Giao trình ôn tập môn nhập môn chủ nghĩa xã hội khoa học(P2) | Học viện phụ nữ Việt Nam

Giao trình ôn tập môn nhập môn chủ nghĩa xã hội khoa học(P2) | Học viện phụ nữ Việt Nam; được sưu tầm và soạn thảo dưới dạng file PDF để gửi tới các bạn sinh viên cùng tham khảo, ôn tập đầy đủ kiến thức, chuẩn bị cho các buổi học thật tốt. Mời bạn đọc đón xem!

23 12 lượt tải Tải xuống

Chia sẻ Báo cáo tài liệu

BỘ GIÁO D O ỤC VÀ ĐÀO TẠ

GIÁO TRÌNH

CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC

(DNH CHO BC ĐI HC CHUYÊN L LUN CHNH TR)-

(Đ sa cha, b sung sau khi dy th đim)

Hà N - ội 2019

CHỦ BIÊN:

GS. TS Hoàng Chí Bảo

ĐỒNG CHỦ BIÊN:

GS. TS Dương Xuân Ngọc

PGS. TS Đỗ Thị Thạch

TẬP THỂ TÁC GI Ả

GS.TS Hoàng Chí B o ả

GS. TS Dương Xuân Ngọc

PGS.TS Đỗ Thị Thạch

PGS. TS Nguyễn Bá Dương

PGS.TS Ph m Công Nh t ạ ấ

PGS.TS Đinh Thế Định

PGS.TS Đặng Hữu Toàn

PGS.TS Lê H u Ái ữ

PGS.TS Bùi Th c Lan ị Ngọ

PGS.TS Đinh Ngọc Thạch

PGS. TS Trần Xuân Dung

PGS.TS Lê Văn Đoán

PGS. TS Ngô Thị Phượng

PGS. TS Nguyễn Chí Hi u ế

Li ni đu

Chng tôi, tp th các tác giả biên soạn chương trnh v giáo trnh môn Ch

ngha x hi khoa học bc Đại học cho sinh viên các trưng Đại học (chuyên v không

chuyên) xin by t li cảm ơn chân thnh ti các đng ch trong Ban Ch đạo biên

soạn chương trnh v giáo trnh năm môn L lun chnh trị, Ban Tuyên giáo Trung

ương v B Giáo dc v Đo tạo, cảm ơn các nh khoa học trong Hi đng nghim

thu chương trnh v giáo trnh môn Ch ngha x hi khoa học đ gip đ, tạo điu

kin đ chng tôi hon thnh nhim v quan trọng ny. Đặc bit, chng tôi xin chân

thnh cảm ơn các nh khoa học, các chuyên gia trong Hi đng nghim thu đ đng

gp  kiến nhn xt, phê bnh v c những  kiến khuyến nghị đ chng tôi sa chữa,

b sung, hon thin giáo trnh , phc v đợt tp huấn giảng viên Đại sau nghim thu

học theo chương trnh, giáo trnh mi.

Tp bản thảo giáo trnh ny đ được các tác giả sa chữa, b sung theo đng kết

lun ca Hi đng nghim thu ngy 29 tháng 7 năm 2019 tại Ban Tuyên giáo Trung ương.

D các tác giả đ hết sc c gng nhưng chc rng, giáo trnh ny vn không

tránh khi những hạn chế, thiếu st. Mong các đng ch, nhất l các thầy, cô giáo d

lp tp huấn tiếp tc gp  đ các tác giả sa chữa, hon thin mt lần nữa, trưc khi

xuất bản.

Xin trân trọng cảm ơn.

T/M Tp th tác giả

GS.TS Hong Ch Bảo

Mc lc

Trang

Li ni đầu

Chương 1

Nhp môn Ch ngha x hi khoa học

Chương 2

S mnh lịch s ca giai cấp công nhân

Chương 3

Ch ngha x hi v thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi

Chương 4

Dân ch x hi ch ngha v Nh nưc x hi ch ngha

Chương 5

Cơ cấu x hi giai cấp v liên minh giai cấp, tầng lp trong -

thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi

107

Chương 6

Vấn đ dân tc trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi

127

Chương 7

Vấn đ tôn giáo quá đ trong thi kỳ lên ch ngha x hi

150

Chương 8

Vấn đ gia đnh trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi

172

Chương 1

NHẬP MÔN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC

A. MỤC TIÊU

1. V n thề kiế ức: Sinh viên có ki n th c n, h ng v s i, các giai ế  cơ bả  th   ra đ

đoạn phát tri a vin; đi tượng, phương pháp v  ngha c c học tp, nghiên cu ch

ngha x h ngha Mác i khoa học, mt trong ba b phn hợp thành ch - Lênin.

2. V kề ỹ năng: Sinh viên có kh n ch khách th ng ả năng lu ng được  v đi tượ

nghiên c u c a m t khoa h c và c a m t v nghiên c u; phân bi c nh ng    ọ   ấn đ  t đượ ữ

vấn đ i trong đ chính trị- xã h i sng hin thc.

3. Về tư tưởng: Sinh viên tích c c v i vi c h c t p các môn lý luc thái đ    ọ  n

chính tr ; có ni m tin vào m ng và s thành công c a công cu i mị  c tiêu, l tưở   c đ i

do Đả ng v lnh đạng Cng sản Vit Nam khởi xư o

B. NỘI DUNG

1. S i c a Ch i khoa h c ự ra đ ủ ủ nghĩa xã hộ ọ

1.1

1.11.1

. C

. C. C

ủ

ủủ

ghĩ

ghĩghĩ

a a

xã

xãxã

hộ

hộ hộ

khkh

oaoa

h h

ọ

ọọ

c,c,

m m

ộ

ộộ

t t

ong

ongong

ba ba

ộ

ộộ

h h

phph

ậ

ậậ

ợ

ợợ

p t

p tp t

hàn

hànhàn

h h

chch

ủ

ủủ

ghĩ

ghĩghĩ

a M

a Ma M

ác

ácác

L L

ên

ênên

n n

Ch ngha Mác-Lênin là mt th thng nh t gi a lý lu n khoa h c, hấ ữ  ọ  tư tưởng

ca giai cấp công nhân v i nh ng nguyên t o chính tr và th c ti u tranh  ữ c lnh đạ ị  ễn đấ

cách m ng. S ng nh t m t cách h -Lênin th hi n ạ  th ấ  ữu cơ ca ch ngha Mác   ở các b

phn hợp thành c a nó là tri c, kinh t chính tr ết họ ế ị học và ch ngha x hi khoa học.

Ch ngha x hi khoa h c, sọ  th hin v m t lý lu ặ n c a phong trào công nhân, 

theo ngha rng là ch ngha Mác- Lênin, lu n gi ả ừi t các giác đ triết học, kinh tế chính

trị ọ h c và chính tr - xã h i v s chuy n bi n t t y u c a xã hị     ế ấ ế  i loi ngưi từ ch ngha

tư bản lên ch ngha x hi và ch ngha cng s ản.

V.I Lênin đ đánh giá khái quát b “Tư bản”, tác phẩ ếu v cơ bả m ch y n trình

bày ch i khoa h nh ng y

 ngha x h ọc… ữ ếu t từ đ nả tương lai”y sinh ra chế đ

Trong tác ph t ba ph n: tri t h c, kinh t ẩm “Chng Đuyrinh”, Ph.Ăngghen đ viế ầ ế ọ ế

V.I.Lênin, , Nxb, Ti n b , M. 1974, t.1, tr.226. Toàn tập ế 

chính tr và ch i khoa h c. V.I.Lênin, khi vi t tác ph n g c, ba ị  ngha x h ọ ế ẩm “Ba ngu 

b ph n h p thành ch i th a k ợ  ngha Mác”, đ khẳng định: “N l ngư ừ ế chnh đáng

ca t t cấ ả nh ng cái t p nh o ra h i th k t hữ t đẹ ất m loi ngưi đ tạ  ế ỷ XIX, đ l triế ọc

Đ ị 

c, kinh tế chính tr học Anh và ch ngha x hi Pháp”

Chính vì v y, có th kh nh r ng, quá trình xây d ng và phát tri n h  ẳng đị    ọc

thuyết c n c a cha mnh, trong tư duy các nh kinh đi   ngha Mác Lênin đ hnh -

thành ba b i khoa h ph n: Tri t h chính tr h c và Ch ế ọc, Kinh tế ị ọ  ngha x h ọc.

Triết học Mác- Lênin

Triết h c Mác - Lênin là chọ  ngha duy vt triết học hoàn bị, nó cung cấp cho

loi ngư c v đại và nhất là cho giai cấp công nhân những công c nhn th i. Vi phát

kiến th nh t là ch t l ấ  ngha duy v ịch s ra vi c s n xu t kinh t đ ch  ả ấ ế l cơ sở đ

xem xét s i các ch xã h i, t nh s phát tri n c a xã h i loài  thay đ ế đ  ừ đ khẳng đị    

ngưi là quá trình lịch s t nhiên; s thay đ i đ diễi các hình thái kinh tế- xã h n ra

trong l ch s là do s phát tri n c c s n xu t k p nhau. Hình thái ị    a các phương th ả ấ ế tiế

kinh t - xã h n ch là m t trong n c thang c a s phát tri n, nó s ế i tư bả  ngha ch  ấ    ẽ

được thay thế bng hình thái kinh tế- xã h - xã hi cao hơn, hnh thái kinh tế i cng sản

ch ngha.

Kinh tế chính tr - Lênin ị Mác

Trên cơ sở quan đi ất l cơ sở m duy vt lịch s khi cho rng, sản xuất vt ch ,

nn t ng, là yả ế u t  quy nh sết đị  t n tại, v ng và phát trin đ n c  a xã h i, c a l ch sị 

nhân lo kinh t ng t ng chính tr c xây ại; chế đ ế l cơ sở trên đ kiến trc thượ ầ ị đượ

dng lên u s v ng c a xã h n. , C.Mác v Ph. Ăngghen đ đi sâu nghiên c  n đ  i tư bả

Tác ph m chính c Mác là b nghiên c u ch kinh ẩ a C.  "Tư bản" được dnh riêng đ  ế đ

tế ca xã hi tư bản ch ngha.

Vi phát ki n th hai - h c thuy t giá trế  ọ ế ị thặng dư, bản chất bóc lt giá trị thặng

dư c ấp tư sản đ đượ ần v đị ấp công nhân đ a giai c c bóc tr a vị thc s ca giai c

đượ ọc lun giải mt cách khoa h c. V.I.Lênin kh có hẳng định: “Ch ọc thuyết kinh tế

ca Mác l đ giải thch được địa vị thc s c a giai c p công nhân trong toàn b  ấ  chế

đ ngha”

n chtư bả 

Chủ i khoa h c nghĩa x hộ ọ

Vi phát ki n th ba - s m nh l ch sế    ị  thế gi a giai c p công nhân, ch i c ấ 

ngha x h ọc ra đi khoa h i là thành quả lý lun nhất quán v logic vi Triết học,

V.I.Lênin, 1980, t.23, tr.50. Sđd,

V.I.Lênin, , 1980, t.23, tr.58 Sđd

Kinh t chính tr - Lênin, v a b sung, v a hoàn ch nh và làm sâu sế ị Mác ừ  ừ  c v cân đi

học thuy t Mác- Lênin. ế

Ch ngha x h i tư cáci khoa học v h là khoa học v những quy lut và tính

quy lu t chính tr - xã h i c a quá trình chuy n bi n t xã h n ch ị    ế ừ i tư bả  ngha lên x

hi cng s n ch u là chả  ngha m giai đoạn đầ  ngha x hi, được xem là mt trong

ba b ph n h p thành ch - Lênin; là h ng lý lu n chính tr - xã h i c  ợ  ngha Mác  th  ị  a

ch ngha Mác i cng v con đư- Lênin, trc tiếp làm rõ mc tiêu cu ng giải phóng xã

hi, giải phng con ngưi, đng thi lun giải mt cách khoa h l ng chọc v c lượ  đạo

ca quá trnh đ l giai cấp công nhân có s mnh lịch s ca mình là xây dng ch

ngha x h ngha c ản. V.I.Lênin đ đánh giá: “Đii, ch ng s m ch yếu trong học

thuyết c a Mác là  ở chỗ nó làm sáng rõ vai trò lịch s gi thế i c a giai c p công nhân  ấ

l ngư

i xây d ng xã h .  i xã h i ch  ngha”

1.2. Hoàn c nh l ch s i Ch c ả ị ử ra đờ ủ nghĩa xã hội khoa họ

1.2.1. Điều kin kinh tế - xã hội

Vào nh a th k XIX, cu c cách m ng công nghi p phát triững năm 40 c ế ỷ  ạ  n

m tạnh mẽ ạo nên n i công nghi p. N i công nghin đạ  n đạ p cơ kh lm cho phương

thc s n xu n ch c phát tri t b c. Trong tác phả ất tư bả  ngha c bư n vượ  ẩm “Tuyên

ngôn c ng C ng sủa Đả ộ ản”, C.Mác v Ph.Ăngghen đánh giá: “Giai cấp tư sản trong

quá trình th ng tr giai c y m t th k o ra m t l ng s n xu t nhi u  ị ấp chưa đầ  ế ỷ đ tạ  c lượ ả ấ 

hơn v đ hơn lc lượ c đây g

s ng sản xuất ca tất cả các thế h trư p lại”

. Cùng

vi quá trình phát tri n c a n i công nghi p, s i hai hai giai cn đạ   ra đ ấp cơ bản, đi

lp v l a vào nhau: giai c n và giai c ợi ch, nhưng nương t ấp tư sả ấp công nhân. Cũng

từ đây, cuc đấu tranh ca giai cấp công nhân chng lại s thng trị áp b c c a giai  

cấp tư sả c lượn, biu hin v mặt xã hi ca mâu thun ngày càng quyết lit giữa l ng

sản xu t mang tính ch t xã h i vấ ấ  i quan h s n xu t d a trên ch ả ấ  ế đ chiếm hữu tư

nhân tư bả ngha v ất. Do đ, nhi ởi ngha, nhin ch tư liu sản xu u cuc kh u phong

tro đấu tranh đ bt đầ ừng bưu và t c có t chc và trên quy mô r ng kh p. Phong  

trào Hi a nh ng c Anh di - ến chương c ững ngưi lao đ ở nư ễn ra trên 10 năm (1836

1848); Phong trào công nhân d thành ph c dit ở  Xi-lê-di, nưc Đ ễn ra năm 1844.

Đặc bit, phong trào công nhân dt thành ph Li-on, nư ễn ra vo năm 1831 c Pháp di

v năm 1834 đ c tnh chấ ếu năm 1831, phong tro đất chính trị rõ nét. N u tranh ca

giai c p công nhân Li- u hi u thu n túy có tính ch t kinh t ng có ấ on giương cao khẩ  ầ ấ ế “s

vic làm hay là ch u hi u cết trong đấu tranh” th đến năm 1834, khẩ  a phong tro đ

chuyn sang m ng hòa hay là ch c đch chnh trị: “C ết”.

S phát tri n nhanh chóng có tính chính tr ị công khai c a phong trào công nhân 

V.I.Lênin, 1980, t.23, tr.1. Sđd,

C. Mác v Ph.Ăngghen, Toàn tập, Nxb CTQG, Hà N i, 1995, t. 4, tr. 603. 

đ minh ch ần đầ n như m c lượng, l u tiên, giai cấp công nhân xuất hi t l ng chính trị

đ  ịc lp v i những yêu sách kinh tế, chính tr riêng ca mnh v đ bt đầu hưng

thẳng mũi nhọ c đấ ấp tư sản ca cu u tranh vào kẻ thù chính ca mình là giai c n. S

ln m nh c u tranh c a giai c i m t cách b c thiạ a phong tro đấ  ấp công nhân đòi h   ết

phải có m t h ng lý lu ng và m làm kim ch nam   th n soi đư t cương lnh chnh trị 

cho hnh đng.

Điu ki ến kinh t - xã hi ấy không ch t ra yêu c i v i các nhà t ng  đặ ầu đ  ư tưở

ca giai cấp công nhân mà còn là m t hiảnh đấ n th c cho s i m t lý lu n m  ra đ   i,

tiến b -  ch ngha x hi khoa học.

1.2.2. Ti khoa h c t ng lý lu n ền đề ọ ự nhiên và tư tưở ậ

Tiền đề khoa học tự nhiên

Sau thế kỷ ánh sáng, đến đầu thế kỷ XIX, nhân loại đ đạt nhiu thnh tu to

ln trên lnh vc khoa học, tiêu biu l ba phát minh tạo nn tảng cho phát trin tư duy

l lun. Trong khoa học t nhiên, những phát minh vạch thi đại trong vt l học v

sinh học đ tạo ra bưc phát trin đt phá c tnh cách mạng: Học thuyết Tiến hóa

(1859) ca ngưi Anh Charles Robert Darwin (1809-1882); Định luật Bảo toàn và

chuyn hóa năng lượng (1842-1845), ca ngưi Nga Mikhail Vasilyevich Lomonosov

(1711- Julius Robert Mayer -1878); 1765) v Ngưi Đc (1814 Học thuyết tế bào

(1838-1839) ca nh thc vt học ngưi Đc Matthias Jakob Schleiden (1804-1881)

v nh vt l học ngưi Đc Theodor Schwam (1810 1882). Thnh tu ca những -

phát minh ny l tin đ khoa học cho s ra đi ca ch ngha duy vt bin chng v

ch ngha duy vt lịch s, cơ sở phương pháp lun cho các nh sáng lp ch ngha x

hi khoa học nghiên cu những vấn đ l lun chnh trị x hi đương thi.-

Tiền đề tư tưở ng lý luận

Cùng v i s phát tri n c a khoa h c t nhiên, khoa h c xã h ng     ọ  ọ i cũng c nhữ

thành t t h c c c v i tên tu i c a các nhà u đáng ghi nhn, trong đ c triế ọ  đin Đ   

triết h i: Ph.Hêghen (1770 - c (1804 - 1872); kinh t chính ọc v đạ 1831) v L. Phoiơb ế

trị học c đin Anh v i A.Smith (1723-1790) và D.Ricardo (1772-1823); ch  ngha x

hi không tưởng Pháp m đại biu là Xanh Ximông (1760-1825), S.Phuriê (1772-

1837) và R.O- .

en (1771-1858)

Những tư tưởng xã hi ch ngha không tưởng Pháp thế kỷ XIX, s kế thừa và

phát tri n nh ng m m m ng xã h i ch ữ ầ ng, khuynh hưng tư tưở   ngha không tưởng

R.O-en (1771-1858) ng phái chl ngưi Anh nhưng theo trư  ngha x hi không tưởng phê phán

Pháp.

thi c i, nh ng xã h i ch ng th k -  đại, trung đạ ững tư tưở   ngha không tưở ế ỷ XVI

XVIII, đ c nhữ ất địng giá trị nh nh: 1) Th hin tinh thần phê phán, lên án chế đ

quân ch chuyên ch và ch n ch y b t, c a c ế ế đ tư bả  ngha đầ ất công, xung đ  ải

khánh ki o o l n, t u lu m có giá tr t, đạ đc đả  i ác gia tăng; 2) đ đưa ra nhi n đi ị

v xã h ti tương lai: v  chc s n xu t và phân phả ấ i s n ph m xã hả ẩ i; vai trò ca

công nghi c p và khoa họ - k t; yêu c u xóa b sỹ thu ầ   đi lp giữa lao đng chân tay

v lao đng trí óc; v s nghip giải phóng ph nữ và v vai trò lịch s ca nhà

nư c…; 3) chnh những tư tưởng có tính phê phán và s dấn thân trong thc tiễn c a

các nhà xã h i ch ng, trong ch ng m c t nh giai c p công   ngha không tưở ừ c, đ th  ấ

nhân v ngưi lao đ c đấng trong cu u tranh chng chế đ quân ch chuyên chế và

chế đ tư bản ch ngha đầy bất công, xung đt .

Tuy nhiên, nh ng xã h i ch ng phê phán còn không ững tư tưở   ngha không tưở

ít nh ng h n ch ho u ki n l ch s , ho c do chính s h n ch v t m nhìn và ữ ạ ế ặc do đi  ị  ặ  ạ ế  ầ

thế gi i quan c a nh ng. Ch ng h n, không gi c b n ch t c  ững nh tư tưở ẳ ạ ải thch đượ ả ấ a

chế đ làm thuê trong chế đ tư bả n ra đượ n đn; không phát hi c quy lut v ng và

phát tri n c a xã h i nói chung và c a ch n nói riêng; không   i loi ngư   ngha tư bả

phát hi n ra l ng xã h i tiên phong có s m nh th c hi n cu c chuy n bi n cách  c lượ        ế

mạng từ ch  n lên chngha tư bả ngha c ản, đ l giai cấp công nhân; chưa chng s ra

đượ c những bin pháp hin thc cải tạo xã h i áp bc, bóc lt, b i, ất công đương th

xây d ng xã h i m p. n g ph n h  i tt đẹ V.I.Lênin trong tác phẩm “Ba ngu c, ba b  ợp

thành ch n xét: ch ng không th v ch ra  ngha Mác” đ nh  ngha x hi không tưở  ạ

đượ   đc l i thoát thc s. Nó không gi c bải thch đượ ản chất c a chế làm thuê trong

chế đ tư b c nh ng quy lu t phát tri n c a chản, cũng không phát hin ra đượ ữ    ế đ tư

bản v cũng không tm đượ c lược l ng xã hi có khả năng trở thnh ngưi sáng tạo ra

xã h i m Chính vì nh ng h n ch y, mà ch ng phê phán  i. ữ ạ ế ấ  ngha x hi không tưở

ch dừng lại t ở m m t h c thuy t xã h i ch t lên tc đ  ọ ế   ngha không tưởng. Song vượ ấ

cả, nh ng giá tr khoa h c, c ng hiữ ị ọ  ến c o ra ti ng - a các nh tư tưởng đ tạ n đ tư tưở

lý lu a nh ng h t nhân h p lý, l c b nh ng b t hn, đ C.Mác v Ph.Ănghen kế thừ ữ ạ ợ ọ  ữ ấ ợp

lý, xây d ng và phát tri n khoa h c, sáng t o và cách m ng c a mình, ch  ọ ạ ạ   ngha x hi

khoa h ọc.

1.3. Vai trò c a C. Mác và Ph. ủ Ăngghen

C.Mác (1818- ng thành 1883) v Ph.Ăngghen (1820-1895) trưở ở Đc, đất nưc

có n n tri t h c phát tri n r c r v i thành t u n i b t là ch t c ế ọ         ngha duy v a

L.Phoiơbc và phép bin chng ca V.Ph.Hêghen. Bng trí tu uyên bác, b ng ho ạt

đ ng lý lun gn lin v i ho ng thạt đ c ti p thu các ễn, C.Mác v Ph.Ăngghen đ tiế

giá tr c a n n tri t h c c ng lý lu n mà các th h c; s ị   ế ọ  đin v kho tng tư tưở  ế  đi trư 

dấn th u tranh c a giai cấn trong phong tro đấ  ấp công nhân v nhân dân lao đng… tất

cả nh n v i nhau, tr thành nh ng nhà khoa ững điu đ đ tạo cơ hi cho các ông đế  ở ữ

học thiên tài, nh ng nhà cách m i nh t th kữ ạng v đạ ấ i đại. Trên cơ sở ế thừa các giá tr ị

khoa h ng - lý lu n c a nhân lo i, quan sát, phân tích v i mọc trong kho tng tư tưở   ạ  t

tinh th n khoa h c nh ng s ki c phát ầ ọ ữ  n đang diễn ra… đ cho php các ông từng bư

trin h c thuy t c ng lý lu ng xã họ ế a mnh, đưa các giá trị tư tưở n, trong đ tư tưở i

ch ch c. ngha, phát tri t trnh đn lên m mi v t  chấ -  i khoa hngha x h ọ

1.3.1. S chuy n l ng tri c và l ng chính tr ự ển biế ập trườ ết họ ập trườ ị

c vào ho ng khoa hThoạt đầu, khi bư ạt đ ọc, C.Mác v Ph.Ăngghen l hai

thành viên tích c c c a câu l c b Hêghen tr và ch u ng c m tri  ạ  ẻ ị ảnh hưở a quan đi ết

học c c. V i nhãn quan khoa ha Hêghen v Phoiơb  ọc uyên bác, các ông đ sm

nh c.Vn th y nh ng m t tích c c và h n ch trong tri t h c cấ ữ ặ  ạ ế ế ọ a Hêghen v Phoiơb i

triết h c c a Hêghen, tuy mang quaọ  n đim duy tâm, nhưng cha đng “cái hạt nhân”

hợp lý ca phép bi n ch i v i tri t h ng; còn đ  ế ọc ca Phoiơbc, tuy mang nặng quan

đim siêu hình, song ni dung lại thấm nhuần quan nim duy v t. C.Mác và 

Ph.Ăngghen đ kế ả ầ thừa “cái hạ ợp l”, cảt nhân h i tạo và loại b c i v th n bí duy tâm

ca triết h xây d ng nên lý thuy t m i c a phép bi n ch ng. Hai ông ọc Hêghen đ  ế    

cũng kế ngha duy v a Phoiơb thừa ch t c c, khc phc tính siêu hình và những hạn

chế l xây d ng lý lu n m a ch v ịch s khác đ   i c  ngha duy t.

Vi C.Mác, t n tháng 3/1843, làm viừ đầu 1842 đế c ở báo Sông Ranh, ông đ

viết nhi i cu bài báo tranh lu n v ng v p g ch tr n ch t v l  nhữ  “ăn c ỗ”, đ vạ ần bả ấ  ợ a

giai c p th ng tr và th hi n s thông c m v nh kh a nông dân. T ấ  ị    ả i tnh cả  cc c ừ

cui năm 1843 đế ết “Gp phần 4/1844. C.Mác vi n phê phán triết học pháp quyn ca

Hêghen - L tác ph m này th hi n rõ s chuy n bi n t gii ni đầu (1844)”. Ở ẩ     ế ừ thế i

quan duy tâm sang th gi i quan duy v t, t l ng dân ch cách m ng sang lế   ừ p trư  ạ p

trưng cng sản ch ngha .

Đi v n v ng trên l ng i Ph.Ăngghen, từ năm 1841 đến 1842 cơ bả n đ p trư

thế gii quan duy tâm, tuy nhiên, Ph.Ăngghen cũng đ thấy được mâu thun giữa giữa

tinh th n cách m i s b o th , khép kín trong h ng triầ ạng trong phương pháp v  ả   th ết

học Hêghen, đ t đ a L.Phoiơbng thi thấy tính thiếu tri trong triết học c c. Cui

1843. Ph.Ăngghen viế ”; “t “Tình c c Anhảnh nướ Lược kh o khoa kinh t - chính trả ế ị”. Ở

những tác ph hi n rõ s chuy n bi n t giẩm ny đ th    ế ừ thế i quan duy tâm sang th ế

gii quan duy v t, t l ng dân ch cách m ng sang l ng c ng s n ch  ừ p trư  ạ p trư  ả 

ngha ca Ph.Ăngghen.

Ch   trong m t th i gian ngn (từ 1843-1848) vừa ho ng thạt đ c tiễn, vừa

nghiên c u khoa h u tác ph m l i tr  ọc, C.Mác v Ph.Ăngghen đ c nhi ẩ n “Th ẻ” th

hin quá trình chuy n bi n l ng tri t h ế p trư ế ọc và l ng chính trp trư ị và từng bưc

cng c , d nh, nh t khoát, kiên đị ất quán và v ng chữ c l ng duy vp trư t, bin ch ng, 

mà n u không có s chuy n bi n này ch c ch n s không có Ch i khoa ế   ế   ẽ  ngha x h

học. Có th nêu m t s tác ph m tiêu bi u nh t th hi n s   ẩ  ấ    trưởng thành v nh n th  c

khoa h c và s chuy n bi n l ng tri t h c và l ng chính tr a hai ông ọ   ế p trư ế ọ p trư ị c

trong th n phê phán tri t h c pháp quy n ci gian ny: “Gp phầ ế ọ  a Hêghen” (C.Mác,

1843); “Gp phầ ọc” (Ph.Ăngghen, 1844); “Bản phê phán kinh tế chính trị h n thảo kinh

tế triết học năm 1844” (C.Mác, 1844 ); “Gia đnh thần thánh” (C.Mác v Ph.Ăngghen,

1844-1845); “Tnh cả ấp lao đ Anh” (Ph.Ăngghen, 1845); “H tư tưởnh giai c ng ở ng

Đc” (C.Mác v Ph.Ăngghen 1946 ); “S ọc” , 1845- khn cùng ca triết h

(C.Mác,1847); “Những nguyên lý ca ch ngha c ản” (Ph.Ăngghen, 1847); ng s

“Đi u l c ng minh nh ng s a Đ ững ngưi c ản” (C.Mác v Ph.Ăngghen, 1847)…

1.3.2. Ba phát ki ến vĩ đại của C.Mác và Ph.Ăngghen

Chủ duy v t l ch s nghĩa ậ ị 

k t nhân h a phép bi n ch ng và l c b quan Trên cơ sở ế thừa “cái hạ ợp l” c   ọ 

đi ịm duy tâm, thần bí ca triết học Hêghen; kế thừa những giá tr duy v t và lo i b  ạ 

quan đi ọc Phoiơbc, đm siêu hình ca triết h ng thi nghiên cu nhiu thành tu

khoa h c t c thuyọ  nhiên, C.Mác v Ph.Ăngghen đ sáng lp “Họ ết duy v t bi n

chng”, vi  ngha như phương pháp lu ất đ i tư bản chung nh nghiên cu xã h n

ch ngha, từ đ sáng lp ra mt trong những học thuyết khoa học ln nhất mang ý

ngha vạ i: “Họch thi đại cho khoa học xã hi phát trin lên tầm cao m c thuyết duy

vt l ch s n c a nó là lý lu n v - xã h ra ị ”, m ni dung cơ bả    “hnh thái kinh tế i”, ch

bản chất ca s v ng và phát tri n cn đ  a xã h i. Chi loi ngư  ch s ngha duy vt lị 

là phát ki i th nh t c v m t tri t h ến v đạ  ấ a C.Mác v Ph.Ăngghen; l cơ sở  ặ ế ọc đ

nghiên c ú xã h n ch nh s s c a ch n và  i tư bả  ngha v khẳng đị  p đ   ngha tư bả

s ng lth ợi ca ch ngha x hi, ch ngha c ếu như nhau.ng sản là tất y

Học thuyết về giá tr ị thặng dư

Từ vi c phát hi n ra ch   ngha duy v , C. Mác v Ph. Ăngghen đi sâu t lịch s

nghiên c n s n xu t công nghi p và n n kinh t n chu n ả ấ   ế tư bả  ngha. Chnh trong quá

trình nghiên c u khoa h c g n v i ho ng th c ti n trong phong trào công nhân,  ọ   ạt đ  ễ

C.Mác o ra b to l n nh c thuyv Ph.Ănghen đ sáng tạ  “Tư bản”, m giá trị  ất l “Họ ết

v giá trị thặng dư”. Họ ết ny đ chc thuy rõ bản chất ca chế đ làm thuê trong ch ế

đ tư bả ; đ ch ại “hng ha đặ t”, hng ha sn ng minh mt cách khoa v lo c bi c lao

đ đoạng c n, giai c ng tha công nhân m nh tư bả ấp tư sản đ mua v c nhữ  n tinh

vi chi t ngày càng l c sinh ra nh bóc l t s ng ếm đoạ n “giá trị thặng dư” đượ   c lao đ

ca công nhân. Chnh đ l nguyên nhân cơ bản làm cho mâu thun giữa giai cấp công

nhân và giai c dung hòa trong khuôn kh n. ấp tư sản tăng lên không th  ch ngha tư bả

Học thuy t giá trế ị thặng dư, phát kiến v đạ a C.Mác v Ph.Ăngghhen, l si th hai c

lun ch ng khoa h c v n kinh t kh nh cu u tranh c a giai c ọ  phương di ế ẳng đị c đấ  ấp

công nhân ch ng giai c n di n ra ngay t u và s di t vong c a ch ấp tư sả ễ ừ đầ     ngha tư

bản và s  ra đi ca ch t y ngha x hi là tấ ếu như nhau.

Học thuy ch sết về s m nh lứ  ị  toàn th gi a giai c p công nhân ế ới củ ấ

Trên cơ sở ến v đạ ngha duy v hai phát ki i là ch t lịch s và học thuyết v giá

tr thị ặng dư, C.Mác v Ph.Ăngghen đ c phát kiến v đại th ba, s mnh lịch s toàn

thế gi i c a giai c p công nhân. V i phát ki n này, h n ch có tính l ch s c a ch   ấ  ế ạ ế ị   

ngha x h ra đượ c lượ năng trởi không tưởng do không ch c l ng xã hi có khả thành

ngư i sáng tạo ra xã hi m c khi đ đượ c ph c mt cách tri . Chính vì vt đ y, phát

kiến th c ba c a C. Mác và Ph. Angghen, h  ọc thuyết v ị  s mnh l ch s toàn thế gi i

ca giai c p công nhân ấ đ lun chng v sâu s c, b n ch ả ất v p hương din chính trị - xã

hi ca s dit vong không tránh kh i c a ch ngha tư bản và s ra đi tất yếu ca ch

ngha x hi.

Trong xã h n, mâu thu n v m t kinh t u hi n ra thành mâu thui tư bả   ặ ế đ bi  n

chính trị gi a giai c p công nhân và giai c n- hai giai c p có vai trò n i b t nhữ ấ ấp tư sả ấ   ất,

đ ợ  i lp trc tiếp v l i ích và mâu thun ngày càng gay gt trong su t th i gian tn tại

và phát tri a ch n. Giai c a nó v ng xuyên n c  ngha tư bả ấp tư sản, nh nưc c n thư

phải “đi nh, thch nghi” vu ch kinh tế vi giai cấp công nhân mt cách tạm thi,

song mâu thu n này không th gi i quy t tri , n u không có th ng l i c a cách   ả ế t đ ế  ợ 

mạng xã h i ch o, t c th ng l  ngha. Lnh đạ  ch  ợi cách m ng xã hạ i ch ngha ở mỗi

nư  ị ế c và trên toàn thế gi i là s mnh l ch s có tính chất toàn th gi i ca giai cấp

công nhân thông qua đ i tiên phong l Đảng C ng sản.

1.3.3. Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản đánh dấu sự ra đời của chủ nghĩa xã hội khoa học

Đượ ỷc s u nhim ca nh i cững ngư ng sản và công nhân quc tế, tháng 2

năm 1 ẩm “Tuyên ngôn ca Đả ản” do C.Mác v Ph.Ăngghen soạ848, tác ph ng Cng s n

thảo được công b trưc toàn thế gi u si, đánh dấ  ra đi ca ch ngha Mác vi tư

cách là ch ngha x hi khoa học theo ngha rng.

Tuyên ngôn c ng C ng s n là tác ph n ch y u c a cha Đả  ả ẩm kinh đi  ế   ngha x

hi khoa học. S i c a tác ph u s hình thành v n lý  ra đ  ẩm v đại ny đánh dấ   cơ bả

lun c a ch m ba b ph n h p thành: Tri t h c, Kinh t chính tr   ngha Mác bao g   ợ ế ọ ế ị

học và Ch ngha x hi khoa học. Tuyên ngôn c ng C ng sa Đả  ản còn l cương lnh

chính tr , là kim ch ng c a toàn b phong trào c ng s n và công nhân ị  nam hnh đ    ả

quc t . Tuyên ngôn c ng C ng s n là ng n cế a Đả  ả ọ  d n d t giai c p công nhân và   ấ

nhân dân lao đ c đấ ngha tư bảng toàn thế gii trong cu u tranh chng ch n, giải

phng loi ngưi vnh viễ ảo đản thoát khi mọi áp bc, bóc lt giai cấp, b m cho loài

ngư ợi đư c th c s sng trong hòa bình, t do và hạnh phúc.

Chính Tuyên ngôn c ng C ng s t cách có h a Đả  ản đ nêu v phân tch m 

th ị ng l ch s và lô gic hoàn ch nh v những v n nh , xúc tích và ấn đ cơ bả ất, đầy đ

chặt chẽ t thâu tóm hnhấ ầu như ton b ng lunhữ n đim ca ch  ngha x hi khoa học:

Cuc đấ loi ngưi đ phát trin đếu tranh ca giai cấp trong lịch s n mt giai

đoạ n mà giai cấp công nhân không th t giải phóng mình n ng thếu không đ i giải

phng vnh viễ t v đấn xã hi ra khi tình trạng phân chia giai cấp, áp bc, bóc l u

tranh giai c p. Song, giai c p vô s n không th hoàn thành s m nh l ch s n u không ấ ấ ả    ị  ế

t chc thnh chnh đả ấp, Đảng đượng ca giai c c hình thành và phát trin xuất phát từ

s m nh l ịch s c a giai c p công nhân.  ấ

Lôgic phát tri n t t y u c a xã h a th n ch  ấ ế  i tư sản v cũng l c i đại tư bả 

ngha đ l s p đ ngha tư bả ngha x h s ca ch n và s thng lợi ca ch i là tất

yếu như nhau.

Giai c a v kinh t - xã h i di n cho l ng s n xuấp công nhân, do c đị ị ế i đạ  c lượ ả ất

tiên ti n, có s m nh l ch s tiêu ch ng th i là l ng tiên ế   ị  th  ngha tư bản, đ  c lượ

phong trong quá trình xây d ng ch ng s n.   ngha x hi, ch ngha c ả

Những ngư c đấ ngha tư bải cng sản trong cu u tranh chng ch n, cần thiết

phải thi t l p s liên minh vế   i các l ng dân chc lượ  đ đánh đ chế đ phong kiến

chuyên ch ng th u tranh cho m c tiêu cu i cùng là ch ng ế, đ i không quên đấ    ngha c

sản. Nh i cững ngư ng s n ph i ti n hành cách m ng không ng i có ả ả ế ạ ừng nhưng phả

chiến lược, sách lược khôn khéo và kiên quyết.

Ch ngha x hi khoa học là b phn th hin t p trung nh t tính chính tr -  ấ ị

thc tiễn sinh đng ca ch ngha Mác.

1.2. Các giai đoạ ển cơ bả nghĩa xã hộn phát tri n của chủ i khoa học

1.2.1. C.Mác và Ph.Ăngghen phát triển chủ nghĩa xã hội khoa học

Thời kỳ t n Công xã Pari (1871) ừ 1848 đế

Đây l th tư sả các nưi kỳ ca những s kin ca cách mạng dân ch n ở c Tây

Âu (1848-1852): Qu c t I thành l p (1864); t p n c c xu ế   I, b Tư bả a C.Mác đượ ất

bản (1867). V.I.Lênin đ khẳng định: “từ khi b “Tư bản” ra đi… quan nim duy vt

lịch s không còn là mt gi t n t ả thuyế ữa, mà là m ng minh mt nguyên l đ được ch 

cách khoa h c; và ch t các gi i thích mọ ừng no chng ta chưa tm ra m h no khác đ ả t

cách khoa h c s v n hành và phát tri n c a m t hình thái xã h - c a chính ọ      i no đ 

mt hình thái xã h i, ch không ph i c a sinh ho t c a m c hay m t dân t  ả  ạ  t nư  c,

hoặc th m chí c a m t giai c p n a v.v.., thì ch m duy v t l   ấ ữ ừng đ quan ni  ịch s v n

 l đng ngha vi khoa học xã hi”

. V.I.Lênin cũng khẳng định, b “Tư bản” l tác

ẩm ch y n trình bày ch i khoa h t ng k ếu v cơ bả  ngha x h ọc”

. Trên cơ sở  ết

kinh nghi m cu c cách m ng 1848-1852 c a giai c p công nhân, C.Mác và   ạ  ấ

Ph.Ăngghen tiếp tc phát tri n thêm nhi u n i dung c a ch     ngha x hi khoa h c. Các ọ

nhà sáng l p ch  ngha khoa học đ viết nhiu tác phẩm đ b sung, phát trin các lun

V.I.Lênin, Toàn t p, Nxb. CTQG, 1974, t.1, tr.166 

đim c a ch  ngha x hi khoa học đ được khởi xưng trong tác phẩm “Tuyên ngôn”.

Những tác phẩm tiêu biu: “Ngy mưi tám tháng Sương m ca Lui Bônapactơ” (1852),

“Chiến tranh nông dân ở Đc” (1850), “Cách mạng và phản cách mạng ở Đc” (1851)…

Trong các tác ph ra r c quy n th ng tr ẩm ny, hai ông đ ch ng, đ ginh đượ   ị

v chính trị, giai c p công nhân c p tan bấ ần đ  máy nh nưc tư sản, thiết lp chuyên

chính vô s n. Hai ông b ng v cách m ng không ng ng b ng s k t h p ả  sung tư tưở  ạ ừ   ế ợ

giữa đấ i phong tro đấu tranh ca giai cấp vô sản v u tranh ca giai cấp nông dân; xây

dng kh i liên minh gi a giai c p công nhân và giai c ữ ấ ấp nông dân v xem đ l điu

kin tiên quy t bế ảo đảm cho cuc cách m ng phát tri n không ng i m c tiêu ạ  ừng đ đi t 

cui cùng.

Thời kỳ sau Công xã Pari 1871-1895) (từ

Trên cơ sở ác v Ph.Ănghen phát tri tng kết kinh nghim Công xã Pari, C.M n

ch ngha x h ếu: “Ni khoa học trong các tác phẩm ch y i chiến ở Pháp” (1871),

“Phê phán Cương lnh Gôta” (1875), “Chng Đuyrinh” (1878); “Ngun gc ca gia

đnh, c tư hữ a nh nưc” (1884)…a chế đ u và c

Trong tác ph i chi n n lu m quan tr ng ẩm “N ế ở Pháp”, C.Mác đ phát tri n đi ọ

v phá h y b  máy nh nưc tư sản, rng giai cấp công nhân ch đp tan b máy quan

liêu, không đ máy nh nưc tư sản. Đ i cũng thừp tan toàn b b ng th a nhn Công

xã Pari là m a giai c p công nhân, r t hnh thái nh nưc c ấ t cuc, đ tm ra.

Tác ph m t ng hẩm “Chng Đuyrinh” (1878), tác phẩ  ợp, được Ph.Ăngghen viết

thành ba ph n Tri t h c; Kinh t chính tr và Ch i khoa h c. Trong tác ầ ế ọ ế ị  ngha x h ọ

phẩm ny”, c m ẩm “S phát trin ca ch ngha t phần sau này tách ra thành tác ph

xã h i t t chi ti t nh u ki ừ không tưởng đến khoa học”, trong đ phân tch rấ ế ững đi n

kinh t , chính tr , xã h i và nh ng ti ng, lý lu n tr c ti p cho s i cế ị  ữ n đ tư tưở   ế  ra đ a

ch ngha x hi khoa học. Khi lun chng v s phát trin ca ch ngha x hi từ

không tưởng đế ọc, Ph.Ăngghen đ phân tch v ch ững đin khoa h rõ nh m tích cc,

ti thến b mà các ông k ế ừa trong h c thuy t c i c a th k ọ ế a ba nh không tưởng v đạ  ế ỷ

XIX đ ngha x h ọc. Đánh giá v ngha x h hình thành ch i khoa h giá trị ca ch i

không tưở ? (1902) đ nhn xt: “ch ngha x hng, V.I.Lênin, trong tác phẩm Làm gì i

lý lun Đc không bao gi quên rng nó da vào Xanh Ximông, Phuriê và Ô-oen. Mặc

dù các h c thuy t c ng này có tính ch o t v n thuọ ế a ba nh tư tưở ất ả ưởng, nhưng họ  c

vo hng ngũ nhữ v đạ đ tiên đoán đượng bc trí tu i nhất. Họ c mt cách thiên tài rất

nhiu chân l m ngy nay chng ta đang ch đng đng minh s n ca chúng mt

cách khoa h

ọc”

V.I.Lênin, , Nxb.Ti n b , M.1975, T.6, tr.33. Toàn tập ế 

Khẳng đị ngha x hnh ch i khoa học là mt trong ba b phn hợp thành ch

ngha Mác, các ông đ nêu ra nhi ngha x hm v nghiên cu ca ch i khoa học:

“Nghiên cu nh u kiững đi  ấn l ch sị  v do đ, nghiên cu chính ngay bản ch t ca s

biến đi ấy và bng cách ấy làm cho giai c p hi b c và có s mấ n nay đang bị áp   nh

hoàn thành s nghi y hi c nh u ki n và b n ch t c a s nghi p c p ấ u rõ đượ ững đi  ả ấ    a

chính h - m v c a ch i khoa h c, s hi n v lý lu n cọ đ l nhi    ngha x h ọ  th    a

phong trào vô s .

ản”

Cũng trong tác phẩm ny, hai ông đ d đoán v ơng lai c ngha x h tư a ch i

và ch ng s ng vô chính ph trong n n s n xu t xã h ngha c ản. Đ l khi tnh trạ   ả ấ i

được thay th b ng n n s n xu t có t c, có k ho ch thì nh u ki n s ng ế   ả ấ  ch ế ạ ững đi  

xung quanh con ngư m soát, lc đ con ngư ững ngưi chi phi và ki i trở thành nh i

làm ch c s i b u s sáng t o ra l ch s c a mình  th . Cũng từ lc đ, con ngư t đầ  ạ ị  

mt cách hoàn toàn có ý th c nh y vc. Đ l bư ả ọt c i t c ta con ngư ừ vương qu ất

yếu sang vương quc ca t do.

Mặc dù, vi nh ng c ng hi n tuy t v i c v lý lu n và th c ti n, song c ữ  ế   ả    ễ ả

C.Mác v Ph.Ăngghen không bao gi t cho học thuyết ca mình là mt h thng giáo

điu, “nhấ ến”, trái lạ ần hai ông đ ch rõ đ ch ững “gợi ” t thành bất bi i, nhiu l là nh

cho m ng. Trong L u vi t cho tác ph u tranh giai ọi suy ngh v hnh đ i ni đầ ế ẩm “Đấ

cấp 1848 - 1850 c ng thở Pháp” từ a C.Mác, Ph.Ăngghen đ thẳ n th a nh n sai lừ  ầm

v d báo kh ra c ả năng n a nh ng cuữ c cách m ng vô s n châu Âu, vì lạ ả ở ẽ “Lịch s 

đ ch c đị rõ rng trạng thái phát trin kinh tế trên l a lúc bấy gi còn rất lâu mi chín

i đ phương th ất tư bả xóa b c sản xu n ch ngha”

. Đây cũng chnh l “gợi ”

đ ở V.I.Lênin v các nh tư tư ng lý lun ca giai cấp công nhân tiếp tc b sung và

phát tri n phù h p v u ki n l m  ợ i đi  ịch s i.

Đánh giá v ngha Mác, V.I.Lênin ch rõ: “Họ ch c thuyết ca Mác là học

thuy

ết v t hạn năng v n l m ọc thuy . ết chnh xác”

1.2.2. V.I.Lênin vận dụng và phát triển ch ủ nghĩa xã hội khoa học trong điều kiệ ớn m i

V.I.Lênin (1870-1924) l ngưi đ kế tc mt cách xuất sc s nghi p cách  

mạng và khoa học c p t c b o v , v n da C.Mác v Ph.Ăngghen; tiế  ả   ng và phát tri n 

sáng t o lý lu n ch i khoa h c trong th i m i, th qu c ch ạ   ngha x h ọ i đạ  i đại đế  

ngha v cách mạ ngha Mác đ ginh ưung vô sản; trong hoàn cảnh mà ch thế trong

phong trào công nhân qu c t u ki n ch i t lý lu n tr ế; trong đi   ngha x h ừ  ở thành

hin th c.

Nếu như công lao ca C.Mác v Ph.Ăngghen l phát trin ch ngha x hi từ

C. Mác v Ph.Ăngghen, Toàn tập, Nxb. CTQG, Hà N i 1995, t.20 tr. 393. 

C.Mác v Ph.Ăngghen, Toàn tập, Nxb.CTQG, Hà N i, 1995, t.22, tr.761. 

V.I. Lênin, , Nxb. Ti n b , M.1978, t. 23, tr. 50 Toàn tập ế 

Bấm Tải xuống để xem toàn bộ.

| 1/197

| | Tải xuống

Preview text:

2
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO GIÁO TRÌNH
CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC
(DNH CHO BC ĐI HC - CHUYÊN L LUN CHNH TR)
(Đ sa cha, b sung sau khi dy th đim) 3
Hà Nội - 2019 CHỦ BIÊN: GS. TS Hoàng Chí Bảo
ĐỒNG CHỦ BIÊN: GS. TS Dương Xuân Ngọc PGS. TS Đỗ Thị Thạch
TẬP THỂ TÁC GIẢ GS.TS Hoàng Chí Bảo GS. TS Dương Xuân Ngọc PGS.TS Đỗ Thị Thạch PGS. TS Nguyễn Bá Dương PGS.TS Phạm Công Nhất PGS.TS Đinh Thế Định PGS.TS Đặng Hữu Toàn PGS.TS Lê Hữu Ái PGS.TS Bùi Thị Ngọc Lan PGS.TS Đinh Ngọc Thạch PGS. TS Trần Xuân Dung PGS.TS Lê Văn Đoán PGS. TS Ngô Thị Phượng PGS. TS Nguyễn Chí Hiếu 4 Li ni đu
Chng tôi, tp th các tác giả biên soạn chương trnh v giáo trnh môn Ch
ngha x hi khoa học bc Đại học cho sinh viên các trưng Đại học (chuyên v không
chuyên) xin by t li cảm ơn chân thnh ti các đng ch trong Ban Ch đạo biên
soạn chương trnh v giáo trnh năm môn L lun chnh trị, Ban Tuyên giáo Trung
ương v B Giáo dc v Đo tạo, cảm ơn các nh khoa học trong Hi đng nghim
thu chương trnh v giáo trnh môn Ch ngha x hi khoa học đ gip đ, tạo điu
kin đ chng tôi hon thnh nhim v quan trọng ny. Đặc bit, chng tôi xin chân
thnh cảm ơn các nh khoa học, các chuyên gia trong Hi đng nghim thu đ đng
gp  kiến nhn xt, phê bnh v c những  kiến khuyến nghị đ chng tôi sa chữa,
b sung, hon thin giáo trnh sau nghim thu, phc v đợt tp huấn giảng viên Đại
học theo chương trnh, giáo trnh mi.
Tp bản thảo giáo trnh ny đ được các tác giả sa chữa, b sung theo đng kết
lun ca Hi đng nghim thu ngy 29 tháng 7 năm 2019 tại Ban Tuyên giáo Trung ương.
D các tác giả đ hết sc c gng nhưng chc rng, giáo trnh ny vn không
tránh khi những hạn chế, thiếu st. Mong các đng ch, nhất l các thầy, cô giáo d
lp tp huấn tiếp tc gp  đ các tác giả sa chữa, hon thin mt lần nữa, trưc khi xuất bản. Xin trân trọng cảm ơn. T/M Tp th tác giả GS.TS Hong Ch Bảo 5 Mc lc Trang Li ni đầu
Chương 1 Nhp môn Ch ngha x hi khoa học 7
Chương 2 S mnh lịch s ca giai cấp công nhân 32
Chương 3 Ch ngha x hi v thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi 62
Chương 4 Dân ch x hi ch ngha v Nh nưc x hi ch ngha 82
Chương 5 Cơ cấu x hi - giai cấp v liên minh giai cấp, tầng lp trong 107
thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi
Chương 6 Vấn đ dân tc trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi 127
Chương 7 Vấn đ tôn giáo trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi 150
Chương 8 Vấn đ gia đnh trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi 172 6 Chương 1
NHẬP MÔN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC A. MỤC TIÊU
1. Về kiến thức: Sinh viên có kiến thc cơ bản, h thng v s ra đi, các giai
đoạn phát trin; đi tượng, phương pháp v  ngha ca vic học tp, nghiên cu ch
ngha x hi khoa học, mt trong ba b phn hợp thành ch ngha Mác - Lênin.
2. Về kỹ năng: Sinh viên có khả năng lun chng được khách th v đi tượng
nghiên cu ca mt khoa học và ca mt vấn đ nghiên cu; phân bit được những
vấn đ chính trị- xã hi trong đi sng hin thc.
3. Về tư tưởng: Sinh viên c thái đ tích cc vi vic học tp các môn lý lun
chính trị; có nim tin vào mc tiêu, l tưởng và s thành công ca công cuc đi mi
do Đảng Cng sản Vit Nam khởi x ng ư v lnh đạo B. NỘI DUNG
1. Sự ra đi của Chủ nghĩa xã hội khoa học 1. 1 1 . . . C hủ ngh g ĩ h a a xã x h ộ h i kh k oa o h ọc, c m ột t ron o g n b a b bộ ph p ận ậ h ợp p t hà h n à h h ch c ủ ngh g ĩ h a a M ác á - L ên ê in n
Ch ngha Mác-Lênin là mt th thng nhất giữa lý lun khoa học, h tư tưởng
ca giai cấp công nhân vi những nguyên tc lnh đạo chính trị và thc tiễn đấu tranh
cách mạng. S thng nhất mt cách hữu cơ ca ch ngha Mác-Lênin th hin ở các b
phn hợp thành ca nó là triết học, kinh tế chính trị học và ch ngha x hi khoa học.
Ch ngha x hi khoa học, s th hin v mặt lý lun ca phong trào công nhân,
theo ngha rng là ch ngha Mác- Lênin, lun giải ừ
t các giác đ triết học, kinh tế chính
trị học và chính trị- xã hi v s chuyn biến tất yếu ca xã hi loi ngưi từ ch ngha
tư bản lên ch ngha x hi và ch ngha cng sản .
V.I Lênin đ đánh giá khái quát b “Tư bản”, tác phẩm ch yếu v cơ bản trình
bày ch ngha x hi khoa học… những yếu t từ đ nảy sinh ra chế đ tương lai”1.
Trong tác phẩm “Chng Đuyrinh”, Ph.Ăngghen đ viết ba phần: triết học, kinh tế
1 V.I.Lênin, Toàn tập, Nxb, Tiến b, M. 1974, t.1, tr.226. 7
chính trị và ch ngha x hi khoa học. V.I.Lênin, khi viết tác phẩm “Ba ngun gc, ba
b phn hợp thành ch ngha Mác”, đ khẳng định: “N l ngưi thừa kế chnh đáng
ca tất cả những cái tt đẹp nhất m loi ngưi đ tạo ra hi thế kỷ XIX, đ l triết học
Đc, kinh tế chính trị học Anh và ch ngha x hi Pháp”2.
Chính vì vy, có th khẳng định rng, quá trình xây dng và phát trin học
thuyết ca mnh, trong tư duy các nh kinh đin ca ch ngha Mác - Lênin đ hnh
thành ba b phn: Triết học, Kinh tế chính trị học và Ch ngha x hi khoa học.
Triết học Mác- Lênin
Triết học Mác - Lênin là ch ngha duy vt triết học hoàn bị, nó cung cấp cho
loi ngưi và nhất là cho giai cấp công nhân những công c nhn thc v đại. Vi phát
kiến th nhất là ch ngha duy vt lịch s đ ch ra vic sản xuất kinh tế l cơ sở đ
xem xét s thay đi các chế đ xã hi, từ đ khẳng định s phát trin ca xã hi loài
ngưi là quá trình lịch s t nhiên; s thay đi các hình thái kinh tế- xã hi đ diễn ra
trong lịch s là do s phát trin ca các phương thc sản xuất kế tiếp nhau. Hình thái
kinh tế - xã hi tư bản ch ngha ch là mt trong nấc thang ca s phát trin, nó sẽ
được thay thế bng hình thái kinh tế- xã hi cao hơn, hnh thái kinh tế- xã hi cng sản ch ngha.
Kinh tế chính trị Mác- Lênin
Trên cơ sở quan đim duy vt lịch s khi cho rng, sản xuất vt chất l cơ sở,
nn tảng, là yếu t quyết định s tn tại, vn đng và phát trin ca xã hi, ca lịch s
nhân loại; chế đ kinh tế l cơ sở trên đ kiến trc thượng tầng chính trị được xây
dng lên, C.Mác v Ph. Ăngghen đ đi sâu nghiên cu s vn đng ca xã hi tư bản. Tác phẩm chính ca C M
. ác là b "Tư bản" được dnh riêng đ nghiên cu chế đ kinh
tế ca xã hi tư bản ch ngha.
Vi phát kiến th hai - học thuyết giá trị thặng dư, bản chất bóc lt giá trị thặng
dư ca giai cấp tư sản đ được bóc trần v địa vị thc s ca giai cấp công nhân đ
được lun giải mt cách khoa học. V.I.Lênin khẳng định: “Ch có học thuyết kinh tế
ca Mác l đ giải thch được địa vị thc s ca giai cấp công nhân trong toàn b chế
đ tư bản ch ngha”1.
Chủ nghĩa x hội khoa học
Vi phát kiến th ba - s mnh lịch s thế gii ca giai cấp công nhân, ch
ngha x hi khoa học ra đi là thành quả lý lun nhất quán v logic vi Triết học,
2 V.I.Lênin, Sđd, 1980, t.23, tr.50.
1 V.I.Lênin, Sđd, 1980, t.23, tr.58 8
Kinh tế chính trị Mác - Lênin, vừa b sung, vừa hoàn chnh và làm sâu sc v cân đi học thuyết Mác- Lênin.
Ch ngha x hi khoa học vi tư cách là khoa học v những quy lut và tính
quy lut chính trị - xã hi ca quá trình chuyn biến từ xã hi tư bản ch ngha lên x
hi cng sản ch ngha m giai đoạn đầu là ch ngha x hi, được xem là mt trong
ba b phn hợp thành ch ngha Mác - Lênin; là h thng lý lun chính trị- xã hi ca
ch ngha Mác- Lênin, trc tiếp làm rõ mc tiêu cui cng v con đưng giải phóng xã
hi, giải phng con ngưi, đng thi lun giải mt cách khoa học v lc lượng ch đạo
ca quá trnh đ l giai cấp công nhân có s mnh lịch s ca mình là xây dng ch
ngha x hi, ch ngha cng sản. V.I.Lênin đ đánh giá: “Đim ch yếu trong học
thuyết ca Mác là ở chỗ nó làm sáng rõ vai trò lịch s thế gii ca giai cấp công nhân
l ngưi xây dng xã hi xã hi ch ngha”1.
1.2. Hoàn cảnh lịch sử ra đời Chủ nghĩa xã hội khoa học
1.2.1. Điều kin kinh tế - xã hội
Vào những năm 40 ca thế kỷ XIX, cuc cách mạng công nghip phát trin
mạnh mẽ tạo nên nn đại công nghip. Nn đại công nghip cơ kh lm cho phương
thc sản xuất tư bản ch ngha c bưc phát trin vượt bc. Trong tác phẩm “Tuyên
ngôn của Đảng Cộng sản”, C.Mác v Ph.Ăngghen đánh giá: “Giai cấp tư sản trong
quá trình thng trị giai cấp chưa đầy mt thế kỷ đ tạo ra mt lc lượng sản xuất nhiu
hơn v đ s hơn lc lượng sản xuất ca tất cả các thế h tr c
ư đây gp lại”2. Cùng
vi quá trình phát trin ca nn đại công nghip, s ra đi hai hai giai cấp cơ bản, đi
lp v lợi ch, nhưng nương ta vào nhau: giai cấp tư sản và giai cấp công nhân. Cũng
từ đây, cuc đấu tranh ca giai cấp công nhân chng lại s thng trị áp bc ca giai
cấp tư sản, biu hin v mặt xã hi ca mâu thun ngày càng quyết lit giữa lc lượng
sản xuất mang tính chất xã hi vi quan h sản xuất da trên chế đ chiếm hữu tư
nhân tư bản ch ngha v tư liu sản xuất. Do đ, nhiu cuc khởi ngha, nhiu phong
tro đấu tranh đ bt đầu và từng bưc có t chc và trên quy mô rng khp. Phong
trào Hiến chương ca những ngưi lao đng ở nưc Anh diễn ra trên 10 năm (1836 -
1848); Phong trào công nhân dt ở thành ph Xi-lê-di, nưc Đc diễn ra năm 1844.
Đặc bit, phong trào công nhân dt thành ph Li-on, nưc Pháp diễn ra vo năm 1831
v năm 1834 đ c tnh chất chính trị rõ nét. Nếu năm 1831, phong tro đấu tranh ca
giai cấp công nhân Li-on giương cao khẩu hiu thuần túy có tính chất kinh tế “sng có
vic làm hay là chết trong đấu tranh” th đến năm 1834, khẩu hiu ca phong tro đ
chuyn sang mc đch chnh trị: “Cng hòa hay là chết”.
S phát trin nhanh chóng có tính chính trị công khai ca phong trào công nhân
1 V.I.Lênin, Sđd, 1980, t.23, tr.1.
2 C. Mác v Ph.Ăngghen, Toàn tập, Nxb CTQG, Hà Ni, 1995, t. 4, tr. 603. 9
đ minh chng, lần đầu tiên, giai cấp công nhân xuất hin như mt lc lượng chính trị
đc lp vi những yêu sách kinh tế, chính trị riêng ca mnh v đ bt đầu hưng
thẳng mũi nhọn ca cuc đấu tranh vào kẻ thù chính ca mình là giai cấp tư sản. S
ln mạnh ca phong tro đấu tranh ca giai cấp công nhân đòi hi mt cách bc thiết
phải có mt h thng lý lun soi đưng và mt cương lnh chnh trị làm kim ch nam cho hnh đng.
Điu kin kinh tế - xã hi ấy không ch đặt ra yêu cầu đi vi các nhà tư tưởng
ca giai cấp công nhân mà còn là mảnh đất hin thc cho s ra đi mt lý lun mi,
tiến b - ch ngha x hi khoa học.
1.2.2. Tiền đề khoa học tự nhiên và tư tưởng lý luận
Tiền đề khoa học tự nhiên
Sau thế kỷ ánh sáng, đến đầu thế kỷ XIX, nhân loại đ đạt nhiu thnh tu to
ln trên lnh vc khoa học, tiêu biu l ba phát minh tạo nn tảng cho phát trin tư duy
l lun. Trong khoa học t nhiên, những phát minh vạch thi đại trong vt l học v
sinh học đ tạo ra bưc phát trin đt phá c tnh cách mạng: Học thuyết Tiến hóa
(1859) ca ngưi Anh Charles Robert Darwin (1809-1882); Định luật Bảo toàn và
chuyn hóa năng lượng (1842-1845), ca ngưi Nga Mikhail Vasilyevich Lomonosov
(1711- 1765) v Ngưi Đc Julius Robert Mayer (1814 -1878); Học thuyết tế bào
(1838-1839) ca nh thc vt học ngưi Đc Matthias Jakob Schleiden (1804-1881)
v nh vt l học ngưi Đc Theodor Schwam (1810 - 1882). Thnh tu ca những
phát minh ny l tin đ khoa học cho s ra đi ca ch ngha duy vt bin chng v
ch ngha duy vt lịch s, cơ sở phương pháp lun cho các nh sáng lp ch ngha x
hi khoa học nghiên cu những vấn đ l lun chnh trị- x hi đương thi.
Tiền đề tư tưởng lý luận
Cùng vi s phát trin ca khoa học t nhiên, khoa học xã hi cũng c những
thành tu đáng ghi nhn, trong đ c triết học c đin Đc vi tên tui ca các nhà
triết học v đại: Ph.Hêghen (1770 -1831) v L. Phoiơbc (1804 - 1872); kinh tế chính
trị học c đin Anh vi A.Smith (1723-1790) và D.Ricardo (1772-1823); ch ngha x
hi không tưởng Pháp m đại biu là Xanh Ximông (1760-1825), S.Phuriê (1772-
1837) và R.O-en (1771-1858)1.
Những tư tưởng xã hi ch ngha không tưởng Pháp thế kỷ XIX, s kế thừa và
phát trin những mầm mng, khuynh hưng tư tưởng xã hi ch ngha không tưởng
1 R.O-en (1771-1858) l ngưi Anh nhưng theo trưng phái ch ngha x hi không tưởng phê phán Pháp. 10
thi c đại, trung đại, những tư tưởng xã hi ch ngha không tưởng thế kỷ XVI-
XVIII, đ c những giá trị nhất định: 1) Th hin tinh thần phê phán, lên án chế đ
quân ch chuyên chế và chế đ tư bản ch ngha đầy bất công, xung đt, ca cải
khánh kit, đạo đc đảo ln, ti ác gia tăng; 2) đ đưa ra nhiu lun đim có giá trị
v xã hi tương lai: v t chc sản xuất và phân phi sản phẩm xã hi; vai trò ca
công nghip và khoa học - kỹ thut; yêu cầu xóa b s đi lp giữa lao đng chân tay
v lao đng trí óc; v s nghip giải phóng ph nữ và v vai trò lịch s ca nhà
nưc…; 3) chnh những tư tưởng có tính phê phán và s dấn thân trong thc tiễn ca
các nhà xã hi ch ngha không tưởng, trong chừng mc, đ thc tnh giai cấp công
nhân v ngưi lao đng trong cuc đấu tranh chng chế đ quân ch chuyên chế và
chế đ tư bản ch ngha đầy bất công, xung đt .
Tuy nhiên, những tư tưởng xã hi ch ngha không tưởng phê phán còn không
ít những hạn chế hoặc do điu kin lịch s, hoặc do chính s hạn chế v tầm nhìn và
thế gii quan ca những nh tư tưởng. Chẳng hạn, không giải thch được bản chất ca
chế đ làm thuê trong chế đ tư bản; không phát hin ra được quy lut vn đng và
phát trin ca xã hi loi ngưi nói chung và ca ch ngha tư bản nói riêng; không
phát hin ra lc lượng xã hi tiên phong có s mnh thc hin cuc chuyn biến cách
mạng từ ch ngha tư bản lên ch ngha cng sản, đ l giai cấp công nhân; chưa ch ra
được những bin pháp hin thc cải tạo xã hi áp bc, bóc lt, bất công đương thi,
xây dng xã hi mi tt đẹp. V.I.Lênin trong tác phẩm “Ba ngun gc, ba b phn hợp
thành ch ngha Mác” đ nhn xét: ch ngha x hi không tưởng không th vạch ra
được li thoát thc s. Nó không giải thch được bản chất ca chế đ làm thuê trong
chế đ tư bản, cũng không phát hin ra được những quy lut phát trin ca chế đ tư
bản v cũng không tm được lc lượng xã hi có khả năng trở thnh ngưi sáng tạo ra
xã hi mi. Chính vì những hạn chế ấy, mà ch ngha x hi không tưởng phê phán
ch dừng lại ở mc đ mt học thuyết xã hi ch ngha không tưởng. Song vượt lên tất
cả, những giá trị khoa học, cng hiến ca các nh tư tưởng đ tạo ra tin đ tư tưởng -
lý lun, đ C.Mác v Ph.Ănghen kế thừa những hạt nhân hợp lý, lọc b những bất hợp
lý, xây dng và phát trin khoa học, sáng tạo và cách mạng ca mình, ch ngha x hi khoa học.
1.3. Vai trò của C. Mác và Ph. Ăngghen
C.Mác (1818-1883) v Ph.Ăngghen (1820-1895) trưởng thành ở Đc, đất nưc
có nn triết học phát trin rc r vi thành tu ni bt là ch ngha duy vt ca
L.Phoiơbc và phép bin chng ca V.Ph.Hêghen. Bng trí tu uyên bác, bng hoạt
đng lý lun gn lin vi hoạt đng thc tiễn, C.Mác v Ph.Ăngghen đ tiếp thu các
giá trị ca nn triết học c đin v kho tng tư tưởng lý lun mà các thế h đi trưc; s
dấn thấn trong phong tro đấu tranh ca giai cấp công nhân v nhân dân lao đng… tất
cả những điu đ đ tạo cơ hi cho các ông đến vi nhau, trở thành những nhà khoa
học thiên tài, những nhà cách mạng v đại nhất thi đại. Trên cơ sở kế thừa các giá trị 11
khoa học trong kho tng tư tưởng - lý lun ca nhân loại, quan sát, phân tích vi mt
tinh thần khoa học những s kin đang diễn ra… đ cho php các ông từng bưc phát
trin học thuyết ca mnh, đưa các giá trị tư tưởng lý lun, trong đ tư tưởng xã hi
ch ngha, phát trin lên mt trnh đ mi v chất - ch ngha x hi khoa học.
1.3.1. Sự chuyển biến lập trường triết học và lập trường chính trị
Thoạt đầu, khi bưc vào hoạt đng khoa học, C.Mác v Ph.Ăngghen l hai
thành viên tích cc ca câu lạc b Hêghen trẻ và chịu ảnh hưởng ca quan đim triết
học ca Hêghen v Phoiơbc. Vi nhãn quan khoa học uyên bác, các ông đ sm
nhn thấy những mặt tích cc và hạn chế trong triết học ca Hêghen v Phoiơbc.Vi
triết học ca Hêghen, tuy mang quan đim duy tâm, nhưng cha đng “cái hạt nhân”
hợp lý ca phép bin chng; còn đi vi triết học ca Phoiơbc, tuy mang nặng quan
đim siêu hình, song ni dung lại thấm nhuần quan nim duy vt. C.Mác và
Ph.Ăngghen đ kế thừa “cái hạt nhân hợp l”, cải tạo và loại b cải v t ầ h n bí duy tâm
ca triết học Hêghen đ xây dng nên lý thuyết mi ca phép bin chng. Hai ông
cũng kế thừa ch ngha duy vt ca Phoiơbc, khc phc tính siêu hình và những hạn
chế lịch s khác đ xây dng lý lun mi ca ch ngha duy vt .
Vi C.Mác, từ đầu 1842 đến tháng 3/1843, làm vic ở báo Sông Ranh, ông đ
viết nhiu bài báo tranh lun v những v “ăn cp gỗ”, đ vạch trần bản chất v lợi ca
giai cấp thng trị và th hin s thông cảm vi tnh cảnh kh cc ca nông dân. Từ
cui năm 1843 đến 4/1844. C.Mác viết “Gp phần phê phán triết học pháp quyn ca
Hêghen - Li ni đầu (1844)”. Ở tác phẩm này th hin rõ s chuyn biến từ thế gii
quan duy tâm sang thế gii quan duy vt, từ lp trưng dân ch cách mạng sang lp
trưng cng sản ch ngha .
Đi vi Ph.Ăngghen, từ năm 1841 đến 1842 cơ bản vn đng trên lp trưng
thế gii quan duy tâm, tuy nhiên, Ph.Ăngghen cũng đ thấy được mâu thun giữa giữa
tinh thần cách mạng trong phương pháp vi s bảo th, khép kín trong h thng triết
học Hêghen, đng thi thấy tính thiếu trit đ trong triết học ca L.Phoiơbc. Cui
1843. Ph.Ăngghen viết “Tình cảnh nước Anh”; “Lược khảo khoa kinh tế - chính trị”. Ở
những tác phẩm ny đ th hin rõ s chuyn biến từ thế gii quan duy tâm sang thế
gii quan duy vt, từ lp trưng dân ch cách mạng sang lp trưng cng sản ch ngha ca Ph.Ăngghen.
Ch trong mt thi gian ngn (từ 1843-1848) vừa hoạt đng thc tiễn, vừa
nghiên cu khoa học, C.Mác v Ph.Ăngghen đ c nhiu tác phẩm ln “Thi trẻ” th
hin quá trình chuyn biến lp trưng triết học và lp trưng chính trị và từng bưc
cng c, dt khoát, kiên định, nhất quán và vững chc lp trưng duy vt, bin chng,
mà nếu không có s chuyn biến này chc chn sẽ không có Ch ngha x hi khoa
học. Có th nêu mt s tác phẩm tiêu biu nhất th hin s trưởng thành v nhn thc 12
khoa học và s chuyn biến lp trưng triết học và lp trưng chính trị ca hai ông
trong thi gian ny: “Gp phần phê phán triết học pháp quyn ca Hêghen” (C.Mác,
1843); “Gp phần phê phán kinh tế chính trị học” (Ph.Ăngghen, 1844); “Bản thảo kinh
tế triết học năm 1844” (C.Mác, 1844 ); “Gia đnh thần thánh” (C.Mác v Ph.Ăngghen,
1844-1845); “Tnh cảnh giai cấp lao đng ở Anh” (Ph.Ăngghen, 1845); “H tư tưởng
Đc” (C.Mác v Ph.Ăngghen, 1845-1946 ); “S khn cùng ca triết học”
(C.Mác,1847); “Những nguyên lý ca ch ngha cng sản” (Ph.Ăngghen, 1847);
“Điu l ca Đng minh những ngưi cng sản” (C.Mác v Ph.Ăngghen, 1847)…
1.3.2. Ba phát kiến vĩ đại của C.Mác và Ph.Ăngghen
Chủ nghĩa duy vật lịch s
Trên cơ sở kế thừa “cái hạt nhân hợp l” ca phép bin chng và lọc b quan
đim duy tâm, thần bí ca triết học Hêghen; kế thừa những giá trị duy vt và loại b
quan đim siêu hình ca triết học Phoiơbc, đng thi nghiên cu nhiu thành tu
khoa học t nhiên, C.Mác v Ph.Ăngghen đ sáng lp “Học thuyết duy vt bin
chng”, vi  ngha như phương pháp lun chung nhất đ nghiên cu xã hi tư bản
ch ngha, từ đ sáng lp ra mt trong những học thuyết khoa học ln nhất mang ý
ngha vạch thi đại cho khoa học xã hi phát trin lên tầm cao mi: “Học thuyết duy
vt lịch s”, m ni dung cơ bản ca nó là lý lun v “hnh thái kinh tế - xã hi”, ch ra
bản chất ca s vn đng và phát trin ca xã hi loi ngưi. Ch ngha duy vt lịch s
là phát kiến v đại th nhất ca C.Mác v Ph.Ăngghen; l cơ sở v mặt triết học đ
nghiên cú xã hi tư bản ch ngha v khẳng định s sp đ ca ch ngha tư bản và
s thng lợi ca ch ngha x hi, ch ngha cng sản là tất yếu như nhau.
Học thuyết về giá trị thặng dư
Từ vic phát hin ra ch ngha duy vt lịch s, C. Mác v Ph. Ăngghen đi sâu
nghiên cu nn sản xuất công nghip và nn kinh tế tư bản ch ngha. Chnh trong quá
trình nghiên cu khoa học gn vi hoạt đng thc tiễn trong phong trào công nhân,
C.Mác v Ph.Ănghen đ sáng tạo ra b “Tư bản”, m giá trị to ln nhất l “Học thuyết
v giá trị thặng dư”. Học thuyết ny đ ch rõ bản chất ca chế đ làm thuê trong chế
đ tư bản; đ chng minh mt cách khoa v loại “hng ha đặc bit”, hng ha sc lao
đng ca công nhân m nh tư bản, giai cấp tư sản đ mua v c những th đoạn tinh
vi chiếm đoạt ngày càng ln “giá trị thặng dư” được sinh ra nh bóc lt sc lao đng
ca công nhân. Chnh đ l nguyên nhân cơ bản làm cho mâu thun giữa giai cấp công
nhân và giai cấp tư sản tăng lên không th dung hòa trong khuôn kh ch ngha tư bản.
Học thuyết giá trị thặng dư, phát kiến v đại th hai ca C.Mác v Ph.Ăngghhen, l s
lun chng khoa học v phương din kinh tế khẳng định cuc đấu tranh ca giai cấp
công nhân chng giai cấp tư sản diễn ra ngay từ đầu và s dit vong ca ch ngha tư
bản và s ra đi ca ch ngha x hi là tất yếu như nhau.
Học thuyết về sứ mnh lịch s toàn thế giới của giai cấp công nhân 13
Trên cơ sở hai phát kiến v đại là ch ngha duy vt lịch s và học thuyết v giá
trị thặng dư, C.Mác v Ph.Ăngghen đ c phát kiến v đại th ba, s mnh lịch s toàn
thế gii ca giai cấp công nhân. Vi phát kiến này, hạn chế có tính lịch s ca ch
ngha x hi không tưởng do không ch ra được lc lượng xã hi có khả năng trở thành
ngưi sáng tạo ra xã hi mi đ được khc phc mt cách trit đ. Chính vì vy, phát
kiến thc ba ca C. Mác và Ph. Angghen, học thuyết v s mnh lịch s toàn thế gii
ca giai cấp công nhân đ lun chng v sâu sc, bản chất v phương din chính trị - xã
hi ca s dit vong không tránh khi ca ch ngha tư bản và s ra đi tất yếu ca ch ngha x hi.
Trong xã hi tư bản, mâu thun v mặt kinh tế đ biu hin ra thành mâu thun
chính trị giữa giai cấp công nhân và giai cấp tư sản- hai giai cấp có vai trò ni bt nhất,
đi lp trc tiếp v lợi ích và mâu thun ngày càng gay gt trong sut thi gian tn tại
và phát trin ca ch ngha tư bản. Giai cấp tư sản, nh nưc ca nó vn thưng xuyên
phải “điu chnh, thch nghi” v kinh tế vi giai cấp công nhân mt cách tạm thi,
song mâu thun này không th giải quyết trit đ, nếu không có thng lợi ca cách
mạng xã hi ch ngha. Lnh đạo, t chc thng lợi cách mạng xã hi ch ngha ở mỗi
nưc và trên toàn thế gii là s mnh lịch s có tính chất toàn thế gii ca giai cấp
công nhân thông qua đi tiên phong l Đảng Cng sản.
1.3.3. Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản đánh dấu sự ra đời của chủ nghĩa xã hội khoa học
Được s uỷ nhim ca những ngưi cng sản và công nhân quc tế, tháng 2
năm 1848, tác phẩm “Tuyên ngôn ca Đảng Cng sản” do C.Mác v Ph.Ăngghen soạn
thảo được công b trưc toàn thế gii, đánh dấu s ra đi ca ch ngha Mác vi tư
cách là ch ngha x hi khoa học theo ngha rng.
Tuyên ngôn ca Đảng Cng sản là tác phẩm kinh đin ch yếu ca ch ngha x
hi khoa học. S ra đi ca tác phẩm v đại ny đánh dấu s hình thành v cơ bản lý
lun ca ch ngha Mác bao gm ba b phn hợp thành: Triết học, Kinh tế chính trị
học và Ch ngha x hi khoa học. Tuyên ngôn ca Đảng Cng sản còn l cương lnh
chính trị, là kim ch nam hnh đng ca toàn b phong trào cng sản và công nhân
quc tế. Tuyên ngôn ca Đảng Cng sản là ngọn c dn dt giai cấp công nhân và
nhân dân lao đng toàn thế gii trong cuc đấu tranh chng ch ngha tư bản, giải
phng loi ngưi vnh viễn thoát khi mọi áp bc, bóc lt giai cấp, bảo đảm cho loài ngưi đ ợ
ư c thc s sng trong hòa bình, t do và hạnh phúc.
Chính Tuyên ngôn ca Đảng Cng sản đ nêu v phân tch mt cách có h
thng lịch s và lô gic hoàn chnh v những vấn đ cơ bản nhất, đầy đ, xúc tích và
chặt chẽ nhất thâu tóm hầu như ton b những lun đim ca ch ngha x hi khoa học:
Cuc đấu tranh ca giai cấp trong lịch s loi ngưi đ phát trin đến mt giai 14
đoạn mà giai cấp công nhân không th t giải phóng mình nếu không đng thi giải
phng vnh viễn xã hi ra khi tình trạng phân chia giai cấp, áp bc, bóc lt v đấu
tranh giai cấp. Song, giai cấp vô sản không th hoàn thành s mnh lịch s nếu không
t chc thnh chnh đảng ca giai cấp, Đảng được hình thành và phát trin xuất phát từ
s mnh lịch s ca giai cấp công nhân.
Lôgic phát trin tất yếu ca xã hi tư sản v cũng l ca thi đại tư bản ch
ngha đ l s sp đ ca ch ngha tư bản và s thng lợi ca ch ngha x hi là tất yếu như nhau.
Giai cấp công nhân, do c địa vị kinh tế - xã hi đại din cho lc lượng sản xuất
tiên tiến, có s mnh lịch s th tiêu ch ngha tư bản, đng thi là lc lượng tiên
phong trong quá trình xây dng ch ngha x hi, ch ngha cng sản.
Những ngưi cng sản trong cuc đấu tranh chng ch ngha tư bản, cần thiết
phải thiết lp s liên minh vi các lc lượng dân ch đ đánh đ chế đ phong kiến
chuyên chế, đng thi không quên đấu tranh cho mc tiêu cui cùng là ch ngha cng
sản. Những ngưi cng sản phải tiến hành cách mạng không ngừng nhưng phải có
chiến lược, sách lược khôn khéo và kiên quyết.
Ch ngha x hi khoa học là b phn th hin tp trung nhất tính chính trị -
thc tiễn sinh đng ca ch ngha Mác.
1.2. Các giai đoạn phát triển cơ bản của chủ nghĩa xã hội khoa học
1.2.1. C.Mác và Ph.Ăngghen phát triển chủ nghĩa xã hội khoa học
Thời kỳ từ 1848 đến Công xã Pari (1871)
Đây l thi kỳ ca những s kin ca cách mạng dân ch tư sản ở các nưc Tây
Âu (1848-1852): Quc tế I thành lp (1864); tp I, b Tư bản ca C.Mác được xuất
bản (1867). V.I.Lênin đ khẳng định: “từ khi b “Tư bản” ra đi… quan nim duy vt
lịch s không còn là mt giả thuyết nữa, mà là mt nguyên l đ được chng minh mt
cách khoa học; và chừng no chng ta chưa tm ra mt cách no khác đ giải thích mt
cách khoa học s vn hành và phát trin ca mt hình thái xã hi no đ - ca chính
mt hình thái xã hi, ch không phải ca sinh hoạt ca mt nưc hay mt dân tc,
hoặc thm chí ca mt giai cấp nữa v.v.., thì chừng đ quan nim duy vt lịch s vn
c l đng ngha vi khoa học xã hi”1. V.I.Lênin cũng khẳng định, b “Tư bản” l tác
phẩm ch yếu v cơ bản trình bày ch ngha x hi khoa học”2. Trên cơ sở tng kết
kinh nghim cuc cách mạng 1848-1852 ca giai cấp công nhân, C.Mác và
Ph.Ăngghen tiếp tc phát trin thêm nhiu ni dung ca ch ngha x hi khoa học. Các
nhà sáng lp ch ngha khoa học đ viết nhiu tác phẩm đ b sung, phát trin các lun
1 V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb. CTQG, 1974, t.1, tr.166
2 V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb. CTQG, 1974, t.1, tr.166 15
đim ca ch ngha x hi khoa học đ được khởi xưng trong tác phẩm “Tuyên ngôn”.
Những tác phẩm tiêu biu: “Ngy mưi tám tháng Sương m ca Lui Bônapactơ” (1852),
“Chiến tranh nông dân ở Đc” (1850), “Cách mạng và phản cách mạng ở Đc” (1851)…
Trong các tác phẩm ny, hai ông đ ch ra rng, đ ginh được quyn thng trị
v chính trị, giai cấp công nhân cần đp tan b máy nh nưc tư sản, thiết lp chuyên
chính vô sản. Hai ông b sung tư tưởng v cách mạng không ngừng bng s kết hợp
giữa đấu tranh ca giai cấp vô sản vi phong tro đấu tranh ca giai cấp nông dân; xây
dng khi liên minh giữa giai cấp công nhân và giai cấp nông dân v xem đ l điu
kin tiên quyết bảo đảm cho cuc cách mạng phát trin không ngừng đ đi ti mc tiêu cui cùng.
Thời kỳ sau Công xã Pari (từ 1871-1895)
Trên cơ sở tng kết kinh nghim Công xã Pari, C.Mác v Ph.Ănghen phát trin
ch ngha x hi khoa học trong các tác phẩm ch yếu: “Ni chiến ở Pháp” (1871),
“Phê phán Cương lnh Gôta” (1875), “Chng Đuyrinh” (1878); “Ngun gc ca gia
đnh, ca chế đ tư hữu và ca nh nưc” (1884)…
Trong tác phẩm “Ni chiến ở Pháp”, C.Mác đ phát trin lun đim quan trọng
v phá hy b máy nh nưc tư sản, rng giai cấp công nhân ch đp tan b máy quan
liêu, không đp tan toàn b b máy nh nưc tư sản. Đng thi cũng thừa nhn Công
xã Pari là mt hnh thái nh nưc ca giai cấp công nhân, rt cuc, đ tm ra.
Tác phẩm “Chng Đuyrinh” (1878), tác phẩm tng hợp, được Ph.Ăngghen viết
thành ba phần Triết học; Kinh tế chính trị và Ch ngha x hi khoa học. Trong tác
phẩm ny”, c mt phần sau này tách ra thành tác phẩm “S phát trin ca ch ngha
xã hi từ không tưởng đến khoa học”, trong đ phân tch rất chi tiết những điu kin
kinh tế, chính trị, xã hi và những tin đ tư tưởng, lý lun trc tiếp cho s ra đi ca
ch ngha x hi khoa học. Khi lun chng v s phát trin ca ch ngha x hi từ
không tưởng đến khoa học, Ph.Ăngghen đ phân tch v ch rõ những đim tích cc,
tiến b mà các ông kế thừa trong học thuyết ca ba nh không tưởng v đại ca thế kỷ
XIX đ hình thành ch ngha x hi khoa học. Đánh giá v giá trị ca ch ngha x hi
không tưởng, V.I.Lênin, trong tác phẩm Làm gì? (1902) đ nhn xt: “ch ngha x hi
lý lun Đc không bao gi quên rng nó da vào Xanh Ximông, Phuriê và Ô-oen. Mặc
dù các học thuyết ca ba nh tư tưởng này có tính chất ảo tưởng, nhưng họ vn thuc
vo hng ngũ những bc trí tu v đại nhất. Họ đ tiên đoán được mt cách thiên tài rất
nhiu chân l m ngy nay chng ta đang chng minh s đng đn ca chúng mt cách khoa học”1.
1 V.I.Lênin, Toàn tập, Nxb.Tiến b, M.1975, T.6, tr.33. 16
Khẳng định ch ngha x hi khoa học là mt trong ba b phn hợp thành ch
ngha Mác, các ông đ nêu ra nhim v nghiên cu ca ch ngha x hi khoa học:
“Nghiên cu những điu kin lịch s v do đ, nghiên cu chính ngay bản chất ca s
biến đi ấy và bng cách ấy làm cho giai cấp hin nay đang bị áp bc và có s mnh
hoàn thành s nghip ấy hiu rõ được những điu kin và bản chất ca s nghip ca
chính họ - đ l nhim v ca ch ngha x hi khoa học, s th hin v lý lun ca phong trào vô sản”2.
Cũng trong tác phẩm ny, hai ông đ d đoán v t ơng ư
lai ca ch ngha x hi
và ch ngha cng sản. Đ l khi tnh trạng vô chính ph trong nn sản xuất xã hi
được thay thế bng nn sản xuất có t chc, có kế hoạch thì những điu kin sng
xung quanh con ngưi chi phi và kim soát, lc đ con ngưi trở thành những ngưi
làm ch thc s. Cũng từ lc đ, con ngưi bt đầu s sáng tạo ra lịch s ca mình
mt cách hoàn toàn có ý thc. Đ l bưc nhảy vọt ca con ngưi từ vương quc tất
yếu sang vương quc ca t do.
Mặc dù, vi những cng hiến tuyt vi cả v lý lun và thc tiễn, song cả
C.Mác v Ph.Ăngghen không bao gi t cho học thuyết ca mình là mt h thng giáo
điu, “nhất thành bất biến”, trái lại, nhiu lần hai ông đ ch rõ đ ch là những “gợi ”
cho mọi suy ngh v hnh đng. Trong Li ni đầu viết cho tác phẩm “Đấu tranh giai
cấp ở Pháp” từ 1848 - 1850 ca C.Mác, Ph.Ăngghen đ thẳng thn thừa nhn sai lầm
v d báo khả năng n ra ca những cuc cách mạng vô sản ở châu Âu, vì lẽ “Lịch s
đ ch rõ rng trạng thái phát trin kinh tế trên lc địa lúc bấy gi còn rất lâu mi chín
mui đ xóa b phương thc sản xuất tư bản ch ngha”1. Đây cũng chnh l “gợi ”
đ V.I.Lênin v các nh tư tưởng lý lun ca giai cấp công nhân tiếp tc b sung và
phát trin phù hợp vi điu kin lịch s mi .
Đánh giá v ch ngha Mác, V.I.Lênin ch rõ: “Học thuyết ca Mác là học
thuyết vạn năng v n l mt học thuyết chnh xác”2.
1.2.2. V.I.Lênin vận dụng và phát triển chủ nghĩa xã hội khoa học trong điều kiện ớ m i
V.I.Lênin (1870-1924) l ngưi đ kế tc mt cách xuất sc s nghip cách
mạng và khoa học ca C.Mác v Ph.Ăngghen; tiếp tc bảo v, vn dng và phát trin
sáng tạo lý lun ch ngha x hi khoa học trong thi đại mi, thi đại đế quc ch
ngha v cách mạng vô sản; trong hoàn cảnh mà ch ngha Mác đ ginh ưu thế trong
phong trào công nhân quc tế; trong điu kin ch ngha x hi từ lý lun trở thành hin thc.
Nếu như công lao ca C.Mác v Ph.Ăngghen l phát trin ch ngha x hi từ
2 C. Mác v Ph.Ăngghen, Toàn tập, Nxb. CTQG, Hà Ni 1995, t.20 tr. 393.
1 C.Mác v Ph.Ăngghen, Toàn tập, Nxb.CTQG, Hà Ni, 1995, t.22, tr.761.
2 V.I. Lênin, Toàn tập, Nxb. Tiến b, M.1978, t. 23, tr. 50 17

Giao trình ôn tập môn nhập môn chủ nghĩa xã hội khoa học(P2) | Học viện phụ nữ Việt Nam

Thông tin :

Tài liệu liên quan:

Cơ cấu xã hội-giai cấp trong thời kì quá độ - Chủ nghĩa xã hội khoa học | Học viện Phụ nữ Việt Nam

Hình thức Nhà nước - Chủ nghĩa xã hội khoa học | Học viện Phụ nữ Việt Nam

Đặc điểm quá độ lên chủ nghĩa xã hội - Chủ nghĩa xã hội khoa học | Học viện Phụ nữ Việt Nam

Bài tập chương 5 + 6 + 7 - Chủ nghĩa xã hội khoa học | Học viện Phụ nữ Việt Nam

Bài tập chương 3 - Chủ nghĩa xã hội khoa học | Học viện Phụ nữ Việt Nam