht ch
- Th trường OTC (Over The Counter): ây th trường chng khoán cp
cao hơn vi s h tr ca các thiết b hin ti nên vic giao dch chng
khoán không cn ược tp trung li mt nơi c th mà có th thc hin giao
dch t nhiu nơi khác nhau. Đồng thi s lượng chng khoán ược giao
dch trên th trường y s nhiu hơn so vi th trường chng khoán tp
trung, không hp trong s nhng chng khoán ược nm trong danh mc
c th.
4.1.3. Mối quan hệ giữa thị trường tiền tệ và thị trường vốn:
Th trường tin t và th trường vn là hai b phn cu thành nên th trường
tài chính cùng thc hin mt chc năng là cung cp vn cho nn kinh tế. Do ó các
nghip v hot ng trên hai th trường có mi liên quan b sung và tác ng h
tương.
Lãi sut trên th trường tin tnh hưởng ln ến vic phát hành và mua bán
chng khoán trên th trường vn. Nếu lãi sut ca các ngân hàng tr cho người tiết
kim cao, iu này s khiến cho người tiết kim thích gi tin vào ngân hàng hưởng
lãi sut ri ro thp hơn so vi vic u tư vào chng khoán. Mt khác, các biến i
v giá c lãi sut trên th trường tin t thường kéo theo các biến i trc tiếp trên
th trường vn như quan h cung cu giá ca c phiếu trái phiếu. Chng hn
lOMoARcPSD|36477832
100
như, mt s chng khoán dài hn có lãi sut th ni, căn c iu chnh lãi sut là lãi
sut tin gi ngn hn ca ngân hàng. Hay khi nh giá ca c phiếu hay trái phiếu ti
mt thi im bt k nào ó trên th trường, người ta phi tham kho lãi sut ca ngân
hàng ược hình thành trên th trường tin t. Gia lãi sut th trường giá ca trái
phiếu mi quan h t l nghch: khi lãi sut ca ngân ng tăng cao hơn lãi sut
trái phiếu, trái phiếu s st giá và tình hình ngược li khi lãi sut ngân hàng h xung
hơn lãi trái phiếu.
Ngược li, các thay i v ch s giá c phiếu ca th trường vn cũng phn nh
các hin tượng tt hay xu, ã ang hoc s xy ra trên th trường tin t. Đối vi th
trường vn, vic duy trì mt lãi sut n nh không thăng trm quá áng là cn thiết cho
s n nh ca th trường.
Trên thc tế, các hot ng ca th trường tin t th trường vn ược thc
hin ng b xen ln nhau, tác ng chu s nh hưởng ca nhau, to thành cơ cu
hoàn chnh ca mt th trường tài chính.
Vic phân nh th trường tài chính thành 2 b phn th trường tin t th
trường vn ch bin pháp to thun li cho quá trình nghiên cu tng loi th
trường. Trên thc tế, không phi d dàng có th ch ra âu là khu vc chuyên môn hoá
ca th trường tin t âu khu vc chuyên môn hoá ca th trường vn. Hai th
trường y mi quan h hu cơ vi nhau. Các biến i v giá c, lãi sut trên th
trường tin t thường kéo theo các biến i trc tiếp trên th trường vn. Ngược li,
các biến i v ch s chng khoán hoc tr giá c phiu ca th trường vn cũng phn
nh các hin tượng tt xu ã ang s xy ra trên th trường tin t. Các chính sách
ca Nhà nước như chính sách lãi sut, tin t vi mc ích phát trin th trường tin t
ng thi cũng là các yếu t ngăn cn phm vi hot ng ca th trường vn. Xét trong
tương lai, xut phát t nhng òi hi thc tế, không th tn ti mt th trường tin t
thun tuý cũng như không th tn tài mt th trường vn thun tuý phi tn ti
mt th trường tài chính bao gm c th trường vn và th trường tin t hn hp.
4.2. Mi quan h gia th trường sơ cp và th trường th cp
4.2.1. Thị trường sơ cấp (primary market):
Đây nơi mua bán nhng chng khoán mi phát hành. thế, trong thc tế
người ta còn gi th trường phát hành chng khoán. Ngun vn ch yếu ca th trường
này ngun tin tiết kim ca công chúng cũng như mt s t chc phi tài chính.
lOMoARcPSD|36477832
101
Như vy, th trường sơ cp thc hin chc năng quan trng ca th trường chng
khoán ó là mang ngun tin nhàn ri ến cho người cn s dng, ưa tin tiết kim vào
công cuc u tư. Vi c tính th trường sơ cp nơi phát hành ln u tiên chng
khoán ra công chúng cho nên ược xem th trường to vn cho ơn v phát hành
và ch to ra phương tin huy ng vn. thế, vai trò ca th trường sơ cp to ra
hàng hoá cho th trường giao dch tăng vn u tư cho nn kinh tế. Trong th
trường sơ cp, nhà phát hành (người bán chng khoán) người huy ng vn người
u tư mua chng khoán là nhà u tư.
Vic phát hành ln u tiên chng khoán ra công chúng là giai on gay go nht,
vì nếu không t ược kết qu thì chng khoán phát hành s không tiêu th ược và làm
mt uy tín ca ơn v phát hành. Không phi nhà phát hành nào cũng iu kin
thc hin tt vic phát hành n trên th trường sơ cp xut hin mt t chc trung
gian gia nhà phát hành và người u tư, ó là nhà bo lãnh phát hành chng khoán.
Tu thuc vào cung cu, giá chng khoán th trường sơ cp th cao hơn
hoc thp hơn giá tr danh nghĩa ca chng khoán.
Nhà phát hành s thu ược vn mi ch khi nhng chng khoán ca ược bán
ln u tiên trên th trường sơ cp. Sau ó, vic mua bán các chng khoán y trên th
trường chng khoán th cp s không làm nh hưởng ến s vn ca người phát hành.
4.2.2.Thị trường thứ cấp (secondary market):
Đây còn ược gi là th trường cp hai, là nơi mua bán các chng khoán ã ược
phát hành trên th trường sơ cp. Đây cũng là mt b phn quan trng ca th trường
tài chính mi quan h cht ch vi th trường sơ cp khác vi th trường sơ
cp hot ng mt cách liên tc. Chng khoán giao dch trên th trường y
th ược mua i bán li nhiu ln vi giá c cao thp khác nhau vi tác ng ca quan h
cung cu và nhiu nhân t khác. Nhth trường th cp, nhng người có vn nhàn
ri tm thi th yên tâm u tư vào chng khoán, khi cn tin h th bán li
các chng khoán ca mình cho các nhà u tư khác trên th trường.
Th trường th cp thc hin các chc năng sau:
- To iu kin d dàng bán nhng công c tài chính nhm thu tin mt, tc
là to cho các công c tài chính tăng cao tính thanh khon
- Kiếm li t vic nm gi chng khoán
- Xác nh giá chng khoán hp lý trên cơ s u giá t do
lOMoARcPSD|36477832
102
- Giá hp trên th trường cp hai nh hưởng ến giá phát hành chng khoán
trên th trường sơ cp
4.2.3 Mi quan h gia th trường sơ cp và th trường th cp
Tóm li, gia th trường sơ cp và th trường th cp có mi quan h cht ch
vi nhau. Mi quan h gia 2 th trường này là mi quan h ni ti, trong ó th trường
sơ cp là th trường cơ s, là tin cho th trường th cp hot ng; th trường th
cp ng lc. Nếu không th trường sơ cp thì không có chng khoán cho th
trường th cp hot ng; và ngược li, nếu không có th trường th cp thì th trường
sơ cp khó có th hot ng mt cách trôi chy ược. Vì khi ó các loi chng khoán rt
khó khăn khi phát hành, không ai dám u tư vào chng khoán vì chng khoán không
th chuyn i thành tin t khi cn, vn ca h b ng.
Vic phân bit th trường sơ cp và th trường th cp ch có ý nghĩa v mt
thuyết. Trong thc tế, hot ng ca th trường chng khoán chúng ta không th ch
ra ược âu th trường sơ cp âu th trường th cp, bi trong hot ng ca
th trường chng khoán va din ra vic phát hành chng khoán va din ra vic mua
i bán li chng khoán.
IV. CÁC ĐỊNH CH TÀI CHÍNH TRUNG GIAN
(Intermediary financial institution)
1. Khái nim
Các ch th trong nn kinh tế bao gm các t chc tài chính phi tài chính.
T chc phi tài chính là các t chc sn xut sn phm (xe, máy tính,m phm, ...)
hoc cung cp các dch v phi tài chính (vn ti, du lch, các dch v công cng
khác,...). Các t chc tài chính hay chúng ta thường gi là các t chc tài chính trung
gian, là các t chc có cung cp mt (hoc nhiu) trong s các dch v sau:
Huy ng các ngun tài chính t nhng người có vn cho nhng người cn vn vay
2. Làm môi gii mua bán tài sn tài chính theo s u quyn ca khách hàng
3. Mua bán tài sn tài chính kiếm li cho chính công ty mình
4. Tham gia vào hot ng u tư tài sn tài chính cho nhà u tư sau ó bán
chúng trên th trường kiếm li cho nhà u tư
5. Cung cp các dch v tư vn cho nhà u tư
6. Qun lý danh mc u tư cho nhà u tư
lOMoARcPSD|36477832
103
2. Các loi hình nh chế tài chính trung gian ch yếu
2.1 Các t chc nhn ký gi
Các t chc nhn gi bao gm các ngân hàng thương mi, các hp tác
tín dng. Các t chc này có c im chung là nhn tin gi và sau ó em cho vay trc
tiếp ti các nhân, t chc cn vn mt phn khác em u tư vào chng khoán.
Như vy, thu nhp ca t chc yược t 2 ngun: thu nhp t tin lãi cho vay
u tư chng khoán; thu nhp t các khon phí dch v.
Đối vi tiết kim Bưu Đin thì s nhm ln khi cho rng Bưu Đin ược xem
là mt t chc tài chính trung gian. Thc cht, tin Bưu Đin huy ng không em cho
vay li mà ch yếu áp ng cho nhu cu vn u tư trong hot ng ca chính công ty.
Đây có th xem là mt hình thc huy ng trc tiếp ca mt công ty.
Chính vì thế, Bưu Đin không ược xem là mt t chc tài chính trung gian
2.2 Các t chc không nhn ký gi
Loi t chc này bao gm các t chc như:
Công ty bảo hiểm: t chc nhim v thanh toán mt khon tin khi
mt s c xy ra cho nhng người ược quyn th hưởng khon tin này vi các khon
óng góp trước ca h cho công ty. Công ty bo him hot ng vi tư cách người
chp nhn ri ro.
th trường Vit Nam, hot ng bo him là mt hot ng còn mi nhưng nó
ã sm chiếm mt v trí quan trng trong i sng ca người dân ng thi là mt ngun
tài chính ln góp phn hiènh thành nên mt th trường tài chính hoàn ho. Trong phần
tiếp theo trong chương này sẽ trình bày rõ hơn về những vấn cơ bản của hoạt ộng
bảo hiểm.
Quỹ u trí: mt qu ược thiết lp thanh toán nhng khon li ích cho
người lao ng khi h v hưu. Thành lp ra qu này là các doanh nghip, các cơ quan
nhà nước, các nghip oàn lao ng và các cá nhân có nhu cu. Đặc im ca qu này
nó liên quan ến vic u tư vào mt tài sn rt kém tính thanh khon, ó là hp ng v
tin hưu trí. Tài sn này không ược em s dng, ch thế chp mt khon tin
vay cho ến khi v hưu. Tuy nhiên, li thế ca qu này là các khon óng góp này ược
phép óng thuế chm. V thc cht, qu hưu trí mt hình thc tr công ca người
ch mà người làm công khôngb ánh thuế cho ến khi rút s tin này ra.
lOMoARcPSD|36477832
104
Quỹ ầu tư: là nhng nh chế tài chính trung gian bán c phn (bng vic phát
hành chng ch qu u tư) ra công chúng u tư s tin thu ược vào mt d án hay
mt danh mc u tư chng khoán ược a dng hoá. Đối vi các qu u tư chng khoán,
các chng khoán ược u tư th ược gii hn - da vào mc tiêu u tư ca qu -
trong nhng loi tài sn nht nh: c phiếu, trái phiếu chính ph, trái phiếu công ty
hay nhng công c tài chính khác. Có 3 dng qu u tư:
Quỹ ầu mở: loi quvn óng góp có th ược m rng thêm
bng vic phát hành thêm chng ch qu u tư
Quỹ ầu óng: loi qu vn óng góp không th tăng thêm,
hay nói cách khác, chng ch ca qu ch ược phát hành mt ln
3. Chc năng ca các nh chế tài chính trung gian
Các t chc tài chính trung gian huy ng các ngun tài chính bng vic phát
hành ra các tài sn tài chính ri tiến hành u tư nhng ngun tài chính ó. Nhng người
góp vn cho các t chc tài chính ược gi nhng người u tư; hot ng u tư ca
h ược gi u tư gián tiếp; tài sn ca h có th nhng món n vay hay nhng
chng khoán. Vic nhng t chc tài chính trung gian s dng ngun vn huy ng
ược i u tư ược gi là hot ng u tư trc tiếp.
Chúng ta cùng xét ví d sau:
Các ngân hàng thương mi nhn các khon tin gi th s dng
chúng cho các khách hàng nhân hay các doanh nghip vay. Các
khon tin gi ó tượng trưng bng phiếu n ca ngân hàng thương mi
tài sn tài chính ó (phiếu n) ược s hu bi nhng người gi tin.
Các món n (ca các ngân hàng thương mi cho vay) ược tượng trưng
bng ca phiếu n ca nhng người vay tin các phiếu n y tài
sn ca các ngân hàng thương mi. Như vy, ngân hàng thương mi
nhng người u tư trc tiếp cho nhng người i vay và nhng người gi
tin vào ngân hàng nhng người u tư gián tiếp cho nhng người i
vay.
Chúng ta cùng xem xét ến mt công ty u tư chng khoán. Công ty này
ã kêu gi vn góp t các ch th trên th trường (cá nhân, t chc kinh
doanh, ...) s dng ngun vn ó u tư vào mt danh mc chng
lOMoARcPSD|36477832
105
khoán (portfolio of securities) như c phiếu hay trái phiếu. Các nhà u
tư góp vn cho công ty u tư chng khoán nhn ược nhng tài sn chng
khoán do công ty u tư chng khoán phát hành - chúng ã mang li
cho h mt khon thu nhp t danh mc u tư chng khoán - ược chia
theo t l óng góp ca h vào qu này. Danh mc u tư chng khoán y
tượng trưng cho hot ng u tư trc tiếp ca công ty chng khoán.
nhng người nm gi các tài sn chng khoán do công ty u tư chng
khoán phát hành là nhng nhà u tư gián tiếp
các nh chế tài chính trung gian (t chc tài chính trung gian) 4 chc
năng kinh tế cơ bn sau ây:
3.1 Chuyn i thi gian áo hn ca các tài sn tài chính
Chc năngy ược th hin nht thông qua hot ng ca các t chc nhn
tin gi, ch yếu các ngân hàng thương mi. Nh các trung gian tài chính y, c
người u tư (người gi tin) người i vay u th d dàng la chn ược nhng
thi hn thích hp vi mc tiêu ca mình, tránh ược tình trng người i vay phi t
tìm nhng người cho vay ng ý chp nhn vi thi hn vay ca mình (rt khó khăn
cho các khon vay dài hn). Đối vi các khon vay dài hn thì rt ít người ng ý
cho vay h s ri ro, p ri ro ó h thường òi mt mc lãi sut cao, y khó
khăn i vi người i vay. Nhưng các t chc tài chính trung gian ã kết ni ược các
khon tin gi ngn hn ni tiếp nhau nên các t chc y th cho vay vi thi
hn dài hơn mà chi phí li thp hơn nhiu so vi mt người cho vay cá nhân.
3.2 Gim ri ro bng hình thc a dng hoá danh mc u tư
Càng có nhiu các trung gian tài chính thì càng có nhiu các công c tài chính.
Khi các nhà u tư gi tin vào các qu u tư, nhng qu u tư s dùng s tin ó u tư
cùng lúc vào nhiu loi tài sn, chng hn như c phiếu ca nhiu công ty hay trái
phiếu công ty, trái phiếu chính ph,... Bng cách ó, qu u tư ã a dng hoá vic u tư,
làm hn chế ến mc thp nht ri ro cho ngun vn u tư. Nhưng vic y ch ược
thc hin khi có s tin ln mà mt hay 2 cá nhân không kh năng thc hin ược.
T ó ta nhn thy, a dng hoá danh mc u tư mt li thế ca nh chế tài chính
trung gian
lOMoARcPSD|36477832
106
3.3 Gim chi phí hp ng và chi phí x lý thông tin
Nhng nhà u tư mua tài sn tài chính phi có nhng k năng cn thiết hiu
và ánh giá mt khon u tư. Tuy nhiên, các nhà u tư cá nhân thường không có iu
kin phát trin nhng k năng này c v mt thi gian kiến thc. thế, thc
hin mt khon cho vay thì nhà u tư nhân này thường phi thuê người viết hp
ng và dùng li nhun thu ược t hp ng cho vay này tr cho chi phí này. Chi phí
này ược gi là chi phí hp ng. Bên cnh ó, các thông tin và x lý các thông tin
ó v tài sn tài chính và người phát hành i sn tài chính ó, ngoài chi phí cơ hi
vic tiêu tn thi gian cho vic thu thp và x lý thông tin thì nhà u tư còn tn tin
ược nhng thông tin. Chi phí ó ược gi là chi phí x lý thông tin.
Các nh chế tài chính trung gian là các nhà u tư chuyên nghip. Vi vai trò ó,
chúng th d dàng thu hút ược nhiu nhà u tư nhiu người i vay. Mc
phát sinh thêm chi phí cho nhng i tượng này gp nhau nhưng ngược li, chúng có
ược mt i ngũ nhân viên ược ào to mt cách chuyên nghip nên th son tho
các hp ng loi mt cách tt nht, giám sát vic tuân th các iu khon trong hp
ng và có nhng hành ng cn thiết bo v li ích ca các trung gian tài chính. Nói
mt cách khác, do các nh chế tài chính trung gian qun lý mt khi lượng vn ln và
hot ng chuyên nghip, nên h ược li thế v qui trong vic hp ng
x lý thông tin. Chi phí thp hơn này s làm tăng li nhun cho các nhà u tư mua tài
sn tài chính ca các nh chế tài chính trung gian, nhng người phát hành tài sn
tài chính cũng có li ích t vic i vay vi chi phí thp.
3.4 Cung cp phương thc thanh toán
Vi s phát trin ca nn kinh tế, ngày nay vic thanh toán không còn ược
thanh toán nhiu bng mt. ược thanh bng các hình thc khác như: séc, th tín
dng, th n, chuyn khon. Mt s t chc tài chính trung gian m nhn vic cung
cp nhng phương thc thanh toán này ( ch yếu là ngân hàng). Kh năng thc hin
vic thc hin thanh toán không bng tin mt hết sc quan trng i vi s vn
hành trôi chy ca mt th trường tài chính có hiu qu. Nói tóm li, các t chc nhn
tin gi chuyn các tài sn không th s dng thanh toán thành nhng tài sn
khác có kh năng này.
lOMoARcPSD|36477832
107
V. NHNG VN ĐỀ CƠ BN V BO HIM
1. Sự cần thiết khách quan của bảo hiểm:
Trong quá trình tái sn xut con người vi tư cách là ch th ca ý thc luôn phi i
u vi nhiu các ri ro: nhng ri ro do chính con người to ra và nhng ri ro t t
nhiên.
Nhng ri ro ó con người không lường trước ược nhưng nhng ri ro con
người ã d oán trước ược nhưng nó vn xy ra mà chúng ta không ngăn li ược. Cho
dù là ri ro d oán trước ược hay không thì khi ri ro phát sinh u nh hưởng ến con
người vi tư các là cá th trong xã hi và v xã hi loài người nhưng mc thit hi
khác nhau. Như vy thì cn phi ược s m bo ó cho nhng ri ro, ó cơ s
và tin khách quan cho s ra i ca hot ng bo him.
Hot ng bo him ra i nhm mc ích bo m cho s an toàn ca con người, tài sn
vt cht, ca ci xã hội…
Chính s tích lũy ca bo him ã m bo cho quá trình sinh hot con người ược liên
tc, quá trình tái sn xut không b gián on…
S tn ti ca qu bo him càng cơ s kinh tế vng chc khi kinh tế hàng hoá
hình thành và phát trin vi khi lượng sn phm hi ngày càng nhiu và mt phn
trong ó là sn phm thng dư.
2. Bn cht ca bo him
Cơ chế hot ng ca kinh doanh bo him to ra một “sự óng góp ca s ông vào bt
hnh ca s ít” trên s quy t nhiu người cùng ri ro thành cng ng nhm
phân tán hu qu tài chính ca nhng v tn tht. Như vy, thc cht mi quan h
trong hot ng bo him không chmi quan h gia người bo him người ược
bo him mà là tng th các mi quan h gia nhng người ược bo him trong cùng
mt cng ng bo him xoay quanh vic hình thành và s dng qu bo him mt
hình thc c bit ca các khon d tr bng tin.
Các mi quan h kinh tế ny sinh gn vi vic to lp phân phi qu bo him
ược th hin hai mt:
Mt là, chúng ny sinh trong quá trình huy ng phí bo him lp qu bo him.
Ngun thu hình thành qu bo him càng ln khi s lượng người tham gia bo him
càng ông.
lOMoARcPSD|36477832
108
Hai là, chúng ny sinh trong quá trình s dng qu bo him. Qu bo him ch yếu
và trước hết ược s dng p nhng tn tht cho người ược bo him khi xy ra
các ri ro ược bo him m nh hưởng ến s liên tc ca i sng sinh hot hot
ng sn xut kinh doanh trong nn kinh tế hi. Qu bo him còn ược s dng
trang tri các chi phí hot ng ca chính người bo him, tham gia vào các mi quan
h phân phi mang tính pháp nh (thuế, phí,…) lãi kinh doanh cho người bo him
kinh doanh (trong bo him thương mi)
Như vy thc cht bo him là h thng các quan h kinh tế phát sinh trong quá trình
phân phi li tng sn phm hi dưới hình thái giá tr nhm bù p tn tht do ri
ro bt ng y ra cho người ược bo him, m bo cho quá trình tái sn xut ược
thường xuyên và liên tc.
Trước ây trong cơ chế kế hoch hoá tp trung vic tuyt i hoá vai trò ca kinh tế
nhà nước kinh tế tp th nói chung s c quyn nhà nước trong lĩnh vc bo
him ã làm cho các mi quan h ca bo him tr nên ơn gin vic s dng qu
bo him tr nên m hiu qu. S chuyn hướng sang nn kinh tế th trường hin
nay ã to tin khách quan và cơ s vng chc cho các hot ng bo him.
Tuy nhiên bên cnh ó vic hình thành mt nn kinh tế th trường nhiu thành phn
sm cho các mi quan h kinh tế (trong ó các mi quan h thuc bo him) s tr
nên a dng, phc tp. Bo him, mi góc (doanhnghip, sn phm, qun nhà
nước, hip hội,…) bc thiết phi ược xây dng hoàn thin nhanh chóng nhm phát
huy chc năng vn ca mình: bo v con người, bo v tài sn, ca ci vt cht
ca xã hi.
3. Vai trò và tác dng ca bo him
3.1. Khía cnh ca kinh tế - xã hi
Ri ro tn tht phát sinh làm thit hi các i tượng: ca ci vt cht do con người to
ra chính bn thân con người, làm gián on quá trình sinh hot ca dân cư, ngưng
tr hot ng sn xut ca nn kinh tế. Nói chung m gián on gim hiu qu
ca quá trình tái sn xut xã hi.
Qu d tr bo him ược to lp mt cách ý thc, khc phc hu qu nói trên,
bng cách p các tn tht phát sinh nhm tái lp và m bo tính thường xuyên liên
tc ca các quá trình xã hi. Như vy, trên phm vi rng trên toàn b nn kinh tế
hi, bo him óng vai trò như công c an toàn d phòng m bo kh năng hot
lOMoARcPSD|36477832
109
ng lâu dài ca mi ch th dân cư và kinh tế. Vi vai trò ó, bo him khi xâm nhp
sâu rng mi lĩnh vc ca i sng ã phát huy tác ng vn ca mình: thúc y ý thc
phòng, hn chế tn tht cho mi thành viên trong xã hi.
3. 2. Khía cnh tài chính
Sn phm bo him mt loi dch v c bit: mt li cam kết m bo cho s an
toàn (an toàn ng) hơn na nó là mt loi hàng hoá trên th trường bo him thương
mi. T chc hot ng bo him vi tư cách mt ơn v cung cp mt loi sn phm
dch v cho hi, tham gia vào quá trình phân phi như mt ơn v khâu trong
h thng tài chính quc gia.
Mt khác s tn ti phát trin ca các hot ng bo him không ch áp ng nhu
cu m bo an toàn (cho các nhân, doanh nghip) còn áng ng nhu cu vn
không ngng tăng lên ca quá trình tái sn xut m rng, c bit trong nn kinh tế rh
trường. Vi vic thu ptheo nguyên tc ng trước, các t chc hot ng bo him
chiếm gi mt qu tin t rt ln th hin cam kết ca h i vi khách hàng nhưng
tm thi nhàn ri.
do vy, các t chc hot ng bo him ã tr thành nhng nhà u tư ln, quan
trng cho các hot ng khác ca nn kinh tế quc dân.
Bo him do ó không ch óng vai trò ca mt công c an toàn mà còn có vai trò ca
mt trung gian tài chính, nm gi phn quan trng trong các doanh nghip công
nghip và thương mi ln.
Vi các vai trò nói trên, bo him phát huy tác dng hết sc quan trng i vi nn
kinh tế, c bit trong nn kinh tế chuyn i sang hot ng theo cơ chế th trường. Tác
dng chính là: tp trung, tích t vn m bo cho quá trình tái sn xut ược thường
xuyên liên tc. Tác dng y càng quan trng i vi nước ta hin nay khi
có th góp phn tích cc vào vic tăng s vn u tư chính t ni b ca nn kinh tế,
huy ng và tn dng mt cách trit nht các qu tin t nm ri rác trong dân cư.
Chính nhng tác dng tích cc nói trên ca bo him, bt k quc gia nào
ã phát trin hay ang phát trin, chính ph luôn tìm nhiu cách khác nhau thúc y,
khuyến khích hot ng bo him phát trin, tăng s lượng các loi bo him bt buc,
mim gim thuế thu nhp i vi người kinh doanh bo him, thuế thu nhp nhân
ánh trên các khon tin bo him ược nhn hưởng i vi người ược bo him, to iu
kin thun li cho nhà bo him u tư…
lOMoARcPSD|36477832
110
4. Phân loi bo him
4. 1. Bo him xã hi
4.1.1 Khái nim
Bo him hi mt chế nh pháp bo v người lao ng bng cách thông
qua vic tp trung ngun tài chính ược huy ng t người lao ng, người s dng lao
ng cng vi s h tr ca nhà nước, thc hin tr cp vt cht, góp phn n nh i
tượng i sng cho người tham gia bo him hi gia ình h trong các trường
hp người lao ng tham gia bo him hi gp ri ro m au, thai sn, tai nn lao
ng, bnh ngh nghip, ri ro tui già làm cho gia ình b
mt hoc gim thu nhp bt ng.
4.1.2 Ni dung, c im
Vic thc hin bo him hi tng quc gia rt khác nhau v ni dung tu
thuc vào nhu cu bc bách ca riêng tng nơi trong vic m bo nhu cu an toàn
cho i sng người lao ng, ngoài ra còn tu thuc vào kh năng tài chính kh năng
qun lý có th áp ng.
nước ta hiên nay ni dung thc hin bo him xã hi ược quy nh gm 5 chế
sau:
(1) chế m au.
(2) chế tr cp tai nn lao ng, bnh ngh nghip
(3) chế tr cp thai sn.
(4) chế hưu trí.
(5) chế tut
Ngoài ra, người lao ng còn ược hưởng chế chăm sóc y tế (khám cha
bnh) theo iu l bo him y tế.
Vic thc hin bo him hi ược tiến hành theo 2 hình thc: bo him bt
buc và t nguyn áp dng cho 2 nhóm i tượng khác nhau: người lao ng làm công
ăn lương và nhóm lao ng t do.
Nhìn chung bo him hi nước ta nói riêng các quc gia nói chung
cùng mt s c im sau:
- Trước tiên, bo him xã hi là mt chế nh pháp lý bt buc.
- Bo him hi mt trung tâm phân phi li ca h thng kinh tế,
xã hi.
lOMoARcPSD|36477832
111
- Bo him hi ược thc hin trên mt nhóm m ca nhng người lao
ng.
- Bo him xã hi là cơ chế m bo cho người lao ng chng ri ro ca
chính bn thân.
4. 2. Bo him thương mi
4.2.1 Ni dung, c im ca bo him thương mi
Bo him thương mi là hot ng bo him ược thc hin bi các t chc kinh
doanh trên th trường bo him thương mi. Bo him thương mi ch nhng hot
ng ó các doanh nghip bo him chp nhn ri ro trên cơ s người ược bo
him óng mt khon tin gi pbo him doanh nghip bo him bi thường
hay tr tin khi xy ra các ri ro ã tho thun trước trên hp ng.
Ni dung ca hot ng kinh doanh bo him, ngoài mi quan h gia doanh
nghip bo him vi khách hàng ca mình (gi người ược bo him) còn ược
th hin trong mi quan h gia người bo him gc bà người nhn tái bo him khi
thc hin tái bo him bao gm các hot ng ca trung gian bo him như: môi
gii, i lý.
Hot ng ca bo him thương mi ược to ra mt s óng góp ca s ông vào
s bt hnh ca s ít trên cơ s quy t nhiu người cùng ri ro thành cng ng
nhm phân tán hu qu tài chính ca nhng v tn tht. S người tham gia càng ông,
tn tht càng phân tán mng, ri ro càng gim thiu mc thp nht th hin mc
phí bo him phi óng nh nht mi người ó không nh hưởng quan trng
n hot ng sn xut ca mình. Hot ng theo quy lut s ông, ó nguyên tc cơ bn
nht ca bo him.
Bên cnh ó, ám ông tham gia vào cng ng bo him càng ln th hin nhu cu
bo him càng tăng theo à phát trin ca nn kinh tế hi, nhng người bo him
không th cũng không cn biết nhau h ch cn biết người qun cng ng
người nhn phí bo him cam kết s bi thường cho h khi ri ro tn tht xy
ra. Hot ng thương mi to ra ược mt s hoán chuyn ri ro t nhng người ược
bo him qua nhng người bo him trên cơ s mt văn bn pháp lý: Hp ng bo
him. Điu này ã to ra mt ri ro mi e do mi quan h gia hai bên hp ng. Dch
v bo him thương mi là mt li cam kết, liu lúc xy ra tn tht, doanh nghip bo
him có thc hin hoc có kh năng thc hin cam kết ca mình hay không trong khi
lOMoARcPSD|36477832
112
phí bo him ã ược tr theo nguyên tc ng trước. Ngược li các ri ro, tn tht ược
bo him minh th ràng trên hp ng, liu s man trá ca người ược bo him
hay không nhn tin bo him. Như vy, mi quan h gia 2 bên trên hp ng bo
him phi ược m bo nguyên tc th hai: nguyên tc trung thc ti a.
Nhìn chung, bo him thương mi có mt s c im sau:
- Hot ng bo him thương mi là mt hot ng tho thun.
- S tương h trong bo him thương mi ược thc hin trong một “cộng ng
gii hạn”
- Cung cp dch v m bo không ch cho ri ro bn thân cho c ri ro tài
sn và trách nhim.
4.2.2 Phân loi bo him thương mi
Theo i tượng bo him: căn c vào i tượng bo him thì toàn b các loi
hình nghip v bo him ược chia thành 3 nhóm: bo him tài sn, bo him
con người và bo him trách nhim dân s.
(1) Bo him tài sn: là loi bo him ly tài sn làm i tượng bo him. Khi
xy ra ri ro tn tht v tài sn như mt mát, hy hoi v vt cht, người
bo him có trách nhim bi thường cho người ược bo him căn c vào
giá tr thit hi thc tế và mc m bo thun tiên hp ng.
(2) Bo him con người: i tượng chính ca loi bo him y là tính mng,
thân th, sc kho ca con người. Người kết hp ng bo him, np
phí bo him thc hin mong mun nếu như ri ro xy ra làm nh hưởng
ến tính mng, sc kho ca người ược bo him thì h hoc người th
hưởng hp pháp khác s nhn ược khon tin do người bo him tr.
(3) Bo him trách nhim dân s: loi bo him i tượng bo him
trách nhim phát sinh do ràng buc ca các quy nh trong lut dân s,
theo ó người ược bo him phi ược bi thường bng tin cho người th
ba nhng thit hi y ra do hành vi ca mình hoc do s vn hành ca
tài sn thuc s hu ca chính mình.
Phân loi theo k thut bo him: ây cách phân loi ca các chuyên gia
bo him Pháp Châu Âu nghĩa luôn thiên v mt k thut. Theo
cách phân loi này các loi hình bo him ược chia ra làm 2 loi: loi da
trên k thut phân b và loi da trên k thut tn tích vn.
lOMoARcPSD|36477832
113
(1) Các loi bo him da trên k thut phân b: loi bo him m bo
cho các ri ro có tính cht n nh theo thi gian và thường c lp vi tui
th ca con người (nên gi là bo him phí nhân th). Hp ng bo him
loi này thường là ngn hn.
(2) Các loi bo him da trên k thut tn tích vn: là loi bo him m bo
cho các ri ro tính cht thay i rt theo thi gian i tượng thường
gn lin vi tui th ca con người. Các hp ng loi này thường trung
và dài hn
Da trên tính cht ca các khon bi thường, các loi hình bo him ược
chia ra 2 loi:
(1) Các loi bo him s tin bo him tr theo nguyên tc bi thường:
theo nguyên tc này s tin người bo him tr cho người ược bo
him không bao gi vượt quá giá tr thit hi thc tếanh ta phi gánh
chu. Các loi bo him này gm có: bo him tài sn cá nhân, bo him
trách nhim dân s. Ngày nay người ta xu hướng ưa c bo him tai
nn và bnh tt vào loi này.
(2) Các loi bo him có s tin bo him tr theo nguyên tc khoán: Người
ược bo him s nhn ược s tin khoán theo úng mc h ã tho thun
trên hp ng bo him vi người bo him tu thuc và phù hp vi nhu
cu cũng như kh năng óng phí. Đây chính là bao him nhân thmt
s trường hp ca bo him tai nn, bnh tt.
Phân loi theo phương thc qun lý:
(1) Bo him t nguyn: là nhng bo him hp ng ược kết lp da
hoàn toàn trên s cân nhc và nhn thc ca người ược bo him. Đây là
tính cht vn có ca bo him thương mi khi vai trò như mt
hot ng dch v cho sn xut và sinh hot con người.
(2) Bo him bt buc: ược hình thành trên cơ s lut nh nhm bo v li
ích ca nn nhân trong các v tn tht bo v li ích ca toàn b nn
kinh tế, xã hi. Các hot ng bo him có th dn ến tn tht tài chính và
con người trm trng gn lin vi vi trác nhim dân s, ngh nghip
chính là i tượng ca s bt buc này. Thông thường i vi các loi bo
lOMoARcPSD|36477832
114
him bt buc y gn như hu hết các ni dung cơ bn ca hp ng
do nhà nước quy nh.
Phân loi theo quy nh hin hành: Theo Ng 100/Cp hin ang áp dng Vit
Nam thì các loi hình bo him ược phép trin khai thc hin trên lãnh th
Vit Nam gm:
(1) Bo him nhân th.
(2) Bo him y tế t nguyn và bo him tai nn con người
(3) Bo him tài sn và bo him thit hi.
(4) Bo him vn chuyn ường b, ường bin ường sông, ường st
ường hàng không.
(5) Bo him thân tàu và trách nhim dân s ch tàu.
(6) Bo him trách nhim chung.
(7) Bo him hàng không.
(8) Bo him xe cơ gii.
(9) Bo him cháy.
(10) Bo him tín dng và ri ro tài chính.
(11) Bo him thit hi kinh doanh.
(12) Bo him nông nghip.
(13) Bo him khác.
lOMoARcPSD|36477832
CHƯƠNG VI TÀI CHÍNH DOANH
NGHIP
I. NHNG VN ĐỀ CHUNG V TÀI CHÍNH DOANH
NGHIP
1. Khái nim
Doanh nghip mt t chc kinh doanh nhm mc ích sinh li ược pháp lut
tha nhn, ược phép kinh doanh trên mt s lĩnh vc nht nh, có t mt ch s hu
tr lên và ch s hu phi m bo trước pháp lut bng toàn b tài sn ca mình,
tên riêng, có tr s giao dch n nh.
Trong nn kinh tế th trường các loi hình doanh nghip phát trin mt cách a
dng, phong phú. nhiu cách tiếp cn v doanh nghip. Nếu xét trên mt góc
cung cu vn trong nn kinh tế thì doanh nghip ược chia thành doanh nghip tài
chính kinh doanh tin t và doanh nghip phi tài chính kinh doanh hàng hoá dch v
thông thường. Nếu da vào quan h s hu v tư liu sn xut thì doanh nghip ược
chia thành doanh nghip nhà nước, doanh nghip tư nhân công ty c phn. Nếu
da vào hình thc pháp t chc ca doanh nghp thì doanh nghip ược phân chia
thành doanh nghip nhà nước, công ty c phn, công ty trách nhim hu hn, công ty
hp danh, doanh nghip có vn u tư nước ngoài và doanh nghip tư nhân.
cách phân chia nào thì i vi mt doanh nghip khi tiến hành hot ng
kinh doanh u phi s dng tài chính doanh nghip thc hin mc tiêu kinh doanh.
Trong chương này ch cp ến doanh nghip phi tài chính. Để tiến hành hot ng
kinh doanh, doanh nghip cn phi nhng yếu t cn thiết tư liu lao ng, i
tượng lao ng sc lao ng, òi hi doanh nghip phi mt lượng vn nht nh.
Mun vy doanh nghip phi hình thành s dng các qu tin t. Quá trình hot
ng kinh doanh ca doanh nghip cũng là quá trình hình thành, phân phi và s dng
các qu tin t ca doanh nghip. Trong quá trình ó, phát sinh hình thành các lung
tin t gn lin vi các hot ng u tư hot ng kinh doanh thường xuyên ca
doanh nghip. Các lung tin t bao hàm các lung tin t i vào các lung tin t
i ra khi doanh nghip, to thành s vn ng ca các lung tài chính doanh nghip.
lOMoARcPSD|36477832
Bên trong quá trình to lp, phân phi s dng các qu tin t ca doanh
nghip các quan h kinh tế, các quan h y ược gi các quan h tài chính
bao gm các quan h như:
- Quan h tài chính gia doanh nghip vi các ch th khác th hin
trong vic góp vn, vay vn, cho vay vn…, trong việc thanh toán cho vic mua hoc
bán tài sn, vt tư, hàng hoá, dch vụ…
- Quan h tài chính gia doanh nghip vi người lao ng trong doanh
nghip: tr lương, thưởng, pht vt cht.
- Quan h gia các b phn trong doanh nghip như thanh toán gia các
b phn trong doanh nghip, phân phi li nhun sau thuế ca doanh nghip, hình
thành và s dng qu ca doanh nghip.
- Quan h tài chính ny sinh trong các hot ng xã hi ca doanh
nghip như tài tr cho các t chc hi, các qu t thin, th dc, th thao, văn
hoá…
- Quan h tài chính gia doanh nghip vi doanh nghip nước ngoài
như liên doanh liên kết vi doanh nghip nước ngoài hot ng Vit Nam, thanh
toán xut nhp khu hàng hoá, dch vụ…
T các dng quan h tài chính trên th kết lun tài chính doanh nghip xét v
ni dung vt cht là qu tin t trong doanh nghip ược to lp, s dng cho mc ích
kinh doanh ca doanh nghip, xét v thc cht là nhng quan h kinh tế gia doanh
nghip vi các ch th kinh tế xã hi trong và ngoài nước. T ó, có th khái quát tài
chính doanh nghip các quan h kinh tế phát sinh gn lin vi quá trình to lp,
phân phi và s dng các qu tin t trong quá trình hot ng kinh doanh ca doanh
nghip nhm t ti mc tiêu ca doanh nghip.
2. Đặc im ca tài chính doanh nghip
Tài chính doanh nghip mt khâu ca h thng tài chính khâu cơ s,
nên có nhng c im sau ây:
Th nht, gn lin vi quá trình hot ng kinh doanh ca doanh nghip các
quan h tài chính doanh nghip a dng phát sinh như quan h np, cp gia doanh
nghip vi nhà nước, quan h thanh toán vi các ch th khác trong hi, vi người
lao ng trong doanh nghip.
lOMoARcPSD|36477832
Th hai, s vn ng ca qu tin t, vn kinh doanh nhng nét riêng bit ó
là: s vn ng ca vn kinh doanh luôn gn lin vi các yếu t vt tư lao ng: ngoài
phn to lp ban u chúng còn ược b sung t kết qu kinh doanh; s vn ng ca
vn kinh doanh vì mc tiêu doanh li.
Cũng ging như các khâu tài chính khác, tài chính doanh nghip chc năng
khách quan ó là chc năng phân phi và chc năng giám c. Nh có chc năng phân
phi mà doanh nghip có kh năng ng viên khai thác và thu hút các ngun tài chính
trong nn kinh tế hình thành vn kinh doanh ca doanh nghip. Sau khi ã hình thành
vn kinh doanh, s dng vn, mt ln na phi có s tham gia ca chc năng phân
phi. Lúc này phân phi vn li ng nghĩa vi vic u tư vn: u tư bên trong hay u
tư bên ngoài. Li nhun thu ược là yếu t quan trng nht, quyết nh phương hướng
cách thc u tư ca doanh nghip. Mc tiêu cui ng ca mi quá trình kinh
doanh ca doanh nghip là thu li nhun, vì thế bên cnh kh năng phân phi tho
mãn v vn kinh doanh, tài chính doanh nghip còn kh năng giám sát d báo hiu
qu ca quá trình phân phi. Chc năng giám c ca tài chính doanh nghip kh
năng phát hin nhng khuyết tt trong khâu phân phi t ó iu chnh quá trình phân
phi nhm thc hin phương hướng mc tiêu chiến lược sn xut kinh doanh ca
doanh nghip. Song chc năng khách quan ó ca tài chính doanh nghip phát huy ến
mc nào thì ph thuc vào s nhn thc mt cách t giác và hot ng ch quan ca
người qun lý.
Đó chính là vai trò ca tài chính doanh nghip.
3. Vai trò ca tài chính doanh nghip
Trong hot ng kinh doanh ca doanh nghip, tài chính doanh nghip có nhng
vai trò ch yếu sau ây:
- Huy ng m bo y kp thi vn cho hot ng kinh doanh ca doanh
nghip.
Để thc hin mi quá trình kinh doanh ca doanh nghip trước hết phi có mt
yếu t tin ó vn kinh doanh. Vai trò ca tài chính doanh nghip trước hết ược
th hin vic xác nh úng n nhu cu vn cn thiết cho hot ng ca doanh nghip
trong tng thi k. Tiếp ó phi la chn các phương pháp và hình thc huy ng vn
lOMoARcPSD|36477832
thích hp, áp ng kp thi các nhu cu vn hot ng ca các doanh nghip ược thc
hin mt cách nhp nhàng liên tc vi chi phí huy ng vn thp nht.
- T chc s dng vn tiết kim và hiu qu. Vic t chc s dng vn
tiết kim và hiu qu ược coi iu kin tn ti phát trin ca mi doanh nghip.
Tài chính doanh nghip có vai trò quan trng trong vic ánh giá và la chn d án u
tư ti ưu; huy ng ti a s vn hin vào hot ng kinh doanh, phân b hp các
ngun vn, s dng các bin pháp tăng nhanh vòng quay ca vn, nâng cao kh
năng sinh li ca vn kinh doanh.
- Đòn by kích thích và iu tiết kinh doanh. Vai trò này ca tài chính
doanh nghip ược th hin thông qua vic to ra sc mua hp lý thu hút vn u tư,
lao ng, vt tư, dch v, ng thi xác nh giá bán hp lý khi phát hành c phiếu, hàng
hoá bán, dch vthông qua hot ng phân phi thu nhp ca doanh nghip, phân
phi qu tin thưởng, qu tin lương, thc hin các hp ng kinh tế
- Giám sát kim tra cht ch hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Tình
hình tài chính ca doanh nghip là mt tm gương phn ánh trung thc nht mi hot
ng kinh doanh ca doanh nghip thông qua các ch tiêu tài chính thc hin các
nhà qun doanh nghip d dàng nhn thy thc trng quá trình kinh doanh ca
doanh nghip, t ó th ánh giá khái quát kim soát ược các mt hot ng ca
doanh nghip, phát hin kp thi nhng vướng mc, tn ti t ó ưa ra các quyết nh
iu chnh các hot ng kinh doanh nhm t ti mc
tiêu ã nh.
Vai trò ca tài chính doanh nghip s tr nên tích cc hay th ng trước hết
ph thuc vào s nhn thc vn dng các chc năng ca tài chính, sau na còn
ph thuc vào môi trường kinh doanh, cơ chế t chc tài chính doanh nghip và các
nguyên tc cn quán trit trong mi hot ng tài chính doanh nghip.
II. T CHC TÀI CHÍNH DOANH NGHIP
Để s dng tt công c tài chính, phát huy vai trò tích cc ca chúng trong sn
xut kinh doanh cn phi t chc tài chính. T chc tài chính doanh nghip vic
hoch nh chiến lược v s dng tài chính h thng các bin pháp thc hin chiến
lược ó nhm t ược mc tiêu kinh doanh ca doanh nghip trong mt thi k nht
nh. Song vic t chc tài chính doanh nghip li chu nh hưởng ca nhiu nhân t
lOMoARcPSD|36477832
(như s khác nhau v hình thc pháp lý t chc doanh nghip, c im kinh tế k thut
ca ngành, môi trường kinh doanh…) và các nguyên tắc cn
quán trit.
1. Các nhân t nh hưởng ến t chc TCDN
1.1. Hình thc pháp lý ca t chc doanh nghip
Theo hình thc pháp lý t chc doanh nghip, nước ta hin nay các loi
hình doanh nghip sau ây:
- Doanh nghip nhà nước.
- Công ty c phn.
- Công ty trách nhim hu hn.
- Công ty hp danh.
- Doanh nghip tư nhân.
- Doanh nghip có vn u tư nước ngoài.
Các loi hình doanh nghip khác nhau chi phi ến vic t chc, huy ng vn
cũng như vic phân chia li nhun cũng khác nhau. Chng hn, doanh nghip nhà
nước ược Ngân sách nhà nước u tư vn toàn b hoc mt phn vn iu l ban u.
Ngoài vn nhà nước u tư, doanh nghip ược quyn huy ng vn dưới các hình thc
phát hành trái phiếu, vay vn, nhận góp liên doanh… nhưng không thay i hình thc
s hu ca doanh nghip. Vic phân phi li nhun sau thuế ược thc hin theo quy
nh ca chính ph. Đối vi doanh nghip tư nhân thì vn là do ch doanh nghip tư
nhân t b ra, cũng th huy ng thêm t bên ngoài dưới hình thc i vay. Loi
doanh nghip này không ược phép phát hành mt loi chng khoán nào trên th trường
tăng vn. Phn thu nhp sau thuế thuc quyn s hu s dng ca ch doanh
nghip. Còn i vi công ty trách nhim hu hn thì vn iu l ca công ty là do các
thành viên óng góp. Trong quá trình hot ng vn có th tăng nên nh kết np thêm
thành viên mi, trích t qu d tr hoc i vay bên ngoài nhưng không ược phép phát
hành chng khoán. Vic phân chia li nhun sau thuế do các thành viên quyết nh,
mc li nhun các thành viên nhn ược ph thuc vào vốn óng góp…
lOMoARcPSD|36477832
1.2. Đặc im kinh tế - k thut ca ngành kinh doanh
T chc tài chính doanh nghip còn da vào c im kinh tế - k thut ca ngành
kinh doanh. Mi ngành kinh doanh c im v mt kinh tế k thut riêng. Nhng
c im ó ã nh hưởng ến cơ cu vn kinh doanh ca doanh nghip (ngành công nghip
khai thác, công nghip chế biến vn c nh chiếm t trng khác nhau trong tng s
vn kinh doanh); nh hưởng ến tc luân chuyn vn (tc luân chuyn vn ca
doanh nghip sn xut chm hơn tc luân chuyn vn ca các doanh nghip thương
mi dch v, doanh nghip sn xut kinh doanh tính cht thi v khác vi doanh
nghip sn xut kinh doanh liên tc…).
1.3. Môi trường kinh doanh
Môi trường kinh doanh bao gm tt c các iu kin bên ngoài nh hưởng ti
hot ng ca doanh nghip. Do ó, vic t chc tài chính doanh nghip phi tính ến
tác ng ca môi trường kinh doanh.
Môi trường kinh doanh bao gm: s n nh v kinh tế, th trường, lãi sut, cơ s
h tng ca nn kinh tế, s tiến b ca khoa hc k thut công ngh, chính sách
kinh tế, tài chính ca nhà nước… Sự n nh ca nn kinh tế s to môi trường thun
li cho hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Nn kinh tế biến ng có th y nên
nhng ri ro cho kinh doanh, nhng ri ro ó nh hưởng ti các khon chi phí u tư,
nh hưởng nhu cu v vn, nh hưởng ti thu nhp ca doanh nghip, cơ s h tng
ca nn kinh tế phát trin cũng nh hưởng ến tiết kiệm chi phí trong kinh doanh…
Th trường, gia c, lãi sut u nh hưởng ến hot ng kinh doanh ca doanh
nghip.
Th trường tài chính, th trường hàng hoá phát trin to iu kin thun li cho
doanh nghip huy ng vn t bên ngoài cũng như mua vt tư, thiết b bán ng hoá
ca doanh nghip ược d dàng.
Giá c, lãi sut u nh hưởng ti s tăng gim v chi phí i chính và s hp dn
ca các hình thc tài tr khác nhau. Mc lãi sut cũng là mt yếu t o lường kh năng
huy ng vn vay.
S tiến b khoa hc k thut công ngh òi hi doanh nghip không ngng
ci tiến k thut, i mi công ngh m bo cho sn phm ca doanh nghip tn ti và
phát trin, ng vng trong cnh tranh. T ó, òi hi doanh nghip phi vn u tư
lOMoARcPSD|36477832
ln và chn hướng u tư thích hợp…Chính sách kinh tế và tài chính ca nhà nước i
vi doanh nghip (như chính sách khuyến khích u tư, chính sách thuế, chính sách
tín dng và lãi sut, chính sách ngoi hi, chế khấu hao…) phù hp vi môi trường
tài chính vĩ mô s n nh, to iu kin cho các doanh nghip u tư phát trin, khuyến
khích các doanh nghip tích t vn, s dng vn tiết kim và có hiu qu.
2. Nguyên tc t chc tài chính doanh nghip
T chc tài chính ca doanh nghip không nhng ch da vào các nhân t trên
còn phi quán trit y các nguyên tc sau ây: Thứ nhất: Nguyên tắc tôn trọng
luật pháp
Trong nn kinh tế th trường, mc tiêu chung ca các doanh nghip u hướng
ti li nhun. li nhun ti a các doanh nghip th kinh doanh vi bt c
giá nào có th phương hi ti li ích quc gia, ến li ích ca các doanh nghip khác.
Do ó, song song vi bàn tay hình ca nn kinh tế th trường phi bàn tay hu
hình ca nhà nước iu chnh nn kinh tế. Nhà nước ã s dng hàng lot các công c
như lut pháp, chính sách tài chính, tin t, giá cả… ể qun lý vĩ mô nn kinh tế. Các
công c ó mt mt to iu kin kích thích m rng u tư, to môi trường kinh doanh,
mt khác to ra khuôn kh lut pháp kinh doanh rt cht ch. vy, nguyên tc hàng
u ca t chc tài chính doanh nghip là phi tôn trng lut pháp. Doanh nghip phi
hiu lut u tư úng hướng nơi ược nhà nước khuyến khích (như gim thuế, tài tr
tín dụng…) Thứ hai: Nguyên tắc hạch toán kinh doanh
Hch toán kinh doanh là nguyên tc quan trng nht, quyết nh ti s sng còn
ca các doanh nghip trong nn kinh tế th trường. Yêu cu ti cao ca nguyên tc
này ly thu chi, doanh li. hoàn toàn trùng hp vi mc tiêu ca các
doanh nghip là kinh doanh t ược li nhun ti a. Do có s thng nht ó nên hch
toán kinh doanh không ch iu kin thc hin còn yêu cu bt buc các
doanh nghip phi thc hin nếu như không mun doanh nghip b phá sn. Thế
nhưng hch toán kinh doanh ch th ược phát huy tác dng trong môi trường ích
thc nn kinh tế hàng hoá nh cao ca nn kinh tế th trường doanh
nghip ược t ch v mt tài chính, t ch trong kinh doanh. Doanh nhip ược quyn
s hu, s dng, nh ot tài sn ca mình, ch ng la chn ngành ngh, a bàn u tư,
hình thc u tư kinh doanh, góp vn vào các doanh nghip khác; la chn hình thc
lOMoARcPSD|36477832
cách thc huy ng vn, ch ng tìm kiếm th trường khách hàng kết hp
ng; tuyn thuê s dng lao ng theo yêu cu kinh doanh; ch ng áp dng phương
thc qun lý khoa hc hin i nâng cao hiu qu và kh năng cnh tranh. Mc tiêu
hiu qu kinh tế phi ược coi mc tiêu bao trùm chi phi hot ng tài chính ca
doanh nghip. Thứ ba: Nguyên tắc giữ chữ tín
Gi ch tín không ch mt tiêu chun o c trong cuc sng i thường
còn là nguyên tc nghiêm ngt trong kinh doanh nói chung và trong t chc tài chính
doanh nghip nói riêng. Trong thc tế kinh doanh cho thy, k m mt ch tín, ch
ham li trước mt s b bn hàng xa lánh. Đó là nguy cơ dn ến phá sn. Do ó trong
t chc tài chính doanh nghip gi ch tín cn tôn trng nghiêm ngt các k lut
thanh toán, chi tr các hp ng kinh tế, các cam kết v góp vn u tư, phân chia
li nhun. Mt khác gi ch tín doanh nghip cũng cn mnh dn u tư, i mi
công ngh, ci tiến kĩ thut nâng cao cht lượng sn phm luôn gi ược giá tr ca
nhãn hiu hàng hoá ca doanh nghip. Thứ tư: Nguyên tắc an toàn phòng ngừa rủi
ro
Đảm bo an toàn, phòng nga ri ro bt trc cũng ược coi nguyên tc quan
trng trong kinh doanh nói chung t chc tài chính doanh nghip nói riêng. Đảm
bo an toàn cơ s vng chc cho vic thc hin mc tiêu kinh doanh hiu qu.
Nguyên tc an toàn cn ược quán trit trong mi khâu ca công tác t chc tài chính
doanh nghip: an toàn trong vic la chn ngun vn, an toàn trong vic la chn i
tác u tư liên doanh, an toàn trong vic s dng vốn…An toàn mạo him trong
kinh doanh là hai thái cc i lp nhau. Mo him trong u tư thường phi chp nhn
nhiu ri ro ln, nhưng cũng thường thu ược li nhun cao và ngược li. Điu này òi
hi các nhà tài chính phi có nhng quyết sách úng n trong các thi cơ thích hp
la chn phương án u tư va m bo an toàn, va mang li hiu qu cao. Ngoài các
gii pháp la chn phương án an toàn trong kinh doanh, cn thiết phi to lp qu d
phòng (qu d tr tài chính) hoc tham gia bo him. Mt khác, vic thành lp công
ty, hình thc phát hành c phiếu cũng là bin pháp va tp trung vn, va san s
ri ro cho các c ông nhm tăng an toàn vn trong kinh doanh ca doanh nghip.
Trên ây nhng nguyên tc rt cơ bn cn ược quán trit trong ng tác t chc
tài chính doanh nghip. Để s dng tt công c tài chính doanh nghip, cn thiết phi
tìm hiu nhng ni dung hot ng ca tài chính doanh nghip.
lOMoARcPSD|36477832
III. NHỮNG NỘI DUNG CHỦ YẾU CỦA HOẠT
ĐỘNG TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP.
Trong nn kinh tế th trường, hot ng ca tài chính doanh nghip có v trí quan
trng c bit, chi phi tt c các khâu ca quá trình kinh doanh ca mt doanh nghip.
Tu tng loi hình doanh nghip mà có nhng ni dung hot ng tài chính khác
nhau, trng tâm mc qun trong tng khâu cũng khác nhau. phn y ch
gii thiu ni dung hot ng tài chính ca doanh nghip phi tài chính (doanh nghip
sn xut kinh doanh). Hot ng tài chính ca các doanh nghip sn xut kinh doanh
bao gm nhng ni dung ch yếu sau ây:
1. Qun lý s dng vn kinh doanh ca doanh nghip
Trong ni dung hot ng tài chính ca doanh nghip, qun s dng vn
kinh doanh là khâu quan trng nht, tính cht quyết nh ti mc tăng trưởng hoc
suy thoái ca mt doanh nghip. Qun lý s dng vn kinh doanh bao gm nhiu
khâu như xác nh nhu cu vn kinh doanh, khai thác to lp vn kinh doanh, u tư s
dng và bo toàn vốn kinh doanh…Vậy vn kinh doanh gì, nó nhng c trưng
gì trong quá trình vn ng ca nó. Nhn thc ược vn này không chý nghĩa v
mt lý lun mà còn có ý nghĩa trong vic nh ra nhng lun c cho các phương pháp
qun lý vn.
1.1.Vn kinh doanh và nhng c trưng ca nó
Để tiến hành bt k mt quá trình sn xut kinh doanh nào cũng cn phi
vn. Vn iu kin tiên quyết, ý nghĩa quyết nh ti c bước tiếp theo ca quá
trình kinh doanh. Để tiến hành sn xut kinh doanh, doanh nghip dùng vn ó mua
sm các yếu t ca quá trình sn xut kinh doanh như sc lao ng, i tượng lao ng
và tư liu lao ng. Do s tác ng ca lao ng vào i tượng lao ng thông qua tư liu
lao ng hàng hoá dch v ược to ra tiêu th trên th trường. Cui cùng, các
hình thái vt cht khác nhau ó ược chuyn hoá v hình thái tin t ban u. Để m bo
s tn ti phát trin ca doanh nghip, s tin thu ược do tiêu th sn phm phi m
bo p toàn b các chi phí ã b ra có lãi. Như vy, s tin ã ng ra ban u không
nhng ch ược bo tn còn ược tăng thêm do hot ng kinh doanh mang li.
Toàn b giá tr ng ra ban u và các quá trình tiếp theo cho sn xut kinh doanh ược
gi vn. Vn ược biu hin c bng tin ln c giá tr vt tư tài sn và hàng hoá ca
lOMoARcPSD|36477832
doanh nghip, tn ti dưới c hình thái vt cht c th và không có hình thái vt cht
c th. T ó có th hiu, vn kinh doanh ca doanh nghip là biu hin bng tin ca
toàn b tài sn hu hình tài sn nh ược u tư vào kinh doanh nhm mc ích
sinh li.
Vn kinh doanh trong các doanh nghip mt qu tin t c bit. Vn kinh
doanh ca doanh nghip nhm phc v cho sn xut kinh doanh tc là mc ích tích
lu. Vn kinh doanh ca doanh nghip nhm phc v cho sn xut kinh doanh. Vn
kinh doanh phi t ti mc tiêu sinh li vn luôn thay i hình thái biu hin,
va tn ti dưới hình thái tin va tn ti dưới hình thái vt tư hoc tài sn hình,
nhưng kết thúc vòng tun hoàn phi là hình thái tin.
ây cn s phân bit gia tin vn. Tin ược gi vn phi ng thi
tha mãn nhng iu kin sau ây:
Th nht, tin phi i din cho mt lượng hàng hoá nht nh (tin phi ược m
bo bng mt lượng tài sn có thc).
Th hai, tin phi ược tích t tp trung ến mt lượng nht nh, sc u tư
cho mt d án kinh doanh.
Th ba, khi ã v s lượng, tin phi ược vn ng nhm mc ích sinh li. Cách
vn ng và phương thc vn ng ca tin li do phương thc u tư kinh doanh quyết
nh. Các phương thc u tư có th mô phng theo sơ sau:
SLĐ
T H … SX … H’ - T
TLSX
Trường hp u tư vào lĩnh vc thương mi
T H T
Trường hp u tư mua c phiếu trái phiếu, góp vốn liên doanh …
T T
Trong thc tế, mt doanh nghip th vn dng ng thi c ba phương thc
u tư vn tin t theo các hình trên min sao t ược mc tiêu mc doanh li
cao nm trong khuôn kh ca pháp lut. Mc ích vn ng ca tin vn sinh
li. Trong quá trình vn ng, vn th thay i hình thái biu hin nhưng im xut
phát im cui cùng ca vòng tun hoàn phi là giá tr - tin. Đồng tin phi quay
v nơi xut phát vi giá tr ln hơn. Đó là nguyên u tư, s dng và bo toàn vn.
lOMoARcPSD|36477832
Trong nn kinh tế th trường, giá tr thc ca mt doanh nghip không phi ch
phép cng gin ơn các loi vn c nh và vn lưu ng hin có, mà còn tính ến giá tr
ca nhng tài sn khác kh năng sinh li ca doanh nghip như v ta ca
doanh nghip, quyết v công ngh chế to sn phm, mc uy tín ca nhãn hiu
sn phm trên th trường, uy tín ca người lãnh o doanh nghip, trình tay ngh
công nhân… Những tài sn trên ược gi là tài sn vô hình. Nhng tài sn này có vai
trò rt quan trng trong vic to ra kh năng sinh li ca doanh nghip. thế, khi
góp vn liên doanh, các hi viên th góp bng tin, vt tư, máy móc thiết b, nhà
xưởng, t kinh doanh c quyết k thut hoc kh năng uy tín kinh doanh . Tt
nhiên, khi góp vn, nhng tài sn ó u phi ược lượng hoá quy v giá tr, ó chính là
giá tr thc ca doanh nghip. Nhng nhn thc trên ây v vn kinh doanh không ch
giúp cho vic c nh giá tr thc ca mt doanh nghip, còn giúp cho công tác
qun lý vn có tm nhìn rng khai thác, s dng nhng tim năng sn có ca doanh
nghip phc v cho u tư kinh doanh trong nn kinh tế th trường
1.2 Đầu tư vn kinh doanh
Căn c vào mc ích kinh doanh ca doanh nghip, vn u tư ược ng nghĩa vi
vn kinh doanh. Đó s vn ược dùng vào kinh doanh trong mt lĩnh vc nht nh
nhm mc ích sinh li. Đầu tư vn là hot ng ch quan có cân nhc ca người qun
trong vic b vn o mt mc tiêu kinh doanh nào ó vi hy vng s ưa li hiu
qu kinh tế cao trong tương lai. Vic b vn vào mc ích kinh doanh nào ó nhm mc
ích thu li nhun thì ược gi u tư vn. Trong thc tế, gia kh năng thu li nhun
cao vi kh năng an toàn v vn thường mâu thun vi nhau: mc li nhun càng cao
thì ri ro càng ln. Do ó, người u tư cn phi la chn hướng u tư và phương án
u tư thích hp.
Theo phm vi u tư, u tư ca doanh nghip chia ra u tư vào bên trong u
tư ra bên ngoài doanh nghip.
Đầu tư vào bên trong doanh nghip ược chia làm hai loi, ó u tư y dng
cơ bn và u tư vn lưu ng. Vn u tư xây dng cơ bn là vn u tư nhm to ra tài
sn c nh ca doanh nghip (TSCĐ). Theo tính cht công vic, u tư y dng cơ
bn chia làm ba loi: u tư cho xây lp, u tư mua máy móc thiết b u tư xây
dng cơ bn khác. Theo hình thái vt cht ca kết qu u tư, u tư XDCB chia làm
hai loi: u tư TSCĐ hu hình u tư TSCĐ hình (mua bng phát minh, ng
lOMoARcPSD|36477832
chế, bn quyn, quy trình công ngh sn xut mi, nhãn hiu thương mại .). Đầu
tư vn lưu ng (VLĐ): doanh nghip cn d tr thường xuyên v nguyên vt liu,
bán thành phm, công c sn xut nh tương ng vi quy mô sn xut kinh doanh
m bo cho hot ng ca doanh nghip ược thc hin. Ngoài ra phi có mt s vn
lưu ng bng tin mt.
Đầu tư ra bên ngoài doanh nghip góp vn liên doanh vi doanh nghip khác,
mua c phiếu, trái phiếu doanh nhgip khác hoc ca Nhà nước. Trong nn kinh tế
th trường, phát trin và bo toàn vn phòng nga ri ro, doanh nghip thường dành
mt t l vn u tư nht nh u tư tài chính ra bên ngoài.
Vic phân loi vn u tư theo cơ cu vn giúp doanh nghip xem xét tính hp
các khon u tư trong tng vn kinh doanh ca doanh nghip phù hp vi iu kin
c th ca môi trường cnh tranh nhm t hiu qu u tư cao.
Trong mc tiêu u tư c th ca doanh nghip, u tư ca doanh nghip ược chia
thành các loi sau:
- Đầu tư cho vic tăng năng lc sn xut ca doanh nghip.
- Đầu tư cho i mi sn phm.
- Đầu tư thay i thiết b công ngh.
- Đầu tư m rng tiêu th sn phm, tăng năng lc cnh tranh.
- Đầu tư tài chính ra bên ngoài.
Vic phân loi y giúp cho doanh nghip kim soát ược tình hình thc hin u
tư dài hn theo nhng mc tiêu nht nh, qua ó th tp trung vn cho nhng mc
tiêu t hiu qu cao nht hoc nhng mc tiêu nm trong chiến lược kinh doanh ca
doanh nghip.
Đầu tư dài hn ca doanh nghip mt nhân t quyết nh s phát trin ca
doanh nghip, do ó vic la chn hướng u tư có tm quan trng quyết nh.
V mt kinh tế k thut và công ngh, quyết nh u tư dài hn có nh hưởng ến
hot ng sn xut kinh doanh ca doanh nghip trong sut mt thi gian dài, nh
hưởng có tính cht quyết nh ến quy mô, trình trang thiết b k thut, công ngh sn
xut ca doanh nghip, t ó nh hưởng ến cht lượng sn phm, ến tiêu th sn phm
và li nhun t ược trong tương lai.
lOMoARcPSD|36477832
V mt tài chính, quyết nh u tư dài hn là mt quyết nh tài chính dài hn và
thường là phi vay hoc huy ng t bên ngoài. Đầu tư sai sy hu qu nghiêm
trng cho doanh nghip, lãng phí vn, gây nên tình trng n nn, hot ng kém hiu
qu và có th dn ến phá sn.
Để có quyết nh du tư dài hn úng n, doanh nghip phi quyết nh hp lý các
quan h cu thành vn kinh doanh ca doanh nghip như:
- Quan h hp lý gia vn c nh và vn lưu ng.
- Quan h ga tài sn hu hình và tài sn vô hình.
- Quan h gia u tư bên trong và u tư bên ngoài.
- Quan h gia u tư ban u và u tư m rng, u tư i mi.
- Quan h u tư trong nước và u tư ra nước ngoài.
1.3. Ngun vn kinh doanh
Để tiến hành sn xut kinh doanh, doanh nghip cn vn: vn u tư ban u
và vn b sung m rng sn xut kinh doanh. Đối vi mt doanh nghip, vn u tư
ược hình thành t nhiu ngun khác nhau. th c ngun vn do Ngân sách
Nhà nước cp, ngun vn do ch kinh doanh b ra, ngun vn tích lũy ược trong quá
trình kinh doanh, ngun vn do liên doanh, ngun vn t phát hành c phiếu ngun
vn huy ng khác.
Nguồn vốn từ Ngân ch nhà nước: ngun vn do Ngân sách nhà nước cp
cho các doanh nghip nhà nước lúc mi hình thành doanh nghip. Ngun vn Ngân
sách nhà nước cp phát cho các doanh nghip nhà nước s có xu hướng gim áng k
c v t trng s lượng. Các doanh nghip nhà nước phi ch dng b sung vn
bng các ngun tài tr khác.
Nguồn vốn tự có là ngun vn do ch u tư b ra. Ngun vn gc ca vn t
tin dành, tích lũy ược t li nhun hàng năm ca doanh nghip hoc huy ng
vn c phn do phát hành c phiếu. C phiếu giy chng nhn quyn s hu ca
s vn ã góp vào công ty c phn nh ó ược hưởng nhng quyn li ca doanh
nghip. Huy ng vn bng cách phát hành c phiếu mt phương thc huy ng
hiu qu các ngun tài chính trong xã hi mt s vn ln, n nh cho u tư kinh
doanh.
lOMoARcPSD|36477832
Theo lut kinh doanh, ược kinh doanh trong mt lĩnh vc nht nh, vn t
ca doanh nghip t ến mt quy nht nh. Nhà nước quy nh bt buc khi doanh
nghip ra i phài có vn pháp nh mc mà lut pháp quy nh cho tng ngành ngh,
ng thi phi vn iu l hot ng vi yêu cu vn iu l không nh hơn vn pháp
nh.
Nguồn vốn liên doanh: là nhng ngun óng góp theo t l gia các ch u tư
cùng kinh doanh và cùng hưởng li nhun. Vic góp vn liên doanh có th ược hình
thành t nhiu ngun tùy theo tng loi hình doanh nghip, có th là liên doanh gia
ngun vn ngân sách vi các ngun vn t có ca tư nhân, liên doanh gia vn ngân
sách ca quc gia này vi quc gia khác hoc liên doanh gia tư nhân với nhau
Hình thc góp vn liên doanh thích hp vi các công ty quy nh, t chc
qun lý sn xut và qun lý vn, chia lãi gin ơn.
Nguồn vốn tín dụng: khon vn mà doanh nghip có th vay dài hn ca các
ngân hàng thương mi, công ty tài chính, công ty bo him hoc các t chc tài chính
trung gian khác, huy ng ca cán b công nhân viên làm vic trong doanh nghip
hoc vay nước ngoài theo cơ chế t vay t tr, cũng th bng hình thc doanh
nghip phát hành trái phiếu huy ng vn cho u tư kinh doanh. Trái phiếu là phiếu
nhn n do doanh nghip phát hành khi vay vn ca người khác kinh doanh, cam
kết tr li tc và hoàn tr vn vay theo thi hn nht nh. Theo nh k, doanh nghip
phi tr cho người trái phiếu mt khon li tc c nh ến thi hn thanh toán
doanh nghip phi thanh toán s tin vay. Đối vi doanh nghip, trái phiếu là phương
tin tài chính vay vn trên th trường. Tuy nhiên vay ược hay không còn y thuc
vào nhiu yếu t ca doanh nghip. Các ch n cho doanh nghip vay thường quan
tâm ến các vn như: tình hình tài chính ca bn thân doanh nghip lành mnh
không, mà trước tiên là kh năng thanh toán, uy tín ca doanh nghip trên th trường,
cho vay có b mt vn hay không. ây có tác ng ca yếu t lm phát làm gim sc
mua ca vn cho vay, c ri ro ca doanh nghip, lãi sut thc tế ược bao
nhiêu… Còn ối vi doanh nghip khi vay cn phi cân nhc xem xét k:
- Nếu hiu qu thc tế ca khon vay không tr giá c khon vay thì
không nên vay.
- Nếu hiu qu thc tế ca khon vay tương ương vi giá c khon vay thì
cân nhc k, nht là phi tính ti các ri ro có th xy ra.
lOMoARcPSD|36477832
- Nếu hiu qu thc tế các khon vay cao hơn giá c các khon vay thì nên
vay, vì vay tt hơn là phát hành c phiếu (bán bt quyn s hu tài sn)
Nghiên cu ni dung, tính cht ca các ngun vn giúp cho doanh nghip
th la chn ngun vn, khai thác huy ng vn phù hp vi nhu cu và kh năng cho
phép ca mi doanh nghip. Mi mt loi hình doanh nghip cũng ch th khai
thác huy ng vn trên mt s ngun nht nh. Chng hn, i vi doanh nghip n
nước ược phép huy ng ngun vn t Ngân sách nhà nước, còn các loi hình doanh
nghip khác thì không kh năng. Đối vi công ty trách nhim hu hn, công ty
hp danh, doanh nghip tư nhân, ngoài ngun vn t có ca mình, thì có th vay ca
các t chc tài chính trung gian b sung vn sn xut kinh doanh, nhưng không ược
phát hành chng khoán. Trong khi ó, i vi các công ty c phn, huy ng vn cho
sn xut kinh doanh tthông qua vic phát hành chng khoán li ch yếu. Vic
nghiên cu các ngun vn không ch giúp cho các doanh nghip la chn ngun vn
khai thác các ngun vn ó phc v quá trình sn xut kinh doanh ca doanh nghip,
mà còn to cho doanh nghip bin pháp huy ng vn nhanh, áp ng kp thi cho
nhu cu ca doanh nghip vi chi phí (giá c) thp nht, ng thi phương hướng
s dng hp s vn ã huy ng ược t các ngun vn khác nhau cho các nhu cu
khác nhau ca doanh nghip. Chng hn, khi cn huy ng vn b sung cho quá trình
kinh doanh ca mình thì doanh nghip có th xem xét, la chn hình thc nào có li
nht phát hành c phiếu, phát hành trái phiếu, i vay vn ca các t chc tài chính
trung gian hay gi vn liên doanh. Dù huy ng dưới hình thc nào cũng phi tr mt
khon chi phí và m bo nhng iu kin nht nh, òi hi doanh nghip phi tính toán
hiu qu, cân nht lãi sut, thi hn và iu kin.
Đối vi doanh nghip cũng cn phi hiu rng khi nhu cu u tư vn dài hn,
trước hết doanh nghip phi huy ng ti a ngun vn t bên trong thc hin kế
hoch u tư ca mình. Ch khi ngun vn t bên trong không áp ng thì doanh
nghip mi b sung ngun vn t bên ngoài. Vic huy ng ngun vn bên trong
doanh nghip mt vn hết sc quan trng trong s phát trin ca doanh nghip.
Ngun tài tr t bên ngoài cn thiết nhưng không nên mong i quá mc o ngun
vn ó.
lOMoARcPSD|36477832
1.4. S dng và bo toàn vn kinh doanh
Căn c vào công dng kinh tế thì vn kinh doanh ca doanh nghip ược chia
thành vn c nh, vn lưu ng và vn u tư tài chính. Các loi vn này có c im chu
chuyn khác nhau. Chính s khác nhau v c im chu chuyn ó ã chi phi ến phương
thc qun lý, phương thc bù p và bo toàn vn cũng khác nhau.
1.4.1. Vn c nh
Vn c nh ca doanh nghip biu hin bng tin toàn b TSCĐ ca doanh
nghip. TSCĐ ca doanh nghip là nhng tài sn có giá tr ln, thi gian s dng dài,
có chc năng là tư liu lao ng.
TSCĐ ca doanh nghip có th chia thành hai loi:
- Tài sn hu hình là nhng tài sn có hình thái vt cht c th như nhà
xưởng, máy móc thiết b, phương tin vn tải … trực tiếp hoc gián tiếp phc v cho
quá trình sn xut kinh doanh ca doanh nghip.
- Tài sn vô hình là nhng tài sn không có hình thái vt cht c th
như chi phí mua bng phát minh, sáng chế, bn quyn c giả… TSCĐ
có nhng c im là:
Trong quá trình sn xut kinh doanh, TSCĐ không thay i hình thái hin vt,
nhưng năng lc sn xut kèm theo ó giá tr ca chúng b gim dn. Đó do
chúng b hao mòn. hai loi hao mòn hao mòn hu hình hao mòn hình.
Hao mòn hu hìnhhao mòn liên quan ến vic gim giá tr s dng ca TSCĐ.
Hao mòn hình li liên quan ti vic mt giá ca TSCĐ. Vic mt giá ca TSCĐ
có nhiu nguyên nhân:
- TSCĐ cũ có th b mt giá do TSCĐ mi ược sn xut ra vi giá như
cũ nhưng có năng lc sn xut cao hơn hoc TSCĐ cũ b mt giá do TSCĐ mi ược
sn xut ra có công sut bng tài sn cũ nhưng giá tr li r hơn.
- TSCĐ cũ b mt giá do sn phm ca chúng sn xut ra không còn
phù hp vi th hiếu ca người tiêu dùng.
Đối vi TSCĐ hu hình thì thường b c hai loi hao mòn hu hình và vô hình,
còn TSCĐ vô hình thì ch b hao mòn vô hình.
lOMoARcPSD|36477832
B phn giá tr i din cho phn hao mòn ược gi tin khu hao. Tin khu
hao là mt yếu t ca chi phí sn xut, mt b phn ca giá thành sn phm. Khi sn
phm ược tiêu th, tin khu hao ược trích li hình thành nên qu khu hao.
T c im vn ng ca TSCĐ ã quyết nh ến c im vn ng ca vn c nh.:
Vn c nh tham gia nhiu chu k sn xut sn phm và chuyn dn tng phn
vào giá thành sn phm tương ng vi phn hao mòn ca tài sn c nh.
Vn c nh ược thu hi dn tng phn tương ng vi phn hao mòn ca tài sn
c nh, ến khi TSCĐ hết thi gian s dng, giá tr ca nó ược thu hi v thì vn c
nh mi hoàn thành mt vòng luân chuyn.
Nhng c im luân chuyn trên ây ca vn c nh ã chi phi ến phương thc bù
p và phương thc qun lý vn c nh.
Vn c nh ược p (thu hi) bng bin pháp khu hao, tc trích li phn
giá tr hao mòn ca tài sn c nh. Tin trích li ó hình thành nên qu khu hao. Qu
khu hao dùng duy trì năng lc sn xut bình thường ca TSCĐ dùng tái sn
xut toàn b tài sn c nh.
Vic qun vn c nh phi luôn gn lin vi vic qun hình thái hin vt
ca nó là các TSCĐ ca doanh nghip. Nói cách khác, qun lý vn c nh là qun
qu khu hao. Để qun lý tt qu khu hao cn phi ánh giá và ánh giá li tài sn c
nh mt cách thường xuyên chính xác, to cơ s cho vic xác nh mc khu hao
hp lý thu hi vn. Mt khác, cn phi la chn phương pháp khu hao thích hp
m bo thu hi vn nhanh và bo toàn ược vn.
Qun lý mt hin vt ca vn c nh là qun lý TSCĐ. Để qun lý tt tài sn c
nh cn phi phân loi TSCĐ theo nhng tiêu thc khác nhau (phân loi theo hình
thái biu hin, theo mc ích s dng, theo công dng kinh tế, theo tình hình s dng)
t ó xác nh trng tâm ca công tác qun lý.
Do c im tài sn c nh là tham gia vào nhiu chu k sn xut kinh doanh song
vn gi nguyên hình thái vt cht c tính s dng ban u, còn giá tr li chuyn
dn vào giá tr sn phm nên ni dung bo toàn vn c nh bao gm hai mt giá tr
hin vt. Trong ó bo toàn v hin vt là tin bo toàn vn c nh v giá tr.
Bo toàn vn c nh v mt hin vt không ch là gi nguyên hình thái vt cht
duy trì thường xuyên năng lc sn xut ban u ca nó. Điu ó òi hi trong q
lOMoARcPSD|36477832
trình s dng, doanh nghip phi qun lý cht ch không làm mt tài sn c nh, thc
hin úng quy chế s dng, bo dưỡng nhm duy trì nâng cao năng lc hot ng
ca TSCĐ, không TSCĐ hư hng trước thi hn quy nh.
Bo toàn vn c nh v mt giá tr là phi duy trì ược sc mua ca vn c nh
thi im hin ti so vi thi im b vn u tư ban u bt k s biến ng ca giá c,
t giá hi oái, tiến b khoa hc k thut.
Để bo toàn phát trin vn c nh ca doanh nghip cn ánh giá úng n các
nguyên nhân dn ến tình trng không bo toàn ược vn có bin pháp xúng (như
phi ánh giá úng giá tr ca TSCĐ trích , trích úng chi phí khu hao, không mt
vn; la chn phương pháp khu hao thích hp không mt vn, hn chế nh hưởng
ca hao mòn vô hình; chú trng i mi trang thiết b; thc hin chế bo dưỡng sa
cha; thc hin các bin pháp phòng rủi ro trong kinh doanh …) Một trong các bin
pháp ch yếu bo toàn phát trin vn c nh là s dng có hiu qu vn c nh.
Để ánh giá hiu qu s dng vn c nh th s dng mt s ch tiêu tng hp
và phân tích sau ây:
Doanh thu (doanh thu thu n) trong k
=
Ch tiêu
hiu sut
v
n c nh
S vn c nh bình quân trong k
Ý nghĩa ca ch tiêu y: Phn ánh mt ng vn c nh to ra bao nhiêu ng
doanh thu.
Li nhun trước thuế
Ch tiêu t sut li
nhun vn c nh
= ------------------------------------------
S vn c nh bình quân trong k
lOMoARcPSD|36477832
Ý nghĩa ca ch tiêu này: Phn ánh mt ng vn c nh to ra bao nhiêu ng
li nhun.
Hoc ch tiêu h s hao mòn TSCĐ.
Ý nghĩa ca ch tiêu này: Phn ánh mc hao mòn ca TSCĐ trong doanh
nghip so vi thi im u tư ban u.
NG TSCĐ bình quân trong k
H s trang b tài = --------------------------------------
sn c nh S lượng công nhân trc tiếp sn xut
Ý nghĩa ca ch tiêu này: Phn ánh giá tr TSCĐ bình quân trang b cho mt
công nhân trc tiếp sn xut
Vic nâng cao hiu qu s dng vn c nh ý nghĩa to ln v kinh tế tài
chính: giúp cho doanh nghip tăng ược khi lượng sn phm sn xut ra, tiết kim
chi phí u tư, gim hoc tránh ược hao mòn vô hình, h giá thành ơn v sn xut, t ó
tăng doanh li.
Để nâng cao hiu qu s dng vn c nh thì cn phi áp dng các bin pháp
nâng cao hiu sut s dng TSCĐ; nâng cao cht lượng qun vn c nh bi
dưỡng nâng cao trình chuyên môn, tay ngh cho công nhân.
1.4.2. Vn lưu ng
Vốn lưu ộng biểu hiện bằng tiền toàn bộ tài sản lưu ộng của doanh nghiệp
phục vụ cho quá trình kinh doanh của doanh nghiệp.
Tài sn lưu ng ca doanh nghip chia làm hai loi:
- Tài sn lưu ng sn xut (nguyên nhiên vt liu, bán thành phm, sn
phm d dang …)
lOMoARcPSD|36477832
- Tài sn lưu thông (sn phm thành phm ch tiêu th, các loi vn
bng tin, vn trong thanh toán, chi phí tr trước …)
Trong quá trình sn xut kinh doanh, tài sn lưu ng sn xut và tài sn lưu ng
lưu thông luôn vn ng, thay thế chuyn hoá ln nhau, m bo cho quá trình sn
xut ược tiến hành liên tc.
Đặc im ca tài sn lưu ng tham gia vào tng chu k sn xut, tài sn lưu
ng b tiêu dùng hoàn toàn trong vic chế to ra sn phm thay i hình thái biu
hin.
Đặc im ca tài sn lưu ng ã chi phi ến c im ca vn lưu ng. Vn lưu ng
chuyn mt ln toàn b vào giá thành sn phm mi ược to ra. Vn lưu ng ược thu
hi mt ln toàn b sau khi bán hàng và thu tin v và lúc ó kết thúc vòng tun hoàn
ca vn.
T c im v phương thc vn ng ca tài sn lưu ng và phương thc chuyn
dch giá tr ca vn lưu ng ã nh hưởng chi phi ến công tác qun s dng vn
lưu ng. Mun qun lý tt vn lưu ng thì phi qun lý trên tt c các hình thái biu
hin ca vn. Để qun lý, s dng vn lưu ng hiu qu cn phi tiến hành phân
loi vn lưu ng theo các tiêu thc khác nhau: phân loi theo vai trò ca tng loi
vn lưu ng trong sn xut kinh doanh (vn lưu dng khâu d tr, khâu sn xut
khâu lưu thông); phân loi theo hình thái biu hin gm vn vt tư hàng hoá
vn bng tiến; phân loi theo quan h s hu hoc theo ngun hình thành. Mi mt
cách phân loi u t ược nhng yêu cu nht nh trong công tác qun s dng
vn lưu ng. Nó giúp doanh nghip xác nh úng trng im và bin pháp qun lý vn
có hiu qu hơn phù hp vi iu kin c th ca doanh nghip.
Hiu qu s dng vn lưu ng trong các doanh nghip th ược ánh giá bi
các ch tiêu sau ây:
- Ch tiêu tc luân chuyn vn.
Tc luân chuyn vn lưu ng ca doanh nghip nhanh hay chm có th o bng
ch tiêu s ln luân chuyn và k luân chuyn.
Công thc xác nh s ln luân chuyn (L):
M
L =
lOMoARcPSD|36477832
V
Trong ó :
L : s ln luân chuyn trong k .
M : Tng mc luân chuyn
V : Vn lưu ng bình quân trong k.
Công thc xác nh k luân chuyn (K):\=
360
K =
L
Trong k :
K : k luân chuyn
L : S ln luân chuyn .
Chỉ tiêu mức doanh lợi vốn lưu ộng: Ch tiêu này ược xác nh bng cách ly
tng s li nhun trước thuế chia cho vn lưu ng bình quân trong k. Ngoài ra, còn
có th s dng nhiu ch tiêu khác như mc tiết kim vn, hàm lượng vn Vic tăng
nhanh tc luân chuyn vn ý nghĩa to ln v mt kinh tếtài chính: có th tăng
ược khi lượng sn phm sn xut ra, tiết kim vn, h giá thành ơn v sn phm và
tăng doanh li.
Đối vi doanh nghip mun nâng cao hiu qu s dng vn lưu ng cn phi
thc hin các bin pháp sau ây:
- Xác nh úng n nhu cu vn lưu ng thường xuyên cn thiết m bo
hot ng sn xut kinh doanh ca doanh nghip ược tiến hành liên tc, tiết kim vi
hiu qu kinh tế cao. Vic xác nh úng n nhu cu vn lưu ng giúp cho doanh nghip
tránh ược tình trng ng vn, s dng vn hp lý và tiết kim, áp ng yêu cu sn
xut kinh doanh, không gây s căng thng gi to v nhu cu vn doanh nghip và là
căn c quan trng cho vic xác nh các ngun tài tr nhu cu vn lưu ng ca doanh
nghip.
- Đẩy nhanh tc luân chuyn vn mi khâu ca quá trình sn xut
tiêu th: khâu d tr thì mc d tr tn kho hp giúp cho doanh nghip không
b gián on sn xut và ti thiu hoá các chi phí d tr; khâu sn xut cn áp dng
lOMoARcPSD|36477832
tiến b khoa hc k thut rút ngn chu k sn xut, hp hoá dây chuyn công
ngh; khâu tiêu th thì cn la chn khách ng, phương thc thanh toán y nhanh
tc tiêu th sn phm.
- Áp dng các bin pháp bo toàn vn như x các vt tư ng, hàng
hoá chm luân chuyn mt cách kp thi ngăn chn các hin tượng chiếm dng vn
- Thường xuyên phân tích tình hình s dng vn lưu ng bin pháp
iu chnh kp thi nhm nâng cao hiu qu s dng.
1.4.3. Vn u tư tài chính
Mt b phn vn kinh doanh ca doanh nghip ược u tư dài hn ra bên ngoài
nhm mc ích sinh li gi là vn u tư tài chính ca doanh nghip.
Có nhiu hình thc u tư tài chính ra bên ngoài như: Doanh nghip b vn mua
c phiếu, trái phiếu ca các công ty khác, góp vn liên doanh vi các doanh nghip
khác. Mc ích ca u tư tài chính ra bên ngoài nhm thu li nhun m bo an
toàn v vn. Đối vi doanh nghip, trước khi i ti quyết nh u tư tài chính ra bên
ngoài cn phi hết sc thn trng, cân nhc an toàn và tin cy ca d án, am hiu
tường tn nhng thông tin cn thiết, phân tích ánh giá các mt li hi ca d án
chn úng i tượng và hình thc u tư thích hp.
2. Chi phí sản xuất kinh doanh và giá thành sản phẩm của doanh
nghiệp.
2.1. Chi phí sn xut kinh doanh
Thc hin các mc tiêu ca kinh doanh, doanh nghip phi b ra nhng chi phí
trong quá trình sn xut kinh doanh. Chi phí sn xut kinh doanh ca doanh nghip
biu bng tin ca các yếu t phc v cho quá trình sn xut kinh doanh ca
doanh nghip trong mt thi k nht nh. Chi phí mà doanh nghip b ra bao gm chi
phí cho vic sn xut sn phm, chi phí t chc tiêu th sn phm và nhng khon
tin thuế gián thu np cho nhà nước theo lut thuế quy nh (thuế giá tr gia tăng, thuế
tiêu th c bit, thuế xut nhp khu …). Tuy nhiên, các doanh nghiệp thuc các
ngành kinh tế k thut khác nhau thì ni dung cơ cu chi phí s không ging nhau.
Điu quan trng i vi tt c các doanh nghip là phi luôn quan tâm ến tiết kim chi
lOMoARcPSD|36477832
phí nếu chi phí không hp lý, không úng vi thc tế ca u y ra nhng tr
ngi trong qun lý u gim li nhun ca doanh nghip.
Vn t ra cho các doanh nghip phi kim soát ược chi phí sn xut kinh
doanh, m bo tiết kim chi phí. Mun tiết kim chi phí, doanh nghip phi tính toán
trước mi chi phí sn xut kinh doanh k kế hoch, phi xây dng ược ý thc thường
xuyên tiết kim t ược mc tiêu kinh doanh mà doanh nghip ra. Cn phân bit
các loi chi phí trong hot ng sn xut kinh doanh tăng cường công tác kim tra
giám sát i vi tng loi chi phí ó.
2.2. Giá thành sn phm ca doanh nghip
Giá thành sn phm ca mt doanh nghip biu hin chi phí bit ca doanh
nghip sn xut và tiêu th sn phm. Gia chi phí sn xut sn phm và giá thành
sn phm s ging nhau khác nhau. Chi phí sn xut hp thành giá thành sn
phm nhưng không phi toàn b chi phí phát sinh trong k u ược tính vào giá thành
sn phm. Giá thành sn phm ch biu hin lượng chi phí hoàn thành vic sn xut
tiêu th mt ơn v sn phm hay mt khi lượng sn phm. n chi phí sn xut
tiêu th th hin s chi phí doanh nghip ã b ra sn xut tiêu th trong
mt thi k nht nh.
Trong kinh doanh, doanh nghip phi d kiến giá thành sn phm và ra các
bin pháp thc hin d kiến ó, hay nói cách khác, doanh nghip phi tiến hành xây
dng kế hoch giá thành. Trong công tác qun lý các hot ng kinh doanh, ch tiêu
giá thành gi vai trò quan trng và ược th hin trên các mt sau:
- Giá thành thước o mc chi phí sn xut tiêu th sn phm ca doanh
nghip, là căn c xác nh hiu qu hot ng kinh doanh.
- Giá thành là mt công c quan trng ca doanh nghip kim soát tình
hình hot ng sn xut kinh doanh, xem xét hiu qu các bin pháp t chc, k thut.
Do ó, trong quá trình kinh doanh các doanh nghip u quan tâm ến vic gim
chi phí, h giá thành sn phm. Vic h giá thành sn phm có ý nghĩa to ln: là mt
trong nhng nhân t to iu kin thc hin tt vic tiêu th sn phm, trc tiếp tăng
li nhun ca doanh nghip, to iu kin cho doanh nghip m rng quy sn
xuất… T ó doanh nghip phi m mi bin pháp gim chi phí, h giá thành sn
phm như: áp dng nhng thành tu ca tiến b khoa hc k thut và công ngh vào
lOMoARcPSD|36477832
sn xut; t chc s dng con người mt cách hp lý nhm nâng cao năng sut lao
ng, h giá thành sn phm ca doanh nghip, t chc qun tt sn xut kinh doanh
và qun lý tài chính. Nh vào vic b trí hp lý các khâu sn xut có th hn chế s
lãng phí nguyên liu, gim thp t l sn phm hng; t chc s dng hp lý áp ng
y kp thi nhu cu tránh ược nhng tn tht trong sn xuất… Việc gim chi phí
sn xut góp phn tích cc ến h giá thành sn phm ca doanh nghip.
3. Doanh thu và li nhun ca doanh nghip
3.1. Doanh thu ca doanh nghip
Kết thúc quá trình kinh doanh , doanh nghip thu ược mt khon tin nht nh,
ó là doanh thu ca doanh nghip. Doanh thu ca doanh nghip toàn b s tin
doanh nghip thu ược nh u tư kinh doanh trong mt thi k nht nh.
Doanh thu t các hot ng liên doanh liên kết vi các ơn v và t chc khác, t
các nghip v u tư tài chính.
Doanh thu khác như thu v nhượng bán vt tư ng, các khon ược bi thường,
các khon n vng ch hay n không ai òi…
Doanh thu ca doanh nghip ý nghĩa rt ln i vi toàn b hot ng ca
doanh nghip. Nó là ngun quan trng m bo trang tri các khon chi phí sn xut
kinh doanh, m bo thc hin quá trình tái sn xut gin ơn cũng như tái sn xut m
rng, thc hin nghĩa v i vi Nhà nước, i vi khách hàng, i vi các c ông tham
gia các hot ộng liên doanh… Do ó, mọi doanh nghip cn phi phn u tăng doanh
thu ca mình. Mun tăng doanh thu trước hết doanh nghip phi phn u tăng doanh
thu tiêu th sn phm, ây là b phn ch yếu chiếm t trng ln trong tng s doanh
thu ca doanh nghip. Doanh nghip cn thc hin các bin pháp sau ây:
- Doanh nghip phi quan tâm ến cht lượng sn phm vì cht lượng sn
phm luôn gn lin vi uy tín ca doanh nghip trong gii kinh doanh và trong công
chúng. Doanh nghip cũng cn m rng các hot ng tiếp th nhm to iu kin m
rng quy mô sn xut, tăng doanh thu, tăng li nhun.
- Doanh nghip phi xác nh giá bán hp lý. Vic y dng giá hết sc
mm do linh hot tác ng vào cu, kích thích tăng cu ca người tiêu dùng
tăng doanh thu tiêu th.
lOMoARcPSD|36477832
- Doanh nghip phi y nhanh tc thanh toán, gim bt các khon n
phi thu, x lý tt nhng khon n nn dây dưa … m bo thc hin ch tiêu doanh
thu.
3.2. Li nhun ca doanh nghip
Li nhun là kết qu tài chính cui cùng t hot ng sn xut kinh doanh, là ch
tiêu cht lượng ánh giá hiu qu kinh tế các hot ng ca doanh nghip. Li nhun
ca doanh nghip khon tin chênh lch gia doanh thu chi phí doanh nghip
ã b ra t ược doanh thu ó t các hot ng ca doanh nghip ưa li.
Ni dung li nhun ca doanh nghip bao gm: li nhun t hot ng kinh
doanh, li nhun t các hot ng khác như hot ng liên doanh, liên kết, các hot ng
thuc các dch v tài chính…
Li nhun gi v trí quan trng trong hot ng sn xut kinh doanh ca doanh
nghip trong iu kin hch toán kinh doanh theo cơ chế th trường doanh nghip
tn ti phát trin ược hay không, iu quyết nh doanh nghip to ra ược
li nhun không. Li nhun ược coi là òn by kinh tế quan trng, ng thi còn ch
tiêu cơ bn ánh gía hiu qu sn xut kinh doanh ca doanh nghip, li nhun còn
ngun tích lũy cơ bn m rng tái sn xut hi. Tuy nhiên, ánh giá cht
lượng sn xut kinh doanh ca các doanh nghip thì không ch dùng ch tiêu li nhun
tuyt i còn ng ch tiêu li nhun tương i (t sut li nhun vn, t sut li
nhun giá thành, t sut li nhuận doanh thu bán hàng…)
Vic phn u tăng li nhun tăng t sut li nhun nhim v thường xuyên
ca doanh nghip. Doanh nghip phi phn u gim chi phí hot ng kinh doanh, h
giá thành sn phm, tăng thêm sn lượng nâng cao cht lượng sn phm. Sau khi
doanh nghip thu ược li nhun s tiến hành phân phi li nhun ó.
Phân phân phi li nhun không phi vic phân chia tin lãi mt cách ơn
thun vic gii quyết tng hp các mi quan h kinh tế din ra i vi doanh
nghip. Vic phân phi li nhun phi m bo các yêu cu sau ây:
Gii quyết mi quan h v li ích gia nhà nước, doanh nghip công nhân
viên mt cách hài hoà.
Phi giành phn li nhun li thích áng cho nhu cu sn xut kinh doanh ca
doanh nghip, ng thi chú trng m bo li ích ca các thành viên trong ơn v mình.
lOMoARcPSD|36477832
Li nhun ca doanh nghip ược phân phi theo trình t: (1) Np thuế thu nhp
doanh nghip cho NSNN, (2) Np tin thu s dng vốn NSNN “nếu có”, (3) Trả các
khon tin b pht, bi thường, (4) Tr các khon l, (5) Tr li tc c phiếu, trái
phiếu, li tc cho các bên tham gia liên doanh, (6) p bo toàn vn (7) Phn
còn li, trích lp các qu chuyên dùng ca doanh nghip như qu u tư phát trin, qu
d phòng tài chính, qu d phòng v tr cp mt vic làm, qu khen thưởng, qu
phúc li.
IV.QUN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VI HOT ĐỘNG
TÀI CHÍNH DOANH NGHIP
Qun nhà nước v tài chính mt trong nhng nhim v quan trng Nhà
nước XHCN iu hành và qun lý nn kinh tế t nước, hình thành m bo các cân
i ch yếu và t l phát trin ca nn kinh tế quc dân. Nhà nước s dng tài chính,
tin t kích thích doanh nghip quan tâm ến vic hoàn thành nhim v kế hoch,
nâng cao ti a hiu qu sn xut hithc hin vic kim soát ca nhà nước i
vi hot ng sn xut kinh doanh.
Qun nhà nước v tài chính thc cht s dng phát huy vai trò ca h
thng tài chính thông qua Nhà nước. Điu ó ược th hin thông qua cơ chế hot ng
và vn ng ca tài chính phc v cho quá trình tái sn xut xã hi và nâng cao vai trò
qun vĩ ca Nhà nước XHCN, kết hp vi qun vi ca cơ s doanh
nghip thích ng vi trình phát trin ca nn sn xut hi, nhm phát trin nn
kinh tế hàng hoá nhiu thành phn i lên CNXH.
Trong khi thc hin vic qun nnước i vi tài chính doanh nghip, Nhà
nước phi tôn trng quyn ch ng sn xut và t ch v tài chính ca doanh nghip.
Đơn v kinh tế cơ s, tế bào ca nn kinh tế, quan h s dng phân phi an
xen cht ch v mt giá tr ca các ngun tài sn. Vic qun ó ược thc hin theo
nguyên tc Nnước tôn trng m bo quyn t ch tài chính, t trang tri, t phát
trin ca doanh nghip và doanh nghip phi m bo nghĩa v i vi Nhà nước.
Nhà nước qun lý tài chính doanh nghip trước mt theo hướng sau ây:
Xác nh nhng hình thc thích hp m bo thc hin hiu qu quyn s
hu trong s hu nhà nước i vi nhng tài sn giao cho doanh nghip s dng. Mt
lOMoARcPSD|36477832
khác, giao quyn t ch y , rõ ràng to iu kin cho doanh nghip cnh tranh theo
úng pháp lut.
Quan h phân phi gia nghip ngânch ược phân nh qua cơ chế phân
phi thu nhp: doanh nghip có nghĩa v np các th thuế theo lut nh, phn còn li
sau khi p chi phí, bo toàn vn, thanh toán vi khách hàng, xí nghip ược lp qu
chuyên dùng ca mình.
Bng các công c chính sách bin pháp kinh tế vĩ ca Nhà nước qun
tài chính doanh nghip, tác ng ến phát trin mc ích ca sn xut, tăng nhanh
vòng quay ca vốn…
Định hướng và ch o s phát trin, to môi trường kinh tế và khuôn kh pháp
lý cho hot ng sn xut kinh doanh, phát huy mt tích cc, ngăn nga mt tiêu cc,
khc phc mt khuyết tt ca cơ chế th trường.
Các doanh nghip ược quyn tiêu th, bán hàng trc tiếp cho người tiêu dùng,
ược quyn nh giá, bo m nguyên tc xã hi chp nhn, phù hp vi chính sách, li
ích quc kế dân sinh, làm y nghĩa v i vi Nhà nước.
Thc hin nghiêm túc pháp lnh kế toán, thng kê, tăng cường h thng kim
toán Nhà nước, thc hin có hiu lc vic thanh tra kim tra i vi doanh nghip.
lOMoARcPSD|36477832
CHƯƠNG VII H THNG NGÂN HÀNG
TRONG NN KINH T TH TRƯỜNG
I. LịCH SỬ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA NGÂN
HÀNG:
Ngh kinh doanh tin t ra i gn lin vi quan h thương mi. Vic giao lưu
thương mi ược thc hin bng nhng loi tin khác nhau mi quc gia ã to iu
kin cho s ra i ca ngh kinh doanh tin t.
Khi nhu cu giao lưu thương mi phát trin thì càng có nhiu người có tin dư
mun ct gi, nhưng vic ct gi ti nhà không làm cho h an tâm, vì thế h em gi
cho người h tin tưởng nht ó chính nhà th. Lúc u s lượng người gi tin
cho nhà th ct gi không nhiu, nhưng do an toàn cao nên ngày càng nhiu
người nhu cu gi tin vào nhà th nhng người này s chi tr cho nhà thi mt
khon tin vì công ct gi. S tin nhà thi ct gi ngày càng nhiu, trong khi ó nhà
th cũng nhn thy rng, trong khi mt lượng tin tm thi dư tha thì ng thi
cũng có nhng người ang cn tin vì thế nhà th ã tiến hành kinh doanh tin t.
Như vy, trước công nguyên 3500 năm ngh kinh doanh tin t do nhà th t
chc ây nơi dân chúng tin tưởng ký gi tài sn ca mình, không s mt.
Vy là, ngay t bui u ch n mt yếu t quan trng trong hot ng kinh doanh
tin t.
Dn dn các thương gia nhn thy rng, ây mt ngh mang li nhiu li
nhun nên ã tham gia vào hot ng này.
Đến thế k VI trước công nguyên, hot ng kinh doanh y ã phát trin 3
khu vc: nhà th, tư nhân Nhà nước. Lúc by gi, ngh kinh doanh tin t ã
thêm mt s nghip v mi như: hi oái, chuyn tin. Hot ng ca ngân hàng khu
vc NN ging như hot ng ca kho bc ngày nay: thu nhn tài nguyên vào công qu
và chi tr thay cho NN.
Thế k th V trước công nguyên (thi k ế chế La Mã): các t chc kinh doanh
tin t phát trin nhanh thêm nhiu nghip v mi như: thanh toán tr, ghi
chép s sách và tài khon, nghip v bảo lãnh,…
lOMoARcPSD|36477832
T thế k th V - X sau công nguyên, ây là thi k suy thoái ca hot ng ca
ngân hàng do s suy thoái ca nn kinh tế nhà th cho ra lut cm cho vay nng
lãi.
Đến thế k th XIII, hot ng cho vay ược phép hot ng tr li, nhưng chi
người Do Thái người Ý mi ược thc hin. Li dng s c quyn, nn cho vay
nng lãi xy ra, nên hot ng cho vay li b lên án. Sau ó ngân hàng b phá sn do cho
nhà vua vay quá nhiu nhưng nhà vua không tr n
Thi k cn i, ược ánh du vi s ra i ca ngân hàng Lan Amsterdam
vào năm 1609. Ngân hàng y tiến hành phát hành tin giy bt kh hoán, nhn
gi tin, úc vàng, bc, phát hành giy chng nhn là mt tín phiếu chng nhn n
quyn ược hoàn tr. Sau ó hàng lot các ngân hàng khác ã ra i như:
Ngân hàng Hamburg ca Đức (1619)
Ngân hàng c phn Anh quốc (1694),….
II. NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG:
1. Bản chất của ngân hàng trung ương:
Để th hiu ược bn cht ca ngân ng trung ương chúng ta n lướt sơ
qua lch s hình thành ca ngân hàng trung ương (NHTW)
Các ngân hàng thương mi, dưới tác ng ca qui lut cnh tranh ã dn ến tình
trng mt s ngân hàng ưu thế ã giành ược quyền phát hành “k phiếu ngân
hàng”. T ó các ngân hàng phát hành ã ược phân nh vi các ngân hàng thương
mi khác. Các ngân hàng phát hành ít dn các nghip v vn có ca mình và ch tiến
hành giao dch vi các ngân hàng thương mi, các t chc tín dng khác bng hình
thc nhn tin gi và tiếp vn cho các ngân hàng thương mi và các t chc tín dng.
Các ngân hàng phát nh công c mnh m ca các trùm tư bn tài chính,
kh năng y lũng on c v kinh tế ln chính tr. vy, NN ã tng bước can
thip vào t chc cũng như hot ng ca các ngân hàng y. Nhưng các ngân hàng
phát hành lúc này vn là các ngân hàng ca tư nhân.
Sau cuc khng hong kinh tế i chính vào năm 1929 1933 sau cuc
chiến tranh thế gii 2, người ta nhìn thy vai trò to ln ca ngân hàng phát hành nên
tt c các nước thc hin quc hu hoá các ngân hàng, bng cách NN b tin ra mua
li toàn b c phiếu ca ngân hàng phát hành.
lOMoARcPSD|36477832
Quc hu hoá các ngân hàng phát hành bin pháp tp trung toàn b quyn
lc và quyn li to ln vào tay ca NN. NH phát hành lúc y có mt tên gi mi ó
chính là NH trung ương. NHTW va thc hin chc năng c quyn phát hành
tin, va thc hin chc năng qun lý NN v mt tin t tín dng ngân hàng.
Như vy, v mt bn cht, NHTW là ngân hàng phát hành, nơi tp trung các
quyn lc ca nhiu NH vào mt NH, mt b máy quyn lc to ln kh năng
chi phi c v mt kinh tế chính tr trong nước. NHTW ược gi vi nhiu tên
gi khác nhau như: NH NN, NH quc gia, NH d trữ,… nhưng u th hin mt
trung tâm tài chính tin t ln ca quc gia, óng vai trò rt to ln trong h thng tín
dng ca và NH các nước.
2. Chc năng ca ngân hàng trung ương
2.1. Phát hành tin và iu tiết lưu thông tin t
Đây chc năng cơ bn và quan trng nht ca NHTW. Thc hin chc năng
này có nh hưởng ến tình hình lưu thông tin t ca quc gia, do ó có th nh hưởng
ến mi mt hot ng ca i sng kinh tế xã hi.
Vic phát hành tin ược tp trung tuyt i vào NHTW theo chế NN nm c
quyn phát hành tin. Trong luật NHNN có ghi rõ: “NHNN là cơ quan duy nht phát
hành tin ca nước Cng hoà hi ch nghĩa VN bao gm tin giy tin kim
loi”.
Ngoài vic phát hành tin m bo cho s vn ng ca hàng hoá thì NHTW
còn th phát hành tin cho ngân sách vay, tham gia bình n th trường hối oái,….
Do vic phát hành tin nh hưởng rng ln ến lưu thông tin t ca t nước, nên
òi hi công vic phát hành phi tuân theo nhng nguyên tc nht nh. Đồng thi vic
phát hành tin phi i ôi vi vic iu tiết lưu thông tin t, nhm m bo cung ng mt
khi lượng tin phù hp vi nhu cu ca nn kinh tế (khi lượng tin va m bo
cung ng phương tin lưu thông va không gây ra lm phát).
2.2. NHTW là ngân hàng ca ngân hàng
Chc năng y ược th hin ch i tượng giao dch ch yếu ca NHTW
các ngân hàng thương mi và các t chc tín dng khác trong nn kinh tế. C th:
NHTW nhn tin gi và bo qun tin t cho các ngân hàng thương mi các
t chc tín dng: các ngân hàng thương mi và các t chc tín dng s không s dng
lOMoARcPSD|36477832
hết ngun vn ca mình cho vay s gi li mt khon nht nh m bo kh
năng thanh toán. Khon tin này ược gi cho NHTW bo qun.
NHTW cp tín dng cho các ngân hàng thương mi các t chc tín dng.
Hot ng y ca NHTW nhm m bo cung ng cho nn kinh tế phương tin
thanh toán trên cơ s thc hin các chính sách tin t. Trong trường hp này, NHTW
óng vai trò người ch n người cho vay cui cùng, do ó nghip v cp tín
dng ca NHTW cho các ngân hàng thương mi có ý nghĩa quyết nh i vi hot ng
tín dng ca c nn kinh tế.
Vi vic nhn tin gi và cp tín dng cho các ngân hàng thương mi, NHTW
ã tr thành trung tâm tín dng ca c nn kinh tế, trung tâm thanh toán gia các ngân
hàng thương mi. Vi tư cách ó, NHTW ng ra t chc thanh toán tr hay thanh
toán tng ln gia các ngân hàng thương mi. Nh hot ng thanh toán y ca
NHTW mà quá trình chu chuyn thanh toán ca nn kinh tế mi phát trin thun li.
2.3. NHTW là ngân hàng ca Nhà nước
Chc năng này ược th hin thông qua mt s im:
- Thuc s hu ca NN
- Ban hành các văn bn pháp qui v tín dng, tin t, ngoi hi, ngân
hàng và thc hin kim tra công tác thi hành các văn bn này.
- M tài khon và giao dch vi kho bc NN
- m i lý cho kho bc NN
- T chc thanh toán gia kho bc và các ngân hàng
- Cung cp tín dng tm ng cho ngân sách NN trong nhng trường
hp cn thiết.
Tóm li, vi tư cách NH ca NN, NHTW m nhim nhng công vic
thuc chc năng qun ca NN, thay mt chính ph làm i din ti các t
chc tài chính tin t quc tế.
lOMoARcPSD|36477832
3. Vai trò ca ngân hàng trung ương
NHTW có vai trò rt quan trng i vi tiến trình phát trin ca nn kinh tế
hi. Vai trò ó ca NHTW Vit Nam ược th hin thông qua vic thc hin
các chc năng ca mình nhng mt sau:
- y dng kế hoch phát trin kinh tế hi
- y dng t chc thc hin chính sách tin t quc gia, y dng
chiến lược phát trin h thng ngân hàng.
- y dng các d án lut, pháp lnh v tin t hot ng ngân hàng,
ban hành các văn bn lut liên quan ến hot ng tin t và ngân hàng.
- Cp, thu hi giy phép thành lp, giy phép hot ng ngân hàng ca ,
các t chc tín dng; quyết nh gii th, hp, tách các t chc tín dng.
- Thc hin thanh tra, kim tra x vi phm trong hot ng ngân
hàng.
- Thc hin vic vay, tr n nước ngoài ca các doanh nghip theo qui
nh ca CP.
- Ch trì lp, theo dõi vic thc hin bng cán cân thanh toán quc tế,
qun lý hot ng ngoi hi, kinh doanh vàng.
- Tham gia ký kết các iu ước quc tế v tin t hot ng ngân hàng,
i din cho CP ti các t chc tài chính, tin t quc tế khi ược u quyn.
- T chc ào to, bi dưỡng các nghip v ngân hàng; t chc nghiên
cu khoa hc và công ngh ngân hàng.
- Thc hin nghip v phát hành, thu hi và tiêu hu tin; t chc in, úc
và bo qun vic chuyn tin.
- T chc cp tín dng và phương tin thanh toán cho nn kinh tế.
- Kim soát và qun lý ngoi hi Nhà nước, kim soát ngoi hi ca các
t chc tín dng.
- T chc h thng thanh toán liên ngân hàng
- m i lý và thc hin các nghip v ngân hàng cho kho bc NN.
lOMoARcPSD|36477832
II. NGÂN HÀNG THƯƠNG MI
1. Định nghĩa
Ngân hàng thương mi (ngân hàng trung gian) t chc kinh doanh tin t
hot ng ch yếu thường xuyên nhn tin gi ca khách hàng vi trách nhim
hoàn tr s dng s tin ó cho vay, thc hin nghip v chiết khu làm phương
tin thanh toán.
H thng ngân hàng nước ta h thng ngân hàng 2 cp, trong ó NH nnước
làm nhim v ca NHTW, còn các ngân hàng thương mi các t chc tín dng
khác hot ng như là các ngân hàng trung gian thc hin chc năng kinh doanh.
2. Các chc năng ca ngân hàng thương mi (NHTM)
2.1. Ngân hàng thương mi là trung gian tín dng
Đây chc năng c trưng ca ngân hàng thương mi, ý nghĩa quan
trng trong vic thúc y s phát trin ca nn kinh tế. Thc hin chc năng này,
NHTM ã huy ng ngun vn tm thi nhàn ri ca các t chc kinh tế, cơ quan, oàn
th, tin tiết kim ca dân cư,…và sử dng cho vay ngun vn này áp ng
nhu cu vn ca nn kinh tế.
Khi thc hin chc năng làm trung gian tín dng, NHTM ã tiến hành iu hoà
vn t nơi tha ến nơi thiếu, kích thích quá trình luân chuyn vn ca toàn xã hi và
thúc y quá trình tái sn xut ca các doanh nghip.
2.2. NHTM làm trung gian thanh toán và qun lý các phương tin thanh
toán
NHTM vi tư cách là th qu ca các doanh nghip ã to iu kin ngân
hàng thc hin các dch v thanh toán theo s u nhim ca khách hàng. Trong quá
trình thanh toán ngân hàng ã s dng giy bc ngân hàng thay cho vàng, sau ó s
dng các công c lưu thông tín dng thay cho giy bc ngân hàng (séc, giy chuyn
ngân, th thanh toán,…).
Khi khách hàng gi tin vào trong ngân hàng, h s ược ngân hàng m bo an
toàn trong vic ct gi tin và thc hin thu chi mt cách nhanh chóng, tin li, nht
i vi các khon thanh toán giá tr ln, cùng khp a phương, nếu t khách
hàng thc hin s tn kém và khó khăn, vì thế ã tiết kim ược cho xã hi rt nhiu v
chi phí lưu thông.
lOMoARcPSD|36477832
2.3. NHTM cung cp các dch v tài chính ngân hàng
Trong quá trình thc hin nghip v tín dng ngân qu ngân hàng
iu kin thun li v kho qũy, thông tin quan h rng rãi vi các doanh nghip,
nên có th thc hin thêm mt s dch v khác kèm theo như: tư vn tài chính, u
tư, gi hi giy t, chng khoám, làm i lý phát hành c phiếu, trái phiếu cho các
doanh nghiệp,… ể ược hưởng hoa hng, s va tiết kim ược chi phí, va t hiu
qu cao.
2.4 NHTM “tạo ra tin”
Quá trình to ra tin ca ngân hàng thương mi ược thc hin nh vào hot ng tín
dng và nh vào vic các ngân hàng thương mi hot ng trong cùng mt h thng.
Tin ây chính là bút t. Bút t ch ược to ra thông qua hot ng tín dng gia các
ngân hàng.
VD: NHTW ưa ra t l d tr bt buc là 10%, NHTM A nhn ược 100 triu ng t
mt khách hàng.
Bảng cân ối kế toán của NHTM A
TÀI SẢN
NGUỒN VỐN
-Thiết lp d tr: 10
- Tín dng: 90
- Tin gi ca khách hàng: 100
NHTM A cho NHTM B vay hết 90 triu ng Bảng
cân ối kế toán của NHTM B
TÀI SẢN
NGUỒN VỐN
-Thiết lp d tr: 9
- Tín dng: 81
- Tin gi ca khách hàng: 90
NHTM B cho NHTM C vay hết 81 triu ng
Bảng cân ối kế toán của NHTM C
TÀI SẢN
NGUỒN VỐN
-Thiết lp d tr: 8,1
- Tín dng: 72,9
- Tin gi ca khách hàng: 81
Tng s bút t ược to ra = Tin gi ban u ca khách hàng/t l d tr bt buc
3. Các nghiệp vụ của ngân hàng thương mại:
lOMoARcPSD|36477832
3.1. Nghiệp vụ tạo vốn:
nghip v hình thành nên ngun vn hot ng ca ngân hàng, nm bên Ngun
vn trên bng tng kết tài sn ca ngân hàng thương mi. Các ngun vn ca ngân
hàng bao gm:
- Vốn tự quỹ ngân hàng: Vn t vn iu l ca ngân
hàng, khi mi thành lp, mc vn y phi ln hơn mc vn ti thiu
(vn pháp nh) do NN qui nh. Qu ngân hàng là các qu ược trích lp t
li nhun ròng ca ngân hàng. Ngoài các qu ược thành lp t li nhun
thì ngân hàng còn nhng qu khác như: qu khu hao tài sn c nh,
qu khu hao sa cha lớn,…. Nguồn vn t có ca ngân hàng chiếm t
trng không ln trong tng ngun vn ca ngân hàng, nhưng nó óng vai
trò quan trng ó cơ s tiến hành kinh doanh, tiến hành thu hút
nhng ngun vn khác.
- Tiền gởi của khách ng: Trước ây, người ta em tin, vàng vào
ngân hàng gi nh bo qun dùm và yêu cu phi ược hoàn tr và úng
nhng ã gi vào. V sau, h không òi hi phi ược hoàn tr úng na
(ch cn ) và thi hn gi dài hơn, nên ngân hàng có th em lượng tin,
vàng gi y em cho vay kiếm li; nhng người gi tin bây gi không
nhng không phi tr tin thuê gi tin mà còn ược tr lãi t s tin gi
ó. Trong tng ngun vn hot ng, vn tin gi ngun vn ch yếu
ca ngân hàng, chim t trng ln nht trong tng ngun vn ca
NHTM.
- Nguồn vốn i vay:
+ Vn vay bng hình thc phát hành k phiếu, trái phiếu, chng ch tin gởi,…
nhm b sung ngun vn hot ng ca ngân hàng khi vn t có và vn tin gi chưa
áp ng yêu cu kinh doanh.
+ Vn vay ca NHNN: khi NHNN cho vay, nhn chiết khu, tái chiết khu
các giy t có giá ca NHTM.
+ Vay các NHTM các t chc tín dng khác: nhm gii quyết vn thiếu
kh năng thanh toán tin mt tm thi.
+ Vn vay ca các ngân hàng nước ngoài
lOMoARcPSD|36477832
- Nguồn vốn tiếp nhận: ây nhng ngun vn NHTM ược
các t chc trong ngoài nước, ngân sách NN u thác cho vay trung
trung dài hn thuc kế hoch y dng cơ bn, các chương trình
các d án có mc tiêu nh hướng trước trong sn xut kinh doanh.
- Các nguồn vốn khác: các ngun vn phát sinh trong quá trình
hot ng ca ngân hàng như: m i lý, dch v thanh toán, làm trung gian
thanh toán,….
3.2. Nghiệp vụ sử dụng vốn:
nghip v s dng các ngun vn ã hình thành ca ngân hàng, chúng thuc
bên Tài sn ca bng tng kết tài sn ca NHTM. Bao gm:
- Thiết lập dự trữ: d tr nhm duy trì kh năng thanh toán thường
xuyên ca khách hàng và bn thân ngân hàng. Trong nghip v này ngân
hàng phi duy trì các khon sau:
+ Tin mt ti qu: ngân hàng phi ti qu ca mình mt s tin theo mt t
l nht nh trên tin gi ca khách hàng ế áp ng nhu cu thanh toán hoc rút tin mt
ca khách hàng.
+ Tin gi ti NHNN: bao gm 2 phn:
Phn d tr bt buc theo qui nh ca NHNN bo m
hoàn tr tin gi ca khách hàng khi ngân hàng b phá sn. NHTW
thc thi chính sách gii hn khi lượng tin lưu hành trong thi
k lm phát hoc tăng thêm khi lượng tin vào lưu thông, m
rng mc cho vay ca NHTM. T l d tr bt buc hin nay qui
nh t 0 15%
Phn còn li dùng giao hoán séc thanh toán n vi
các t chc tín dng và NHTM khác.
+ Tin gi ca NHTM ti các t chc tín dng và các NHTM khác: ế áp ng
nhu cu thanh toán, chuyn tin khác a phương ca khách hàng.
+ Tin u tư vào các chng phiếu có giá.
- Nghiệp vụ tín dụng: nghip v y ca NHTM s dng phn ln
ngun vn hot ng ca NH. Nghip vn dng bao gm:
+ Chiết khu thương phiếu và các chng t có giá khác: ây là vic ngân hàng
s mua li nhng thương phiếu còn trong thi hn ca khách hàng.
lOMoARcPSD|36477832
+ Nghip v tín dng thế chp: âyhình thc cho vay m bo bng tài sn
thế chp ca khách hàng.
+ Nghip v tín dng ng trước vào tài khon: ây là th thc cp tín dng ngân
hàng ng ý cho khách hàng s dng mt mc tín dng nht nh trong mt khon thi
gian nht nh. Được thc hin dưới 2 hình thc: chuyn tt c khon vay vào tài khon
vãng lai ca khách hàng, hoc khách hàng s dng dn khon vay bng hình thc
phát hành séc hoc các công c thanh toán khác ngay trên tài khon vãng lai.
+ Nghip v tín dng thuê mua và tín dng u tư:
Tín dng thuê mua: hình thc ngân hàng mua tài sn cho thuê i
vi người có nhu cu s dng. Hết thi hn ca hp ng, người thuê có th gia hn
thuê tiếp hoc có th mua li theo giá tho thun vi ngân hàng.
Tín dng u tư: thc cht ây là nhng khon vay trung và dài
hn, ngân hàng tài tr cho các doanh nghip, các d án xây dng cơ bn mi, ci
to và m rng qui mô sn xuất kinh doanh,…
- Nghip v tín dng tiêu dùng: ây là hình thc cho vay mua hàng tiêu
dùng.
- Nghip v u tư: trong nghip v này, ngân hàng thc hin kinh doanh
kiếm lãi như các doanh nghip như:
+ Đầu tư chng khoán +
Hùn vn liên doanh.
Theo qui nh, NHTM ch ược phép s dng ngun vn t thc hin
nghip v u tư.
3.3. Nghiệp vụ trung gian – nghiệp vụ kinh doanh:
Đây là nhng nghip vNHTM thc hin theo s u nhim ca khách
hàng ược hưởng hoa hng như:
- Chuyn tin.
- Thu h: ngân hàng ng ra thay mt ngân hàng thu các khon k phiếu
ến hn, chng khoán, tiền bán hàng hoá,….
- U thác: nghip v ngân hàng thc hin theo s u thác ca khách
hàng qun lý h tài sn, chuyn gia tài, bo qun chng khoán, vt có
giá tr, thc hin thanh lý tài sn ca các doanh nghip b phá sn.
lOMoARcPSD|36477832
- Mua bán h: theo s u nhim, ngân hàng ng ra phát hành c phiếu,
trái phiếu cho công ty, cho Nhà nước, hoc mua ngoi tệ, á quý,… cho
khách hàng.
- Kinh doanh vàng, bc á quý kiếm li.
- m tư vn v tin t, tài chính như: cung cp thông tin, hướng dn
chính sách tài chính tin t, thương mi, lp d án u tư tín dng, u
thác u tư
4. Kh năng thanh toán ca ngân hàng thương mi
Kh năng này ược hiu như là năng lc tr tin kp thi i vi các khách hàng
ca mình. Bao gm 2 khon chính sau ây:
- Tin mt ti qu tin gi ti tài khon vãng lai ca ngân hàng ti
NHTW. Đây là năng lc thanh toán thường trc nhanh nht ca ngân
hàng áp ng yêu cu rút tin ca khách hàng.
- Các khon cho vay dưới hình thc tín dng không k hn, chiết khu
nhng loi giy t giá,… ngân hàng có th thu n nhanh hoc
mang tái chiết khu ti NHTW
Kh năng thanh toán ca ngân hàng thương mi chu nh hưởng ca nhiu
nhân t như: tính cht ca khon tin gi (tin gi không k hn thì ngân hàng phi
m bo năng lc thanh toán thường trc hơn so vi khon tin gi có k hn), nh
trng bt n ca nn kinh tế làm nh ến lòng tin ca khách hàng i vi ngân hàng
thương mi. Do ó, ngân hàng cn gii quyết tt mi quan h gia yêu cu duy trì kh
năng thanh toán và kh năng sinh li ca tin vn.
Chương VIII LM PHÁT VÀ CHÍNH
SÁCH TIN T
I. LM PHÁT
1. Khái nim
Tin giy du hiu ca vàng, thay thế cho vàng m chc năng thanh toán
làm phương tin trao i. Tin giy bn thân không giá tr ch giá tr
lOMoARcPSD|36477832
danh nghĩa, cho nên nó không th t iu hoà gia chc năng lưu thông và tích tr, do
ó tin giy b mt giá là tr thanh mt hin tượng ph biến và thường xuyên trong xã
hi ngày nay.
Lm phát hin tượng tin giy tràn gp trong lưu thông vượt quá nhu cu
cn thiết ca lưu thông hàng hoá làm cho tin giy b mt giá và giá c hàng hoá ược
biu hin bng ng tin mt giá không ngng tăng lên.
Khi nói ến lm phát thì cũng nên nói ến gim phát. Gim phát mt hin
tượng trái ngược li hin tượng lm phát. Trong tình trng ó dn ến mt lot các doanh
nghip b phá sn, tht nghip gia tăng, sc sn xut gim, nn kinh tế b khng hong.
Trong khi ó, Keynes li cho rng, hin tượng gim phát th xy ra nếu nhà nước
tăng lượng tin vào lưu thông nhưng không làm cho giá c hàng hoá tăng lên.
Trong thc tế, hin tượng gim phát ít xy ra mt cách t nhiên mà thường là
mt vic làm ch quan ca NN nhm hn chế ngay nhu cu gim nhng mt cân i
trong nn kinh tế.
2. Mt s lun thuyết v lm phát
2.1. Lm phát lưu thông tin t
Tiêu biu cho quan im này là J.Bodin M. Friedman cho rng: lm phát
ưa nhiu tin tha vào lưu thông m cho giá c tăng lên. Friedman nói: “Lm phát
xut hin ch th xut hin khi nào s lượng tin trong lưu thông tăng lên vi
nhp nhanh hơn so vi sn xut”.
2.2. Lm phát cu dư tha tng quát
Lý thuyết này do J.M.Keynes xướng. Ông cho rng nguyên nhân cơ bn ca
lm phát là do s biến ng cung cu. Khi mc cung vượt quá mc cu thì dn ến tình
trng ình n sn xut. Nhà nước cn tăng lượng tin vào lưu thông, tăng chi tiêu nhà
nước, tăng tín dng nghĩa tăng cu t ược mc cân bng gia cung và cu và vượt
cung. Khi ó lm phát xut hin. ây, lm phát tác dng thúc y sn xut phát trin,
chng suy thoái.
2.3. Lm phát chi phí
Lun thuyết này cho rng: lm phát ny sinh do mc tăng chi phí sn xut kinh
doanh nhanh hơn mc tăng năng sut lao ng. Mc tăng y ch yếu là tăng v tin
lương, giá các nguyên, nhiên, vt liệu,….
lOMoARcPSD|36477832
2.4. Lm phát cơ cu
Lm phát ny sinh là do s mt cân i sâu sc trong chính cơ cu ca nn kinh
tế (mt cân i gia tích lu tiêu dùng, gia công nghip và nông nghip, gia sn
xut và dch vụ,…), chính sự mt cân i nàym cho nn kinh tế phát trin không có
hiu qu.
3. Nguyên nhân dn ến lm phát
T nhng lun thuyết trên ta th thy nguyên nhân bn cht ca lm phát
ược hiu theo nhiu cách khác nhau, nhưng chung qui li lm phát xut hin do nhng
nguyên nhân sau:
- S mt n i ca nn kinh tế quc dân, sn xut thp m, thâm ht
ngân sách quc gia. Đây ược coi là nguyên nhân ca mi nguyên nhân. Nói cách
khác, s khng hong ca nn kinh tế tài chính ca mt quc gia nguyên
nhân cơ bn và sâu xa ưa ến lm phát.
- Lượng tin cung cp vào lưu thông quá mc cn thiết cũng nguyên
nhân trc tiếp ca lm phát.
- Mt nguyên nhân không kém phn quan trng h thng chính tr b
khng hong do nhng tác ng n trong hoc bên ngoài, m cho lòng tin ca
dân chúng vào chế tin t NN b nh hưởng, t ó làm uy tín và sc mua ca ng
tin b gim sút.
- Nguyên nhân ch quan khác ó là do NN ch ng s dng lm phát như
là mt công c thc thi chính sách kinh tế ca mình.
T nhng phân tích trên có th nói rng lm phát va là mt phm trù kinh tế khách
quan, va mt công c kinh tế ược NN s dng phát trin kinh tế. vic phân
phi sn phm thu nhp u ược thc hin thông qua tin t nên lm phát bin
pháp phân phi li sn phm và thu nhp trong nn kinh tế. Như vy lm phát mang
bn cht kinh tế hi sâu sc ch không phi là mt hin tượng t nhiên ca nn
kinh tế.
4. Phân loi lm phát
Do biu hin c trưng ca lm phát là giá c hàng hoá tăng liên tc nên người
ta thương căn c vào ch s giá c hàng hoá tăng làm căn c phân thành 3 loi lm
phát:
lOMoARcPSD|36477832
- Lạm phát vừa phải (lm phát mt con s): biu hin ch s giá c tăng
chm trong khong 10% tr li. Do ó, ng tin mt giá không nhiu, không nh
hưởng ến sn xut kinh doanh. hu hết các nước trên thế gii áp dng xem
ó là cht xúc tác cho nn kinh tế phát trin.
- Lạm phát phi : giá c hàng hoá bt u tăng vi t l 2 hoc 3 con s.
Khi lm phát này xut hin thì bt u gây nh hưởng ến i sng kinh tế xã hi.
- Siêu lạm phát: xy ra khi tc tăng giá vượt xa lm phát phi mã.
Nếu trong iu kin ca lm phát phi mã vn có mt s trường hp nn kinh tế
vn phát trin tt như Brazil, thì mt khi siêu lm phát xy ra thì cht chc nó s gây
nh hưởng rt ln ến nn kinh tế ca quc gia
5. Tác ng ca lm phát
Tr lm phát mt ch s thì hu hết các loi lm phát khác u gây nh hưởng
không tt ến quá trình phát trin ca nn kinh tế xã hi. C th:
Đối với hoạt ộng sản xuất kinh doanh: do lm phát, giá c hàng hoá, nguyên liu
tăng m cho vic sn xut kinh doanh kết qu cui cùng ngày càng gim sút
không chính xác, dn ến s phát trin không ng u, mt cân i gia các ngành (ngành
có chu k sn xut kinh doanh dài ngày càng b thua l nng n, trong khi ngành
chu k sn xut kinh doanh ngn thì có th tr ược nhưng vn gp không ít khó khăn.
Lĩnh vực lưu thông buôn bán: giá c hàng hoá tăng dn ến tình trng tích u
cơ tích tr hàng hoá, gây hn lon quan h cung cu, to s mt cân i gi to làm
cho lĩnh vc lưu thông cũng b ri lon. Tuy nhiên, vi mc lm phát cao cũng là mt
iu kin thc hin khuyến khích xut khu.
Lĩnh vực tiền tệ tín dụng: Lm phát làm cho sc mua ca ng tin gim, tc
lưu thông ca th trường tăng lên càng làm cho sc mua ca ng tin gim xung
nhanh chóng. Hot ng ca h thng ngân hàng rơi vào tình trng khng hong do
lượng tin gi vào ngân hàng gim mnh làm cho nhiu ngân hàng b phá sn do mt
kh năng thanh toán, thu l trong kinh doanh. Tình hình ó làm cho h thng tin t b
ri lon và không kim soát ni.
Lĩnh vực tài chính NN: tuy lúc u lm phát mang li thu nhp chi ngân sách NN qua
cơ chế phân phi li thu nhp và k c qua cơ chế phát hành. Nhưng nh hưởng nng
n và lâu dài ca lm phát li làm gim ngun thu ca ngân sách, ch yếu là thuế do
lOMoARcPSD|36477832
sn xut b sút m, nhiu doanh nghip, công ty b phá sn, gii thể,…. Trật t an
toàn xã hi b phá hoi nng n.
Tóm li, hu qu ca lm phát rt nng n và nghiêm trng. Lm phát gây hu
qu ến toàn b i sng kinh tế hi ca mt nước. Lm phát làm cho quá trình
phân hoá giàu nghèo nghiêm trng hơn. Lm phát m cho nhóm này kiếm ược li
lc nhưng li làm cho nhóm khác thit hi nng n, nht là i vi người lao ng.
6. Đo lường lm phát
Để ánh giá mc lm phát người ta căn c vào t l lm phát ược xác nh
theo công thc:
Mc giá năm t - Mc giá năm (t -1)
T l lm phát năm t
=
Mc giá năm (t -1)
Mc giá ược o bng giá c trung bình ca các loi hàng hoá và dch v. Trên
thc tế, người ta o mc giá bng t s giá Chỉ số giá:
Ch s giá là 1 ch tiêu phn nh s thay i giá c hàng hoá, dch v ca 1 năm
nào ó so vi năm gc. Tu theo nhu cu phân tích, chí s dùng tính t l lm phát là
ch s giá toàn b hàng hoá, dch v trong nn kinh tế hoc tính theo giá ca mt
nhóm hàng hoá tiêu biu.
Chỉ số giá tiêu dùng: (CPI: Consumer price index):
Được tính theo giá bán l ca 1 gi hàng hoá dch v trên th trường, các
gi hàng hoá chính lượng thc, thc phm, qun áo, nhà ca, cht t, thuoosc men.
Gi hàng hoá ược chn vi cơ cu và s lượng c nh.
Σ Pit qi0
CPIt = Σ P
i0 qi
0 x 100
Trong ó:
lOMoARcPSD|36477832
Pit , Pi
0
: giá c ca sn phm i năm t và năm 0 qi
0
: s lượng ca sn phm i dùng tính năm 0.
Năm 0 ược chn là năm gc.
CPIt
: ch s giá tiêu dùng ca năm t.
Chỉ số giá sản xuất: (PPI: procuder price index)
Được tính theo giá n buôn ca các nhóm hàng hoá như lượng thc, thc
phm, thc phm ca ngành chế to, khia khoáng. Ch s y ược các doanh nghip
s dng, cách tính hoàn toàn ging như tính CPI, các s o v t trng nhm phn nh
tm quan trng ca tng loi sn phm, sn phm càng chim t trng ln thì s thay
i giá c ca nó càng nh hưởng mnh ến mc giá chung.
7. Đường cong Philips
Tht nghip
Năm 1960, nhà kinh tế gia Philips ã nh lượng ược các yếu t y nên tht
nghip lm phát. Ông ã t mi quan h ga lm phát tht nghip bng 1
ường cong mà sau này người ta gi là ường cong Philips.
Lm phát tht nghip u tác hi i vi nn kinh tế. Vic tìm cách th tiêu
c 2 nhân t này u là mong mun ca mi chính ph. Tuy nhiên, trong thc tế có s
ánh i gia chúng vi nhau, nghĩa là: vic gim t l lm phát s làm tăng lượng tht
nghip và ngược li. Chính u này ã ưa ến s la chn ca chính ph trong vic gii
quyết vn n nh giá c vn vic làm. Tt nhiên, nếu gim lm phát bng các
chính sách thay i v phía cung thì s không có s ánh i, nghĩa là s gim lm phát
s kèm theo s gia tăng s lượng vic làm, nhưng nhng chính sách y rt khó
thc hin. Phn ln các chính ph u gim lm phát theo hướng ct gim tng cu và
vì thế s làm cho tht nghip tăng lên và ngược li khi thc hin chính sách m rng
L
m phát
lOMoARcPSD|36477832
tng cu thúc y sn lượng tăng lên nhm gim tht nghip thì phi chp nhn 1 t
l lm phát cao hơn. Mi quan h trên ược th hin bng ường cong Philips.
Nó minh ho cho lý thuyết ánh i gia lm phát và tht nghip. Mc ánh i
ph thuc vào dc ca ường cong. Nhưng ây là ường cong Philips
áp dng cho ngn hn bi vì nó ch úng trong ngn hn.
Trong dài hn, khi nghiên cu thc tế ca nn kinh tế, người ta nhn thy rng,
có thi k tht nghip mc cao nhưng lm phát vn không gim. Thc tế là giá c
tin lương không ược hình thành trên th trường cnh tranh, chúng ược quyết
nh vi các nhân t kinh tế khác như doanh nghip công oàn. bt k thi k nào,
mt s khu vc phát trin trong khi vn nhng khu vc b trì tr. khu vc phát
trin thì giá c tin lương tăng, còn khu vc b trì tr thì giá c tin lương
tương i n nh. Như vy, tính trung bình, giá c vn tăng khi s trì tr va phi.
Trong dài hn, không có mi quan h trao i nào ca lm phát và tht nghip.
8. Các bin pháp kim chế lm phát
Trong trường hp có lm phát xy ra, Nhà nước thường áp dng các gii pháp sau:
8.1 Tht cht khi cung tin t
Khi khi cung tin t trong lưu thông tăng lên s m tăng tng cu giá c
hàng hóa s tăng lên. Trong trường hp nn kinh tế du hiu lm phát NHTW s
thc hin chính sách tht cht khi cung tin t bng các công c ca mình như tăng
lãi sut chiết khu, tái chiết khu, tăng t l d tr pháp nh, không phát hành thêm
tin vào lưu thông.
8.2 Kiềm giữ giá cả Bng
các bin pháp:
- Nhp khu lượng hàng mà nn kinh tế thiếu
- Xut kho d tr ra bán
- Thc hin chính sách kim soát giá
8.3 n nh mc lãi sut cao
Khi lãi sut tin gi ược n nh mc cao s thu hút bt tin trong lưu thông
v, tuy nhin s dng bin pháp này cn s h tr ca NHTW và NSNN
8.4 Giảm chi tiêu ngân sách:
lOMoARcPSD|36477832
Chi tiêu ngân sách 1 b phn quan trng ca tng cu, gim chi ngân sách
nhng khon chưa tht s cn thiết s làm gim sc ép i vi tng cu và giá c s h
xung.
8.5 Hn chế tăng tin lương
Tin lương 1 b phânh quan trng trong chi phsi sn xut, tăng tin lượng
s làm tăng tng chi phí sn xut dn ến làm giá c tăng lên, ng thi tăng tin lương
cũng làm tăng thu nhp cho dân chúng gây sc ép làm tăng tng cu.
8.6 Lm phát chng lm phát
Nhà nước gia tăng u tư m rng sn xut, kết qu ca u tư s làm tăng cung
to iu kin cân bng quan h cung cu.
8.7 Thc hin chiến lược th trường cnh tranh hoàn ho
Cnh tranh hoàn ho s tránh ược c quyn y giá lên, mt khác cnh tranh s
thúc y ci tiến k thut, tiết kim chi phí sn xut góp phn làm cho giá c hàng hóa
h xung
8.8 Mua ly 1 t l tht nghip và lm phát
Lm phát và tht nghip là 2 yếu t i nghch nhau, người ta có th mua ly 1
t l tht nghip lm phát va phi m bo cho nn kinh tế phát trin bình thường
i sng xã hi n nh.
II. CHÍNH SÁCH TIN T CA NHTW
1. Vai trò ca NHTW trong iu tiết vĩ
NHTW ra i trong quan im là ngân hàng phát hành vi chc năng phát hành
tin cho lưu thông, v sau, khái nim NHTW thay cho ngân hàng phát hành vi chc
năng va phát hành tin va qun lý v lưu thông tin t,có các vai trò sau:
1.1 Điu tiết khi lượng tin trong lưu thông cho phù hp vi yêu cu n
nh và phát trin kinh tế
Khi lượng tin trong lưu thông trong mi quan h vi khi lượng hàng hóa
tác ng rt ln ến n nh phát trin kinh tế vi tư cách ngân hàng ca các
ngân hàng. NHTW gi vai trò quyết nh khi lượng tin trong lưu thông qua các công
c ca nó như các chính sách v lãi sut, v d tr pháp nh nhm m bo khi lượng
tin trong lưu thông áp ng y yêu cu phát trin kinh tế
lOMoARcPSD|36477832
1.2 n nh ng tin ni a
Sc mua ca ng tin chu tác ng t nhiu phía, cung cu v tin t, giá vàng,
t giá ngoi hi... NHTW phi tim mi bin pháp n nh sc mua ca ng tin ni
a nhm thc hin hiu qu chính sách kinh tế quan h quc tế. Khi sc mua
ca ng tin gim tc giá c hàng hóa tăng lên chng t qu tiêu dùng bng tin
ca xã hi ln hơn qu hàng hóa. NHTW tìm bin pháp gim qu tiêu dùng phát
trin sn xut.. Ngược li khi sc mua ca ng tin tăng tc giá c hàng hóa s
gim, chng t qu tiêu dùng bng tin ca xã hi nh hơn qu hàng hóa. NHTW s
tìm bin pháp ưa thêm tin vào lưu thông kích thích tiêu dùng kích thích sn
xut. Ngoài ra NHTW còn can thip n nh giá vàng giá ngoi t to cơ s cho
n nh tin.
1.3 Điu tiết sn xut, thiết lp cơ cu kinh tế hp lý
Là vic NHTW s dng các bin pháp cn thiết phân phi tài nguyên ca
hi cho các ngành, lĩnh vc to iu kin cho nn kinh tế phát trin nhp nhàng và cân
i th hin trên 2 mt:
+ NHTW tham gia vào vic xây dng các chiến lược phát trin kinh tế vì vy
ngay t u ã góp phn vào vic hình thành cơ cu kinh tế.
+ Tham gia thc hin các chiến lược phát trin kinh tế ó qua vic cung cp tín dng
cho ngành này hoc hn chế tín dng 1 ngành khác m bo sn xut ược n nh
và cân i.
1.4 Vai trò ch huy i vi toàn b h thng ngân hàng
- Th hin trong vic kim soát khi lượng tín dng mà các t chc tín dng cung cp
cho nn kinh tế ng thi cũng nm ược khi lượng tín dng ã và s cung cp cho nn
kinh tế.
2. Các mc tiêu ca chính sách tin t
Ổn ịnh tiền tệ, ổn ịnh giá cả, ổn ịnh tỷ giá hối oái:
Thc cht ca mc tiêu y là kim soát lm phát bo v giá i ni i
ngoi ca ng tin quc gia. Đâymc tiêu hàng u ca chính sách tin t.
Ổn ịnh và thúc ẩy phát triển kinh tế:
lOMoARcPSD|36477832
Đây là mc tiêu cơ bn và tt yếu ca chính sách tin t. Mun n nh và thúc
y phát trin kinh tế cn phi khuyến khích m rng u tư bng cách khai thác các
ngun vn tim năng trong nước và nước ngoài.
Tạo công ăn việc làm cho người lao ộng, ổn ịnh trật tự xã hội:
nước ta, trong 3 nhân t thuc yếu t cung là lao ng, ngun vn và tiến b
k thut thì yếu t lao ng có tim năng ln nht. Vì vy, thúc y phát trin kinh tế
vi thì chính sách tin t phi khai thác ti a lc lượng lao ng tro xã hi, còn tin t
và tín dng là cht xúc tác quan trng.
Tuy nhiên cn lưu ý rng s dng chính sách tin t to công ăn vic làm, gim tht
nghip thì rt th i ến tình trng lm phát cao. Vn quan trng ch làm thế
nào va kim chếkim soát ược lm phát va to ược công ăn vic làm.
Người ta cho rng, nếu duy trì lm phát mt t l va phi thì hình như ó li
là liu thuc kích thích tăng trưởng kinh tế.
3. Các công c ca chính sách tin t
Chính sách tin t ca 1 quc gia v cơ bn có 2 loi:
Chính sách mở rộng tiền tệ
Còn ược gi là chính sách ni lng tin t. Chính sách này ược áp dng trong
iu kin nn kinh tế b suy thoái, nn tht nghip gia tăng. Trong tình hình y, chính
sách ni lng tin t làm tăng lượng tin cung ng cho nn kinh tế, m rng u tư,
m rng sn xut, to công ăn vic làm cho người lao ng. Chính sách m rng tin
t ng nghĩa vi chính sách tin t chng suy thoái.
Chính sách thắt chặt tiền tệ:
Còn ược gi là chính sách óng băng tin t. Loi chính sách này ược áp dng
khi nn kinh tế có s phát trin thái quá, ng thi lm phát ngày càng gia tăng. Chính
sách tht cht tin t ng nghĩa vi chính sách tin t chng lm phát.
Để thc hin các chính sách trên NHTW s dng các công c sau:
3.1 Các công c trc tiếp
3.1.1 n nh lãi sut tin gi và lãi sut cho vay
NHTW th n nh lãi sut tin gi lãi sut cho vay bt buc các NHTM
áp dng khi mun tăng mc cho vay NHTW h lãi sut tin gi tin cho vay. Công
c này có ưu và nhược im:
Ưu im: NHTW có th tác ng trc tiếp ến các d án u tư bng các
lOMoARcPSD|36477832
iu kin tín dng
Nhược im: Lãi sut ược n nh có th không phù hp vi nn kinh tế y khó
khăn cho vic thc hin các d án ng thi tính linh hot ca th trường tin t s b
suy gim.
Bên cnh ó vic quy nh lãi sut tin gi ca các NHTM áp dng tác ng
trc tiếp ến th trường tin t nhưng li làm cho hot ng ca t chc tín dng m
linh hot.
3.1.2. n nh hn mc tín dng
vic NHTW n nh 1 khi lượng s cung cp cho nn kinh tế trong 1 thi
gian nht nh, sau ó tìm các kênh ưa vào, bin pháp này ược thc hin rt lâu các
nước XHCN theo cơ chế kế hoch hóa tp trung, ây là cách vn dng máy móc công
thc ca Mac: Kt=Kc, tc là nhn nh rng phi nh ược Kc sau ó to ra Kt và ưa vào
nn kinh tế, tht ra ây s hiu lm công thc ca Mac, ông ch ưa ra yêu cu
hàng hóa lưu thông bình thường thì Kt=Kc ch ông không nh lượng Kc 1 con s
nào ó bi vì Kc=P.Q/V là 1 i lượng luôn biến ng và khó tính toán trong 1 thi gian
tương i dài, hin nay người ta s oán 1
Kc mà nó có th cn thiết cho nn kinh tế sau ó to iu kin thc hin trên
cơ s cho quy lut cung cu vn ng. Bin pháp này có ưu và nhược im
Ưu im: Có th kế hoch 1 cách chc chn khi lượng tin trong lưu thông
Nhược im: Thiếu linh hot khi tình hình biến ng và ch thc hin ược trong
cơ chế kế hoch hóa tp trung.
3.1.3 Phát hành trái phiếu Nhà nước
Nhm làm gim khi lượng tin trong lưu thông qua vic NHTW tha thun
vi B Tài chính v vic phát hành 1 khi lượng trái phiếu nht nh, bin pháp y
ch thc hin khi không còn bin pháp nào khác. Nó có ưu im là làm gim bt khi
lượng tin trong lưu thông nhưng có nhược im là phc v cho mc tiêu chi tiêu ca
ngân sách
3.1.4 Phát hành tin cho ngân sách và cho u tư
Khi ngân sách b thiếu ht, NHTW có th phát hành tin áp ng nhu cu
chi tiêu ca ngân sách. Bin pháp này d ưa ến lm phát, thông thường bin pháp
này ược áp dng phát hành tin cho u tư phát trin xem như ng trước cho sn
xut
lOMoARcPSD|36477832
Tóm li, trong nn kinh tế th trường các công c trc tiếp thường ược áp dng
trong nhng trường hp nht nh. NHTW thường s dng các công c gián tiếp iu
hành chính sách tin t
3.2 Các công c gián tiếp
3.2.1 Quy nh t l d tr pháp nh
phương thc qun khi lượng tin trong lưu thông bng các quy nh t
l mà các NHTM ược phép cho vay khi nhn ược 1 khi lượng tin gi, t l d tr
pháp nh là t l % trên s tin gi mà 1 NHTM nhn ược phi gi vào Tài khon ti
NHTW hoc gi ti ngân hàng theo quy nh. Vi bin pháp y NHTW nm ược
khi lượng tín dng mà các NHTM và các t chc tín dng khác cung cp và có kh
năng cung cp cho nn kinh tế. Do ó NHTW th tác ng trc tiếp ến khi lượng
tín dng bng cách tăng hay gim t l d tr pháp nh
3.2.2 Bin pháp th trường m
Ni dung ca bin pháp y NHTW tiến hành mau và bán các giy tgiá
trên th trường tin t theo mc tiêu ca chính sách tin t trong tng thi k.
Trong trường hp NHTW mun tăng khi lượng tin trong lưu thông NHTW s mua
vào 1 lượng chng khoán nht nh, vic các NHTM bán chng khoán cho NHTW s
làm tăng d tr cho các NHTM nh vào lượng tin nhn ược t NHTW. Ngược li,
nếu NHTW mun thu hp khi lượng tin t NHTW s bán ra 1 lượng chng khoán
nht nh, bin pháp này có ưu im là tác ng trc tiếp ến d tr ca các NHTM buc
các NHTM phi gia tăng hay gim khi lượng ín dng. Nhưng nhược im ch thc
hin ược trong iu kin các khon tin trong lưu thông u nm ti các NHTM.
3.2.3 Bin pháp chiết khu, tài chiết khu và cho vay ca NHTW
Là hình thc cung cp tín dng ca NHTW cho các NHTM trong iu kin
thế chp, chiết khu, tái chiết khu các giy t có giá ca các NHTM. Vic n nh lãi
sut cho vay, lãi sut chiết khu, tái chiết khu cao hay thp tác ng ến kh năng
cho vay ca các NHTM do óm cho khi cung tin t tăng lên hay gim i. Bin
pháp này có ưu im các khon cho vay ca NHTW m bo thu ược v. Vic cho vay
gng lin vi yếu cu phát trin kinh tế, do s tác ng ca quy lut cung cu nhưng
có nhược im vic vay hay không vay ph thuc vào các NHTM.
lOMoARcPSD|36477832
3.2.4 Gii hn khi lượng tín dng trên s tin gi nhn ược
NHTW quy nh gii hn t l tín dng các NHTM th cung cp khi nhn
ược 1 lượng tin gi, bin pháp y thường ược i m bng bin pháp quy nh t l
d tr n nh, thông thường NHTW thường quy nh t l dư n n dng ca các
NHTM không ược vượt qua bao nhiêu nhiêu ln so vi vn t có. Bin pháp này có
ưu im quy nh ược 1 khi lượng tín dng va phi theo yêu cu phát trin kinh tế
tính ến mi quan h gia tiết kim và u tư.
3.3 Mt s công c khác
3.3.1 D ính công trái bt buc
vic NHTW quy nh 1 t l trên s tin gi 1 NHTM nhn ược phi
dùng vào vic mua ng trái bt buc nhm hn chế khi lượng n dng ca các
NHTM và làm công c ca NHTW thông qua vic chiết khu các ng trái y, khi
các NHTM cn vn thông qua ó NHTW có th s dng công c th trường m iu
tiết khi lượng tin t trong lưu thông
3.3.2 D ính công trái t nguyn
Ngoài vic buc các NHTM mua công trái bt buc, NHTW còn kích thích
các NHTM mua thêm công trái khi s tin cho vay không hết.
3.3.3 Phát hành giy bc,cho phép lưu thông các công c thay tin mt
Thông thường khi các công c thay tin mt ược s dng thì lưu thông tin t
s nhanh hơn, tiết kim ược chi phí lưu thông và c bit làm tăng kh năng tín dng
ca các NHTM bi vì khi mi khon tin u ược thanh toán qua ngân hàng bng các
công c thay tin mt như sec, the tín dng, lnh chuyn khon... s làm cho toàn b
h thng ngân hàng gn như không bao gi mt kh năng cung cp tín dng cho nn
kinh tế.
lOMoARcPSD|36477832
168
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)
CHƯƠNG IX QUAN H THANH TOÁN
VÀ TÍN DNG QUC T
I. CÁN CÂN THANH TOÁN QUC T
1. Các loi cán cân thanh toán quc tế
Cán cân thanh toán quc tế là bn i chiếu gia các khon tin thu ược t nước
ngoài vi các khon tin tr cho nước ngoài ca mt quc gia trong mt thi k nht
nh. Như vy, thc cht cán cân thanh toán là mt tài liu thng kê, có mc ích cung
cp skhai y dưới nhiu khon mc phù hp vi yêu cu phân tích nhng quan
h kinh tế tài chính ca mt nước i vi nước ngoài trong mt thi gian xác nh. Tùy
theo nhng yêu cu phân tích trong qun lý, cán cân thanh toán có th ược son tho
dưới nhng hình thc thích hp.
- Cán cân thanh toán trong mt thi k: bn i chiếu gia nhng khon tin
thc tế thu ược t nước ngoài vi nhng khon tin nước ó thc tế chi ra nước
ngoài trong mt thi gian nht nh. Như vy loi cán cân y ch phn ánh s liu
thc thu và thc chi ca mt nước vi nước ngoài trong thi k ã qua.
- Cán cân thanh toán ti mt thi im: bn i chiếu gia các khon tin ã
s chi ra thu vào mt thi im nào ó. Như vy trong ni dung loi cán cân này
cha ng c các s liu phn ánh các khon n nước ngoài và nước ngoài n nước ó
mà thi hn thanh toán rơi úng vào ngày ca cán cân.
Tình trng ca cán cân thanh toán là nhân t nh hưởng tính cht quyết nh
ến t giá hi oái và quan h thương mi quc tế ca mt quc gia..
2. Ni dung ca cán cân thanh toán
Ni dung ca cán cân thanh toán quc tế bao gm nhng khon mc sau ây:
2.1. Khoản mục hàng hoá.
Khon mc hàng hoá phn ánh tng giá tr hàng hoá xut nhp ca mt nước,
mi tương quan gia tng thu tng chi ca khon mc này hình thành cán cân
thương mi. Khon mc hàng hoá khon mc óng vai trò quan trng nht trong cán
cân thanh toán quc tế.
lOMoARcPSD|36477832
169
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)
2.2. Khon mc dch v
Khon mc dch v phn ánh toàn b s thu chi i ngoi ca mt quc gia
v các dch v ã cung ng và ược cung ng, chng hn như dch v vn ti, bo him,
bưu iện, ngân hàng… Các nghiệp v trên ây phn ánh nhng nghip v tính cht
hai chiu i vi nước ngoài.
2.3. Khoản mục giao dịch ơn phương.
Khon mc giao dch ơn phương phn ánh nhng nghip v xut nhp hàng
hoá, dch v hay tin vn không cn có sp, bi hoàn. Chng hn các khon thu
chi dưới hình thc vin tr không hoàn li, các khon giúp nhân o, t thin, chuyn
ngân kiu hi…
Tng các khon thu chi ca các khon mc trên gọi “cán cân thanh toán
vãng lai”.
2.4. Khoản mục về vốn.
Khon mc v vn phn ánh các trao i i ngoi có liên quan ến s vn ng ca
vn ngn hn cũng như vn dài hn gia mt nước vi nước ngoài.
Thông thường s vn ng ca vn dài hn hay biu hin thông qua hot ng u
tư trc tiếp hoc gián tiếp vi nước ngoài. Còn s vn ng ca vn ngn hn dưới
hình thc chuyn dch vn kiếm chênh lch v lãi sut hoc u cơ trong nghip
v kinh doanh ngoi hi.
th nhn thy rng, s u tư ra nước ngoài ca mt nước bng s thng dư
ca cán cân thanh toán vãng lai và ngược li, s u tư ca nước ngoài vào mt nước
thì bng s thiếu ht ca “cán cân thanh toán vãng lai”.
2.5. Khoản mục dự trữ quốc tế.
Khon mc d tr quc tế bao gm s vn ng ca vàng, ngoi t ti qu
ngoi t gi nước ngoài.
S vn ng ca các khon mc d tr quc tế ca mt nước trong thi k nht
nh kết qu tng hp ca các nghip v thuc cán cân thanh toán vãng lai cũng như
các nghip v v vn. Mc chênh lch th ược coi như s thng dư hay thiếu
ht trên cán cân thanh toán ca mt nước.
lOMoARcPSD|36477832
170
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)
3. Nhng bin pháp ci thin cán cân thanh toán
Khi cán cân thanh toán quc tế b thiếu ht, các Nhà nước trong nn kinh tế th
trường thường s dng mt s bin pháp sau:
(1) Biện pháp thường xuyên và phổ biến là vay n nước ngoài. Thông qua
các nghip v vãng lai vi các ngân hàng i nước ngoài vay ngoi t cn thiết
nhm b sung thêm lượng ngoi hi cung cp cho th trường.
(2) Biện pháp thứ hai tăng lãi sut chiết khu. Bin pháp y thường ược
áp dng khi thc hin chính sách tin t tín dng cn thiết thích hp thu hút ược
nhiu tư bn ngn hn t nhng th trường ngoài nước di chuyn ến nước mình làm
tăng thêm phn thu nhp ngoi t ca cán cân thanh toán, thu hp khong cách v s
thiếu ht gia thu và chi trong cán cân thanh toán. Chính sách chiết khu thường ược
s dng ph biến thu hút tư bn. NHTƯ thường nâng lãi sut chiết khu, dn ến lãi
sut tín dng trên th trường tăng, thu hút tư bn nước ngoài vào. Bin pháp y ch
hiu qu khi nh hình kinh tế chính tr hi ca quc gia khá n nh mc
bi chi không ln lm.
(3) Biện pháp thứ ba là phá giá tin t. nhiu nước, trong nhng iu kin
nht nh ã s dng bin pháp này như mt công c hu hiu, góp phn cân bng cán
cân thanh toán và bình n t giá hi oái.
Phá giá tin ts công b ca Nhà nước v vic gim giá ng tin nước mình
so vi vàng hay so vi mt hoc nhiu ng tin nước khác. Bin pháp này s to iu
kin y mnh xut khu hn chế nhp khu, t ó ci thin cán cân thanh toán.
Thc ra phá giá tin t ch to iu kin thúc y xut khu, vì hot ng xut khu còn
ph thuc nhiu yếu t, như: năng lc sn xut, kh năng cnh tranh….
II. T GIÁ HI ĐOÁI VÀ TH TRƯỜNG HI ĐOÁI
1. T giá hi oái
Trong thanh toán quc tế, vic chi tr dù thc hin bng cách chuyn ngân hay
bù tr, tin mt hay tin ghi s u có liên quan cht ch ến vn chuyn i ơn v
tin t nước này thành ơn v tin t ca nước khác. Mun thc hin vic chuyn i
này phi da vào mc quy i xác nh, hay nói cách khác là phi da vào t giá hi
oái. Vy t giá hi oái là gì?
lOMoARcPSD|36477832
171
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)
T giá hi oái giá c ca ơn v tin t ca mt nước ược biu hin bng nhng
ơn v tin t ca nước khác.
Có hai phương pháp biu hin t giá hi oái:
- Nếu biu hin mt ơn v c nh tin trong nước bng mt s lượng biến i tin
nước ngoài gi là cách biu hin gián tiếp ca t giá.
- Nếu biu hin mt ơn v c nh tin nước ngoài bng mt s lượng biến i tin
trong nước th gi là cách biu hin t giá trc tiếp.
Trong nn kinh tế hin i, t giá hi oái biến ng thường xuyên trên th trường
tin t thế gii, vy các quc gia ã tìm mi cách, mi bin pháp bình n giá hi
oái. Các phương pháp thường ược s dng là:
+ Chính sách chiết khu: Nguyên lý cơ bn ca phương pháp y là: thông qua
vai trò iu tiết vĩ (ca Nhà nước) i vi nn kinh tế, NHTƯ th công b thay
i lãi sut chiết khu và tái chiết khu, dn ến làm thay i lãi sut tín dng trên th
trường, to ra s kích thích i vi tư bn nước ngoài. T ó dn ti s thay i v lượng
cung cu ngoi t phù hp và bình n t giá hi oái.
+ Chính sách hi oái: Nguyên cơ bn ca bin pháp y là Nhà nước phi to
cho ược s tác ng trc tiếp vào t giá hi oái. NHTƯ, thông qua các nghip v mua
bán ngoi t to kh năng thay i quan h cung cu ngoi t trên th trường, t ó thc
hin mc tiêu bình n t giá hi oái ca mình. Bin pháp y òi hi NHTƯ phi có
qu ngoi hi di dào và Nhà nước cũng cn hình thành qu d tr bình n hi oái.
2. Th trường hi oái
Th trường hi oái là th trường vn ngoi t, là nơi chuyên môn hoá v trao
i ng tin các nước, nơi xy ra thường xuyên s c sát gia nhu cu ngoi t và xác
nh các iu kin giao dch nhm tho mãn nhu cu v ngoi t ca các ch th kinh
tế .
Trên th trường hi i thường din ra hai loi giao dch là: mua bán các loi
ngoi t và vay- cho vay ngoi t.
lOMoARcPSD|36477832
172
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)
2.1. Các loi th trường hi oái
Do mi loi giao dch như trên nhng c im khác nhau, dn ến s phân
chia th trường hi oái làm hai b phn: mt b phn ược gọi “thị trường trao ngay”,
còn b phn th hai ược gi là “th trường tin gi”
- Th trường hi oái trao ngay là mt th trường hình, ti ó tp trung
cung cu v ngoi t, có nghĩa không mt phòng riêng bit nh cho các nhà
giao dch gp g nhau, song mi giao dch ược thc hin qua các phương tin giao
dch khác nhau. Trên th trường hi oái trao ngay, gii quyết vào mi thi im tt c
các giao dch mua bán ngoi t theo mt giá hoàn toàn ch do cung và cu ngoi t
quyết nh.
- Th trường tin gi. Đây là nơi tiến hành tt c các hot ng vay và cho
vay bng ngoi t vi nhng thi hn nht nh theo mt khon tin li th hin qua
lãi sut. Do ni dng hot ng tính cht chuyên môn hoá như vy, nên các thành
viên tham gia trong quá trình hot ng trên th trường hi oái cũng tương i c bit
s vi nhng loi th trường khác.
2.2. Các thành viên tham gia th trường hi oái
Tu theo nhng lut l riêng ca mi nước qui nh, thành viên tham gia th
trường hi oái th khác nhau, nhưng nhìn chung thường gm nhng thành viên
ch yếu sau:
+ Các Ngân hàng Thương mi (NHTM). Các NHTM ược phép tham gia th
trường vi tư cách trung gian ược u quyn, mi giao dch hi oái không thường
xuyên và thường xuyên i vi bn thân ngân hàng ln khách hàng ca h.
+ Ngân hàng Trung ương. Cũng như các NHTM, NHTƯ cũng có khách hàng
ca mình và vì thế h tham gia vào th trường mt mt cũng tho mãn nhu cu ca
khách hàng. Tuy nhiên, vi tư cách cơ quan giám sát th trường trong khuôn kh
ca pháp lut qui nh, NHTƯ óng vai trò kim soát (k c bo v) t giá ng tin ca
mình là ch yếu.
Để thc hin iu y NHTƯ s dng d tr ngoi t theo nguyên tc tăng d
tr lên khi ng tin trong nước ược u cơ tăng giá và gim d tr khi ng tin trong
nước b u cơ xung giá. Nói cách khác, NHTƯ hành ng ngược chiu vi xu hướng
th trường.
lOMoARcPSD|36477832
173
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)
+ Các nhà môi gii. Cho dù s có mt ca các nhà môi gii là không bt buc,
nhưng vi tư cách là trung gian gia các ngân hàng, h ã góp phn tích cc vào hot
ng ca th trường bng cách làm cho cung cu ngoi t gp nhau. Do nhiu mi
quan h, các nhà môi gii s s mang li cho các ngân hàng: (1) Nhng thông tin tc
thi thường xuyên v th trường, (2) Kh năng tìm thy bn hàng ngay khi cn gi,
và (3) Bo m s vn hành tt ca th trường.
+ Các doanh nghip. Ngoài các thành phn u trên, mt s nước, các doanh
nghip th ược tham gia trc tiếp vào th trường hi oái. Tuy nhiên trên thc tế
cũng ch nhng công ty ln hot ng trc tiếp không thông qua vai trò trung gian
ca các NH.
2.3. Các nghip v hi oái ch yếu
Hot ng mua bán ngoi t trên th trường hi oái ược thc hin thông qua mt
s nghip v k thut ngoi hi như:
- Nghip v chuyn hi Arbitrage. mt loi nghip v hi oái nhm
s dng mc chênh lch t giá hi oái gia các th trường ngoi hi thu ược lãi. Yêu
cu ca nghip y tiến hành ng thi vic mua bán ngoi t trên các th trường
ngoi hi theo nguyên tc mua nơi r nht và bán nơi t nht.
- Nghip v mua bán ngoi t k hn. nghip v trong ó, bên bán
bán mt s ngoi t nht nh ti mt thi im nht nh, trong tương lai, theo t giá lúc
ký hp ng. Nói cách khác, ây là loi nghip v mua bán ngoi t mà vic giao nhn
ngoi t tiến hành sau mt thi gian nht nh theo t giá tho thun lúc ký hp ng.
- Nghip v Swap. nghip v hi oái xy ra ng thi cùng mt i
tượng hai thi im khác nhau, bán mt ng tin vào mt thi im hin ti mua
li chính ng tin ó vào mt thi im xác nh trong tương lai.
III. CÁC PHƯƠNG TIỆN VÀ PHƯƠNG THỨC
THANH TOÁN QUỐC TẾ THÔNG DỤNG:
1. Các phương tin thanh toán thông dng
1.1. Hối phiếu.
Hi phiếu là mt phương tin thanh toán trong thương mi quc tế, ược s dng
ph biến. Theo “Luật thng nht hi phiếuược kết ti Geneve năm 1930, thì
lOMoARcPSD|36477832
174
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)
“hi phiếu mt t mnh lnh tr tin iu kin do mt người phát cho mt
người khác, yêu cu người y khi nhìn thy phiếu, hoc ến mt ngày xác nh trong
tương lai phi tr mt s tin nht nh cho mt người nào ó hoc theo lnh ca người
này tr cho mt người khác, hoc tr cho người cm phiếu”. Như vy hi phiếu
mt s c im sau:
- Hi phiếu tính tru tượng - ni dung ca hi phiếu không ghi c th ni
dung quan h tín dng, mà ch ghi s tin phi tr.
- Tính bt buc phi tr tin.
- Hi phiếu th lưu thông ược - chuyn nhượng quyn th hưởng t người
này sang người khác.
Trong thanh toán quc tế, hi phiếu ược phân ra nhiu loi da theo nhng tiêu
thc phân loi khác nhau.
- Căn c vào thi hn tr tin, hi phiếu có hai loi: hi phiếu tr tin ngay và
hi phiếu có k hn.
- Căn c vào tính cht chuyn nhượng ca hi phiếu, hi phiếu cũng chia ra hai
loi: hi phiếu ích danh và hi phiếu theo lnh.
- Căn c vào người phát hi phiếu, hi phiếu hai loi: hi phiếu thương
mi và hi phiếu ngân hàng.
1.2. Séc.
Séc là mt t mt lnh vô iu kin ca ch tài khon i vi ngân hàng, yêu cu
trích t tài khon ca mình ti ngân hàng mt s tin nht nh tr cho người th
hưởng ghi trên séc.
Séc là mt phương tin chi tr rt thun tin và thông dng trong thanh toán ni
a cũng như thanh toán quc tế v hàng hoá lao v, dch vụ…
Nguyên tc cơ bn trong thành lp séc người phát hành séc phi tin
m tài khon ti ngân hàng, s tin ghi trên t séc (mnh giá) không ược vượt quá s
dưtrên tài khon ngân hàng. Séc có th ược phát hành chi tr mt t chc, mt
cá nhân, séc cũng có th do ngân hàng này phát hành tr tin cho ngân hàng khác.
lOMoARcPSD|36477832
175
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)
Ngày nay trong thanh toán quc tế người ta s dng khá nhiu các loi séc khác
nhau, như: séc ích danh, séc vô danh, séc theo lnh, séc xác nhn, séc chuyn khon,
séc du lch.
2. Các phương tin thanh toán quc tế thông dng
2.1. Phương thức chuyển tiền. Nội dung của phương thức này- một
khách hàng (người trả tiền) yêu cầu ngân hàng phục vụ mình chuyển một
số tiền nhất ịnh cho một người khác (người thụ hưởng) ở một thời iểm
nhất ịnh. Ngân hàng chuyển tiền phải thông qua ại lý của mình ở nước
người thụ hưởng ể thực hiện việc chuyển tiền.
Phương thc chuyn tin có th thc hin bng hai cách: Chuyn tin bng in
và chuyn tin bng thư. Trong trường hp thanh toán bng ngoi t, người
chuyn tin phi mua ngoi t theo t giá hi oái ca nước ó.
2.2. Phương thức uỷ thác thu hay nhờ thu: Phương thức trong ó người
xuất khẩu sau khi hoàn tất nghĩa vụ xuất chuyển hàng hoá cho người
nhập khẩu thì uỷ thác cho ngân hàng phục vụ mình thu hộ phiếu do
mình lập ra.
- Nh thu phiếu trơn: là người xut khu sau khi xut chuyn hàng hoá, lp các
chng t hàng hoá gi trc tiếp cho người nhp khu (thông qua ngân hàng) ng thi
u thác cho ngân hàng thu h tin người nhp khu trên cơ s hi phiếu do mình
lp ra.
- Nh thu kèm chng t : Là phương thc trong ó người xut khu u thác cho
ngân hàng thu h tin người nhp khu, không nhng ch căn c vào hi phiếu
còn căn c vào b chng t hàng hoá gi kèm theo, vi iu kin là người nhp khu
tr tin hoc chp nhn hi phiếu có k hn thì ngân hàng mi trao b chng t hàng
hoá cho người nhp khu i nhn hàng.
2.3. Phương thức tín dụng chứng từ. Phương thức này là một sự thoả
thuận trong ó một ngân hàng theo yêu cầu của khách hàng sẽ trả một số
tiền nhất ịnh cho một người thứ ba hoặc chấp nhận hối phiếu do người
thứ ba ký phát trong phạm vi số tiền ó, khi người thứ ba này xuất trình
cho ngân hàng bộ chứng từ thanh toán phù hợp với những quy ịnh ề ra
trong thư tín dụng.
Như vy trong phương thc y bt buc phi hình thành mt thư tín dng.
Đây là mt văn bn pháp lý quan trng trong phương thc tín dng chng t, vì nếu
không có thư tín dng thì người xut khu s không giao hàng.
lOMoARcPSD|36477832
176
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)
Thư tín dng văn bn pháp trong ó NH m thư n dng cam kết tr tin
cho người xut khu, nếu h xut trình y b chng t thanh toán phù hp vi ni
dung ca thư tín dng ã m.
Thư tín dng phi ược hình thành trên cơ s hp ng thương mi, nghĩa
phi căn c vào ni dung, yêu cu ca hp ng người nhp khu làm th tc yêu
cu ngân hàng m thư tín dng. Khi ã ược m, thư tín dng hoàn toàn c lp vi hp
ng thương mi ó khi thanh toán, ngân hàng ch căn c vào ni dung thư tín dng mà
thôi.
Trong thanh toán quc tế, người ta s dng nhiu loi thư tín dng như: thư tín dng
có th hu ngang, thư tín dng không th hu ngang, thư tín dng không th hu b
xác nhn và thư tín dng chuyn nhượng..
IV. TÍN DNG QUC T
Tín dng quc tế mi quan h cho vay s dng vn ln nhau gia các nước,
các t chc nhà nước, các t chc tài chính quc tế, các nhà kinh doanh xut nhp
khẩu….
1. Các hình thc tín dng quc tế
Trong quan h tín dng quc tế, ph biến tn ti mt s loi hình tín dng ch
yếu sau ây:
1.1. Căn cứ vào ối tượng tín dụng, tín dụng quốc tế chia thành hai loại :
- Tín dng hàng hoá: loi tín dng nhà xut khu cp cho nhà nhp
khu dưới hình thc mua bán chu hàng hoá gia hai bên.
- Tín dng tin t: loi tín dng mà các NHTM cp cho các nhà doanh
nghip dưới hình thc cho vay bng tin
1.2. Căn cứ vào chủ thể tín dụng, thì tín dụng quốc tế có ba loại:
- Tín dng thương mi: tín dng gia các doanh nghip (xut nhp
khu), không có s tham gia ca ngân hàng.
- Tín dng Ngân hàng: Là tín dng ca ngân hàng cp cho các nhà xut
nhp khu dưới hình thc tin t.
- Tín dng ca các t chc tài chính tín dng quc tế .
lOMoARcPSD|36477832
177
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)
1.3. Căn cứ vào thời hạn cho vay, tín dụng quốc tế có ba loại:
- Tín dng ngn hn: có thi hn t 1-12 tháng.
- Tín dng trung hn: có thi hn t 1- 5 năm.
- Tín dng dài hn: có thi hn trên 5 năm.
2. Tín dng thương mi quc tế
Tín dng thương mi quc tế bao gm có 2 loi:
(1). Tín dng thương mi cp cho người nhp khu: Loi nghip v y ược
thưc hin thông qua nghip v chp nhn hi phiếu và m tài khon.
(2). Tín dng thương mi cp cho người xut khu: Đây loi tín dng do
người nhp khu cp cho người xut khu nhm mc ích thun tin cho người nhn
hàng sau này. Hình thc thc hin là vic ng tin trước cho người xut khu nhp
hàng.
3. Tín dng ngân hàng
Tín dng ngân hàng có 2 loi:
(1) Tín dng ngân hàng cp cho người xut khu: Các NHTM cho các nhà
doanh nghip xut khu vay dưới hình thc chiết khu các loi thương phiếu cm c
hàng hoá cho vay trong quá trình sn xut. Người xut khu th vay ngân hàng
bng cách chiết khu hi phiếu chưa ến hn tr tin. Đây loi tín dng ph biến
trên thế gii.
Ngoài ra ngân hàng còn cho người xut khu vay căn c vào nhu cu vn chun
b tiến hành xut khu (chng hn vay v hàng hoá trong kho; chun b hàng hoá
xut khu), chng t hàng hoá ang trên ường i (ti hoá ơn)…
(2) Tín dng Ngân hàng cp cho người nhp khu. Các NHTM cp tín dng
cho người nhp khu như cho vay m thư tín dng, chp nhn hi phiếu, cho vay quá
ngạch… Trong ó cho vay quá ngch chp nhn hi phiếu là hai loi ph biến nht.
lOMoARcPSD|36477832
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)
TÀI LIU THAM KHO
1. GS.TS Dương Th Bình Minh (1995), “Giáo trình thuyết tài chính”, Nhà
xut bn Giáo dc
2. GS.TS Dương Th Bình Minh (2001), “Giáo trình Lý thuyết tài chính-tin tệ”,
Nhà xut bn Giáo dc
3. GS.TS Trương Mộc Lâm (1993), “Tài chính học”, Trường Đại hc tài chính
kế toán Hà Ni
4. PGS.TS Nguyn Thanh Tuyền (1994), “Lý thuyết Tài chính”, Trường Đại hc
Tài chính kế toán Tp HCM
5. TS Nguyn Th Mùi (2001), thuyết Tin t ngân hàng”, nhà xuất bn Xây
dng Hà Ni
6. Ths Trn Ái Kết (1998), thuyết Tài chính-Tín dụng”, Tủ sách Đại hc
Cn Thơ
7. Nguyn Công Nghip, Hi Mơ, Vũ Đình Ánh (1998), “Tiếp tc i mi
chính sách tài chính phc v mc tiêu tăng trưởng”, nhà xut bn Tài chính,
Hà Ni
8. Lut thuế Giá tr gia tăng ã sa i, b sung năm 2003
9. Lut gia Đinh Tích Linh (2002), “Tìm hiu nhng chính sách mi v Phí
L phí”, nhà xuất bn Thng Kê, Hà Ni
10. Lut Ngân sách nhà nước 1997 Lut sa i, b sung mt s iu ca Lut
Ngân sách nhà nước 1999.
MC LC
CHƯƠNG I: NHNG VN ĐÈ V TIN T VÀ LƯU THÔNG TIN T .. 1
I. NGUN GC VÀ BN CHT CA TIN T ………………………........1
lOMoARcPSD|36477832
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)
II. CÁC HÌNH THÁI TIN T …………………………………….....................1
1. Hóa t ………………………………………………………………..............2
2. Tín t ………………………………………………………………..............3
3. Bút t …………………………………………………………………..........5
4. Tin in t ……………………………………………………...................5
III. CÁC CHC NĂNG CA TIN T ………………………………..................6
1. Chc năng phương tin trao i ……………………………......................6
2. Chc năng ơn v ánh giá. ……………………………......................7
3. Chc năng phương tin d tr giá tr ……………………………......................7
IV. KHI TIN T ........................................................................................8
III. CUNG VÀ CÂU TIN T ................................................................10
1. Cu tin t ...........................................................................10
2.Cung tin t ...........................................................................17
3. Cân i cung cu tin t ...........................................................................19
IV. TÁC ĐỘNG CA TIN T ĐỐI VI HOT ĐỘNG KINH T ........20
1. Chi tiêu u tư ...........................................................................21
2. Chi tiêu dùng ...........................................................................22
3. Xut khu ròng ...........................................................................23
CHƯƠNG II: NHNG VN ĐỀ CƠ BN V TÀI CHÍNH ...................24
I. S RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIN CA TÀI CHÍNH ...............................24
1. Tin ra i ca Tài chính ................................................................24
2. S cn thiết khách quan ca tài chính ................................................................26
II. BN CHT CA TÀI CHÍNH ................................................................27
1. Hin tượng tài chính ...........................................................................27 2. Bn cht
ca tài chính ..........................................................................27
lOMoARcPSD|36477832
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)
III. CHC NĂNG CA TÀI CHÍNH ................................................................29
1. Chc năng phân phi ...........................................................................29
2. Chc năng giám c ...........................................................................30
IV. NGUN VN TÀI CHÍNH VÀ H THNG TÀI CHÍNH ....................32
1. S xut hin ngun tài chính ................................................................32
2. Các lung di chuyn vn và các t im vn .....................................................33
3. H thng tài chính các nhân tmi quan h ..........................................35
V. VAI TRÒ CA TÀI CHÍNH TRONG NN KINH T TH TRƯỜNG ........38
1. Hot ng tài chính trong s i mi v cơ chế kinh tế ..............................38
2. Hot ng tài chính và vn lm phát .....................................................40
3. Chính sách tài chính ca chính ph .....................................................42
CHƯƠNG III: NHNG VN ĐỀ CƠ BN V TÍN DNG ....................46
I. S RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIN CA TÍN DNG ...............................46
1. Cơ s ra i ca tín dng ................................................................46
2. Quan h tín dng nng lãi ................................................................46
3. S phát trin ca quan h tín dng trong nn kinh tế hin i ....................47
II. BN CHT TÍN DNG ................................................................49
1. S vn ng ca tín dng ................................................................49
2- Hot ng ca tín dng trong phm vi vĩ ..........................................50 III.
CÁC HÌNH THC TÍN DNG .....................................................52
1. Thi hn tín dng ...........................................................................52
2- Đối tượng tín dng ...........................................................................52
3. Mc ích s dng vn ...........................................................................53
4. Ch th trong quan h tín dng ...........................................................................53
IV. CÁC CHC NĂNG CA TÍN DNG ..........................................55
lOMoARcPSD|36477832
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)
1. Chc năng ca tín dng: ..........................................55
2- Vai trò ca tín dng ...........................................................................57
V. LÃI SUT TÍN DNG ...........................................................................58
1. Khái nim v thi giá ...........................................................................59
2. Mi quan h gia thi giá và lãi sut ca công c tín dng ....................59
3- Mi quan h gia lãi sut và lm phát .....................................................60
4- Lãi sut thc lãi sut danh nghĩa .....................................................63
CHƯƠNG IV: NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC ..........................................65
I. BN CHT VÀ VAI TRÒ CA NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC ....................65
1. Bn cht ca Ngân sách Nhà nước .....................................................65
2. Vai trò ca Ngân sách nhà nước .....................................................66
II. THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC .....................................................68
1. Thu trong cân i ngân sách ………………………….............68
2 .Thu bù p thiếu ht ca ngân sách ……………………….................73
III. CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC .....................................................75
1. Chi u tư phát trin kinh tế ................................................................75
2. Chi tiêu dùng thường xuyên ................................................................77
3. Cân i ngân sách ................................................................83
IV. H THNG NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC .....................................................84
1. T chc h thng ngân sách nhà nước .....................................................84
2. Phân cp qun lý ngân sách .....................................................85
3. Quá trình ngân sách .....................................................87
Chương V : THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH VÀ CÁC ĐỊNH CHẾ TÀI CHÍNH
TRUNG GIAN ......................................................................................90
I. KHÁI NIM V TH TRƯỜNG .....................................................90
II. TÀI SN TÀI CHÍNH ................................................................90
1. Phân bit gia tài sn và vn ................................................................90
2 Khái nim tài sn tài chính và các loi tài sn tài chính ch yếu ....................91
lOMoARcPSD|36477832
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)
3. Giá ca tài sn tài chính và ri ro .....................................................92
4. Vai trò ca tài sn tài chính .....................................................93
III. TH TRƯỜNG TÀI CHÍNH ................................................................94
1. Khái nim v th trường ................................................................94
2. Vai trò ca th trường tài chính ................................................................96
3. Phân loi th trường tài chính ................................................................96
4. Mi quan h gia các loi th trường ......................................................................97
IV. CÁC ĐỊNH CH TÀI CHÍNH TRUNG GIAN (Intermediary financial
institution) ....................................................................................104
1. Khái nim ....................................................................................104
2. Các loi hình nh chế tài chính trung gian ch yếu .............................105
3. Chc năng ca các nh chế tài chính trung gian .............................106
V. NHNG VN ĐỀ CƠ BN V BO HIM ........................................109
1. S cn thiết khách quan ca bo him ...................................................109
2. Bn cht ca bo him ...................................................109
3. Vai trò và tác dng ca bo him ...................................................110
4. Phân loi bo him ...................................................112
CHƯƠNG VI: I CHÍNH DOANH NGHIP .............................117
I. NHNG VN ĐỀ CHUNG V TÀI CHÍNH DOANH NGHIP ..................117
1. Khái nim …………………………………………………........117
2. Đặc im ca tài chính doanh nghip ………………………...............118
3. Vai trò ca tài chính doanh nghip ……………………...................119
II. T CHC TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP …………………………….......121
1. Các nhân t nh hưởng ến t chức TCDN …………………………….......121
2. Nguyên tc t chc tài chính doanh nghip …………………………..........123
III. NHNG NI DUNG CH YU CA HOT ĐỘNG TÀI CHÍNH DOANH
NGHIP …………………………………………………........125
1. Qun lý s dng vn kinh doanh ca doanh nghiệp ………………................125
2. Chi phí sn xut kinh doanh và giá thành sn phm ca doanh nghip .......139
3. Doanh thu và li nhun ca doanh nghip …………………............140
lOMoARcPSD|36477832
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)
IV.QUN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VI HOT ĐỘNG TÀI CHÍNH DOANH
NGHIP …………………………………………………..............................143
CHƯƠNG VII: H THNG NGÂN HÀNG TRONG NN KINH T TH
TRƯỜNG ....................................................................................145
I. Lch s ra i và phát trin ca ngân hàng ........................................145
II. Ngân hàng trung ương .........................................................................146
1. Bn cht ca ngân hàng trung ương ...................................................146
2. Chc năng ca ngân hàng trung ương ...................................................147
3. Vai trò ca ngân hàng trung ương ...................................................148
III. Ngân hàng thương mi .........................................................................149
1. Định nghĩa .........................................................................149
2. Các chc năng ca ngân hàng thương mi (NHTM) .............................150
3. Các nghip v ca ngân hàng thương mi ........................................151
4. Kh năng thanh toán ca ngân hàng thương mi ........................................155
CHƯƠNG VIII: LM PHÁT VÀ CHÍNH SÁCH TIN T …………..156
I. LM PHÁT ....................................................................................156
1. Khái nim ....................................................................................156
2. Mt s lun thuyết v lm phát ..............................................................156
3. Nguyên nhân dn ến lm phát ..............................................................157
4. Phân loi lm phát .........................................................................158
5. Tác ng ca lm phát .........................................................................158
6. Đo lường lm phát .........................................................................159
7. Đường cong Philips .........................................................................160
8. Các bin pháp kim chế lm phát ..............................................................161
II. Chính sách tin t ca NHTW ..............................................................162
1. Vai trò ca NHTW trong iu tiết vĩ ........................................162
2. Các mc tiêu ca chính sách tin t ........................................164
3. Các công c ca chính sách tin t ........................................164
lOMoARcPSD|36477832
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)
CHƯƠNG IX: QUAN H THANH TOÁN VÀ TÍN DNG QUC T .......168
I. CÁN CÂN THANH TOÁN T ...................................................168
1. Ni dung ca cán cân thanh toán ...................................................169
2. Nhng bin pháp ci thin cán cân thanh toán ...................................................170
II. T GIÁ HI ĐOÁI VÀ TH TRƯỜNG HI ĐOÁI .............................170
1. T giá hi oái ....................................................................................170
2. Th trường hi oái ....................................................................................171
III. CÁC PHƯƠNG TIN VÀ PHƯƠNG THC THANH TOÁN QUC T
THÔNG DNG ....................................................................................174
1. Các phương tin thanh toán thông dng ........................................174
2. Các phương tin thanh toán quc tế thông dng ........................................175
IV. TÍN DNG QUC T ..............................................................176
1. Tín dng thương mi quc tế ..............................................................176
2. Tín dng ngân hàng ..............................................................177
| 1/182

Preview text:

lOMoARcPSD| 36477832
GIỚI THIỆU CHƯƠNG TRÌNH
I. Vị trí môn học:
Môn học Tài chính-Tiền tệ hình thành trên cơ sở tổng hợp có chọn lọc những nội
dung chủ yếu của hai môn học: “Tài chính học” và “Lưu thông Tiền tệ-Tín dụng” của
chuyên ngành Tài chính và Ngân hàng.
Những kiến thức của môn học này mang tính tổng hợp, có liên quan trực tiếp ến iều
kiện kinh tế vĩ mô trong nền kinh tế thị trường có iều tiết. Do vậy nó trở thành môn
học cơ sở cho tất cả sinh viên ại học thuộc các ngành kinh tế.
Môn học này cung cấp cho sinh viên những kiến thức, những khái niệm và những
nội dung chủ yếu về Tài chính, Tiền tệ, Tín dụng và Ngân hàng. Nó có tác dụng làm
cơ sở bổ trợ cho việc nghiên cứu các môn kinh tế ngành.
Giáo trình là công trình nghiên cứu của các giáo viên Bộ môn Tài chínhNgân hàng,
ược các giáo viên trực tiếp biên soạn:
- Ths Trần Ái Kết: biên soạn các chương I, II, III, VI, IX
- Ths Phan Tùng Lâm: biên soạn chương IV
- Nguyền Thị Lương, Đoàn Thị Cẩm Vân: biên soạn chương V
- Phạm Xuân Minh: biên soạn chương VII và VIII
II. Phân phối chương trình:
Chương trình môn học ược phân phối như sau:
Chương I: Những vấn ề cơ bản về tiền tệ
Chương II: Những vấn ề cơ bản về tài chính
Chương III: Những vấn ề cơ bản về tín dụng
Chương IV: Ngân sách Nhà nước
Chương V: Thị trường tài chính và các ịnh chế tài chính trung gian
Chương VI: Tài chính doanh nghiệp
Chương VII: Hệ thống ngân hàng trong nền kinh tế thị trường
Chương VIII: Lạm phát và chính sách tiền tệ
Chương IX: Quan hệ thanh toán và tín dụng quốc tế lOMoARcPSD| 36477832 lOMoARcPSD| 36477832
CHƯƠNG I NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ
TIỀN TỆ VÀ LƯU THÔNG TIỀN TỆ
I. NGUỒN GỐC VÀ BẢN CHẤT CỦA TIỀN TỆ:
Từ rất sớm trong lịch sử loài người ã xuất hiện nhu cầu phải có một hình thức
tiền tệ làm trung gian trao ổi. Tuy nhiên quá trình phát triển các hình thái của tiền tệ
cho thấy khó có thể ưa ra một ịnh nghĩa về tiền tệ ược các nhà kinh tế học thống nhất
và chấp nhận. Trong tác phẩm góp phần phê phán khoa kinh tế chính trị, K. Marx viết
“ Một khi người ta hiểu rằng nguồn gốc của tiền tệ ở ngay trong hàng hoá, thì người
ta ã khắc phục ược các khó khăn chính trong sự phân tích tiền tệ”. Nhưng Marx cũng
chỉ ra rằng người chỉ nghiên cứu tiền tệ và các hình thái tiền tệ trực tiếp sinh ra từ trao
ổi hàng hoá chứ không nghiên cứu các hình thái tiền tệ thuộc về một giai oạn cao hơn
của quá trình sản xuất như tiền tín dụng chẳng hạn.
Khi nói ến tiền tệ, hầu hết các nhà kinh tế học trước ây cũng cho rằng ó là phương
tiện trung gian trao ổi. Điều này chỉ phù hợp và úng với giai oạn ban ầu khi con người
bắt ầu sử dụng công cụ tiền tệ. Quá trình phát triển của tiền tệ cho thấy tiền tệ không
chỉ có vai trò trung gian trao ổi mà nó còn giúp cho chúng ta thực hiện các hoạt ộng
ầu tư tín dụng… Ngoài ra, còn có những vật thể khác giữ vai trò trung gian trao ổi
như chi phiếu, thương phiếu, kỳ phiếu,… mà các nhà kinh tế học vẫn không thống
nhất với nhau có phải là tiền tệ hay không. Irving Fisher cho rằng chỉ có giấy bạc ngân
hàng là tiền tệ, trong khi Conant Paul Warburg cho rằng chi phiếu cũng là tiền tệ.
Samuelson lại cho rằng tiền là bất cứ cái gì mà nhờ nó người ta có thể mua ược hầu
hết mọi thứ. Theo Charles Rist thì cái thật quan trọng ối với nhà kinh tế không phải
là sự thống nhất về một ịnh nghĩa thế nào là tiền tệ mà phải biết và hiểu hiện tượng tiền tệ.
II. CÁC HÌNH THÁI TIỀN TỆ:
Nghiên cứu lịch sử phát sinh và phát triển của tiền tệ cho thấy tiền tệ ã trải qua
nhiều hình thái: hoá tệ, tín tệ và bút tệ... 1. Hoá tệ: lOMoARcPSD| 36477832
Một hàng hoá nào ó giữ vai trò làm vật trung gian trao ổi ược gọi là hoá tệ, hoá
tệ bao gồm hoá tệ không kim loại và hoá tệ bằng kim loại. – Hoá tệ không kim loại.
Sản xuất và trao ổi hàng hoá ngày càng phát triển. Sự trao ổi không còn ngẫu
nhiên, không còn trên cơ sở của ịnh giá giản ơn. Trao ổi ã vượt khỏi cái khung nhỏ
hẹp một vài hàng hoá, giới hạn trong một vài ịa phương. Sự trao ổi ngày càng nhiều
hơn ó giữa các hàng hoá òi hỏi phải có một hàng hoá có tính ồng nhất, tiện dụng trong
vai trò của vật ngang giá, có thể tạo iều kiện thuận lợi trong trao ổi, và bảo tồn giá trị.
Những hình thái tiền tệ ầu tiên có vẻ lạ lùng, nhưng nói chung là những vật trang sức
hay những vật có thể ăn. Thổ dân ở các bờ biển Châu Á, Châu Phi, trước ây ã dùng
vỏ sò, vỏ ốc làm tiền. Lúa mì và ại mạch ược sử dụng ở vùng Lưỡng Hà, gạo ược
dùng ở quần ảo Philippines. Trước Công nguyên, ở Trung Quốc kê và lụa ược sử dụng làm tiền…
Tiền tệ bằng hàng hoá có những bất tiện nhất ịnh của nó trong quá trình phục vụ
trao ổi như không ược mọi người mọi nơi chấp nhận, dễ hư hỏng, không ồng nhất …
do ó dẫn ến việc sử dụng hoá tệ bằng kim loại. – Hoá tệ bằng kim loại.
Khi sản xuất và trao ổi hàng hoá phát triển kèm theo sự mở rộng phân công lao
ộng xã hội ồng thời với sự xuất thiện của Nhà nước và giao dịch quốc tế thường xuyên.
Kim loại ngày càng có những ưu iểm nổi bật trong vai trò của vật ngang giá bởi những
thuộc tính bền, gọn, có giá trị phổ biến,… Những ồng tiền bằng kim loại: ồng, chì,
kẽm, thiếc, bạc, vàng xuất hiện thay thế cho các hoá tệ không kim loại. Tiền bằng chì
chỉ xuất hiện ầu tiên ở Trung Quốc dưới dạng một thỏi dài có lỗ ở một ầu ể có thể xâu
thành chuỗi. Tiền bằng hợp kim vàng và bạc xuất hiện ầu tiên vào những năm 685 –
652 trước Công nguyên ở vùng Tiểu Á và Hy Lạp có óng dấu in hình nổi ể ảm bảo
giá trị. Các ồng tiền bằng kim loại ã sớm xuất hiện ở vùng Địa Trung Hải. Tiền kim
loại ầu tiên ở Anh làm bằng thiếc, ở Thuỵ Sĩ và Nga bằng ồng. Khi bạch kim mới
ược phát hiện, trong thời kỳ 1828 – 1844, người Nga cho ó là kim loại không sử dụng
ược nên em úc tiền. Nếu so với các loại tiền tệ trước ó, tiền bằng kim loại, bên cạnh
những ưu iểm nhất ịnh cũng ưa ến những bất tiện trong quá trình phát triển trao ổi
như: cồng kềnh, khó cất giữ, khó chuyên chở… Cuối cùng, trong các kim loại quý ( lOMoARcPSD| 36477832
quí kim) như vàng, bạc, những thứ tiền thật sự chúng có giá trị nội tại trở nên thông
dụng trong một thời gian khá lâu cho ến cuối thế kỷ thứ XIX và ầu thế kỷ thứ XX.
Khoảng thế kỷ thứ XVI ở Châu Âu nhiều nước sử dụng vàng làm tiền, có nước
vừa sử dụng vàng vừa sử dụng bạc. Các nước Châu Á sử dụng bạc là phổ biến. Việc
úc quý kim thành tiền ngay từ ầu ược coi là vương quyền, ánh dấu kỷ nguyên ngự trị của lãnh chúa vua chúa.
Lịch sử phát triển của tiền kim loại quý ã trải qua ba biến cố chủ yếu, quyết ịnh
ến việc sử dụng phổ biến tiền bằng kim loại quý. –
Sự gia tăng dân số và phát triển ô thị ở các nước Châu Âu từ thế
kỷ XIII ưa ến sự gia tăng nhu cầu trao ổi. Các mỏ vàng ở Châu Âu không ủ cung ứng. –
Từ cuối thế kỷ XIX ầu thế kỷ XX bạch kim loại bị mất giá, trong
thời gian dài vàng, bạc song song ược sử dụng làm tiền; các nước Châu Âu
sử dụng cả vàng lẫn bạc. Chỉ các nước Châu Á mới sử dụng bạc (do không
ủ vàng) ến cuối thế kỷ XIX bạc ngày càng mất giádo vậy các nước Châu Âu
và cả Hoa Kỳ quyết ịnh và sử dụng vàng, các nước Chấu Á như Nhật Bản,
Ấn Độ, Trung Hoa do lệ thuộc sự nhập cảng nguyên liệu máy móc… từ
Phương Tây nên cũng bãi bỏ bạc sử dụng vàng. Ở Đông Dương, bạc ược sử
dụng làm tiền từ 1885 ến 1931. Đến năm 1931 ồng bạc Đông Dương từ bản
vị bạc sang bản vị vàng, có thể cho rằng, khoảng từ 1935 chỉ còn một kim
loại quý ược tất cả các nước chấp nhận làm tiền trên thế giới là vàng. 2. Tín tệ:
Tín tệ ược hiểu là thứ tiền tự nó không có giá trị nhưng do sự tín nhiệm của mọi
người mà nó ược lưu dụng. Tín tệ có thể bao gồm tiền bằng kim loại và tiền giấy. –
Tiền bằng kim loại thuộc hình thái tín tệ khác với kim loại tiền
tệ thuộc hình thái hoá tệ. Ở hình thái này giá trị nội tại của kim loại thường
không phù hợp với giá trị danh nghĩa. –
Tiền giấy bao gồm tiền giấy khả hoán và tiền giấy bất khả hoán. –
Tiền giấy khả hoán là thứ tiền ược lưu hành thay cho tiền vàng
hay tiền bạc ký thác ở ngân hàng. Bất cứ lúc nào mọi người cũng có thể em lOMoARcPSD| 36477832
tiền giấy khả hoán ó ổi lấy vàng hay bạc có giá trị tương ương với giá trị
ược ghi trên tiền giấy khả hoán ó.
Ở Trung Hoa từ ời Tống ã xuất hiện tiền giấy. Vì những nhu cầu mua bán, các
thương gia hình thành từng thương hội có nhiều chi nhánh ở khắp các thị trấn lớn.
Các thương gia ký thác vàng hay bạc vào hội sở của thương hội rồi nhận giấy chứng
nhận của hội sở thương hội, với giấy chứng nhận này các thương gia có thể mua hàng
ở các thị trấn khác nhau có chi nhánh của thương hội, ngoài loại giấy chứng nhận trên
triều ình nhà Tống còn phát hành tiền giấy và ược dân chúng chấp nhận.
Ở Việt Nam vào cuối ời Trần, Hồ Quý Ly ã thí nghiệm cho phát hành tiền giấy.
Nhân dân ai cũng phải nộp tiền ồng vào cho Nhà nước, cứ 1 quan tiền ồng ổi ược 2
quan tiền giấy, việc sử dụng tiền giấy của Hồ Quý Ly thất bại vì nhà Hồ sớm bị lật ổ,
dân chưa quen sử dụng tiền giấy và sai lầm khi xác ịnh quan hệ giữa tiền ồng và tiền
giấy (bao hàm ý nghĩa tiền giấy có giá trị thấp hơn).
Nguồn gốc của tiền giấy chỉ có thể ược hiểu rõ khi xem xét lịch sử tiền tệ các
nước Châu Âu. Từ ầu thế kỷ thứ XVII, ở Hà Lan ngân hàng Amsterdam ã cung cấp
cho những thân chủ gởi vàng vào ngân hàng những giấy chứng nhận bao gồm nhiều
tờ nhỏ. Khi cần, có thể em những tờ nhỏ này ổi lấy vàng hay bạc tại ngân hàng. Trong
thanh toán cho người khác các giấy nhỏ này cũng ược chấp nhận. Sau ó một ngân
hàng Thụy Điển tên Palmstruch ã mạnh dạn phát hành tiền giấy ể cho vay. Từ ó ngân
hàng Palmstruch có khả năng cho vay nhiều hơn vốn tự có. Với nhiều loại tiền giấy
ược phát hành, lưu thông tiền tệ bị rối loại vì nhiều nhà ngân hàng lạm dụng gây nhiều
thiệt hại cho dân chúng. Do ó, vua chúa các nước phải can thiệp vì cho rằng việc úc
tiền từ xưa là vương quyền và mặt khác việc phát hành tiền giấy là một nguồn lợi to
lớn. Vương quyền các nước Châu Âu thừa nhận một ngân hàng tự có quyền phát hành
tiền giấy với những iều kiện nhất ịnh:
+ Điều kiện khả hoán: có thể ổi lấy bất cứ lúc nào tại ngân hàng phát hành
+ Điều kiện dự trữ vàng làm ảm bảo: ban ầu là 100% sau còn 40%
+ Điều kiện phải cho Nhà nước vay không tính lãi khi cần thiết. lOMoARcPSD| 36477832
– Tiền giấy bất khả hoán là thứ tiền giấy bắt buộc lưu hành, mọi người không
thể em tiền giấy này ến ngân hàng ể ổi lấy vàng hay bạc.
Nguồn gốc của tiền bất khả hoán là bởi những nguyên nhân sau:
+ Thế chiến thứ nhất ã làm cho các quốc gia tham chiến không còn ủ vàng ể ổi
cho dân chúng. Nước Anh từ năm 1931 ã cưỡng bức lưu hành tiền giấy bất khả hoán, nước Pháp năm 1936.
+ Khủng hoảng kinh tế thế giới năm 1929 dẫn ến ở nước Đức mọi người ua nhau
rút tiền, do ó Ngân hàng Trung ương Đức ã phải dùng vàng trả nợ nước ngoài và do
ó số trữ kim gần như không còn. Tiến sĩ Schacht (1933 – 1936) ã áp dụng chính sách
tiền tài trợ bằng cách phát hành trái phiếu, ể tài trợ sản xuất và những chương trình
kinh tế, xã hội lớn. Biện pháp này làm giảm 50% thất nghiệp, sản xuất tăng 41%
(1934). Từ ó, nhiều nhà kinh tế cho rằng giá trị tiền tệ không phải dựa vào dự trữ vàng
như các quan iểm trước ây. 3. Bút tệ:
Bút tệ là một hình thái tiền tệ ược sử dụng bằng cách ghi chép trong sổ sách kế
toán của Ngân hàng. Bút tệ xuất hiện lần ầu tại nước Anh, vào giữa thế kỷ XIX. Để
tránh những quy ịnh chặt chẽ trong việc phát hành giấy bạc, các nhà ngân hàng Anh
ã sáng chế ra hệ thống thanh toán qua sổ sách ngân hàng.
Bút tệ ngày càng có vai trò quan trọng, ở những quốc gia có nền kinh tế phát
triển và hệ thống ngân hàng phát triển, người dân có thói quen sử dụng bút tệ. 4. Tiền iện tử:
Có nhiều tên gọi cho thứ tiền này: tiền nhựa, tiền thông minh,… Đây có phải là
một hình thái tiền tệ không là vấn ề chưa thống nhất. Một số quan iểm cho rằng ây
chỉ là “phương tiện chi trả mới”, sự “chuyển dịch vốn bằng iện tử”. lOMoARcPSD| 36477832
III. CÁC CHỨC NĂNG CỦA TIỀN TỆ
Dù biểu hiện dưới hình thức nào, tiền tệ cũng có ba chức năng cơ bản: chức
năng phương tiện trao ổi, chức năng ơn vị ánh giá và chức năng phương tiện dự trữ giá trị.
1. Chức năng phương tiện trao ổi
Là một phương tiện trao ổi, tiền tệ ược sử dụng như một vật môi giới trung gian trong
việc trao ổi các hàng hoá, dịch vụ. Đây là chức năng ầu tiên của tiền tệ, nó phản ánh
lý do tại sao tiền tệ lại xuất hiện và tồn tại trong nền kinh tế hàng hoá .
Trong nền kinh tế trao ổi trực tiếp, người ta phải tiến hành ồng thời hai dịch vụ bán
và mua với một người khác. Điều ó là ơn giản trong trường hợp chỉ có ít người tham
gia trao ổi, nhưng trong iều kiện nền kinh tế phát triển, các chi phí ể tìm kiếm như
vậy quá cao. Vì vậy người ta cần sử dụng tiền làm môi giới trong quá trình này, tức
là người ta trước hết sẽ ổi hàng hoá của mình lấy tiền sau ó dùng tiền mua thứ hàng
hoá mình cần. Rõ ràng việc thực hiện lần lượt các giao dịch bán và mua với hai người
sẽ dễ dàng hơn nhiều so với việc thưc hiện ồng thời hai giao dịch ối với cùng một người.
Để thực hiện chức năng phương tiện trao ổi tiền phải có những tiêu chuẩn nhất ịnh:
- Được chấp nhận rộng rãi: nó phải ược con người chấp nhận rộng rãi trong lưu thông,
bởi vì chỉ khi mọi người cùng chấp nhận nó thì người có hàng hoá mới ồng ý ổi
hàng hóa của mình lấy tiền;
- Dễ nhận biết: con người phải nhận biết nó dễ dàng;
- Có thể chia nhỏ ược: ể tạo thuận lợi cho việc ổi chác giữa các hàng hoá có giá trị khác nhau;
- Dễ vận chuyển: tiền tệ phải ủ gọn nhẹ ể dễ dàng trong việc trao ổi hàng hoá ở khoảng cách xa;
- Không bị hư hỏng một cách nhanh chóng;
- Được tạo ra hàng loạt một cách dễ dàng: ể số lượng của nó ủ dùng trong trao ổi;
- Có tính ồng nhất: các ồng tiền có cùng mệnh giá phải có sức mua ngang nhau.
2. Chức năng ơn vị ánh giá.
Chức năng thứ hai của tiền là một ơn vị ánh giá, tức là tiền tệ ược sử dụng làm ơn vị
ể o giá trị của các hàng hoá, dịch vụ trong nền kinh tế. Qua việc thực hiện chức năng lOMoARcPSD| 36477832
này, giá trị của các hàng hoá, dịch vụ ược biểu hiện ra bằng tiền, như việc o khối
kượng bằng kg, o ộ dài bằng m…nhờ ó mà việc trao ổi hàng hoá ược diễn ra thuận lợi hơn.
Nếu giá trị hàng hoá không có ơn vị o chung là tiền, mỗi hàng hoá sẽ ược ịnh
giá bằng tất cả các hàng hoá còn lại, và như vậy số lượng giá các mặt hàng trong nền
kinh tế ngày nay sẽ nhiều ến mức người ta không còn thời gian cho việc tiêu dùng
hàng hoá, do phần lớn thời gian ã dàng cho việc ọc giá hàng hoá. Khi giá của các hàng
hoá, dịch vụ ược biểu hiện bằng tiền, không những thuận tiện cho người bán hàng hóa
mà việc ọc bảng giá cũng ơn giản hơn rất nhiều với chi phí thời gian ít hơn sử dụng cho các giao dịch.
Là một ơn vị ánh giá, nó tạo cơ sở thuận lợi cho việc sử dụng tiền làm phương tiện
trao ổi, nhưng cũng chính trong quá trình trao ổi sử dụng tiền làm trung gian, các tỉ lệ
trao ổi ược hình thành theo tập quán - tức là ngay từ khi mới ra ời, việc sử dụng tiền
làm phương tiện trao ổi ã dẫn tới việc dùng tiền làm ơn vị ánh giá. Đầu tiên những
phương tiện ược sử dụng làm tiền ể biểu hiện giá trị hàng hoá cũng có giá trị như các
hàng hoá khác. Cơ sở cho việc tiền biểu hiện giá trị các hàng hoá khác chính là tiền
cũng có giá trị sử dụng như các hàng hoá khác (Theo phân tích của Marx về sự phát
triển của các hình thái biểu hiện giá trị hàng hoá: giá trị hàng hoá ược biểu hiện ở giá
trị sử dụng của hàng hoá óng vai trò vật ngang giá, vật ngang giá chung). Vì vậy trong
thời ại ngày nay, mặc dù các phương tiện ược sử dụng là tiền không còn có giá trị như
các hàng hoá khác nhưng nó ược mọi người chấp nhận trong lưu thông (có giá trị sử
dụng ặc biệt), do ó vẫn ược sử dụng ể ánh giá giá trị các hàng hoá. Trong bất kể nền
kinh tế tiền tệ nào việc sử dụng tiền làm ơn vị o lường giá trị ều mang tính chất trừu
tượng, vừa có tính pháp lý, vừa có tính quy ước.
3. Chức năng phương tiện dự trữ giá trị
Là một phương tiện dự trữ giá trị, tiền tệ là nơi cất giữ sức mua qua thời gian. Khi
người ta nhận ược thu nhập mà chưa muốn tiêu nó hoặc chưa có iều kiện ể chi tiêu
ngay, tiền là một phương tiện ể cho việc cất giữ sức mua trong những trường hợp này
hoặc có thể người ta giữ tiền chỉ ơn thuần là việc ể lại của cải.
Việc cất giữ như vậy có thể thực hiện bằng nhiều phương tiện ngoài tiền như: Cổ
phiếu, trái phiếu, ất ai, nhà cửa…, một số loại tài sản như vậy em lại một mức lãi cao
hơn cho người giữ hoặc có thể chống ỡ lại sự tăng cao về giá so với việc giữ tiền mặt. lOMoARcPSD| 36477832
Tuy nhiên người ta vẫn giữ tiền với mục ích dự trữ giá trị bởi vì tiền có thể chuyển ổi
một cách nhanh chóng ra các tài sản khác, còn các tài sản khác nhiều khi òi hỏi một
chi phí giao dịch cao khi người ta muốn chuyển ổi nó sang tiền. Những iều ó cho thấy,
tiền là một phương tiện dự trữ giá trị bên cạnh các loại tài sản khác.
Việc thực hiện chức năng phương tiện dự trữ giá trị của tiền tốt ến âu tuỳ thuộc vào
sự ổn ịnh của mức giá chung, do giá trị của tiền ược xác ịnh theo khối lượng hàng hoá
mà nó có thể ổi ược. Khi mức giá tăng lên, giá trị của tiền sẽ giảm i và ngược lại. Sự
mất giá nhanh chóng của tiền sẽ làm cho người ta ít muốn giữ nó, iều này thường xảy
ra khi lạm phát cao. Vì vậy ể tiền thực hiện tốt chức năng này, òi hỏi sức mua của tiền phải ổn ịnh. IV. KHỐI TIỀN TỆ
Việc ịnh nghĩa tiền tệ là một phương tiện trao ổi mới chỉ ưa ra một cách hiểu khái
quát về tiền, nó không cho chúng ta biết rõ trong nền kinh tế hiện tại những phương
tiện cụ thể nào ược coi là tiền, số lượng của nó là nhiều hay ít. Vì vậy người ta phải
ịnh nghĩa tiền một cách cụ thể hơn bằng việc ưa ra các phép o về các khối tiền tệ trong lưu thông.
Các khối tiền tệ trong lưu thông tập hợp các phương tiện ược sử dụng chung làm
phương tiện trao ổi, ược phân chia tuỳ theo “ộ lỏng” hay tính thanh khoản của các
phương tiện ó trong những khoảng thời gian nhất ịnh của một quốc gia. Độ “lỏng”
hay tính thanh khoản của một phương tiện trao ổi ược hiểu là khả năng chuyển ổi từ
phương tiện ó ra hàng hoá, dịch vụ - tức là phạm vi và mức ộ có thể sử dụng những
phương tiện ó trong việc thanh toán chi trả.
Các phép o khối tiền tệ ược ưa ra tuỳ thuộc vào các phương tiện ược hệ thống
tài chính cung cấp và thường xuyên có sự thay ổi cho phù hợp, nhưng nhìn chung các
khối tiền tệ trong lưu thông bao gồm: -
Khối tiền giao dịch (M1) gồm những phương tiện ược sử dụng
rộng rãi trong thanh toán chi trả về hàng hoá dịch vụ, bộ phận này có tính lỏng cao nhất:
+ Tiền mặt trong lưu hành: Bộ phận tiền mặt (giấy bạc ngân hàng và tiền úc)
nằm ngoài hệ thống ngân hàng.
+ Tiền gửi không kỳ hạn tại các tổ chức tín dụng. lOMoARcPSD| 36477832 -
Khối tiền mở rộng (M2) gồm: + M1 + Tiền gửi có kỳ hạn
Bộ phận tiền gửi có kỳ hạn mặc dù không trực tiếp sử dụng làm phương tiện
trao ổi, nhưng chúng cũng có thể ược chuyển ổi ra tiền giao dịch một cách nhanh
chóng và với phí tổn thấp. Bộ phận này còn có thể ược chia ra theo kỳ hạn hoặc số lượng. -
Khối tiền tài sản (M3) bao gồm: + M2
+ Trái khoán có mức lỏng cao như: Hối phiếu, tín phiếu kho bạc… Bộ phận
trái khoán này là tài sản chính nhưng vẫn có thể ược chuyển ổi ra tiền giao dịch tương ối nhanh chóng.
Mặc dù số liệu về các khối tiền tệ ược công bố và sử dụng vào những mục ích
nhất ịnh, nhưng việc ưa ra các phép o lượng tiền chỉ có ý nghĩa khi nó vừa tập hợp
ược các phương tiện trao ổi trong nền kinh tế, vừa tạo cơ sở dự báo lạm phát và chu
kỳ kinh doanh. Vì vậy, hiện nay một số nước ang nghiên cứu ể ưa ra phép o “tổng
lượng tiền có tỷ trọng” trong ó mỗi loại tài sản có một tỷ trọng khác nhau tuỳ theo ộ
“lỏng” của nó khi cộng lại với nhau. Việc lựa chọn phép o nào phụ thuộc vào nhận
thức và khả năng của NHTƯ trong iều hành chính sách thực tế. Tuy nhiên, sử dụng
trực tiếp trong các giao dịch làm phương tiện trao ổi chủ yếu là khối tiền M1, vì vậy
ịnh nghĩa M1 ược sử dụng thường xuyên khi nói tới cung-cầu tiền tệ.
V. CUNG - CẦU TIỀN TỆ 1. Cầu tiền tệ
Việc nghiên cứu cầu tiền tệ luôn ược các nhà kinh tế quan tâm, và nó có thể cho
những gợi ý về hoạch ịnh chính sách của những người chịu trách nhiệm iều hành nền kinh tế.
1.1. Một số học thuyết về cầu tiền tệ
Qua thời gian, những học thuyết về cầu tiền tệ ã cho thấy sự tranh luận không
ngừng của các nhà kinh tế về sự ảnh hưởng của lãi suất ến cầu tiền tệ, và sau ó là sự
ảnh hưởng của tiền tệ ối với hoạt ộng kinh tế.
1.1.1Quy luật lưu thông tiền tệ của Karl Marx. lOMoARcPSD| 36477832
Khi nghiên cứu các chức năng của tiền tệ, Karl Marx ưa ra 5 chức năng: chức
năng thước o giá trị, chức năng phương tiện lưu thông, chức năng phương tiện cất
giữ, chức năng phương tiện thanh toán và chức năng tiền tệ thế giới. Trong việc nghiên
cứu chức năng phương tiện lưu thông của tiền tệ, Marx ã ưa ra quy luật lưu thông tiền
tệ hay quy luật về số lượng tiền cần thiết cho lưu thông với nội dung:
Số lượng tiền cần thiết thực hiện chức năng phương tiện lưu thông tỉ lệ thuận
với tổng số giá cả hàng hoá trong lưu thông và tỉ lệ nghịch với tốc ộ lưu thông bình
quân của các ồng tiền cùng loại. M = n PQ V Trong ó:
Mn : Số lượng tiền cần thiết thực hiện chức năng phương tiện lưu thông. Mn
PQ : Tổng số giá cả hàng hoá trong lưu thông.
V: Tốc ộ lưu thông bình quân của tiền tệ.
Đến chức năng phương tiện thanh toán, quy luật này ược phát biểu ầy ủ như sau:
Khối lượ ng tiền Tổng giá cần Tổng Giá cả Giá cả hàng
thi ết thực cả hàng _ hiện
giá cả + hàng hoá _ hoá thực hiện chức năng hoá trong
hàng hoá ến hạn bằng thanh bán chịu phương tiện lưu lưu thông thanh toán toán bù trừ thông và = phương tiện
Tốc ộ lưu thông bình quân của tiền tệ thanh toán
Bằng việc ưa ra quy luật về số lượng tiền cần thiết cho lưu thông, Karl Marx ã
chỉ ra rằng nền kinh tế cần một lượng tiền nhất ịnh cho việc thực hiện các giao dịch
về hàng hoá dịch vụ, số lượng tiền này chịu ảnh hưởng của hai yếu tố cơ bản là tổng
giá cả hàng hoá trong lưu thông và tốc ộ lưu thông bình quân của tiền tệ.
Yêu cầu của quy luật lưu thông tiền tệ cần thiết cho lưu thông, tức là òi hỏi lượng
tiền cung ứng phải cân ối với lượng tiền cần cho việc thực hiện các giao dịch của nền kinh tế. lOMoARcPSD| 36477832
1.1.2Học thuyết số lượng tiền tệ thô sơ
Vào cuối thế kỉ XIX ầu thế kỉ XX, một số nhà kinh tế mà ại diện tiêu biểu là
Irving Fisher ở ại học Yale ưa ra học thuyết về số lượng tiền tệ mà nội dung chủ yếu
là một học thuyết vế xác ịnh thu nhập danh nghĩa.
Trong tác phẩm “sức mua của tiền tệ”, nhà kinh tế học Mỹ Irving Fisher ưa ra
mối quan hệ giữa tổng lượng tiền tệ (M) với tổng chi tiêu ể mua hàng hoá, dịch vụ
ược sản xuất ra trong nền kinh tế dựa trên một khái niệm gọi là tốc ộ lưu thông tiền
tệ theo phương trình trao ổi tính theo giá trị danh nghĩa của các giao dịch trong nền kinh tế: MV = T PT
Trong ó P là giá bình quân mỗi giao dịch, T là số lượng giao dịch tiến hành
trong một năm và VT là tốc ộ giao dịch của tiền tệ - tốc ộ khối lượng tiền quay vòng
hàng năm. Vì giá trị danh nghĩa của các giao dịch (T) rất khó o lường cho nên học
thuyết số lượng ã ược phát biểu theo tổng sản phẩm (Y): MV=PY
Trong ó V là tốc ộ thu nhập o lường số lần trung bình trong một năm một ơn
vị tiền tệ ược chi dùng ể mua tổng số hàng hoá, dịch vụ ược sản xuất ra trong nền kinh tế. V = PY M
Irving Fisher lập luận rằng tốc ộ thu nhập ược xác ịnh bởi các tổ chức trong
nền kinh tế có ảnh hưởng ến cách các cá nhân thực hiện các giao dịch. Nếu người ta
dùng sổ ghi nợ và thẻ tín dụng ể tiến hành các giao dịch của mình và do ó mà sử dụng
tiền ít hơn thông thường khi mua thì lượng tiền ược yêu cầu ít i ể tiến hành các giao
dịch do thu nhập danh nghĩa gây nên ( M so với PY) và tốc ộ (PY/M) sẽ tăng lên.
Ngược lại nếu mua trả bằng tiền mặt hoặc séc là thuận tiện hơn thì cần sử dụng lượng
tiền nhiều hơn ể tiến hành các giao dịch ược sinh ra bởi cùng một mức thu nhập danh
nghĩa và tốc ộ sẽ giảm xuống. Tuy nhiên quan iểm của Fisher là những ặc iểm về tổ
chức và công nghệ của nền kinh tế sẽ chỉ ảnh hưởng ến tốc ộ một cách chậm chạp qua
thời gian, cho nên tốc dộ sẽ giữ nguyên một cách hợp lý trong thời gian ngắn. lOMoARcPSD| 36477832
Với quan iểm này, phương trình trao ổi ược chuyển thành học thuyết số lượng
tiền tệ với nội dung: Số lượng thu nhập danh nghĩa chỉ ược xác ịnh bởi những chuyển
ộng trong số lượng tiền tệ.
Irving Fisher và các nhà kinh tế cổ iển khác cho rằng tiền lương và giá cả hoàn
toàn linh hoạt nên coi mức tổng sản phẩm ược sản xuất trong nền kinh tế (Y) thường
ược giữ ở mức công ăn việc làm ầy ủ, do vậy Y có thể ược coi một cách hợp lý là
không thay ổi trong thời gian ngắn.
Như vậy: phương trình trao ổi ược viết lại: P = (V/Y) x M = k x M
Trong ó: k (= V/Y) không thay ổi trong thời gian ngắn và thay ổi chậm trong
thời gian dài. Học thuyết số lượng tiền tệ hàm ý rằng: những thay ổi trong mức giá cả
chỉ là kết quả của những thay ổi trong số lượng tiền tệ thô sơ ã i ến vấn ề cầu tiền tệ.
Phương trình trao ổi ược viết lại như sau: M = 1 × PY V
Khi thị trường tiền tệ cân bằng: số lượng tiền các tổ chức và cá nhân nắm giữ
(M) bằng số lượng tiền ược yêu cầu (MD), vì vậy:
MD = 1 × PY = k × PY V
Trong ó: k = 1 là một hằng số V
Như vậy học thuyết số lượng tiền tệ của Fisher nói nên rằng: cầu về tiền là một
hàm số của thu nhập và lãi xuất không có ảnh hưởng ến cầu của tiền tệ.
1.1.3 Lý thuyết của Keynes về sự ưa thích tiền mặt
Trong khi I. Fisher phát triển quan iểm học thuyết số lượng của mình về MD thì một
nhóm các nhà kinh tế ở Cambridge cũng ang nghiên cứu về những vấn ề ó và cũng
ưa ra kết luận MD = k PY . Nhưng khác với Fisher, họ nhấn mạnh sự lựa chọn của
các nhân trong việc giữ tiền và không bác bỏ sự ảnh hưởng của lãi suất ến MD.
Trên cơ sở quan iểm này, Keynes xây dựng lý thuyết về cầu tiền tệ ược gọi là
lý thuyết về sự ưa thích tiền mặt. Lý thuyết này ược trình bày trong tác phẩm nổi lOMoARcPSD| 36477832
tiếng: “Học thuyết chung về công ăn việc làm, lãi xuất và tiền tệ”. Trong học thuyết
của mình, Keynes ã nêu ra 3 ộng cơ cho việc giữ tiền: - Động cơ giao dịch:
Các cá nhân nắm giữ tiền vì ó là phương tiện trao ổi có thể dùng ể tiến hành
các giao dịch hàng ngày. Keynes nhấn mạnh rằng bộ phận của cầu tiền tệ ó trước tiên
do mức giao dịch của dân chúng quyết ịnh. Những giao dịch có tỷ lệ với thu nhập cho
nên cầu tiền tệ cho giao dịch tỉ lệ với thu nhập. - Động cơ dự phòng
Keynes thừa nhận rằng ngoài việc giữ tiền ể tiến hành giao dịch hàng ngày,
người ta còn giữ thêm tiền ể dùng cho những nhu cầu bất ngờ. Tiền dự phòng ược sử
dụng trong các cơ hội mua thuận tiện hoặc cho nhu cầu chi tiêu bất thường.
Keynes tin rằng số tiền dự phòng mà người ta muốn nắm giữ ược xác ịnh trước
tiên tiên bởi mức ộ các giao dịch mà người ta dự tính sẽ thực hiện trong tương lai và
những giao dịch ó tỉ lệ với thu nhập, do ó cần tiền dự phòng tỉ lệ với thu nhập. - Động cơ ầu cơ
Keynes ồng ý rằng tiền tệ là phương tiện cất giữ của cải và gọi ộng cơ giữ tiền
là ộng cơ ầu cơ. Keynes ồng ý với các nhà kinh tế Cambridge rằng của cải gắn chặt
với thu nhập nên bộ phận cấu thành mang tính ầu cơ của cầu tiền tệ sẽ liên quan ến
thu nhập, nhưng Keynes tin rằng lãi suất óng một vai trò quan trọng.
Keynes chia các tài sản có thể ược dùng cất giữ của cải làm hai loại: tiền và
trái khoán. Keynes giả ịnh rằng lợi tức dự tính về tiền là số không, lợi tức dự tính ối
với trái khoán gồm tiền lãi và tỉ lệ dự tính về khoản lợi vốn.
Keynes giả ịnh rằng: các cá nhân tin rằng lãi suất có chiều hướng quay về một
giá trị thông thường nào ó. Nếu lãi suất thấp hơn giá trị thông thường ó thì người ta
dự tính lãi suất của trái khoán tăng lên trong tương lai và như vậy dự tính sẽ bị mất
vốn về trái khoán ó. Kết quả là người ta rất có thể giữ của cải của mình bằng tiền hơn
là bằng trái khoán và cầu tiền tệ sẽ cao. Ngược lại, nếu lãi suất cao hơn giá trị thông
thường ó, cầu tiền tệ sẽ thấp. Từ lập luận trên cầu tiền tệ là liên hệ âm so với mức lãi suất.
Đặt chung ba ộng cơ với nhau:
Đặt chung ba ộng cơ giữ tiền vào phương trình cầu tiền tệ, Keynes ã phân biệt
giữ số lượng danh nghĩa với số lượng thực tế. Tiền tệ ược ánh giá theo giá trị mà nó lOMoARcPSD| 36477832
có thể mua. Keynes ưa ra phương trình cầu tiền tệ, gọi là hàm số ưa thích tiền mặt, nó
cho biết cầu tiền thực tế là một hàm số của i và Y.
MDP = f ⎛⎜i,Y⎞⎟⎠ ⎝− +
Dấu -, + trong hàm số ưa thích tiền mặt có ý nghĩa là cầu về số dư tiền mặt
thực tế có liên hệ âm với i và liện hệ dương với Y.
Trong iều kiện cân bằng của thị trường tiền tệ: MD = M
V = PY = Y M f i Y( ) ,
Cầu tiền tệ liên hệ âm với lãi suất, nên khi tăng lên, f i Y( ) , giảm xuống và tốc
ộ tăng lên. Do lãi suất bị biến ộng mạnh nên thuyết ưa thích tiền mặt chỉ ra rằng tốc
ộ cũng biến ộng mạnh.
Như vậy thuyết của Keynes về cầu tiền tệ cho thấy cầu tiền tệ tỉ lệ với thu nhập
và có liên hệ âm với lãi suất. Với sự biến ộng mạnh của tốc ộ, học thuyết này cũng
chỉ rằng tiền tệ không phải là nhân tố duy nhất ảnh hưởng ến sự thay ổi của thu nhập danh nghĩa.
1.1.4 Học thuyết số lượng tiền tệ hiện ại của Friedman
Năm 1956 Milton Friedman ã phát triển học thuyết về cầu tiền tệ trong bài báo
nổi tiếng “Học thuyết số lượng tiền tệ: Một sự xác nhận lại”. Friedman cho rằng cầu
tiền tệ phải bị ảnh hưởng bởi cùng các nhân tố ảnh hưởng ến cầu của bất kỳ tài sản
nào. Vì vậy cầu tiền tệ phải là một hàm số của những tài nguyên ược sẵn sàng sử dụng
cho các cá nhân (tức là của cải của họ) và của lợi tức dự tính về các tài sản khác so
với lợi tức dự tính về tiền.
Friedman trình bày ý kiến của mình về cầu tiền tệ như sau: = f
MDΡ ⎛⎜⎝Y p − − − + ,rbrm,rerme
rm⎞⎟⎟⎠ Trong ó: lOMoARcPSD| 36477832
Các dấu (+) hoặc (-) ở dưới phương trình chỉ mối liên hệ dương hoặc âm của
các yếu tố trên dấu với cầu tiền tệ.
MDP : cầu về số dư tiền mặt thực tế.
MDP YP: Thu nhập thường xuyên (thu nhập dài hạn bình quân dự tính).
Rm: Lợi tức dự tính về mặt tiền. rb:
Lợi tức dự tính về trái khoán.
Re: Lợi tức dự tính về cổ phần (cổ phiếu thường).
Πe: Tỉ lệ lạm phát dự tính.
Theo Friedman, việc chi tiêu ược quyết ịnh bởi thu nhập thường xuyên tức là
thu nhập bình quân mà người ta dự tính sẽ nhận ược trong thời gian dài. Thu nhập
thường xuyên ít biến ộng, bởi vì nhiều sự biến ộng của thu nhập là tạm thời trong thời
gian ngắn. Vì vậy cầu tiền tệ sẽ không bị biến ộng nhiều cùng với sự chuyển ộng của
chu kỳ kinh doanh. Một cá nhân có thể giữ của cải dưới nhiều hình thức ngoài tiền,
Friedman xắp xếp chúng thành 3 loại: trái khoán, cổ phiếu (cổ phiếu thường) và hàng
hoá. Những ộng lực thúc ẩy việc giữ những tài sản ó hơn là giữ tiền thể hiện bằng lợi
tức dự tính về mỗi một tài sản ó so với lợi tức dự tính về tiền. Lợi tức về tiền bị ảnh
hưởng bởi hai nhân tố:
- Các dịch vụ ngân hàng cung cấp i kèm với các khoản tiền gửi nằm trong cung
tiền tệ, khi các dịch vụ này tăng lên, lợi tức dự tính về tiền tăng.
- Tiền lãi trả cho các khoản tiền gửi nằm trong cung tiền tệ Các số hạng r − − b rm re
rm biểu thị cho lợi tức dự tính về trái khoán và cổ
phiếu so với lợi tức dự tính tương ối về tiền giảm xuống và cầu tiền tệ giảm xuống. −
Số hạng Πe rm biểu thị lợi tức dự tính về hàng hoá so với tiền. Lợi tức dự tính về
giữ hàng hoá là tỉ lệ dự tính về việc tăng giá hàng hoá bằng tỉ lệ lạm phát dự tính Πe
. Khi Πê rm tăng lên, lợi tức dự tính về hàng hoá so với tiền tăng lên và cầu tiền tệ giảm xuống.
Trong học thuyết của mình, Friedman thừa nhận rằng có nhiều cái chứ không
phải chỉ có lãi xuất là quan trọng của nền kinh tế tổng hợp. Hơn nữa, Friedman không lOMoARcPSD| 36477832
coi lợi tức dự tính về tiền là một hằng số. Khi lãi suất tăng lên trong nền kinh tế, các
ngân hàng thu ược nhiều lợi nhuận cho vay hơn và do vậy các ngân hàng có thể trả
lãi cao hơn cho các khoản tiền gửi giao dịch hoặc nâng cao chất lượng các dịch vụ
cung cấp cho khách hàng tức là lợi tức dự tính về tiền sẽ tăng lên, như vậy r b rm sẽ
tương ối ổn ịnh khi lãi xuất thay ổi, tức là theo Friedman những thay ổi của lãi xuất
sẽ có ít tác dụng ến cầu tiền tệ.
Từ những phân tích ó, hàm số cầu tiền tệ của Friedman chủ yếu là một hàm số
trong ó thu nhập thường xuyên là yếu tố quyết ịnh ầu tiên của cầu tiền tệ và phương
trình cầu tiền tệ của ông có thể ược tính gần với: MD = f (YP) P
Theo quan iểm của Friedman, cầu tiền tệ không nhạy cảm với lãi suất vì những
thay ổi của lãi suất ít có tác dụng ến lợi tức dự tính tương ối của những tài sản khác
so với tiền, cùng với sự ít biến ộng của thu nhập thường xuyên, cầu tiền tệ sẽ tương
ối ổn ịnh và có thể dự oán ược bằng hàm số cầu tiền tệ. Và như vậy tốc ộ (V) có thể
dự oán ược tương ối chính xác theo phương trình cầu tiền tệ viết lại:
V = PY = Y M f (YP)
Nếu tốc ộ có thể dự oán ược, thì một sự thay ổi trong mức cung tiền tệ sẽ tạo
một sự thay ổi dự oán ược trong tổng chi tiêu. Do ó học thuyết số lượng tiền tệ của
Friedman thực sự là một sự phát biểu lại của học thuyết số lượng tiền tệ vì nó dẫn ến
cùng một kết luận về tầm quan trọng của tiền tệ ối với tổng chi tiêu của nền kinh tế. 1.2. Kết luận
Sự phân tích của các nhà kinh tế về cầu tiền tệ ều cho thấy cầu tiền tệ thực tế
có tương quan thuận với thu nhập thực tế. Mặc dù Friedman ã chứng minh, lãi suất ít
có ảnh hưởng ến cầu tiền tệ, nhưng sự phân tích của Friedman chưa ề cập ến trường
hợp tỉ trọng tiền mặt bao gồm cả các dịch vụ ngân hàng cung cấp i kèm với các khoản
tiền gửi nằm trong cung tiền tệ, thực tế cho thấy các dịch vụ này không giảm i khi lãi lOMoARcPSD| 36477832
suất thay ổi, mặt khác những người có tiền có thể ưu tiên cho mục tiêu thu lãi cao vì
vậy khi lãi suất tăng lên các số hạng r − − … vẫ b rm , re rm
n tăng lên và cầu tiền tệ nhạy cảm với lãi suất.
Như vậy, nếu loại bỏ sự ảnh hưởng của mức giá, mức cầu tiền tệ thực tế sẽ
chịu tác ộng bởi hai yếu tố quan trọng: thu nhập thực tế và lãi suất. Hàm số cầu tiền
tệ của Keynes vẫn còn nguyên giá trị. 2. Cung tiền tệ
Để áp ứng cho nhu cầu sử dụng tiền tệ trong nền kinh tế, một số tổ chức như
NHTƯ, các ngân hàng thương mại cung ứng tiền ra lưu thông.
2.1.Cung ứng tiền của Ngân hàng Trung ương
NHTƯ phát hành tiền mặt chủ yếu dưới hình thức giấy bạc ngân hàng. Quá trình này
ược thực hiện khi NHTƯ cho vay ối với các tổ chức tín dụng, cho vay ối với kho bạc
Nhà nước, mua vàng, ngoại tệ trên thị trường ngoại hối hoặc mua chứng khoán trong
nghiệp vụ thị trường mở.
Khối lượng tiền phát hành của NHTƯ ược gọi là tiền mạnh hay cơ số tiền (MB) bao
gồm hai bộ phận: Tiền mặt trong lưu hành (C) và tiền dự trữ của các ngân hàng kinh
doanh (R), trong ó chỉ có bộ phận tiền mặt ngoài ngân hàng mới ược sử dụng áp ứng cho nhu cầu về tiền.
2.2.Cung ứng tiền của ngân hàng thương mại và các tổ chức tín dụng
Các NHTM và các tổ chức tín dụng khác tạo tiền chuyển khoản (D) theo cơ chế tạo
tiền trong toàn bộ hệ thống ngân hàng. Khối lượng tiền do các tổ chức này cung ứng
ược tạo ra trên cơ sở lượng tiền dự trữ nhận từ NHTƯ và các hoạt ộng nhận tiền gửi,
cho vay và thanh toán không dùng tiền mặt của hệ thống ngân hàng.
Khi NHTƯ phát hành tiền ưa vào hệ thống ngân hàng, các NHTM sử dụng số tiền
dự trữ này ể cho vay. Khi các doanh nghiệp hoặc dân cư vay khoản tiền ó, nó ược sử
dụng ể thanh toán chi trả và có thể một phần hoặc toàn bộ ược kí gửi trở lại vào một
ngân hàng dưới hình thức tiền gửi không kì hạn, ngân hàng lại tiếp tục có vốn ể cho
vay. Như vậy từ lượng tiền dự trữ ban ầu, hệ thống ngân hàng thông qua các hoạt ộng
của mình có thể làm hình thành lượng tiền gửi không kỳ hạn rất lớn. Số tiền này ược lOMoARcPSD| 36477832
các doanh nghiệp, dân cư sử dụng ể thanh toán qua ngân hàng, vì vậy nó ược tính là
một bộ phận của khối tiền giao dịch trong nền kinh tế, ược sử dụng ể áp ứng nhu cầu về tiền.
2.3. Mức cung tiền tệ
Khối lượng tiền giao dịch do NHTƯ và các tC ổ chức tín dR ụng cung ứng cho nền
kinh tế áp ứng cho nhu cầu sử dụng tiền bao gồm hai bộ phận chính là tiền mặt trong
lưu hành ( C ) và tiền gửi không kỳ hạn ( D ). Tiền dự trữ của các ngân hàng kinh
doanh ( R ). Mối quan hệ giữa mức cung tiền giao d ịch (MS) và cơ số tiền
(MB) thể hiện qua hình 1. Cơ số tiền : MB C
Mức cung tiền giao dịch : MS D
Hình 1. Mối quan hệ giữa MS và MB
NHTƯ với chức năng là ngân hàng phát hành thực hiện việc kiểm soát và iều
tiết khối lượng tiền cung ứng cho nền kinh tế nhằm ảm bảo sự ổn ịnh thị trường, nó
trực tiếp iều chỉnh khối lượng tiền mặt ang tồn tại và kiểm soát gián tiếp việc tạo ra
các khoản tiền gửi không kỳ hạn của các ngân hàng thương mại. Toàn bộ khối lượng
tiền cung ứng ược xác ịnh theo hệ số tạo tiền so với lượng tiền cơ bản do NHTƯ phát hành theo công thức:
MS = MBm Trong ó:
MS: Mức cung tiền giao dịch
MB: Cơ số tiền m: hệ số tạo tiền. 1+C m= D + r +rE CD D lOMoARcPSD| 36477832
Với: C/D: Tỷ lệ tiền mặt trong lưu hành so với tiền gửi không kỳ hạn.
rD: Tỷ lệ dự trữ buộc. rE: Tỷ lệ dữ trữ dư thừa của các ngân hàng thương mại.
Mặc dù có rất nhiều chủ thể có tác ộng tới mức cung ứng tiền nhưng NHTƯ
vẫn có thể sử dụng các công cụ của mình ể iều chỉnh mức cung tiền theo ý muốn chủ
quan ể thực hiện chính sách tiền tệ.
3. Cân ối cung cầu tiền tệ
Thị trường tiền tệ luôn hướng về iểm cân bằng khi mức cung tiền tệ bằng mức cầu
tiền tệ. Điều kiện cho sự cân bằng của thị trường tiền tệ là: MS=MD Hay: ⎛ ⎞
MSΡ = f ⎜⎝i−;Y+ ⎟⎠
Khi mức gía (P) và thu nhập thực tế (Y) cho trước, sự cân bằng cung và cầu tiền thực
tế sẽ tạo ra mức lãi xuất cân bằng (i) trên thị trường. MD MS Lãi P P su ấ t, i 2 i 2 1 i 1 3 i 3 Q 2 Q 1 Q 3 Khối lượng tiền M1
Hình 2: Sự cân ối của thị trường tiền tệ thực tế, P
Mức cầu tiền thực tế có liên hệ dương với thu nhập thực tế và liên hệ âm với
lãi suất vì vậy trên ồ thị phản ánh thị trường tiền tệ, ường cầu tiền thực tế (MD/P) có
ộ nghiêng xuống dưới. Mức cung tiền ược iều chỉnh bởi NHTƯ, do NHTƯ ấn ịnh lOMoARcPSD| 36477832
không phụ thuộc vào lãi suất vì vậy ường cung tiền thực tế thẳng ứng. Giao iểm giữa
ường cung tiền thực tế và ường cầu tiền thực tế như ồ thị xác ịnh lãi suất cân bằng
của thị trường (i) tương ướng với khối lượng tiền thực tế trong lưu thông (Q), nó phản
ánh trạng thái mà thị trường tiền tệ luôn hướng tới.
Nếu thị trường tiền tệ ở tại iểm 2, lượng cầu tiền thực tế thấp hơn lượng cung về tiền
thực tế một khoảng Q1 – Q2 tức là có sự dư cung về tiền. Nếu các tổ chức và cá nhân
ang giữ nhiều tiền hơn họ muốn ở mức lãi suất i2 cao hơn mức lãi suất cân bằng i1, họ
sẽ cố gắng giảm lượng tiền bằng cách mua các tài sản sinh lãi, tức là em cho vay. Tuy
nhiên khi có ít người muốn vay với lãi suất i2 do vậy lãi suất thị trường sẽ bị áp lực
làm giảm xuống tới iểm cân bằng i1.
Nếu lãi suất thị trường ban ầu ở iểm i3 thấp hơn lãi suất cân bằng i1, sẽ có lượng
dư cầu tiền thực tế Q3 – Q1. Các tổ chức cá nhân giữ ít tiền hơn họ sẽ muốn nâng số
tiền họ giữ bằng cách bán các trái phiếu lấy tiền, ẩy lãi suất tăng lên tới mức lãi suất
i1, khi ó thị trường cân bằng lãi suất không tăng nữa.
Như vậy thị trường luôn chuyển ộng tới một mức lãi suất cân bằng tại ó mức
cung tiền thực tế bằng mức cầu tiền thực tế. Sự cân ối này cho thấy trong ngắn hạn
khi mức giá và sản lượng chưa kịp iều chỉnh; nếu NHTƯ tăng mức cung ứng tiền, lãi
suất thị trường sẽ ược iều chỉnh giảm, ngược lại khi mức cung tiền giảm xuống sẽ ẩy
lãi suất thị trường tăng lên. Chính vì vậy, khi NHTƯ tìm cách kiểm soát cả mức cung
tiền và mức lãi suất của thị trường ều dẫn tới nguy cơ mất cân ối thị trường.
VI. TÁC ĐỘNG CỦA TIỀN TỆ ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH TẾ
Sự phân tích cung cầu tiền tệ cho thấy, trong cơ chế thị trường bất kỳ sự thay ổi nào
của mức cung tiền tệ cũng sẽ ược thị trường iều tiết ể có sự cân ối giữa mức cung tiền
tệ và mức cầu tiền. Sự iều chỉnh ó không chỉ ơn thuần gây ra những thay ổi trong mức
giá chung mà còn có tác ộng tới nhiều các hoạt ộng của nền kinh tế. Để thấy rõ hơn
vai trò của tiền tệ trong nền kinh tế chúng ta i vào xem xét tác ộng của tiền tệ tới các hoạt ộng kinh tế.
Theo mô hình tổng cung - tổng cầu (AS-AD); sự thay ổi của AD dẫn ến sự thay ổi
của sản lượng và giá cả. Khi tổng cầu tăng sẽ làm tăng sản lượng và mức giá cả, ngược
lại việc giảm AD có thể dẫn tới sự sụt giảm sản lượng và làm lạm phát giảm. lOMoARcPSD| 36477832
Theo sự phân tích của trường phái Keynes, tổng cầu bao gồm 4 bộ phận cấu
thành: chi tiêu tiêu dùng (C), tức tổng cầu về hàng tiêu dùng và dịch vụ, chi tiêu ầu tư
có kế hoạch (I), tức tổng chi tiêu theo kế hoạch của các hãng kinh doanh về nhà xưởng,
máy móc và những ầu vào khác của sản xuất; chi tiêu của Chính phủ (G) và xuất khẩu
ròng (NX) tức chi tiêu của nước ngoài ròng về hàng hoá dịch vụ trong nước.
AD = C + I + G + NX
Sự tác ộng của tiền tệ tới hoạt ộng kinh tế ược thể hiện thông qua sự tác ộng tới các
bộ phận của tổng cầu bao gồm những tác ộng tới chi tiêu ầu tư, chi tiêu tiêu dùng và buôn bán quốc tế. 1.Chi tiêu ầu tư
Sự thay ổi của MS tác ộng tới I thông qua:
- Chi phí ầu tư. Việc thu hẹp mức cung tiền tệ của NHTƯ sẽ ẩy lãi suất tăng
lên, chi phí tài trợ cho các hoạt ộng ầu tư có thể tăng lên dẫn tới giảm lượng ầu tư,
AD suy giảm làm giảm sản lượng và giá cả.
Ngược lại khi NHTƯ mở rộng tiền tệ, lãi suất cân bằng của thị trường giảm i,
chi phí ầu tư rẻ hơn có thể mở rộng ầu tư, tổng cầu tăng làm tăng sản lượng và giá cả.
Tuy nhiên lãi suất không thể ại diện ầy ủ cho chi phí ầu tư nên những tác ộng này có thể không rõ ràng.
- Sự sẵn có của các nguồn vốn
Khi chính sách tiền tệ là thắt chặt, mức cung tiền giảm, mặc dù lãi suất có thể
thay ổi rất ít nhưng khả năng cho vay của các ngân hàng có thể giảm (rD tăng). Việc
hạn chế tín dụng của các ngân hàng thương mại làm cho chi tiêu ầu tư giảm xuống
dẫn tới AD giảm. Khi NHTƯ mở rộng tiền tệ có thể làm tăng khả năng cho vay của
các ngân hàng thương mại, làm cho chi tiêu ầu tư tăng lên. Sự tác ộng này ược thể hiện ở sơ ồ:
MS  khả năng cho vay  I  AD  thu nhập và giá cả
Tuy nhiên khả năng cho vay của các ngân hàng thương mại ược mở rộng không
ồng nghĩa với việc nguồn vốn này sẽ ược tận dụng ngay, nó còn tuỳ thuộc vào khả
năng hấp thụ vốn của nền kinh tế. Việc hạn chế khả năng cho vay của hệ thống ngân
hàng có tác dụng tốt hay không còn tuỳ thuộc giới hạn của việc kiểm soát vốn quốc tế. lOMoARcPSD| 36477832
Ngoài ra, sự thay ổi của cung tiền tệ có tác dụng ến giá cổ phiếu, khi dân chúng
giữ nhiều tiền hơn họ muốn chẳng hạn, chi tiêu vào thị trường cổ phiếu có thể tăng
lên làm tăng giá cổ phiếu; giá trị ròng của các hãng tăng lên có nghĩa là những người
cho vay sẽ ược ảm bảo nhiều hơn cho các khoản vay của mình, như vậy khuyến khích
cho vay ể tài trợ cho chi tiêu ầu tư, tổng cầu tăng thúc ẩy sự gia tăng sản lượng và giá cả.
2. Chi tiêu tiêu dùng
- Ảnh hưởng ối với lãi suất
Do chi tiêu tiêu dùng hàng lâu bền thường ược tài trợ một phần bằng i vay, do
vậy lãi suất thấp hơn sẽ khuyến khích người tiêu dùng tăng chi tiêu tiêu dùng lâu bền.
Sự ảnh hưởng của tiền tệ tới tổng cầu như sau:
M i  chi tiêu tiêu dùng lâu bền  AD  thu nhập và giá cả
Cũng tương tự như ối với ảnh hưởng ến chi tiêu ầu tư, sự ảnh hưởng của lãi
suất ến chi tiêu tiêu dùng lâu bền có thể là nhỏ.
- Ảnh hưởng ến thị trường cổ phiếu
Chi tiêu tiêu dùng cho hàng hoá lâu bền và dịch vụ của dân cư phụ thuộc rất
lớn vào thu nhập cả ời của họ chứ không phải chỉ là thu nhập hiện tại. Khi giá cổ
phiếu tăng lên, giá trị tài sản tài chính tăng lên làm thu nhập cả ời của người tiêu dùng và tiêu dùng sẽ tăng.
Cơ chế tác ộng này như sau:
M  giá cổ phiếu  thu nhập cả ời  tiêu dùng AD  Y,P
Mặt khác, khi giá cổ phiếu tăng, giá trị các tài sản tài chính tăng, người tiêu
dùng có khả năng tài chính ảm bảo hơn sẽ ánh giá những khó khăn tài chính ít xảy ra
hơn. Việc chi tiêu về hàng hoá lâu bền của người tiêu dùng bị ảnh hưởng bởi những
khó khăn tài chính có thể xảy ra trong tương lai. Khi những khó khăn này xảy ra, họ
sẽ phải bán các tài sản của mình ể tăng thêm tiền mặt, việc bán các tài sản tài chính
như cổ phiếu sẽ thuận lợi cho việc bán các hàng hoá tiêu dùng lâu bền như vật dụng
tiêu dùng, phương tiện i lại, nhà ở…Do vậy giá cổ phiếu tăng có thể khuyến khích
người tiêu dùng chi tiêu nhiều hơn cho hàng tiêu dùng lâu bền.
Cơ chế tác ộng sẽ là:
M  giá cả phiếu  giá trị tài sản tài chính   khả năng khó khăn TC 
chi tiêu nhà ở, hàng tiêu dùng lâu bền  AD  Y,P. lOMoARcPSD| 36477832 3. Xuất khẩu ròng
Trong bối cảnh nền kinh tế mở của các quốc gia và việc áp dụng chế ộ tỷ giá
thả nổi, sự ảnh hưởng này thông qua tác ộng vào tỷ giá hối oái. Khi lãi suất trong
nước giảm (lạm phát chưa thay ổi) tiền gửi bằng nội tệ sẽ kém hấp dẫn hơn so với tiền
gửi ngoại tệ, kết quả là nhu cầu về ngoại tệ cao hơn so với nội tệ làm cho giá ồng nội
tệ giảm so với ngoại tệ và làm cho hàng nội ịa rẻ hơn so với hàng ngoại, xuất khẩu
ròng tăng lên và vì vậy tổng cầu tăng lên. Cơ chế tác ộng này ược tóm tắt:
M i  E  NX  AD  Y,P.
Như vậy: Sự thay ổi của mức cung tiền tệ có tác ộng tới các hoạt ộng kinh tế
thông qua các tác ộng tới những bộ phận của tổng cầu như chi tiêu ầu tư, chi tiêu tiêu
dùng, xuất khẩu ròng. Tuy nhiên sự tác ộng này mạnh hay yếu còn tuỳ thuộc vào sự
phản ứng của nền kinh tế. Nếu nền kinh tế ang trong giai oạn phát triển và linh hoạt
thì chính sách tiền tệ có hiệu quả lớn hơn. Trong trường hợp nền kinh tế trì trệ, các
nguồn tài chính ược tạo ra có thể không ược tận dụng ầy ủ và chính sách tiền tệ ít có hiệu lực hơn.
CHƯƠNG II NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ TÀI CHÍNH
I. SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA TÀI CHÍNH
1. Tiền ề ra ời của tài chính
Tài chính là một phạm trù kinh tế - lịch sử. Sự ra ời, tồn tại và phát triển của nó
gắn liền với sự phát triển của xã hội loài người. Từ toàn bộ lịch sử phát sinh, phát
triển của tài chính chúng ta thấy: Tài chính chỉ ra ời và tồn tại trong những iều kiện
lịch sử nhất ịnh, khi mà ở ó có những hiện tượng kinh tế - xã hội khách quan nhất ịnh
xuất hiện và tồn tại. Có thể xem những hiện tượng kinh tế - xã hội khách quan ó là
những tiền ề khách quan quyết ịnh sự ra ời, tồn tại và phát triển của tài chính.
Karl Marx trong tác phẩm nghiên cứu Kinh tế chính trị học ã chỉ ra hai tiền ề ra
ời của tài chính, ó là sự ra ời, tồn tại của Nhà nước và sự xuất hiện, phát triển của nền
sản xuất hàng hoá - tiền tệ.
a. Tiền ề thứ nhất: Sự ra ời và tồn tại của Nhà nước. lOMoARcPSD| 36477832
Trong các hình thái xã hội có Nhà nước, tài chính ã từng tồn tại với tư cách là
một công cụ trong tay Nhà nước ể phân phối sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân,
ảm bảo cho sự tồn tại và hoạt ộng của Nhà nước. Nhà nước ầu tiên trong xã hội loài
người là Nhà nước chủ nô, cùng với sự xuất hiện và tồn tại của nó, những hình thức
sớm của tài chính như thuế cũng bắt ầu xuất hiện.
Khi một hình thái xã hội mới thay thế một hình thái xã hội cũ, thì một nền tài
chính mới ra ời phù hợp với hình thái Nhà nước mới. F. Ănghen viết : “Để duy trì
quyền lực công cộng ó, cần phải có những sự óng góp của những người công dân của
Nhà nước, ó là thuế má. Với những bước tiến của văn minh thì bản thân thuế má cũng
không ủ nữa; Nhà nước còn phát hành hối phiếu vay nợ, tức là phát hành công trái”.
Trong các chế ộ xã hội phát triển, các Nhà nước với chức năng quản lý xã hội
trong mọi lĩnh vực kinh tế, văn hoá, giáo dục, quốc phòng… ều tăng cường tài chính của mình.
Như vậy, có thể nói rằng trong iều kiện lịch sử nhất ịnh khi có sự xuất hiện, tồn
tại và hoạt ộng của Nhà nước thì có sự xuất hiện, tồn tại và hoạt ộng của tài chính.
b. Tiền ề thứ hai: Sự tồn tại và phát triển của kinh tế hàng hoá - tiền tệ.
Lịch sử phát triển của tài chính cho thấy rằng, khi những hình thức tài chính ầu
tiên xuất hiện theo sự xuất hiện của Nhà nước (thuế) thì ã có sự xuất hiện và tồn tại
của sản xuất hàng hoá - tiền tệ, và hình thức tiền tệ ã ược sử dụng trong lĩnh vực của
các quan hệ tài chính như một tất yếu.
Trong chế ộ chiếm hữu nô lệ, thuế bằng tiền ã ược áp dụng (như thuế quan, thuế
gián thu, thuế chợ, thuế tài sản…). Trong chế ộ phong kiến, theo với sự mở rộng các
quan hệ thị trường, sản xuất hàng hoá và tiền tệ, lĩnh vực của các quan hệ thuế bằng
tiền ã mở rộng và tiến hành thường xuyên hơn (như thuế ất, thuế gián thu với vật
phẩm tiêu dùng, thuế hộ gia ình…), tín dụng Nhà nước cũng bắt ầu phát triển.
Với sự phát triển vượt bậc của kinh tế hàng hoá - tiền tệ thu nhập bằng tiền qua
thuế và công trái ã trở thành nguồn thu chủ yếu của Nhà nước. Theo với thu nhập
bằng tiền, chi tiêu bằng tiền ã làm phong phú các hình thức chi tiêu và linh hoạt trong
khi sử dụng vốn. Chính trong thời kỳ phát triển kinh tế tư bản, ngân sách Nhà nước -
một loại quỹ tiền tệ tập trung ã ược hình thành và ngày càng có tính hệ thống chặt
chẽ, ngày càng óng vai trò quan trọng phân phối của cải xã hội dưới hình thức giá trị. lOMoARcPSD| 36477832
Kinh tế hàng hoá tiền tệ càng phát triển, thì hình thức giá trị tiền tệ càng trở
thành hình thức chủ yếu của thu nhập và chi tiêu của Nhà nước. Kinh tế hàng hoá -
tiền tệ ã mở rộng lĩnh vực của các quan hệ tài chính. Nền kinh tế tư bản ra ời và phát
triển, thì hình thức giá trị tiền tệ của các quan hệ tài chính ã là một yếu tố bản chất của tài chính.
Như vậy, sự tồn tại và phát triển của kinh tế hàng hoá - tiền tệ là một tiền ề
khách quan quyết ịnh sự ra ời và phát triển của tài chính.
Khi nói ến tiền ề của tài chính, một số nhà lý luận kinh tế nhấn mạnh ến tiền ề
thứ nhất - tức là nhấn mạnh ến sự tồn tại của Nhà nước; nhưng một số nhà kinh tế
khác không tán thành quan iểm ó; các nhà kinh tế này ưa ra ví dụ về một Nhà nước
Khơ-me không thừa nhận nền kinh tế hàng hoá tiền tệ, do ó không có nền tài chính.
Nhiều nhà lý luận kinh tế nhất trí nhấn mạnh ến tiền ề thứ hai. Theo các nhà kinh tế
học này, ặc biệt nhấn mạnh ến sự ra ời và tồn tại của tiền tệ và cho rằng ây là tiền ề
có tính chất quyết ịnh sự ra ời và tồn tại của tài chính. Các nhà lý luận này dẫn chứng
bằng thời kỳ kinh tế xã hội chủ nghĩa, khi ó Nhà nước XHCN không thừa nhận nền
kinh tế hàng hoá, nhưng tồn tại tiền tệ nên vẫn tồn tại một nền tài chính.
2. Sự cần thiết khách quan của tài chính
Khi nghiên cứu các tiền ề của tài chính, chúng ta thấy rằng: chính sự tồn tại của
Nhà nước và sự tồn tại của nền kinh tế hàng hoá - tiền tệ quyết ịnh tính tất yếu khách
quan tồn tại của tài chính.
Trong quá trình phát sinh, phát triển của nền kinh tế hàng hoá tiền tệ, Nhà nước
ra ời; ể tồn tại và phát triển cũng như ể thực hiện chức năng quản lý toàn diện xã hội
của Nhà nước ở các quốc gia và ở mọi thời kỳ, cần thiết phải sử dụng tài chính. Vì:
- Thông qua các quan hệ tài chính, ể thực hiện phân phối của cải xã hội theo yêu
cầu phát triển quốc gia.
- Sử dụng công cụ tài chính iều tiết một phần thu nhập cuả các thành phần kinh
tế, phục vụ các mục tiêu kinh tế xã hội trong các giai oạn phát triển.
- Thông qua phân phối tài chính, ảm bảo tái sản xuất xã hội và thực hiện ầu tư phát triển kinh tế. lOMoARcPSD| 36477832
- Sử dụng các công cụ tài chính, thực hiện giám sát toàn bộ các hoạt ộng của
quốc gia, ảm bảo sử dụng các nguồn tài chính có hiệu quả.
Tóm lại, sự cần thiết khách quan của tài chính là do sự tồn tại khách quan của
các tiền ề tài chính. Trong ó, ể áp ứng yêu cầu phát triển của nền kinh tế và quản lý
xã hội, Nhà nước của các quốc gia cần thiết phải nắm lấy tài chính như một công cụ
sắc bén ể quản lý quốc gia.
II. BẢN CHẤT CỦA TÀI CHÍNH
Khi nghiên cứu lịch sử phát triển của tài chính, chúng ta thấy quá trình phát
triển kinh tế xã hội ã thúc ẩy sự phát triển của tài chính, và trong các hình thái xã hội
khác nhau thì nền tài chính cũng có những biểu hiện thay ổi.
Các nhà lý luận kinh tế ở các thời kỳ khác nhau và chế ộ xã hội khác nhau, nhận
thức về bản chất của tài chính không có sự nhất quán hoàn toàn. Lý thuyết về tài
chính, tín dụng, tiền tệ và ngân hàng của K.Marx tuy có hạn chế vì iều kiện lịch sử
(Marx nghiên cứu vấn ề này từ cuối TK XIX), nhưng giá trị của nó ến nay nhiều nhà
kinh tế học hiện ại vẫn phải thừa nhận.
Nghiên cứu một phạm trù kinh tế, òi hỏi phải xem xét hình thức biểu hiện bên
ngoài và bản chất bên trong của nó.
1. Hiện tượng tài chính.
Khi quan sát thực tiễn các quá trình vận ộng kinh tế- xã hội có thể dễ dàng nhận
thấy các hiện tượng tài chính thể hiện ra như sự vận ộng của vốn tiền tệ, như: Các
khoản chi trả chuyển từ doanh nghiệp này thành các khoản thu của doanh nghiệp
khác, các khoản nộp (chi) chuyển từ các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế, dân cư
thành các khoản thu của Ngân sách Nhà nước, các khoản chi chuyển từ Ngân sách
Nhà nước thành các khoản thu của các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế xã hội, dân cư…
Từ các hiện tượng tài chính ó cho thấy, trong iều kiện nền kinh tế hàng hoá tiền
tệ, sự vận ộng của vốn tiền tệ là tất yếu và diễn ra liên tục. Sự vận ộng ó của vốn tiền
tệ, xét theo ý nghĩa là sự thay ổi chủ sở hữu vốn tiền tệ ó, có thể thấy các hiện tượng lOMoARcPSD| 36477832
tài chính biểu hiện các quan hệ giữa những người chi trả với những người thu nhận
vốn tiền tệ. Sự vận ộng của vốn tiền tệ ã làm thay ổi lợi ích kinh tế của họ.
2. Bản chất của tài chính.
Hiện tượng tài chính - sự vận ộng của các quỹ tiền tệ là biểu hiện bên ngoài của
tài chính, bên trong - bản chất của nó là mối quan hệ giữa người chi trả và người thu
nhận vốn tiền tệ, ây là mối quan hệ giữa hai chủ sở hữu - mối quan hệ xã hội.
a. Đặc iểm của quan hệ tài chính
Các quan hệ tài chính phát sinh về sự vận ộng của vốn tiền tệ - biểu hiện mặt
giá trị của sản phẩm xã hội, là kết quả của hoạt ộng sản xuất thuộc lĩnh vực kinh tế.
Vì vậy các quan hệ tài chính là các quan hệ kinh tế.
Các khoản thu chi của Ngân sách Nhà nước, các doanh nghiệp… biểu hiện vận
ộng của vốn tiền tệ, ều thể hiện việc của cải xã hội ược phân chia thành những bộ
phận khác nhau, mỗi bộ phận ược phân phối cho những chủ thể khác nhau, chứng tỏ
tài chính là các quan hệ về phân phối sản phẩm.
Các hiện tượng tài chính thể hiện ra thành sự vận ộng của vốn tiền tệ, nhất là
sự phân phối sản phẩm dưới hình thức tiền tệ, vì vậy quan hệ tài chính là các quan hệ
phân phối của cải xã hội dưới hình thức tiền tệ.
Các quan hệ phân phối dưới hình thức tiền tệ thuộc về tài chính có những ặc iểm sau:
Thứ nhất: Các quan hệ phân phối ó luôn gắn liền với việc thực hiện những
nhiệm vụ của Nhà nước và áp ứng nhu cầu chung của xã hôi.
Thứ hai: Các quan hệ phân phối luôn gắn liền với việc hình thành, phân phối
và sử dụng các quỹ tiền tệ tập trung và không tập trung, ược sử dụng trên phạm vi
toàn xã hội hoặc trong từng doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế và dân cư. Đây là ặc
iểm ặc trưng của phân phối tài chính.
b. Đặc iểm của các quỹ tiền tệ tài chính
Các quỹ tiền tệ trong quá trình hình thành và sử dụng có những ặc iểm cơ bản sau: lOMoARcPSD| 36477832
- Các quỹ tiền tệ luôn luôn biểu hiện quyền sở hữu của chủ sở hữu. Sự vận ộng
của các quỹ tiền tệ có thể biểu hiện trong phạm vi một hình thức sở hữu hoặc nhiều hình thức sở hữu.
- Các quỹ tiền tệ bao giờ cũng thể hiện tính mục ích của tiền vốn. Đây là tiêu
thức chính của các quỹ tiền tệ tài chính.
- Tất cả các quỹ tiền tệ iều vận ộng thường xuyên, tức là luôn luôn ược sử dụng
( chỉ tiêu ) và bổ sung (thu vào).
- Các quỹ tiền tệ trong việc hình thành và sử dụng, iều thể hiện tính pháp lý và
ược thể thức hoá bằng các văn bản chính quy.
Như vậy các quỹ tiền tệ, trong sự vận ộng của chúng, là phản ánh thể hiện những
quan hệ giữa con người với nhau trong phân phối của cải xã hội dưới hình thái tiền tệ.
Từ những iều phân tích trên, có thể khái quát về bản chất của tài chính như sau:
Tài chính là một mặt của quan hệ phân phối biểu hiện dưới hình thái tiền tệ, ược sử
dụng ể phân phối của cải xã hội, xây dựng và hình thành lên những quỹ tiền tệ tập
trung và không tập trung, và sử dụng các quỹ tiền tệ ó nhằm bảo ảm cho quá trình tái
sản xuất và nâng cao ời sống cho mọi thành viên trong xã hội.
Có thể nói tài chính là một phạm trù trừu tượng ược khái quát từ sự vận ộng của
tiền tệ gắn liền với hoạt ộng của con người.
III. CHỨC NĂNG CỦA TÀI CHÍNH
Chức năng của tài chính là sự cụ thể hoá bản chất của tài chính, nó mở ra nội
dung của tài chính và vạch rõ tác dụng xã hội của tài chính. Chức năng của tài chính
là khả năng bên trong, biểu lộ tác dụng xã hội của nó và tác dụng ó chỉ có thể có ược
với sự tham gia nhất thiết của con người.
Tài chính vốn có hai chức năng cơ bản, chức năng phân phối tổng sản phẩm xã
hội dưới dạng hình thái tiền tệ và chức năng giám ốc bằng tiền ối với toàn bộ hoạt
ộng kinh tế xã hội (gọi tắt là chức năng giám ốc). lOMoARcPSD| 36477832
1. Chức năng phân phối
Phân phối của cải xã hội, trải qua quá trình phân phối lần ầu và nhiều lần phân phối lại.
- Phân phối lần ầu là phân phối tiến hành trong lĩnh vực sản xuất vật chất, hình
thành nên quỹ bù ắp tư liệu sản xuất, những khoản thu nhập ban ầu cho người lao ộng
và thu nhập thuần tuý của xã hội (thu nhập thuần tuý của các doanh nghiệp, tổ chức
kinh tế, dân cư và thu nhập thuần tuý tập trung của Nhà nước).
Trong các tổ chức kinh tế, sản phẩm làm ra sau khi tiêu thụ và thu ược tiền, ược
tiến hành phân phối. Một phần ược sử dụng ể bù ắp vốn cố ịnh và vốn lưu ộng ã tiêu
hao. Một phần trả lương cho người lao ộng. Một phần nộp cho Nhà nước dưới hình
thức các loại thuế. Một phần nộp quỹ bảo hiểm xã hội. Phần còn lại ể hình thành nên
các quỹ của doanh nghiệp, tổ chức kinh tế và phân chia lợi tức cho người góp vốn.
Phân phối lần ầu, mới chỉ tạo ra những khoản thu nhập cơ bản, chưa thể áp ứng
nhu cầu của xã hội. Do ó phải trải qua quá trình phân phối lại.
Phân phối lại thu nhập là tiếp tục phân phối những phần thu nhập cơ bản ược
hình thành qua phân phối lần ầu, ể áp ứng nhu cầu tích luỹ và tiêu dùng của toàn xã
hội (các ngành không sản xuất: Quân ội, Giáo dục, Y tế…).
Mục ích của phân phối lại là:
. Bổ sung thêm vào Ngân sách Nhà nước ể áp ứng nhu cầu chi tiêu cho toàn xã hội.
. Tạo ra nguồn thu nhập cho các lĩnh vực không sản xuất vật chất và những
người làm việc trong các lĩnh vực ó.
. Điều hoà thu nhập giữa các ngành, giữa các doanh nghiệp và các tổ chức kinh
tế, các tầng lớp dân cư.
. Điều tiết các hoạt ộng kinh tế trên phạm vi vĩ mô.
Phân phối lại ược tiến hành thông qua ba biện pháp: Biện pháp tài chính – tín
dụng, biện pháp giá cả và hoạt ộng phục vụ. Trong ó, biện pháp tài chính – tín dụng giữa vai trò trunng tâm. lOMoARcPSD| 36477832
2. Chức năng giám ốc
Chức năng giám ốc của tài chính là chức năng mà nhờ vào ó việc kiểm tra bằng
ồng tiền ược thực hiện ối với quá trình phân phối của cải xã hội thành các quỹ tiền tệ
và sử dụng chúng theo các mục ích ã ịnh.
Như vậy, ối tượng giám ốc của tài chính là quá trình phân phối của cải xã hội
dưới hình thái tiền tệ - quá trình hình thành và sử dụng các quỹ tiền tệ tập trung và
không tập trung theo các mục tiêu ã ịnh.
Cùng với việc xác ịnh ối tượng, cần thiết phải chỉ ra những ặc iểm của giám ốc tài chính.
- Thứ nhất: Giám ốc của tài chính là sự giám ốc bằng tiền thông qua sử dụng
chức năng thước o giá trị và chức năng phương tiện thanh toán của tiền tệ trong vận
ộng của tiền vốn ể tiến hành giám ốc.
- Thứ hai: Giám ốc bằng tiền của tài chính là sự giám ốc bằng tiền thông qua
phân tích các chỉ tiêu tài chính – các chỉ tiêu phản ánh tổng hợp toàn bộ các hoạt ộng
của xã hội và của các doanh nghiệp.
- Thứ ba: Giám ốc bằng tiền của tài chính còn ược thực hiện ối với sự vận ộng
của tài nguyên trong xã hội.
Thực hiện chức năng giám ốc, tài chính nhằm mục ích sau:
- Bảo ảm cho các cơ sở kinh tế cũng như toàn bộ nền kinh tế phát triển theo
những mục tiêu ịnh hướng của Nhà nước.
- Đảm bảo việc sử dụng các nguồn lực khan hiếm môt cách có hiệu quả, tiết
kiệm tới mức tối a các yếu tố sản xuất trong xã hội.
- Bảo ảm sử dụng vốn ạt hiệu quả cao.
- Bảo ảm việc chấp hành pháp luật trong mọi hoạt ộng sản xuất kinh doanh.
Nội dung Giám ốc tài chính, gồm có những nội dung chính sau:
- Giám ốc tài chính trong quá trình thành lập và thực hiện kế hoạch Ngân sách Nhà nước.
- Giám ốc tài chính trong các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế dựa trên cơ sở
chế ộ hạch toán kinh tế và hợp ồng kinh tế. lOMoARcPSD| 36477832
- Giám ốc tài chính trong quá trình cấp phát, cho vay và thanh toán vốn ầu tư XDCB.
Ngoài ra, Giám ốc tài chính còn ược thực hiện trong các hộ kinh tế dân cư.
Giám ốc tài chính dù thực hiện ở âu, cũng ều là sự giám ốc toàn diện mặt giá trị
ối với quá trình hình thành phân phối và sử dụng các nguồn vốn trong quá trình hoạt
ộng của từng khâu và trong toàn xã hội.
Hai chức năng của tài chính có mối quan hệ hữu cơ, bổ sung cho nhau, trong ó
việc thực hiện chức năng phân phối là tiền ề ể thực hiện chức năng giám ốc, và
ngược lại việc thực hiện tốt chức năng giám ốc sẽ tạo iều kiện ể thực hiện chức năng phân phối tốt hơn.
Trên cơ sở nhận thức ược bản chất, chức năng của tài chính, hoạt ộng của tài
chính mới phát huy ược vai trò của nó trong nền kinh tế.
IV. NGUỒN TÀI CHÍNH VÀ HỆ THỐNG TÀI CHÍNH
1. Sự xuất hiện nguồn tài chính
Quá trình sản xuất xã hội, trải qua các khâu sản xuất – phân phối – trao ổi – tiêu
dùng. Mục ích của sản xuất là ể áp ứng nhu cầu tiêu dùng, và cũng chính từ nhu cầu
tiêu dùng mà sinh ra sản xuất sản phẩm. Quá trình sản xuất phải thông qua phân phối
và trao ổi ể ến người tiêu dùng.
Trong nền sản xuất hàng hoá - tiền tệ, quá trình phân phối ược tiến hành như
sau: Trước hết, người sản xuất có sản phẩm em tiêu thụ trên thị trường và thu ược
khoản tiền nhất ịnh - gọi là doanh thu tiêu thụ hay doanh thu bán hàng.
Doanh thu tiêu thụ là doanh thu bằng tiền, nên về phương diện sử dụng nó rất
thuận tiện và linh hoạt, nó dễ phân chia, dễ vận chuyển trao ổi và dễ cất giữ.
Đối với nhà sản xuất, doanh thu bằng tiền sẽ giúp giải quyết tất cả các khoản chi
phí cần thiết, như bù ắp tiêu hao nguyên liệu, khấu hao máy móc, trả lương cho công
nhân, nộp thuế cho Chính phủ, trả lợi tức cho người có cổ phần… Sau khi chi trả,
từng phần tiền doanh thu (khoản doanh nghiệp chi) sẽ thuộc về những người chủ sở
hữu mới, và sẽ tiếp tục vận ộng thông qua các giao dịch trong ời sống kinh tế xã hội.
Đó là quá trình phân phối lại của doanh thu. lOMoARcPSD| 36477832
Về phương tiện tài chính, toàn bộ quá trình phân phối trên ây gọi là phân phối
tài chính, và khoản doanh thu bằng tiền của doanh nghiệp sản xuất chính là nguồn tài
chính – giá trị của sản phẩm hàng hoá ược chuyển hoá trong khi tiêu thụ.
Điều cần nhấn mạnh là, chỉ tới khi hàng hoá ược tiêu thụ, thì người sản xuất mới
có ược nguồn tài chính ể trang trải các khoản chi phí cần thiết. Như vậy, nguồn tài
chính chỉ bao gồm giá trị những sản phẩm hàng hoá ã tiêu thụ ược. Nguồn tài chính
không chỉ giới hạn ở phần thu nhập quốc dân (V+m), mà nguồn tài chính tập hợp
trong nó tất cả các yếu tố hình thành giá trị của sản phẩm hàng hoá ã ược tiêu thụ.
Nguồn tài chính, sau khi xuất hiện ở các doanh nghiệp sản xuất chúng ược di
chuyển qua các luồng ể tham gia vào những tụ iểm vốn khác nhau trong nền kinh tế.
2. Các luồng di chuyển vốn và các tụ iểm vốn
Chúng ta xem xét chu trình tài chính trong nền kinh tế ể thấy rõ vai trò của các
tụ iểm vốn và mối quan hệ giữa các tụ iểm ó.
+ Trước hết là tụ iểm tài chính doanh nghiệp. Chính ở ây nguồn tài chính xuất
hiện và cũng chính ở ây thu hút trở về phần quan trọng các nguồn tài chính trong nền kinh tế.
Nguồn tài chính của doanh nghiệp – doanh thu do tiêu thụ sản phẩm ược phân
phối cho các tụ iểm vốn tiếp theo. Trước hết, một phần ược sử dụng trực tiếp mua tư
liệu sản xuất (TLSX) trên thị trường TLSX. Một phần trả công cho người lao ộng và
chủ doanh nghiệp và lợi tức cổ phần cho người góp vốn, phần này kết hợp với tiền
lương của công nhân viên và tài trợ của thân nhân ở nước ngoài hình thành tụ iểm
vốn hộ gia ình. Một phần nộp thuế cho Nhà nước hình thành tụ iểm vốn Ngân sách
Nhà nước (NSNN). Một phần mua bảo hiểm của các tổ chức bảo hiểm hay gửi ở các
tổ chức tín dụng hình thành tụ iểm vốn các tổ chức tài chính trung gian. Phần còn lại
bổ sung vào các quĩ của doanh nghiệp và có thể tham gia khu vực tài chính quốc tế.
Bên cạnh luồng phân phối ra, tài chính doanh nghiệp còn thu hút các nguồn vốn
khác ể bổ sung nguồn vốn của doanh nghiệp: Vay ngân hàng, phát hành cổ phiếu, liên doanh…
Quá trình phân phối các nguồn tài chính trên ây của TCDN làm nảy sinh hàng
loạt các mối quan hệ tài chính, trong ó có những quan hệ sẽ tiếp tục phát triển, thay lOMoARcPSD| 36477832
ổi ở các tụ iểm vốn tiếp theo có những quan hệ kết thúc và nguồn tài chính i vào tiêu
dùng cho sản xuất và phi sản xuất.
+ Thứ hai là tụ iểm vốn NSNN. NSNN có vai trò là công cụ iều tiết vĩ mô nền
kinh tế thị trường, và ể thục hiện ược vai trò ó NSNN phải có các nguồn vốn ược ộng
viên từ các khu vực kinh tế, từ dân cư và từ các nguồn tài chính nước ngoài.
Quá trình phân phối tài chính qua tụ iểm này như sau: Nguồn thu của NSNN
ược hình thành từ các thuế của các doanh nghiệp và dân cư và từ việc phát hành công
trái, vay nợ và nhận viện trợ nước ngoài. Đồng thời NSNN sử dụng (phân phối) nguồn
tài chính của mình thông qua các khoản chi tiêu thường xuyên và ầu tư phát triển của Chính phủ.
Hoạt ộng thu chi của NSNN làm nảy sinh các mối quan hệ giữa Nhà nước với
các tổ chức kinh tế và dân cư, giữa Nhà nước với các tổ chức tài chính quốc tế. Mặt
khác, chi NSNN làm tăng nguồn vốn tài chính ở các tụ iểm nhận vốn khác nhau.
+ Thứ ba là tụ iểm tài chính hộ gia ình.
Ở các nước kinh tế phát triển, nguồn tài chính này rất ược chú trọng. Thực tế ở
nước ta cũng cho thấy rằng: Tài chính gia ình là một tụ iểm vốn quan trọng. Trong
iều kiện thu nhập của ại bộ phận dân cư cao, rõ ràng ây là nguồn tài chính quan trọng.
Việc khai thác nguồn này không chỉ áp ứng nhu cầu ầu tư kinh tế, mà còn ịnh hướng tích luỹ và tiêu dùng.
Nguồn tài chính dân cư ược hình thành từ thu nhập của các thành viên trong gia
ình, tiền thừa kế, tiền tài trợ từ nước ngoài. Nó sẽ chi phí cho những mục ích khác
nhau, kết quả sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới quan hệ cung cầu trên thị trường và tình hình
phát triển kinh tế xã hội của quốc gia.
Một phần vốn tài chính của hộ gia ình ược phân phối cho tiêu dùng trực tiếp (ăn,
mặc, giải trí, học hành, chữa bệnh…) ở thị trường vật phẩm tiêu dùng (VPTD), một
phần dành dự trữ cho tiêu dùng trong tương lai. Khoản dự trữ này, nếu ược khai thác
biến thành những nguồn vốn ầu tư cho sản xuất kinh doanh sẽ tăng cường tình hình
tài chính cho các tụ iểm vốn khác.
+ Thứ tư là tụ iểm vốn các tổ chức tài chính trung gian. lOMoARcPSD| 36477832
Các tổ chức tài chính trung gian bao gồm: Các NHTM (Ngân hàng thương mại),
các công ty bảo hiểm và các tổ chức tài chính trung gian khác chuyên làm nhiệm vụ
môi giới ể biến những nguồn tài chính tạm thời nhàn rỗi trong xã hội thành những
nguồn vốn ầu tư phát triển kinh tế.
Do hoạt ộng a dạng và phong phú, các tố chức tài chính có khả năng cạnh tranh
với nhau và bổ sung cho nhau tạo nên nguồn tiềm năng to lớn cung cấp vốn cho các
nguồn tài chính khác với nhiều hình thức phong phú. Chúng ta sẽ xem xét sâu hơn
trong phần các tổ chức tài chính trung gian và thị trường tài chính.
+ Một tụ iểm khác của hoạt ộng tài chính, là hoạt ộng tài chính ối ngoại.
Hiện nay, tất cả các lĩnh vực hoạt ộng tài chính trong nước (NSNN, tài chính
doanh nghiệp, các tổ chức tài chính trung gian, tài chính hộ gia ình) ều có quan hệ
trực tiếp tới hoạt ộng tài chính ối ngoại.
Đứng trên góc ộ vĩ mô, thì ây là mối quan hệ giữa tài chính quốc gia với tài
chính quốc tế. Quan hệ này sẽ tạo ược luồng di chuyển vốn từ bên ngoài ể cung ứng
vốn cho nền kinh tế. Trong iều kiện kinh tế mở, chúng ta nhận thức iều ó và vận dụng
trong việc thu hút vốn ầu tư từ nước ngoài, ể tăng cường nguồn lực cho nền kinh tế ất nước.
+ Tài chính của các hội, oàn thể cũng là một tụ iểm vốn quan trọng.
Hoạt ộng của các hội và oàn thể, trước hết là dựa trên nguồn kinh phí óng góp
của hội viên. NSNN cho hỗ trợ một phần. Chi tiêu của các hội cho nhiều mục ích tiêu
dùng khác nhau, trong ó có một số hoạt ộng sản xuất kinh doanh, một mặt tạo ra
nguồn tài chính, mặt khác chính nguồn tài chính của các tổ chức này cũng góp phần
hỗ trợ cho các tụ iểm tài chính khác. Ngoài ra, nó còn tham gia vào nguồn vốn của
các tổ chức tài chính trung gian ( gửi tiền vào ngân hàng hoặc ầu tư khác).
3. Hệ thống tài chính – các nhân tố và mối quan hệ
Khi xem xét các tụ iểm và luồng tài chính, chúng ta thấy bắt ầu từ nguồn tài
chính của các doanh nghiệp sản xuất, quá trình phân phối tài chính xảy ra theo các
luồng khác nhau và các tụ iểm vốn khác nhau. Điểm kết thúc ( chuyển hoá ) của nguồn
tài chính là việc sử dụng chúng cho mục ích tiêu dùng trên thị trường tư liệu sản xuất lOMoARcPSD| 36477832
(TLSX) và thị trường vật phẩm tiêu dùng (VPTD). Đó là quá trình phát sinh, phát
triển, thay ổi của các quan hệ tài chính.
Vai trò và vị trí của các tụ iểm vốn là các nhân tố quan trọng nhất trong quá trình
vận ộng của các nguồn tài chính. Hơn nữa, giữa các nhân tố ó có mối liên hệ phụ
thuộc lẫn nhau và chính sự kết hợp giữa chúng tạo thành một thể thống nhất. Đó chính là hệ thống tài chính.
Chúng ta hãy xem xét mối quan hệ hữu cơ giữa các tụ iểm vốn trong hệ thống
tài chính của nền kinh tế trong sơ ồ các nhân tố tài chính và chu trình phân phối tài
chính (sơ ồ 1) , sơ ồ về quan hệ cung ứng và thu hút các nguồn vốn tài chính (sơ ồ 2)
Sơ ồ 1 – Các nhân tố tài chính và chu trình phân phối tài chính.
Từ sơ ồ trên cho chúng ta thấy các mối quan hệ hữu cơ sau:
- (1) Quan hệ gữa tài chính doanh nghiệp (TCDN) với tài chính hộ gia ình. lOMoARcPSD| 36477832
- (2) Quan hệ giữa TCDN với NSNN
- (3) Quan hệ giữa TCDN với tài chính tổ chức trung gian.
- (4) Quan hệ giữa TCDN với tài chính ối ngoại.
- (5) Quan hệ giữa tài chính hộ gia ình với tài chính ối ngoại.
- (6) Quan hệ giữa NSNN với tài chính tổ chức trung gian.
- (7) Quan hệ giữa NSNN với tài chính ối ngoại.
- (8) Quan hệ giữa tài chính hộ gia ình với tài chính tổ chức trung gian.
- (9) Quan hệ giữa tài chính hộ gia ình với tài chính ối ngoại.
- (10) Quan hệ giữa tài chính tổ chức trung gian với tài chính ối ngoại.
- (A) Quan hệ giữa tài chính hộ gia ình với thị trường VPTD - (B) Quan hệ
giữa TCDN với thị trường TLSX.
Sơ ồ 2 – Quan hệ cung ứng và thu hút các nguồn vốn tài chính. Tài chính hộ Ngân sách
Các sơ ồ trên cho thấy vai trò thu hút vốn và cung ứng vốn chính của các tụ iểm
vốn hợp thành hệ thống tài chính là: Tài chính doanh nghiệp, NSNN, tài chính các tổ lOMoARcPSD| 36477832
chức tài chính trung gian, tài chính hộ gia ình và tài chính ối ngoại. Các nguồn vốn
tài chính sẽ kết thúc sự tồn tại của mình tại thị trường TLSX và thị trường VPTD.
V. VAI TRÒ CỦA TÀI CHÍNH TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1. Hoạt ộng tài chính trong sự ổi mới về cơ chế kinh tế
Kinh tế thị trường là một nền kinh tế mà trước hết mọi sản phẩm của sản xuất
ều mang tính chất hàng hoá với úng nghĩa của nó. Tức là một nền kinh tế mà mọi sản
phẩm sản xuất ra ều ược tiêu thụ trên thị trường với giá cả ược xác ịnh chủ yếu theo
quy luật giá trị và quy luật cung cầu. Nền kinh tế ó không chấp nhận kiểu phân phối
theo mệnh lệnh hành chính với giá cả ép buộc không phản ánh úng giá trị của hàng
hoá, mà trong cơ chế kế hoạch tập trung ã áp dụng. Trong nền kinh tế kế hoạch hoá
tập trung nước ta ã thực hiện một chính sách phân phối như vậy, do ó dã không sử
dụng hiệu quả tiềm năng của ất nước, nền kinh tế bị trì trệ trong một thời gian dài.
Cơ chế thị trường là cơ chế “tự iều chỉnh”, Nhà nước không trực tiếp can thiệp
vào việc kinh doanh của các doanh nghiệp. Do ó doanh nghiệp phải có tính năng ộng
và nhạy cảm ể phát huy ược lợi thế của mình trong cạnh tranh, áp ứng kịp thời các
yêu cầu luôn biến ộng của quy luật cung cầu trên thị trường.
Một ặc iểm quan trọng của nền kinh tế thị trường là nó thực hiện một cơ chế
mở. Cơ chế kinh tế mở trước hết cho phép mọi thành phần kinh tế ược tham gia vào
mọi lĩnh vực hoạt ộng sản xuất, kinh doanh, dịch vụ với ầy ủ mọi nghĩa vụ và quyền
lợi, trên cơ sở bình ẳng. Cơ chế kinh tế mở còn khuyến khích và tạo mọi iều kiện cho
các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế trong sự giao lưu hàng hoá, vốn, tài
sản. Cơ chế kinh tế mở cũng khuyến khích sự giao lưu kinh tế giữa Nhà nước và các
doanh nghiệp, trong nước và nước ngoài, gắn nền kinh tế trong nước với nền kinh tế thế giới.
Hoạt ộng tài chính gắn liền với hoạt ộng phân phối. Trong cơ chế kế hoạch hoá
tập trung, việc phân phối ược tập trung dưới sự chỉ huy của Nhà nước, thì kết quả
phân phối ã ược ịnh oạt trước bởi ý muốn chủ quan của Nhà nước. Công cụ tiền tệ -
tài chính ở ây mang nặng tính chất hình thức, chúng không có vai trò gì trong phân
phối. Các chỉ tiêu phân phối giữa hiện vật và gía trị tách rời nhau. lOMoARcPSD| 36477832
Trong nền kinh tế thị trường, mệnh lệnh hành chính ược thay thế bằng hệ thống
pháp luật. Mọi hoạt ộng sản xuất, trao ổi, phân phối và tiêu dùng tuân theo các quy
luật của nền kinh tế thị trường. Hoạt ộng tài chính thực sự sôi ộng, phong phú ể áp
ứng các yêu cầu về chi trả, thanh toán, giao dịch. Tài chính vừa là phương tiện của
các hành vi kinh tế vừa là mục tiêu của các hành vi kinh tế ó, vì muốn phát triển kinh
tế, phải có cơ sở kinh tế vững vàng và nguồn tài chính khoẻ mạnh.
Trong nền kinh tế thị trường, mọi thành viên ược quyền huy ộng mọi nguồn
vốn ể phục vụ cho sản xuất kinh doanh, phát triển kinh tế. Do ó các công cụ tài chính
cũng ngày càng phát triển và mở rộng ể phục vụ cho yêu cầu này.
Phân phối của Ngân sách Nhà nước, một khâu phân phối quan trọng trong hệ
thống phân phối tài chính, thực hiện phân phối của mình ể ầu tư cho kết cấu hạ tầng,
ảm nhiệm các khoản chi phí chung nhất của toàn xã hội, làm tiền ề thúc ẩy quá trình
ầu tư của các doanh nghiệp.
Sự xuất hiện và phát triển của các tổ chức trung gian tài chính cùng với sự hình
thành và phát triển của thị trường tài chính có vai trò rất quan trọng ối với nền kinh
tế. Chúng không chỉ cạnh tranh với nhau ể tạo ược nguồn vốn nhanh nhất với lãi suất
thấp nhất mà còn bổ sung cho nhau trong việc huy ộng triệt ể các nguồn vốn tạm thời
nhàn rỗi trong toàn xã hội ể cung ứng cho ầu tư. Đồng thời trong nền kinh tế, ngoài
tiền gửi tiết kiệm, tiền trong lưu thông ngoài hệ thống ngân hàng, sẽ xuất hiện hàng
loạt giấy tờ có giá trị (các loại chứng khoán) nhằm mục ích thu hút các nguồn vốn.
Sức mạnh lớn nhất của nền kinh tế thị trường là ở các công cụ tài chính. Chính nó ã
làm sôi ộng nền kinh tế trong các quá trình sản xuất, kinh doanh, dịch vụ; hướng các
nguồn tài chính vào những iểm xung yếu nhất, cần thiết nhất và có hiệu quả nhất ể
phát triển kinh tế - xã hội.
Tuy nhiên, khi ề cao vai trò của nền kinh tế thị trường, chúng ta cũng phải nhìn
thẳng vào những nhược iểm của nó. Cạnh tranh ở nền kinh tế thị trường vừa là ộng
lực thúc ẩy phát triển vừa có thể kìm hãm sự phát triển. Vì trong cạnh tranh, không
tránh khỏi có những doanh nghiệp bị phá sản, gây lãng phí tài nguyên xã hội. Hơn
nữa, trong nền kinh tế cạnh tranh, tất không tránh khỏi tình trạng là có những doanh
nghiệp, những ngành, những vùng và những những nhóm dân cư có thu nhập khác
nhau, có thể những người giàu càng giàu thêm còn những người nghèo càng nghèo lOMoARcPSD| 36477832
thêm. Trong các quốc gia có nền kinh tế thị trường, sự can thiệp của Nhà nước là tất
yếu ể hạn chế mặt tiêu cực của nó. Sử dụng các công cụ chính sách tài chính - tiền tệ
ể tác ộng vào nền kinh tế ước áp dụng phổ biến ở các nước khác nhau với những mức ộ khác nhau.
2. Hoạt ộng tài chính và vấn ề lạm phát
Có nhiều cách nhìn nhận và ánh giá khác nhau về bản chất cũng như nguyên
nhân gây ra lạm phát. Nhưng tất cả các ý kiến ều thống nhất về biểu hiện của lạm phát
là sự gia tăng giá cả. Chính vì vậy khi nói tỉ lệ lạm phát là nói tới tỉ lệ gia tăng giá và
việc chống lạm phát cuối cùng cũng phải hướng vào việc chống tăng giá.
Các nhà kinh tế học, như Jean Bordin ( 1530-1596), David Hume (17111776),
Adam Smith (1723-1790), David Ricardo (1772-1823) cũng như Irving Fisher (1876-
1947) và K.Marx (1818-1867), khi nghiên cứu về lưu thông tiền tệ trong nền kinh tế,
ều có nhận xét rằng khi khối lượng tiền trong lưu thông quá lớn so với khối lượng
hàng hoá có trong lưu thông, thì giá cả hàng hoá sẽ tăng vọt - hiện tượng lạm phát xảy
ra. Vì vậy ể ngăn ngừa lạm phát có hiệu quả, phải sử dụng nhiều công cụ tác ộng trực
tiếp và gián tiếp vào mức cung tiền tệ và khối lượng hàng hoá trong lưu thông.
Lượng tiền chủ yếu trong lưu thông ược cung ứng chủ yếu từ 2 nguồn: Ngân
sách Nhà nước và tín dụng. Khối lượng tiền tệ sẽ quá lớn khi tổng số chi của NSNN
và tổng số cho vay tín dụng vượt qua các nguồn huy ộng ược. Nói cách khác lạm phát
xảy ra khi Chính phủ thực hiện chính sách phát hành cho ngân sách và cho tín dụng qúa giới hạn cho phép.
Điều này có nghĩa, chẳng hạn khi khối lượng hàng hoá trong xã hội là một con
số Q nào ó, tương ương với giá trị tiền tệ là M, khi ó giá cả hàng hoá của một ơn vị
hàng hoá là: P = M/Q. Nếu chúng ta phát hành thêm tiền và lưu thông (qua NSNN
hoặc tín dụng) với một lượng là ∆m, thì giá cả của hàng hoá sẽ là: P1 = (M +
∆m)/Q, mức giá này lớn hơn mức giá trước khi phát hành một lượng ∆p = ∆m/Q và
∆p/P chính là tỉ lệ lạm phát do phát hành gây ra.
Tuy nhiên, ây chỉ là tỷ lệ tính toán, trong thực tế, cần bổ sung nhiều yếu tố ảnh
hưởng khác, như mối quan hệ cung cầu, yếu tố tâm lý…
Nguyên nhân gây ra lạm phát, không chỉ do sự mất cân ối về kinh tế, mà còn
có những nguyên nhân thuộc về lãnh vực tài chính. Điều ó có thể thấy rõ khi nghiên lOMoARcPSD| 36477832
cứu và phân tích tình hình kinh tế - tài chính nước ta trong hơn một thập kỉ qua . Khi
tốc ộ tăng TSP xã hội bình quân năm tăng từ 1,4% (1976-1980) lên 8,7% (1981-1985)
và 5,9% (1986-1989) thì tốc ộ lạm phát tăng từ 21% (1976-1980) lên 74% (1981-
1985) và 297% (1986-1989), như vậy lạm phát tăng không phải do sự trì trệ của sản
xuất, mà do các giải pháp sai lầm về tài chính .
Thực tế úng như vậy, suốt từ năm 1976 ến năm 1991, nền tài chính quốc gia
luôn trong tình trạng bị ộng và suy yếu, bội chi ngân sách và tiền mặt tăng lên rất lớn
và ngày càng gia tăng. Số liệu sau ây minh hoạ iều ó:
Số luợng tiền tệ trong lưu thông trong giai oạn 1976-1980 tăng 5 lần giai oạn
1981-1985 tăng 12,5 lần và 1986-1989 tăng hơn 17 lần.
Các số liệu trên cho thấy, sự mất cân ối trầm trọng giữa tốc ộ tăng khối lượng
tiền trong lưu thông với tốc ộ tăng TSP xã hội ã vi phạm nghiêm trọng cân ối tiền
hàng trong nền kinh tế. Các số liệu về lạm phát trong thời kì này cho chúng ta thấy rõ
iều ó: Từ tỉ lệ 191,6% (1985) vọt lên 587,2% (1986), 416,7% (1987) và 410,7% (1988).
Rõ ràng ây là hậu quả của chính sách tài chính tiền tệ non kém của chúng ta
trong giai oạn ó. Nhất là giai oạn từ tháng 9-1985 ến cuối năm 1988 khi Chính phủ
thực hiện chính sách iều chỉnh giá, lương, tiền thì lạm phát ngự trị ngạo nghễ.
Nhìn lại, chúng ta thấy, một nguyên nhân trực tiếp thúc ẩy lạm phát là việc
chính phủ bơm quá nhiều tiền vào lưu thông cùng với việc tăng giá hàng loạt nguyên
vật liệu sản xuất, tăng lương, gây sức ép tăng chi phí sản xuât ngày càng ẩy giá cả lên
cao. Một nguyên nhân quan trọng khác là, chính sách lãi suất tín dụng của chúng ta
trong thời kì ó chỉ có tác ộng yếu tới mức cung tiền tệ trong nền kinh tế, nó không
khuyến khích người ta tiết kiệm, trái lại tác ộng làm người ta vung tiền ra lưu thông nhiều hơn.
Cuối năm 1988 và ầu năm 1989, Chính phủ mới thực sự sử dụng công cụ tài
chính tấn công trở lại cơn sốt lạm phát. Đó là chính sách sử dụng tỉ giá linh hoạt, phù
hợp với sự biến ộng giá cả trên thị trường và ặc biệt là chính sách lãi suất tiết kiệm.
Việc ưa lãi suất tiết kiệm có kỳ hạn (3 tháng) lên 12%/tháng là một liều thuốc cực
mạnh về mặt tâm lý ể ánh vào lạm phát. Tuy nhiên, cũng phải thừa nhận rằng, việc
chỉnh lãi suất tiết kiệm trong thời kì ó chưa thật sự nhạy bén và linh hoạt, và chưa sử lOMoARcPSD| 36477832
dụng ồng bộ với các công cụ khác, nên kết quả ạt ược trong năm 1989 còn rất bấp
bênh, nguy cơ lạm phát vẫn còn e doạ .
Thực tế tình hình kinh tế những năm 1990-1991 cho thấy mặt dù nền kinh tế có
bước phát triển tiến bộ trong các lĩnh vực sản xuất nông nghiệp….nhưng lạm phát lại
bùng lên và ỉnh cao vào cuối năm 1991 (172%). Một nguyên nhân ở ây là do lạm phát
có sức “sức ỳ” từ những ợt lạm phát trước, nhưng một nguyên nhân khác nữa là Nhà
nước chưa sử dụng ược công cụ quản lý ngoại hối và vàng. Thời kì này, giá vàng và
tỉ giá ngoại tệ còn trôi nổi ngoài vòng kiềm chế của các công cụ tài chính tín dụng.
Do giá vàng và ngoại tệ (chủ yếu là ôla) không ngừng tăng lên ã kích thích người ta
ẩy tiền ra lưu thông ể tích trữ vàng làm cho lượng tiền
trong lưu thông ngày càng tăng lên, gây sức ép lạm phát.
Chỉ từ ầu năm 1992 các công cụ tài chính - tiền tệ mới thực sự iều tiết ược giá
vàng và ngoại tệ, và kết quả là tình hình tài chính - tiền tệ của chúng ta trong năm
1992 khá tốt, lạm phát chỉ còn hai con số - một con số cho phép trong nền kinh tế thị trường.
Có ược kết quả hài lòng năm 1992, chúng ta mới thấy hết ý nghĩa quan trọng
của việc sử dụng ồng bộ, có hiệu quả các công cụ tài chính - tiền tệ trong nền kinh tế
thị trường, của chính sách “thắt chặt tiền tệ” ể ngăn chặn lạm phát.
3. Chính sách tài chính của chính phủ
Trong mỗi giai oạn phát triển kinh tế, Chính phủ ở mỗi một quốc gia cần ề ra
một chính sách tài chính phù hợp ể thực hiện các mục tiêu của nền kinh tế vĩ mô.
Trong số các nội dung quan trọng của chính sách tài chính quốc gia, nổi lên hai nội dung lớn là:
- Chính sách tạo vốn và sử dụng vốn trong nền kinh tế. - Chính
sách iều hoà thu nhập thông qua các công cụ tài chính.
a. Chính sách tạo vốn và sử dụng vốn trong nền kinh tế
Muốn phát triển kinh tế, cần có 3 yếu tố: Lao ộng, vốn, công nghệ. Các yếu tố
này còn ược gọi là các nguồn lực khan hiếm. Đối với nước ta, lưc lượng lao ộng dồi
dào, nhưng nguồn vốn quá ít ỏi và công nghệ còn lạc hậu. Tất nhiên là muốn ổi mới
công nghệ cũng cần phải có vốn. Do ó, vốn là vấn ề mấu chốt trong chính sách tài
chính ở giai oạn hiện nay. lOMoARcPSD| 36477832
Mục tiêu của nền kinh tế vĩ mô ở mọi quốc gia là gia tăng tổng sản phẩm quốc
dân (GNP). Muốn gia tăng GNP, iều tất yếu là phải tăng vốn ầu tư cho sản xuất, kinh
doanh, dịch vụ. Vấn ề ặt ra là xác ịnh nhu cầu vốn trong mỗi thời kỳ như thế nào?
Có nhiều cách tính nhu cầu vốn cho một quốc gia trong một thời kỳ nhất ịnh.
+ Cách thứ nhất: Xác ịnh nhu cầu vốn trên cơ sở gắn với việc giải quyết vấn ề xã hội và việc làm.
+ Cách tính thứ hai: Dựa theo mô hình Harrod Domar: ∆Y = a.∆K
Với: ∆Y - mức gia tăng về sản lượng sản phẩm.
K - mức gia tăng về vốn ầu tư a -
là hệ số tăng trưởng.
Các nhà kinh tế tính toán hệ số tăng trưởng tại các nước ang phát triển biến ộng từ
0,14 – 0,30. Ở nước ta, con số này những năm ầu thập niên 90 khoảng 0,50.
Để thực hiện chính sách tạo vốn cần giải quyết một số nội dung sau:
- Bằng mọi biện pháp và hình thức, các công cụ tài chính phải hướng vào việc
khai thác mọi tiềm năng về vốn trong nền kinh tế.
- Đẩy mạnh các hoạt ộng tài chính ối ngoại nhằm thu hút các nguồn vốn từ bên
ngoài, với các biện pháp vay nợ, xuất nhập khẩu và ầu tư trực tiếp.
- Triệt ể thực hiện nguyên tắc tiết kiệm và hiệu quả trong sử dụng vốn lựa chọn
một cơ cấu ầu tư thích hợp.
- Điều chỉnh cơ cấu chi ngân sách Nhà nước theo hướng giảm các nhu cầu chi
chưa thực sự cấp bách.
- Sử dụng triệt ể các công cụ tài chính trung gian ể khai thông các nguồn vốn và
hình thành thị trường vốn và thị trường tiền tệ, mở rộng tính tự chủ trong mọi hoạt
ộng sản xuất kinh doanh, dịch vụ tài chính - tiền tệ, hoạt ộng môi giới…
b. Chính sách iều hoà thu nhập
Một mâu thuẫn gay gắt trong quá trình phân phối thu nhập là mâu thuẫn giữa
chính sách xã hội với quy luật phân phối trong nền kinh tế thị trường. Vấn ề là chúng
ta phải có một chính sách phân phối hợp lý của cải trong toàn xã hội, chính sách ó
phải bảo ảm ược các mục tiêu của nền kinh tế vĩ mô. lOMoARcPSD| 36477832
Các nhà kinh tế học hiện ại cho rằng có hai công cụ sắc bén của chính sách tài
chính trong phân phối, là: Thuế và chi tiêu ngân sách của chính phủ.
+ Thuế: Mặc dù mọi người ều thừa nhận tác ộng của thuế trong vấn ề phân
phối, nhưng có nhiều quan iểm khác nhau về sử dụng nó ở mức ộ nào, sử dụng ra
sao ể vừa kích thích phát triển kinh tế, vừa iều hoà thu nhập, bảo ảm thích áng nguồn thu ngân sách.
Sử dụng công cụ thuế, trong ó việc sử dụng các loại thuế, ối tượng chịu thuế và
thuế suất là những nội dung quan trọng phù hợp với từng thời kỳ và iều kiện thực tế
nhất ịnh. Ví dụ: Thuế thu nhập là loại thuế ánh vào thu nhập của dân cư và các tổ chức
có thu nhập – là một loại thuế ược áp dụng phổ biến ở các nước kinh tế phát triển,
nhưng ở ta thì diện chịu thuế này chưa áng kể.
Thuế thực sự là một con dao hai lưỡi, nếu sử dụng thuế úng ắn nó có tác ộng
tích cực phát triển kinh tế, nhưng nếu sử dụng không hợp lý thì nó có tác ộng ngược
lại kìm hãm sự phát triển. Ở hấu hết các quốc gia, thuế ược sử dụng như một phương
tiện ảm bảo nguồn thu cho ngân sách Nhà nước, và nó cũng ược coi như một phương
tiện quan trọng iều tiết nền kinh tế.
Ở nước ta, công cụ thuế với tư cách là một công cụ của chính sách tài chính, chỉ
mới thực sự phát huy vai trò của nó ối với quản lý vĩ mô nền kinh tế từ 1990, khi Nhà
nước Việt Nam chính thức ban hành hệ thống thuế mới. Với hệ thống thuế này chính
sách tài chính của quốc gia ã tác ộng tích cực ến nền tài chính quốc gia: giảm áng kể
bội chi ngân sách, góp phần chặn ứng lạm phát thúc ẩy nền kinh tế tăng trưởng tốt.
Tuy còn hạn chế trong cơ cấu của hệ thống thuế và thuế suất trong một vài luật thuế,
nhưng chúng ta ã thấy ược kết quả tích cực của công cụ này ối với kinh tế xã hội nước ta trong những năm qua.
+ Công cụ chi ngân sách: Chi ngân sách là một khoản chi rất lớn của quốc gia ể
áp ứng cho nhu cầu của toàn xã hội. Trong các nước kinh tế phát triển, chi ngân sách
chủ yếu dành cho các chi tiêu công cộng, như: chi cho văn hoá – xã hội, giáo dục, y
tế, an ninh- quốc phòng và chi cho khu vực kinh tế công cộng…Ở nước ta, chi ngân
sách cũng nhằm bảo ảm nhu cầu xã hội, ặc biệt chi cho phát triển kinh tế chiếm một
phần quan trọng. Bởi lẽ, mặc dù nhà nước chủ trương một nền kinh tế nhiều thành
phần, nhưng ở ta kinh tế công cộng chiếm một tỉ trọng lớn trong toàn bộ nền kinh tế. lOMoARcPSD| 36477832
Vấn ề là, trong chính sách tài chính của một quốc gia, việc chi tiêu ngân sách
có ý nghĩa rất lớn ối với kinh tế xã hội của quốc gia ó. Các nhà kinh tế học khi nghiên
cứu nhu cầu của nền kinh tế ở một quốc gia, cho thấy rằng: chi tiêu ngân sách (chi
tiêu của chính phủ) có tác ộng rất lớn tới tổng mức cầu của xã hội. Các khoản chi
khổng lồ của chính phủ cho y tế, giáo dục, quốc phòng và các mục tiêu xã hội (trợ
cấp người nghèo, trợ cấp thất nghiệp…) và ầu tư phát triển kinh tế, ã ẩy nhu cầu xã
hội lên rất cao dễ ưa tới mất cân ối cung- cầu trong nền kinh tế và nguy cơ lạm phát.
Thực tế ở nước ta, trong thời kì có lạm phát, một nguyên nhân là do cơ chế bao
cấp của ngân sách, ngân sách chi quá lớn vượt quá khả năng cung ứng của nền kinh
tế, trong ó chi ầu tư phát triển kinh tế tràn lan chưa có trọng iểm, ã ưa ến lãng phí lớn
tài nguyên của ất nước.
Nhưng cũng phải thấy rằng, Nhà nước Việt Nam- Nhà nước XHCN mà bên cạnh
các mục tiêu kinh tế, nó còn có mục tiêu quan trọng nữa là thực hiện công bằng xã
hội. Để thực hiện công bằng xã hội, các khoản chi phí về trợ cấp xã hội của chính phủ
có ý nghĩa to lớn ối với việc cải thiện ời sống của những người ược hưởng chính sách xã hội. lOMoARcPSD| 36477832
CHƯƠNG III NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ TÍN DỤNG
Tín dụng ra ời rất sớm so với sự xuất hiện của môn kinh tế học và ược lưu truyền
từ ời này qua ời khác. Tín dụng xuất phát từ chữ Credit trong tiếng Anh-có nghĩa là
lòng tin, sự tin tưởng, tín nhiệm. Tín dụng ược diễn giải theo ngôn ngữ Việt Nam là sự vay mượn.
Trong thực tế tín dụng hoạt ộng rất phong phú và a dạng, nhưng ở bất cứ dạng
nào tín dụng cũng thể hiện hai mặt cơ bản: (1) Người sở hữu một số tiền hoặc hàng
hoá chuyển giao cho người khác sử dụng trong một thời gian nhất ịnh và (2) Đến
thời hạn do hai bên thoả thuận, người sử dụng hoàn lại cho người sở hữu một giá trị
lớn hơn. Phần trăm tăng thêm ược gọi là phần lời hay nói theo ngôn ngữ kinh tế là lãi suất.
I. SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA TÍN DỤNG
1. Cơ sở ra ời của tín dụng
Sự phân công lao ộng xã hội và sự xuất hiện sở hữu tư nhân về TLSX là cơ sở
ra ời của tín dụng. Xét về mặt xã hội, sự xuất hiện chế ộ sở hữu về TLSX là cơ sở
hình thành sự phân hoá xã hội: của cải, tiền tệ có xu hướng tập trung vào một nhóm
người, trong lúc ó một nhóm người khác có thu nhập thấp hoặc thu nhập không áp
ứng ủ cho nhu cầu tối thiểu của cuộc sống, ặc biệt khi gặp những biến cố rủi ro bất
thường xảy ra. Trong iều kiện như vậy òi hỏi sự ra ời của tín dụng ể giải quyết mâu
thuẫn nội tại của xã hội, thực hiện việc iều hoà nhu cầu vốn tạm thời của cuộc sống.
2. Quan hệ tín dụng nặng lãi
Quan hệ tín dụng nặng lãi là quan hệ tín dụng ra ời ầu tiên vào thời kỳ cổ ại.
2.1 Chủ thể của quan hệ tín dụng nặng lãi
Chủ thể của quan hệ tín dụng nặng lãi bao gồm: (1) Người i vay: chủ yếu là
nông dân và thợ thủ công, ngoài ra, chủ nô, ịa chủ và quan hệ cũng có một phần i vay
nặng lãi; (2) Người cho vay: Những người kinh doanh thương nghiệp tiền tệ, chủ nô,
ịa chủ và một số quan lại.
2.2 Nguyên nhân xuất hiện tín dụng nặng lãi. 46 lOMoARcPSD| 36477832
Trong iều kiện sản xuất thấp kém, phụ thuộc nhiều vào iều kiện tự nhiên, lại
thêm gánh nặng sưu thuế và các tệ nạn xã hội khác, những người sản xuất nhỏ khi
phải ối phó với những rủi ro xảy ra trong cuộc sống có thể dẫn ến phải i vay ể giải
quyết những khó khăn cấp bách trong ời sống, như mua lương thực, thuốc men, óng
tô, thuế…; còn các tầng lớp khác i vay là ể giải quyết những thiếu hụt tạm thời với các nhu cầu cao.
2.3 Đặc iểm của tín dụng nặng lãi
Tín dụng nặng lãi có những ặc iểm cơ bản sau:
+ Lãi suất cao, do hai nguyên nhân: Thứ nhất là cầu tín dụng lớn hơn cung tín
dụng; thứ hai là nhu cầu i vay thường cấp bách không thể trì hoãn ược.
+ Mục ích vay là tiêu dùng. Đối với nông dân và thợ thủ công thì mục ích sử
dụng vốn vay là ể áp ứng những nhu cầu tối thiểu của cuộc sống như: mua lương thực
ể ăn, thuốc men ể chữa bệnh, nộp tô, óng thuế…Đối với các tầng lớp khác thì mục
ích i vay là ể chi tiêu cho những nhu cầu cao cấp như xây dựng lâu dài, tổ chức dạ hội, mua sắm quí kim…
+ Hình thức vận ộng của vốn trong quan hệ tín dụng nặng lãi biểu hiện rất a
dạng: Cho vay bằng tiền thu nợ bằng tiền hay thu nợ bằng hiện vật…
2.4 Tín dụng nặng lãi trong iều kiện ngày nay
Trong iều kiện ngày nay, tín dụng nặng lãi còn tồn tại khá phổ biến ở các nước
ang phát triển; do các nguyên nhân: (1) Do ảnh hưởng của chế ộ phong kiến; (2) Mức
ộ thu nhập của người lao ộng thấp và (3) Hệ thống tín dụng chưa phát triển.
3. Sự phát triển của quan hệ tín dụng trong nền kinh tế thị trường
Sản xuất hàng hoá là nguyên nhân ra ời của tín dụng. Vì vậy ở bất cứ xã hội nào
có sản xuất hàng hoá thì tất yếu có sự hoạt ộng của tín dụng.
3.1 Nguyên nhân thúc ẩy sự phát triển của tín dụng.
Trong nền kinh tế sản xuất hàng hoá, các doanh nghiẹp muốn tiến hành sản xuất
kinh doanh phải có một số vốn nhất ịnh. Do ặc iểm vận ộng của vốn là tuần hoàn theo
công thức T-H-T và do tính chất thời vụ trong hoạt ộng sản xuất kinh doanh, mà mỗi
doanh nghiệp có lúc thì thiếu vốn có lúc thì thừa vốn. Tuy nhiên, ối với doanh nghiệp
có tính thời vụ thấp việc thừa thiếu vốn tiền tệ với thời gian ngắn hơn và qui mô nhỏ 47 lOMoARcPSD| 36477832
hơn so với xí nghiệp có tính thời vụ cao. Đứng trên giác ộ toàn bộ nền kinh tế quốc
dân, thì tại một thời iểm nhất ịnh sẽ có hiện tượng một nhóm các xí nghiệp có vốn
tạm thời chưa sử dụng trong khi một nhóm những xí nghiệp khác lại có nhu cầu vốn cần bổ sung tạm thời.
Sở dĩ có hiện tượng như vậy là do chu kỳ sản xuất và tính chất thời vụ ở mỗi
doanh nghiệp, ở mỗi ngành kinh tế không giống nhau. Quá trình tái sản xuất là một
quá trình liên tục trên cơ sở phân công và hợp tác trong toàn bộ hệ thống kinh tế, vì
vậy khi mà doanh nghiệp này thừa vốn thì tất cả các doanh nghiệp khác thiếu vốn.
Đây là hiện tượng khách quan, òi hỏi phải có tín dụng làm cầu nối giữa nơi thừa và nơi thiếu.
Trong cơ chế thị trường, tồn tại và phát triển luôn gắn bó với nhau, vì vậy nhu
cầu cho sản xuất không chỉ ể duy trì mức sản xuất như cũ, mà còn có nhu cầu ầu tư
phát triển. Nhu cầu vốn trong trường hợp này dung ể mua sắm TSCĐ, tăng dự trữ vật
tư hàng hoá cho tái sản xuất mở rộng. Đối với các doanh nghiệp, lợi nhuận tích luỹ ể
ầu tư có giới hạn, vì vậy muốn thực hiện ược nhu cầu mở rộng sản xuất cần phải nhờ
ến nguồn vốn trong xã hội. Nguồn vốn áp ứng cho nhu cầu này là vốn tiết kiệm xã
hội, bao gồm vốn tiết kiệm của các nhà kinh doanh, vốn tiết kiệm cá nhân và ngân
sách Nhà nước. Mỗi khoản tiết kiệm có một mục ích nhất ịnh: nhà kinh doanh tiết
kiệm ể mở rộng sản xuất; cá nhân tiết kiệm ể xây dựng nhà cửa, mua sắm xe cộ…
Mục ích của tiết kiệm có thể ược thực hiện ngay hoặc chỉ ược thực hiện trong tương
lai. Do ó trong thời gian chưa thực hiện ược mục ích ã ịnh, những người chủ của vốn
tiết kiệm có thể cho vay dưới hình thức trực tiếp mua trái phiếu hay gián tiếp gởi vào
các tổ chức tiết kiệm. Như vậy sự phát triển của tín dụng xuất phát từ nhu cầu tiết
kiệm và nhu cầu ầu tư.
Tóm lại: Trong nền kinh tế thị trường, ặc iểm tuần hoàn vốn và yêu cầu của quá
trình tiết kiệm và ầu tư òi hỏi phải có tín dụng.
3.2 Tín dụng ngày càng mở rộng và phát triển một cách a dạng.
Trong nền kinh tế thị trường tín dụng ngày càng phát triển. Chủ thể tham gia
các quan hệ tín dụng rất phong phú. Quan hệ tín dụng ược mở rộng về ối tượng và
quy mô, thể hiện trên các mặt sau: 48 lOMoARcPSD| 36477832
- Các tổ chức ngân hàng và các tổ chức tín dụng phát triển mạnh và rộng rãi khắp nơi.
- Phần lớn các doanh nghiệp ều sử dụng vốn tín dụng với khối lượng ngày càng lớn.
- Thu nhập cá nhân ngày càng tăng, nên ngày càng có nhiều người tham gia vào các quan hệ tín dụng.
Ngoài việc mở rộng các quan hệ tín dụng, hình thức tín dụng ngày càng phát
triển a dạng như tín dụng thương mại, tín dụng Ngân hàng, tín dụng Nhà nước và các loại khác.
II. BẢN CHẤT TÍN DỤNG
Tín dụng tồn tại trong nhiều phương thức sản xuất khác nhau, nhưng ở bất cứ
phương thức nào tín dụng cũng biểu hiện ra bên ngoài như là sự vay mượn tạm thời
một vật hoặc một số vốn tiền tệ, nhờ vậy mà người ta có thể sử dụng ược giá trị của
hàng hoá hoặc trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua trao ổi.
Để vạch rõ bản chất của tín dụng cần thiết phải nghiên cứu liên hệ kinh tế trong
quá trình hoạt ộng của tín dụng và mối quan hệ của nó với quá trình tái sản xuất.
1. Sự vận ộng của tín dụng
Tín dụng là một quan hệ kinh tế giữa người cho vay và người i vay, giữa họ có
mối quan hệ với nhau thông qua vận ộng giá trị vốn tín dụng ược biểu hiện dưới hình
thức tiền tệ hoặc hàng hoá. Quá trình vận ộng ó ược thể hiện qua các giai oạn sau:
+ Thứ nhất: Phân phối tín dụng dưới hình thức cho vay. Ở giai oạn này, vốn tiền
tệ hoặc giá trị vật tư hàng hoá ược chuyển từ người cho vay sang người i vay. Như
vậy khi cho vay, giá trị vốn tín dụng ược chuyển sang người i vay, ây là một ặc iểm
cơ bản khác với việc mua bán hàng hoá thôn thường. Mác viết “… Trong việc cho
vay, chỉ có một bên nhận ược giá trị, vì cũng chỉ có một bên nhượng i giá trị mà thôi”.
+ Thứ hai: Sử dụng vốn tín dụng trong quá trình tái sản xuất. Sau khi nhận ược
giá trị vốn tín dụng, người i vay ược quyền sử dụng giá trị ó ể thoả mãn một mục ích
nhất ịnh. Tuy nhiên người i vay không có quyền sở hữu về giá trị ó, mà chỉ tạm thời
sử dụng trong một thời gian nhất ịnh. 49 lOMoARcPSD| 36477832
+ Thứ ba: Sự hoàn trả của tín dụng. Đây là giai oạn kết thúc một vòng tuần hoàn
của tín dụng. Sau khi vốn tín dụng ã hoàn thành một chu kỳ sản xuất ể trở về hình
thái tiền tệ, thì người i vay hoàn trả lại cho người cho vay. Như vậy sự hoàn trả của
tín dụng là ặc trưng thuộc về bản chất vận ộng của tín dụng, là dấu ấn phân biệt phạm
trù tín dụng với các phạm trù kinh tế khác.
2- Hoạt ộng của tín dụng trong phạm vi vĩ mô
Sau năm 1930 lý thuyết cho vay ã ược thừa nhận và sử dụng ể phân tích hoạt
ộng của tín dụng và lãi suất trong nền kinh tế thị trường. Quỹ cho vay ược hình thành
và vận ộng giữa các chủ thể tham gia quá trình tái sản xuất, bao gồm các doanh nghiệp
trong lĩnh vực sản xuất, lưu thông; các tổ chức tài chính – tín dụng; Nhà nước và công dân.
2.1 Cung và cầu của quỹ cho vay.
2.1.1. Cung của quỹ cho vay.
Trong nền kinh tế thị trường, cung của quĩ cho vay từ nhiều nguồn khác nhau:
+ Tiết kiệm cá nhân. Thu nhập của cá nhân ược chia làm hai phần là tiêu dùng
và tiết kiệm. Số thu về tiết kiệm cá nhân, một phần ược sử dụng ể mua nhà, ất, hoặc
ầu tư trực tiếp vào các chứng khoán; một phần còn lại ược ầu tư gián tiếp vào thị
trường vốn và tiền tệ thông qua các ngân hàng, công ty tài chính, quỹ tiết kiệm, HTX tín dụng…
+ Tiết kiệm của nhà doanh nghiệp. Tổng số tiết kiệm của nhà doanh nghiệp là
phần lợi nhuận không chia và khấu hao; số tiền tiết kiệm này khi nhà doanh nghiệp
chưa sử dụng ến thì có thể trở thành một bộ phận của quỹ cho vay thông qua thị
trường vốn và tiền tệ.
+ Mức thặng dư của ngân sách nhà nước. Mức thặng dư của NSNN bằng thu
nhập trừ i chi phí về hàng hoá và dịch vụ.
+ Mức tăng của khối lượng tiền tệ cung ứng. Cơ sở ể tính mức tăng này là khối
lượng tiền tệ lưu thông ngoài ngân hàng và tiền trên tài khoản séc.
2.1.2. Cầu về quỹ cho vay.
Trong nền kinh tế hàng hoá-tiền tệ, cầu về quĩ cho vay khá phong phú, a dạng: 50 lOMoARcPSD| 36477832
+ Nhu cầu ầu ầu tư của doanh nghiệp. Khu vực doanh nghiệp óng vai trò quan
trọng nhất về nhu cầu của quỹ cho vay.
+ Nhu cầu tín dụng tiêu dùng cá nhân. Ở các nước phát triển tín dụng tiêu dùng
chiếm một tỷ trọng áng kể.
+ Thâm hụt Ngân sách của Chính phủ: khi NSNN bị thâm hụt Nhà nước phải i
vay thông qua phát hành công trái hay trái phiếu kho bạc ể bù ắp khoản bội chi hàng năm.
+ Ngoài ra mức giảm khối lượng tiền tệ cung ứng và mức tăng dự trữ tiền tệ
cũng là hai thành phần của số cầu.
2.2 Đặc iểm của quỹ cho vay
Quỹ cho vay biểu hiện quan hệ giữa những người tham gia quá trình tái sản
xuất, bao gồm các doanh nghiệp sản xuất và lưu thông hàng hoá cũng như Nhà nước
và dân cư. Mục ích sử dụng quỹ cho vay là nhằm thoả mãn nhu cầu vốn tiền tệ tạm
thời cho sản xuất và tiêu dùng. Quĩ cho vay có các ặc iểm cơ bản sau:
- Quỹ cho vay chủ yếu tập trung và phân phối thông qua các tổ chức tài chính
tín dụng. Trong nền sản xuất hàng hoá hiện ại, phân phối quỹ cho vay thường ược
thực hiện bằng hai cách: (1) Phân phối trực tiếp như mua trái phiếu doanh nghiệp và
(2) Qua các tổ chức trung gian như ngân hàng, công ty tài chính, quỹ tiết kiệm, quỹ
bảo hiểm xã hội, HTX tín dụng và các tổ chức tài chính khác. Trong ó việc phân phối
qua các tổ chức trung gian chiếm ại bộ phận.
- Quỹ cho vay vận ộng trên cơ sở hoàn trả và có lãi suất. Sự hoàn trả là ặc trưng
riêng của quỹ tín dụng, ồng thời nó phản ánh bản chất vận ộng của quỹ cho vay. Tuần
hoàn và chu chuyển vốn trong nền kinh tế quyết ịnh khả năng hoàn trả của tín dụng.
Về hình thức, sự hoàn trả ược thực hiện trên cơ sở thoả thuận bằng hợp ồng tín dụng
giữa người cho vay và người i vay.
Tóm lại: Tín dụng là phương thức huy ộng vốn quan trọng nhất của nền kinh tế
thị trường. Vì vậy sử dụng có hiệu quả phương thức này sẽ góp phần giải quyết nhu
cầu vốn ang là vấn ề cấp thiết cho sản xuất và ầu tư phát triển.
III. CÁC HÌNH THỨC TÍN DỤNG. 51 lOMoARcPSD| 36477832
Trong nền kinh tế thị trường tín dụng hoạt ộng rất a dạng và phong phú. Tuỳ
theo tiêu thức phân loại mà tín dụng ược phân thành nhiều loại khác nhau.
1. Thời hạn tín dụng. Căn cứ vào thời hạn tín dụng, tín dụng ược chia
ra ba loại: tín dụng ngắn hạn, tín dụng trung hạn và tín dụng dài hạn.
+ Tín dụng ngắn hạn: là loại tín dụng có thời hạn dưới một năm và thường ược
sử dụng ể cho vay bổ sung thiếu hụt tạm thời vốn lưu ộng và phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt của cá nhân.
+ Tín dụng trung hạn: là tín dụng có thời hạn từ 1 – 5 năm, ược cung cấp ể mua
sắm tài sản cố ịnh, cải tiến và ổi mới kỹ thuật, mở rộng và xây dựng các công trình
nhỏ có thời gian thu hồi vốn nhanh.
+ Tín dụng dài hạn: là loại có thời hạn trên 5 năm, loại tín dụng này ược sử dụng
ể cung cấp vốn cho XDCB, cải tiến và mở rộng sản xuất có qui mô lớn.
Tín dụng trung hạn và dài hạn ược ầu tư ể hình thành vốn cố ịnh và một phần
tối thiểu cho hoạt ộng sản xuất.
2. Đối tượng tín dụng. Căn cứ vào ối tượng tín dụng, tín dụng ược
chia thành hai loại: tín dụng vốn lưu ộng và tín dụng vốn cố ịnh.
+ Tín dụng vốn lưu ộng: là loại vốn tín dụng ực sử dụng ể hình thành vốn lưu
ộng của các tổ chức kinh tế, như cho vay ể dự trữ hàng hoá, mua nguyên vật liệu cho
sản xuất. Tín dụng vốn lưu ộng thường ược sử dụng ể cho vay bù ắp mức vốn lưu ộng
thiếu hụt tạm thời. Loại tín dụng này thường ược chia ra các loại: cho vay dự trữ hàng
hoá; cho vay chi phí sản xuất và cho vay ể thanh toán các khoản nợ dưới hình thức chiết khấu kỳ phiếu.
+ Tín dụng vốn cố ịnh: là loại tín dụng ược sử dụng ể hình thành TSCĐ. Loại
này ược ầu tư ể mua sắm TSCĐ, cải tiến và ổi mới kỹ thuật mở rộng sản xuất, xây
dựng các xí nghiệp và công trình mới. Thời hạn cho vay là trung hạn và dài hạn.
3. Mục ích sử dụng vốn. Căn cứ vào mục ích sử dụng vốn, tín dụng
ược chia làm hai loại: tín dụng sản xuất lưu thông hàng hoá và tín dụng tiêu dùng. 52 lOMoARcPSD| 36477832
+ Tín dụng sản xuất và lưu thông hàng hoá: là loại cấp phát tín dụng cho các
doanh nghiệp và các chủ thể kinh tế khác ể tiến hành sản xuất hàng hoá và lưu thông hàng hoá.
+ Tín dụng tiêu dùng: là hình thức cấp phát tín dụng cho cá nhân ể áp ứng nhu
cầu tiêu dùng: Như mua sắm nhà cửa, xe cộ, các hàng hoá bền chắc và cả những nhu
cầu hàng ngày. Tín dụng tiêu dùng có thể ược cấp phát dưới hình thức bằng tiền hoặc
dưới hình thức bán chịu hàng hoá.
4. Chủ thể trong quan hệ tín dụng. Căn cứ vào tiêu thức này, thì tín
dụng ược chia thành các loại: tín dụng thương mại, tín dụng Nhà nước
và tín dụng ngân hàng.

+ Tín dụng thương mại: Là quan hệ tín dụng giữa các nhà doanh nghiệp ược
biểu hiện dưới hình thức mua bán chịu hàng hoá. Mua bán chịu hàng hoá là hình thức tín dụng, vì:
. Người bán chuyển giao cho người mua ể sử dụng vốn tạm thời trong một thời gian nhất ịnh.
. Đến thời hạn ược thoả thuận, người mua hoàn lại vốn cho người bán dưới hình
thức tiền tệ và cả phần lãi suất.
Cơ sở pháp lý xác ịnh quan hệ nợ nần của tín dụng thương mại là GIẤY NỢ -
một dạng ặc biệt của khế ước dân sự xác ịnh trái quyền cho người bán và nghĩa vụ
phải thanh toán nợ của người mua. GIẤY NỢ trong quan hệ tín dụng thương mại ược
gọi là kỳ phiếu thương mại (thương phiếu), với 2 loại: hối phiếu và lệnh phiếu.
. Hối phiếu là một thương phiếu do chủ nợ lập ra ể ra lệnh cho người thiếu nợ
trả một số tiền nhất ịnh cho người hưởng thụ khi món nợ áo hạn. Người hưởng thụ có
thể là người phát hành, cũng có thể là thứ ba.
. Lệnh phiếu là một thương phiếu do người thiếu nợ lập ra ể cam kết trả một số
tiền nợ nhất ịnh khi ến hạn cho chủ nợ.
Về hình thức, thương phiếu ược chia ra ba loại: (1) Thương phiếu vô danh,
không ghi tên người thụ hưởng; (2) Thương phiếu ký danh; có ghi tên người thụ
hưởng và (3) Thương phiếu ịnh danh, có ghi tên như thương phiếu ký danh nhưng
không chuyển nhượng cho người khác. 53 lOMoARcPSD| 36477832
. Vai trò của tín dụng thương mại trong nền kinh tế thị trường: Trong nền kinh
tế thị trường, hiện tượng thừa thiếu vốn của các nhà doanh nghiệp thường xuyên xảy
ra, vì vậy hoạt ộng của tín dụng thương mại một mặt áp ứng nhu cầu vốn của những
nhà doanh nghiệp tạm thời thiếu vốn, ồng thời giúp cho các doanh nghiệp tiêu thụ
ược hàng hoá của mình. Mặt khác sự tồn tại của hình thức tín dụng này sẽ giúp cho
các nhà doanh nghiệp chủ ộng khai thác ược nguồn vốn nhằm áp ứng kịp thời cho
hoạt ộng sản xuất kinh doanh.
Tuy vậy tín dụng thương mại vẫn có những hạn chế về qui mô tín dụng, về thời
hạn cho vay, và về phương hướng (giới hạn ối với những xí nghiệp cần hàng hoá ể sử
dụng cho sản xuất hoặc dự trữ), ngoài ra việc cung cấp tín dụng thương mại chỉ ược
thực hiện trên cơ sở tín nhiệm lẫn nhau.
+ Tín dụng ngân hàng: Là quan hệ tín dụng giữa ngân hàng, các tổ chức tín
dụng khác với các nhà doanh nghiệp và cá nhân.
Trong nền kinh tế ngân hàng óng vai trò là một tổ chức trung gian, trong quan
hệ tín dụng nó vừa là người cho vay ồng thời là người i vay. Với tư cách là người i
vay, ngân hàng nhận tiền gửi của các nhà doanh nghiệp, cá nhân hoặc phát hành chứng
chỉ tiền gửi, trái phiếu ể huy ộng vốn trong xã hội. Với tư cách là người cho vay, nó
cung cấp tín dụng cho các nhà doanh nghiệp và cá nhân.
Khác với tín dụng thương mại, ược cung cấp dưới hình thức hàng hoá, tín dụng
ngân hàng ược cung cấp dưới hình thức tiền tệ - bao gồm tiền mặt và bút tệ.
Trong nền kinh tế thị trường, ại bộ phận quỹ cho vay tập trung qua ngân hàng,
nó không chỉ áp ứng nhu cầu vốn ngắn hạn ể dự trữ vật tư hàng hoá, trang trải các chi
phí sản xuất và thanh toán các khoản nợ, mà còn tham gia cấp vốn cho ầu tư XDCB
và áp ứng một phần áng kể nhu cầu tín dụng tiêu dùng cá nhân.
+ Tín dụng Nhà nước: Là quan hệ tín dụng trong ó Nhà nước là người i vay.
Chủ thể trong quan hệ tín dụng Nhà nước bao gồm: Người i vay là Nhà nước
Trung ương và Nhà nước ịa phương, người cho vay là dân chúng, các tổ chức kinh
tế, ngân hàng và nước ngoài. Mục ích i vay của tín dụng Nhà nước là bù ắp khoản bội chi Ngân sách.
Tín dụng Nhà nước bao gồm: tín dụng ngắn hạn và tín dụng dài hạn. 54 lOMoARcPSD| 36477832
. Tín dụng ngắn hạn: là khoản vay ngắn hạn của Kho bạc Nhà nước ể bù ắp các
khoản bội chi tạm thời, thời hạn dưới 1 năm. Tín dụng ngắn hạn của Nhà nước ược
thực hiện bằng cách phát hành kỳ phiếu kho bạc (còn gọi là tín phiếu). Việc phát hành
ược thực hiện bằng hai cách: (1) Phát hành ể vay vốn Ngân hàng Trung ương và (2)
Phát hành ể vay vốn cá nhân và nhà doanhnghiệp.
. Tín dụng dài hạn: Là các khoản vay dài hạn của kho bạc Nhà nước, thường từ
5 năm trở lên. Tín dụng Nhà nước dài hạn ược thực hiện bằng cách phát hành công
trái (trái phiếu). Theo thời gian công trái chia ra hai loại: Trái phiếu thời hạn 5 năm
hoặc 10 năm và trái phiếu vĩnh viễn. Theo phạm vi phát hành, công trái cũng chia ra
hai loại: Trái phiếu quốc nội và trái phiếu quốc tế. Lãi suất công trái ược Nhà nước
qui ịnh lúc phát hành và chi trả hàng năm.
IV. CÁC CHỨC NĂNG CỦA TÍN DỤNG
1. Chức năng của tín dụng
1.1. Chức năng phân phối lại tài nguyên.
Tín dụng là sự vận ộng của vốn từ chủ thể này sang chủ thể khác. Chính nhờ sự
vận ộng của tín dụng mà các chủ thể vay vốn nhận ược một phần tài nguyên của xã
hội phục vụ cho sản xuất hoặc tiêu dùng.
Phân phối tín dụng ược thực hiện bằng hai cách:
+ Phân phối trực tiếp: là việc phân phối vốn từ chủ thể có vốn tạm thời chưa sử
dụng sang chủ thể trực tiếp sử dụng vốn ó là kinh doanh và tiêu dùng. Phương pháp
phân phối này ược thực hiện trong quan hệ tín dụng thương mại và việc phát hành
trái phiếu của Nhà nước và các công ty.
+ Phân phối gián tiếp: Là việc phân phối ược thực hiện thông qua các tổ chức
trung gian, như ngân hàng, HTX tín dụng, Công ty Tài chính...
Trong nền kinh tế hiện ại, phân phối vốn tín dụng qua các tổ chức trung gian
chiếm vị trí quan trọng nhất. Một mặt các tổ chức trung gian tập trung vốn tiền tệ của
các doanh nghiệp và cá nhân ể làm nguồn vốn cho vay, mặt khác chúng phân phối
nguồn vốn ó dưới hình thức cấp tín dụng cho các doanh nghiệp, cá nhân và một phần cho kho bạc Nhà nước. 55 lOMoARcPSD| 36477832
Giữa phân phối qua tín dụng và phân phối qua Ngân sách có những iểm khác
nhau: Đối với tín dụng phân phối trên cơ sở hoàn trả, phân phối vốn liên quan ến thu
nhập quốc dân, và tổng sản phẩm xã hội, phân phối chủ yếu cho lĩnh vực sản xuất
kinh doanh. Trong khi ngân sách phân phối vốn mang tính chất cấp phát, phân phối
chủ yếu liên quan ến thu nhập quốc dân và phân phối chủ yếu cho lĩnh vực phi sản xuất.
1.2 Tạo cơ sở ể lưu thông dấu hiệu trị giá (tiền không ủ giá).
Trong thời kỳ ầu lưu thông là hoá tệ, nhưng khi các quan hệ tín dụng phát triển,
các giấy nợ ã thay thế cho một bộ phận tiền trong lưu thông. Lợi dụng ặc iểm này,
các ngân hàng ã bắt ầu phát hành tiền giấy vào lưu thông. Lúc ầu tiền giấy phát hành
trên cơ sở có dự trữ quí kim (vàng), nhưng dần dần tiền giấy phát hành vào lưu thông
tách rời với dự trữ vàng của ngân hàng.
Ngày nay ngân hàng cung cấp tiền cho lưu thông chủ yếu ược thực hiện thông
qua con ường tín dụng. Đây là cơ sở ảm bảo cho lưu thông tiền tệ ổn ịnh, ồng thời ảm
bảo ủ phương tiện phục vụ cho lưu thông.
Như vậy, nhờ hoạt ộng của tín dụng mà ngân hàng tạo ra tiền phục vụ cho sản
xuất và lưu thông hàng hoá. Tiền tệ do ngân hàng tạo ra gồm:
+ Tiền tệ: Tiền giấy và tiền kim loại không ủ giá trị.
+ Bút tệ (chúng ta sẽ ề cập ở phần sau).
Nhờ vào công cụ nói trên mà tốc ộ lưu thông hàng hoá nhanh hơn và do vậy,
hàng hoá i từ hình thái tiền tệ vào sản xuất và ngược lại ược thúc ẩy mạnh mẽ hơn.
Nói cách khác, tín dụng thúc ẩy lưu thông hàng hoá và phát triển kinh tế.
2- Vai trò của tín dụng
Trong iều kiện nền kinh tế nước ta hiện nay, tín dụng có các vai trò sau:
+ Thứ nhất: Đáp ứng nhu cầu vốn ể duy trì quá trình sản xuất ược liên tục ồng
thời góp phần ầu tư phát triển kinh tế.
Việc phân phối vốn tín dụng ã góp phần iều hoà vốn trong toàn bộ nền kinh tế,
tạo iều kiện cho quá trình sản xuất ược liên tục. Tín dụng còn là cầu nối giữa tiết kiệm
và ầu tư. Nó là ộng lực kích thích tiết kiệm ồng thời là phương tiện áp ứng nhu cầu
về vốn cho ầu tư phát triển. 56 lOMoARcPSD| 36477832
Trong nền kinh tế sản xuất hàng hoá, tín dụng là một trong những nguồn vốn
hình thành vốn lưu ộng và vốn cố ịnh của doanh nghiệp, vì vậy tín dụng ã góp phần
ộng viên vật tư hàng hoá i vào sản xuất, thúc ẩy tiến bộ khoa học kỹ thuật ẩy nhanh
quá trình tái sản xuất xã hội.
+ Thứ hai: Thúc ẩy quá trình tập trung vốn và tập trung sản xuất.
Hoạt ộng của ngân hàng là tập trung vốn tiền tệ tạm thời chưa sử dụng, trên cơ
sở ó cho vay các ơn vị kinh tế. Mặt khác quá trình ầu tư tín dụng ược thực hiện một
cách tập trung, chủ yếu là cho các xí nghiệp lớn, những xí nghiệp kinh doanh hiệu quả.
+ Thứ ba: Tín dụng là công cụ tài trợ cho các ngành kinh tế kém phát triển và ngành kinh tế mũi nhọn.
Trong thời gian tập trung phát triển nông nghiệp và ưu tiên cho xuất khẩu …
Nhà nước ã tập trung tín dụng ể tài trợ phát triển các ngành ó, từ ó tạo iều kiện phát triển các ngành khác.
+ Thứ tư: Góp phần tác ộng ến việc tăng cường chế ộ hạch toán kinh tế của các doanh nghiệp.
Đặc trưng cơ bản của vốn tín dụng là sự vận ộng trên cơ sở hoàn trả và có lợi
tức, nhờ vậy mà hoạt ộng của tín dụng ã kích thích sử dụng vốn có hiệu quả. Bằng
cách tác ộng như vậy, òi hỏi các doanh nghiệp khi sử dụng vốn tín dụng phải quan
tâm ến việc nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, giảm chi phí sản xuất, tăng vòng quay
của vốn, tạo iều kiện nâng cao doanh lợi của doanh nghiệp.
+ Thứ năm: Tạo iều kiện ể phát triển các quan hệ kinh tế với nước ngoài.
Trong iều kiện kinh tế “mở”, tín dụng ã trở thành một trong những phương tiện
nối liền các nền kinh tế các nước với nhau.
V. LÃI SUẤT TÍN DỤNG
Lãi suất là một phạm trù kinh tế tổng hợp, có liên quan chặt chẽ ến một số phạm
trù kinh tế khác và óng vai trò như là một òn bẩy kinh tế cực kỳ nhạy bén có ảnh
hưởng trực tiếp ến các hoạt ộng của doanh nghiệp và dân cư. Quan trọng hơn, nó ược
Nhà nước sử dụng như một công cụ quản lý vĩ mô trong nền kinh tế thị trường. Một 57 lOMoARcPSD| 36477832
nhà kinh tế học nổi tiếng của Pháp A.POIAL ã khẳng ịnh: lãi suất là một công cụ tích
cực trong phát triển kinh tế và ồng thời lại là một công cụ kìm hãm của chính sự phát
triển ấy, tuỳ thuộc vào sự khôn ngoan hay khờ dại trong việc sử dụng chúng.
Trong nền kinh tế kế hoạch hoá, vai trò của lãi suất ược nhìn nhận một cách hết
sức mờ nhạt và lệ thuộc, nhiều khi ược hiểu như sự phân chia cuối cùng của sản xuất
giữa giữa những người sản xuất, người ầu tư vốn và người cho vay.
Trong nền kinh tế thị trường, lãi suất ược các nhà kinh tế học ịnh nghĩa là cái
giá ể vay mượn hoặc thuê những dịch vụ tiền. Vì việc vay mượn hoặc thuê những
dịch vụ tiền liên quan ến việc tạo ra tín dụng, do vậy, người ta có thể coi lãi suất như
là giá cả của tín dụng.
Trong nền kinh tế thị trường, có nhiều loại lãi suất khác nhau: lãi suất cầm cố
thế chấp, lãi suất về những trái khoán công ty, lãi suất về trái phiếu kho bạc, kỳ phiếu
thương mại và nhiều công cụ tín dụng khác. Vô số những lợi tức khác nhau cùng tồn
tại vào một thời iểm; do vậy, lãi suất ược xem xét trên cơ sở sự khác nhau về khả
năng chuyển ổi trên thị trường vốn, rủi ro sai hẹn hoặc không trả ược nợ, ộ dài kỳ hạn
hoàn trả và những lý do về thuế.
Để tiện cho việc nghiên cứu, chúng ta ề cập ến lãi suất theo khái niệm này,
nhưng ể ơn giản hoá, chúng ta loại trừ khả năng chuyển ổi và khả năng sai hẹn.
1. Khái niệm về thời giá
Một công cụ tín dụng như tín phiếu, trái phiếu kho bạc, giấy nhận thanh toán nợ
của chủ ngân hàng… bao giờ cũng bao hàm một sự thoả thuận giữa người mua (người
cho vay) trả số tiền nào ó ể ổi lấy “quyền nhận những khoản tiền trong tương lai”. Vì
công cụ tín dụng liên quan ến những khoản tiền phải trả, ược thực hiện trong tương
lai, do vậy tổng số tiền ghi trên giấy về những khoản phải trả này cần thiết phải ược
chiết khấu ể xác ịnh thời giá ( giá bán hôm nay). Ví dụ một công cụ hứa bảo ảm trả
tiền mặt là 1000 ôla trong thời hạn một năm, thì bao giờ giá bán cũng nhỏ hơn 1000
ôla, vì một cá nhân có 1000 ôla ngày hôm nay có thể ặt số vốn ó vào tài khoản tiết
kiệm hoặc một tích sản sinh lợi khác và sau một năm có thể kiếm ược hơn 1000 ôla.
2. Mối quan hệ giữa thời giá và lãi suất của công cụ tín dụng
Ta hãy xem xét công thức sau ây ể ánh giá giá trị của một công cụ tín dụng. 58 lOMoARcPSD| 36477832 C C PV = 1 + + + C + ( ) 1i + (1 2i)n + (1 + ni)n 1+Fi n
Trong ó PV biểu hiện thời giá của quyền yêu sách.
C1, C2,…Cn : biểu hiện những khoản hoàn lại vào cuối năm thứ 1, 2,…,n. Trong
trường hợp của một trái phiếu, C ại diện khoản tiền trả theo phiếu hàng năm.
F : biểu hiện giá trị ghi trên mặt công cụ, phải ược hoàn trả năm áo hạn. i :
biểu hiện lãi suất thị trường của những công cụ có thể so sánh ược.
Vì lãi suất thị trường ược dùng ể chiết khấu dòng các khoản hoàn trả từ một
công cụ nợ ể xác ịnh thời giá của công cụ ó, nên rõ ràng thời giá và lãi suất thị trường
có mối quan hệ nghịch chiều: lãi suất thị trường tăng lên thì thời giá của công cụ nợ
giảm xuống và ngược lại. Công thức trên có thể ược sử dụng ể ước tính thời giá của
những loại công cụ tín dụng khác nhau.
Ví dụ: Một trái phiếu có mệnh giá là 1.000 USD, thời gian thanh toán 4 năm.
Số tiền mặt trả hàng năm cho người giữ trái phiếu 50 USD. Lãi suất của những công cụ so sánh ược là 5%.
Thời giá của trái phiếu sẽ là: PV = + + + + =1.000(USD)
Nếu công cụ này ược bán với giá thấp hơn 1.000 USD thì người ta sẽ bán những
chứng khoán khác i ể mua nó và ngược lại.
Nếu những lãi suất của những chứng khoán so sánh ược là 6%, thì khi ó thời giá của trái phiếu là: PV = + + + + = 965,34 (USD)
Như vậy nếu công cụ này ược mua với giá cao hơn 965,34 USD thì người ta sẽ
bán nó ể mua các chứng khoán khác. Ví dụ trên minh họa mối liên hệ nghịch giữa
thời giá và lãi suất của một công cụ tín dụng. 59 lOMoARcPSD| 36477832
3- Lãi suất thực và lãi suất danh nghĩa
Về lý thuyết, hiện ang tồn tại hai quan iểm về lãi suất thực và lãi suất danh nghĩa.
3.1. Quan iểm thứ nhất.
Lãi suất thực thường ược hiểu là lãi suất ược vận hành trong một không gian và
thời gian, trong ó giả ịnh lạm phát luôn luôn bằng không. Trong iều kiện không có
lạm phát, lãi suất thực là tiêu chuẩn ể xem xét hiệu quả của việc sử dụng vốn. Lãi suất
thực óng vai trò quan trọng trong việc kích thích tiết kiệm hay ầu tư, với ý nghĩa,
kiềm chế ý muốn tiêu dùng hiện tại ể có ược một mức tiêu dùng lớn hơn trong tương lai.
Thực tế, không thể lúc nào cũng tồn tại một thế giới mà lạm phát bằng không,
do ó òi hỏi phải tiến hành nghiên cứu, tính toán ể có ược một lãi suất thực, tức là phải
tìm ra một số o nào ó về lạm phát trên cơ sở ó trừ ra khỏi lãi suất danh nghĩa ể có ược
lãi suất thực. Phương pháp này xuất phát từ cách tính tỷ lệ lạm phát trung bình ược
dự oán, trên cơ sở ộ dài của hợp ồng tín dụng hoặc các công cụ tín dụng khác nhau.
Ví dụ, ể tính lãi suất thực của trái phiếu kho bạc có thời hạn 90 ngày, ta có thể
lấy lãi suất danh nghĩa trừ i tỷ lệ lạm phát hàng năm ược dự oán trong 90 ngày.
Việc dự oán tỷ lệ lạm phát òi hỏi phải tiến hành trong một thời gian dài, trên cơ
sở phân tích các dữ kiện của tình hình kinh tế trong nước và các nước khác. Đến nay,
công việc này còn rất phức tạp, ộ tin cậy chưa cao.
Phải khẳng ịnh rằng, trong iều kiện có lạm phát, chính lãi suất thực chứ không
phải lãi suất danh nghĩa ảnh hưởng ến ầu tư, ến công việc phân phối thu nhập giữa
những con nợ và chủ nợ và các “dòng chảy” về vốn.
+ Phương pháp tính lãi suất thực:
Hiện nay tồn tại hai phương pháp tính lãi suất thực. Một phương pháp lập theo
công thức không chú ý ến những lý do về thuế thu nhập và một phương pháp có tính thuế thu nhập.
. Phương pháp ược sử dụng phổ biến hiện nay là tính toán theo công thức: r = i – Pe 60 lOMoARcPSD| 36477832
Công thức này xác ịnh lãi suất thực (r) chính là hiệu số giữa lãi suất danh nghĩa
(i) và tỷ lệ lạm phát ược dự oán hình thành trong suốt ộ dài của chứng khoán hoặc
các công cụ tín dụng khác nhau (Pe). Ví dụ, nếu lãi suất của một trái phiếu kho bạc
là 14%/năm, và tỷ lệ lạm phát dự oán cả năm là 7%, thì lãi suất thực của trái phiếu
kho bạc ược ghi nhận là 7%.
. Nếu tính ến yếu tố thuế phải nộp ta có công thức biểu biễn lãi suất thực sau khi óng thuế như sau: Rat = i(1-t)- Pe
Lãi suất thực sau thuế (Rat), bằng lãi suất danh nghĩa trừ i thuế thu nhập biên tế
(t) và trừ i tỉ lệ lạm phát ược dự oán.
Ví dụ: Một chủ sở hữu một trái phiếu kho bạc có lãi suất 14% năm, thì theo qui
ịnh thuế thu nhập biên tế là 30%, và nếu tỉ lệ lạm phát ược dự oán cho năm sau ó là
8% thì lãi suất thực sau khi trừ thuế thu nhập là 1,8%/năm.
Lãi suất sau khi trừ thuế thu nhập luôn luôn nhỏ hơn lãi suất thực chưa trừ thuế.
Vì thuế thu nhập biến tế luôn lớn hơn không, do ó thoả mãn biểu thức trên. Điều cần
lưu ý là, như ã ược ề cập, lãi suất danh nghĩa và cả lãi suất thực ều biến ộng theo chu
kỳ, chúng lên cao khi nền kinh tế hưng thịnh và giảm xuống khi nền kinh tế suy thoái.
3.2. Quan iểm thứ hai
Quan iểm thứ hai cho rằng, lãi suất thực và lãi suất danh nghĩa có mối liên hệ
với nhau qua biểu thức sau: r = i + Pe + Lq + Df + Mt Trong ó:
- r: Lãi suất danh nghĩa. Lãi suất này còn gọi là lãi suất bề ngoài hay lãi suất
danh ịnh, là lãi suất thoả thuận trong hợp ồng tín dụng giữa người i vay và người cho
vay về một số vốn nào ó.
- i : Lãi suất thực. Lãi suất thực thường ược hiểu là lãi suất trong iều kiện không
có bất cứ loại rủi ro nào (rủi ro lạm phát, rủi ro sai hẹn...). Hai yếu tố quyết ịnh lãi
suất thực: (1) Cơ hội kinh doanh ược thể hiện bằng tỉ suất lợi nhuận trên vốn ầu tư kỳ
vọng bình quân. Nếu tỉ suất lợi nhuận trên vốn ầu tư bình quân càng cao thì lãi suất 61 lOMoARcPSD| 36477832
thực càng cao và ngược lại. Tỉ suất lợi nhuận trên vốn ầu tư kỳ vọng bình quân quyết
ịnh giới hạn trên của lãi suất. (2) Thời gian ưu tiên cho tiêu dùng hay sự cấp bách tiêu
dùng. Nếu sự cấp bách tiêu dùng càng cao, thì tiết kiệm và do ó cung tín dụng càng
thấp nên lãi suất thực càng cao và ngược lại. Thời gian ưu tiên cho tiêu dùng quyết
ịnh mức tiêu dùng mà người tiêu dùng vui lòng hoãn laị và do ó quyết ịnh cung tín dụng.
- Pe: Phí bù ắp rủi ro lạm phát, ược tính bằng tỉ lệ lạm phát dự báo trung bình.
- Lq: Phí bù ắp rủi ro thanh khoản. Tính thanh khoản của một chứng khoán nợ
là khả năng chuyển ổi sang tiền mặt nhanh chóng và ở mức giá hợp lý. Một công cụ
nợ có tính thanh khoản càng thấp thì chịu mức phí bù ắp rủi ro càng cao.
- Df: Phí bù ắp rủi ro sai hẹn. Rủi ro sai hẹn là rủi ro xảy ra do người i vay không
hoàn trả ược tiền vay như ã giao hẹn. Có nhiều yếu tố chi phối rủi ro sai hẹn, bao gồm
rủi ro ạo ức và rủi ro ối nghịch cũng như uy tín của người vay.
Rủi ro sai hẹn càng cao thì phí bù ắp rủi ro sai hẹn càng cao.
- Mt: Phí bù ắp rủi ro kỳ hạn. Do mối tương quan nghịch giữa thời giá và lãi
suất, nên một công cụ nợ có kỳ hạn càng dài thì sự biến ộng giá cả càng lớn và rủi ro
càng cao. Vì vậy, lãi suất dài hạn thường phải cao hơn lãi suất ngắn hạn.
Theo Lý thuyết kỳ vọng về lạm phát, tín phiếu kho bạc chỉ chịu rủi ro lạm phát,
nên lãi suất của nó chỉ bao gồm lãi suất thực và phí bù ắp rủi ro lạm phát. Do ó, i = r + Pe.
4- Các loại lãi suất thông dụng
Trên cơ sở nghiên cứu việc hình thành lãi suất, trong thực tế người ta ã ưa vào
ứng dụng những lãi suất mang tính thông dụng và ược phổ biến rộng rãi trong hoạt
ộng tín dụng, tức là trong việc bán và mua quyền sử dụng vốn.
4.1 Lãi suất cơ bản của ngân hàng
Đó là lãi suất hàng năm do ngân hàng quy ịnh, ể trên cơ sở ó tính lãi suất cho
các khoản cho vay khác nhau. Những khoản tín dụng không có bảo lãnh, ược tính
trên cơ sở lãi suất cơ bản cộng thêm một tỷ lệ, ví dụ ở Pháp là 1,55%; nếu lãi suất cơ
bản là 12,25% một năm (năm hiện hành), thì lãi suất ứng với các khoản tín dụng
không có bảo lãnh là 13,80%. 62 lOMoARcPSD| 36477832
4.2 Lãi suất tái chiết khấu
Lãi suất tái chiết khấu là lãi suất ược Ngân hàng Trung ương áp dụng ể tái chiết
khấu ối với các ngân hàng thương mại về thương phiếu hoặc những giấy tờ có giá
khác. Việc ịnh ra lãi suất tái chiết khấu ược coi là một công cụ quan trọng của Ngân
hàng trung ương trong việc thực hiện chính sách tiền tệ và chính sách tài chính. Thông
thường mỗi khi lãi suất tái chiết khấu tăng lên hay giảm xuống, kéo theo nâng hoặc giảm lãi suất cơ bản.
4.3 Lãi suất thị trường tiền tệ
Đây là lãi suất ược thực hiện giữa các ngân hàng trên thị trường tiền tệ, thông
thường ược ấn ịnh hàng ngày. Trong hoạt ộng i vay và cho vay có thời hạn, mức lãi
suất này ược ấn ịnh theo quy luật cung cầu theo các kỳ hoàn trả khác nhau và theo dự
oán tăng giảm lãi suất trên thị trường.
4.4 Lãi suất trung bình tháng của thị trường tiền tệ
Là lãi suất cuối cùng của tháng ược tính trên cơ sở trung bình lãi suất hàng ngày
của thị trường tiền tệ trong tháng ó. Lãi suất này ược sử dụng như lãi suất hướng dẫn
cho việc mua bán cổ phiếu hoặc cho các hợp ồng tín dụng tại ngân hàng, hay xác lập
lãi suất tiền gửi của ngân hàng.
4.5 Lãi suất trung bình của trái phiếu
Lãi suất này có thể sử dụng như lãi suất hướng dẫn cho các trái phiếu và ồng
thời là lãi suất hướng dẫn cho các hợp ồng tín dụng tại ngân hàng. Lãi suất này ược
tính mỗi tháng từ lãi suất hiện hành trên các ợt phát hành trái phiếu với lãi suất cố ịnh
gia quyền, căn cứ vào số tiền của mỗi ợt phát hành trong tháng ó.
Trong nền kinh tế thị trường, người tiêu dùng và các doanh nghiệp có thể tiến
hành bất cứ việc gì nếu họ muốn, trong khuôn khổ của pháp luật, miễn là họ có tiền
ể thanh toán. Vì vậy, bằng cách kiểm soát giá bán và mua quyền sử dụng tiền tệ tức
lãi suất, Ngân hàng Trung ương ở bất kỳ quốc gia nào cũng có thể chi phối ược sự tăng trưởng kinh tế.
CHƯƠNG IV NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 63 lOMoARcPSD| 36477832
I. BẢN CHẤT VÀ VAI TRÒ CỦA NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
1. Bản chất của Ngân sách Nhà nước
Ngân sách Nhà nước ra ời cùng với sự xuất hiện của Nhà nước. Nhà nước bằng
quyền lực chính trị và xuất phát từ nhu cầu về tài chính ể ảm bảo thực hiện chức năng,
nhiệm vụ của mình ã ặt ra những khoản thu, chi của Ngân sách Nhà nước. Điều này
cho thấy chính sự tồn tại của Nhà nước, vai trò của Nhà nước ối với ời sống kinh tế
xã hội là những yếu tố cơ bản quyết ịnh sự tồn tại và tính chất hoạt ộng của Ngân sách Nhà nước.
Trong thực tế nhìn bề ngoài hoạt ộng của Ngân sách Nhà nước biểu hiện a
dạng dưới hình thức các khoản thu và các khoản chi tài chính của Nhà nước ở các
lĩnh vực hoạt ộng kinh tế xã hội. Các khoản thu chi này ược tổng hợp trong một bảng
dự toán thu chi tài chính ược thực hiện trong một khoảng thời gian nhất ịnh. Các
khoản thu mang tính chất bắt buộc của Ngân sách Nhà nước là một bộ phận các nguồn
tài chính chủ yếu ược tạo ra thông qua việc phân phối thu nhập quốc dân ược sáng
tạo ra trong khu vực sản xuất kinh doanh và các khoản chi chủ yếu của Ngân sách
mang tính chất cấp phát phục vụ cho ầu tư phát triển và tiêu dùng của xã hội .Như
vậy, về hình thức có thể hiểu: Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu chi của
nhà nước có trong dự toán, ã ược cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt và ược
thực hiện trong một năm ể ảm bảo việc thực hiện chức năng,nhiệm vụ của nhà nước.
Tuy nhiên, hoạt ộng của Ngân sách Nhà nước (NSNN) là hoạt ộng phân phối
các nguồn tài chính của xã hội gắn liền với việc hình thành và sử dụng quỹ tiền tệ tập
trung là Ngân sách nhà nước. Trong quá trình phân phối ó ã làm nảy sinh các quan
hệ tài chính giữa một bên là nhà nuớc và một bên là các chủ thể trong xã hội. Những
quan hệ tài chính này bao gồm:
*Quan hệ kinh tế giữa NSNN với các doanh nghiệp: Các quan hệ kinh tế này
phát sinh trong quá trình hình thành nguồn thu của Ngân sách dưới hình thức các loại
thuế mà doanh nghiệp phải nộp. Đồng thời, Ngân sách chi hổ trợ cho sự phát triển
của doanh nghiệp dưới hình thức xây dựng cơ sở hạ tầng, hổ trợ vốn…
*Quan hệ kinh tế giữa NSNN và các ơn vị hành chính sự nghiệp: Quan hệ này
phát sinh trong qúa trình phân phối lại các khoản thu nhập bằng việc Ngân sách nhà
nước cấp kinh phí cho các ơn vị quản lý nhà nước. Đồng thời, trong cơ chế kinh tế 64 lOMoARcPSD| 36477832
thị trường các ơn vị có hoạt ộng sự nghiệp có các khoản thu phí và lệ phí, nguồn thu
này một phần các ơn vị làm nghĩa vụ tài chính ối với ngân sách, một phần trang trải
các khoản chi tiêu của mình ể giảm bớt gánh nặng cho ngân sách. *Quan hệ
kinh tế giữa NSNN với các tầng lớp dân cư: Quan hệ này ược thể hiện qua việc một
bộ phận dân cư thực hiện nghĩa vụ tài chính ối với nhà nước bằng việc nộp các khoản
thuế, phí, lệ phí. Một bộ phận dân cư khác nhận từ ngân sách nhà nước các khoản
trợ cấp theo chính sách qui ịnh.
*Quan hệ kinh tế giữa NSNN với thị trường tài chính: Quan hệ này phát sinh
khi nhà nước tham gia trên thị trường tài chính bằng việc phát hành các loại chứng
khoán của kho bạc nhà nước nhằm huy ộng vốn của các chủ thể trong xã hội ể áp ứng
yêu cầu cân ối vốn của ngân sách nhà nước.
Như vậy, ằng sau hình thức biểu hiện bên ngoài của Ngân sách nhà nước là
một quỹ tiền tệ với các khoản thu và các khoản chi của nó thì Ngân sách nhà nước lại
phản ảnh các quan hệ kinh tế trong quá trình phân phối. Từ sự phân tích trên cho thấy:
Ngân sách nhà nước là hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình phân
phối các nguồn tài chính của xã hội ể tạo lập và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của nhà
nước nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của nhà nước .
2. Vai trò của Ngân sách nhà nước
Trong nền kinh tế thị trường vai trò của Ngân sách nhà nước ược thay ổi và
trở nên hết sức quan trọng .Trong quản lý vĩ mô nền kinh tế quốc gia Ngân sách nhà
nước có các vai trò như sau :
2.1 Vai trò huy ộng các nguồn Tài chính ể ảm bảo nhu cầu chi tiêu của Nhà nước
Vai trò này xuất phát từ bản chất kinh tế của Ngân sách nhà nước, ể ảm bảo
cho hoạt ộng của nhà nước trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội òi hỏi phải có
những nguồn tài chính nhất ịnh. Những nguồn tài chính này ược hình thành từ các
khoản thu thuế và các khoản thu ngoài thuế . Đây là vai trò lịch sử của Ngân sách nhà
nước mà trong bất kỳ chế ộ xã hội nào, cơ chế kinh tế nào ngân sách nhà nước ều phải thực hiện. 65 lOMoARcPSD| 36477832
2.2 Ngân sách Nhà nước là công cụ iều tiết thị trường, bình ổn giá cả và chống lạm phát
Đặc iểm nổi bật của nền kinh tế thị trường là sự cạnh tranh giữa các nhà doanh
nghiệp nhằm ạt ược lợi nhuận tối a, các yếu tố cơ bản của thị trường là cung cầu và
giá cả thường xuyên tác ộng lẫn nhau và chi phối hoạt ộng của thị trường. Sự mất cân
ối giữa cung và cầu sẽ làm cho giá cả tăng lên hoặc giảm ột biến và gây ra biến ộng
trên thị trường, dẫn ến sự dịch chuyển vốn của các doanh nghiệp từ ngành này sang
ngành khác, từ ịa phương này sang ịa phương khác. Việc dịch chuyển vốn hàng loạt
sẽ tác ộng tiêu cực ến cơ cấu kinh tế, nền kinh tế phát triển không cân ối. Do ó, ể ảm
bảo lợi ích cho nhà sản xuất cũng như người tiêu dùng nhà nước phải sử dụng ngân
sách ể can thiệp vào thị trường nhằm bình ổn giá cả thông qua công cụ thuế và các
khoản chi từ ngân sách nhà nước dưới các hình thức tài trợ vốn, trợ giá và sử dụng
các quỹ dự trữ hàng hoá và dự trữ tài chính. Đồng thời , trong quá trình iều tiết thị
trường ngân sách nhà nước còn tác ộng ến thị trường tiền tệ và thị trường vốn thông
qua việc sử dụng các công cụ tài chính như: phát hành trái phiếu chính phủ, thu hút
viện trợ nước ngoài, tham gia mua bán chứng khoán trên thị trường vốn… qua ó góp
phần kiểm soát lạm phát.
2.3 Ngân sách Nhà nước là công cụ ịnh huớng phát triển sản xuất
Để ịnh hướng và thúc ẩy tăng trưởng kinh tế nhà nước sử dụng công cụ thuế
và chi ngân sách. Bằng công cụ thuế một mặt tạo nguồn thu cho ngân sách, mặt khác
nhà nước sử dụng thuế với các loại thuế, các mức thuế suất khác nhau sẽ góp phần
kích thích sản xuất phát triển và hướng dẫn các nhà ầu tư bỏ vốn ầu tư vào những
vùng những lĩnh vực cần thiết ể hình thành cơ cấu kinh tế theo hướng ã ịnh. Đồng
thời, với các khoản chi phát triển kinh tế, ầu tư vào cơ sở hạ tầng, vào các ngành kinh
tế mũi nhọn… nhà nước có thể tạo iều kiện và hướng dẫn các nguồn vốn ầu tư của xã
hội vào những vùng, lĩnh vực cần thiết ể hình thành cơ cấu kinh tế hợp lý.
2.4 Ngân sách Nhà nước là công cụ iều chỉnh thu nhập giữa các tầng lớp dân cư
Nền kinh tế thị trường với những khuyết tật của nó sẽ dẫn ến sự phân hoá giàu
nghèo giữa các tầng lớp dân cư, nhà nước phải có một chính sách phân phối lại thu
nhập hợp lý nhằm giảm bớt khoảng cách chênh lệch về thu nhập trong dân cư. Ngân
sách nhà nước là công cụ tài chính hữu hiệu ược nhà nước sử dụng ể iều tiết thu nhập,
với các sắc thuế như thuế thu nhập luỹ tiến, thuế tiêu thụ ặc biệt … một mặt tạo nguồn 66 lOMoARcPSD| 36477832
thu cho ngân sách mặt khác lại iều tiết một phần thu nhập của tầng lớp dân cư có thu
nhập cao. Bên cạnh công cụ thuế, với các khoản chi của ngân sách nhà nước như chi
trợ cấp, chi phúc lợi cho các chương trình phát triển xã hội:
phòng chống dịch bệnh, phổ cập giáo dục tiểu học, dân số và kế hoạch hoá gia ình…
là nguồn bổ sung thu nhập cho tầng lớp dân cư có thu nhập thấp .
Các vai trò trên của Ngân sách nhà nước cho thấy tính chất quan trọng của
Ngân sách nhà nước, với các công cụ của nó có thể quản lý toàn diện và có hiệu quả
ối với toàn bộ nền kinh tế .
II. THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Thu Ngân sách nhà nước phản ảnh các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá
trình nhà nước sử dụng quyền lực chính trị ể phân phối các nguồn tài chính của xã
hội dưới hình thức giá trị nhằm hình thành quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước. Như
vậy, thu ngân sách nhà nước bao gồm toàn bộ các khoản tiền ược tập trung vào tay
nhà nước ể hình thành quỹ ngân sách nhà nước áp ứng cho các nhu cầu chi tiêu của
nhà nước. Thu ngân sách nhà nước bao gồm: thu trong cân ối ngân sách và thu bù ắp
thiếu hụt của ngân sách.
1. Thu trong cân ối ngân sách: gồm các khoản thu mang tính chất
Thuế (Thuế ,Phí , Lệ phí ) và thu từ hoạt ộng kinh tế của nhà nước. 1.1 Thu Thuế
1.1.1 Khái niệm về thuế
Thuế là một khoản óng góp bắt buộc cho nhà nước do luật pháp qui ịnh ối với
các pháp nhân và thể nhân thuộc ối tượng chịu thuế nhằm áp ứng nhu cầu chi tiêu của
nhà nước. Thuế là hình thức phân phối lại bộ phận nguồn tài chính của xã hội, không
mang tính hoàn trả trực tiếp cho người nộp. Do ó, tại thời iểm nộp thuế, người nộp
thuế không ược hưởng bất kỳ một lợi ích nào mà xem như ó là trách nhiệm và nghĩa
vụ ối với nhà nước . Như vậy , thuế mang tính cưỡng chế và ược thiết lập theo nguyên tắc luật ịnh.
Bằng quyền lực chính trị của mình, nhà nước ã ban hành các loại thuế ể tạo
lập nguồn thu cho Ngân sách nhà nước, các khoản thu này ược bố trí sử dụng theo dự
toán ngân sách nhà nước ã ược phê duyệt cho tiêu dùng công cộng và ầu tư phát triển
nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của nhà nước. Như vậy, thuế phản ảnh các quá 67 lOMoARcPSD| 36477832
trình phân phối lại thu nhập trong xã hội, thể hiện các mối quan hệ tài chính giữa nhà
nước và các chủ thể khác trong xã hội.
1.1.2. Phân loại thuế
Để phục vụ cho công tác nghiên cứu, ánh giá phân tích quá trình vận dụng và
quản lý các loại thuế òi hỏi phải phân loại thuế.
* Phân loại thuế theo tính chất: Với cách phân loại này thuế ược chia thành hai nhóm lớn: -
Nhóm thuế trực thu: là những loại thuế mà nhà nước thu trực tiếp vào
các pháp nhân hay thể nhân khi có tài sản hoặc thu nhập ược qui ịnh nộp thuế. Đây
là loại thuế mà người nộp thuế chính là người chịu thuế và họ không có khả thu hồi
lại tiền thuế bằng cách chuyển gánh nặng thuế sang một người khác. Ví dụ như: thuế
thu nhập cá nhân, thuế nhà ất … -
Nhóm thuế gián thu: là những loại thuế ánh vào giá trị hàng hoá khi nó
lưu chuyển trên thị trường, là loại thuế mà người trực tiếp nộp thuế không phải là
người chịu thuế, nó ược cấu thành trong giá cả hàng hoá dịch vụ và người tiêu dùng
là người chịu thuế. Người nộp thuế gián thu chẳng qua là nộp hộ người tiêu dùng. Ví
dụ như: V.A.T, thuế tiêu thụ ặc biệt…
Cách phân loại thuế theo tính chất cho thấy ược vai trò của từng loại thuế trong phân
phối và iều tiết thu nhập của các chủ thể trong xã hội, phản ảnh mối tương quan giữa
thuế trực thu và thuế gián thu trong tổng thu nhập về thuế của ngân sách nhà nước và
có ý nghĩa trong việc hệ thống hóa một cách khoa học các sắc thuế phục vụ cho việc
nghiên cứu và thiết kế các chính sách thuế.
* Phân loại thuế theo ối tượng ánh thuế: theo cách phân lọai này hệ thống thuế ược chia thành: -
Thuế ánh vào các hoạt ộng sản xuất kinh doanh. Ví dụ: thuế giá trị gia tăng (V.A.T) -
Thuế ánh vào sản phẩm. Ví dụ: thuế tiêu thụ ặc biệt, thuế xuất nhập khẩu. -
Thuế ánh vào thu nhập. Ví dụ: thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân. -
Thuế ánh vào tài sản. Ví dụ: thuế nhà ất, thuế trước bạ. -
Thuế ánh vào các tài sản thuộc sở hữu nhà nước. Ví dụ: thuế tài nguyên. 68 lOMoARcPSD| 36477832
Việc phân loại thuế theo ối tượng như trên vừa phát huy tác dụng riêng của
từng loại thuế, vừa hỗ trợ cho nhau ể bảo ảm thực hiện chức năng toàn diện của cả hệ thống thuế.
1.1.3. Vai trò của thuế
Thuế không chỉ ơn thuần là một nguồn thu chủ yếu của ngân sách nhà nước
mà thuế còn gắn liền với các vấn ề về sự tăng trưởng kinh tế, về sự công bằng trong
phân phối và sự ổn ịnh xã hội. Trong phạm vi nghiên cứu các vấn ề của tài chính và
ngân sách nhà nước, chúng ta sẽ xem xét thuế với các vai trò cơ bản của nó là: tạo
nguồn thu cho ngân sách nhà nước, kích thích tăng trưởng kinh tế và iều chỉnh thu nhập.
*Tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước: Là vai trò ầu tiên của thuế. Mỗi một
loại thuế mà nhà nước ban hành ều nhằm vào mục ích là tạo nguồn thu cho ngân sách
nhà nước. Trong nền kinh tế thị trường vai trò này của thuế càng nổi bậc bởi thuế là
nguồn thu chủ yếu của ngân sách nhà nước.
Vai trò tạo nguồn thu của thuế xuất phát từ yêu cầu và quyền lực của nhà nước
ối với xã hội. Nhà nước với quyền lực chính trị có thể ban hành các loại thuế với các
mức thuế suất tuỳ ý. Tuy nhiên, khi xét về mục ích lâu dài khi ịnh ra các loại thuế,
thuế suất, ối tượng chịu thuế chính phủ không chỉ ơn thuần thỏa mãn nhu cầu tăng
thu của ngân sách nhà nước, mà phải thỏa mãn ồng thời yêu cầu tăng trưởng kinh tế
và iều chỉnh thu nhập. Việc áp ứng cả ba yêu cầu ó òi hỏi chính phủ phải tính toán,
cân nhắc kỹ lưỡng khi ban hành các loại thuế, bởi vì nguồn thu của thuế bắt nguồn
từ thu nhập quốc dân, khả năng ộng viên của thuế phụ thuộc chủ yếu vào phát triển
của sản xuất, hiệu quả của sản xuất.
Như vậy, tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước là vai trò cơ bản của thuế.
Tuy nhiên ể phát huy tốt vai trò này cần phải ặt thuế trong mối quan hệ với tăng
trưởng kinh tế và thực hiện công bằng xã hội, bởi vì chính sự tăng trưởng kinh tế và
thực hiện công bằng xã hội là cơ sở tồn tại và phát triển của thuế.
*Vai trò kích thích tăng trưởng kinh tế: là vai trò không kém phần quan trọng
bởi vì chính sách thuế ảnh hưởng trực tiếp ến thu nhập, giá cả, quan hệ cung cầu, cơ
cấu ầu tư và ến sự phát triển hoặc suy thoái của một nền kinh tế.
Trong nền kinh tế thị trường nhà nước sử dụng công cụ thuế ể iều tiết sản xuất
và thị trường nhằm xác lập một cơ cấu kinh tế hợp lý; có những ngành kinh tế tác ộng 69 lOMoARcPSD| 36477832
ến sự tăng trưởng kinh tế ( kinh tế công cộng ) nhưng lại không ược các nhà ầu tư
thuộc các thành phần kinh tế quan tâm vì lợi nhuận không cao, cần có sự ầu tư của
nhà nước. Điều này òi hỏi phải huy ộng thuế một tỷ lệ tương ối cao ối với một số
ngành có iều kiện thuận lợi trong những thời kỳ nhất ịnh và một tỷ lệ thuế tương ối
thấp ối với những ngành kém thuận lợi nhằm tạo cơ sở hạ tầng cho nền kinh tế. Đồng
thời, việc phân biệt thuế suất ối với từng loại sản phẩm, ngành hàng tự nó ã góp phần
iều chỉnh giá cả, quan hệ cung cầu và hướng dẫn các nhà ầu tư bỏ vốn vào ầu tư những
sản phẩm, ngành hàng theo úng ịnh hướng của nhà nước và việc ưu ãi thuế ối với một
số mặt hàng, ngành nghề cũng góp phần kích thích tăng trưởng kinh tế.
Nhìn chung trong quá trình cải cách hệ thống thuế của nước ta nhà nước ã chú
trọng xác lập úng ắn mối quan hệ giữa các loại thuế, xác ịnh hợp lý các ối tượng chịu
thuế, thuế suất và chế ộ miễn giảm cho nên hệ thống thuế hiện hành ã phát huy tác
dụng trong việc khuyến khích ầu tư, phát triển những ngành sản xuất kinh doanh có
lợi cho nền kinh tế, hướng dẫn sản xuất và tiêu dùng, thực hiện chính sách thu hút
vốn ầu tư nước ngoài, bảo vệ và phát triển sản xuất hàng hóa trong nước và tạo iều
kiện cho hàng hóa trong nước xâm nhập, cạnh tranh ược với thị trường thế giới.
*Vai trò iều tiết thu nhập, thực hiện công bằng xã hội: Trong nền kinh tế thị
trường, nếu không có sự can thiệp của nhà nước, ể thị trường tự iều chỉnh thì sự phân
phối của cải và thu nhập sẽ mang tính tập trung rất cao tạo ra hai cực ối lập nhau: một
thiểu số người sẽ giàu có lên nhanh chóng, còn cuộc sống của ại bộ phận dân chúng
ở mức thu nhập thấp. Thực tế, sự phát triển của một ất nước là kết quả nỗ lực của cả
một công ồng, sẽ không công bằng nếu không chia xẻ thành qủa phát triển kinh tế
cho mọi người. Bởi vậy cần có sự can thiệp của nhà nước vào qúa trình phân phối thu
nhập, sự can thiệp này ặc biệt hiệu qủa bằng cách sử dụng công cụ thuế.
Với các sắc thuế như: Thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ ặc biệt, thuế thu
nhập… theo hướng thuế ánh cao vào những hàng hóa dịch vụ cao cấp, người có thu
nhập cao nhằm iều tiết bớt thu nhập của các doanh nghiệp, cá nhân có thu nhập cao.
Đồng thời thuế ánh thấp vào những hàng hóa dịch vụ cần thiết cho ại bộ phận dân
chúng. (Ví dụ: thuế tiêu thụ ặc biệt thuế suất 75% ối với rượu từ 40 ộ trở lên, thuế
suất 15% ối với rượu thuốc. Bia chai, bia hộp, bia tươi thuế suất 75% trong khi bia
hơi thuế suất là 30% …). Như vậy, việc qui ịnh về ối tượng chịu thuế, thuế suất từng 70 lOMoARcPSD| 36477832
ngành hàng như trên bên ngoài như là một sự cưỡng chế nhưng bên trong nhằm iều
chỉnh những quan hệ xã hội nhất ịnh.
Mặt khác, những nhà doanh nghiệp cũng không thể suốt ời phục vụ cho mục
ích tăng trưởng kinh tế nếu thu nhập của họ bị chia xẻ một cách vô lý. Đây là mâu
thuẩn cơ bản trong nền kinh tế thị trường mà chính sách thuế của chính phủ phải giải
quyết. Thực ra, vẫn có một mối quan hệ phụ thuộc ể tồn tại giữa nhà kinh doanh và
người lao ộng. Tức là, có một giới hạn phân phối lại mà ở ó ộ nhạy cảm về tăng trưởng
bị hạn chế, các nhà kinh doanh sẳn sàng óng góp một phần thu nhập cho xã hội mà
không làm suy giảm sự tăng trưởng của họ. Chính sách thuế phải xác ịnh ược khung
giới hạn ó thông qua phản ứng của doanh nghiệp ối với thuế suất từng loại thuế và có
sự iều chỉnh cho phù hợp.
1.2 Thu lệ phí và phí
Lệ phí và phí là các khoản thu tuy chiếm tỷ trọng không lớn trong tổng nguồn
thu của ngân sách nhà nước nhưng có ý nghĩa quan trọng vì nó liên quan ến tất cả các
lĩnh vực của ời sống kinh tế xã hội.
1.2.1. Lệ phí: là khoản thu mang tính chất thuế vì nó vừa mang tính
cưỡng bách ược qui ịnh trong những văn bản pháp luật của nhà nước nhưng ồng thời
nó lại mang tính chất phục vụ cho người nộp lệ phí về việc nhà nước thực hiện một
số thủ tục hành chính nào ó. Ví dụ: lệ phí trước bạ, lệ phí tòa án, lệ phí cấp giấy phép
xây dựng, lệ phí cấp giấy chứng nhận ăng ký kinh doanh, lệ phí công chứng…
1.2.2. Phí: là khoản thu mang tính chất thuế, là khoản thu mang tính bù ắp một
phần chi phí thường xuyên và không thường xuyên về các dịch vụ công cộng hoặc
bù ắp chi phí cho các hoạt ộng duy trì, tu bổ các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế xã
hội phục vụ cho người nộp phí. Phí có hai loại: thứ nhất, các loại phí mang tính phổ
biến do chính phủ qui ịnh. thứ hai, các loại phí mang tính ịa phương. Ví dụ: học phí,
viện phí, phí giao thông, phí cầu ường….
1.3 Thu từ hoạt ộng kinh tế của nhà nước
Trong nền kinh tế thị trường nhà nước tham gia các hoạt ộng kinh tế bằng
việc ầu tư vốn vào sản xuất kinh doanh dưới hình thức góp vốn vào các doanh nghiệp,
công ty liên doanh, mua cổ phiếu của các công ty cổ phần. Số vốn ầu tư của nhà nước
vào các hoạt ộng sản xuất kinh doanh nói trên sẽ sinh lời và lợi tức thu ược sẽ phụ 71 lOMoARcPSD| 36477832
thuộc vào tỷ lệ góp vốn của nhà nước, hiệu quả sản xuất kinh doanh và cơ chế phân
phối lợi nhuận của doanh nghiệp. Các khoản thu này phản ảnh hoạt ộng kinh tế a dạng
của nhà nước, bao gồm:
- Thu từ việc bán tài sản thuộc sở hữu nhà nước trong quá trình cổ phần
hóa doanh nghiệp quốc doanh.
-Thu từ việc bán tài sản của nhà nước ã cho các chủ thể trong xã hội thuê trước ây.
- Thu từ sử dụng vốn thuộc nguồn của ngân sách nhà nước.
- Thu từ việc bán lại các cơ sở kinh tế của nhà nước cho các thành phần kinh tế khác.
- Thu từ cho thuê hoặc bán tài nguyên thiên nhiên.
2. Thu bù ắp thiếu hụt của Ngân Sách
Trong quá trình iều hành ngân sách, các chính phủ thường có nhu cầu chi nhiều
hơn số tiền thu ược và việc cắt giảm các khoản chi rất là khó khăn vì liên quan ến các
hoạt ộng y tế, giáo dục, văn hóa, xã hội …. Do ó, bắt buộc chính phủ phải tính tới các
giải pháp ể bù ắp sự thâm hụt của ngân sách nhà nước. Giải pháp thường ược chính
phủ sử dụng là vay thêm tiền ể áp ứng nhu cầu chi tiêu, bao gồm vay trong nước và vay nước ngoài:
2.1 Vay trong nước:
Vay nợ trong nước ược chính phủ thực hiện dưới hình thức phát hành công
trái. Công trái phiếu là chứng chỉ nhận nợ của nhà nước, là một loại chứng khoán hay
trái khoán do nhà nước phát hành ể vay dân cư, các tổ chức kinh tế - xã hội và ngân
hàng. Ở Việt Nam chính phủ thường ủy nhiệm cho Kho Bạc nhà nước phát hành trái
phiếu chính phủ dưới các hình thức: -
Tín phiếu kho bạc: là trái phiếu chính phủ ngắn hạn, có thời hạn dưới
một năm, ươc phát hành ể huy ộng vốn nhằm giải quyết mất cân ối tạm thời của ngân
sách nhà nước trong năm tài chính. -
Trái phiếu kho bạc: là trái phiếu chính phủ trung và dài hạn, có thời hạn
trên một năm ược phát hành ể huy ộng vốn nhằm giải quyết bội chi ngân sách nhà
nước xuất phát từ yêu cầu ầu tư phát triển kinh tế. 72 lOMoARcPSD| 36477832 -
Trái phiếu công trình: là trái phiếu chính phủ trung và dài hạn, có thời
hạn trên một năm và ược phát hành ể huy ộng vốn cho các công trình xác ịnh ã ược
ghi trong kế hoạch ầu tư của nhà nước.
Đối với Việt Nam, công trái là hình thức huy ộng vốn có hiệu quả, qua các ợt
phát hành với chính sách lãi suất và thời hạn hoàn trả hợp lý ã huy ộng ược nguồn
vốn to lớn vào ngân sách nhà nước áp ứng kịp thời nhu cầu chi tiêu của nhà nước góp
phần chống lạm phát và ổn ịnh nền kinh tế xã hội.
2.2 Viện trợ và vay nợ nước ngoài
2.2.1 Viện trợ nước ngoài: bao gồm viện trợ không hoàn lại và viện trợ
có hoàn lại với lãi suất thấp và thời hạn trả nợ dài hơn so với các khoản
vay trên thị trường quốc tế.

Viện trợ nước ngoài là nguồn vốn phát triển của các chính phủ, các tổ chức
liên chính phủ, các tổ chức quốc tế cấp cho chính phủ một nước nhằm thực hiện các
chương trình hợp tác phát triển kinh tế xã hội và hiện nay chủ yếu là nguồn vốn viện
trợ phát triển chính thức (ODA). Nguồn viện trợ này ược các tổ chức quốc tế chủ ộng
phân bổ theo những tiêu chuẩn do Liên Hợp Quốc qui ịnh ối với các loại quỹ chung
hoặc do các tổ chức quốc tế chuyên ngành cấp ối với các loại quỹ ủy thác trên cơ sở
các dự án xây dựng trước của nước nhận viện trợ.
Nhìn chung, viện trợ quốc tế là nguồn vốn quan trọng bổ sung cho nguồn vốn
ang thiếu hụt trong nước, góp phần thúc ẩy nền kinh tế phát triển, vấn ề quan trọng ở
ây là các nước nhận viện trợ cần có phương án sử dụng vốn viện trợ có hiệu quả.
2.2.2. Vay nợ nước ngoài: là những khoản cho vay của nước ngoài theo
iều kiện thương mại và lãi suất thị trường.
Vay nước ngoài có thể thực hiện dưới các hình thức: phát hành trái phiếu bằng
ngoại tệ mạnh ra nước ngoài, vay bằng hình thức tín dụng xuất khẩu (khi nhà nước
mua hàng của nước ngoài nhưng ược hoãn trả nợ trong một thời gian nhưng phải chịu
lãi suất trên khoản nợ ó) và vay từ các ngân hàng thương mại nước ngoài.
Cũng giống như nguồn vốn viện trợ, vay nợ nước ngoài là nguồn vốn quan
trọng ể thúc ẩy tăng trưởng kinh tế. Điểm khác nhau là do vay theo iều kiện thương
mại phải chịu lãi suất tương ối cao, vì vậy việc tính toán sử dụng nguồn vốn này cho
có hiệu quả là hết sức cần thiết, khoản vay nợ này sẽ trở thành gánh nặng cho ngân sách. 73 lOMoARcPSD| 36477832
III. CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Chi ngân sách, một công cụ của chính sách tài chính quốc gia có tác ộng rất
lớn ối với sự phát triển của nền kinh tế. Chi ngân sách bao gồm chi cho ầu tư phát
triển (tích lũy), chi tiêu dùng thường xuyên và chi trả nợ gốc tiền chính phủ vay.
1. Chi ầu tư phát triển kinh tế
Một trong các chức năng quan trọng của nhà nước là chức năng tổ chức kinh
tế. Chức năng này trong cơ chế thị trường ở nước ta hiện nay ược thể hiện bằng vai
trò của nhà nước trong quản lý và iều tiết vĩ mô nền kinh tế. Ngân sách nhà nước với
các vai trò của nó ược coi là một công cụ quan trọng trong việc thực hiện chức năng
nói trên của nhà nước.
Chi ầu tư phát triển là những khoản chi mang tính chất tích lũy phục vụ cho
quá trình tái sản xuất mở rộng gắn với việc xây dựng cơ sở hạ tầng nhằm tạo ra môi
trường và iều kiện thuận lợi cho việc bỏ vốn ầu tư của các doanh nghiệp vào các lĩnh
vực cần thiết, phù hợp với mục tiêu của nền kinh tế. Nói khác i, việc chi cho ầu tư
phát triển của ngân sách nhà nước nhằm mục ích tạo ra một sự khởi ộng ban ầu, kích
thích qúa trình vận ông các nguồn vốn trong xã hội ể hướng tới sự tăng trưởng.
Chi ầu tư phát triển ược cấp phát chủ yếu từ ngân sách trung ương và một bộ
phận áng kể của ngân sách ịa phương và bao gồm các khoản chi cơ bản sau ây:
1.1 Chi ầu tư xây dựng cơ bản: là khoản chi tài chính nhà nước ược ầu tư
cho các công trình thuộc kết cấu hạ tầng (cầu cống, bến cảng, sân bay, hệ
thống thuỷ lợi, năng lượng, viễn thông…) các công trình kinh tế có tính
chất chiến lược, các công trình và dự án phát triển văn hóa xã hội trọng
iểm, phúc lợi công cộng nhằm hình thành thế cân ối cho nền kinh tế, tạo
ra tiền ề kích thích qúa trình vận ộng vốn của doanh nghiệp và tư nhân
nhằm mục ích tăng trưởng kinh tế và nâng cao ời sống vật chất, tinh thần cho người dân.

Chi ầu tư xây dựng cơ bản có tầm quan trọng trong việc tạo ra cơ sở vật chất
kỹ thuật cho nền kinh tế và xã hội, góp phần hình thành cơ cấu kinh tế hợp lý theo
ịnh hướng của nhà nước, tạo iều kiện thúc ẩy sản xuất phát triển và nâng cao năng suất lao ộng xã hội.
1.2 Chi ầu tư và hỗ trợ vốn cho doanh nghiệp nhà nước: là khoản chi gắn
liền với sự can thiệp của nhà nưóc vào lĩnh vực kinh tế. Với khoản chi này
một mặt nhà nưóc bảo ảm ầu tư vào một số lĩnh vực sản xuất kinh doanh
cần thiết tạo iều kiện cho sự phát triển kinh tế xã hội, mặt khác nhằm
hình thành một cơ cấu kinh tế hợp lý.
74 lOMoARcPSD| 36477832
Trong nền kinh tế thị trường, các tổng công ty và doanh nghiệp nhà nước ược
hình thành và tồn tại trong các ngành, các lĩnh vực then chốt như: khai thác tài nguyên
thiên nhiên, năng lượng, các ngành công nghiệp cơ bản, an ninh quốc phòng, các
ngành phục vụ lợi ích công cộng…Với sự hoạt ộng của loại hình doanh nghiệp nhà
nước òi hỏi ngân sách nhà nước phải cấp vốn ầu tư ban ầu và hỗ trợ vốn cho doanh
nghiệp nhà nước, khoản chi này hình thành nên vốn cố ịnh và vốn lưu ộng của doanh nghiệp nhà nước.
1.3 Chi góp vốn cổ phần, vốn liên doanh vào các doanh nghiệp thuộc các
lĩnh vực cần thiết có sự tham gia của nhà nước: trong nền kinh tế thị
trường ở Việt Nam các công ty cổ phần ược hình thành thông qua quá
trình cổ phần hoá doanh nghiệp quốc doanh hoặc thành lập mới. Các
doanh nghiệp liên doanh ược thành lập trên cơ sở liên doanh liên kết giữa
các tổ chức kinh tế với nhau . Các doanh nghiệp này tham gia vào nhiều
lĩnh vực hoạt ộng kinh tế kể cả ở những lĩnh vực có vị trí trọng yếu ảnh
hưởng lớn ến nền kinh tế.

Trong iều kiện ó òi hỏi nhà nước với vai trò quản lý và iều tiết vĩ mô nền kinh
tế phải tham gia vào các lĩnh vực thiết yếu ó bằng việc mua cổ phần của các công ty
hoặc góp vốn liên doanh theo một tỷ lệ nhất ịnh, tuỳ theo tính chất quan trọng của
từng lĩnh vực sản xuất kinh doanh ối với nền kinh tế , nhằm thực hiện hứơng dẫn,
kiểm soát hoặc khống chế hoạt ộng của các doanh nghiệp này i theo hưóng phát triển
có lợi cho nền kinh tế.
1.4 Chi cho các quỹ hỗ trợ ầu tư quốc gia và các quỹ hỗ trợ phát triển:
Quỹ hỗ trợ ầu tư quốc gia và các quỹ hỗ trợ phát triển quốc gia là những
tổ chức tài chính có tư cách pháp nhân, thực hiện chức năng huy ộng vốn
và tiếp nhận các nguồn vốn từ ngân sách nhà nước ể cho vay ối với các
chương trình , dự án phát triển các ngành nghề thuộc diện ưu ãi và các
vùng khó khăn theo quy ịnh của chính phủ ( chương trình ánh bắt xa bờ,
chương trình phát triển kinh tế biển, phát triển rừng … ). Trong qúa
trình hình thành và hoạt ộng của các quỹ này ược ngân sách nhà nưóc
cấp vốn iều lệ ban ầu và bổ sung vốn hàng năm ể thực hiện các nhiệm vụ ược giao.

1.5 Chi dự trữ nhà nước: Dự trữ quốc gia cho phép duy trì sự cân ối và
ổn ịnh trong phát triển kinh tế, giải quyết các vấn ề kinh tế phát sinh
trong quá trình hoạt ộng của nền kinh tế và trong những trường hợp
nhất ịnh cho phép ngăn chặn, bù ắp các tổn thất bất ngờ xảy ra ối với
nền kinh tế, xã hội. Trong nền kinh tế thị trường, hoạt ộng của các quy
luật kinh tế có thể dẫn ến những biến ộng phức tạp không có lợi cho nền
kinh tế hoặc xảy ra thiên tai òi hỏi phải có một khoản dự trữ giúp nhà
nước iều tiết thị trường, khắc phục hậu quả. Khoản dự trữ này ược hình
75 lOMoARcPSD| 36477832
thành bằng nguồn tài chính ược cấp phát từ ngân sách nhà nước hàng
năm. Dự trữ quốc ược sử dụng cho hai mục ích:
-
Điều chỉnh hoạt ộng của thị trường, iều hòa cung cầu về tiền,ngoại tệ
và một số mặt hàng thiết yếu: gạo, xăng dầu …trên cơ sở ó bảo ảm ổn ịnh cho nền kinh tế. -
Giải quyết hậu quả các trường hợp rủi ro bất ngờ xảy ra làm ảnh hưởng
ến sản xuất và ời sống .
2. Chi tiêu dùng thường xuyên
Bao gồm các khoản chi cho tiêu dùng xã hội gắn liền với chức năng quản lý
xã hội của nhà nước, khoản chi này ược phân thành hai bộ phận: một bộ phận vốn
ược sử dụng ể áp ứng nhu cầu của dân cư về phát triển văn hóa xã hội, nó có mối
quan hệ trực tiếp ến thu nhập và nâng cao mức sống của dân cư và một bộ phận phục
vụ cho nhu cầu quản lý kinh tế xã hội chung của nhà nước.
Bằng vào các khoản chi tiêu dùng thường xuyên nhà nước thể hiện sự quan
tâm của mình ến nhân tố con người trong quá trình phát triển kinh tế, ồng thời với các
khoản chi này nhà nước thực hiện chức năng văn hóa, giáo dục, quản lý, an ninh quốc phòng.
Chi tiêu dùng thường xuyên bao gồm các khoản chi sau ây:
2.1 Chi quản lý nhà nước (quản lý hành chính)
Chi quản lý nhà nước bắt nguồn từ sự tồn tại và việc thực hiện chức năng,
nhiệm vụ của nhà nưóc. Đây là khoản chi nhằm ảm bảo sự hoạt ộng của hệ thống các
cơ quan quản lý nhà nưóc từ trung ương ến ịa phương, hoạt ộng của Đảng Cộng sản
Việt Nam và hoạt ộng của các tổ chức chính trị xã hội. Về nội dung khoản chi này bao gồm: -
Chi lương và phụ cấp lương - Chi về nghiệp vụ - Chi về văn phòng phí -
Các khoản chi khác về quản trị nội bộ.
Trong các khoản chi trên thì chi về tiền lương và phụ cấp lương là quan trọng
nhất, chiếm tỷ trọng trên 50% khoản chi quản lý nhà nước nên chi cho duy tu bảo 76 lOMoARcPSD| 36477832
dưỡng cơ sở vật chất, chi trang thiết bị chưa ược quan tâm úng mức, bị xuống cấp
nghiêm trọng ảnh hưởng ến hoạt ộng của ơn vị. Tuy vậy, tiền lương của cán bộ công
chức lại chưa phù hợp với mức sống trung bình của xã hội ã làm nảy sinh tiêu cực và
giảm hiệu suất công tác, òi hỏi phải cải cách chế ộ tiền lương thông qua công tác cải cách bộ máy hành chính.
Để tinh giản bộ máy nhà nước, giảm chi phí, thực hiện yêu cầu hiệu quả và tiết
kiệm trong chi quản lý nhà nước cần tiến hành ồng bộ các biện pháp: -
Hoàn thiện bộ máy quản lý nhà nước cho phù hợp với chức năng,
nhiệm vụ của nhà nước trong cơ chế thị trường. -
Nâng cao chất lượng cán bộ quản lý : tiêu chuẩn hóa cán bộ,
công chức, viên chức ể bố trí nhân sự cho phù hợp với khả năng công tác và
yêu cầu quản lý của bộ máy hành chính. -
Ứng dụng khoa học kỹ thuật vào công tác quản lý hành chính.
2.2 Chi An ninh quốc phòng
An ninh và quốc phòng thuộc lĩnh vực tiêu dùng xã hội, là những hoạt ộng bảo
ảm sự tồn tại của nhà nước và cần thiết phải cấp phát tài chính cho các hoạt ộng này
từ ngân sách nhà nước. Khoản chi này ược phân làm hai bộ phận: -
Khoản chi cho an ninh nhằm bảo vệ chế ộ xã hội, an ninh của dân cư trong nước. -
Khoản chi cho quốc phòng ể phòng thủ và bảo vệ nhà nước chống sự
xâm lược, tấn công và e dọa từ nước ngoài.
Xét về nội dung, chi an ninh quốc phòng bao gồm: -
Chi về tiền lương và phụ cấp lương cho toàn quân và lực lượng công an nhân dân. -
Chi về ào tạo huấn luyện cho bộ máy quốc phòng, an ninh và chi nghiên
cứu khoa học trong lĩnh vực quốc phòng, an ninh. -
Chi mua sắm trang thiết bị, vũ khí và các phương tiện quân sự cho toàn
quân và lực lượng công an. -
Chi ầu tư xây dựng các công trình kỹ thuật phục vụ cho mục ích quốc phòng và an ninh. - Các khoản chi khác… 77 lOMoARcPSD| 36477832
Chi về an ninh quốc phòng phải căn cứ vào tình hình thực tế của ất nưóc trong
từng thời kỳ. Hàng năm nhà nước phải dành ra một phần kinh phí áng kể từ ngân sách
ể duy trì , củng cố lực lượng an ninh quốc phòng. Nếu khoản chi này quá lớn thì sẽ
hạn chế tăng trưởng kinh tế, ngược lại nếu quá ít sẽ không ảm bảo ược sự tồn tại của
nhà nước và trật tự an toàn xã hội. Do ó, bố trí ngân sách an ninh quốc phòng một
mặt phải ảm bảo những chi phí cần thiết cho phòng thủ và giữ gìn an ninh của ất nưóc
trên cơ sở ó ổn ịnh về kinh tế xã hội, mặt khác phải thực hiện tiết kiệm và có hiệu qủa trong chi tiêu.
2.3 Chi sự nghiệp:
Bao gồm những khoản chi cho các dịch vụ và hoạt ộng xã hội phục vụ nhu cầu
phát triển kinh tế xã hội và nâng cao dân trí của dân cư. Chi sự nghiệp bao gồm các
khoản: chi sự nghiệp kinh tế, chi sự nghiệp nghiên cứu khoa học và bảo vệ môi trường,
sự nghiệp giáo dục ào tạo, sự nghiệp y tế, sự nghiệp văn hóa nghệ thuật , thể thao và
sự nghiệp xã hội. Đây là các khoản chi quan trọng nhằm ảm bảo quá trình tái sản xuất
kết hợp với sức lao ộng có chất lượng cao.
Sự phát triển của sản xuất và khoa học công nghệ òi hỏi ở người lao ộng phải
có một trình ộ văn hóa, chuyên môn nhất ịnh . Do ó, sự tham gia của nhà nước trong
cấp phát tài chính cho hoạt ộng sự nghiệp mang ý nghĩa kinh tế và xã hội. Về kinh
tế khoản chi này tác ộng ến qúa trình tái sản xuất mở rộng và quá trình tạo ra thu
nhập quốc dân, nhờ vào các khoản chi này mà trình ộ văn hóa, kỹ thuật và sức khoẻ
của người lao ộng ưọc nâng cao góp phần tăng năng suất lao ộng và hiệu suất công
tác. Về xã hội các khoản chi này góp phần nâng cao mức sống và thu nhập thực tế
của các tầng lớp dân cư do lợi ích từ các hoạt ộng phúc lợi, dịch vụ công ích mang
lại. Chính các khoản thu nhập phúc lợi này ã giảm bớt chênh lệch về trình ộ dân trí
cũng như thu nhập của các thành viên trong xã hội.
2.3.1 Chi sự nghiệp kinh tế
Hoạt ộng của các ơn vị sự nghiệp kinh tế nhằm phục vụ cho yêu cầu sản xuất
kinh doanh, quản lý kinh tế xã hội, tạo iều kiện cho các ngành kinh tế phát triển. Mục
ích hoạt ộng của các ơn vị sự nghiệp kinh tế không phải nhằm vào lợi nhuận, do ó áp
dụng chế ộ cấp phát như các ơn vị dự toán ngân sách. Chi sự nghiệp kinh tế liên quan
hầu hết ến các ngành kinh tế và bao gồm các khoản chi: sự nghiệp ịa chính ( iều tra o
ạc ịa giới hành chính, o vẽ bản ồ…) sự nghiệp giao thông, sự nghiệp nông nghiệp, sự 78 lOMoARcPSD| 36477832
nghiệp thủy lợi, sự nghiệp ngư nghiệp, sự nghiệp lâm nghiệp, sự nghiệp thị chính và
một số hoạt ộng sự nghiệp khác.
Về nội dung chi sự nghiệp kinh tế bao gồm các khoản chi cơ bản sau ây:
- Chi về lương và phụ cấp lương cho viên chức ơn vị sự nghiệp.
- Chi mua nguyên vật liệu dùng cho nghiên cứu sản xuất thử nghiệm
- Chi mua sắm, sửa chữa phương tiện, dụng cụ dùng trong hoạt ộng sự nghiệp
và một số các khoản chi khác.
2.3.2 Chi sự nghiệp nghiên cứu khoa học và công nghệ
Xuất phát từ yêu cầu và sự cần thiết phải nhanh chóng tiếp cận với nền khoa học
và công nghệ tiên tiến của thế giới ể khoa học và công nghệ trở thành một trong những
ộng lực thúc ẩy sự phát triển kinh tế xã hội. Về nội dung khỏan chi này bao gồm:
- Chi cho mạng lưới các cơ quan nghiên cứu và phát triển công nghệ bao gồm
các viện, phân viện, các trung tâm nghiên cứu khoa học và công nghệ.
- Chi về lương và phụ cấp lương cho cán bộ khoa học.
- Chi cho các chương trình khoa học và công nghệ cấp nhà nước (4 chương trình
khoa học và công nghệ cấp nhà nước hiện nay: chương trình công nghệ thông tin,
chương trình công nghệ sinh học, chương trình vật liệu mới và chương trình tự ộng hóa).
- Chi ầu tư xây dựng cơ bản cho những công trình nghiên cứu, thực nghiệm về khoa học, công nghệ.
- Các khoản chi khác về khoa học, công nghệ.
2.3.3 Chi sự nghiệp giáo dục, ào tạo:
Đây là khoản chi mà tầm quan trọng của nó là nhằm nâng cao dân trí, trình ộ
chuyên môn kỷ thuật của mọi người dân trong xã hội góp phần thúc ẩy tăng trưởng
kinh tế. Về nội dung khoản chi này bao gồm:
- Chi về giáo dục phổ thông: hệ mẫu giáo, hệ tiểu học, hệ trung học, và hệ bổ túc văn hóa.
- Chi về ào tạo sau ại học, ại học, cao ẳng, trung học chuyên nghiệp, ào tạo nghề
và các hình thức ào tạo bồi dưỡng khác.
- Chi cho các chương trình quốc gia về giáo dục và ào tạo: chương trình phổ cập
giáo dục tiểu học, chống xuống cấp trường học, tăng cường giáo dục miền núi - Các
khoản chi sự nghiệp giáo dục và ào tạo khác. 79 lOMoARcPSD| 36477832
Trong cơ chế thị trường hiện nay ở Việt Nam, sự nghiệp giáo dục và ào tạo ang
phát triển theo hướng xã hội hóa và a dạng hóa mục tiêu, chương trình, loại hình
trường lớp và các loại hình giáo dục, ào tạo nhằm mục ích nâng cao trình ộ dân trí
của các tầng lớp dân cư trong xã hội. Bên cạnh các trường công lập ã phát triển các
dạng trường dân lập, tư thục ở tất cả các cấp trong hệ thống giáo dục quốc dân ã giảm
gánh nặng cho ngân sách nhà nước cũng như tạo iều kiện nâng cao chất lượng giáo dục và ào tạo.
2.3.4 Chi sự nghiệp y tế:
Chi sự nghiệp y tế là khoản chi phục vụ công tác phòng bệnh và chữa bệnh nhằm
nâng cao mức sống cho mọi người dân trong xã hội. Về nội dung khoản chi này bao gồm:
- Chi cho công tác phòng bệnh: bao gồm các khoản chi nhằm bảo ảm iều kiện
hoạt ộng của các viện nghiên cứu, phòng khám, trạm chuyên khoa.
- Chi cho công tác chữa bệnh: là khoản chi quan trọng nhất nhằm duy trì sự hoạt
ộng của hệ thống các bệnh viện, bệnh xá, nhà iều dưỡng.
- Chi cho các chương trình quốc gia về y tế: chương trình phòng chống bướu
cổ, phòng chóng sốt rét, dân số và kế hoạch hóa gia ình ..
- Các khoản chi sự nghiệp y tế khác.
Hiện nay, các khoản chi từ ngân sách nhà nước cho hoạt ộng sự nghiệp y tế chưa
áp ứng ược yêu cầu phát triển của ngành y. Việc nâng cao chất lượng hoạt ộng khám,
chữa bệnh và tăng cường trang bị cơ sở vật chất, kỹ thuật cho một nền y học hiện ại
òi hỏi bên cạnh nguồn kinh phí do ngân sách nhà nước cấp phát cần phải huy ộng
thêm các nguồn thu khác từ trong nước và nước ngoài.
Trong iều kiện nhằm xóa bỏ dần sự bao cấp của ngân sách nhà nước ối với hoạt
ộng sự nghiệp y tế và tăng cường sử dụng có hiệu qủa kinh phí cấp cho ngành y tế,
xu hướng chung hiện nay là nhà nước chỉ cấp kinh phí cho các hoạt ộng phòng chống
các dịch bệnh, thực hiện các chương trình quốc gia về y tế và chi chữa bệnh cho các
ối tượng ặc biệt. Các trường hợp còn lại sẽ huy ộng sự óng góp từ người bệnh thông
qua việc thực hiện chế ộ bảo hiểm y tế cho mọi ối tượng ể hình thành quỹ bảo hiểm
y tế nhằm thanh toán chi phí cho người bệnh khi ến khám, chữa bệnh tại các cơ sở y tế.
2.3.5 Chi sự nghiệp văn hóa, nghệ thuật, thể thao 80 lOMoARcPSD| 36477832
Mục tiêu của các hoạt ộng văn hóa, nghệ thuật, thể thao là nhằm nâng cao tri
thức và thẩm mỹ cho mọi tầng lớp dân cư nhằm xây dựng một nền văn hóa ậm à bản
sắc dân tộc, có nội dung nhân ạo, dân chủ và tiến bộ, phát triển ạo ức xã hội và truyền
thống dân tộc. Các mục tiêu của các hoạt ộng này cho phép mỗi công dân phát triển
toàn diện về chính trị, tư tưởng và ạo ức. Vì tính chất quan trọng của các hoạt ộng
văn hóa, nghệ thuật, thể thao nên việc thực hiện các mục tiêu của chúng gắn liền một
khoản cấp phát từ ngân sách nhà nước. Về nội dung khoản chi này bao gồm:
- Chi cho hệ thống thư viện, bao tàng, nhà văn hóa.
- Chi cho hệ thống phát thanh, truyền hình và các hoạt ộng thông tin khác.
- Chi cho các hoạt ộng biểu diễn nghệ thuật và các hoạt ộng văn hóa khác.
- Chi cho sự nghiệp thể dục thể thao.
- Chi cho các chương trình quốc gia về văn hóa, nghệ thuật, thể dục thể thao.
2.3.6 Chi sự nghiệp xã hội
Mục tiêu của khoản chi này là nhằm bảo ảm ời sống của người lao ộng khi gặp
khó khăn, tai nạn, già yếu, những người không có khả năng lao ộng ồng thời giải
quyết những vấn ề xã hội nhất ịnh.
Chi từ ngân sách nhà nước cho sự nghiệp xã hội bao gồm :
- Chi thực hiện những chính sách ối với thương binh, gia ình liệt sĩ, gia ình có công với cách mạng.
- Chi ể giúp ỡ ời sống nhân dân ở những vùng xảy ra thiên tai và nhũng sự cố bất ngờ.
- Chi cho các trại xã hội: trại trẻ mồ côi, trại nuôi dưỡng người già, các trại cải tạo.
Chi cho sự nghiệp xã hội chủ yếu là do ngân sách nhà nước ài thọ, bên cạnh ó
còn có nguồn do các ơn vị kinh tế, tổ chức xã hội trong và ngoài nước quyên góp, ủng
hộ của nhân dân. Khoản chi này ã góp phần giảm nhẹ những khó khăn về ời sống của
một số ối tượng nhất ịnh và hình thành thu nhập về phúc lợi xã hội cho những ối tượng ó.
2.3 Chi trả nợ gốc tiền chính phủ vay Chi
trả nợ nhà nước bao gồm: 81 lOMoARcPSD| 36477832
- Trả nợ trong nước: là những khoản nợ mà trước ây nhà nước ã vay các tầng
lớp dân cư, các tổ chức kinh tế và các tổ chức khác bằng cách phát hành các loại
chứng khóan nhà nước như tín phiếu kho bạc, trái phiếu quốc gia.
- Trả nợ nước ngoài: là các khoản nợ nhà nước vay của các chính phủ nước
ngoài, các doanh nghiệp và các tổ chức tài chính tiền tệ quốc tế.
Hàng năm số chi trả nợ của nhà nước ược bố trí theo một tỷ lệ nhất ịnh trong
tổng số chi của ngân sách nhà nước nhằm ảm bảo khả năng trả nợ úng hạn.
3. Cân ối ngân sách
Ngân sách nhà nước là công cụ tài chính quan trọng ược nhà nước sử dụng ể
phân phối thu nhập quốc dân. Chức năng phân phối của ngân sách ược thể hiện trong
quá trình huy ộng và sử dụng các nguồn tài chính ể hình thành nên các khoản thu và
các khoản chi của ngân sách. Về nội dung, các khoản thu và chi này có quan hệ hữu
cơ với nhau và dựa trên nguyên tắc hai bộ phận này phải ược cân ối.
Trong cơ chế kế hoạch hóa tập trung, việc cân ối ngân sách nhà nước ược thực
hiện theo nguyên tắc: Ưu tiên cho các khoản chi ầu tư phát triển sau ó mới dành cho
chi tiêu dùng thường xuyên. Trong thực tế do số thu thường rất thấp, thậm chí nhiều
khi không ủ cho chi ầu tư phát triển nên việc cân ối ngân sách luôn lâm vào tình trạng
bị ộng, trong khi ó nhu cầu chi tiêu dùng thường xuyên lại rất cấp bách. Do ó, chính
phủ thường phải phát hành tiền ngoài dự kiến là nguyên nhân gây ra lạm phát.
Trong cơ chế thị trường, yêu cầu ổi mới hoạt ộng của ngân sách nhà nước òi hỏi
phải xây dưng mô hình quản lý ngân sách thích hợp và phù hợp với thông lệ quốc tế,
mô hình này cho phép xác ịnh cơ cấu ngân sách với nội dung các khoản thu và chi ể
ảm bảo sự cân ối của ngân sách nhà nước. Cụ thể mô hình quản lý ngân sách nhà
nước ược xây dựng dựa trên mối quan hệ giữa tích lũy và tiêu dùng:
- Thu ngân sách nhà nước từ thuế, phí, lệ phí và một số khoản thu không mang
tính chất thuế như: thu lợi tức cổ phần nhà nước, thu từ cho thuê và bán tài sản thuộc
sở hữu nhà nước…là những khoản thu thường xuyên của nhà nước và ược hình thành
theo nguyên tắc không hoàn trả. Các khoản thu này còn ược gọi là các khoản thu
trong cân ối ngân sách ược sử dụng ưu tiên cho các khoản chi tiêu dùng thường xuyên
của chính phủ, phần còn lại sẽ dành cho chi ầu tư phát triển.
- Thu từ các khoản viện trợ và vay nợ của chính phủ. Nguồn thu này dùng ể bù
ắp số thiếu hụt của ngân sách nhà nước do chênh lệch giữa tổng số chi và tổng số thu 82 lOMoARcPSD| 36477832
trong cân ối ngân sách ể áp ứng yêu cầu phát triển kinh tế. Do ó, các khoản thu viện
trợ và vay nợ của chính phủ ược gọi là các khoản thu bù ắp thiếu hụt của ngân sách.
Cơ chế cân ối ngân sách nhà nước này tạo ra thế chủ ộng rất lớn cho chính phủ
cho phép giải quyết trước hết các nhu cầu cấp bách ể ổn ịnh ời sống và trật tự xã hội,
hơn nữa nó cũng vạch ra một ranh giới rõ ràng về phạm vi tiêu dùng nằm trong giới
hạn các khoản thu nhập do nền kinh tế tạo ra. Các khoản thu bù ắp thiếu hụt (vay) chỉ
phục vụ cho chi ầu tư phát triển nhằm ảm bảo khả năng trả nợ cho chính phủ.
IV. HỆ THỐNG NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
1. Tổ chức hệ thống ngân sách nhà nước
Hệ thống ngân sách nhà nước là tổng thể ngân sách của các cấp chính quyền
nhà nước. Tổ chức hệ thống ngân sách chịu tác ộng bởi nhiều yếu tố mà trước hết ó
là chế ộ xã hội của một nhà nước và phân chia lãnh thổ hành chính. Thông thường ở
các nước hệ thống ngân sách ược tổ chức phù hợp với hệ thống hành chính. Ở nước
ta với mô hình nhà nước thống nhất nên hệ thống ngân sách ược tổ chức theo hai cấp:
ngân sách trung ương và ngân sách của các cấp chính quyền ịa phương, trong ó ngân
sách ịa phương bao gồm các cấp ngân sách: ngân sách thành phố (hay tỉnh) , ngân
sách quận (huyện) , ngân sách xã (phường).
Hệ thống ngân sách nhà nước Việt Nam ược tổ chức và quản lý thống nhất theo
nguyên tắc tập trung và dân chủ, thể hiện:
- Tính thống nhất: òi hỏi các khâu trong hệ thống ngân sách phải hợp thành một
thể thống nhất, biểu hiện các cấp ngân sách có cùng nguồn thu, cùng ịnh mức chi tiêu
và cùng thực hiện một quá trình ngân sách.
- Tính tập trung: thể hiện ngân sách trung ương giữ vai trò chủ ạo, tập trung các
nguồn thu lớn và các nhiệm vụ chi quan trọng. Ngân sách cấp dưới chịu sự chi phối
của ngân sách cấp trên và ược trợ cấp từ ngân sách cấp trên nhằm ảm bảo cân ối của ngân sách cấp mình.
- Tính dân chủ: Dự toán và quyết toán ngân sách phải ược tổng hợp từ ngân
sách cấp dưới, ồng thời mỗi cấp chính quyền có một ngân sách và ược quyền chi phối ngân sách cấp mình. 83 lOMoARcPSD| 36477832
2. Phân cấp quản lý ngân sách
Trong nền kinh tề thị trường ngân sách nhà nước trở thành công cụ quan trọng
giúp nhà nước iều hành nền kinh tế xã hội. Hoạt ộng của ngân sách nằm trong sự vận
ộng của thị trường. Tạo nguồn thu cho ngân sách phải gắn với mục tiêu ổn ịnh và tăng
trưởng kinh tế, các khoản chi của ngân sách phải gắn với nhiệm vụ phát triển kinh tế
xã hội của ất nước trong từng thời kỳ. Do ó, việc xác ịnh cơ cấu thu chi của các cấp
ngân sách cũng như phương pháp quản lý các cấp ngân sách là rất cần thiết.
Phân ịnh nguồn thu và các khoản chi của mỗi cấp ngân sách là nội dung cơ bản
của phân cấp quản lý ngân sách nhằm tạo iều kiện về tài chính cho chính quyền nhà
nước các cấp tham gia vào quá trình tổ chức, huy ộng, phân phối và sử dụng các quỹ
tiền tệ tập trung của nhà nước ể thực hiện các chức năng nhiệm vụ xác ịnh. Khi phân
cấp quản lý ngân sách cần phải tuân thủ các nguyên tắc cơ bản sau: -
Đảm bảo vai trò chủ ạo của ngân sách trung ương và vị trí ộc lập của
ngân sách ịa phương trong hệ thống ngân sách nhà nước thống nhất. -
Xác ịnh cụ thể trách nhiệm và quyền hạn thu chi giữa các cấp ngân sách. -
Đảm bảo sự hợp lý và công bằng giữa các ịa phương.
2.1 Phân ịnh nguồn Thu giữa các cấp ngân sách
Có 4 phương pháp thực hiện phân phối nguồn thu giữa các cấp ngân sách:
* Phương pháp thu ủ chi ủ: nội dung của phương pháp này là toàn bộ số thu và
các nhiệm vụ chi của ngân sách ều do ngân sách trung ương ảm nhận. Phương pháp
này ảm bảo cho trung ương quyền chủ ộng nhưng hạn chế khả năng sáng tạo của ịa phương.
* Phương pháp khoán gọn: Trung ương giao cho ịa phương ược thu một số
khoản thu xác ịnh ể ảm bảo nhiệm vụ chi cho ịa phương. Phương pháp này khuyến
khích ịa phương quan tâm và bồi dưỡng nguồn thu của mình nhưng không chú ý ến
nguồn thu của trung ương.
* Phương pháp dự phần: Theo phương pháp này ngân sách ịa phương ược hưởng
một phần từ các khoản thu chung ược xác ịnh theo tỷ lệ phần trăm hay còn gọi là tỷ
lệ iều tiết. Phương pháp này khuyến khích ịa phương quan tâm ến khoản thu nhưng
phân ịnh nguồn thu giữa các cấp ngân sách rất phức tạp và hàng năm phải iều chỉnh. 84 lOMoARcPSD| 36477832
* Phương pháp hỗn hợp: Là phương pháp áp dụng hỗn hợp cả ba phương pháp
trên, nguồn thu của ngân sách ịa phương bao gồm 3 phần chính: Các khoản thu ổn
ịnh, các khoản thu iều tiết và các khoản trợ cấp từ ngân sách trung ương.
Theo luật Ngân sách Nhà nước Việt Nam (1996) và luật Sửa ổi, Bổ sung một
số iều của luật Ngân sách Nhà nước VN (1998) phân ịnh nguồn thu giữa các cấp ngân
sách của nước ta ược thực hiên theo phương pháp hỗn hợp.
2.2 Phân ịnh chi giữa các cấp ngân sách
Phân công quản lý nhà nước về kinh tế xã hội giữa các cấp chính quyền là cơ
sở ể phân ịnh chi giữa các cấp ngân sách. Trong cơ chế thị trường, nhà nước sử dụng
ngân sách nhà nước làm công cụ quản lý và iều tiết vĩ mô nền kinh tế thì phân cấp
quản lý chi giữa các cấp ngân sách ược thực hiện theo các nguyên tắc: -
Ngân sách trung ương ảm nhận nhiệm vụ chi theo các chương trình
quốc gia hoặc các dự án phát triển nhằm hình thành thế cân ối cho nền kinh tế và tạo
môi trường thuận lợi kích thích quá trình tích tụ và ầu tư vốn cho sản xuất kinh doanh
của các doanh nghiệp và dân cư. -
Ngân sách ịa phương thực hiện các khoản chi gắn với việc thực hiện
chức năng, nhiệm vụ của chính quyền ịa phương.
3. Quá trình ngân sách
Quá trình ngân sách là một quá trình bao gồm 3 giai oạn: lập và phê chuẩn
ngân sách, chấp hành ngân sách và quyết toán ngân sách. Quá trình ngân sách cho
thấy toàn bộ hoạt ộng của một ngân sách từ khi bắt ầu hình thành cho tới khi kết thúc
ể chuyển sang ngân sách của năm tài chính mới. Thời gian của quá trình ngân sách
dài hơn so với năm tài chính (còn ược gọi là năm ngân sách hay tài khoá) iều ó ược
thể hiện ở chổ giai oạn lập và phê chuẩn ngân sách ược bắt ầu trước năm tài chính,
giai oạn quyết toán ngân sách ược thực hiện sau năm tài chính và trong năm tài chính
là thời gian chấp hành ngân sách. Quá trình ngân sách của nước ta ược qui ịnh trong
luật Ngân sách Nhà nước.
3.1 Lập và phê chuẩn ngân sách
Mục tiêu của giai oạn này là ể xác ịnh nhiệm vụ ộng viên, phân phối tối ưu các
nguồn vốn nhằm bảo ảm tính vững chắc, tính khả thi của ngân sách. Giai oạn này bao gồm: 85 lOMoARcPSD| 36477832
- Lập ngân sách (lập dự toán ngân sách)
Hàng năm vào thời iểm qui ịnh trước khi năm tài chính bắt ầu Chính phủ và
Bộ tài chính ra thông báo về yêu cầu, nội dung và hướng dẫn lập dự toán ngân sách
cho các ngành, các cấp. Các ơn vị căn cứ vào hướng dẫn của bộ tài chính lập dự toán
ngân sách cho ơn vị mình dựa trên hệ thống luật, ịnh hướng phát triển kinh tế xã hội
của năm kế hoạch và các chính sách, ịnh mức tài chính.
Các Bộ và Uỷ ban Nhân dân các tỉnh, thành tổng hợp dự toán ngân sách ở
phạm vi mình quản lý gởi cho Bộ tài chính. Bộ tài chính sẽ xem xét dự toán thu chi
của các Bộ và ịa phương, tính toán khả năng thu chi, các giải pháp cân ối ngân sách
và tổng hợp thành dự toán ngân sách của năm tài chính trình Chính phủ. Chính phủ
xem xét, thảo luận, iều chỉnh lại các khoản thu chi nếu thấy cần thiết và trình Quốc hội. - Phê chuẩn ngân sách
Dự toán ngân sách nhà nước trước hết sẽ ược uỷ ban kinh tế và ngân sách của
quốc hội nghiên cứu, xem xét, iều chỉnh và trình Quốc hội. Quốc hội sẽ thảo luận dự
toán ngân sách nhà nước về các nội dung: iều chỉnh tăng giảm các khoản thu trên cơ
sở sửa ổi luật thuế, iều chỉnh tăng giảm các khoản chi dựa trên các giải pháp bảo ảm
cân ối ngân sách. Sau khi thảo luận và thông qua Quốc hội ra nghị quyết phê chuẩn
dự toán ngân sách nhà nước và dự toán ngân sách nhà nước trở thành một ạo luật
của nhà nước mà mọi pháp nhân và thể nhân trong xã hội
iều có trách nhiệm thực hiện.
- Công bố ngân sách nhà nước
Sau khi dự toán ngân sách nhà nước ược Quốc hội phê chuẩn sẽ ược chuyển
sang cho nguyên thủ quốc gia: Chủ tịch nước ể công bố và giao cho Chính phủ thực
hiện bằng cách uỷ nhiệm cho Bộ tài chính giao các chỉ tiêu pháp lệnh về thu và chi
ngân sách cho từng Bộ và từng ịa phương ể thi hành.
3.2 Chấp hành ngân sách
Dự toán ngân sách ược phê chuẩn và ược thực hiện khi năm tài chính bắt ầu.
Nội dung của giai oạn này là tập trung ầy ủ, kịp thời mọi nguồn thu vào ngân sách và
cấp phát cho các nhiệm vụ chi ã xác ịnh nhằm ộng viên, phân phối và sử dụng các
nguồn tài chính của xã hội ể thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội trong năm tài chính. 86 lOMoARcPSD| 36477832
Chấp hành ngân sách bao gồm chấp hành thu ngân sách nhà nước và chấp hành chi ngân sách nhà nước. -
Chấp hành thu ngân sách nhà nước: là quá trình tổ chức và quản lý
nguồn thu của ngân sách nhà nước. Hệ thống tổ chức thu ngân sách hiện nay ở nước
ta có các cơ quan thuế và các cơ quan khác ược giao nhiệm vụ thu. Các cơ quan này
có trách nhiệm kiểm soát các nguồn thu ngân sách nhà nước, xác ịnh và thông báo số
phải nộp cho các pháp nhân và thể nhân. Cơ quan tài chính, kho bạc nhà nước phối
hợp với ngành thuế và các cơ quan ược giao nhiệm vụ thu ể tổ chức thực hiện thu nộp
cho ngân sách nhà nước và trích chuyển kịp thời các khoản thu giữa các cấp ngân
sách nhà nước theo qui ịnh. -
Chấp hành chi ngân sách nhà nước: là quá trình tổ chức và quản lý các
khoản chi của ngân sách nhà nước. Tham gia vào chấp hành chi ngân sách gồm có
các ơn vị sử dụng vốn ngân sách. Việc cấp kinh phí từ ngân sách nhà nước ược thực hiện theo qui ịnh: *
Căn cứ vào dự toán ngân sách ược giao, các ơn vị thụ hưởng lập kế
hoạch chi gởi cơ quan tài chính cùng cấp và kho bạc nhà nước nơi giao dịch ể ược cấp phát. *
Cơ quan tài chính xem xét kế hoạch chi của ơn vị, căn cứ vào khả năng
của ngân sách ể bố trí số chi hàng quý thông báo cho ơn vị thụ hưởng và kho bạc nhà nước ể thực hiện.
3.3 Quyết toán ngân sách
Nội dung của giai oạn này là nhằm phản ảnh, ánh giá và kiểm tra lại quá
trình hình thành và chấp hành ngân sách nhà nước. Sau khi kết thúc năm tài chính,
các ơn vị sử dụng vốn ngân sách nhà nước phải khoá sổ kế toán và lập quyết toán
ngân sách nhà nước theo số thực thu, thực chi theo hướng dẫn của Bộ tài chính.
Căn cứ vào hướng dẫn của Bộ tài chính các ơn vị thụ hưởng ngân sách lập
quyết toán thu chi của ơn vị mình gởi cơ quan quản lý cấp trên, số liệu quyết toán
phải ược ối chiếu và ược kho bạc nhà nước nơi giao dịch xác nhận. Thủ trưởng các
cơ quan nhà nước có trách nhiệm kiểm tra, xử lý quyết toán thu chi ngân sách của các
ơn vị trực thuộc, lập quyết toán thu chi ngân sách thuộc phạm vi mình quản lý gởi
cho cơ quan tài chính cùng cấp. Cơ quan tài chính các cấp ở ịa phương xét duyệt
quyết toán thu chi ngân sách của các cơ quan cùng cấp, thẩm tra quyết toán ngân sách 87 lOMoARcPSD| 36477832
cấp dưới, tổng hợp lập quyết toán ngân sách ịa phương trình uỷ ban nhân dân cùng
cấp ể uỷ ban nhân dân cùng cấp xem xét trình hội ồng nhân dân cùng cấp phê chuẩn
và gởi cho Bộ tài chính.
Bộ tài chính xem xét và tổng hợp quyết toán thu chi ngân sách của các bộ,
ngành ở trung ương, kiểm tra xem xét quyết toán ngân sách của các ịa phương, sau ó
tổng hợp và lập tổng quyết toán ngân sách nhà nước trình Chính phủ ể Chính phủ ệ
trình Quốc hội. Quốc hội sau khi nghe báo cáo kiểm tra của cơ quan Tổng kiểm toán
quốc gia sẽ xem xét và phê chuẩn tổng quyết toán ngân sách nhà nước.
Chương V THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH VÀ
CÁC ĐỊNH CHẾ TÀI CHÍNH TRUNG GIAN
I. KHÁI NIỆM VỀ THỊ TRƯỜNG
“Thị trường” là một khái niệm cơ bản của kinh tế học và ược nhiều nhà kinh tế học ịnh nghĩa.
Trong từng thời kỳ khác nhau thì khái niệm về “thị trường” cũng khác nhau. Trong
thời kỳ kế hoạch hoá tập trung, thị trường ược hiểu là một cơ chế ộc lập, tự hoạt ộng, tự iều tiết.
Ngày nay, cơ cấu kinh tế hiện ại do các yếu tố tiến bộ khoa học kỹ thuật và việc quốc
tế hoá ời sống kinh tế tạo nên, thị trường ược hiểu là một yếu tố của một hệ thống
kinh tế phức tạp, trong ó các qui luật thị trường luôn luôn biến ổi và vố số những thể
chế iều tiết (ặc biệt là thể chế nhà nước) tác ộng qua lại với nhau một cách chặt chẽ.
Vì thế, nếu chúng ta hiểu “thị trường” là nơi diễn ra hoạt ộng mua bán hàng hoá thì
không sai nhưng chưa ủ, vì với cách hiểu ó chúng ta không thấy ược sự hiện diện của
thị trường lao ộng, thị trường ịa ốc,… ( ây là những loại thị trường mới hình thành)
là thị trường không có “chợ” ể mua bán tập trung. Đồng thời, nó cũng không cho
chúng ta thấy ược một số thị trường mua bán những loại hàng hoá vô hình như: thị
trường vốn, thị trường dịch vụ,…
Xét về mặt bản chất, “thị trường” là sự kết hợp của các yếu tố: hàng hoá, cung cầu
giá cả, và phương thức thanh toán. Nơi nào, lúc nào có ủ 5 loại yếu tố trên thì sẽ diễn
ra hoạt ộng của thị trường. Với việc tìm ra ược bản chất của thị trường ã giúp chúng 88 lOMoARcPSD| 36477832
1ta thấy ược tất cả các loại thị trường kể cả thị trường “vô hình”. Ngoài 5 yếu tố giống
nhau ở trên thì các thị trường chỉ còn khác nhau ở: qui mô thị trường rộng hay hẹp,
phổ biến hay chưa phổ biến, hiện ại hay thô sơ.
II. TÀI SẢN TÀI CHÍNH
1. Phân biệt giữa tài sản và vốn
Tài sản là tất cả mọi thứ có giá trị trao ổi và ược sở hữu bởi một chủ thể nào ó.
Người ta thường phân loại tài sản theo tiêu chí sau ây:
Phân loại theo hình thái: tài sản hữu hình (là loại tài sản mà giá trị của nó tuỳ
thuộc vào thuộc tính vật chất ặc thù của nó, như: máy móc thiết bị, nhà, ất. TS hữu
hình có thể chia hành tài sản có thể tái sản xuất (máy móc, thiết bị) và tài sản không
có thể tái sản xuất (ất, mỏ, tác phẩm nghệ thuật) và tài sản hữu hình (thể hiện quyền
hợp pháp ối với một lợi ích nào ó trong tương lai. Giá trị của tài sản vô hình không
liên quan gì ến hình thức mà những quyền ó ược ghi lại)
Phân loại theo tính chất: tài sản tài chính (là những loại tài sản có tính chất tiền tệ:
vàng, á quí, chứng khoán, các giấy tờ có giá), tài sản phi tài chính (ất ai, nhà xưởng,
máy móc thiết bị, thương quyền nhãn hiệu,…) Phân loại theo mục ích sử dụng:
- Tài sản tiêu dùng: là những tài sản sẽ hao mòn, mất i trong quá trình sử dụng
- Tài sản dự trữ: là những tài sản có giá trị lâu bền ược dùng vào mục
ích dự trữ, dự phòng rủi ro.
- Tài sản ưa vào kinh doanh ể tạo ra lợi nhuận là tăng khối tài sản. Đây phải là vốn
Như vậy, vốn là một phần tài sản có mục ích sử dụng cho quá trình kinh doanh.
2 Khái niệm tài sản tài chính và các loại tài sản tài chính chủ yếu
Tài sản tài chính, hay còn gọi là công cụ tài chính, thuộc loại tài sản vô hình.
Lợi ích trong tương lai của tài sản này là quyền ược hưởng các khoản tiền lãi, hay lợi
nhuận (cash flow) trong tương lai.
Những người ồng ý thực hiện việc thanh toán các dòng tiền ó trong tương lai
ược gọi là người phát hành tài sản tài chính; những người sở hữu tài sản tài chính ược
gọi là những người ầu tư. Người phát hành có thể là chính phủ, các tổ chức tài chính
hay các doanh nghiệp. Người sở hữu tài sản tài chính có thể là tổ chức hay là cá nhân. 89 lOMoARcPSD| 36477832
Tài sản tài chính ược chia thành 2 loại: công cụ nợ và công cụ vốn
- Công cụ nợ (debt instrument): là loại tài sản tài chính mang lại cho người
nắm giữ nó quyền ược hưởng dòng tiền cố ịnh ược ấn ịnh trước. VD: Trái
phiếu chính phủ, Kho bạc; các khoản cho vay,…. Hay nói một cách khác,
các công cụ nợ có các khoản lợi tức cố ịnh.
- Công cụ vốn là loại công cụ mà buộc người phát hành phải trả cho người
nắm giữ nó một số tiền dựa vào kết quả ầu tư (nếu có) sau khi ã thực hiện
xong các nghĩa vụ ối với công cụ nợ (equity instrument). Công cụ vốn
thường thấy nhất là cổ phiểu phổ thông ( cổ phiếu thường).
3. Giá của tài sản tài chính và rủi ro
Một nguyên tắc kinh tế cơ bản là giá của bất kỳ tài sản tài chính nào thì cũng
phải cân bằng với giá trị hiện tại của các cash flow kỳ vọng của tài sản ó, mặc dù
chúng ta chưa biết một cách chắn chắc về các cash flow này.
Cash flow, ta có thể hiểu ó là dòng của sự chi trả tiền trong một khoảng thời gian nhất ịnh.
VD: Trái phiếu chính phủ ồng ý trả 600.000 ồng mỗi 6 tháng trong suốt 5 năm
và trả 10.000.000 ồng vào thời iểm áo hạn của trái phiếu (5 năm). Các khoảng tiền ó là cash flow.
Khái niệm về giá của tài sản tài chính liên quan trực tiếp ến lợi nhuận kỳ vọng
của tài sản tài chính ó. Từ việc ưa ra cash flow kỳ vọng và giá của công cụ tài chính
giúp chúng ta có khái niệm về tỷ suất lợi nhuận kỳ vọng. Tỷ suất lợi nhuận kỳ vọng
là tỷ lệ phần trăm của lợi nhuận kỳ vọng với tổng vốn ầu tư.
VD: Nếu giá của một tài sản tài chính là 100.000 ồng và cash flow của nó chỉ
là 105.000 ồng ược trả vào thời iểm áo hạn là 1 năm. Vậy tỷ suất lợi nhuận của TS này là 5%.
Mức ộ chắc chắn của cash flow kỳ vọng phụ thuộc vào loại của tài sản (công
cụ nợ hay công cụ vốn) và ặc tính của chủ thể phát hành tài sản ó.
Việc mua trái phiếu chính phủ là rất an toàn vì cash flow mà chúng ta hy vọng
nhận ược từ việc ầu tư ó là chắc chắn, khả năng trễ hạn các khoản tiền thanh toán của
chính phủ ối với người nắm giữ trái phiếu CP là rất thấp. Tuy nhiên, việc ầu tư vào
trái phiếu chính phủ vẫn mang lại cho chúng ta một iều không chắc chắn, ó chính là 90 lOMoARcPSD| 36477832
sức mua của cash flow mà chúng ta nhận ược, vì giá trị của các khoản tiền thanh toán
ó không còn ược như lúc ban ầu (thời iểm ầu tư).
Ngược lại với trái phiếu chính phủ, trái phiếu công ty hay là các món nợ vay
của các cá nhân ối với ngân hàng thì khả năng trễ hạn trong việc thanh toán cashflow là cao hơn.
Đối với trường hợp nhà ầu tư ầu tư vào một trái phiếu do chính phủ nước ngoài
phát hành, cashflow do chính phủ nước ngoài chi trả cũng sẽ không bị trễ hạn. Tuy
nhiên, cash flow ó ược chi trả bằng ngoại tệ chứ không bằng tiền nội tệ. Như vậy,
cash flow mà nhà ầu tư nhận ược trong trường hợp này sẽ phụ thuộc vào tỷ giá hối oái.
Từ ó chúng ta nhận ra rằng, việc ầu tư vào công cụ tài chính bị ảnh hưởng bởi những rủi ro sau ây: -
Rủi ro lạm phát (purchasing risk, inflation risk): rủi ro liên quan ến sự
trượt giá (mất giá) của cash flow kỳ vọng. -
Rủi ro tín dụng (credit risk) hay rủi ro sai hẹn (default risk): là rủi ro
mà người phát hành hay người mượn trể hạn giao ước -
Rủi ro tỷ giá (foreign-exchange risk): là loại rủi ro xảy ra khi có sự
chuyển ổi giá cả sẽ làm thay ổi một cách bất lợi, kết quả là làm giảm số tiền ược nhận
4. Vai trò của tài sản tài chính
Tài sản tài chính có 2 chức năng kinh tế chủ yếu:
- Là công cụ ể chuyển vốn từ những người có vốn nhàn rỗi ến những người
cần vốn ể ầu tư vào tài sản hữu hình
- Bằng một phương thức chuyển vốn nào ó từ người có vốn sang người cần
vốn ã làm phân bổ lại những rủi ro không thể tránh khỏi do dòng tiền mà
tài sản hữu hình tạo ra giữa người gọi vốn và người cung cấp vốn. Để thấy
rõ ược 2 chức năng này chúng ta cùng xem xét các tình huống sau:
1. Ông A nhận ược giấy phép sản xuất trái cây hộp. Ông ước tính cần có 15
tỷ ồng ể xây dựng nhà xưởng và lắp ặt máy móc thiết bị nhưng ông chủ có
3 tỷ ồng. Đó là toàn bộ số tiền tiết kiệm của ời ông nên ông không muốn
em ầu tư mặc dù ông rất tin tưởng vào tính khả thi của dự án này vì ông
không muốn phải gánh chịu rủi ro cao. 91 lOMoARcPSD| 36477832
2. Bà B vừa ược thừa kế 12,25 tỷ ồng. Bà dự ịnh dùng 250 triệu ể chi cho các
nhu cầu tiêu dùng của mình, còn lại 12 tỷ ồng bà dự ịnh sẽ em tiết kiệm.
3. Ông C và nhận ược một khoảng tiền từ việc trúng số ( lần 1 trúng 10 tờ;
lần 2 trúng 13 tờ ặc biệt) sau khi trừ tiền thuế thu nhập cá nhân ông còn
ược 1,035 tỷ ồng. Ông dự ịnh dùng 35 triệu; còn lại 1 tỷ ồng ông dự ịnh em tiết kiệm.
Giả sử 3 người này gặp nhau và họ ạt ược thoả thuận như sau:
Ông A ồng ý ầu tư 2 tỷ ồng vào doanh nghiệp và chia 50% lợi ích của doanh
nghiệp cho bà B với iều kiện bà B ầu tư cho doanh nghiệp 12 tỷ ồng. Còn ông C ồng
ý cho ông A vay 1 tỷ ồng với lãi suất 18%/năm. Ông A sẽ tự iều hành công ty mà
không cần sự giúp ỡ của ông C và bà B. Như vậy ông A ã có ủ vốn cho quá trình thực hiện dự án của mình.
Từ tình huống trên ã phát sinh 2 công cụ tài chính:
- Công cụ vốn do ông A phát hành và bà B ã mua với giá 12 tỷ ồng
- Công cụ nợ do ông A phát hành và ông C mua với giá là 1 tỷ ồng
Hai tài sản này ã giúp cho vốn ược chuyển từ những người có vốn (bà B và
ông C) sang người cần vốn (ông A). Đây chính là chức năng thứ nhất của công cụ tài chính.
Việc ông A không muốn ầu tư toàn bộ số tiền tiết kiệm của mình vào dự án là
vì ông muốn san sẻ bớt rủi ro. Ông ã thực hiện iều này bằng cách bán cho bà B một
tài sản tài chính, với tài sản tài chính này bà B nhận ược một nữa lợi nhuận của doanh
nghiệp. Đồng thời, ông A còn nhận thêm một khoản tiền khác nữa từ ông C, là người
không muốn san sẻ rủi ro của doanh nghiệp, bằng cách cam kết chi trả một khoản
thanh toán cố ịnh hàng năm cho ông C bất chấp hiệu quả hoạt ộng của doanh nghiệp.
Như vậy, ông A ã phân bổ một phần rủi ro của mình cho người khác. Đó chính là
chức năng thứ 2 của tài sản tài chính.
III. THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH:
1. Khái niệm về thị trường
Thị trường tài chính thể hiện rất nhạy cảm mọi hoạt ộng của các thị trường
hàng hoá và dịch vụ. Nó ược ví như là thị trường phái sinh từ nền kinh tế thực, nó o
lường và phản ảnh hiệu quả kinh doanh và hiện trạng của nền kinh tế thực. Thị trường 92 lOMoARcPSD| 36477832
tài chính ra ời ã làm a dạng hoá và phức tạp hoá mọi hoạt ộng tài chính. Thị trường
tài chính không chỉ chịu ảnh hưởng của nền kinh tế mà nó còn gây ra nhiều tác ộng
ến sự phát triển của nền kinh tế. Vì thế, nó có vai trò nhất ịnh ối với sự vận hành kinh
tế và trở thành công cụ ắc lực giúp nhà nước quản lý có hiệu quả nền kinh tế.
Trong cơ chế thị trường, hoạt ộng kinh tế không chỉ bao gồm các mối quan hệ
cung cầu về hàng hoá mà còn xuất hiện quan hệ cung cầu về tiền tệ. Quan hệ này xuất
hiện tất yếu dẫn ến nhu cầu vận ộng nguồn vốn từ nơi thừa ến nơi thiếu, chủ yếu diễn
ra trên thị trường tài chính. Thuật ngữ “thị trường tài chính” ược sử dụng ể phân biệt
thị trường mua bán, giao dịch các loại chứng khoán (tài sản tài chính)với các thị
trường khác (thị trường hàng hoá, thị trường sức lao ộng,...).
Nếu “thị trường hàng hoá hữu hình” mua bán các loại sản vật cụ thể, nhìn thấy
ược, sờ ược (lúa, gạo, cafê,...), nghĩa là ó là thị trường hữu hình. Còn thị trường tài
chính là nơi mua bán các loại hàng hoá theo úng tên gọi ặc trưng của nó: ó là tài chính.
Đây là loại tài sản vô hình với giá trị của nó không liên quan gì ến ặc tính và vật thể
của hàng hoá ó, giá trị của nó dựa vào trái quyền hợp phát trên một lợi ích tương lai
nào ó. Hàng hoá của thị trường tài chính là những loại hình thay thế tiền mặt. Để có
nó, người ta em tiền mặt i ổi bằng các hình thức như: mua, ký gửi, cho vay,... Sở dĩ
người ta làm như vậy là vì nó tạo ra lãi suất mà tiền mặt không làm ược. Khi thị
trường tài chính phát triển, người ta dễ dàng em chuyển ổi những loại hàng hoá ó trở
thành tiền mặt. Xã hội ngày càng phát triển thì người ta càng thích cất giữ những loại
hàng hoá thay cho tiền mặt bởi lẽ nó cũng là tiền nhưng lại sinh lãi trong mỗi ngày.
Như vậy, ta có thể rút ra ược khái niệm về thị trường tài chính:
Thị trường tài chính là nơi diễn ra các hoạt ộng mua bán các tài sản tài chính.
Đối tượng của thị trường tài chính: là những nguồn cung cầu về vốn
trong xã hội của các chủ thể kinh tế như Nhà nước, doanh nghiệp,
các tổ chức xã hội, các ịnh chế tài chính trung gian và công chúng
Công cụ của thị trường tài chính: ây là nguồn sống cho hoạt ộng của
thị trường, bao gồm: công trái nhà nước, chứng khoán do doanh
nghiệp phát hành, trái phiếu công ty, trái phiếu của các ịnh chế tài
chính trung gian và các loại giấy tờ có giá khác: séc, kỳ phiếu,... 93 lOMoARcPSD| 36477832
Chủ thể của thị trường tài chính: ây là những pháp nhần và thể nhân
ại diện cho những nguồn cung và cầu về vốn tham gia trên thị trường tài chính.
2. Vai trò của thị trường tài chính
Thị trường tài chính có 3 chức năng kinh tế cơ bản sau:
Thứ nhất, hình thành giá các tài sản tài chính. Thông qua tác ộng qua lại
giữa những người mua và những người bán, giá của tài sản tài chính (chứng khoán)
ược xác ịnh, hay nói cách khác, lợi tức cần phải có trên một tài sản tài chính ược xác
ịnh. Yếu tố thúc ẩy các doanh nghiệp gọi vốn chính là mức lợi tức mà các nhà ầu tư
yêu cầu; và với ặc iểm này của thị trường tài chính ã phát tín hiệu cho biết vốn trong
nền kinh tế cần ược phân bổ như thế nào giữa các tài sản tài chính. Quá trình ó ược
gọi là quá trình hình thành giá.
Thứ hai, cung cấp một cơ chế ể cho các nhà ầu tư bán một tài sản tài chính.
Với ặc tính này, thị trường tài chính là thị trường tạo ra tính thanh khoản. Thiếu tính
thanh khoản, các nhà ầu tư phải nắm giữ tài sản tài chính cho ến khi nào áo hạn, hoặc
ối với cổ phiếu cho khi nào công ty tự nguyện thu hồi hoặc nếu không tự nguyện thì
phải chờ thanh lý tài sản. Mặc dù tất cả các thị trường tài chính ều có tính thanh khoản,
nhưng mức ộ thanh khoản sẽ là khác nhau giữa chúng.
Thứ ba, giảm bớt chi phí tìm kiến và chi phí thông tin. Để các giao dịch có
thể ược diễn ra thì những người mua và người bán phải tìm ược nhau. Họ phải mất
rất nhiều tiền và thời gian cho việc tìm kiếm này, ảnh hưởng ến lợi nhuận kỳ vọng
của họ. Chi phí ó là chi phí tìm kiếm. Bên cạnh ó, ể tiến hành ầu tư họ cần có các
thông tin về giá trị ầu tư như khối lượng và tính chắc chắn của dòng tiền kỳ vọng. Thị
trường tài chính nhờ có tính trung lập này – là nơi ể người mua, người bán ến ó tìm
gặp nhau, là nơi cung cấp các thông tin một cách công khai và ầy ủ - nên có khối
lượng giao dịch và giá trị giao dịch lớn vì thế nó cho phép giảm ến mức thấp nhất
những khoản chi phí trên.
Thị trường tài chính phát triển cùng với trình ộ phát triển của nền kinh tế, i từ
ơn giản ến phức tạp. Ở trình ộ phát triển ngày càng cao, thị trường tài chính ngày càng
có nhiều loại trung gian tài chính tham gia. Các trung gian tài chính ngày càng tạo ra 94 lOMoARcPSD| 36477832
nhiều loại sản phẩm tài chính a dạng, áp ứng ngày càng ầy ủ nhu cầu của các bên tham gia thị trường.
3. Phân loại thị trường tài chính
Có nhiều cách ến phân loại thị trường tài chính:
Nếu phân loại theo công cụ tài chính trên thị trường thì ta có: - Thị trường nợ
- Thị trường chứng khoán
Nếu phân loại theo thời gian luân chuyển vốn, ta có:
- Thị trường tiền tệ: thị trường có thời gian luân chuyển vốn không quá 1 năm
- Thị trường vốn: thị trường có thời gian luân chuyển vốn trên 1 năm trở lên
Nếu phân loại theo hình thức phát hành, thì ta có:
- Thị trường sơ cấp: thị trường phát hànhc chứng khoán lần ầu tiên
- Thị trường thứ cấp: thị trường mua i bán lại các chứng khoán
Tuy nhiên, trong thực tế việc sử dụng các hình thức phân loại nào thì sẽ tuỳ
thuộc vào vấn ề mà người ta muốn nghiên cứu ến. Thông thường, khi nói ến thị trường
tài người ta thường phân theo 2 cách (2) và (3)
4. Mối quan hệ giữa các loại thị trường
4.1.Mối quan hệ giữa thị trường tiền tệ và thị trường vốn
4.1.1. Thị trường tiền tệ
Là thị trường vốn ngắn hạn. Hoạt ộng của thị trường tiền tệ diễn ra chủ yếu
thông qua hoạt ộng của ngân hàng và các tổ chức tín dụng, vì các ngân hàng thương
mại là chủ thể quan trọng nhất trong việc thu hút và cung cấp các nguồn vốn ngắn hạn.
Thị trường tiền tệ có một số ặc iểm sau ây:
- Thời gian luân chuyển vốn ngắn hạn Công cụ của thị trường này là những
món nợ vay hay những chứng khoán có thời gian áo hạn dưới 1 năm.
- Hình thức tài chính ặc trưng là hình thức tài chính gián tiếp. Đóng vai trò
trung gian giữa những người vay và người cho vay là các ngân hàng thương mại 95 lOMoARcPSD| 36477832
- Các công cụ trên thị trường tiền tệ có ộ an toàn tương ối cao nhưng lại
thường có mức lợi tức thấp.
Thị trường tiền tệ ược phân thành 3 bộ phận sau: *
Thị trường cho vay ngắn hạn của các ịnh chế tài chính trung gian.
Thị trường này hoạt ộng dựa vào hoạt ộng của các tổ chức tài chính trung gian. Các
tổ chức này sẽ huy ộng các nguồn vốn nhàn rỗi của các tổ chức kinh tế, cá nhân bằng
hình thức huy ộng tiền gửi tiết kiệm và em cho các tổ chức kinh tế, cá nhân khác vay lại nếu cần. *
Thị trường hối oái (thị trường ngoại hối): là nơi diễn ra các hoạt ộng
mua bán và trao ổi ngoại tệ. Khác với các loại thị trường khác, người ta dùng tiền ể
ổi lấy hàng hoá, thì trên thị trường này người ta dùng tiền ể ổi lấy tiền. Một ặc tính
riêng biệt nữa của thị trường ngoại hối ó là tất yếu nó sẽ là thị trường quốc tế. Khi
nào người dân ở các khu vực khác nhau còn dùng những ồng tiền khác nhau thì thị
trường ngoại hối tồn tại là cần thiết. *
Thị trường liên ngân hàng: ây là thị trường hoạt ộng phục vụ cho các
khách hàng là các ngân hàng thương mại. Trong hoạt ộng không phải lúc nào ngân
hàng luôn có ủ tiền ể cho vay, không phải lúc nào ngân hàng cũng tìm ược khách
hàng ể cho vay hết khoản tiền mà mình có. Vì thế sẽ phát sinh nhu cầu vay và cho
vay giữa các ngân hàng nhằm phục vụ tốt cho hoạt ộng chính của mình là huy ộng
vốn và cho vay vốn. Đặc iểm của thị trường này là chỉ dành riêng cho các ngân hàng
và thường khối lượng, giá trị giao dịch là lớn.
4.1.2. Thị trường vốn:
Thị trường vốn là thị trường dành cho các khoản vốn dài hạn. Thị trường này
cung cấp vốn cho các khoản ầu tư dài hạn của chính phủ, các doanh nghiệp và các
hộ gia ình. Do thời gian luân chuyển vốn trên thị trường này dài hạn hơn so với thị
trường tiền tệ nên các công cụ trên thị trường vốn có ộ rủi ro cao hơn và tất nhiên
mức lợi tức của nó cũng sẽ cao hơn.
Trong lịch sử hình thành của thị trường tài chính thì thị trường tiền tệ là thị
trường ược hình thành trước vì ban ầu do kinh tế chưa phát triển nên nhu cầu vốn và
nhu cầu tiết kiệm vốn chưa nhiều chủ yếu là ngắn hạn. Sau khi nền kinh tế phát triển,
nhu cầu về các nguồn vốn dài hạn cho ầu tư xuất hiện thì thị trường vốn ra ời. Bên 96 lOMoARcPSD| 36477832
cạnh việc huy ộng vốn dài hạn thông qua các ịnh chế tài chính trung gian thì chính
phủ và các doanh nghiệp còn tự huy ộng vốn bằng cách phát hành chứng khoán.
Một khi chứng khoán ra ời thì tất yếu sẽ xuất hiện nhu cầu mua bán chứng
khoán. Chính vì thế mà thị trường chứng khoán ra ời với tư cách là 1 bộ phận của thị
trường vốn nhằm áp ứng nhu cầu mua bán, trao ổi chứng khoán.
Thị trường vốn bao gồm: thị trường vay nợ dài hạn và thị trường chứng khoán
Đối với thị trường vay nợ dài hạn thì lại ược chia thành
* Thị trường thế chấp: ây là thị trường chuyên cho vay các món nợ dài
hạn dùng ể tài trợ mua bán ịa ốc, nhà xưởng. Do thời hạn dài và thường giá trị
của các món nợ vay thường rất lớn ể hình thành bất ộng sản (nhà, ất, nhà
xưởng,...) nên cần có sự thế chấp tài sản cho món nợ vay này. Tài sản thế chấp
có thể là những tài sản sẵn có của những người i vay và kể cả những tài sản ược
hình thành từ khoản nợ vay ó. Chính vì thế, thị trường thế chấp còn ược gọi là
thị trường cho vay dài hạn có cầm cố bất ộng sản
* Thị trường tín dụng thuê mua (cho thuê tài chính):
Tín dụng thuê mua hay còn ược gọi là hoạt ộng cho thuê tài chính hoặc có thể
ược gọi là thuê vốn. Đây là hình thức tín dụng trung và dài hạn, trong ó người cho
thuê cam kết mua tài sản, thiết bị theo yêu cầu của người thuê và là người nắm giữ
quyền sở hữu tài sản ó. Người thuê là người sử dụng tài sản và phải thanh toán tiền
thuê cho người cho thuê tài sản trong một khoảng thời gian ã ược thảo thuận trước.
Trong suốt thời gian thuê, người thuê không ược quyền huỷ bỏ hợp ồng thuê trườc
kỳ hạn. Khi kết thúc hợp ồng, người thuê có thể chuyển quyền sở hữu, mua lại hoặc
tiếp tục thuê như ã thoả thuận trong hợp ồng.
Hoạt ộng tín dụng tài chính là một hình thức tín dụng rất hữu ích ối với các
doanh nghiệp nhất là ối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Bởi vì, thông qua hình thức
tín dụng này các doanh nghiệp tìm ược nguồn tài trợ cho hoạt ộng ầu tư máy móc,
thiết bị, cải thiện công nghệ.
Hoạt ộng cho thuê tài chính còn ược xem là quá trình chuyển quyền sử dụng,
khai thác các tính năng hữu ích của tài sản mà không chuyển ổi quyền sở hữu nó.
Hoạt ộng tín dụng thuê mua có những ưu iểm như: 97 lOMoARcPSD| 36477832
Đối với người i thuê thì thuê tài chính cũng có thể ược xem là họ ã mua ược
tài sản bằng một khoản vốn vay có ảm bảo bằng chính tài sản cho thuê. Các iều khoản
của hợp ồng thuê ược xem như là những iều khoản ràng buộc của
ngân hàng ưa ra trong một hợp ồng tín dụng thông thường.
Ngoài ra, thông qua hoạt ộng tín dụng thuê mua thì doanh nghiệp ược tài trợ
100% vốn mua tài sản hoặc ược thuê tài sản ảm bảo nguồn vốn hoạt ộng (vốn lưu ộng) của doanh nghiệp.
Hầu hết tài sản trong hoạt ộng cho thuê tài chính ều là tài sản mới. Bởi vì,
thông thường người i thuê sẽ ạt ra yêu cầu về tính năng kỹ thuật cho tài sản muốn
thuê trước ối với người thuê và hai bên tiến hành ký kết hợp ồng. Sau ó, người cho
thuê sẽ mua những tài sản này trực tiếp từ nhà sản xuất và chuyển cho bên thuê sử
dụng. Người cho thuê thường mua tài sản mới ể cho thuê nhằm ảm bảo những iều
kiện trong hợp ồng, ồng thời nó sẽ giúp họ hạn chế ến mức thấp nhất những rủi ro
như rủi ro do hao mòn vô hình hoặc rủi ro không thể cho thuê tiếp tài sản sau khi kết
thúc hợp ồng do tài sản ã quá cũ,…
Hoạt ộng tín dụng thuê mua có những ặc iểm quan trọng sau ây: -
Bên cho thuê sẽ không cung cấp các hoạt ộng bảo trì tài sản hay những dịch vụ khác i kèm. -
Bên cho thuê sẽ nhận ược những khoản tiền thanh toán tiền cho thuê
bằng với giá trị của tài sản cho thuê bị hao mòn và có thêm một khoản tiền lãi. -
Bên i thuê thì ược ưu tiên mua lại sau khi kết thúc thời hạn của hợp thuê tài chính. -
Bên thuê không ược huỷ bỏ ngang hợp ồng tín dung thuê mua. Nghĩa
là bên thuê phải ảm bảo việc thanh toán các khoản thanh toán tiền thuê úng kỳ hạn
cho dù phải ối mặt với những rủi ro có thể gặp phải như rủi ro không thể thực hiện
ược những trách nhiệm tài chính này hoặc rủi ro phá sản của bên thuê.
Loại hình cho thuê tài chính chỉ phát huy hết những ưu thế của mình khi hội ủ những iều kiện sau ây: -
Hợp ồng tín dụng thuê mua phải ảm bảo ược tính không chắc chắn của
khoảng giá trị còn lại của tài sản sau khi kết thúc hợp ồng thuê mua -
Các khoản chi phí ể thực hiện hợp ồng cho thuê tài chính có thể cao
hơn so với khoảng chi phí khi tự bỏ tiền i mua tài sản ó bằng nguồn vốn tự có những 98 lOMoARcPSD| 36477832
cái giá phải trả cho những nợ hay vốn cổ phần thì cao hơn so với chi phí của hợp ồng cho thuê tài chính
(Nguồn vốn tài trợ trung và dài hạn cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ - Võ Thành Thông)
Thông thường hoạt ộng tín dụng thuê mua ược cung cấp bởi các ngân hang lớn
hoặc các công ty tài chính. Cho nên thị trường tín dụng thuê mua là một nơi hoạt ộng
của ngân hang và công ty tài chính.
* Thị trường chứng khoán: Đây là thị trường ược hình thành dùng ể giao dịch
mua bán chứng khoán. Đối với hoạt ộng của thị trường này khá là phức tạp nhưng
cũng rất hấp dẫn. Chúng ta sẽ có dịp nói ến nó về sau. Tuy nhiên, khi nói ến thị trường
chứng khoán thì chúng ta có thể chia nó ra thành 2 loại thị trường cơ bản là:
- Sở giao dịch chứng khoán: là thị trường chứng khoán chính thức bởi vì nó
ược tổ chức một cách tập trung tại ịa chỉ cụ thể và tuân thủ theo những qui
ược ban hành một cách chặt chẽ
- Thị trường OTC (Over The Counter): ây là thị trường chứng khoán ở cấp
ộ cao hơn với sự hỗ trợ của các thiết bị hiện tại nên việc giao dịch chứng
khoán không cần ược tập trung lại một nơi cụ thể mà có thể thực hiện giao
dịch từ nhiều nơi khác nhau. Đồng thời số lượng chứng khoán ược giao
dịch trên thị trường này sẽ nhiều hơn so với thị trường chứng khoán tập
trung, không bó hẹp trong số những chứng khoán ược nằm trong danh mục cụ thể.
4.1.3. Mối quan hệ giữa thị trường tiền tệ và thị trường vốn:
Thị trường tiền tệ và thị trường vốn là hai bộ phận cấu thành nên thị trường
tài chính cùng thực hiện một chức năng là cung cấp vốn cho nền kinh tế. Do ó các
nghiệp vụ hoạt ộng ở trên hai thị trường có mối liên quan bổ sung và tác ộng hỗ tương.
Lãi suất trên thị trường tiền tệ có ảnh hưởng lớn ến việc phát hành và mua bán
chứng khoán trên thị trường vốn. Nếu lãi suất của các ngân hàng trả cho người tiết
kiệm cao, iều này sẽ khiến cho người tiết kiệm thích gửi tiền vào ngân hàng ể hưởng
lãi suất và rủi ro thấp hơn so với việc ầu tư vào chứng khoán. Mặt khác, các biến ổi
về giá cả và lãi suất trên thị trường tiền tệ thường kéo theo các biến ổi trực tiếp trên
thị trường vốn như quan hệ cung cầu và giá của cổ phiếu và trái phiếu. Chẳng hạn 99 lOMoARcPSD| 36477832
như, một số chứng khoán dài hạn có lãi suất thả nổi, căn cứ ể iều chỉnh lãi suất là lãi
suất tiền gửi ngắn hạn của ngân hàng. Hay khi ịnh giá của cổ phiếu hay trái phiếu tại
một thời iểm bất kỳ nào ó trên thị trường, người ta phải tham khảo lãi suất của ngân
hàng ược hình thành trên thị trường tiền tệ. Giữa lãi suất thị trường và giá của trái
phiếu có mối quan hệ tỷ lệ nghịch: khi lãi suất của ngân hàng tăng cao hơn lãi suất
trái phiếu, trái phiếu sẽ sụt giá và tình hình ngược lại khi lãi suất ngân hàng hạ xuống hơn lãi trái phiếu.
Ngược lại, các thay ổi về chỉ số giá cổ phiếu của thị trường vốn cũng phản ảnh
các hiện tượng tốt hay xấu, ã ang hoặc sẽ xảy ra trên thị trường tiền tệ. Đối với thị
trường vốn, việc duy trì một lãi suất ổn ịnh không thăng trầm quá áng là cần thiết cho
sự ổn ịnh của thị trường.
Trên thực tế, các hoạt ộng của thị trường tiền tệ và thị trường vốn ược thực
hiện ồng bộ xen lẫn nhau, tác ộng và chịu sự ảnh hưởng của nhau, tạo thành cơ cấu
hoàn chỉnh của một thị trường tài chính.
Việc phân ịnh thị trường tài chính thành 2 bộ phận là thị trường tiền tệ và thị
trường vốn chỉ là biện pháp ể tạo thuận lợi cho quá trình nghiên cứu từng loại thị
trường. Trên thực tế, không phải dễ dàng có thể chỉ ra âu là khu vực chuyên môn hoá
của thị trường tiền tệ và âu là khu vực chuyên môn hoá của thị trường vốn. Hai thị
trường này có mối quan hệ hữu cơ với nhau. Các biến ổi về giá cả, lãi suất trên thị
trường tiền tệ thường kéo theo các biến ổi trực tiếp trên thị trường vốn. Ngược lại,
các biến ổi về chỉ số chứng khoán hoặc trị giá cổ phiểu của thị trường vốn cũng phản
ảnh các hiện tượng tốt xấu ã ang và sẽ xảy ra trên thị trường tiền tệ. Các chính sách
của Nhà nước như chính sách lãi suất, tiền tệ với mục ích phát triển thị trường tiền tệ
ồng thời cũng là các yếu tố ngăn cản phạm vi hoạt ộng của thị trường vốn. Xét trong
tương lai, xuất phát từ những òi hỏi thực tế, không thể tồn tại một thị trường tiền tệ
thuần tuý cũng như không thể tồn tài một thị trường vốn thuần tuý mà phải tồn tại
một thị trường tài chính bao gồm cả thị trường vốn và thị trường tiền tệ hỗn hợp.
4.2. Mối quan hệ giữa thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp
4.2.1. Thị trường sơ cấp (primary market):
Đây là nơi mua bán những chứng khoán mới phát hành. Vì thế, trong thực tế
người ta còn gọi thị trường phát hành chứng khoán. Nguồn vốn chủ yếu của thị trường
này là nguồn tiền tiết kiệm của công chúng cũng như một số tổ chức phi tài chính. 100 lOMoARcPSD| 36477832
Như vậy, thị trường sơ cấp thực hiện chức năng quan trọng của thị trường chứng
khoán ó là mang nguồn tiền nhàn rỗi ến cho người cần sử dụng, ưa tiền tiết kiệm vào
công cuộc ầu tư. Với ặc tính thị trường sơ cấp là nơi phát hành lần ầu tiên chứng
khoán ra công chúng cho nên nó ược xem là thị trường tạo vốn cho ơn vị phát hành
và chỉ tạo ra phương tiện huy ộng vốn. Vì thế, vai trò của thị trường sơ cấp là tạo ra
hàng hoá cho thị trường giao dịch và là tăng vốn ầu tư cho nền kinh tế. Trong thị
trường sơ cấp, nhà phát hành (người bán chứng khoán) là người huy ộng vốn và người
ầu tư mua chứng khoán là nhà ầu tư.
Việc phát hành lần ầu tiên chứng khoán ra công chúng là giai oạn gay go nhất,
vì nếu không ạt ược kết quả thì chứng khoán phát hành sẽ không tiêu thụ ược và làm
mất uy tín của ơn vị phát hành. Không phải nhà phát hành nào cũng có ủ iều kiện ể
thực hiện tốt việc phát hành nên trên thị trường sơ cấp xuất hiện một tổ chức trung
gian giữa nhà phát hành và người ầu tư, ó là nhà bảo lãnh phát hành chứng khoán.
Tuỳ thuộc vào cung cầu, giá chứng khoán ở thị trường sơ cấp có thể cao hơn
hoặc thấp hơn giá trị danh nghĩa của chứng khoán.
Nhà phát hành sẽ thu ược vốn mới chỉ khi những chứng khoán của nó ược bán
lần ầu tiên trên thị trường sơ cấp. Sau ó, việc mua bán các chứng khoán này trên thị
trường chứng khoán thứ cấp sẽ không làm ảnh hưởng ến số vốn của người phát hành.
4.2.2.Thị trường thứ cấp (secondary market):
Đây còn ược gọi là thị trường cấp hai, là nơi mua bán các chứng khoán ã ược
phát hành trên thị trường sơ cấp. Đây cũng là một bộ phận quan trọng của thị trường
tài chính và có mối quan hệ chặt chẽ với thị trường sơ cấp và khác với thị trường sơ
cấp là nó hoạt ộng một cách liên tục. Chứng khoán giao dịch trên thị trường này có
thể ược mua i bán lại nhiều lần với giá cả cao thấp khác nhau với tác ộng của quan hệ
cung cầu và nhiều nhân tố khác. Nhờ có thị trường thứ cấp, những người có vốn nhàn
rỗi tạm thời có thể yên tâm ầu tư vào chứng khoán, vì khi cần tiền họ có thể bán lại
các chứng khoán của mình cho các nhà ầu tư khác trên thị trường.
Thị trường thứ cấp thực hiện các chức năng sau:
- Tạo iều kiện dễ dàng ể bán những công cụ tài chính nhằm thu tiền mặt, tức
là tạo cho các công cụ tài chính tăng cao tính thanh khoản
- Kiếm lời từ việc nắm giữ chứng khoán
- Xác ịnh giá chứng khoán hợp lý trên cơ sở ấu giá tự do 101 lOMoARcPSD| 36477832
- Giá hợp lý trên thị trường cấp hai ảnh hưởng ến giá phát hành chứng khoán
trên thị trường sơ cấp
4.2.3 Mối quan hệ giữa thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp
Tóm lại, giữa thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp có mối quan hệ chặt chẽ
với nhau. Mối quan hệ giữa 2 thị trường này là mối quan hệ nội tại, trong ó thị trường
sơ cấp là thị trường cơ sở, là tiền ề ể cho thị trường thứ cấp hoạt ộng; thị trường thứ
cấp là ộng lực. Nếu không có thị trường sơ cấp thì không có chứng khoán cho thị
trường thứ cấp hoạt ộng; và ngược lại, nếu không có thị trường thứ cấp thì thị trường
sơ cấp khó có thể hoạt ộng một cách trôi chảy ược. Vì khi ó các loại chứng khoán rất
khó khăn khi phát hành, không ai dám ầu tư vào chứng khoán vì chứng khoán không
thể chuyển ổi thành tiền tệ khi cần, vốn của họ bị ứ ộng.
Việc phân biệt thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp chỉ có ý nghĩa về mặt lý
thuyết. Trong thực tế, hoạt ộng của thị trường chứng khoán chúng ta không thể chỉ rõ
ra ược âu là thị trường sơ cấp và âu là thị trường thứ cấp, bởi vì trong hoạt ộng của
thị trường chứng khoán vừa diễn ra việc phát hành chứng khoán vừa diễn ra việc mua i bán lại chứng khoán.
IV. CÁC ĐỊNH CHẾ TÀI CHÍNH TRUNG GIAN
(Intermediary financial institution) 1. Khái niệm
Các chủ thể trong nền kinh tế bao gồm các tổ chức tài chính và phi tài chính.
Tổ chức phi tài chính là các tổ chức sản xuất sản phẩm (xe, máy tính,mỹ phẩm, ...)
hoặc cung cấp các dịch vụ phi tài chính (vận tải, du lịch, các dịch vụ công cộng
khác,...). Các tổ chức tài chính hay chúng ta thường gọi là các tổ chức tài chính trung
gian, là các tổ chức có cung cấp một (hoặc nhiều) trong số các dịch vụ sau:
Huy ộng các nguồn tài chính từ những người có vốn ể cho những người cần vốn vay
2. Làm môi giới mua bán tài sản tài chính theo sự uỷ quyền của khách hàng
3. Mua bán tài sản tài chính ể kiếm lời cho chính công ty mình
4. Tham gia vào hoạt ộng ầu tư tài sản tài chính cho nhà ầu tư và sau ó bán
chúng trên thị trường ể kiếm lợi cho nhà ầu tư
5. Cung cấp các dịch vụ tư vấn cho nhà ầu tư
6. Quản lý danh mục ầu tư cho nhà ầu tư 102 lOMoARcPSD| 36477832
2. Các loại hình ịnh chế tài chính trung gian chủ yếu
2.1 Các tổ chức nhận ký gửi
Các tổ chức nhận ký gửi bao gồm các ngân hàng thương mại, các hợp tác xã
tín dụng. Các tổ chức này có ặc iểm chung là nhận tiền gửi và sau ó em cho vay trực
tiếp tới các cá nhân, tổ chức cần vốn và một phần khác em ầu tư vào chứng khoán.
Như vậy, thu nhập của tổ chức này có ược từ 2 nguồn: thu nhập từ tiền lãi cho vay và
ầu tư chứng khoán; thu nhập từ các khoản phí dịch vụ.
Đối với tiết kiệm Bưu Điện thì có sự nhằm lẫn khi cho rằng Bưu Điện ược xem
là một tổ chức tài chính trung gian. Thực chất, tiền Bưu Điện huy ộng không em cho
vay lại mà chủ yếu ể áp ứng cho nhu cầu vốn ầu tư trong hoạt ộng của chính công ty.
Đây có thể xem là một hình thức huy ộng trực tiếp của một công ty.
Chính vì thế, Bưu Điện không ược xem là một tổ chức tài chính trung gian
2.2 Các tổ chức không nhận ký gửi
Loại tổ chức này bao gồm các tổ chức như:
Công ty bảo hiểm: là tổ chức có nhiệm vụ thanh toán một khoản tiền khi có
một sự cố xảy ra cho những người ược quyền thụ hưởng khoản tiền này với các khoản
óng góp trước của họ cho công ty. Công ty bảo hiểm hoạt ộng với tư cách là người chấp nhận rủi ro.
Ở thị trường Việt Nam, hoạt ộng bảo hiểm là một hoạt ộng còn mới nhưng nó
ã sớm chiếm một vị trí quan trọng trong ời sống của người dân ồng thời là một nguồn
tài chính lớn góp phần hiènh thành nên một thị trường tài chính hoàn hảo. Trong phần
tiếp theo trong chương này sẽ trình bày rõ hơn về những vấn ề cơ bản của hoạt ộng bảo hiểm.
Quỹ hưu trí: là một quỹ ược thiết lập ể thanh toán những khoản lợi ích cho
người lao ộng khi họ về hưu. Thành lập ra quỹ này là các doanh nghiệp, các cơ quan
nhà nước, các nghiệp oàn lao ộng và các cá nhân có nhu cầu. Đặc iểm của quỹ này là
nó liên quan ến việc ầu tư vào một tài sản rất kém tính thanh khoản, ó là hợp ồng về
tiền hưu trí. Tài sản này không ược em sử dụng, dù chỉ là thế chấp một khoản tiền
vay cho ến khi về hưu. Tuy nhiên, lợi thế của quỹ này là các khoản óng góp này ược
phép óng thuế chậm. Về thực chất, quỹ hưu trí là một hình thức trả công của người
chủ mà người làm công khôngbị ánh thuế cho ến khi rút số tiền này ra. 103 lOMoARcPSD| 36477832
Quỹ ầu tư: là những ịnh chế tài chính trung gian bán cổ phần (bằng việc phát
hành chứng chỉ quỹ ầu tư) ra công chúng và ầu tư số tiền thu ược vào một dự án hay
một danh mục ầu tư chứng khoán ược a dạng hoá. Đối với các quỹ ầu tư chứng khoán,
các chứng khoán ược ầu tư có thể ược giới hạn - dựa vào mục tiêu ầu tư của quỹ -
trong những loại tài sản nhất ịnh: cổ phiếu, trái phiếu chính phủ, trái phiếu công ty
hay những công cụ tài chính khác. Có 3 dạng quỹ ầu tư:
Quỹ ầu tư mở: là loại quỹ mà vốn óng góp có thể ược mở rộng thêm
bằng việc phát hành thêm chứng chỉ quỹ ầu tư
Quỹ ầu tư óng: là loại quỹ mà vốn óng góp không thể tăng thêm,
hay nói cách khác, chứng chỉ của quỹ chỉ ược phát hành một lần
3. Chức năng của các ịnh chế tài chính trung gian
Các tổ chức tài chính trung gian huy ộng các nguồn tài chính bằng việc phát
hành ra các tài sản tài chính rồi tiến hành ầu tư những nguồn tài chính ó. Những người
góp vốn cho các tổ chức tài chính ược gọi là những người ầu tư; hoạt ộng ầu tư của
họ ược gọi là ầu tư gián tiếp; tài sản của họ có thể là những món nợ vay hay những
chứng khoán. Việc những tổ chức tài chính trung gian sử dụng nguồn vồn huy ộng
ược ể i ầu tư ược gọi là hoạt ộng ầu tư trực tiếp.
Chúng ta cùng xét ví dụ sau:
• Các ngân hàng thương mại nhận các khoản tiền gửi và có thể sử dụng
chúng ể cho các khách hàng là cá nhân hay các doanh nghiệp vay. Các
khoản tiền gởi ó tượng trưng bằng phiếu nợ của ngân hàng thương mại
và tài sản tài chính ó (phiếu nợ) ược sở hữu bởi những người gửi tiền.
Các món nợ (của các ngân hàng thương mại cho vay) ược tượng trưng
bằng của phiếu nợ của những người vay tiền và các phiếu nợ này là tài
sản của các ngân hàng thương mại. Như vậy, ngân hàng thương mại là
những người ầu tư trực tiếp cho những người i vay và những người gửi
tiền vào ngân hàng là những người ầu tư gián tiếp cho những người i vay.
• Chúng ta cùng xem xét ến một công ty ầu tư chứng khoán. Công ty này
ã kêu gọi vốn góp từ các chủ thể trên thị trường (cá nhân, tổ chức kinh
doanh, ...) và sử dụng nguồn vốn ó ể ầu tư vào một danh mục chứng 104 lOMoARcPSD| 36477832
khoán (portfolio of securities) như cổ phiếu hay trái phiếu. Các nhà ầu
tư góp vốn cho công ty ầu tư chứng khoán nhận ược những tài sản chứng
khoán – do công ty ầu tư chứng khoán phát hành - và chúng ã mang lại
cho họ một khoản thu nhập từ danh mục ầu tư chứng khoán - ược chia
theo tỷ lệ óng góp của họ vào quỹ này. Danh mục ầu tư chứng khoán này
tượng trưng cho hoạt ộng ầu tư trực tiếp của công ty chứng khoán. Và
những người nắm giữ các tài sản chứng khoán do công ty ầu tư chứng
khoán phát hành là những nhà ầu tư gián tiếp
Và các ịnh chế tài chính trung gian (tổ chức tài chính trung gian) có 4 chức
năng kinh tế cơ bản sau ây:
3.1 Chuyển ổi thời gian áo hạn của các tài sản tài chính
Chức năng này ược thể hiện rõ nhất thông qua hoạt ộng của các tổ chức nhận
tiền gửi, chủ yếu là các ngân hàng thương mại. Nhờ các trung gian tài chính này, cả
người ầu tư (người gửi tiền) và người i vay ều có thể dễ dàng lựa chọn ược những
thời hạn thích hợp với mục tiêu của mình, tránh ược tình trạng người i vay phải tự
tìm những người cho vay ồng ý chấp nhận với thời hạn vay của mình (rất khó khăn
cho các khoản vay dài hạn). Đối với các khoản vay dài hạn thì có rất ít người ồng ý
cho vay vì họ sợ rủi ro, ể bù ắp rủi ro ó họ thường òi một mức lãi suất cao, gây khó
khăn ối với người i vay. Nhưng các tổ chức tài chính trung gian ã kết nối ược các
khoản tiền gửi ngắn hạn nối tiếp nhau nên các tổ chức này có thể cho vay với thời
hạn dài hơn mà chi phí lại thấp hơn nhiều so với một người cho vay cá nhân.
3.2 Giảm rủi ro bằng hình thức a dạng hoá danh mục ầu tư
Càng có nhiều các trung gian tài chính thì càng có nhiều các công cụ tài chính.
Khi các nhà ầu tư gửi tiền vào các quỹ ầu tư, những quỹ ầu tư sẽ dùng số tiền ó ầu tư
cùng lúc vào nhiều loại tài sản, chẳng hạn như cổ phiếu của nhiều công ty hay trái
phiếu công ty, trái phiếu chính phủ,... Bằng cách ó, quỹ ầu tư ã a dạng hoá việc ầu tư,
làm hạn chế ến mức thấp nhất rủi ro cho nguồn vốn ầu tư. Nhưng việc này chỉ ược
thực hiện khi có số tiền ủ lớn mà một hay 2 cá nhân không ủ khả năng thực hiện ược.
Từ ó ta nhận thấy, a dạng hoá danh mục ầu tư là một lợi thế của ịnh chế tài chính trung gian 105 lOMoARcPSD| 36477832
3.3 Giảm chi phí hợp ồng và chi phí xử lý thông tin
Những nhà ầu tư mua tài sản tài chính phải có những kỹ năng cần thiết ể hiểu
và ánh giá một khoản ầu tư. Tuy nhiên, các nhà ầu tư cá nhân thường không có ủ iều
kiện ể phát triển những kỹ năng này cả về mặt thời gian và kiến thức. Vì thế, ể thực
hiện một khoản cho vay thì nhà ầu tư cá nhân này thường phải thuê người viết hợp
ồng và dùng lợi nhuận thu ược từ hợp ồng cho vay này ể trả cho chi phí này. Chi phí
này ược gọi là chi phí hợp ồng. Bên cạnh ó, ể có các thông tin và xử lý các thông tin
ó về tài sản tài chính và người phát hành tài sản tài chính ó, ngoài chi phí cơ hội là
việc tiêu tốn thời gian cho việc thu thập và xử lý thông tin thì nhà ầu tư còn tốn tiền
ể có ược những thông tin. Chi phí ó ược gọi là chi phí xử lý thông tin.
Các ịnh chế tài chính trung gian là các nhà ầu tư chuyên nghiệp. Với vai trò ó,
chúng có thể dễ dàng thu hút ược nhiều nhà ầu tư và nhiều người i vay. Mặc dù nó
phát sinh thêm chi phí ể cho những ối tượng này gặp nhau nhưng ngược lại, chúng có
ược một ội ngũ nhân viên ược ào tạo một cách chuyên nghiệp nên có thể soạn thảo
các hợp ồng ủ loại một cách tốt nhất, giám sát việc tuân thủ các iều khoản trong hợp
ồng và có những hành ồng cần thiết ể bảo vệ lợi ích của các trung gian tài chính. Nói
một cách khác, do các ịnh chế tài chính trung gian quản lý một khối lượng vốn lớn và
hoạt ộng chuyên nghiệp, nên họ có ược lợi thế về qui mô trong việc ký hợp ồng và
xử lý thông tin. Chi phí thấp hơn này sẽ làm tăng lợi nhuận cho các nhà ầu tư mua tài
sản tài chính của các ịnh chế tài chính trung gian, và những người phát hành tài sản
tài chính cũng có lợi ích từ việc i vay với chi phí thấp.
3.4 Cung cấp phương thức thanh toán
Với sự phát triển của nền kinh tế, ngày nay việc thanh toán không còn ược
thanh toán nhiều bằng mặt. Nó ược thanh bằng các hình thức khác như: séc, thẻ tín
dụng, thẻ nợ, chuyển khoản. Một số tổ chức tài chính trung gian ảm nhận việc cung
cấp những phương thức thanh toán này ( chủ yếu là ngân hàng). Khả năng thực hiện
việc thực hiện thanh toán không bằng tiền mặt là hết sức quan trọng ối với sự vận
hành trôi chảy của một thị trường tài chính có hiệu quả. Nói tóm lại, các tổ chức nhận
tiền gửi chuyển các tài sản mà không thể sử dụng ể thanh toán thành những tài sản khác có khả năng này. 106 lOMoARcPSD| 36477832
V. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ BẢO HIỂM
1. Sự cần thiết khách quan của bảo hiểm:
Trong quá trình tái sản xuất con người với tư cách là chủ thể của ý thức luôn phải ối
ầu với nhiều các rủi ro: những rủi ro do chính con người tạo ra và những rủi ro từ tự nhiên.
Những rủi ro ó con người không lường trước ược nhưng có những rủi ro mà con
người ã dự oán trước ược nhưng nó vẫn xảy ra mà chúng ta không ngăn lại ược. Cho
dù là rủi ro dự oán trước ược hay không thì khi rủi ro phát sinh ều ảnh hưởng ến con
người với tư các là cá thể trong xã hội và vả xã hội loài người nhưng mức ộ thiệt hại
là khác nhau. Như vậy thì cần phải có ược sự ảm bảo ó cho những rủi ro, ó là cơ sở
và tiền ề khách quan cho sự ra ời của hoạt ộng bảo hiểm.
Hoạt ộng bảo hiểm ra ời nhằm mục ích bảo ảm cho sự an toàn của con người, tài sản
vật chất, của cải xã hội…
Chính sự tích lũy của bảo hiểm ã ảm bảo cho quá trình sinh hoạt con người ược liên
tục, quá trình tái sản xuất không bị gián oạn…
Sự tồn tại của quỹ bảo hiểm càng có cơ sở kinh tế vững chắc khi kinh tế hàng hoá
hình thành và phát triển với khối lượng sản phẩm xã hội ngày càng nhiều và một phần
trong ó là sản phẩm thặng dư.
2. Bản chất của bảo hiểm
Cơ chế hoạt ộng của kinh doanh bảo hiểm tạo ra một “sự óng góp của số ông vào bất
hạnh của số ít” trên cơ sở quy tụ nhiều người có cùng rủi ro thành cộng ồng nhằm
phân tán hậu quả tài chính của những vụ tổn thất. Như vậy, thực chất mối quan hệ
trong hoạt ộng bảo hiểm không chỉ là mối quan hệ giữa người bảo hiểm và người ược
bảo hiểm mà là tổng thể các mối quan hệ giữa những người ược bảo hiểm trong cùng
một cộng ồng bảo hiểm xoay quanh việc hình thành và sử dụng quỹ bảo hiểm – một
hình thức ặc biệt của các khoản dự trữ bằng tiền.
Các mối quan hệ kinh tế nảy sinh gắn với việc tạo lập và phân phối quỹ bảo hiểm
ược thể hiện ở hai mặt:
Một là, chúng nảy sinh trong quá trình huy ộng phí bảo hiểm ể lập quỹ bảo hiểm.
Nguồn thu hình thành quỹ bảo hiểm càng lớn khi số lượng người tham gia bảo hiểm càng ông. 107 lOMoARcPSD| 36477832
Hai là, chúng nảy sinh trong quá trình sử dụng quỹ bảo hiểm. Quỹ bảo hiểm chủ yếu
và trước hết ược sử dụng ể bù ắp những tổn thất cho người ược bảo hiểm khi xảy ra
các rủi ro ược bảo hiểm làm ảnh hưởng ến sự liên tục của ời sống sinh hoạt và hoạt
ộng sản xuất kinh doanh trong nền kinh tế xã hội. Quỹ bảo hiểm còn ược sử dụng
trang trải các chi phí hoạt ộng của chính người bảo hiểm, tham gia vào các mối quan
hệ phân phối mang tính pháp ịnh (thuế, phí,…) và lãi kinh doanh cho người bảo hiểm
kinh doanh (trong bảo hiểm thương mại)
Như vậy thực chất bảo hiểm là hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình
phân phối lại tổng sản phẩm xã hội dưới hình thái giá trị nhằm bù ắp tổn thất do rủi
ro bất ngờ gây ra cho người ược bảo hiểm, ảm bảo cho quá trình tái sản xuất ược
thường xuyên và liên tục.
Trước ây trong cơ chế kế hoạch hoá tập trung việc tuyệt ối hoá vai trò của kinh tế
nhà nước và kinh tế tập thể nói chung và sự ộc quyền nhà nước trong lĩnh vực bảo
hiểm ã làm cho các mối quan hệ của bảo hiểm trở nên ơn giản và việc sử dụng quỹ
bảo hiểm trở nên kém hiệu quả. Sự chuyển hướng sang nền kinh tế thị trường hiện
nay ã tạo tiền ề khách quan và cơ sở vững chắc cho các hoạt ộng bảo hiểm.
Tuy nhiên bên cạnh ó việc hình thành một nền kinh tế thị trường nhiều thành phần
sẽ làm cho các mối quan hệ kinh tế (trong ó các mối quan hệ thuộc bảo hiểm) sẽ trở
nên a dạng, phức tạp. Bảo hiểm, ở mọi góc ộ (doanhnghiệp, sản phẩm, quản lý nhà
nước, hiệp hội,…) bức thiết phải ược xây dựng và hoàn thiện nhanh chóng nhằm phát
huy chức năng vốn có của mình: bảo vệ con người, bảo vệ tài sản, của cải vật chật của xã hội.
3. Vai trò và tác dụng của bảo hiểm
3.1. Khía cạnh của kinh tế - xã hội
Rủi ro tổn thất phát sinh làm thiệt hại các ối tượng: của cải vật chất do con người tạo
ra và chính bản thân con người, làm gián oạn quá trình sinh hoạt của dân cư, ngưng
trệ hoạt ộng sản xuất của nền kinh tế. Nói chung nó làm gián oạn và giảm hiệu quả
của quá trình tái sản xuất xã hội.
Quỹ dự trữ bảo hiểm ược tạo lập một cách có ý thức, khắc phục hậu quả nói trên,
bằng cách bù ắp các tổn thất phát sinh nhằm tái lập và ảm bảo tính thường xuyên liên
tục của các quá trình xã hội. Như vậy, trên phạm vi rộng trên toàn bộ nền kinh tế xã
hội, bảo hiểm óng vai trò như công cụ an toàn và dự phòng ảm bảo khả năng hoạt 108 lOMoARcPSD| 36477832
ộng lâu dài của mọi chủ thể dân cư và kinh tế. Với vai trò ó, bảo hiểm khi xâm nhập
sâu rộng mọi lĩnh vực của ời sống ã phát huy tác ộng vốn có của mình: thúc ẩy ý thức
ề phòng, hạn chế tổn thất cho mọi thành viên trong xã hội.
3. 2. Khía cạnh tài chính
Sản phẩm bảo hiểm là một loại dịch vụ ặc biệt: một lời cam kết ảm bảo cho sự an
toàn (an toàn ộng) hơn nữa nó là một loại hàng hoá trên thị trường bảo hiểm thương
mại. Tổ chức hoạt ộng bảo hiểm với tư cách là một ơn vị cung cấp một loại sản phẩm
dịch vụ cho xã hội, tham gia vào quá trình phân phối như là một ơn vị ở khâu trong
hệ thống tài chính quốc gia.
Mặt khác sự tồn tại và phát triển của các hoạt ộng bảo hiểm không chỉ áp ứng nhu
cầu ảm bảo an toàn (cho các cá nhân, doanh nghiệp) mà còn áng ứng nhu cầu vốn
không ngừng tăng lên của quá trình tái sản xuất mỏ rộng, ặc biệt trong nền kinh tế rhị
trường. Với việc thu phí theo nguyên tắc ứng trước, các tổ chức hoạt ộng bảo hiểm
chiếm giữ một quỹ tiền tệ rất lớn thể hiện cam kết của họ ối với khách hàng nhưng tạm thời nhàn rỗi.
Và do vậy, các tổ chức hoạt ộng bảo hiểm ã trở thành những nhà ầu tư lớn, quan
trọng cho các hoạt ộng khác của nền kinh tế quốc dân.
Bảo hiểm do ó không chỉ óng vai trò của một công cụ an toàn mà còn có vai trò của
một trung gian tài chính, nắm giữ phần quan trọng trong các doanh nghiệp công
nghiệp và thương mại lớn.
Với các vai trò nói trên, bảo hiểm phát huy tác dụng hết sức quan trọng ối với nền
kinh tế, ặc biệt trong nền kinh tế chuyển ổi sang hoạt ộng theo cơ chế thị trường. Tác
dụng chính là: tập trung, tích tụ vốn ảm bảo cho quá trình tái sản xuất ược thường
xuyên và liên tục. Tác dụng này càng quan trọng ối với nước ta hiện nay khi mà nó
có thể góp phần tích cực vào việc tăng số vốn ầu tư chính từ nội bộ của nền kinh tế,
huy ộng và tận dụng một cách triệt ể nhất các quỹ tiền tệ nằm rải rác trong dân cư.
Chính vì những tác dụng tích cực nói trên của bảo hiểm, mà bất kỳ ở quốc gia nào
dù ã phát triển hay ang phát triển, chính phủ luôn tìm nhiều cách khác nhau ể thúc ấy,
khuyến khích hoạt ộng bảo hiểm phát triển, tăng số lượng các loại bảo hiểm bắt buộc,
miễm giảm thuế thu nhập ối với người kinh doanh bảo hiểm, thuế thu nhập cá nhân
ánh trên các khoản tiền bảo hiểm ược nhận hưởng ối với người ược bảo hiểm, tạo iều
kiện thuận lợi cho nhà bảo hiểm ầu tư… 109 lOMoARcPSD| 36477832
4. Phân loại bảo hiểm
4. 1. Bảo hiểm xã hội 4.1.1 Khái niệm
Bảo hiểm xã hội là một chế ịnh pháp lý bảo vệ người lao ộng bằng cách thông
qua việc tập trung nguồn tài chính ược huy ộng từ người lao ộng, người sử dụng lao
ộng cộng với sự hộ trợ của nhà nước, thực hiện trợ cấp vật chất, góp phần ổn ịnh ối
tượng ời sống cho người tham gia bảo hiểm xã hội và gia ình họ trong các trường
hợp người lao ộng tham gia bảo hiểm xã hội gặp rủi ro ốm au, thai sản, tai nạn lao
ộng, bệnh nghề nghiệp, rủi ro tuổi già làm cho gia ình bị
mất hoặc giảm thu nhập bất ngờ.
4.1.2 Nội dung, ặc iểm
Việc thực hiện bảo hiểm xã hội ở từng quốc gia rất khác nhau về nội dung tuỳ
thuộc vào nhu cầu bức bách của riêng từng nơi trong việc ảm bảo nhu cầu an toàn
cho ời sống người lao ộng, ngoài ra còn tuỳ thuộc vào khả năng tài chính và khả năng
quản lý có thể áp ứng.
Ở nước ta hiên nay nội dung thực hiện bảo hiểm xã hội ược quy ịnh gồm 5 chế ộ sau: (1) chế ộ ốm au.
(2) chế ộ trợ cấp tai nạn lao ộng, bệnh nghề nghiệp
(3) chế ộ trợ cấp thai sản. (4) chế ộ hưu trí. (5) chế ộ tuất
Ngoài ra, người lao ộng còn ược hưởng chế ộ chăm sóc y tế (khám và chữa
bệnh) theo iều lệ bảo hiểm y tế.
Việc thực hiện bảo hiểm xã hội ược tiến hành theo 2 hình thức: bảo hiểm bắt
buộc và tự nguyện áp dụng cho 2 nhóm ối tượng khác nhau: người lao ộng làm công
ăn lương và nhóm lao ộng tự do.
Nhìn chung bảo hiểm xã hội nước ta nói riêng và ở các quốc gia nói chung có
cùng một số ặc ểim sau: -
Trước tiên, bảo hiểm xã hội là một chế ịnh pháp lý bắt buộc. -
Bảo hiểm xã hội là một trung tâm phân phối lại của hệ thống kinh tế, xã hội. 110 lOMoARcPSD| 36477832 -
Bảo hiểm xã hội ược thực hiện trên một nhóm mở của những người lao ộng. -
Bảo hiểm xã hội là cơ chế ảm bảo cho người lao ộng chống ỡ rủi ro của chính bản thân.
4. 2. Bảo hiểm thương mại
4.2.1 Nội dung, ặc iểm của bảo hiểm thương mại
Bảo hiểm thương mại là hoạt ộng bảo hiểm ược thực hiện bởi các tổ chức kinh
doanh trên thị trường bảo hiểm thương mại. Bảo hiểm thương mại chỉ những hoạt
ộng mà ở ó các doanh nghiệp bảo hiểm chấp nhận rủi ro trên cơ sở người ược bảo
hiểm óng một khoản tiền gọi là phí bảo hiểm ể doanh nghiệp bảo hiểm bồi thường
hay trả tiền khi xảy ra các rủi ro ã thoả thuận trước trên hợp ồng.
Nội dung của hoạt ộng kinh doanh bảo hiểm, ngoài mối quan hệ giữa doanh
nghiệp bảo hiểm với khách hàng của mình (gọi là người ược bảo hiểm) mà còn ược
thể hiện trong mối quan hệ giữa người bảo hiểm gốc bà người nhận tái bảo hiểm khi
thực hiện tái bảo hiểm và bao gồm các hoạt ộng của trung gian bảo hiểm như: môi giới, ại lý.
Hoạt ộng của bảo hiểm thương mại ược tạo ra một sự óng góp của số ông vào
sự bất hạnh của số ít trên cơ sở quy tụ nhiều người có cùng rủi ro thành cộng ồng
nhằm phân tán hậu quả tài chính của những vụ tổn thất. Số người tham gia càng ông,
tổn thất càng phân tán mỏng, rủi ro càng giảm thiểu ở mức ộ thấp nhất thể hiện ở mức
phí bảo hiểm phải óng là nhỏ nhất ủ ể mỗi người ó không ảnh hưởng gì quan trọng
ền hoạt ộng sản xuất của mình. Hoạt ộng theo quy luật số ông, ó là nguyên tắc cơ bản nhất của bảo hiểm.
Bên cạnh ó, ám ông tham gia vào cộng ồng bảo hiểm càng lớn thể hiện nhu cầu
bảo hiểm càng tăng theo à phát triển của nền kinh tế xã hội, những người bảo hiểm
không thể và cũng không cần biết nhau họ chỉ cần biết người quản lý cộng ồng là
người nhận phí bảo hiểm và cam kết sẽ bồi thường cho họ khi có rủi ro tổn thất xảy
ra. Hoạt ộng thương mại tạo ra ược một sự hoán chuyển rủi ro từ những người ược
bảo hiểm qua những người bảo hiểm trên cơ sở một văn bản pháp lý: Hợp ồng bảo
hiểm. Điều này ã tạo ra một rủi ro mới e doạ mối quan hệ giữa hai bên hợp ồng. Dịch
vụ bảo hiểm thương mại là một lời cam kết, liệu lúc xảy ra tổn thất, doanh nghiệp bảo
hiểm có thực hiện hoặc có khả năng thực hiện cam kết của mình hay không trong khi 111 lOMoARcPSD| 36477832
phí bảo hiểm ã ược trả theo nguyên tắc ứng trước. Ngược lại các rủi ro, tổn thất ược
bảo hiểm minh thị rõ ràng trên hợp ồng, liệu có sự man trá của người ược bảo hiểm
hay không ể nhận tiền bảo hiểm. Như vậy, mối quan hệ giữa 2 bên trên hợp ồng bảo
hiểm phải ược ảm bảo nguyên tắc thứ hai: nguyên tắc trung thực tối a.
Nhìn chung, bảo hiểm thương mại có một số ặc iểm sau:
- Hoạt ộng bảo hiểm thương mại là một hoạt ộng thoả thuận.
- Sự tương hỗ trong bảo hiểm thương mại ược thực hiện trong một “cộng ồng giới hạn”
- Cung cấp dịch vụ ảm bảo không chỉ cho rủi ro bản thân mà cho cả rủi ro tài sản và trách nhiệm.
4.2.2 Phân loại bảo hiểm thương mại
• Theo ối tượng bảo hiểm: căn cứ vào ối tượng bảo hiểm thì toàn bộ các loại
hình nghiệp vụ bảo hiểm ược chia thành 3 nhóm: bảo hiểm tài sản, bảo hiểm
con người và bảo hiểm trách nhiệm dân sự.
(1) Bảo hiểm tài sản: là loại bảo hiểm lấy tài sản làm ối tượng bảo hiểm. Khi
xảy ra rủi ro tổn thất về tài sản như mất mát, hủy hoại về vật chất, người
bảo hiểm có trách nhiệm bồi thường cho người ược bảo hiểm căn cứ vào
giá trị thiệt hại thực tế và mức ộ ảm bảo thuận tiên hợp ồng.
(2) Bảo hiểm con người: ối tượng chính của loại bảo hiểm này là tính mạng,
thân thể, sức khoẻ của con người. Người ký kết hợp ồng bảo hiểm, nộp
phí bảo hiểm ể thực hiện mong muốn nếu như rủi ro xảy ra làm ảnh hưởng
ến tính mạng, sức khoẻ của người ược bảo hiểm thì họ hoặc người thụ
hưởng hợp pháp khác sẽ nhận ược khoản tiền do người bảo hiểm trả.
(3) Bảo hiểm trách nhiệm dân sự: là loại bảo hiểm có ối tượng bảo hiểm là
trách nhiệm phát sinh do ràng buộc của các quy ịnh trong luật dân sự,
theo ó người ược bảo hiểm phải ược bồi thường bằng tiền cho người thứ
ba những thiệt hại gây ra do hành vi của mình hoặc do sự vận hành của
tài sản thuộc sở hữu của chính mình.
• Phân loại theo kỹ thuật bảo hiểm: ây là cách phân loại của các chuyên gia
bảo hiểm Pháp và Châu Âu có nghĩa là luôn thiên về mặt kỹ thuật. Theo
cách phân loại này các loại hình bảo hiểm ược chia ra làm 2 loại: loại dựa
trên kỹ thuật phân bổ và loại dựa trên kỹ thuật tồn tích vốn. 112 lOMoARcPSD| 36477832
(1) Các loại bảo hiểm dựa trên kỹ thuật phân bổ: là loại bảo hiểm ảm bảo
cho các rủi ro có tính chất ổn ịnh theo thời gian và thường ộc lập với tuổi
thọ của con người (nên gọi là bảo hiểm phí nhân thọ). Hợp ồng bảo hiểm
loại này thường là ngắn hạn.
(2) Các loại bảo hiểm dựa trên kỹ thuật tồn tích vốn: là loại bảo hiểm ảm bảo
cho các rủi ro có tính chất thay ổi rõ rệt theo thời gian và ối tượng thường
gắn liền với tuổi thọ của con người. Các hợp ồng loại này thường là trung và dài hạn
• Dựa trên tính chất của các khoản bồi thường, các loại hình bảo hiểm ược chia ra 2 loại:
(1) Các loại bảo hiểm có số tiền bảo hiểm trả theo nguyên tắc bồi thường:
theo nguyên tắc này số tiền mà người bảo hiểm trả cho người ược bảo
hiểm không bao giờ vượt quá giá trị thiệt hại thực tế mà anh ta phải gánh
chịu. Các loại bảo hiểm này gồm có: bảo hiểm tài sản cá nhân, bảo hiểm
trách nhiệm dân sự. Ngày nay người ta có xu hướng ưa cả bảo hiểm tai
nạn và bệnh tật vào loại này.
(2) Các loại bảo hiểm có số tiền bảo hiểm trả theo nguyên tắc khoán: Người
ược bảo hiểm sẽ nhận ược số tiền khoán theo úng mức mà họ ã thoả thuận
trên hợp ồng bảo hiểm với người bảo hiểm tuỳ thuộc và phù hợp với nhu
cầu cũng như khả năng óng phí. Đây chính là bao hiểm nhân thọ và một
số trường hợp của bảo hiểm tai nạn, bệnh tật.
• Phân loại theo phương thức quản lý:
(1) Bảo hiểm tự nguyện: là những bảo hiểm mà hợp ồng ược kết lập dựa
hoàn toàn trên sự cân nhắc và nhận thức của người ược bảo hiểm. Đây là
tính chất vốn có của bảo hiểm thương mại khi nó có vai trò như là một
hoạt ộng dịch vụ cho sản xuất và sinh hoạt con người.
(2) Bảo hiểm bắt buộc: ược hình thành trên cơ sở luật ịnh nhằm bảo vệ lợi
ích của nạn nhân trong các vụ tổn thất và bảo vệ lợi ích của toàn bộ nền
kinh tế, xã hội. Các hoạt ộng bảo hiểm có thể dẫn ến tổn thất tài chính và
con người trầm trọng gắn liền với với trác nhiệm dân sự, nghề nghiệp
chính là ối tượng của sự bắt buộc này. Thông thường ối với các loại bảo 113 lOMoARcPSD| 36477832
hiểm bắt buộc này gần như hầu hết các nội dung cơ bản của hợp ồng là do nhà nước quy ịnh.
• Phân loại theo quy ịnh hiện hành: Theo Ng 100/Cp hiện ang áp dụng ở Việt
Nam thì các loại hình bảo hiểm ược phép triển khai thực hiện trên lãnh thổ Việt Nam gồm: (1) Bảo hiểm nhân thọ.
(2) Bảo hiểm y tế tự nguyện và bảo hiểm tai nạn con người
(3) Bảo hiểm tài sản và bảo hiểm thiệt hại.
(4) Bảo hiểm vận chuyển ường bộ, ường biển và ường sông, ường sắt và ường hàng không.
(5) Bảo hiểm thân tàu và trách nhiệm dân sự chủ tàu.
(6) Bảo hiểm trách nhiệm chung.
(7) Bảo hiểm hàng không.
(8) Bảo hiểm xe cơ giới. (9) Bảo hiểm cháy.
(10) Bảo hiểm tín dụng và rủi ro tài chính.
(11) Bảo hiểm thiệt hại kinh doanh.
(12) Bảo hiểm nông nghiệp. (13) Bảo hiểm khác. 114 lOMoARcPSD| 36477832
CHƯƠNG VI TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP
I. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP 1. Khái niệm
Doanh nghiệp là một tổ chức kinh doanh nhằm mục ích sinh lời ược pháp luật
thừa nhận, ược phép kinh doanh trên một số lĩnh vực nhất ịnh, có từ một chủ sở hữu
trở lên và chủ sở hữu phải ảm bảo trước pháp luật bằng toàn bộ tài sản của mình, có
tên riêng, có trụ sở giao dịch ổn ịnh.
Trong nền kinh tế thị trường các loại hình doanh nghiệp phát triển một cách a
dạng, phong phú. Có nhiều cách tiếp cận về doanh nghiệp. Nếu xét trên một góc ộ
cung cầu vốn trong nền kinh tế thì doanh nghiệp ược chia thành doanh nghiệp tài
chính kinh doanh tiền tệ và doanh nghiệp phi tài chính kinh doanh hàng hoá dịch vụ
thông thường. Nếu dựa vào quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất thì doanh nghiệp ược
chia thành doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân và công ty cổ phần. Nếu
dựa vào hình thức pháp lý tổ chức của doanh nghệp thì doanh nghiệp ược phân chia
thành doanh nghiệp nhà nước, công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty
hợp danh, doanh nghiệp có vốn ầu tư nước ngoài và doanh nghiệp tư nhân.
Dù là cách phân chia nào thì ối với một doanh nghiệp khi tiến hành hoạt ộng
kinh doanh ều phải sử dụng tài chính doanh nghiệp ể thực hiện mục tiêu kinh doanh.
Trong chương này chỉ ề cập ến doanh nghiệp phi tài chính. Để tiến hành hoạt ộng
kinh doanh, doanh nghiệp cần phải có những yếu tố cần thiết là tư liệu lao ộng, ối
tượng lao ộng và sức lao ộng, òi hỏi doanh nghiệp phải có một lượng vốn nhất ịnh.
Muốn vậy doanh nghiệp phải hình thành và sử dụng các quỹ tiền tệ. Quá trình hoạt
ộng kinh doanh của doanh nghiệp cũng là quá trình hình thành, phân phối và sử dụng
các quỹ tiền tệ của doanh nghiệp. Trong quá trình ó, phát sinh và hình thành các luồng
tiền tệ gắn liền với các hoạt ộng ầu tư và hoạt ộng kinh doanh thường xuyên của
doanh nghiệp. Các luồng tiền tệ bao hàm các luồng tiền tệ i vào và các luồng tiền tệ
i ra khỏi doanh nghiệp, tạo thành sự vận ộng của các luồng tài chính doanh nghiệp. lOMoARcPSD| 36477832
Bên trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng các quỹ tiền tệ của doanh
nghiệp là các quan hệ kinh tế, các quan hệ này ược gọi là các quan hệ tài chính và
bao gồm các quan hệ như:
- Quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp với các chủ thể khác thể hiện
trong việc góp vốn, vay vốn, cho vay vốn…, trong việc thanh toán cho việc mua hoặc
bán tài sản, vật tư, hàng hoá, dịch vụ…
- Quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp với người lao ộng trong doanh
nghiệp: trả lương, thưởng, phạt vật chất.
- Quan hệ giữa các bộ phận trong doanh nghiệp như thanh toán giữa các
bộ phận trong doanh nghiệp, phân phối lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp, hình
thành và sử dụng quỹ của doanh nghiệp.
- Quan hệ tài chính nảy sinh trong các hoạt ộng xã hội của doanh
nghiệp như tài trợ cho các tổ chức xã hội, các quỹ từ thiện, thể dục, thể thao, văn hoá…
- Quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp nước ngoài
như liên doanh liên kết với doanh nghiệp nước ngoài hoạt ộng ở Việt Nam, thanh
toán xuất nhập khẩu hàng hoá, dịch vụ…
Từ các dạng quan hệ tài chính trên có thể kết luận tài chính doanh nghiệp xét về
nội dung vật chất là quỹ tiền tệ trong doanh nghiệp ược tạo lập, sử dụng cho mục ích
kinh doanh của doanh nghiệp, xét về thực chất là những quan hệ kinh tế giữa doanh
nghiệp với các chủ thể kinh tế xã hội trong và ngoài nước. Từ ó, có thể khái quát tài
chính doanh nghiệp là các quan hệ kinh tế phát sinh gắn liền với quá trình tạo lập,
phân phối và sử dụng các quỹ tiền tệ trong quá trình hoạt ộng kinh doanh của doanh
nghiệp nhằm ạt tới mục tiêu của doanh nghiệp.
2. Đặc iểm của tài chính doanh nghiệp
Tài chính doanh nghiệp là một khâu của hệ thống tài chính và là khâu cơ sở,
nên có những ặc iểm sau ây:
Thứ nhất, gắn liền với quá trình hoạt ộng kinh doanh của doanh nghiệp có các
quan hệ tài chính doanh nghiệp a dạng phát sinh như quan hệ nộp, cấp giữa doanh
nghiệp với nhà nước, quan hệ thanh toán với các chủ thể khác trong xã hội, với người
lao ộng trong doanh nghiệp. lOMoARcPSD| 36477832
Thứ hai, sự vận ộng của quỹ tiền tệ, vốn kinh doanh có những nét riêng biệt ó
là: sự vận ộng của vốn kinh doanh luôn gắn liền với các yếu tố vật tư là lao ộng: ngoài
phần tạo lập ban ầu chúng còn ược bổ sung từ kết quả kinh doanh; sự vận ộng của
vốn kinh doanh vì mục tiêu doanh lợi.
Cũng giống như các khâu tài chính khác, tài chính doanh nghiệp có chức năng
khách quan ó là chức năng phân phối và chức năng giám ốc. Nhờ có chức năng phân
phối mà doanh nghiệp có khả năng ộng viên khai thác và thu hút các nguồn tài chính
trong nền kinh tế ể hình thành vốn kinh doanh của doanh nghiệp. Sau khi ã hình thành
vốn kinh doanh, ể sử dụng vốn, một lần nữa phải có sự tham gia của chức năng phân
phối. Lúc này phân phối vốn lại ồng nghĩa với việc ầu tư vốn: ầu tư bên trong hay ầu
tư bên ngoài. Lợi nhuận thu ược là yếu tố quan trọng nhất, quyết ịnh phương hướng
và cách thức ầu tư của doanh nghiệp. Mục tiêu cuối cùng của mọi quá trình kinh
doanh của doanh nghiệp là thu lợi nhuận, vì thế bên cạnh khả năng phân phối ể thoả
mãn về vốn kinh doanh, tài chính doanh nghiệp còn có khả năng giám sát dự báo hiệu
quả của quá trình phân phối. Chức năng giám ốc của tài chính doanh nghiệp có khả
năng phát hiện những khuyết tật trong khâu phân phối ể từ ó iều chỉnh quá trình phân
phối nhằm thực hiện phương hướng mục tiêu chiến lược sản xuất kinh doanh của
doanh nghiệp. Song chức năng khách quan ó của tài chính doanh nghiệp phát huy ến
mức nào thì phụ thuộc vào sự nhận thức một cách tự giác và hoạt ộng chủ quan của người quản lý.
Đó chính là vai trò của tài chính doanh nghiệp.
3. Vai trò của tài chính doanh nghiệp
Trong hoạt ộng kinh doanh của doanh nghiệp, tài chính doanh nghiệp có những vai trò chủ yếu sau ây: -
Huy ộng ảm bảo ầy ủ và kịp thời vốn cho hoạt ộng kinh doanh của doanh nghiệp.
Để thực hiện mọi quá trình kinh doanh của doanh nghiệp trước hết phải có một
yếu tố tiền ề ó là vốn kinh doanh. Vai trò của tài chính doanh nghiệp trước hết ược
thể hiện ở việc xác ịnh úng ắn nhu cầu vốn cần thiết cho hoạt ộng của doanh nghiệp
trong từng thời kỳ. Tiếp ó phải lựa chọn các phương pháp và hình thức huy ộng vốn lOMoARcPSD| 36477832
thích hợp, áp ứng kịp thời các nhu cầu vốn ể hoạt ộng của các doanh nghiệp ược thực
hiện một cách nhịp nhàng liên tục với chi phí huy ộng vốn thấp nhất. -
Tổ chức sử dụng vốn tiết kiệm và hiệu quả. Việc tổ chức sử dụng vốn
tiết kiệm và hiệu quả ược coi là iều kiện tồn tại và phát triển của mọi doanh nghiệp.
Tài chính doanh nghiệp có vai trò quan trọng trong việc ánh giá và lựa chọn dự án ầu
tư tối ưu; huy ộng tối a số vốn hiện có vào hoạt ộng kinh doanh, phân bổ hợp lý các
nguồn vốn, sử dụng các biện pháp ể tăng nhanh vòng quay của vốn, nâng cao khả
năng sinh lời của vốn kinh doanh. -
Đòn bẩy kích thích và iều tiết kinh doanh. Vai trò này của tài chính
doanh nghiệp ược thể hiện thông qua việc tạo ra sức mua hợp lý ể thu hút vốn ầu tư,
lao ộng, vật tư, dịch vụ, ồng thời xác ịnh giá bán hợp lý khi phát hành cổ phiếu, hàng
hoá bán, dịch vụ và thông qua hoạt ộng phân phối thu nhập của doanh nghiệp, phân
phối quỹ tiền thưởng, quỹ tiền lương, thực hiện các hợp ồng kinh tế… -
Giám sát kiểm tra chặt chẽ hoạt ộng kinh doanh của doanh nghiệp. Tình
hình tài chính của doanh nghiệp là một tấm gương phản ánh trung thực nhất mọi hoạt
ộng kinh doanh của doanh nghiệp thông qua các chỉ tiêu tài chính thực hiện mà các
nhà quản lý doanh nghiệp dễ dàng nhận thấy thực trạng quá trình kinh doanh của
doanh nghiệp, ể từ ó có thể ánh giá khái quát và kiểm soát ược các mặt hoạt ộng của
doanh nghiệp, phát hiện kịp thời những vướng mắc, tồn tại ể từ ó ưa ra các quyết ịnh
iều chỉnh các hoạt ộng kinh doanh nhằm ạt tới mục tiêu ã ịnh.
Vai trò của tài chính doanh nghiệp sẽ trở nên tích cực hay thụ ộng trước hết là
phụ thuộc vào sự nhận thức và vận dụng các chức năng của tài chính, sau nữa còn
phụ thuộc vào môi trường kinh doanh, cơ chế tổ chức tài chính doanh nghiệp và các
nguyên tắc cần quán triệt trong mọi hoạt ộng tài chính doanh nghiệp.
II. TỔ CHỨC TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP
Để sử dụng tốt công cụ tài chính, phát huy vai trò tích cực của chúng trong sản
xuất kinh doanh cần phải tổ chức tài chính. Tổ chức tài chính doanh nghiệp là việc
hoạch ịnh chiến lược về sử dụng tài chính và hệ thống các biện pháp ể thực hiện chiến
lược ó nhằm ạt ược mục tiêu kinh doanh của doanh nghiệp trong một thời kỳ nhất
ịnh. Song việc tổ chức tài chính doanh nghiệp lại chịu ảnh hưởng của nhiều nhân tố lOMoARcPSD| 36477832
(như sự khác nhau về hình thức pháp lý tổ chức doanh nghiệp, ặc iểm kinh tế kỹ thuật
của ngành, môi trường kinh doanh…) và các nguyên tắc cần quán triệt.
1. Các nhân tố ảnh hưởng ến tổ chức TCDN
1.1. Hình thức pháp lý của tổ chức doanh nghiệp
Theo hình thức pháp lý tổ chức doanh nghiệp, ở nước ta hiện nay có các loại hình doanh nghiệp sau ây:
- Doanh nghiệp nhà nước. - Công ty cổ phần.
- Công ty trách nhiệm hữu hạn. - Công ty hợp danh. - Doanh nghiệp tư nhân.
- Doanh nghiệp có vốn ầu tư nước ngoài.
Các loại hình doanh nghiệp khác nhau chi phối ến việc tổ chức, huy ộng vốn
cũng như việc phân chia lợi nhuận cũng khác nhau. Chẳng hạn, doanh nghiệp nhà
nước ược Ngân sách nhà nước ầu tư vốn toàn bộ hoặc một phần vốn iều lệ ban ầu.
Ngoài vốn nhà nước ầu tư, doanh nghiệp ược quyền huy ộng vốn dưới các hình thức
phát hành trái phiếu, vay vốn, nhận góp liên doanh… nhưng không thay ổi hình thức
sở hữu của doanh nghiệp. Việc phân phối lợi nhuận sau thuế ược thực hiện theo quy
ịnh của chính phủ. Đối với doanh nghiệp tư nhân thì vốn là do chủ doanh nghiệp tư
nhân tự bỏ ra, cũng có thể huy ộng thêm từ bên ngoài dưới hình thức i vay. Loại
doanh nghiệp này không ược phép phát hành một loại chứng khoán nào trên thị trường
ể tăng vốn. Phần thu nhập sau thuế thuộc quyền sở hữu và sử dụng của chủ doanh
nghiệp. Còn ối với công ty trách nhiệm hữu hạn thì vốn iều lệ của công ty là do các
thành viên óng góp. Trong quá trình hoạt ộng vốn có thể tăng nên nhờ kết nạp thêm
thành viên mới, trích từ quỹ dự trữ hoặc i vay bên ngoài nhưng không ược phép phát
hành chứng khoán. Việc phân chia lợi nhuận sau thuế do các thành viên quyết ịnh,
mức lợi nhuận các thành viên nhận ược phụ thuộc vào vốn óng góp… lOMoARcPSD| 36477832
1.2. Đặc iểm kinh tế - kỹ thuật của ngành kinh doanh
Tổ chức tài chính doanh nghiệp còn dựa vào ặc iểm kinh tế - kỹ thuật của ngành
kinh doanh. Mỗi ngành kinh doanh có ặc iểm về mặt kinh tế và kỹ thuật riêng. Những
ặc iểm ó ã ảnh hưởng ến cơ cấu vốn kinh doanh của doanh nghiệp (ngành công nghiệp
khai thác, công nghiệp chế biến vốn cố ịnh chiếm tỷ trọng khác nhau trong tổng số
vốn kinh doanh); ảnh hưởng ến tốc ộ luân chuyển vốn (tốc ộ luân chuyển vốn của
doanh nghiệp sản xuất chậm hơn tốc ộ luân chuyển vốn của các doanh nghiệp thương
mại dịch vụ, doanh nghiệp sản xuất kinh doanh có tính chất thời vụ khác với doanh
nghiệp sản xuất kinh doanh liên tục…).
1.3. Môi trường kinh doanh
Môi trường kinh doanh bao gồm tất cả các iều kiện bên ngoài ảnh hưởng tới
hoạt ộng của doanh nghiệp. Do ó, việc tổ chức tài chính doanh nghiệp phải tính ến
tác ộng của môi trường kinh doanh.
Môi trường kinh doanh bao gồm: sự ổn ịnh về kinh tế, thị trường, lãi suất, cơ sở
hạ tầng của nền kinh tế, sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật và công nghệ, chính sách
kinh tế, tài chính của nhà nước… Sự ổn ịnh của nền kinh tế sẽ tạo môi trường thuận
lợi cho hoạt ộng kinh doanh của doanh nghiệp. Nền kinh tế biến ộng có thể gây nên
những rủi ro cho kinh doanh, những rủi ro ó ảnh hưởng tới các khoản chi phí ầu tư,
ảnh hưởng nhu cầu về vốn, ảnh hưởng tới thu nhập của doanh nghiệp, cơ sở hạ tầng
của nền kinh tế phát triển cũng ảnh hưởng ến tiết kiệm chi phí trong kinh doanh…
Thị trường, gia cả, lãi suất ều ảnh hưởng ến hoạt ộng kinh doanh của doanh nghiệp.
Thị trường tài chính, thị trường hàng hoá phát triển tạo iều kiện thuận lợi cho
doanh nghiệp huy ộng vốn từ bên ngoài cũng như mua vật tư, thiết bị bán hàng hoá
của doanh nghiệp ược dễ dàng.
Giá cả, lãi suất ều ảnh hưởng tới sự tăng giảm về chi phí tài chính và sự hấp dẫn
của các hình thức tài trợ khác nhau. Mức lãi suất cũng là một yếu tố o lường khả năng huy ộng vốn vay.
Sự tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ òi hỏi doanh nghiệp không ngừng
cải tiến kỹ thuật, ổi mới công nghệ ảm bảo cho sản phẩm của doanh nghiệp tồn tại và
phát triển, ứng vững trong cạnh tranh. Từ ó, òi hỏi doanh nghiệp phải có vốn ầu tư lOMoARcPSD| 36477832
lớn và chọn hướng ầu tư thích hợp…Chính sách kinh tế và tài chính của nhà nước ối
với doanh nghiệp (như chính sách khuyến khích ầu tư, chính sách thuế, chính sách
tín dụng và lãi suất, chính sách ngoại hối, chế ộ khấu hao…) phù hợp với môi trường
tài chính vĩ mô sẽ ổn ịnh, tạo iều kiện cho các doanh nghiệp ầu tư phát triển, khuyến
khích các doanh nghiệp tích tụ vốn, sử dụng vốn tiết kiệm và có hiệu quả.
2. Nguyên tắc tổ chức tài chính doanh nghiệp
Tổ chức tài chính của doanh nghiệp không những chỉ dựa vào các nhân tố trên
mà còn phải quán triệt ầy ủ các nguyên tắc sau ây: Thứ nhất: Nguyên tắc tôn trọng luật pháp
Trong nền kinh tế thị trường, mục tiêu chung của các doanh nghiệp là ều hướng
tới lợi nhuận. Vì lợi nhuận tối a mà các doanh nghiệp có thể kinh doanh với bất cứ
giá nào có thể phương hại tới lợi ích quốc gia, ến lợi ích của các doanh nghiệp khác.
Do ó, song song với bàn tay vô hình của nền kinh tế thị trường phải có bàn tay hữu
hình của nhà nước ể iều chỉnh nền kinh tế. Nhà nước ã sử dụng hàng loạt các công cụ
như luật pháp, chính sách tài chính, tiền tệ, giá cả… ể quản lý vĩ mô nền kinh tế. Các
công cụ ó một mặt tạo iều kiện kích thích mở rộng ầu tư, tạo môi trường kinh doanh,
mặt khác tạo ra khuôn khổ luật pháp kinh doanh rất chặt chẽ. Vì vậy, nguyên tắc hàng
ầu của tổ chức tài chính doanh nghiệp là phải tôn trọng luật pháp. Doanh nghiệp phải
hiểu luật ể ầu tư úng hướng – nơi ược nhà nước khuyến khích (như giảm thuế, tài trợ
tín dụng…) Thứ hai: Nguyên tắc hạch toán kinh doanh
Hạch toán kinh doanh là nguyên tắc quan trọng nhất, quyết ịnh tới sự sống còn
của các doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường. Yêu cầu tối cao của nguyên tắc
này là lấy thu bù chi, có doanh lợi. Nó hoàn toàn trùng hợp với mục tiêu của các
doanh nghiệp là kinh doanh ể ạt ược lợi nhuận tối a. Do có sự thống nhất ó nên hạch
toán kinh doanh không chỉ là iều kiện ể thực hiện mà còn là yêu cầu bắt buộc các
doanh nghiệp phải thực hiện nếu như không muốn doanh nghiệp bị phá sản. Thế
nhưng hạch toán kinh doanh chỉ có thể ược phát huy tác dụng trong môi trường ích
thực là nền kinh tế hàng hoá mà ỉnh cao của nó là nền kinh tế thị trường và doanh
nghiệp ược tự chủ về mặt tài chính, tự chủ trong kinh doanh. Doanh nhiệp ược quyền
sở hữu, sử dụng, ịnh oạt tài sản của mình, chủ ộng lựa chọn ngành nghề, ịa bàn ầu tư,
hình thức ầu tư kinh doanh, góp vốn vào các doanh nghiệp khác; lựa chọn hình thức lOMoARcPSD| 36477832
và cách thức huy ộng vốn, chủ ộng tìm kiếm thị trường khách hàng và ký kết hợp
ồng; tuyển thuê và sử dụng lao ộng theo yêu cầu kinh doanh; chủ ộng áp dụng phương
thức quản lý khoa học hiện ại ể nâng cao hiệu quả và khả năng cạnh tranh. Mục tiêu
hiệu quả kinh tế phải ược coi là mục tiêu bao trùm chi phối hoạt ộng tài chính của
doanh nghiệp. Thứ ba: Nguyên tắc giữ chữ tín
Giữ chữ tín không chỉ là một tiêu chuẩn ạo ức trong cuộc sống ời thường mà
còn là nguyên tắc nghiêm ngặt trong kinh doanh nói chung và trong tổ chức tài chính
doanh nghiệp nói riêng. Trong thực tế kinh doanh cho thấy, kẻ làm mất chữ tín, chỉ
ham lợi trước mắt sẽ bị bạn hàng xa lánh. Đó là nguy cơ dẫn ến phá sản. Do ó trong
tổ chức tài chính doanh nghiệp ể giữ chữ tín cần tôn trọng nghiêm ngặt các kỉ luật
thanh toán, chi trả các hợp ồng kinh tế, các cam kết về góp vốn ầu tư, và phân chia
lợi nhuận. Mặt khác ể giữ chữ tín doanh nghiệp cũng cần mạnh dạn ầu tư, ổi mới
công nghệ, cải tiến kĩ thuật ể nâng cao chất lượng sản phẩm ể luôn giữ ược giá trị của
nhãn hiệu hàng hoá của doanh nghiệp. Thứ tư: Nguyên tắc an toàn phòng ngừa rủi ro
Đảm bảo an toàn, phòng ngừa rủi ro bất trắc cũng ược coi là nguyên tắc quan
trọng trong kinh doanh nói chung và tổ chức tài chính doanh nghiệp nói riêng. Đảm
bảo an toàn là cơ sở vững chắc cho việc thực hiện mục tiêu kinh doanh có hiệu quả.
Nguyên tắc an toàn cần ược quán triệt trong mọi khâu của công tác tổ chức tài chính
doanh nghiệp: an toàn trong việc lựa chọn nguồn vốn, an toàn trong việc lựa chọn ối
tác ầu tư liên doanh, an toàn trong việc sử dụng vốn…An toàn và mạo hiểm trong
kinh doanh là hai thái cực ối lập nhau. Mạo hiểm trong ầu tư thường phải chấp nhận
nhiều rủi ro lớn, nhưng cũng thường thu ược lợi nhuận cao và ngược lại. Điều này òi
hỏi các nhà tài chính phải có những quyết sách úng ắn trong các thời cơ thích hợp ể
lựa chọn phương án ầu tư vừa ảm bảo an toàn, vừa mang lại hiệu quả cao. Ngoài các
giải pháp lựa chọn phương án an toàn trong kinh doanh, cần thiết phải tạo lập quỹ dự
phòng (quỹ dự trữ tài chính) hoặc tham gia bảo hiểm. Mặt khác, việc thành lập công
ty, hình thức phát hành cổ phiếu cũng là biện pháp vừa ể tập trung vốn, vừa ể san sẻ
rủi ro cho các cổ ông nhằm tăng ộ an toàn vốn trong kinh doanh của doanh nghiệp.
Trên ây là những nguyên tắc rất cơ bản cần ược quán triệt trong công tác tổ chức
tài chính doanh nghiệp. Để sử dụng tốt công cụ tài chính doanh nghiệp, cần thiết phải
tìm hiểu những nội dung hoạt ộng của tài chính doanh nghiệp. lOMoARcPSD| 36477832
III. NHỮNG NỘI DUNG CHỦ YẾU CỦA HOẠT
ĐỘNG TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP.
Trong nền kinh tế thị trường, hoạt ộng của tài chính doanh nghiệp có vị trí quan
trọng ặc biệt, chi phối tất cả các khâu của quá trình kinh doanh của một doanh nghiệp.
Tuỳ từng loại hình doanh nghiệp mà có những nội dung hoạt ộng tài chính khác
nhau, trọng tâm và mức ộ quản lý trong từng khâu cũng khác nhau. Ở phần này chỉ
giới thiệu nội dung hoạt ộng tài chính của doanh nghiệp phi tài chính (doanh nghiệp
sản xuất kinh doanh). Hoạt ộng tài chính của các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh
bao gồm những nội dung chủ yếu sau ây:
1. Quản lý sử dụng vốn kinh doanh của doanh nghiệp
Trong nội dung hoạt ộng tài chính của doanh nghiệp, quản lý và sử dụng vốn
kinh doanh là khâu quan trọng nhất, có tính chất quyết ịnh tới mức ộ tăng trưởng hoặc
suy thoái của một doanh nghiệp. Quản lý sử dụng vốn kinh doanh bao gồm nhiều
khâu như xác ịnh nhu cầu vốn kinh doanh, khai thác tạo lập vốn kinh doanh, ầu tư sử
dụng và bảo toàn vốn kinh doanh…Vậy vốn kinh doanh là gì, nó có những ặc trưng
gì trong quá trình vận ộng của nó. Nhận thức ược vấn ề này không chỉ có ý nghĩa về
mặt lý luận mà còn có ý nghĩa trong việc ịnh ra những luận cứ cho các phương pháp quản lý vốn.
1.1.Vốn kinh doanh và những ặc trưng của nó
Để tiến hành bất kỳ một quá trình sản xuất kinh doanh nào cũng cần phải có
vốn. Vốn là iều kiện tiên quyết, có ý nghĩa quyết ịnh tới các bước tiếp theo của quá
trình kinh doanh. Để tiến hành sản xuất kinh doanh, doanh nghiệp dùng vốn ó ể mua
sắm các yếu tố của quá trình sản xuất kinh doanh như sức lao ộng, ối tượng lao ộng
và tư liệu lao ộng. Do sự tác ộng của lao ộng vào ối tượng lao ộng thông qua tư liệu
lao ộng mà hàng hoá dịch vụ ược tạo ra và tiêu thụ trên thị trường. Cuối cùng, các
hình thái vật chất khác nhau ó ược chuyển hoá về hình thái tiền tệ ban ầu. Để ảm bảo
sự tồn tại phát triển của doanh nghiệp, số tiền thu ược do tiêu thụ sản phẩm phải ảm
bảo bù ắp toàn bộ các chi phí ã bỏ ra và có lãi. Như vậy, số tiền ã ứng ra ban ầu không
những chỉ ược bảo tồn mà nó còn ược tăng thêm do hoạt ộng kinh doanh mang lại.
Toàn bộ giá trị ứng ra ban ầu và các quá trình tiếp theo cho sản xuất kinh doanh ược
gọi là vốn. Vốn ược biểu hiện cả bằng tiền lẫn cả giá trị vật tư tài sản và hàng hoá của lOMoARcPSD| 36477832
doanh nghiệp, tồn tại dưới cả hình thái vật chất cụ thể và không có hình thái vật chất
cụ thể. Từ ó có thể hiểu, vốn kinh doanh của doanh nghiệp là biểu hiện bằng tiền của
toàn bộ tài sản hữu hình và tài sản vô hình ược ầu tư vào kinh doanh nhằm mục ích sinh lời.
Vốn kinh doanh trong các doanh nghiệp là một quỹ tiền tệ ặc biệt. Vốn kinh
doanh của doanh nghiệp nhằm phục vụ cho sản xuất kinh doanh tức là mục ích tích
luỹ. Vốn kinh doanh của doanh nghiệp nhằm phục vụ cho sản xuất kinh doanh. Vốn
kinh doanh phải ạt tới mục tiêu sinh lời và vốn luôn thay ổi hình thái biểu hiện, nó
vừa tồn tại dưới hình thái tiền vừa tồn tại dưới hình thái vật tư hoặc tài sản vô hình,
nhưng kết thúc vòng tuần hoàn phải là hình thái tiền.
Ở ây cần có sự phân biệt giữa tiền và vốn. Tiền ược gọi là vốn phải ồng thời
thỏa mãn những iều kiện sau ây:
Thứ nhất, tiền phải ại diện cho một lượng hàng hoá nhất ịnh (tiền phải ược ảm
bảo bằng một lượng tài sản có thực).
Thứ hai, tiền phải ược tích tụ và tập trung ến một lượng nhất ịnh, ủ sức ể ầu tư
cho một dự án kinh doanh.
Thứ ba, khi ã ủ về số lượng, tiền phải ược vận ộng nhằm mục ích sinh lời. Cách
vận ộng và phương thức vận ộng của tiền lại do phương thức ầu tư kinh doanh quyết
ịnh. Các phương thức ầu tư có thể mô phỏng theo sơ ồ sau: SLĐ T – H … SX … H’ - T TLSX
Trường hợp ầu tư vào lĩnh vực thương mại T – H – T
Trường hợp ầu tư mua cổ phiếu trái phiếu, góp vốn liên doanh … T – T
Trong thực tế, một doanh nghiệp có thể vận dụng ồng thời cả ba phương thức
ầu tư vốn tiền tệ theo các mô hình trên miễn sao ạt ược mục tiêu có mức doanh lợi
cao và nằm trong khuôn khổ của pháp luật. Mục ích vận ộng của tiền vốn là ể sinh
lời. Trong quá trình vận ộng, vốn có thể thay ổi hình thái biểu hiện nhưng iểm xuất
phát và iểm cuối cùng của vòng tuần hoàn phải là giá trị - là tiền. Đồng tiền phải quay
về nơi xuất phát với giá trị lớn hơn. Đó là nguyên lý ầu tư, sử dụng và bảo toàn vốn. lOMoARcPSD| 36477832
Trong nền kinh tế thị trường, giá trị thực của một doanh nghiệp không phải chỉ là
phép cộng giản ơn các loại vốn cố ịnh và vốn lưu ộng hiện có, mà còn tính ến giá trị
của những tài sản khác có khả năng sinh lời của doanh nghiệp như vị trí ịa lý của
doanh nghiệp, bí quyết về công nghệ chế tạo sản phẩm, mức ộ uy tín của nhãn hiệu
sản phẩm trên thị trường, uy tín của người lãnh ạo doanh nghiệp, trình ộ tay nghề
công nhân… Những tài sản trên ược gọi là tài sản vô hình. Những tài sản này có vai
trò rất quan trọng trong việc tạo ra khả năng sinh lời của doanh nghiệp. Vì thế, khi
góp vốn liên doanh, các hội viên có thể góp bằng tiền, vật tư, máy móc thiết bị, nhà
xưởng, ất kinh doanh và cả bí quyết kỹ thuật hoặc khả năng uy tín kinh doanh . Tất
nhiên, khi góp vốn, những tài sản ó ều phải ược lượng hoá ể quy về giá trị, ó chính là
giá trị thực của doanh nghiệp. Những nhận thức trên ây về vốn kinh doanh không chỉ
giúp cho việc xác ịnh giá trị thực của một doanh nghiệp, mà còn giúp cho công tác
quản lý vốn có tầm nhìn rộng ể khai thác, sử dụng những tiềm năng sẵn có của doanh
nghiệp phục vụ cho ầu tư kinh doanh trong nền kinh tế thị trường
1.2 Đầu tư vốn kinh doanh
Căn cứ vào mục ích kinh doanh của doanh nghiệp, vốn ầu tư ược ồng nghĩa với
vốn kinh doanh. Đó là số vốn ược dùng vào kinh doanh trong một lĩnh vực nhất ịnh
nhằm mục ích sinh lời. Đầu tư vốn là hoạt ộng chủ quan có cân nhắc của người quản
lý trong việc bỏ vốn vào một mục tiêu kinh doanh nào ó với hy vọng sẽ ưa lại hiệu
quả kinh tế cao trong tương lai. Việc bỏ vốn vào mục ích kinh doanh nào ó nhằm mục
ích thu lợi nhuận thì ược gọi là ầu tư vốn. Trong thực tế, giữa khả năng thu lợi nhuận
cao với khả năng an toàn về vốn thường mâu thuẩn với nhau: mức lợi nhuận càng cao
thì ộ rủi ro càng lớn. Do ó, người ầu tư cần phải lựa chọn hướng ầu tư và phương án ầu tư thích hợp.
Theo phạm vi ầu tư, ầu tư của doanh nghiệp chia ra ầu tư vào bên trong và ầu
tư ra bên ngoài doanh nghiệp.
Đầu tư vào bên trong doanh nghiệp ược chia làm hai loại, ó là ầu tư xây dựng
cơ bản và ầu tư vốn lưu ộng. Vốn ầu tư xây dựng cơ bản là vốn ầu tư nhằm tạo ra tài
sản cố ịnh của doanh nghiệp (TSCĐ). Theo tính chất công việc, ầu tư xây dựng cơ
bản chia làm ba loại: ầu tư cho xây và lắp, ầu tư mua máy móc thiết bị và ầu tư xây
dựng cơ bản khác. Theo hình thái vật chất của kết quả ầu tư, ầu tư XDCB chia làm
hai loại: ầu tư TSCĐ hữu hình và ầu tư TSCĐ vô hình (mua bằng phát minh, sáng lOMoARcPSD| 36477832
chế, bản quyền, quy trình công nghệ sản xuất mới, nhãn hiệu thương mại ….). Đầu
tư vốn lưu ộng (VLĐ): doanh nghiệp cần dự trữ thường xuyên về nguyên vật liệu,
bán thành phẩm, công cụ sản xuất nhỏ … tương ứng với quy mô sản xuất kinh doanh
ể ảm bảo cho hoạt ộng của doanh nghiệp ược thực hiện. Ngoài ra phải có một số vốn
lưu ộng bằng tiền mặt.
Đầu tư ra bên ngoài doanh nghiệp là góp vốn liên doanh với doanh nghiệp khác,
mua cổ phiếu, trái phiếu doanh nhgiệp khác hoặc của Nhà nước. Trong nền kinh tế
thị trường, ể phát triển và bảo toàn vốn phòng ngừa rủi ro, doanh nghiệp thường dành
một tỷ lệ vốn ầu tư nhất ịnh ầu tư tài chính ra bên ngoài.
Việc phân loại vốn ầu tư theo cơ cấu vốn giúp doanh nghiệp xem xét tính hợp
lý các khoản ầu tư trong tổng vốn kinh doanh của doanh nghiệp phù hợp với iều kiện
cụ thể của môi trường cạnh tranh nhằm ạt hiệu quả ầu tư cao.
Trong mục tiêu ầu tư cụ thể của doanh nghiệp, ầu tư của doanh nghiệp ược chia thành các loại sau:
- Đầu tư cho việc tăng năng lục sản xuất của doanh nghiệp.
- Đầu tư cho ổi mới sản phẩm.
- Đầu tư thay ổi thiết bị công nghệ.
- Đầu tư ể mở rộng tiêu thụ sản phẩm, tăng năng lực cạnh tranh.
- Đầu tư tài chính ra bên ngoài.
Việc phân loại này giúp cho doanh nghiệp kiểm soát ược tình hình thực hiện ầu
tư dài hạn theo những mục tiêu nhất ịnh, qua ó có thể tập trung vốn cho những mục
tiêu ạt hiệu quả cao nhất hoặc những mục tiêu nằm trong chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp.
Đầu tư dài hạn của doanh nghiệp là một nhân tố quyết ịnh sự phát triển của
doanh nghiệp, do ó việc lựa chọn hướng ầu tư có tầm quan trọng quyết ịnh.
Về mặt kinh tế kỹ thuật và công nghệ, quyết ịnh ầu tư dài hạn có ảnh hưởng ến
hoạt ộng sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp trong suốt một thời gian dài, ảnh
hưởng có tính chất quyết ịnh ến quy mô, trình ộ trang thiết bị kỹ thuật, công nghệ sản
xuất của doanh nghiệp, từ ó ảnh hưởng ến chất lượng sản phẩm, ến tiêu thụ sản phẩm
và lợi nhuận ạt ược trong tương lai. lOMoARcPSD| 36477832
Về mặt tài chính, quyết ịnh ầu tư dài hạn là một quyết ịnh tài chính dài hạn và
thường là phải vay hoặc huy ộng từ bên ngoài. Đầu tư sai sẽ gây hậu quả nghiêm
trọng cho doanh nghiệp, lãng phí vốn, gây nên tình trạng nợ nần, hoạt ộng kém hiệu
quả và có thể dẫn ến phá sản.
Để có quyết ịnh dầu tư dài hạn úng ắn, doanh nghiệp phải quyết ịnh hợp lý các
quan hệ cấu thành vốn kinh doanh của doanh nghiệp như:
- Quan hệ hợp lý giữa vốn cố ịnh và vốn lưu ộng.
- Quan hệ gữa tài sản hữu hình và tài sản vô hình.
- Quan hệ giữa ầu tư bên trong và ầu tư bên ngoài.
- Quan hệ giữa ầu tư ban ầu và ầu tư mở rộng, ầu tư ổi mới.
- Quan hệ ầu tư trong nước và ầu tư ra nước ngoài.
1.3. Nguồn vốn kinh doanh
Để tiến hành sản xuất kinh doanh, doanh nghiệp cần có vốn: vốn ầu tư ban ầu
và vốn bổ sung ể mở rộng sản xuất kinh doanh. Đối với một doanh nghiệp, vốn ầu tư
ược hình thành từ nhiều nguồn khác nhau. Có thể có các nguồn vốn do Ngân sách
Nhà nước cấp, nguồn vốn do chủ kinh doanh bỏ ra, nguồn vốn tích lũy ược trong quá
trình kinh doanh, nguồn vốn do liên doanh, nguồn vốn từ phát hành cổ phiếu và nguồn vốn huy ộng khác.
Nguồn vốn từ Ngân sách nhà nước: là nguồn vốn do Ngân sách nhà nước cấp
cho các doanh nghiệp nhà nước lúc mới hình thành doanh nghiệp. Nguồn vốn Ngân
sách nhà nước cấp phát cho các doanh nghiệp nhà nước sẽ có xu hướng giảm áng kể
cả về tỷ trọng và số lượng. Các doanh nghiệp nhà nước phải chủ dộng bổ sung vốn
bằng các nguồn tài trợ khác.
Nguồn vốn tự có là nguồn vốn do chủ ầu tư bỏ ra. Nguồn vốn gốc của vốn tự có
là tiền ể dành, tích lũy ược từ lợi nhuận hàng năm của doanh nghiệp hoặc huy ộng
vốn cổ phần do phát hành cổ phiếu. Cổ phiếu là giấy chứng nhận quyền sở hữu của
số vốn ã góp vào công ty cổ phần và nhờ ó ược hưởng những quyền lợi của doanh
nghiệp. Huy ộng vốn bằng cách phát hành cổ phiếu là một phương thức huy ộng có
hiệu quả các nguồn tài chính trong xã hội ể có một số vốn lớn, ổn ịnh cho ầu tư kinh doanh. lOMoARcPSD| 36477832
Theo luật kinh doanh, ể ược kinh doanh trong một lĩnh vực nhất ịnh, vốn tự có
của doanh nghiệp ạt ến một quy mô nhất ịnh. Nhà nước quy ịnh bắt buộc khi doanh
nghiệp ra ời phài có vốn pháp ịnh ở mức mà luật pháp quy ịnh cho từng ngành nghề,
ồng thời phải có vốn iều lệ ể hoạt ộng với yêu cầu vốn iều lệ không nhỏ hơn vốn pháp ịnh.
Nguồn vốn liên doanh: là những nguồn óng góp theo tỷ lệ giữa các chủ ầu tư ể
cùng kinh doanh và cùng hưởng lợi nhuận. Việc góp vốn liên doanh có thể ược hình
thành từ nhiều nguồn tùy theo từng loại hình doanh nghiệp, có thể là liên doanh giữa
nguồn vốn ngân sách với các nguồn vốn tự có của tư nhân, liên doanh giữa vốn ngân
sách của quốc gia này với quốc gia khác hoặc liên doanh giữa tư nhân với nhau …
Hình thức góp vốn liên doanh thích hợp với các công ty có quy mô nhỏ, tổ chức
quản lý sản xuất và quản lý vốn, chia lãi giản ơn.
Nguồn vốn tín dụng: là khoản vốn mà doanh nghiệp có thể vay dài hạn của các
ngân hàng thương mại, công ty tài chính, công ty bảo hiểm hoặc các tổ chức tài chính
trung gian khác, huy ộng của cán bộ công nhân viên làm việc trong doanh nghiệp
hoặc vay nước ngoài theo cơ chế tự vay tự trả, cũng có thể bằng hình thức doanh
nghiệp phát hành trái phiếu ể huy ộng vốn cho ầu tư kinh doanh. Trái phiếu là phiếu
nhận nợ do doanh nghiệp phát hành khi vay vốn của người khác ể kinh doanh, cam
kết trả lợi tức và hoàn trả vốn vay theo thời hạn nhất ịnh. Theo ịnh kỳ, doanh nghiệp
phải trả cho người có trái phiếu một khoản lợi tức cố ịnh và ến thời hạn thanh toán
doanh nghiệp phải thanh toán số tiền vay. Đối với doanh nghiệp, trái phiếu là phương
tiện tài chính ể vay vốn trên thị trường. Tuy nhiên vay ược hay không còn tùy thuộc
vào nhiều yếu tố của doanh nghiệp. Các chủ nợ cho doanh nghiệp vay thường quan
tâm ến các vấn ề như: tình hình tài chính của bản thân doanh nghiệp có lành mạnh
không, mà trước tiên là khả năng thanh toán, uy tín của doanh nghiệp trên thị trường,
cho vay có bị mất vốn hay không. Ở ây có tác ộng của yếu tố lạm phát làm giảm sức
mua của vốn cho vay, có cả rủi ro của doanh nghiệp, lãi suất thực tế có ược bao
nhiêu… Còn ối với doanh nghiệp khi vay cần phải cân nhắc xem xét kỹ:
- Nếu hiệu quả thực tế của khoản vay không ủ ể trả giá cả khoản vay thì không nên vay.
- Nếu hiệu quả thực tế của khoản vay tương ương với giá cả khoản vay thì
cân nhắc kỹ, nhất là phải tính tới các rủi ro có thể xảy ra. lOMoARcPSD| 36477832
- Nếu hiệu quả thực tế các khoản vay cao hơn giá cả các khoản vay thì nên
vay, vì vay tốt hơn là phát hành cổ phiếu (bán bớt quyền sở hữu tài sản)
Nghiên cứu nội dung, tính chất của các nguồn vốn giúp cho doanh nghiệp có
thể lựa chọn nguồn vốn, khai thác huy ộng vốn phù hợp với nhu cầu và khả năng cho
phép của mỗi doanh nghiệp. Mỗi một loại hình doanh nghiệp cũng chỉ có thể khai
thác huy ộng vốn trên một số nguồn nhất ịnh. Chẳng hạn, ối với doanh nghiệp nhà
nước ược phép huy ộng nguồn vốn từ Ngân sách nhà nước, còn các loại hình doanh
nghiệp khác thì không có khả năng. Đối với công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty
hợp danh, doanh nghiệp tư nhân, ngoài nguồn vốn tự có của mình, thì có thể vay của
các tổ chức tài chính trung gian ể bổ sung vốn sản xuất kinh doanh, nhưng không ược
phát hành chứng khoán. Trong khi ó, ối với các công ty cổ phần, ể huy ộng vốn cho
sản xuất kinh doanh thì thông qua việc phát hành chứng khoán lại là chủ yếu. Việc
nghiên cứu các nguồn vốn không chỉ giúp cho các doanh nghiệp lựa chọn nguồn vốn
và khai thác các nguồn vốn ó phục vụ quá trình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp,
mà còn tạo cho doanh nghiệp có biện pháp huy ộng vốn nhanh, áp ứng kịp thời cho
nhu cầu của doanh nghiệp với chi phí (giá cả) thấp nhất, ồng thời có phương hướng
sử dụng hợp lý số vốn ã huy ộng ược từ các nguồn vốn khác nhau cho các nhu cầu
khác nhau của doanh nghiệp. Chẳng hạn, khi cần huy ộng vốn bổ sung cho quá trình
kinh doanh của mình thì doanh nghiệp có thể xem xét, lựa chọn hình thức nào có lợi
nhất ể phát hành cổ phiếu, phát hành trái phiếu, i vay vốn của các tổ chức tài chính
trung gian hay gọi vốn liên doanh. Dù huy ộng dưới hình thức nào cũng phải trả một
khoản chi phí và ảm bảo những iều kiện nhất ịnh, òi hỏi doanh nghiệp phải tính toán
hiệu quả, cân nhất lãi suất, thời hạn và iều kiện.
Đối với doanh nghiệp cũng cần phải hiểu rằng khi có nhu cầu ầu tư vốn dài hạn,
trước hết doanh nghiệp phải huy ộng tối a nguồn vốn từ bên trong ể thực hiện kế
hoạch ầu tư của mình. Chỉ khi nguồn vốn từ bên trong không ủ áp ứng thì doanh
nghiệp mới bổ sung nguồn vốn từ bên ngoài. Việc huy ộng nguồn vốn bên trong
doanh nghiệp là một vấn ề hết sức quan trọng trong sự phát triển của doanh nghiệp.
Nguồn tài trợ từ bên ngoài là cần thiết nhưng không nên mong ợi quá mức vào nguồn vốn ó. lOMoARcPSD| 36477832
1.4. Sử dụng và bảo toàn vốn kinh doanh
Căn cứ vào công dụng kinh tế thì vốn kinh doanh của doanh nghiệp ược chia
thành vốn cố ịnh, vốn lưu ộng và vốn ầu tư tài chính. Các loại vốn này có ặc iểm chu
chuyển khác nhau. Chính sự khác nhau về ặc iểm chu chuyển ó ã chi phối ến phương
thức quản lý, phương thức bù ắp và bảo toàn vốn cũng khác nhau.
1.4.1. Vốn cố ịnh
Vốn cố ịnh của doanh nghiệp là biểu hiện bằng tiền toàn bộ TSCĐ của doanh
nghiệp. TSCĐ của doanh nghiệp là những tài sản có giá trị lớn, thời gian sử dụng dài,
có chức năng là tư liệu lao ộng.
TSCĐ của doanh nghiệp có thể chia thành hai loại:
- Tài sản hữu hình là những tài sản có hình thái vật chất cụ thể như nhà
xưởng, máy móc thiết bị, phương tiện vận tải … trực tiếp hoặc gián tiếp phục vụ cho
quá trình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
- Tài sản vô hình là những tài sản không có hình thái vật chất cụ thể
như chi phí ể mua bằng phát minh, sáng chế, bản quyền tác giả… TSCĐ có những ặc iểm là:
Trong quá trình sản xuất kinh doanh, TSCĐ không thay ổi hình thái hiện vật,
nhưng năng lực sản xuất và kèm theo ó là giá trị của chúng bị giảm dần. Đó là do
chúng bị hao mòn. Có hai loại hao mòn là hao mòn hữu hình và hao mòn vô hình.
Hao mòn hữu hình là hao mòn có liên quan ến việc giảm giá trị sử dụng của TSCĐ.
Hao mòn vô hình lại có liên quan tới việc mất giá của TSCĐ. Việc mất giá của TSCĐ có nhiều nguyên nhân:
- TSCĐ cũ có thể bị mất giá do TSCĐ mới ược sản xuất ra với giá như
cũ nhưng có năng lực sản xuất cao hơn hoặc TSCĐ cũ bị mất giá do TSCĐ mới ược
sản xuất ra có công suất bằng tài sản cũ nhưng giá trị lại rẻ hơn.
- TSCĐ cũ bị mất giá do sản phẩm của chúng sản xuất ra không còn
phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng.
Đối với TSCĐ hữu hình thì thường bị cả hai loại hao mòn hữu hình và vô hình,
còn TSCĐ vô hình thì chỉ bị hao mòn vô hình. lOMoARcPSD| 36477832
Bộ phận giá trị ại diện cho phần hao mòn ược gọi là tiền khấu hao. Tiền khấu
hao là một yếu tố của chi phí sản xuất, một bộ phận của giá thành sản phẩm. Khi sản
phẩm ược tiêu thụ, tiền khấu hao ược trích lại hình thành nên quỹ khấu hao.
Từ ặc iểm vận ộng của TSCĐ ã quyết ịnh ến ặc iểm vận ộng của vốn cố ịnh.:
Vốn cố ịnh tham gia nhiều chu kỳ sản xuất sản phẩm và chuyển dần từng phần
vào giá thành sản phẩm tương ứng với phần hao mòn của tài sản cố ịnh.
Vốn cố ịnh ược thu hồi dần từng phần tương ứng với phần hao mòn của tài sản
cố ịnh, ến khi TSCĐ hết thời gian sử dụng, giá trị của nó ược thu hồi về ủ thì vốn cố
ịnh mới hoàn thành một vòng luân chuyển.
Những ặc iểm luân chuyển trên ây của vốn cố ịnh ã chi phối ến phương thức bù
ắp và phương thức quản lý vốn cố ịnh.
Vốn cố ịnh ược bù ắp (thu hồi) bằng biện pháp khấu hao, tức là trích lại phần
giá trị hao mòn của tài sản cố ịnh. Tiền trích lại ó hình thành nên quỹ khấu hao. Quỹ
khấu hao dùng ể duy trì năng lực sản xuất bình thường của TSCĐ và dùng ể tái sản
xuất toàn bộ tài sản cố ịnh.
Việc quản lý vốn cố ịnh phải luôn gắn liền với việc quản lý hình thái hiện vật
của nó là các TSCĐ của doanh nghiệp. Nói cách khác, quản lý vốn cố ịnh là quản lý
quỹ khấu hao. Để quản lý tốt quỹ khấu hao cần phải ánh giá và ánh giá lại tài sản cố
ịnh một cách thường xuyên và chính xác, tạo cơ sở cho việc xác ịnh mức khấu hao
hợp lý ể thu hồi vốn. Mặt khác, cần phải lựa chọn phương pháp khấu hao thích hợp ể
ảm bảo thu hồi vốn nhanh và bảo toàn ược vốn.
Quản lý mặt hiện vật của vốn cố ịnh là quản lý TSCĐ. Để quản lý tốt tài sản cố
ịnh cần phải phân loại TSCĐ theo những tiêu thức khác nhau (phân loại theo hình
thái biểu hiện, theo mục ích sử dụng, theo công dụng kinh tế, theo tình hình sử dụng)
ể từ ó xác ịnh trọng tâm của công tác quản lý.
Do ặc iểm tài sản cố ịnh là tham gia vào nhiều chu kỳ sản xuất kinh doanh song
vẫn giữ nguyên hình thái vật chất và ặc tính sử dụng ban ầu, còn giá trị lại chuyển
dần vào giá trị sản phẩm nên nội dung bảo toàn vốn cố ịnh bao gồm hai mặt giá trị và
hiện vật. Trong ó bảo toàn về hiện vật là tiền ề ể bảo toàn vốn cố ịnh về giá trị.
Bảo toàn vốn cố ịnh về mặt hiện vật không chỉ là giữ nguyên hình thái vật chất
và duy trì thường xuyên năng lực sản xuất ban ầu của nó. Điều ó òi hỏi trong quá lOMoARcPSD| 36477832
trình sử dụng, doanh nghiệp phải quản lý chặt chẽ không làm mất tài sản cố ịnh, thực
hiện úng quy chế sử dụng, bảo dưỡng nhằm duy trì và nâng cao năng lực hoạt ộng
của TSCĐ, không ể TSCĐ hư hỏng trước thời hạn quy ịnh.
Bảo toàn vốn cố ịnh về mặt giá trị là phải duy trì ược sức mua của vốn cố ịnh ở
thời iểm hiện tại so với thời iểm bỏ vốn ầu tư ban ầu bất kể sự biến ộng của giá cả,
tỷ giá hối oái, tiến bộ khoa học kỹ thuật.
Để bảo toàn và phát triển vốn cố ịnh của doanh nghiệp cần ánh giá úng ắn các
nguyên nhân dẫn ến tình trạng không bảo toàn ược vốn ể có biện pháp xử lý úng (như
phải ánh giá úng giá trị của TSCĐ ể trích ủ, trích úng chi phí khấu hao, không ể mất
vốn; lựa chọn phương pháp khấu hao thích hợp không ể mất vốn, hạn chế ảnh hưởng
của hao mòn vô hình; chú trọng ổi mới trang thiết bị; thực hiện chế ộ bảo dưỡng sửa
chữa; thực hiện các biện pháp ề phòng rủi ro trong kinh doanh …) Một trong các biện
pháp chủ yếu bảo toàn phát triển vốn cố ịnh là sử dụng có hiệu quả vốn cố ịnh.
Để ánh giá hiệu quả sử dụng vốn cố ịnh có thể sử dụng một số chỉ tiêu tổng hợp và phân tích sau ây:
Doanh thu (doanh thu thu ần) trong kỳ Chỉ tiêu hiệu suất = v ốn cố ịnh
Số vốn cố ịnh bình quân trong kỳ
Ý nghĩa của chỉ tiêu này: Phản ánh một ồng vốn cố ịnh tạo ra bao nhiêu ồng doanh thu.
Lợi nhuận trước thuế Chỉ tiêu tỷ suất lợi nhuận vốn cố ịnh
= ------------------------------------------
Số vốn cố ịnh bình quân trong kỳ lOMoARcPSD| 36477832
Ý nghĩa của chỉ tiêu này: Phản ánh một ồng vốn cố ịnh tạo ra bao nhiêu ồng lợi nhuận.
Hoặc chỉ tiêu hệ số hao mòn TSCĐ.
Ý nghĩa của chỉ tiêu này: Phản ánh mức ộ hao mòn của TSCĐ trong doanh
nghiệp so với thời iểm ầu tư ban ầu.
NG TSCĐ bình quân trong kỳ Hệ số trang bị tài
= -------------------------------------- sản cố ịnh
Số lượng công nhân trực tiếp sản xuất
Ý nghĩa của chỉ tiêu này: Phản ánh giá trị TSCĐ bình quân trang bị cho một
công nhân trực tiếp sản xuất
Việc nâng cao hiệu quả sử dụng vốn cố ịnh có ý nghĩa to lớn về kinh tế tài
chính: giúp cho doanh nghiệp tăng ược khối lượng sản phẩm sản xuất ra, tiết kiệm
chi phí ầu tư, giảm hoặc tránh ược hao mòn vô hình, hạ giá thành ơn vị sản xuất, từ ó tăng doanh lợi.
Để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn cố ịnh thì cần phải áp dụng các biện pháp ể
nâng cao hiệu suất sử dụng TSCĐ; nâng cao chất lượng quản lý vốn cố ịnh và bồi
dưỡng nâng cao trình ộ chuyên môn, tay nghề cho công nhân.
1.4.2. Vốn lưu ộng
Vốn lưu ộng là biểu hiện bằng tiền toàn bộ tài sản lưu ộng của doanh nghiệp
phục vụ cho quá trình kinh doanh của doanh nghiệp.
Tài sản lưu ộng của doanh nghiệp chia làm hai loại:
- Tài sản lưu ộng sản xuất (nguyên nhiên vật liệu, bán thành phẩm, sản phẩm dở dang …) lOMoARcPSD| 36477832
- Tài sản lưu thông (sản phẩm thành phẩm chờ tiêu thụ, các loại vốn
bằng tiền, vốn trong thanh toán, chi phí trả trước …)
Trong quá trình sản xuất kinh doanh, tài sản lưu ộng sản xuất và tài sản lưu ộng
lưu thông luôn vận ộng, thay thế và chuyển hoá lẫn nhau, ảm bảo cho quá trình sản
xuất ược tiến hành liên tục.
Đặc iểm của tài sản lưu ộng là tham gia vào từng chu kỳ sản xuất, tài sản lưu
ộng bị tiêu dùng hoàn toàn trong việc chế tạo ra sản phẩm và thay ổi hình thái biểu hiện.
Đặc iểm của tài sản lưu ộng ã chi phối ến ặc iểm của vốn lưu ộng. Vốn lưu ộng
chuyển một lần toàn bộ vào giá thành sản phẩm mới ược tạo ra. Vốn lưu ộng ược thu
hồi một lần toàn bộ sau khi bán hàng và thu tiền về và lúc ó kết thúc vòng tuần hoàn của vốn.
Từ ặc iểm về phương thức vận ộng của tài sản lưu ộng và phương thức chuyển
dịch giá trị của vốn lưu ộng ã ảnh hưởng chi phối ến công tác quản lý sử dụng vốn
lưu ộng. Muốn quản lý tốt vốn lưu ộng thì phải quản lý trên tất cả các hình thái biểu
hiện của vốn. Để quản lý, sử dụng vốn lưu ộng có hiệu quả cần phải tiến hành phân
loại vốn lưu ộng theo các tiêu thức khác nhau: phân loại theo vai trò của từng loại
vốn lưu ộng trong sản xuất kinh doanh (vốn lưu dộng ở khâu dự trữ, khâu sản xuất
và khâu lưu thông); phân loại theo hình thái biểu hiện gồm vốn vật tư hàng hoá và
vốn bằng tiến; phân loại theo quan hệ sở hữu hoặc theo nguồn hình thành. Mỗi một
cách phân loại ều ạt ược những yêu cầu nhất ịnh trong công tác quản lý và sử dụng
vốn lưu ộng. Nó giúp doanh nghiệp xác ịnh úng trọng iểm và biện pháp quản lý vốn
có hiệu quả hơn phù hợp với iều kiện cụ thể của doanh nghiệp.
Hiệu quả sử dụng vốn lưu ộng trong các doanh nghiệp có thể ược ánh giá bởi các chỉ tiêu sau ây:
- Chỉ tiêu tốc ộ luân chuyển vốn.
Tốc ộ luân chuyển vốn lưu ộng của doanh nghiệp nhanh hay chậm có thể o bằng
chỉ tiêu số lần luân chuyển và kỳ luân chuyển.
Công thức xác ịnh số lần luân chuyển (L): M L = lOMoARcPSD| 36477832 V Trong ó :
L : số lần luân chuyển trong kỳ .
M : Tổng mức luân chuyển
V : Vốn lưu ộng bình quân trong kỳ.
Công thức xác ịnh kỳ luân chuyển (K):\= 360 K = L Trong kỳ : K : kỳ luân chuyển
L : Số lần luân chuyển .
Chỉ tiêu mức doanh lợi vốn lưu ộng: Chỉ tiêu này ược xác ịnh bằng cách lấy
tổng số lợi nhuận trước thuế chia cho vốn lưu ộng bình quân trong kỳ. Ngoài ra, còn
có thể sử dụng nhiều chỉ tiêu khác như mức tiết kiệm vốn, hàm lượng vốn Việc tăng
nhanh tốc ộ luân chuyển vốn có ý nghĩa to lớn về mặt kinh tế và tài chính: có thể tăng
ược khối lượng sản phẩm sản xuất ra, tiết kiệm vốn, hạ giá thành ơn vị sản phẩm và tăng doanh lợi.
Đối với doanh nghiệp muốn nâng cao hiệu quả sử dụng vốn lưu ộng cần phải
thực hiện các biện pháp sau ây: -
Xác ịnh úng ắn nhu cầu vốn lưu ộng thường xuyên cần thiết ể ảm bảo
hoạt ộng sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp ược tiến hành liên tục, tiết kiệm với
hiệu quả kinh tế cao. Việc xác ịnh úng ắn nhu cầu vốn lưu ộng giúp cho doanh nghiệp
tránh ược tình trạng ứ ọng vốn, sử dụng vốn hợp lý và tiết kiệm, áp ứng yêu cầu sản
xuất kinh doanh, không gây sự căng thẳng giả tạo về nhu cầu vốn doanh nghiệp và là
căn cứ quan trọng cho việc xác ịnh các nguồn tài trợ nhu cầu vốn lưu ộng của doanh nghiệp. -
Đẩy nhanh tốc ộ luân chuyển vốn ở mọi khâu của quá trình sản xuất và
tiêu thụ: ở khâu dự trữ thì có mức dự trữ tồn kho hợp lý giúp cho doanh nghiệp không
bị gián oạn sản xuất và tối thiểu hoá các chi phí dự trữ; ở khâu sản xuất cần áp dụng lOMoARcPSD| 36477832
tiến bộ khoa học kỹ thuật ể rút ngắn chu kỳ sản xuất, hợp lý hoá dây chuyền công
nghệ; ở khâu tiêu thụ thì cần lựa chọn khách hàng, phương thức thanh toán ể ẩy nhanh
tốc ộ tiêu thụ sản phẩm. -
Áp dụng các biện pháp bảo toàn vốn như xử lý các vật tư ứ ọng, hàng
hoá chậm luân chuyển một cách kịp thời ngăn chặn các hiện tượng chiếm dụng vốn … -
Thường xuyên phân tích tình hình sử dụng vốn lưu ộng ể có biện pháp
iều chỉnh kịp thời nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng.
1.4.3. Vốn ầu tư tài chính
Một bộ phận vốn kinh doanh của doanh nghiệp ược ầu tư dài hạn ra bên ngoài
nhằm mục ích sinh lời gọi là vốn ầu tư tài chính của doanh nghiệp.
Có nhiều hình thức ầu tư tài chính ra bên ngoài như: Doanh nghiệp bỏ vốn mua
cổ phiếu, trái phiếu của các công ty khác, góp vốn liên doanh với các doanh nghiệp
khác. Mục ích của ầu tư tài chính ra bên ngoài là nhằm thu lợi nhuận và ảm bảo an
toàn về vốn. Đối với doanh nghiệp, trước khi i tới quyết ịnh ầu tư tài chính ra bên
ngoài cần phải hết sức thận trọng, cân nhắc ộ an toàn và ộ tin cậy của dự án, am hiểu
tường tận những thông tin cần thiết, phân tích ánh giá các mặt lợi hại của dự án ể
chọn úng ối tượng và hình thức ầu tư thích hợp.
2. Chi phí sản xuất kinh doanh và giá thành sản phẩm của doanh nghiệp.
2.1. Chi phí sản xuất kinh doanh
Thực hiện các mục tiêu của kinh doanh, doanh nghiệp phải bỏ ra những chi phí
trong quá trình sản xuất kinh doanh. Chi phí sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp
là biểu bằng tiền của các yếu tố phục vụ cho quá trình sản xuất và kinh doanh của
doanh nghiệp trong một thời kỳ nhất ịnh. Chi phí mà doanh nghiệp bỏ ra bao gồm chi
phí cho việc sản xuất sản phẩm, chi phí tổ chức tiêu thụ sản phẩm và những khoản
tiền thuế gián thu nộp cho nhà nước theo luật thuế quy ịnh (thuế giá trị gia tăng, thuế
tiêu thụ ặc biệt, thuế xuất nhập khẩu …). Tuy nhiên, các doanh nghiệp thuộc các
ngành kinh tế kỹ thuật khác nhau thì nội dung cơ cấu chi phí sẽ không giống nhau.
Điều quan trọng ối với tất cả các doanh nghiệp là phải luôn quan tâm ến tiết kiệm chi lOMoARcPSD| 36477832
phí vì nếu chi phí không hợp lý, không úng với thực tế của nó ều gây ra những trở
ngại trong quản lý và ều giảm lợi nhuận của doanh nghiệp.
Vấn ề ặt ra cho các doanh nghiệp là phải kiểm soát ược chi phí sản xuất kinh
doanh, ảm bảo tiết kiệm chi phí. Muốn tiết kiệm chi phí, doanh nghiệp phải tính toán
trước mọi chi phí sản xuất kinh doanh kỳ kế hoạch, phải xây dựng ược ý thức thường
xuyên tiết kiệm ể ạt ược mục tiêu kinh doanh mà doanh nghiệp ề ra. Cần phân biệt rõ
các loại chi phí trong hoạt ộng sản xuất kinh doanh ể tăng cường công tác kiểm tra
giám sát ối với từng loại chi phí ó.
2.2. Giá thành sản phẩm của doanh nghiệp
Giá thành sản phẩm của một doanh nghiệp biểu hiện chi phí cá biệt của doanh
nghiệp ể sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Giữa chi phí sản xuất sản phẩm và giá thành
sản phẩm có sự giống nhau và khác nhau. Chi phí sản xuất hợp thành giá thành sản
phẩm nhưng không phải toàn bộ chi phí phát sinh trong kỳ ều ược tính vào giá thành
sản phẩm. Giá thành sản phẩm chỉ biểu hiện lượng chi phí ể hoàn thành việc sản xuất
và tiêu thụ một ơn vị sản phẩm hay một khối lượng sản phẩm. Còn chi phí sản xuất
và tiêu thụ thể hiện số chi phí mà doanh nghiệp ã bỏ ra ể sản xuất và tiêu thụ trong
một thời kỳ nhất ịnh.
Trong kinh doanh, doanh nghiệp phải dự kiến giá thành sản phẩm và ề ra các
biện pháp thực hiện dự kiến ó, hay nói cách khác, doanh nghiệp phải tiến hành xây
dựng kế hoạch giá thành. Trong công tác quản lý các hoạt ộng kinh doanh, chỉ tiêu
giá thành giữ vai trò quan trọng và ược thể hiện trên các mặt sau: -
Giá thành là thước o mức chi phí sản xuất và tiêu thụ sản phẩm của doanh
nghiệp, là căn cứ ể xác ịnh hiệu quả hoạt ộng kinh doanh. -
Giá thành là một công cụ quan trọng của doanh nghiệp ể kiểm soát tình
hình hoạt ộng sản xuất kinh doanh, xem xét hiệu quả các biện pháp tổ chức, kỹ thuật.
Do ó, trong quá trình kinh doanh các doanh nghiệp ều quan tâm ến việc giảm
chi phí, hạ giá thành sản phẩm. Việc hạ giá thành sản phẩm có ý nghĩa to lớn: là một
trong những nhân tố tạo iều kiện thực hiện tốt việc tiêu thụ sản phẩm, trực tiếp tăng
lợi nhuận của doanh nghiệp, tạo iều kiện cho doanh nghiệp mở rộng quy mô sản
xuất… Từ ó doanh nghiệp phải tìm mọi biện pháp ể giảm chi phí, hạ giá thành sản
phẩm như: áp dụng những thành tựu của tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ vào lOMoARcPSD| 36477832
sản xuất; tổ chức và sử dụng con người một cách hợp lý nhằm nâng cao năng suất lao
ộng, hạ giá thành sản phẩm của doanh nghiệp, tổ chức quản lý tốt sản xuất kinh doanh
và quản lý tài chính. Nhờ vào việc bố trí hợp lý các khâu sản xuất có thể hạn chế sự
lãng phí nguyên liệu, giảm thấp tỷ lệ sản phẩm hỏng; tổ chức sử dụng hợp lý áp ứng
ầy ủ kịp thời nhu cầu tránh ược những tổn thất trong sản xuất… Việc giảm chi phí
sản xuất góp phần tích cực ến hạ giá thành sản phẩm của doanh nghiệp.
3. Doanh thu và lợi nhuận của doanh nghiệp
3.1. Doanh thu của doanh nghiệp
Kết thúc quá trình kinh doanh , doanh nghiệp thu ược một khoản tiền nhất ịnh,
ó là doanh thu của doanh nghiệp. Doanh thu của doanh nghiệp là toàn bộ số tiền mà
doanh nghiệp thu ược nhờ ầu tư kinh doanh trong một thời kỳ nhất ịnh.
Doanh thu từ các hoạt ộng liên doanh liên kết với các ơn vị và tổ chức khác, từ
các nghiệp vụ ầu tư tài chính.
Doanh thu khác như thu về nhượng bán vật tư ứ ọng, các khoản ược bồi thường,
các khoản nợ vắng chủ hay nợ không ai òi…
Doanh thu của doanh nghiệp có ý nghĩa rất lớn ối với toàn bộ hoạt ộng của
doanh nghiệp. Nó là nguồn quan trọng ể ảm bảo trang trải các khoản chi phí sản xuất
kinh doanh, ảm bảo thực hiện quá trình tái sản xuất giản ơn cũng như tái sản xuất mở
rộng, thực hiện nghĩa vụ ối với Nhà nước, ối với khách hàng, ối với các cổ ông tham
gia các hoạt ộng liên doanh… Do ó, mọi doanh nghiệp cần phải phấn ấu ể tăng doanh
thu của mình. Muốn tăng doanh thu trước hết doanh nghiệp phải phấn ấu ể tăng doanh
thu tiêu thụ sản phẩm, ây là bộ phận chủ yếu chiếm tỷ trọng lớn trong tổng số doanh
thu của doanh nghiệp. Doanh nghiệp cần thực hiện các biện pháp sau ây:
- Doanh nghiệp phải quan tâm ến chất lượng sản phẩm vì chất lượng sản
phẩm luôn gắn liền với uy tín của doanh nghiệp trong giới kinh doanh và trong công
chúng. Doanh nghiệp cũng cần mở rộng các hoạt ộng tiếp thị nhằm tạo iều kiện mở
rộng quy mô sản xuất, tăng doanh thu, tăng lợi nhuận.
- Doanh nghiệp phải xác ịnh giá bán hợp lý. Việc xây dựng giá hết sức
mềm dẻo và linh hoạt ể tác ộng vào cầu, kích thích tăng cầu của người tiêu dùng ể tăng doanh thu tiêu thụ. lOMoARcPSD| 36477832
- Doanh nghiệp phải ẩy nhanh tốc ộ thanh toán, giảm bớt các khoản nợ
phải thu, xử lý tốt những khoản nợ nần dây dưa … ể ảm bảo thực hiện chỉ tiêu doanh thu.
3.2. Lợi nhuận của doanh nghiệp
Lợi nhuận là kết quả tài chính cuối cùng từ hoạt ộng sản xuất kinh doanh, là chỉ
tiêu chất lượng ể ánh giá hiệu quả kinh tế các hoạt ộng của doanh nghiệp. Lợi nhuận
của doanh nghiệp là khoản tiền chênh lệch giữa doanh thu và chi phí mà doanh nghiệp
ã bỏ ra ể ạt ược doanh thu ó từ các hoạt ộng của doanh nghiệp ưa lại.
Nội dung lợi nhuận của doanh nghiệp bao gồm: lợi nhuận từ hoạt ộng kinh
doanh, lợi nhậun từ các hoạt ộng khác như hoạt ộng liên doanh, liên kết, các hoạt ộng
thuộc các dịch vụ tài chính…
Lợi nhuận giữ vị trí quan trọng trong hoạt ộng sản xuất kinh doanh của doanh
nghiệp vì trong iều kiện hạch toán kinh doanh theo cơ chế thị trường doanh nghiệp
có tồn tại và phát triển ược hay không, iều quyết ịnh là doanh nghiệp có tạo ra ược
lợi nhuận không. Lợi nhuận ược coi là òn bẩy kinh tế quan trọng, ồng thời còn là chỉ
tiêu cơ bản ể ánh gía hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, lợi nhuận còn
là nguồn tích lũy cơ bản ể mở rộng tái sản xuất xã hội. Tuy nhiên, ể ánh giá chất
lượng sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp thì không chỉ dùng chỉ tiêu lợi nhuận
tuyệt ối mà còn dùng chỉ tiêu lợi nhuận tương ối (tỷ suất lợi nhuận vốn, tỷ suất lợi
nhuận giá thành, tỷ suất lợi nhuận doanh thu bán hàng…)
Việc phấn ấu tăng lợi nhuận và tăng tỷ suất lợi nhuận là nhiệm vụ thường xuyên
của doanh nghiệp. Doanh nghiệp phải phấn ấu giảm chi phí hoạt ộng kinh doanh, hạ
giá thành sản phẩm, tăng thêm sản lượng và nâng cao chất lượng sản phẩm. Sau khi
doanh nghiệp thu ược lợi nhuận sẽ tiến hành phân phối lợi nhuận ó.
Phân phân phối lợi nhuận không phải là việc phân chia tiền lãi một cách ơn
thuần mà là việc giải quyết tổng hợp các mối quan hệ kinh tế diễn ra ối với doanh
nghiệp. Việc phân phối lợi nhuận phải ảm bảo các yêu cầu sau ây:
Giải quyết mối quan hệ về lợi ích giữa nhà nước, doanh nghiệp và công nhân viên một cách hài hoà.
Phải giành phần lợi nhuận ể lại thích áng cho nhu cầu sản xuất kinh doanh của
doanh nghiệp, ồng thời chú trọng ảm bảo lợi ích của các thành viên trong ơn vị mình. lOMoARcPSD| 36477832
Lợi nhuận của doanh nghiệp ược phân phối theo trình tự: (1) Nộp thuế thu nhập
doanh nghiệp cho NSNN, (2) Nộp tiền thu sử dụng vốn NSNN “nếu có”, (3) Trả các
khoản tiền bị phạt, bồi thường, (4) Trừ các khoản lỗ, (5) Trả lợi tức cổ phiếu, trái
phiếu, lợi tức cho các bên tham gia liên doanh, (6) Bù ắp bảo toàn vốn và (7) Phần
còn lại, trích lập các quỹ chuyên dùng của doanh nghiệp như quỹ ầu tư phát triển, quỹ
dự phòng tài chính, quỹ dự phòng về trợ cấp mất việc làm, quỹ khen thưởng, quỹ phúc lợi.
IV.QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG
TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP
Quản lý nhà nước về tài chính là một trong những nhiệm vụ quan trọng ể Nhà
nước XHCN iều hành và quản lý nền kinh tế ất nước, hình thành và ảm bảo các cân
ối chủ yếu và tỷ lệ phát triển của nền kinh tế quốc dân. Nhà nước sử dụng tài chính,
tiền tệ ể kích thích doanh nghiệp quan tâm ến việc hoàn thành nhiệm vụ kế hoạch,
nâng cao tối a hiệu quả sản xuất xã hội và thực hiện việc kiểm soát của nhà nước ối
với hoạt ộng sản xuất kinh doanh.
Quản lý nhà nước về tài chính thực chất là sử dụng và phát huy vai trò của hệ
thống tài chính thông qua Nhà nước. Điều ó ược thể hiện thông qua cơ chế hoạt ộng
và vận ộng của tài chính phục vụ cho quá trình tái sản xuất xã hội và nâng cao vai trò
quản lý vĩ mô của Nhà nước XHCN, kết hợp với quản lý vi mô của cơ sở doanh
nghiệp thích ứng với trình ộ phát triển của nền sản xuất xã hội, nhằm phát triển nền
kinh tế hàng hoá nhiều thành phần i lên CNXH.
Trong khi thực hiện việc quản lý nhà nước ối với tài chính doanh nghiệp, Nhà
nước phải tôn trọng quyền chủ ộng sản xuất và tự chủ về tài chính của doanh nghiệp.
Đơn vị kinh tế là cơ sở, là tế bào của nền kinh tế, có quan hệ sử dụng phân phối an
xen chặt chẽ về mặt giá trị của các nguồn tài sản. Việc quản lý ó ược thực hiện theo
nguyên tắc Nhà nước tôn trọng và ảm bảo quyền tự chủ tài chính, tự trang trải, tự phát
triển của doanh nghiệp và doanh nghiệp phải ảm bảo nghĩa vụ ối với Nhà nước.
Nhà nước quản lý tài chính doanh nghiệp trước mắt theo hướng sau ây:
Xác ịnh những hình thức thích hợp ể ảm bảo thực hiện có hiệu quả quyền sở
hữu trong sở hữu nhà nước ối với những tài sản giao cho doanh nghiệp sử dụng. Mặt lOMoARcPSD| 36477832
khác, giao quyền tự chủ ầy ủ, rõ ràng tạo iều kiện cho doanh nghiệp cạnh tranh theo úng pháp luật.
Quan hệ phân phối giữa xí nghiệp và ngân sách ược phân ịnh qua cơ chế phân
phối thu nhập: doanh nghiệp có nghĩa vụ nộp các thứ thuế theo luật ịnh, phần còn lại
sau khi bù ắp chi phí, bảo toàn vốn, thanh toán với khách hàng, xí nghiệp ược lập quỹ chuyên dùng của mình.
Bằng các công cụ chính sách biện pháp kinh tế vĩ mô của Nhà nước ể quản lý
tài chính doanh nghiệp, tác ộng ến phát triển và mục ích của sản xuất, tăng nhanh vòng quay của vốn…
Định hướng và chỉ ạo sự phát triển, tạo môi trường kinh tế và khuôn khổ pháp
lý cho hoạt ộng sản xuất kinh doanh, phát huy mặt tích cực, ngăn ngừa mặt tiêu cực,
khắc phục mặt khuyết tật của cơ chế thị trường.
Các doanh nghiệp ược quyền tiêu thụ, bán hàng trực tiếp cho người tiêu dùng,
ược quyền ịnh giá, bảo ảm nguyên tắc xã hội chấp nhận, phù hợp với chính sách, lợi
ích quốc kế dân sinh, làm ầy ủ nghĩa vụ ối với Nhà nước.
Thực hiện nghiêm túc pháp lệnh kế toán, thống kê, tăng cường hệ thống kiểm
toán Nhà nước, thực hiện có hiệu lực việc thanh tra kiểm tra ối với doanh nghiệp. lOMoARcPSD| 36477832
CHƯƠNG VII HỆ THỐNG NGÂN HÀNG
TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
I. LịCH SỬ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA NGÂN HÀNG:
Nghề kinh doanh tiền tệ ra ời gắn liền với quan hệ thương mại. Việc giao lưu
thương mại ược thực hiện bằng những loại tiền khác nhau ở mỗi quốc gia ã tạo iều
kiện cho sự ra ời của nghề kinh doanh tiền tệ.
Khi nhu cầu giao lưu thương mại phát triển thì càng có nhiều người có tiền dư
muốn cất giữ, nhưng việc cất giữ tại nhà không làm cho họ an tâm, vì thế họ em gởi
cho người mà họ tin tưởng nhất ó chính là nhà thờ. Lúc ầu số lượng người gởi tiền
cho nhà thờ cất giữ không nhiều, nhưng do ộ an toàn cao nên ngày càng có nhiều
người có nhu cầu gởi tiền vào nhà thờ và những người này sẽ chi trả cho nhà thời một
khoản tiền vì công cất giữ. Số tiền nhà thời cất giữ ngày càng nhiều, trong khi ó nhà
thờ cũng nhận thấy rằng, trong khi có một lượng tiền tạm thời dư thừa thì ồng thời
cũng có những người ang cần tiền ể vì thế nhà thờ ã tiến hành kinh doanh tiền tệ.
Như vậy, trước công nguyên 3500 năm nghề kinh doanh tiền tệ do nhà thờ tổ
chức vì ây là nơi mà dân chúng tin tưởng ể ký gởi tài sản của mình, không sợ mất.
Vậy là, ngay từ buổi ầu chữ tín là một yếu tố quan trọng trong hoạt ộng kinh doanh tiền tệ.
Dần dần các thương gia nhận thấy rằng, ây là một nghề mang lại nhiều lợi
nhuận nên ã tham gia vào hoạt ộng này.
Đến thế kỷ VI trước công nguyên, hoạt ộng kinh doanh này ã phát triển ở 3
khu vực: nhà thờ, tư nhân và Nhà nước. Lúc bấy giờ, nghề kinh doanh tiền tệ ã có
thêm một số nghiệp vụ mới như: hối oái, chuyển tiền. Hoạt ộng của ngân hàng ở khu
vực NN giống như hoạt ộng của kho bạc ngày nay: thu nhận tài nguyên vào công quỹ và chi trả thay cho NN.
Thế kỷ thứ V trước công nguyên (thời kỳ ế chế La Mã): các tổ chức kinh doanh
tiền tệ phát triển nhanh và có thêm nhiều nghiệp vụ mới như: thanh toán bù trừ, ghi
chép sổ sách và tài khoản, nghiệp vụ bảo lãnh,… lOMoARcPSD| 36477832
Từ thế kỷ thứ V - X sau công nguyên, ây là thời kỳ suy thoái của hoạt ộng của
ngân hàng do sự suy thoái của nền kinh tế và nhà thờ cho ra luật cấm cho vay nặng lãi.
Đến thế kỷ thứ XIII, hoạt ộng cho vay ược phép hoạt ộng trở lại, nhưng chi có
người Do Thái và người Ý mới ược thực hiện. Lợi dụng sự ộc quyền, nạn cho vay
nặng lãi xảy ra, nên hoạt ộng cho vay lại bị lên án. Sau ó ngân hàng bị phá sản do cho
nhà vua vay quá nhiều nhưng nhà vua không trả nợ
Thời kỳ cận ại, ược ánh dấu với sự ra ời của ngân hàng Hà Lan Amsterdam
vào năm 1609. Ngân hàng này tiến hành phát hành tiền giấy bất khả hoán, nhận ký
gởi tiền, úc vàng, bạc, phát hành giấy chứng nhận là một tín phiếu chứng nhận nợ và
quyền ược hoàn trả. Sau ó hàng loạt các ngân hàng khác ã ra ời như:
Ngân hàng Hamburg của Đức (1619)
Ngân hàng cổ phần Anh quốc (1694),….
II. NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG:
1. Bản chất của ngân hàng trung ương:
Để có thể hiểu ược bản chất của ngân hàng trung ương chúng ta nên lướt sơ
qua lịch sử hình thành của ngân hàng trung ương (NHTW)
Các ngân hàng thương mại, dưới tác ộng của qui luật cạnh tranh ã dẫn ến tình
trạng có một số ngân hàng có ưu thế ã giành ược quyền phát hành “kỳ phiếu ngân
hàng”. Từ ó các ngân hàng phát hành ã ược phân ịnh rõ với các ngân hàng thương
mại khác. Các ngân hàng phát hành ít dần các nghiệp vụ vốn có của mình và chỉ tiến
hành giao dịch với các ngân hàng thương mại, các tổ chức tín dụng khác bằng hình
thức nhận tiền gởi và tiếp vốn cho các ngân hàng thương mại và các tổ chức tín dụng.
Các ngân hàng phát hành là công cụ mạnh mẽ của các trùm tư bản tài chính,
có khả năng gây lũng oạn cả về kinh tế lẫn chính trị. Vì vậy, NN ã từng bước can
thiệp vào tổ chức cũng như hoạt ộng của các ngân hàng này. Nhưng các ngân hàng
phát hành lúc này vẫn là các ngân hàng của tư nhân.
Sau cuộc khủng hoảng kinh tế tài chính vào năm 1929 – 1933 và sau cuộc
chiến tranh thế giới 2, người ta nhìn thấy vai trò to lớn của ngân hàng phát hành nên
tất cả các nước thực hiện quốc hữu hoá các ngân hàng, bằng cách NN bỏ tiền ra mua
lại toàn bộ cổ phiếu của ngân hàng phát hành. lOMoARcPSD| 36477832
Quốc hữu hoá các ngân hàng phát hành là biện pháp tập trung toàn bộ quyền
lực và quyền lợi to lớn vào tay của NN. NH phát hành lúc này có một tên gọi mới ó
chính là NH trung ương. NHTW vừa thực hiện chức năng ộc quyền phát hành
tiền, vừa thực hiện chức năng quản lý NN về mặt tiền tệ – tín dụng – ngân hàng.
Như vậy, về mặt bản chất, NHTW là ngân hàng phát hành, là nơi tập trung các
quyền lực của nhiều NH vào một NH, là một bộ máy quyền lực to lớn có khả năng
chi phối cả về mặt kinh tế và chính trị trong nước. NHTW dù ược gọi với nhiều tên
gọi khác nhau như: NH NN, NH quốc gia, NH dự trữ,… nhưng ều thể hiện là một
trung tâm tài chính tiền tệ lớn của quốc gia, óng vai trò rất to lớn trong hệ thống tín
dụng của và NH ở các nước.
2. Chức năng của ngân hàng trung ương
2.1. Phát hành tiền và iều tiết lưu thông tiền tệ
Đây là chức năng cơ bản và quan trọng nhất của NHTW. Thực hiện chức năng
này có ảnh hưởng ến tình hình lưu thông tiền tệ của quốc gia, do ó có thể ảnh hưởng
ến mọi mặt hoạt ộng của ời sống kinh tế – xã hội.
Việc phát hành tiền ược tập trung tuyệt ối vào NHTW theo chế ộ NN nắm ộc
quyền phát hành tiền. Trong luật NHNN có ghi rõ: “NHNN là cơ quan duy nhất phát
hành tiền của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa VN bao gồm tiền giấy và tiền kim loại”.
Ngoài việc phát hành tiền ể ảm bảo cho sự vận ộng của hàng hoá thì NHTW
còn có thể phát hành tiền ể cho ngân sách vay, tham gia bình ổn thị trường hối oái,….
Do việc phát hành tiền có ảnh hưởng rộng lớn ến lưu thông tiền tệ của ất nước, nên
òi hỏi công việc phát hành phải tuân theo những nguyên tắc nhất ịnh. Đồng thời việc
phát hành tiền phải i ôi với việc iều tiết lưu thông tiền tệ, nhằm ảm bảo cung ứng một
khối lượng tiền phù hợp với nhu cầu của nền kinh tế (khối lượng tiền vừa ảm bảo
cung ứng ủ phương tiện lưu thông vừa không gây ra lạm phát).
2.2. NHTW là ngân hàng của ngân hàng
Chức năng này ược thể hiện ở chỗ ối tượng giao dịch chủ yếu của NHTW là
các ngân hàng thương mại và các tổ chức tín dụng khác trong nền kinh tế. Cụ thể:
NHTW nhận tiền gởi và bảo quản tiền tệ cho các ngân hàng thương mại và các
tổ chức tín dụng: các ngân hàng thương mại và các tổ chức tín dụng sẽ không sử dụng lOMoARcPSD| 36477832
hết nguồn vốn của mình ể cho vay mà sẽ giữ lại một khoản nhất ịnh ể ảm bảo khả
năng thanh toán. Khoản tiền này ược gởi cho NHTW bảo quản.
NHTW cấp tín dụng cho các ngân hàng thương mại và các tổ chức tín dụng.
Hoạt ộng này của NHTW nhằm ảm bảo cung ứng cho nền kinh tế có ủ phương tiện
thanh toán trên cơ sở thực hiện các chính sách tiền tệ. Trong trường hợp này, NHTW
óng vai trò là người chủ nợ và là người cho vay cuối cùng, do ó nghiệp vụ cấp tín
dụng của NHTW cho các ngân hàng thương mại có ý nghĩa quyết ịnh ối với hoạt ộng
tín dụng của cả nền kinh tế.
Với việc nhận tiền gởi và cấp tín dụng cho các ngân hàng thương mại, NHTW
ã trở thành trung tâm tín dụng của cả nền kinh tế, trung tâm thanh toán giữa các ngân
hàng thương mại. Với tư cách ó, NHTW ứng ra tổ chức thanh toán bù trừ hay thanh
toán tứng lần giữa các ngân hàng thương mại. Nhờ hoạt ộng thanh toán này của
NHTW mà quá trình chu chuyển thanh toán của nền kinh tế mới phát triển thuận lợi.
2.3. NHTW là ngân hàng của Nhà nước
Chức năng này ược thể hiện thông qua một số iểm: - Thuộc sở hữu của NN
- Ban hành các văn bản pháp qui về tín dụng, tiền tệ, ngoại hối, ngân
hàng và thực hiện kiểm tra công tác thi hành các văn bản này.
- Mở tài khoản và giao dịch với kho bạc NN
- Làm ại lý cho kho bạc NN
- Tổ chức thanh toán giữa kho bạc và các ngân hàng
- Cung cấp tín dụng và tạm ứng cho ngân sách NN trong những trường hợp cần thiết.
Tóm lại, với tư cách là NH của NN, NHTW ảm nhiệm những công việc
thuộc chức năng quản lý của NN, và thay mặt chính phủ làm ại diện tại các tổ
chức tài chính tiền tệ quốc tế. lOMoARcPSD| 36477832
3. Vai trò của ngân hàng trung ương
NHTW có vai trò rất quan trọng ối với tiến trình phát triển của nền kinh tế
– xã hội. Vai trò ó của NHTW Việt Nam ược thể hiện thông qua việc thực hiện
các chức năng của mình ở những mặt sau:
- Xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội
- Xây dựng và tổ chức thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia, xây dựng
chiến lược phát triển hệ thống ngân hàng.
- Xây dựng các dự án luật, pháp lệnh về tiền tệ và hoạt ộng ngân hàng,
ban hành các văn bản luật liên quan ến hoạt ộng tiền tệ và ngân hàng.
- Cấp, thu hồi giấy phép thành lập, giấy phép hoạt ộng ngân hàng của ,
các tổ chức tín dụng; quyết ịnh giải thể, hợp, tách các tổ chức tín dụng.
- Thực hiện thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong hoạt ộng ngân hàng.
- Thực hiện việc vay, trả nợ nước ngoài của các doanh nghiệp theo qui ịnh của CP.
- Chủ trì lập, theo dõi việc thực hiện bảng cán cân thanh toán quốc tế,
quản lý hoạt ộng ngoại hối, kinh doanh vàng.
- Tham gia ký kết các iều ước quốc tế về tiền tệ và hoạt ộng ngân hàng,
ại diện cho CP tại các tổ chức tài chính, tiền tệ quốc tế khi ược uỷ quyền.
- Tổ chức ào tạo, bồi dưỡng các nghiệp vụ ngân hàng; tổ chức nghiên
cứu khoa học và công nghệ ngân hàng.
- Thực hiện nghiệp vụ phát hành, thu hồi và tiêu huỷ tiền; tổ chức in, úc
và bảo quản việc chuyển tiền.
- Tổ chức cấp tín dụng và phương tiện thanh toán cho nền kinh tế.
- Kiểm soát và quản lý ngoại hối Nhà nước, kiểm soát ngoại hối của các tổ chức tín dụng.
- Tổ chức hệ thống thanh toán liên ngân hàng
- Làm ại lý và thực hiện các nghiệp vụ ngân hàng cho kho bạc NN. lOMoARcPSD| 36477832
II. NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1. Định nghĩa
Ngân hàng thương mại (ngân hàng trung gian) là tổ chức kinh doanh tiền tệ mà
hoạt ộng chủ yếu và thường xuyên là nhận tiền gởi của khách hàng với trách nhiệm
hoàn trả và sử dụng số tiền ó ể cho vay, thực hiện nghiệp vụ chiết khấu và làm phương tiện thanh toán.
Hệ thống ngân hàng nước ta là hệ thống ngân hàng 2 cấp, trong ó NH nhà nước
làm nhiệm vụ của NHTW, còn các ngân hàng thương mại và các tổ chức tín dụng
khác hoạt ộng như là các ngân hàng trung gian thực hiện chức năng kinh doanh.
2. Các chức năng của ngân hàng thương mại (NHTM)
2.1. Ngân hàng thương mại là trung gian tín dụng
Đây là chức năng ặc trưng của ngân hàng thương mại, nó có ý nghĩa quan
trọng trong việc thúc ẩy sự phát triển của nền kinh tế. Thực hiện chức năng này,
NHTM ã huy ộng nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi của các tổ chức kinh tế, cơ quan, oàn
thể, tiền tiết kiệm của dân cư,…và sử dụng cho vay nguồn vốn này ể áp ứng
nhu cầu vốn của nền kinh tế.
Khi thực hiện chức năng làm trung gian tín dụng, NHTM ã tiến hành iều hoà
vốn từ nơi thừa ến nơi thiếu, kích thích quá trình luân chuyển vốn của toàn xã hội và
thúc ẩy quá trình tái sản xuất của các doanh nghiệp.
2.2. NHTM làm trung gian thanh toán và quản lý các phương tiện thanh toán
NHTM với tư cách là thủ quỹ của các doanh nghiệp ã tạo iều kiện ể ngân
hàng thực hiện các dịch vụ thanh toán theo sự uỷ nhiệm của khách hàng. Trong quá
trình thanh toán ngân hàng ã sử dụng giấy bạc ngân hàng thay cho vàng, sau ó sử
dụng các công cụ lưu thông tín dụng thay cho giấy bạc ngân hàng (séc, giấy chuyển
ngân, thẻ thanh toán,…).
Khi khách hàng gởi tiền vào trong ngân hàng, họ sẽ ược ngân hàng ảm bảo an
toàn trong việc cất giữ tiền và thực hiện thu chi một cách nhanh chóng, tiện lợi, nhất
là ối với các khoản thanh toán có giá trị lớn, cùng khắp ịa phương, mà nếu tự khách
hàng thực hiện sẽ tốn kém và khó khăn, vì thế ã tiết kiệm ược cho xã hội rất nhiều về chi phí lưu thông. lOMoARcPSD| 36477832
2.3. NHTM cung cấp các dịch vụ tài chính – ngân hàng
Trong quá trình thực hiện nghiệp vụ tín dụng và ngân quỹ ngân hàng có
iều kiện thuận lợi về kho qũy, thông tin quan hệ rộng rãi với các doanh nghiệp,
nên có thể thực hiện thêm một số dịch vụ khác kèm theo như: tư vấn tài chính, ầu
tư, giữ hội giấy tờ, chứng khoám, làm ại lý phát hành cổ phiếu, trái phiếu cho các
doanh nghiệp,… ể ược hưởng hoa hồng, sẽ vừa tiết kiệm ược chi phí, vừa ạt hiệu quả cao.
2.4 NHTM “tạo ra tiền”
Quá trình tạo ra tiền của ngân hàng thương mại ược thực hiện nhờ vào hoạt ộng tín
dụng và nhờ vào việc các ngân hàng thương mại hoạt ộng trong cùng một hệ thống.
Tiền ở ây chính là bút tệ. Bút tệ chỉ ược tạo ra thông qua hoạt ộng tín dụng giữa các ngân hàng.
VD: NHTW ưa ra tỷ lệ dự trữ bắt buộc là 10%, NHTM A nhận ược 100 triệu ồng từ một khách hàng.
Bảng cân ối kế toán của NHTM A TÀI SẢN NGUỒN VỐN -Thiết lập dự trữ: 10
- Tiền gửi của khách hàng: 100 - Tín dụng: 90
NHTM A cho NHTM B vay hết 90 triệu ồng Bảng
cân ối kế toán của NHTM B TÀI SẢN NGUỒN VỐN -Thiết lập dự trữ: 9
- Tiền gửi của khách hàng: 90 - Tín dụng: 81
NHTM B cho NHTM C vay hết 81 triệu ồng
Bảng cân ối kế toán của NHTM C TÀI SẢN NGUỒN VỐN
-Thiết lập dự trữ: 8,1
- Tiền gửi của khách hàng: 81 - Tín dụng: 72,9
Tổng số bút tệ ược tạo ra = Tiền gửi ban ầu của khách hàng/tỷ lệ dự trữ bắt buộc
3. Các nghiệp vụ của ngân hàng thương mại: lOMoARcPSD| 36477832
3.1. Nghiệp vụ tạo vốn:
Là nghiệp vụ hình thành nên nguồn vốn hoạt ộng của ngân hàng, nằm bên Nguồn
vốn trên bảng tổng kết tài sản của ngân hàng thương mại. Các nguồn vốn của ngân hàng bao gồm:
- Vốn tự có và quỹ ngân hàng: Vốn tự có là vốn iều lệ của ngân
hàng, khi mới thành lập, mức vốn này phải lớn hơn mức vốn tối thiểu
(vốn pháp ịnh) do NN qui ịnh. Quỹ ngân hàng là các quỹ ược trích lập từ
lợi nhuận ròng của ngân hàng. Ngoài các quỹ ược thành lập từ lợi nhuận
thì ngân hàng còn có những quỹ khác như: quỹ khấu hao tài sản cố ịnh,
quỹ khấu hao sữa chữa lớn,…. Nguồn vốn tự có của ngân hàng chiếm tỷ
trọng không lớn trong tổng nguồn vốn của ngân hàng, nhưng nó óng vai
trò quan trọng vì ó là cơ sở ể tiến hành kinh doanh, tiến hành thu hút những nguồn vốn khác.
- Tiền gởi của khách hàng: Trước ây, người ta em tiền, vàng vào
ngân hàng gởi nhờ bảo quản dùm và yêu cầu phải ược hoàn trả ủ và úng
những gì ã gởi vào. Về sau, họ không òi hỏi phải ược hoàn trả úng nữa
(chỉ cần ủ) và thời hạn gởi dài hơn, nên ngân hàng có thể em lượng tiền,
vàng gởi này em cho vay ể kiếm lời; những người gởi tiền bây giờ không
những không phải trả tiền thuê giữ tiền mà còn ược trả lãi từ số tiền gởi
ó. Trong tổng nguồn vốn hoạt ộng, vốn tiền gởi là nguồn vốn chủ yếu
của ngân hàng, nó chiểm tỷ trọng lớn nhất trong tổng nguồn vốn của NHTM. - Nguồn vốn i vay:
+ Vốn vay bằng hình thức phát hành kỳ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ tiền gởi,…
nhằm bổ sung nguồn vốn hoạt ộng của ngân hàng khi vốn tự có và vốn tiền gởi chưa
áp ứng ủ yêu cầu kinh doanh.
+ Vốn vay của NHNN: khi NHNN cho vay, nhận chiết khấu, tái chiết khấu
các giấy tờ có giá của NHTM.
+ Vay các NHTM và các tổ chức tín dụng khác: nhằm giải quyết vấn ề thiếu
khả năng thanh toán tiền mặt tạm thời.
+ Vốn vay của các ngân hàng nước ngoài lOMoARcPSD| 36477832
- Nguồn vốn tiếp nhận: ây là những nguồn vốn mà NHTM ược
các tổ chức trong và ngoài nước, ngân sách NN uỷ thác cho vay trung
trung và dài hạn thuộc kế hoạch xây dựng cơ bản, các chương trình và
các dự án có mục tiêu ịnh hướng trước trong sản xuất kinh doanh.
- Các nguồn vốn khác: các nguồn vốn phát sinh trong quá trình
hoạt ộng của ngân hàng như: làm ại lý, dịch vụ thanh toán, làm trung gian thanh toán,….
3.2. Nghiệp vụ sử dụng vốn:
Là nghiệp vụ sử dụng các nguồn vốn ã hình thành của ngân hàng, chúng thuộc
bên Tài sản của bảng tổng kết tài sản của NHTM. Bao gồm:
- Thiết lập dự trữ: dự trữ nhằm duy trì khả năng thanh toán thường
xuyên của khách hàng và bản thân ngân hàng. Trong nghiệp vụ này ngân
hàng phải duy trì các khoản sau:
+ Tiền mặt tại quỹ: ngân hàng phải ể tại quỹ của mình một số tiền theo một tỷ
lệ nhất ịnh trên tiền gởi của khách hàng ế áp ứng nhu cầu thanh toán hoặc rút tiền mặt của khách hàng.
+ Tiền gởi tại NHNN: bao gồm 2 phần:
• Phần dự trữ bắt buộc theo qui ịnh của NHNN ể bảo ảm
hoàn trả tiền gởi của khách hàng khi ngân hàng bị phá sản. NHTW
thực thi chính sách giới hạn khối lượng tiền lưu hành trong thời
kỳ lạm phát hoặc tăng thêm khối lượng tiền vào lưu thông, mở
rộng mức cho vay của NHTM. Tỷ lệ dự trữ bắt buộc hiện nay qui ịnh từ 0 – 15%
• Phần còn lại dùng ể giao hoán séc và thanh toán nợ với
các tổ chức tín dụng và NHTM khác.
+ Tiền gởi của NHTM tại các tổ chức tín dụng và các NHTM khác: ế áp ứng
nhu cầu thanh toán, chuyển tiền khác ịa phương của khách hàng.
+ Tiền ầu tư vào các chứng phiếu có giá.
- Nghiệp vụ tín dụng: nghiệp vụ này của NHTM sử dụng phần lớn
nguồn vốn hoạt ộng của NH. Nghiệp vụ tín dụng bao gồm:
+ Chiết khấu thương phiếu và các chứng từ có giá khác: ây là việc ngân hàng
sẽ mua lại những thương phiếu còn trong thời hạn của khách hàng. lOMoARcPSD| 36477832
+ Nghiệp vụ tín dụng thế chấp: ây là hình thức cho vay có ảm bảo bằng tài sản
thế chấp của khách hàng.
+ Nghiệp vụ tín dụng ứng trước vào tài khoản: ây là thể thức cấp tín dụng mà ngân
hàng ồng ý cho khách hàng sử dụng một mức tín dụng nhất ịnh trong một khoản thời
gian nhất ịnh. Được thực hiện dưới 2 hình thức: chuyển tất cả khoản vay vào tài khoản
vãng lai của khách hàng, hoặc khách hàng sử dụng dần khoản vay bằng hình thức
phát hành séc hoặc các công cụ thanh toán khác ngay trên tài khoản vãng lai.
+ Nghiệp vụ tín dụng thuê mua và tín dụng ầu tư:
• Tín dụng thuê mua: là hình thức ngân hàng mua tài sản ể cho thuê ối
với người có nhu cầu sử dụng. Hết thời hạn của hợp ồng, người thuê có thể gia hạn
thuê tiếp hoặc có thể mua lại theo giá thoả thuận với ngân hàng.
• Tín dụng ầu tư: thực chất ây là những khoản vay trung và dài
hạn, ngân hàng tài trợ cho các doanh nghiệp, các dự án xây dựng cơ bản mới, cải
tạo và mở rộng qui mô sản xuất kinh doanh,…
- Nghiệp vụ tín dụng tiêu dùng: ây là hình thức cho vay ể mua hàng tiêu dùng.
- Nghiệp vụ ầu tư: trong nghiệp vụ này, ngân hàng thực hiện kinh doanh
kiếm lãi như các doanh nghiệp như: + Đầu tư chứng khoán + Hùn vốn liên doanh.
Theo qui ịnh, NHTM chỉ ược phép sử dụng nguồn vốn tự có ể thực hiện nghiệp vụ ầu tư.
3.3. Nghiệp vụ trung gian – nghiệp vụ kinh doanh:
Đây là những nghiệp vụ mà NHTM thực hiện theo sự uỷ nhiệm của khách
hàng ược hưởng hoa hồng như: - Chuyển tiền.
- Thu hộ: ngân hàng ứng ra thay mặt ngân hàng ể thu các khoản kỳ phiếu
ến hạn, chứng khoán, tiền bán hàng hoá,….
- Uỷ thác: là nghiệp vụ ngân hàng thực hiện theo sự uỷ thác của khách
hàng ể quản lý hộ tài sản, chuyển gia tài, bảo quản chứng khoán, vật có
giá trị, thực hiện thanh lý tài sản của các doanh nghiệp bị phá sản. lOMoARcPSD| 36477832
- Mua bán hộ: theo sự uỷ nhiệm, ngân hàng ứng ra phát hành cổ phiếu,
trái phiếu cho công ty, cho Nhà nước, hoặc mua ngoại tệ, á quý,… cho khách hàng.
- Kinh doanh vàng, bạc á quý ể kiếm lời.
- Làm tư vấn về tiền tệ, tài chính như: cung cấp thông tin, hướng dẫn
chính sách tài chính tiền tệ, thương mại, lập dự án ầu tư tín dụng, uỷ thác ầu tư
4. Khả năng thanh toán của ngân hàng thương mại
Khả năng này ược hiểu như là năng lực trả tiền kịp thời ối với các khách hàng
của mình. Bao gồm 2 khoản chính sau ây:
- Tiền mặt tại quỹ và tiền gởi tại tài khoản vãng lai của ngân hàng tại
NHTW. Đây là năng lực thanh toán thường trực và nhanh nhất của ngân
hàng ể áp ứng yêu cầu rút tiền của khách hàng.
- Các khoản cho vay dưới hình thức tín dụng không kỳ hạn, chiết khấu
những loại giấy tờ có giá,… mà ngân hàng có thể thu nợ nhanh hoặc
mang tái chiết khấu tại NHTW
Khả năng thanh toán của ngân hàng thương mại chịu ảnh hưởng của nhiều
nhân tố như: tính chất của khoản tiền gởi (tiền gởi không kỳ hạn thì ngân hàng phải
ảm bảo năng lực thanh toán thường trực hơn so với khoản tiền gởi có kỳ hạn), tình
trạng bất ổn của nền kinh tế làm ảnh ến lòng tin của khách hàng ối với ngân hàng
thương mại. Do ó, ngân hàng cần giải quyết tốt mối quan hệ giữa yêu cầu duy trì khả
năng thanh toán và khả năng sinh lời của tiền vốn.
Chương VIII LẠM PHÁT VÀ CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ I. LẠM PHÁT 1. Khái niệm
Tiền giấy là dấu hiệu của vàng, thay thế cho vàng làm chức năng thanh toán
và làm phương tiện trao ổi. Tiền giấy bản thân nó không có giá trị mà chỉ có giá trị lOMoARcPSD| 36477832
danh nghĩa, cho nên nó không thể tự iều hoà giữa chức năng lưu thông và tích trữ, do
ó tiền giấy bị mất giá là trở thanh một hiện tượng phổ biến và thường xuyên trong xã hội ngày nay.
Lạm phát là hiện tượng tiền giấy tràn gập trong lưu thông vượt quá nhu cầu
cần thiết của lưu thông hàng hoá làm cho tiền giấy bị mất giá và giá cả hàng hoá ược
biểu hiện bằng ồng tiền mất giá không ngừng tăng lên.
Khi nói ến lạm phát thì cũng nên nói ến giảm phát. Giảm phát là một hiện
tượng trái ngược lại hiện tượng lạm phát. Trong tình trạng ó dẫn ến một loạt các doanh
nghiệp bị phá sản, thất nghiệp gia tăng, sức sản xuất giảm, nền kinh tế bị khủng hoảng.
Trong khi ó, Keynes lại cho rằng, hiện tượng giảm phát có thể xảy ra nếu nhà nước
tăng lượng tiền vào lưu thông nhưng không làm cho giá cả hàng hoá tăng lên.
Trong thực tế, hiện tượng giảm phát ít xảy ra một cách tự nhiên mà thường là
một việc làm chủ quan của NN nhằm hạn chế ngay nhu cầu ể giảm những mất cân ối trong nền kinh tế.
2. Một số luận thuyết về lạm phát
2.1. Lạm phát lưu thông tiền tệ
Tiêu biểu cho quan iểm này là J.Bodin và M. Friedman cho rằng: lạm phát là
ưa nhiều tiền thừa vào lưu thông làm cho giá cả tăng lên. Friedman nói: “Lạm phát
xuất hiện và chỉ có thể xuất hiện khi nào số lượng tiền trong lưu thông tăng lên với
nhịp ộ nhanh hơn so với sản xuất”.
2.2. Lạm phát cầu dư thừa tổng quát
Lý thuyết này do J.M.Keynes ề xướng. Ông cho rằng nguyên nhân cơ bản của
lạm phát là do sự biến ộng cung cầu. Khi mức cung vượt quá mức cầu thì dẫn ến tình
trạng ình ốn sản xuất. Nhà nước cần tăng lượng tiền vào lưu thông, tăng chi tiêu nhà
nước, tăng tín dụng nghĩa là tăng cầu ể ạt ược mức cân bằng giữa cung và cầu và vượt
cung. Khi ó lạm phát xuất hiện. Ở ây, lạm phát có tác dụng thúc ẩy sản xuất phát triển, chống suy thoái.
2.3. Lạm phát chi phí
Luận thuyết này cho rằng: lạm phát nảy sinh do mức tăng chi phí sản xuất kinh
doanh nhanh hơn mức tăng năng suất lao ộng. Mức tăng này chủ yếu là tăng về tiền
lương, giá các nguyên, nhiên, vật liệu,…. lOMoARcPSD| 36477832
2.4. Lạm phát cơ cấu
Lạm phát nảy sinh là do sự mất cân ối sâu sắc trong chính cơ cấu của nền kinh
tế (mất cân ối giữa tích luỹ và tiêu dùng, giữa công nghiệp và nông nghiệp, giữa sản
xuất và dịch vụ,…), chính sự mất cân ối này làm cho nền kinh tế phát triển không có hiệu quả.
3. Nguyên nhân dẫn ến lạm phát
Từ những luận thuyết trên ta có thể thấy nguyên nhân và bản chất của lạm phát
ược hiểu theo nhiều cách khác nhau, nhưng chung qui lại lạm phát xuất hiện do những nguyên nhân sau:
- Sự mất cân ối của nền kinh tế quốc dân, sản xuất thấp kém, thâm hụt
ngân sách quốc gia. Đây ược coi là nguyên nhân của mọi nguyên nhân. Nói cách
khác, sự khủng hoảng của nền kinh tế và tài chính của một quốc gia là nguyên
nhân cơ bản và sâu xa ưa ến lạm phát.
- Lượng tiền cung cấp vào lưu thông quá mức cần thiết cũng là nguyên
nhân trực tiếp của lạm phát.
- Một nguyên nhân không kém phần quan trọng là hệ thống chính trị bị
khủng hoảng do những tác ộng bên trong hoặc bên ngoài, làm cho lòng tin của
dân chúng vào chế ộ tiền tệ NN bị ảnh hưởng, từ ó làm uy tín và sức mua của ồng tiền bị giảm sút.
- Nguyên nhân chủ quan khác ó là do NN chủ ộng sử dụng lạm phát như
là một công cụ ể thực thi chính sách kinh tế của mình.
Từ những phân tích trên có thể nói rằng lạm phát vừa là một phạm trù kinh tế khách
quan, vừa là một công cụ kinh tế ược NN sử dụng ể phát triển kinh tế. Vì việc phân
phối sản phẩm và thu nhập ều ược thực hiện thông qua tiền tệ nên lạm phát là biện
pháp ể phân phối lại sản phẩm và thu nhập trong nền kinh tế. Như vậy lạm phát mang
bản chất kinh tế – xã hội sâu sắc chứ không phải là một hiện tượng tự nhiên của nền kinh tế.
4. Phân loại lạm phát
Do biểu hiện ặc trưng của lạm phát là giá cả hàng hoá tăng liên tục nên người
ta thương căn cứ vào chỉ số giá cả hàng hoá tăng ể làm căn cứ phân thành 3 loại lạm phát: lOMoARcPSD| 36477832
- Lạm phát vừa phải (lạm phát một con số): biểu hiện chỉ số giá cả tăng
chậm trong khoảng 10% trở lại. Do ó, ồng tiền mất giá không nhiều, không ảnh
hưởng ến sản xuất kinh doanh. Ở hầu hết các nước trên thế giới áp dụng và xem
ó là chất xúc tác cho nền kinh tế phát triển.
- Lạm phát phi mã: giá cả hàng hoá bắt ầu tăng vởi tỷ lệ 2 hoặc 3 con số.
Khi lạm phát này xuất hiện thì bắt ầu gây ảnh hưởng ến ời sống kinh tế – xã hội.
- Siêu lạm phát: xảy ra khi tốc ộ tăng giá vượt xa lạm phát phi mã.
Nếu trong iều kiện của lạm phát phi mã vẫn có một số trường hợp nền kinh tế
vẫn phát triển tốt như Brazil, thì một khi siêu lạm phát xảy ra thì chắt chắc nó sẽ gây
ảnh hưởng rất lớn ến nền kinh tế của quốc gia
5. Tác ộng của lạm phát
Trừ lạm phát một chữ số thì hầu hết các loại lạm phát khác ều gây ảnh hưởng
không tốt ến quá trình phát triển của nền kinh tế xã hội. Cụ thể:
Đối với hoạt ộng sản xuất kinh doanh: do lạm phát, giá cả hàng hoá, nguyên liệu
tăng làm cho việc sản xuất kinh doanh và kết quả cuối cùng ngày càng giảm sút và
không chính xác, dẫn ến sự phát triển không ồng ều, mất cân ối giữa các ngành (ngành
có chu kỳ sản xuất kinh doanh dài ngày càng bị thua lỗ nặng nề, trong khi ngành có
chu kỳ sản xuất kinh doanh ngắn thì có thể trụ ược nhưng vẫn gặp không ít khó khăn.
Lĩnh vực lưu thông buôn bán: giá cả hàng hoá tăng dẫn ến tình trạng tích ầu
cơ tích trữ hàng hoá, gây hỗn loạn quan hệ cung cầu, tạo sự mất cân ối giả tạo làm
cho lĩnh vực lưu thông cũng bị rối loạn. Tuy nhiên, với mức lạm phát cao cũng là một
iều kiện ể thực hiện khuyến khích xuất khẩu.
Lĩnh vực tiền tệ tín dụng: Lạm phát làm cho sức mua của ồng tiền giảm, tốc ộ
lưu thông của thị trường tăng lên càng làm cho sức mua của ồng tiền giảm xuống
nhanh chóng. Hoạt ộng của hệ thống ngân hàng rơi vào tình trạng khủng hoảng do
lượng tiền gởi vào ngân hàng giảm mạnh làm cho nhiều ngân hàng bị phá sản do mất
khả năng thanh toán, thu lỗ trong kinh doanh. Tình hình ó làm cho hệ thống tiền tệ bị
rối loạn và không kiểm soát nổi.
Lĩnh vực tài chính NN: tuy lúc ầu lạm phát mang lại thu nhập chi ngân sách NN qua
cơ chế phân phối lại thu nhập và kể cả qua cơ chế phát hành. Nhưng ảnh hưởng nặng
nề và lâu dài của lạm phát lại làm giảm nguồn thu của ngân sách, chủ yếu là thuế do lOMoARcPSD| 36477832
sản xuất bị sút kém, nhiều doanh nghiệp, công ty bị phá sản, giải thể,…. Trật tự an
toàn xã hội bị phá hoại nặng nề.
Tóm lại, hậu quả của lạm phát rất nặng nề và nghiêm trọng. Lạm phát gây hậu
quả ến toàn bộ ời sống kinh tế – xã hội của một nước. Lạm phát làm cho quá trình
phân hoá giàu nghèo nghiêm trọng hơn. Lạm phát làm cho nhóm này kiếm ược lợi
lộc nhưng lại làm cho nhóm khác thiệt hại nặng nề, nhất là ối với người lao ộng.
6. Đo lường lạm phát
Để ánh giá mức ộ lạm phát người ta căn cứ vào tỷ lệ lạm phát ược xác ịnh theo công thức:
Mức giá năm t - Mức giá năm (t -1) Tỷ lệ lạm phát năm t = Mức giá năm (t -1)
Mức giá ược o bằng giá cả trung bình của các loại hàng hoá và dịch vụ. Trên
thực tế, người ta o mức giá bằng tỷ số giá Chỉ số giá:
Chỉ số giá là 1 chỉ tiêu phản ảnh sự thay ổi giá cả hàng hoá, dịch vụ của 1 năm
nào ó so với năm gốc. Tuỳ theo nhu cầu phân tích, chí số dùng ể tính tỉ lệ lạm phát là
chỉ số giá toàn bộ hàng hoá, dịch vụ trong nền kinh tế hoặc là tính theo giá của một
nhóm hàng hoá tiêu biểu.
Chỉ số giá tiêu dùng: (CPI: Consumer price index):
Được tính theo giá bán lẻ của 1 giỏ hàng hoá và dịch vụ trên thị trường, các
giỏ hàng hoá chính là lượng thực, thực phẩm, quần áo, nhà cửa, chất ốt, thuoosc men.
Giỏ hàng hoá ược chọn với cơ cấu và số lượng cố ịnh. Σ Pit qi0 CPIt = Σ Pi0 qi0 x 100 Trong ó: lOMoARcPSD| 36477832
Pit , Pi0 : giá cả của sản phẩm i ở năm t và năm 0 qi0
: số lượng của sản phẩm i dùng ể tính ở năm 0.
Năm 0 ược chọn là năm gốc.
CPIt : chỉ số giá tiêu dùng của năm t.
Chỉ số giá sản xuất: (PPI: procuder price index)
Được tính theo giá bán buôn của các nhóm hàng hoá như lượng thực, thực
phẩm, thực phẩm của ngành chế tạo, khia khoáng. Chỉ số này ược các doanh nghiệp
sử dụng, cách tính hoàn toàn giống như tính CPI, các số o về tỷ trọng nhằm phản ảnh
tầm quan trọng của từng loại sản phẩm, sản phẩm càng chiểm tỷ trọng lớn thì sự thay
ổi giá cả của nó càng ảnh hưởng mạnh ến mức giá chung.
7. Đường cong Philips L ạ m phát Thất nghiệp
Năm 1960, nhà kinh tế gia Philips ã ịnh lượng ược các yếu tố gây nên thất
nghiệp và lạm phát. Ông ã mô tả mối quan hệ gữa lạm phát và thất nghiệp bằng 1
ường cong mà sau này người ta gọi là ường cong Philips.
Lạm phát và thất nghiệp ều có tác hại ối với nền kinh tế. Việc tìm cách thủ tiêu
cả 2 nhân tố này ều là mong muốn của mọi chính phủ. Tuy nhiên, trong thực tế có sự
ánh ổi giữa chúng với nhau, nghĩa là: việc giảm tỷ lệ lạm phát sẽ làm tăng lượng thất
nghiệp và ngược lại. Chính ều này ã ưa ến sự lựa chọn của chính phủ trong việc giải
quyết vấn ể ổn ịnh giá cả và vấn ề việc làm. Tất nhiên, nếu giảm lạm phát bằng các
chính sách thay ổi về phía cung thì sẽ không có sự ánh ổi, nghĩa là sự giảm lạm phát
sẽ kèm theo sự gia tăng số lượng và việc làm, nhưng những chính sách này rất khó
thực hiện. Phần lớn các chính phủ ều giảm lạm phát theo hướng cắt giảm tổng cầu và
vì thế sẽ làm cho thất nghiệp tăng lên và ngược lại khi thực hiện chính sách mở rộng lOMoARcPSD| 36477832
tổng cầu ể thúc ẩy sản lượng tăng lên nhằm giảm thất nghiệp thì phải chấp nhận 1 tỷ
lệ lạm phát cao hơn. Mối quan hệ trên ược thể hiện bằng ường cong Philips.
Nó minh hoạ cho lý thuyết ánh ổi giữa lạm phát và thất nghiệp. Mức ộ ánh ổi
phụ thuộc vào ộ dốc của ường cong. Nhưng ây là ường cong Philips
áp dụng cho ngắn hạn bởi vì nó chỉ úng trong ngắn hạn.
Trong dài hạn, khi nghiên cứu thực tế của nền kinh tế, người ta nhận thấy rằng,
có thời kỳ thất nghiệp ở mức cao nhưng lạm phát vẫn không giảm. Thực tế là giá cả
và tiền lương không ược hình thành trên thị trường cạnh tranh, mà chúng ược quyết
ịnh vởi các nhân tố kinh tế khác như doanh nghiệp và công oàn. Ở bất kỳ thời kỳ nào,
một số khu vực phát triển trong khi vẫn có những khu vực bị trì trệ. Ở khu vực phát
triển thì giá cả và tiền lương tăng, còn ở khu vực bị trì trệ thì giá cả và tiền lương
tương ối ổn ịnh. Như vậy, tính trung bình, giá cả vẫn tăng khi có sự trì trệ vừa phải.
Trong dài hạn, không có mối quan hệ trao ổi nào của lạm phát và thất nghiệp.
8. Các biện pháp kiềm chế lạm phát
Trong trường hợp có lạm phát xảy ra, Nhà nước thường áp dụng các giải pháp sau:
8.1 Thắt chặt khối cung tiền tệ
Khi khối cung tiền tệ trong lưu thông tăng lên sẽ làm tăng tổng cầu và giá cả
hàng hóa sẽ tăng lên. Trong trường hợp nền kinh tế có dấu hiệu lạm phát NHTW sẽ
thực hiện chính sách thắt chặt khối cung tiền tệ bằng các công cụ của mình như tăng
lãi suất chiết khấu, tái chiết khấu, tăng tỷ lệ dự trữ pháp ịnh, không phát hành thêm tiền vào lưu thông.
8.2 Kiềm giữ giá cả Bằng các biện pháp:
- Nhập khẩu lượng hàng mà nền kinh tế thiếu
- Xuất kho dự trữ ra bán
- Thực hiện chính sách kiểm soát giá
8.3 Ấn ịnh mức lãi suất cao
Khi lãi suất tiền gửi ược ấn ịnh ở mức cao sẽ thu hút bớt tiền trong lưu thông
về, tuy nhiện sử dụng biện pháp này cần sự hỗ trợ của NHTW và NSNN
8.4 Giảm chi tiêu ngân sách: lOMoARcPSD| 36477832
Chi tiêu ngân sách là 1 bộ phận quan trọng của tổng cầu, giảm chi ngân sách
những khoản chưa thật sự cần thiết sẽ làm giảm sức ép ối với tổng cầu và giá cả sẽ hạ xuống.
8.5 Hạn chế tăng tiền lương
Tiền lương là 1 bộ phânh quan trọng trong chi phsi sản xuất, tăng tiền lượng
sẽ làm tăng tổng chi phí sản xuất dẫn ến làm giá cả tăng lên, ồng thời tăng tiền lương
cũng làm tăng thu nhập cho dân chúng gây sức ép làm tăng tổng cầu.
8.6 Lạm phát chống lạm phát
Nhà nước gia tăng ầu tư mở rộng sản xuất, kết quả của ầu tư sẽ làm tăng cung
tạo iều kiện cân bằng quan hệ cung cầu.
8.7 Thực hiện chiến lược thị trường cạnh tranh hoàn hảo
Cạnh tranh hoàn hảo sẽ tránh ược ộc quyền ẩy giá lên, mặt khác cạnh tranh sẽ
thúc ẩy cải tiến kỹ thuật, tiết kiệm chi phí sản xuất góp phần làm cho giá cả hàng hóa hạ xuống
8.8 Mua lấy 1 tỷ lệ thất nghiệp và lạm phát
Lạm phát và thất nghiệp là 2 yếu tố ối nghịch nhau, người ta có thể mua lấy 1
tỷ lệ thất nghiệp và lạm phát vừa phải ể ảm bảo cho nền kinh tế phát triển bình thường
và ời sống xã hội ổn ịnh.
II. CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ CỦA NHTW
1. Vai trò của NHTW trong iều tiết vĩ mô
NHTW ra ời trong quan iểm là ngân hàng phát hành với chức năng phát hành
tiền cho lưu thông, về sau, khái niệm NHTW thay cho ngân hàng phát hành với chức
năng vừa phát hành tiền vừa quản lý về lưu thông tiền tệ,có các vai trò sau:
1.1 Điều tiết khối lượng tiền trong lưu thông cho phù hợp với yêu cầu ổn
ịnh và phát triển kinh tế
Khối lượng tiền trong lưu thông trong mối quan hệ với khối lượng hàng hóa
có tác ộng rất lớn ến ổn ịnh và phát triển kinh tế với tư cách là ngân hàng của các
ngân hàng. NHTW giữ vai trò quyết ịnh khối lượng tiền trong lưu thông qua các công
cụ của nó như các chính sách về lãi suất, về dự trữ pháp ịnh nhằm ảm bảo khối lượng
tiền trong lưu thông áp ứng ầy ủ yêu cầu phát triển kinh tế lOMoARcPSD| 36477832
1.2 Ổn ịnh ồng tiền nội ịa
Sức mua của ồng tiền chịu tác ộng từ nhiều phía, cung cầu về tiền tệ, giá vàng,
tỷ giá ngoại hối... NHTW phải tiềm mọi biện pháp ổn ịnh sức mua của ồng tiền nội
ịa nhằm thực hiện có hiệu quả chính sách kinh tế và quan hệ quốc tế. Khi sức mua
của ồng tiền giảm tức là giá cả hàng hóa tăng lên chứng tỏ quỹ tiêu dùng bằng tiền
của xã hội lớn hơn quỹ hàng hóa. NHTW tìm biện pháp giảm quỹ tiêu dùng và phát
triển sản xuất.. Ngược lại khi sức mua của ồng tiền tăng tức là giá cả hàng hóa sẽ
giảm, chứng tỏ quỹ tiêu dùng bằng tiền của xã hội nhỏ hơn quỹ hàng hóa. NHTW sẽ
tìm biện pháp ưa thêm tiền vào lưu thông ể kích thích tiêu dùng và kích thích sản
xuất. Ngoài ra NHTW còn can thiệp ể ổn ịnh giá vàng và giá ngoại tệ tạo cơ sở cho ổn ịnh tiền.
1.3 Điều tiết sản xuất, thiết lập cơ cấu kinh tế hợp lý
Là việc NHTW sử dụng các biện pháp cần thiết ể phân phối tài nguyên của xã
hội cho các ngành, lĩnh vực tạo iều kiện cho nền kinh tế phát triển nhịp nhàng và cân
ối thể hiện trên 2 mặt:
+ NHTW tham gia vào việc xây dựng các chiến lược phát triển kinh tế vì vậy
ngay từ ầu ã góp phần vào việc hình thành cơ cấu kinh tế.
+ Tham gia thực hiện các chiến lược phát triển kinh tế ó qua việc cung cấp tín dụng
cho ngành này hoặc hạn chế tín dụng ở 1 ngành khác ể ảm bảo sản xuất ược ổn ịnh và cân ối.
1.4 Vai trò chỉ huy ối với toàn bộ hệ thống ngân hàng
- Thể hiện trong việc kiểm soát khối lượng tín dụng mà các tổ chức tín dụng cung cấp
cho nền kinh tế ồng thời cũng nắm ược khối lượng tín dụng ã và sẽ cung cấp cho nền kinh tế.
2. Các mục tiêu của chính sách tiền tệ
Ổn ịnh tiền tệ, ổn ịnh giá cả, ổn ịnh tỷ giá hối oái:
Thực chất của mục tiêu này là kiểm soát lạm phát ể bảo vệ giá ối nội và ối
ngoại của ồng tiền quốc gia. Đây là mục tiêu hàng ầu của chính sách tiền tệ. •
Ổn ịnh và thúc ẩy phát triển kinh tế: lOMoARcPSD| 36477832
Đây là mục tiêu cơ bản và tất yếu của chính sách tiền tệ. Muốn ổn ịnh và thúc
ẩy phát triển kinh tế cần phải khuyến khích mở rộng ầu tư bằng cách khai thác các
nguồn vốn tiềm năng trong nước và nước ngoài. •
Tạo công ăn việc làm cho người lao ộng, ổn ịnh trật tự xã hội:
Ở nước ta, trong 3 nhân tố thuộc yếu tố cung là lao ộng, nguồn vốn và tiến bộ
kỹ thuật thì yếu tố lao ộng có tiềm năng lớn nhất. Vì vậy, ể thúc ẩy phát triển kinh tế
với thì chính sách tiền tệ phải khai thác tối a lực lượng lao ộng tro xã hội, còn tiền tệ
và tín dụng là chất xúc tác quan trọng.
Tuy nhiên cần lưu ý rằng sử dụng chính sách tiền tệ ể tạo công ăn việc làm, giảm thất
nghiệp thì rất có thể i ến tình trạng lạm phát cao. Vấn ề quan trọng ở chỗ là làm thế
nào ể vừa kiềm chế và kiểm soát ược lạm phát vừa tạo ược công ăn việc làm.
Người ta cho rằng, nếu duy trì lạm phát ở một tỷ lệ vừa phải thì hình như ó lại
là liều thuốc kích thích tăng trưởng kinh tế.
3. Các công cụ của chính sách tiền tệ
Chính sách tiền tệ của 1 quốc gia về cơ bản có 2 loại: •
Chính sách mở rộng tiền tệ
Còn ược gọi là chính sách nới lỏng tiền tệ. Chính sách này ược áp dụng trong
iều kiện nền kinh tế bị suy thoái, nạn thất nghiệp gia tăng. Trong tình hình này, chính
sách nới lỏng tiền tệ làm tăng lượng tiền cung ứng cho nền kinh tế, mở rộng ầu tư,
mở rộng sản xuất, tạo công ăn việc làm cho người lao ộng. Chính sách mở rộng tiền
tệ ồng nghĩa với chính sách tiền tệ chống suy thoái. •
Chính sách thắt chặt tiền tệ:
Còn ược gọi là chính sách óng băng tiền tệ. Loại chính sách này ược áp dụng
khi nền kinh tế có sự phát triển thái quá, ồng thời lạm phát ngày càng gia tăng. Chính
sách thắt chặt tiền tệ ồng nghĩa với chính sách tiền tệ chống lạm phát.
Để thực hiện các chính sách trên NHTW sử dụng các công cụ sau:
3.1 Các công cụ trực tiếp
3.1.1 Ấn ịnh lãi suất tiền gửi và lãi suất cho vay
NHTW có thể ấn ịnh lãi suất tiền gửi và lãi suất cho vay và bắt buộc các NHTM
áp dụng khi muốn tăng mức cho vay NHTW hạ lãi suất tiền gửi và tiền cho vay. Công
cụ này có ưu và nhược iểm:
Ưu iểm: NHTW có thể tác ộng trực tiếp ến các dự án ầu tư bằng các lOMoARcPSD| 36477832 iều kiện tín dụng
Nhược iểm: Lãi suất ược ấn ịnh có thể không phù hợp với nền kinh tế gây khó
khăn cho việc thực hiện các dự án ồng thời tính linh hoạt của thị trường tiền tệ sẽ bị suy giảm.
Bên cạnh ó việc quy ịnh lãi suất tiền gửi của các NHTM áp dụng có tác ộng
trực tiếp ến thị trường tiền tệ nhưng lại làm cho hoạt ộng của tổ chức tín dụng kém linh hoạt.
3.1.2. Ấn ịnh hạn mức tín dụng
Là việc NHTW ấn ịnh 1 khối lượng sẽ cung cấp cho nền kinh tế trong 1 thời
gian nhất ịnh, sau ó tìm các kênh ể ưa vào, biện pháp này ược thực hiện rất lâu ở các
nước XHCN theo cơ chế kế hoạch hóa tập trung, ây là cách vận dụng máy móc công
thức của Mac: Kt=Kc, tức là nhận ịnh rằng phải ịnh ược Kc sau ó tạo ra Kt và ưa vào
nền kinh tế, thật ra ây là sự hiểu lầm công thức của Mac, ông chỉ ưa ra yêu cầu ể
hàng hóa lưu thông bình thường thì Kt=Kc chứ ông không ịnh lượng Kc là 1 con số
nào ó bởi vì Kc=P.Q/V là 1 ại lượng luôn biến ộng và khó tính toán trong 1 thời gian
tương ối dài, hiện nay người ta sự oán 1
Kc mà nó có thể cần thiết cho nền kinh tế sau ó tạo iều kiện ể thực hiện nó trên
cơ sở ể cho quy luật cung cầu vận ộng. Biện pháp này có ưu và nhược iểm
Ưu iểm: Có thể kế hoạch 1 cách chắc chắn khối lượng tiền trong lưu thông
Nhược iểm: Thiếu linh hoạt khi tình hình biến ộng và chỉ thực hiện ược trong
cơ chế kế hoạch hóa tập trung.
3.1.3 Phát hành trái phiếu Nhà nước
Nhằm làm giảm khối lượng tiền trong lưu thông qua việc NHTW thỏa thuận
với Bộ Tài chính về việc phát hành 1 khối lượng trái phiếu nhất ịnh, biện pháp này
chỉ thực hiện khi không còn biện pháp nào khác. Nó có ưu iểm là làm giảm bớt khối
lượng tiền trong lưu thông nhưng có nhược iểm là phục vụ cho mục tiêu chi tiêu của ngân sách
3.1.4 Phát hành tiền cho ngân sách và cho ầu tư
Khi ngân sách bị thiếu hụt, NHTW có thể phát hành tiền ể áp ứng nhu cầu
chi tiêu của ngân sách. Biện pháp này dễ ưa ến lạm phát, thông thường biện pháp
này ược áp dụng ể phát hành tiền cho ầu tư phát triển xem như là ứng trước cho sản xuất lOMoARcPSD| 36477832
Tóm lại, trong nền kinh tế thị trường các công cụ trực tiếp thường ược áp dụng
trong những trường hợp nhất ịnh. NHTW thường sử dụng các công cụ gián tiếp ể iều
hành chính sách tiền tệ
3.2 Các công cụ gián tiếp
3.2.1 Quy ịnh tỷ lệ dự trữ pháp ịnh
Là phương thức quản lý khối lượng tiền trong lưu thông bằng các quy ịnh tỷ
lệ mà các NHTM ược phép cho vay khi nhận ược 1 khối lượng tiền gửi, tỷ lệ dự trữ
pháp ịnh là tỷ lệ % trên số tiền gửi mà 1 NHTM nhận ược phải gửi vào Tài khoản tại
NHTW hoặc giữ tại ngân hàng theo quy ịnh. Với biện pháp này NHTW nắm ược
khối lượng tín dụng mà các NHTM và các tổ chức tín dụng khác cung cấp và có khả
năng cung cấp cho nền kinh tế. Do ó NHTW có thể tác ộng trực tiếp ến khối lượng
tín dụng bằng cách tăng hay giảm tỷ lệ dự trữ pháp ịnh
3.2.2 Biện pháp thị trường mở
Nội dung của biện pháp này là NHTW tiến hành mau và bán các giấy tờ có giá
trên thị trường tiền tệ theo mục tiêu của chính sách tiền tệ trong từng thời kỳ.
Trong trường hợp NHTW muốn tăng khối lượng tiền trong lưu thông NHTW sẽ mua
vào 1 lượng chứng khoán nhất ịnh, việc các NHTM bán chứng khoán cho NHTW sẽ
làm tăng dự trữ cho các NHTM nhờ vào lượng tiền nhận ược từ NHTW. Ngược lại,
nếu NHTW muốn thu hẹp khối lượng tiền tệ NHTW sẽ bán ra 1 lượng chứng khoán
nhất ịnh, biện pháp này có ưu iểm là tác ộng trực tiếp ến dự trữ của các NHTM buộc
các NHTM phải gia tăng hay giảm khối lượng ín dụng. Nhưng có nhược iểm chỉ thực
hiện ược trong iều kiện các khoản tiền trong lưu thông ều nằm tại các NHTM.
3.2.3 Biện pháp chiết khấu, tài chiết khấu và cho vay của NHTW
Là hình thức cung cấp tín dụng của NHTW cho các NHTM trong iều kiện có
thế chấp, chiết khấu, tái chiết khấu các giấy tờ có giá của các NHTM. Việc ấn ịnh lãi
suất cho vay, lãi suất chiết khấu, tái chiết khấu cao hay thấp có tác ộng ến khả năng
cho vay của các NHTM và do ó làm cho khối cung tiền tệ tăng lên hay giảm i. Biện
pháp này có ưu iểm các khoản cho vay của NHTW ảm bảo thu ược về. Việc cho vay
gắng liền với yếu cầu phát triển kinh tế, do sự tác ộng của quy luật cung cầu nhưng
có nhược iểm việc vay hay không vay phụ thuộc vào các NHTM. lOMoARcPSD| 36477832
3.2.4 Giới hạn khối lượng tín dụng trên số tiền gửi nhận ược
NHTW quy ịnh giới hạn tỷ lệ tín dụng mà các NHTM có thể cung cấp khi nhận
ược 1 lượng tiền gửi, biện pháp này thường ược i kèm bằng biện pháp quy ịnh tỷ lệ
dự trữ ổn ịnh, thông thường NHTW thường quy ịnh tỷ lệ dư nợ tín dụng của các
NHTM không ược vượt qua bao nhiêu nhiêu lần so với vốn tự có. Biện pháp này có
ưu iểm quy ịnh ược 1 khối lượng tín dụng vừa phải theo yêu cầu phát triển kinh tế có
tính ến mối quan hệ giữa tiết kiệm và ầu tư.
3.3 Một số công cụ khác
3.3.1 Dự ính công trái bắt buộc
Là việc NHTW quy ịnh 1 tỷ lệ trên số tiền gửi mà 1 NHTM nhận ược phải
dùng vào việc mua công trái bắt buộc nhằm hạn chế khối lượng tín dụng của các
NHTM và làm công cụ của NHTW thông qua việc chiết khấu các công trái này, khi
các NHTM cần vốn thông qua ó NHTW có thể sử dụng công cụ thị trường mở ể iều
tiết khối lượng tiền tệ trong lưu thông
3.3.2 Dự ính công trái tự nguyện
Ngoài việc buộc các NHTM mua công trái bắt buộc, NHTW còn kích thích
các NHTM mua thêm công trái khi số tiền cho vay không hết.
3.3.3 Phát hành giấy bạc,cho phép lưu thông các công cụ thay tiền mặt
Thông thường khi các công cụ thay tiền mặt ược sử dụng thì lưu thông tiền tệ
sẽ nhanh hơn, tiết kiệm ược chi phí lưu thông và ặc biệt làm tăng khả năng tín dụng
của các NHTM bởi vì khi mọi khoản tiền ều ược thanh toán qua ngân hàng bằng các
công cụ thay tiền mặt như sec, the tín dụng, lệnh chuyển khoản... sẽ làm cho toàn bộ
hệ thống ngân hàng gần như không bao giờ mất khả năng cung cấp tín dụng cho nền kinh tế. lOMoARcPSD| 36477832
CHƯƠNG IX QUAN HỆ THANH TOÁN
VÀ TÍN DỤNG QUỐC TẾ
I. CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ
1. Các loại cán cân thanh toán quốc tế
Cán cân thanh toán quốc tế là bản ối chiếu giữa các khoản tiền thu ược từ nước
ngoài với các khoản tiền trả cho nước ngoài của một quốc gia trong một thời kỳ nhất
ịnh. Như vậy, thực chất cán cân thanh toán là một tài liệu thống kê, có mục ích cung
cấp sự kê khai ầy ủ dưới nhiều khoản mục phù hợp với yêu cầu phân tích những quan
hệ kinh tế tài chính của một nước ối với nước ngoài trong một thời gian xác ịnh. Tùy
theo những yêu cầu phân tích trong quản lý, cán cân thanh toán có thể ược soạn thảo
dưới những hình thức thích hợp.
- Cán cân thanh toán trong một thời kỳ: là bản ối chiếu giữa những khoản tiền
thực tế thu ược từ nước ngoài với những khoản tiền mà nước ó thực tế chi ra nước
ngoài trong một thời gian nhất ịnh. Như vậy loại cán cân này chỉ phản ánh số liệu
thực thu và thực chi của một nước với nước ngoài trong thời kỳ ã qua.
- Cán cân thanh toán tại một thời iểm: là bản ối chiếu giữa các khoản tiền ã và
sẽ chi ra và thu vào ở một thời iểm nào ó. Như vậy trong nội dung loại cán cân này
chứa ựng cả các số liệu phản ánh các khoản nợ nước ngoài và nước ngoài nợ nước ó
mà thời hạn thanh toán rơi úng vào ngày của cán cân.
Tình trạng của cán cân thanh toán là nhân tố ảnh hưởng có tính chất quyết ịnh
ến tỉ giá hối oái và quan hệ thương mại quốc tế của một quốc gia..
2. Nội dung của cán cân thanh toán
Nội dung của cán cân thanh toán quốc tế bao gồm những khoản mục sau ây:
2.1. Khoản mục hàng hoá.
Khoản mục hàng hoá phản ánh tổng giá trị hàng hoá xuất và nhập của một nước,
mối tương quan giữa tổng thu và tổng chi của khoản mục này hình thành cán cân
thương mại. Khoản mục hàng hoá là khoản mục óng vai trò quan trọng nhất trong cán cân thanh toán quốc tế. 168
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com) lOMoARcPSD| 36477832
2.2. Khoản mục dịch vụ
Khoản mục dịch vụ phản ánh toàn bộ số thu và chi ối ngoại của một quốc gia
về các dịch vụ ã cung ứng và ược cung ứng, chẳng hạn như dịch vụ vận tải, bảo hiểm,
bưu iện, ngân hàng… Các nghiệp vụ trên ây phản ánh những nghiệp vụ có tính chất
hai chiều ối với nước ngoài.
2.3. Khoản mục giao dịch ơn phương.
Khoản mục giao dịch ơn phương phản ánh những nghiệp vụ xuất nhập hàng
hoá, dịch vụ hay tiền vốn không cần có sự bù ắp, bồi hoàn. Chẳng hạn các khoản thu
chi dưới hình thức viện trợ không hoàn lại, các khoản giúp ỡ nhân ạo, từ thiện, chuyển ngân kiều hối…
Tổng các khoản thu và chi của các khoản mục trên gọi là “cán cân thanh toán vãng lai”.
2.4. Khoản mục về vốn.
Khoản mục về vốn phản ánh các trao ổi ối ngoại có liên quan ến sự vận ộng của
vốn ngắn hạn cũng như vốn dài hạn giữa một nước với nước ngoài.
Thông thường sự vận ộng của vốn dài hạn hay biểu hiện thông qua hoạt ộng ầu
tư trực tiếp hoặc gián tiếp với nước ngoài. Còn sự vận ộng của vốn ngắn hạn dưới
hình thức chuyển dịch vốn ể kiếm chênh lệch về lãi suất hoặc ể ầu cơ trong nghiệp
vụ kinh doanh ngoại hối.
Có thể nhận thấy rằng, số ầu tư ra nước ngoài của một nước bằng số thặng dư
của cán cân thanh toán vãng lai và ngược lại, số ầu tư của nước ngoài vào một nước
thì bằng số thiếu hụt của “cán cân thanh toán vãng lai”.
2.5. Khoản mục dự trữ quốc tế.
Khoản mục dự trữ quốc tế bao gồm sự vận ộng của vàng, ngoại tệ tại quỹ và
ngoại tệ gửi ở nước ngoài.
Sự vận ộng của các khoản mục dự trữ quốc tế của một nước trong thời kỳ nhất
ịnh là kết quả tổng hợp của các nghiệp vụ thuộc cán cân thanh toán vãng lai cũng như
các nghiệp vụ về vốn. Mức chênh lệch có thể ược coi như là số thặng dư hay thiếu
hụt trên cán cân thanh toán của một nước. 169
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com) lOMoARcPSD| 36477832
3. Những biện pháp cải thiện cán cân thanh toán
Khi cán cân thanh toán quốc tế bị thiếu hụt, các Nhà nước trong nền kinh tế thị
trường thường sử dụng một số biện pháp sau: (1)
Biện pháp thường xuyên và phổ biến là vay nợ nước ngoài. Thông qua
các nghiệp vụ vãng lai với các ngân hàng ại lý ở nước ngoài ể vay ngoại tệ cần thiết
nhằm bổ sung thêm lượng ngoại hối cung cấp cho thị trường. (2)
Biện pháp thứ hai là tăng lãi suất chiết khấu. Biện pháp này thường ược
áp dụng khi thực hiện chính sách tiền tệ tín dụng cần thiết thích hợp ể thu hút ược
nhiều tư bản ngắn hạn từ những thị trường ngoài nước di chuyển ến nước mình làm
tăng thêm phần thu nhập ngoại tệ của cán cân thanh toán, thu hẹp khoảng cách về sự
thiếu hụt giữa thu và chi trong cán cân thanh toán. Chính sách chiết khấu thường ược
sử dụng phổ biến ể thu hút tư bản. NHTƯ thường nâng lãi suất chiết khấu, dẫn ến lãi
suất tín dụng trên thị trường tăng, thu hút tư bản nước ngoài vào. Biện pháp này chỉ
có hiệu quả khi tình hình kinh tế chính trị xã hội của quốc gia khá ổn ịnh và mức ộ bội chi không lớn lắm. (3)
Biện pháp thứ ba là phá giá tiền tệ. Ở nhiều nước, trong những iều kiện
nhất ịnh ã sử dụng biện pháp này như một công cụ hữu hiệu, góp phần cân bằng cán
cân thanh toán và bình ổn tỷ giá hối oái.
Phá giá tiền tệ là sự công bố của Nhà nước về việc giảm giá ồng tiền nước mình
so với vàng hay so với một hoặc nhiều ồng tiền nước khác. Biện pháp này sẽ tạo iều
kiện ể ẩy mạnh xuất khẩu và hạn chế nhập khẩu, từ ó cải thiện cán cân thanh toán.
Thực ra phá giá tiền tệ chỉ tạo iều kiện ể thúc ẩy xuất khẩu, vì hoạt ộng xuất khẩu còn
phụ thuộc nhiều yếu tố, như: năng lực sản xuất, khả năng cạnh tranh….
II. TỈ GIÁ HỐI ĐOÁI VÀ THỊ TRƯỜNG HỐI ĐOÁI
1. Tỉ giá hối oái
Trong thanh toán quốc tế, việc chi trả dù thực hiện bằng cách chuyển ngân hay
bù trừ, tiền mặt hay tiền ghi sổ ều có liên quan chặt chẽ ến vấn ề chuyển ổi ơn vị
tiền tệ nước này thành ơn vị tiền tệ của nước khác. Muốn thực hiện việc chuyển ổi
này phải dựa vào mức quy ổi xác ịnh, hay nói cách khác là phải dựa vào tỉ giá hối
oái. Vậy tỉ giá hối oái là gì? 170
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com) lOMoARcPSD| 36477832
Tỉ giá hối oái là giá cả của ơn vị tiền tệ của một nước ược biểu hiện bằng những
ơn vị tiền tệ của nước khác.
Có hai phương pháp biểu hiện tỉ giá hối oái:
- Nếu biểu hiện một ơn vị cố ịnh tiền trong nước bằng một số lượng biến ổi tiền
nước ngoài gọi là cách biểu hiện gián tiếp của tỉ giá.
- Nếu biểu hiện một ơn vị cố ịnh tiền nước ngoài bằng một số lượng biến ổi tiền
trong nước thị gọi là cách biểu hiện tỉ giá trực tiếp.
Trong nền kinh tế hiện ại, tỉ giá hối oái biến ộng thường xuyên trên thị trường
tiền tệ thế giới, vì vậy các quốc gia ã tìm mọi cách, mọi biện pháp ể bình ổn giá hối
oái. Các phương pháp thường ược sử dụng là:
+ Chính sách chiết khấu: Nguyên lý cơ bản của phương pháp này là: thông qua
vai trò iều tiết vĩ mô (của Nhà nước) ối với nền kinh tế, NHTƯ có thể công bố thay
ổi lãi suất chiết khấu và tái chiết khấu, dẫn ến làm thay ổi lãi suất tín dụng trên thị
trường, tạo ra sự kích thích ối với tư bản nước ngoài. Từ ó dẫn tới sự thay ổi về lượng
cung cầu ngoại tệ phù hợp và bình ổn tỉ giá hối oái.
+ Chính sách hối oái: Nguyên lý cơ bản của biện pháp này là Nhà nước phải tạo
cho ược sự tác ộng trực tiếp vào tỉ giá hối oái. NHTƯ, thông qua các nghiệp vụ mua
bán ngoại tệ tạo khả năng thay ổi quan hệ cung cầu ngoại tệ trên thị trường, từ ó thực
hiện mục tiêu bình ổn tỉ giá hối oái của mình. Biện pháp này òi hỏi NHTƯ phải có
quỹ ngoại hối dồi dào và Nhà nước cũng cần hình thành quỹ dự trữ bình ổn hối oái.
2. Thị trường hối oái
Thị trường hối oái là thị trường vốn ngoại tệ, là nơi chuyên môn hoá về trao
ổi ồng tiền các nước, nơi xảy ra thường xuyên sự cọ sát giữa nhu cầu ngoại tệ và xác
ịnh các iều kiện giao dịch nhằm thoả mãn nhu cầu về ngoại tệ của các chủ thể kinh tế .
Trên thị trường hối oái thường diễn ra hai loại giao dịch là: mua bán các loại
ngoại tệ và vay- cho vay ngoại tệ. 171
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com) lOMoARcPSD| 36477832
2.1. Các loại thị trường hối oái
Do mọi loại giao dịch như trên có những ặc iểm khác nhau, dẫn ến sự phân
chia thị trường hối oái làm hai bộ phận: một bộ phận ược gọi là “thị trường trao ngay”,
còn bộ phận thứ hai ược gọi là “thị trường tiền gửi” -
Thị trường hối oái trao ngay là một thị trường vô hình, tại ó tập trung
cung cầu về ngoại tệ, có nghĩa là không có một phòng riêng biệt dành cho các nhà
giao dịch gặp gỡ nhau, song mọi giao dịch ược thực hiện qua các phương tiện giao
dịch khác nhau. Trên thị trường hối oái trao ngay, giải quyết vào mọi thời iểm tất cả
các giao dịch mua bán ngoại tệ theo một giá hoàn toàn chỉ do cung và cầu ngoại tệ quyết ịnh. -
Thị trường tiền gửi. Đây là nơi tiến hành tất cả các hoạt ộng vay và cho
vay bằng ngoại tệ với những thời hạn nhất ịnh theo một khoản tiền lời thể hiện qua
lãi suất. Do nội dụng hoạt ộng có tính chất chuyên môn hoá như vậy, nên các thành
viên tham gia trong quá trình hoạt ộng trên thị trường hối oái cũng tương ối ặc biệt
sự với những loại thị trường khác.
2.2. Các thành viên tham gia thị trường hối oái
Tuỳ theo những luật lệ riêng của mỗi nước qui ịnh, thành viên tham gia thị
trường hối oái có thể khác nhau, nhưng nhìn chung thường gồm những thành viên chủ yếu sau:
+ Các Ngân hàng Thương mại (NHTM). Các NHTM ược phép tham gia thị
trường với tư cách là trung gian ược uỷ quyền, mọi giao dịch hối oái không thường
xuyên và thường xuyên ối với bản thân ngân hàng lẫn khách hàng của họ.
+ Ngân hàng Trung ương. Cũng như các NHTM, NHTƯ cũng có khách hàng
của mình và vì thế họ tham gia vào thị trường một mặt cũng ể thoả mãn nhu cầu của
khách hàng. Tuy nhiên, với tư cách là cơ quan giám sát thị trường trong khuôn khổ
của pháp luật qui ịnh, NHTƯ óng vai trò kiểm soát (kể cả bảo vệ) tỉ giá ồng tiền của mình là chủ yếu.
Để thực hiện iều này NHTƯ sử dụng dự trữ ngoại tệ theo nguyên tắc tăng dự
trữ lên khi ồng tiền trong nước ược ầu cơ tăng giá và giảm dự trữ khi ồng tiền trong
nước bị ầu cơ xuống giá. Nói cách khác, NHTƯ hành ộng ngược chiều với xu hướng thị trường. 172
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com) lOMoARcPSD| 36477832
+ Các nhà môi giới. Cho dù sự có mặt của các nhà môi giới là không bắt buộc,
nhưng với tư cách là trung gian giữa các ngân hàng, họ ã góp phần tích cực vào hoạt
ộng của thị trường bằng cách làm cho cung cầu ngoại tệ gặp nhau. Do có nhiều mối
quan hệ, các nhà môi giới sẽ sẽ mang lại cho các ngân hàng: (1) Những thông tin tức
thời và thường xuyên về thị trường, (2) Khả năng tìm thấy bạn hàng ngay khi cần gọi,
và (3) Bảo ảm sự vận hành tốt của thị trường.
+ Các doanh nghiệp. Ngoài các thành phần nêu trên, ở một số nước, các doanh
nghiệp có thể ược tham gia trực tiếp vào thị trường hối oái. Tuy nhiên trên thực tế
cũng chỉ có những công ty lớn hoạt ộng trực tiếp không thông qua vai trò trung gian của các NH.
2.3. Các nghiệp vụ hối oái chủ yếu
Hoạt ộng mua bán ngoại tệ trên thị trường hối oái ược thực hiện thông qua một
số nghiệp vụ kỹ thuật ngoại hối như: -
Nghiệp vụ chuyển hối Arbitrage. Là một loại nghiệp vụ hối oái nhằm
sử dụng mức chênh lệch tỉ giá hối oái giữa các thị trường ngoại hối ể thu ược lãi. Yêu
cầu của nghiệp này là tiến hành ồng thời việc mua bán ngoại tệ trên các thị trường
ngoại hối theo nguyên tắc mua ở nơi rẻ nhất và bán ở nơi ắt nhất. -
Nghiệp vụ mua bán ngoại tệ có kỳ hạn. Là nghiệp vụ trong ó, bên bán
bán một số ngoại tệ nhất ịnh tại một thời iểm nhất ịnh, trong tương lai, theo tỉ giá lúc
ký hợp ồng. Nói cách khác, ây là loại nghiệp vụ mua bán ngoại tệ mà việc giao nhận
ngoại tệ tiến hành sau một thời gian nhất ịnh theo tỉ giá thoả thuận lúc ký hợp ồng. -
Nghiệp vụ Swap. Là nghiệp vụ hối oái xảy ra ồng thời cùng một ối
tượng ở hai thời iểm khác nhau, bán một ồng tiền vào một thời iểm hiện tại và mua
lại chính ồng tiền ó vào một thời iểm xác ịnh trong tương lai.
III. CÁC PHƯƠNG TIỆN VÀ PHƯƠNG THỨC
THANH TOÁN QUỐC TẾ THÔNG DỤNG:
1. Các phương tiện thanh toán thông dụng 1.1. Hối phiếu.
Hối phiếu là một phương tiện thanh toán trong thương mại quốc tế, ược sử dụng
phổ biến. Theo “Luật thống nhất và hối phiếu” ược ký kết tại Geneve năm 1930, thì 173
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com) lOMoARcPSD| 36477832
“hối phiếu là một tờ mệnh lệnh trả tiền vô iều kiện do một người ký phát cho một
người khác, yêu cầu người này khi nhìn thấy phiếu, hoặc ến một ngày xác ịnh trong
tương lai phải trả một số tiền nhất ịnh cho một người nào ó hoặc theo lệnh của người
này trả cho một người khác, hoặc trả cho người cầm phiếu”. Như vậy hối phiếu có một số ặc iểm sau:
- Hối phiếu có tính trừu tượng - nội dung của hối phiếu không ghi cụ thể nội
dung quan hệ tín dụng, mà chỉ ghi số tiền phải trả.
- Tính bắt buộc phải trả tiền.
- Hối phiếu có thể lưu thông ược - chuyển nhượng quyền thụ hưởng từ người này sang người khác.
Trong thanh toán quốc tế, hối phiếu ược phân ra nhiều loại dựa theo những tiêu
thức phân loại khác nhau.
- Căn cứ vào thời hạn trả tiền, hối phiếu có hai loại: hối phiếu trả tiền ngay và hối phiếu có kỳ hạn.
- Căn cứ vào tính chất chuyển nhượng của hối phiếu, hối phiếu cũng chia ra hai
loại: hối phiếu ích danh và hối phiếu theo lệnh.
- Căn cứ vào người ký phát hối phiếu, hối phiếu có hai loại: hối phiếu thương
mại và hối phiếu ngân hàng. 1.2. Séc.
Séc là một tờ một lệnh vô iều kiện của chủ tài khoản ối với ngân hàng, yêu cầu
trích từ tài khoản của mình tại ngân hàng một số tiền nhất ịnh ể trả cho người thụ hưởng ghi trên séc.
Séc là một phương tiện chi trả rất thuận tiện và thông dụng trong thanh toán nội
ịa cũng như thanh toán quốc tế về hàng hoá lao vụ, dịch vụ…
Nguyên tắc cơ bản trong thành lập séc là người ký phát hành séc phải có tiền
mở tài khoản tại ngân hàng, số tiền ghi trên tờ séc (mệnh giá) không ược vượt quá số
dư có trên tài khoản ở ngân hàng. Séc có thể ược phát hành ể chi trả một tổ chức, một
cá nhân, séc cũng có thể do ngân hàng này phát hành ể trả tiền cho ngân hàng khác. 174
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com) lOMoARcPSD| 36477832
Ngày nay trong thanh toán quốc tế người ta sử dụng khá nhiều các loại séc khác
nhau, như: séc ích danh, séc vô danh, séc theo lệnh, séc xác nhận, séc chuyển khoản, séc du lịch.
2. Các phương tiện thanh toán quốc tế thông dụng
2.1. Phương thức chuyển tiền. Nội dung của phương thức này là - một
khách hàng (người trả tiền) yêu cầu ngân hàng phục vụ mình chuyển một
số tiền nhất ịnh cho một người khác (người thụ hưởng) ở một thời iểm
nhất ịnh. Ngân hàng chuyển tiền phải thông qua ại lý của mình ở nước
người thụ hưởng ể thực hiện việc chuyển tiền.

Phương thức chuyển tiền có thể thực hiện bằng hai cách: Chuyển tiền bằng iện
và chuyển tiền bằng thư. Trong trường hợp thanh toán bằng ngoại tệ, người
chuyển tiền phải mua ngoại tệ theo tỉ giá hối oái của nước ó.
2.2. Phương thức uỷ thác thu hay nhờ thu: Phương thức trong ó người
xuất khẩu sau khi hoàn tất nghĩa vụ xuất chuyển hàng hoá cho người
nhập khẩu thì uỷ thác cho ngân hàng phục vụ mình thu hộ phiếu do mình lập ra.

- Nhờ thu phiếu trơn: là người xuất khẩu sau khi xuất chuyển hàng hoá, lập các
chứng từ hàng hoá gửi trực tiếp cho người nhập khẩu (thông qua ngân hàng) ồng thời
uỷ thác cho ngân hàng thu hộ tiền ở người nhập khẩu trên cơ sở hối phiếu do mình lập ra.
- Nhờ thu kèm chứng từ : Là phương thức trong ó người xuất khẩu uỷ thác cho
ngân hàng thu hộ tiền ở người nhập khẩu, không những chỉ căn cứ vào hối phiếu mà
còn căn cứ vào bộ chứng từ hàng hoá gửi kèm theo, với iều kiện là người nhập khẩu
trả tiền hoặc chấp nhận hối phiếu có kỳ hạn thì ngân hàng mới trao bộ chứng từ hàng
hoá cho người nhập khẩu ể i nhận hàng.
2.3. Phương thức tín dụng chứng từ. Phương thức này là một sự thoả
thuận trong ó một ngân hàng theo yêu cầu của khách hàng sẽ trả một số
tiền nhất ịnh cho một người thứ ba hoặc chấp nhận hối phiếu do người
thứ ba ký phát trong phạm vi số tiền ó, khi người thứ ba này xuất trình
cho ngân hàng bộ chứng từ thanh toán phù hợp với những quy ịnh ề ra trong thư tín dụng.

Như vậy trong phương thức này bắt buộc phải hình thành một thư tín dụng.
Đây là một văn bản pháp lý quan trọng trong phương thức tín dụng chứng từ, vì nếu
không có thư tín dụng thì người xuất khẩu sẽ không giao hàng. 175
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com) lOMoARcPSD| 36477832
Thư tín dụng là văn bản pháp lý trong ó NH mở thư tín dụng cam kết trả tiền
cho người xuất khẩu, nếu họ xuất trình ầy ủ bộ chứng từ thanh toán phù hợp với nội
dung của thư tín dụng ã mở.
Thư tín dụng phải ược hình thành trên cơ sở hợp ồng thương mại, có nghĩa là
phải căn cứ vào nội dung, yêu cầu của hợp ồng ể người nhập khẩu làm thủ tục yêu
cầu ngân hàng mở thư tín dụng. Khi ã ược mở, thư tín dụng hoàn toàn ộc lập với hợp
ồng thương mại ó khi thanh toán, ngân hàng chỉ căn cứ vào nội dung thư tín dụng mà thôi.
Trong thanh toán quốc tế, người ta sử dụng nhiều loại thư tín dụng như: thư tín dụng
có thể huỷ ngang, thư tín dụng không thể huỷ ngang, thư tín dụng không thể huỷ bỏ
xác nhận và thư tín dụng chuyển nhượng..
IV. TÍN DỤNG QUỐC TẾ
Tín dụng quốc tế là mối quan hệ cho vay và sử dụng vốn lẫn nhau giữa các nước,
các tổ chức nhà nước, các tổ chức tài chính quốc tế, các nhà kinh doanh xuất nhập khẩu….
1. Các hình thức tín dụng quốc tế
Trong quan hệ tín dụng quốc tế, phổ biến tồn tại một số loại hình tín dụng chủ yếu sau ây:
1.1. Căn cứ vào ối tượng tín dụng, tín dụng quốc tế chia thành hai loại : -
Tín dụng hàng hoá: Là loại tín dụng mà nhà xuất khẩu cấp cho nhà nhập
khẩu dưới hình thức mua bán chịu hàng hoá giữa hai bên. -
Tín dụng tiền tệ: Là loại tín dụng mà các NHTM cấp cho các nhà doanh
nghiệp dưới hình thức cho vay bằng tiền
1.2. Căn cứ vào chủ thể tín dụng, thì tín dụng quốc tế có ba loại: -
Tín dụng thương mại: Là tín dụng giữa các doanh nghiệp (xuất nhập
khẩu), không có sự tham gia của ngân hàng. -
Tín dụng Ngân hàng: Là tín dụng của ngân hàng cấp cho các nhà xuất
nhập khẩu dưới hình thức tiền tệ. -
Tín dụng của các tổ chức tài chính tín dụng quốc tế . 176
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com) lOMoARcPSD| 36477832
1.3. Căn cứ vào thời hạn cho vay, tín dụng quốc tế có ba loại: -
Tín dụng ngắn hạn: có thời hạn từ 1-12 tháng. -
Tín dụng trung hạn: có thời hạn từ 1- 5 năm. -
Tín dụng dài hạn: có thời hạn trên 5 năm.
2. Tín dụng thương mại quốc tế
Tín dụng thương mại quốc tế bao gồm có 2 loại:
(1). Tín dụng thương mại cấp cho người nhập khẩu: Loại nghiệp vụ này ược
thưc hiện thông qua nghiệp vụ chấp nhận hối phiếu và mở tài khoản.
(2). Tín dụng thương mại cấp cho người xuất khẩu: Đây là loại tín dụng do
người nhập khẩu cấp cho người xuất khẩu nhằm mục ích thuận tiện cho người nhận
hàng sau này. Hình thức thực hiện là việc ứng tiền trước cho người xuất khẩu ể nhập hàng.
3. Tín dụng ngân hàng
Tín dụng ngân hàng có 2 loại: (1)
Tín dụng ngân hàng cấp cho người xuất khẩu: Các NHTM cho các nhà
doanh nghiệp xuất khẩu vay dưới hình thức chiết khấu các loại thương phiếu cầm cố
hàng hoá cho vay trong quá trình sản xuất. Người xuất khẩu có thể vay ngân hàng
bằng cách chiết khấu hối phiếu chưa ến hạn trả tiền. Đây là loại tín dụng phổ biến trên thế giới.
Ngoài ra ngân hàng còn cho người xuất khẩu vay căn cứ vào nhu cầu vốn chuẩn
bị và tiến hành xuất khẩu (chẳng hạn vay về hàng hoá trong kho; chuẩn bị hàng hoá
xuất khẩu), chứng từ hàng hoá ang trên ường i (tải hoá ơn)… (2)
Tín dụng Ngân hàng cấp cho người nhập khẩu. Các NHTM cấp tín dụng
cho người nhập khẩu như cho vay mở thư tín dụng, chấp nhận hối phiếu, cho vay quá
ngạch… Trong ó cho vay quá ngạch và chấp nhận hối phiếu là hai loại phổ biến nhất. 177
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com) lOMoARcPSD| 36477832
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. GS.TS Dương Thị Bình Minh (1995), “Giáo trình Lý thuyết tài chính”, Nhà xuất bản Giáo dục
2. GS.TS Dương Thị Bình Minh (2001), “Giáo trình Lý thuyết tài chính-tiền tệ”, Nhà xuất bản Giáo dục
3. GS.TS Trương Mộc Lâm (1993), “Tài chính học”, Trường Đại học tài chính kế toán Hà Nội
4. PGS.TS Nguyễn Thanh Tuyền (1994), “Lý thuyết Tài chính”, Trường Đại học Tài chính kế toán Tp HCM
5. TS Nguyễn Thị Mùi (2001), “ Lý thuyết Tiền tệ ngân hàng”, nhà xuất bản Xây dựng Hà Nội
6. Ths Trần Ái Kết (1998), “ Lý thuyết Tài chính-Tín dụng”, Tủ sách Đại học Cần Thơ
7. Nguyễn Công Nghiệp, Lê Hải Mơ, Vũ Đình Ánh (1998), “Tiếp tục ổi mới
chính sách tài chính phục vụ mục tiêu tăng trưởng”, nhà xuất bản Tài chính, Hà Nội
8. Luật thuế Giá trị gia tăng – ã sửa ổi, bổ sung năm 2003
9. Luật gia Đinh Tích Linh (2002), “Tìm hiểu những chính sách mới về Phí và
Lệ phí”, nhà xuất bản Thống Kê, Hà Nội
10. Luật Ngân sách nhà nước 1997 và Luật sửa ổi, bổ sung một số iều của Luật
Ngân sách nhà nước 1999. MỤC LỤC
CHƯƠNG I: NHỨNG VẤN ĐÈ VỀ TIỀN TỆ VÀ LƯU THÔNG TIỀN TỆ .. 1
I. NGUỒN GỐC VÀ BẢN CHẤT CỦA TIỀN TỆ
………………………........1
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com) lOMoARcPSD| 36477832
II. CÁC HÌNH THÁI TIỀN TỆ …………………………………….....................1 1. Hóa tệ
………………………………………………………………..............2 2. Tín tệ
………………………………………………………………..............3 3. Bút tệ
…………………………………………………………………..........5 4. Tiền iện tử
……………………………………………………...................5
III. CÁC CHỨC NĂNG CỦA TIỀN TỆ ………………………………..................6
1. Chức năng phương tiện trao ổi ……………………………......................6
2. Chức năng ơn vị ánh giá.
……………………………......................7
3. Chức năng phương tiện dự trữ giá trị ……………………………......................7 IV. KHỐI TIỀN TỆ
........................................................................................8
III. CUNG VÀ CÂU TIỀN TỆ
................................................................10 1. Cầu tiền tệ
...........................................................................10 2.Cung tiền tệ
...........................................................................17
3. Cân ối cung cầu tiền tệ
...........................................................................19
IV. TÁC ĐỘNG CỦA TIỀN TỆ ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH TẾ ........20 1. Chi tiêu ầu tư
...........................................................................21 2. Chi tiêu dùng
...........................................................................22 3. Xuất khẩu ròng
...........................................................................23
CHƯƠNG II: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ TÀI CHÍNH
...................24
I. SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA TÀI CHÍNH
...............................24
1. Tiền ề ra ời của Tài chính
................................................................24
2. Sự cần thiết khách quan của tài chính ................................................................26
II. BẢN CHẤT CỦA TÀI CHÍNH ................................................................27
1. Hiện tượng tài chính ...........................................................................27 2. Bản chất
của tài chính ..........................................................................27
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com) lOMoARcPSD| 36477832
III. CHỨC NĂNG CỦA TÀI CHÍNH
................................................................29 1. Chức năng phân phối
...........................................................................29 2. Chức năng giám ốc
...........................................................................30
IV. NGUỒN VỐN TÀI CHÍNH VÀ HỆ THỐNG TÀI CHÍNH ....................32
1. Sự xuất hiện nguồn tài chính
................................................................32
2. Các luồng di chuyển vốn và các tụ iểm vốn .....................................................33
3. Hệ thống tài chính – các nhân tố và mối quan hệ
..........................................35
V. VAI TRÒ CỦA TÀI CHÍNH TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ........38
1. Hoạt ộng tài chính trong sự ổi mới về cơ chế kinh tế ..............................38
2. Hoạt ộng tài chính và vấn ề lạm phát .....................................................40
3. Chính sách tài chính của chính phủ
.....................................................42
CHƯƠNG III: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ TÍN DỤNG ....................46
I. SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA TÍN DỤNG
...............................46
1. Cơ sở ra ời của tín dụng
................................................................46
2. Quan hệ tín dụng nặng lãi
................................................................46
3. Sự phát triển của quan hệ tín dụng trong nền kinh tế hiện ại ....................47 II. BẢN CHẤT TÍN DỤNG
................................................................49
1. Sự vận ộng của tín dụng
................................................................49
2- Hoạt ộng của tín dụng trong phạm vi vĩ mô ..........................................50 III. CÁC HÌNH THỨC TÍN DỤNG
.....................................................52 1. Thời hạn tín dụng
...........................................................................52
2- Đối tượng tín dụng
...........................................................................52
3. Mục ích sử dụng vốn
...........................................................................53
4. Chủ thể trong quan hệ tín dụng ...........................................................................53
IV. CÁC CHỨC NĂNG CỦA TÍN DỤNG
..........................................55
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com) lOMoARcPSD| 36477832
1. Chức năng của tín dụng:
..........................................55 2- Vai trò của tín dụng
...........................................................................57 V. LÃI SUẤT TÍN DỤNG
...........................................................................58
1. Khái niệm về thời giá
...........................................................................59
2. Mối quan hệ giữa thời giá và lãi suất của công cụ tín dụng ....................59
3- Mối quan hệ giữa lãi suất và lạm phát
.....................................................60
4- Lãi suất thực và lãi suất danh nghĩa .....................................................63
CHƯƠNG IV: NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC ..........................................65
I. BẢN CHẤT VÀ VAI TRÒ CỦA NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC ....................65
1. Bản chất của Ngân sách Nhà nước
.....................................................65
2. Vai trò của Ngân sách nhà nước
.....................................................66
II. THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
.....................................................68
1. Thu trong cân ối ngân sách
………………………….............68
2 .Thu bù ắp thiếu hụt của ngân sách
……………………….................73
III. CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
.....................................................75
1. Chi ầu tư phát triển kinh tế
................................................................75
2. Chi tiêu dùng thường xuyên
................................................................77 3. Cân ối ngân sách
................................................................83
IV. HỆ THỐNG NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC .....................................................84
1. Tổ chức hệ thống ngân sách nhà nước
.....................................................84
2. Phân cấp quản lý ngân sách
.....................................................85 3. Quá trình ngân sách
.....................................................87
Chương V : THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH VÀ CÁC ĐỊNH CHẾ TÀI CHÍNH TRUNG GIAN
......................................................................................90
I. KHÁI NIỆM VỀ THỊ TRƯỜNG
.....................................................90 II. TÀI SẢN TÀI CHÍNH
................................................................90
1. Phân biệt giữa tài sản và vốn
................................................................90
2 Khái niệm tài sản tài chính và các loại tài sản tài chính chủ yếu ....................91
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com) lOMoARcPSD| 36477832
3. Giá của tài sản tài chính và rủi ro
.....................................................92
4. Vai trò của tài sản tài chính
.....................................................93
III. THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH ................................................................94
1. Khái niệm về thị trường
................................................................94
2. Vai trò của thị trường tài chính
................................................................96
3. Phân loại thị trường tài chính
................................................................96
4. Mối quan hệ giữa các loại thị trường
......................................................................97
IV. CÁC ĐỊNH CHẾ TÀI CHÍNH TRUNG GIAN (Intermediary financial institution)
....................................................................................104 1. Khái niệm
....................................................................................104
2. Các loại hình ịnh chế tài chính trung gian chủ yếu .............................105
3. Chức năng của các ịnh chế tài chính trung gian
.............................106
V. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ BẢO HIỂM
........................................109
1. Sự cần thiết khách quan của bảo hiểm
...................................................109
2. Bản chất của bảo hiểm
...................................................109
3. Vai trò và tác dụng của bảo hiểm
...................................................110 4. Phân loại bảo hiểm
...................................................112
CHƯƠNG VI: TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP
.............................117
I. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP ..................117 1. Khái niệm
…………………………………………………........117 2.
Đặc iểm của tài chính doanh nghiệp
………………………...............118
3. Vai trò của tài chính doanh nghiệp
……………………...................119
II. TỔ CHỨC TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP …………………………….......121
1. Các nhân tố ảnh hưởng ến tổ chức TCDN …………………………….......121
2. Nguyên tắc tổ chức tài chính doanh nghiệp …………………………..........123
III. NHỮNG NỘI DUNG CHỦ YẾU CỦA HOẠT ĐỘNG TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP
…………………………………………………........125
1. Quản lý sử dụng vốn kinh doanh của doanh nghiệp ………………................125
2. Chi phí sản xuất kinh doanh và giá thành sản phẩm của doanh nghiệp .......139
3. Doanh thu và lợi nhuận của doanh nghiệp
…………………............140
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com) lOMoARcPSD| 36477832
IV.QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP
…………………………………………………..............................143
CHƯƠNG VII: HỆ THỐNG NGÂN HÀNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
....................................................................................145
I. Lịch sử ra ời và phát triển của ngân hàng
........................................145
II. Ngân hàng trung ương .........................................................................146
1. Bản chất của ngân hàng trung ương
...................................................146
2. Chức năng của ngân hàng trung ương ...................................................147
3. Vai trò của ngân hàng trung ương
...................................................148
III. Ngân hàng thương mại
.........................................................................149 1. Định nghĩa
.........................................................................149
2. Các chức năng của ngân hàng thương mại (NHTM)
.............................150
3. Các nghiệp vụ của ngân hàng thương mại
........................................151
4. Khả năng thanh toán của ngân hàng thương mại
........................................155
CHƯƠNG VIII: LẠM PHÁT VÀ CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ …………..156 I. LẠM PHÁT
....................................................................................156 1. Khái niệm
....................................................................................156
2. Một số luận thuyết về lạm phát
..............................................................156
3. Nguyên nhân dẫn ến lạm phát ..............................................................157 4. Phân loại lạm phát
.........................................................................158
5. Tác ộng của lạm phát .........................................................................158 6. Đo lường lạm phát
.........................................................................159 7. Đường cong Philips
.........................................................................160
8. Các biện pháp kiềm chế lạm phát
..............................................................161
II. Chính sách tiền tệ của NHTW
..............................................................162
1. Vai trò của NHTW trong iều tiết vĩ mô
........................................162
2. Các mục tiêu của chính sách tiền tệ
........................................164
3. Các công cụ của chính sách tiền tệ
........................................164
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com) lOMoARcPSD| 36477832
CHƯƠNG IX: QUAN HỆ THANH TOÁN VÀ TÍN DỤNG QUỐC TẾ .......168 I. CÁN CÂN THANH TOÁN TẾ
...................................................168
1. Nội dung của cán cân thanh toán
...................................................169
2. Những biện pháp cải thiện cán cân thanh toán ...................................................170
II. TỈ GIÁ HỐI ĐOÁI VÀ THỊ TRƯỜNG HỐI ĐOÁI
.............................170 1. Tỉ giá hối oái
....................................................................................170 2. Thị trường hối oái
....................................................................................171
III. CÁC PHƯƠNG TIỆN VÀ PHƯƠNG THỨC THANH TOÁN QUỐC TẾ THÔNG DỤNG
....................................................................................174
1. Các phương tiện thanh toán thông dụng
........................................174
2. Các phương tiện thanh toán quốc tế thông dụng
........................................175 IV. TÍN DỤNG QUỐC TẾ
..............................................................176
1. Tín dụng thương mại quốc tế
..............................................................176 2. Tín dụng ngân hàng
..............................................................177
Downloaded by Dylan Tran (dylantrly1@gmail.com)