HÌNH THỨC TỔ CHỨC DẠY HỌC. I. Khái niệm:
- Hình thức tổ chức dạy học là hình thức tác động qua lại giữa hoạt động dạy và
hoạt động dạy, sự phối hợp chặt chẽ giữa giáo viên và học sinh được thực hiện
theo một trật tự và một số chế độ xác định. Trong đó hoạt động dạy và hoạt động
học thống nhất biện chứng với nhau.
- Mỗi hình thức tổ chức dạy học được xác định tùy thuộc vào những mối quan hệ
của các yếu tố cơ bản như:
 Dạy học có tính chất tập thể hay cá nhân: hình thức TCDH cá nhân, học nhóm, học toàn lớp.
 Mức độ hoạt động độc lập của cá nhân trong quá trình chiễm lĩnh tri thức, kĩ
năng: bài lên lớp, bài thảo luận, bài luyện tập, rèn kỹ năng, lỹ xảo, …
 Phương thức chiếm lĩnh, tổ chức và điều khiển hoạt động của học sinh.
 Mục tiêu cần đạt của bài học: bài lĩnh hội tri thức mới, bài luyện tập, bài ôn tập, bài kiểm tra,…
 Địa điểm và thời gian học tập: học ở nhà, học tại lớp, tại phòng thí nghiệm, …
II. Các hình thức dạy học cơ bản.
Cho đến nay trong các tài liệu về HTTCDH ở nước ta cũng như nước ngoài chưa có
được một sự phân loại rõ ràng, chưa được mọi người thừa nhận về các HTTCDH. Tuy
nhiên, hình thức tổ chức dạy học lên lớp được sử dụng chủ yếu trong các nhà trường.
Ngoài ra còn có các hình thức tổ chức dạy học khác như dạy theo nhóm trên lớp, tự học
ở nhà,học tập ngoại khóa, thảo luận, tham quan và phù đạo.
1. Hình thức lên lớp.
1.1. Đặc điểm của hệ thống lớp- bài:
- HS được chia thành lớp với số lượng và thành phần ổn định theo lứa tuổi, theo
trình độ nhận thức.
- Mỗi lớp HS học theo một nội dung được quy định cụ thể trong một kế hoạch,
một chương trình dạy học. Thời gian được chia thành từng tiết, trình tự các tiết
lên lớp được sắp xếp theo một thời khóa biểu chặt chẽ.
- Giáo viên trực tiếp lãnh đạo tổ chức, điều khiển hoạt động nhận thức của học
sinh cả lớp chú ý đến đặc điểm riêng của từng học sinh. 1.2. Ưu điểm:
- Bảo đảm cho dạy và học tiến hành có mục tiêu, có kế hoạch, có hệ thống phù
hợp với yêu cầu về tâm lý học, giáo dục học, và vệ sinh học đường.
- Đào tạo được hàng loạt HS theo nhu cầu học tập của học sinh và yêu cầu trình
độ lao động của xã hội.
- Bảo đảm công tác dạy học đạt hiệu quả cao nhất trong thời gian ngắn nhất.
- Tạo điều kiện dễ dàng cho việc lập kế hoạch, chương trình môn học, đảm bảo sự
thống nhất trong cả nước, và đảm bảo hiệu quả kinh tế cao nhất trong dạy học.
- Tạo điều kiện thuận lợi cho việc hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau giữa các học sinh
trong học tập cũng như trong giáo dục học sinh những phẩm chất đạo đức. 1.3. Nhược điểm:
- GV ít có thời gian chú ý đầy đủ đến các đặc điểm nhận thức riêng của từng HS.
- HS dễ thụ động trong việc nắm tri thức. Không đủ thời gian điều kiện để lĩnh
hội, rèn luyện tất cả các tri thức theo chương trình học tập.
- Không có điều kiện để học sinh thỏa mãn những yêu cầu hiểu biết rộng rãi và
sâu sắc những tri thức trong chương trình và ngoài chương trình.
2. Các hình thức dạy học khác. Các hình thức DH Ưu – nhược điểm Lưu ý
Dạy học theo nhóm: Ưu điểm:
- Nên duy trì nhóm nhỏ từ
Là hình thức có sự kết - HS dễ học hỏi lẫn nhau, bộc lộ ý kiến của 3-5 HS, vì HS tiếp nhận
hợp tính tập thể và tính mình và nghe ý kiến người khác để cùng hoàn được nhiều ý kiến của bạn cá nhân dưới sự chỉ thành nhiệm vụ.
nhưng cũng có điều kiện đạo của giáo viên.
- Điều kiện cho HS lựa chọn thông tin từ bạn để mội HS thể hiện sự
Trong đó, học sinh chia để bổ sung và làm phong phú thêm sự hiểu hiểu biết của bản thân.
sẻ những hiểu biết của biết của mình.
- Nên sử dụng hình thức mình, rèn luyện kỹ
- Giúp HS phát huy vai trò trách nhiệm trong trong các hoạt động học năng, kỹ xảo, vừa có
học tập, phát triển kỹ năng giao tiếp, tính cách, tập, lao động và vui chơi. trách nhiệm với việc
hợp tác, phối hợp với các bạn khác.
- Luôn thay đổi cách chia học tập của mình vừa
- GV có điều kiện tập trung để quan sát, theo nhóm khiến các hoạt động
phải quan tâm đến việc dõi hoạt động của từng học sinh, giúp các em hấp dẫn hơn, tránh sử hcoj tập của các bạn
giải quyết các khó khăn trong học tập khiến dụng cách chia nhóm cố khác trong nhóm.
hiệu quả dạy học được nâng cao. định.
Nhược điểm:
- Bị hạn chế bởi không gian chật hẹp của lớp
học dễ gây ồn, ảnh hưởng tới các lớp khác.
- Do thời gian hạn định của tiết học, nên tổ
chức không hợp lí sẽ làm mất thời gian, bài dạy khó hoàn thành. Tự học: Ưu điểm - Làm cho hs thấy được Là hình thức tổ chức
- Giúp học sinh rèn luyện tính độc lập trong tầm quan trong của việc
dạy học hỗ trợ cho hình hoạt động trí tuệ, trong tổ chức học tập và bộc học ở nhà và tự giác thực thức lên lớp bao gồm
lộ đặc điểm tích cựu cá nhân. hiện.
nắm vững tài liệu trong - Mở rộng, đào sâu, hệ thống hóa, khái quát - Cần có sự hướng dẫn bài sách giáo khoa, hoàn
hóa những điều đã học ở trên lớp, làm hoàn làm về nhà, tổ chức học
thành các bài tập viết, thiện vốn hiểu biết. tập và phương pháp hcoj các bản báo cáo, thí
- Rèn luyện kỹ năng kỹ xảo học tập, vận dụng tập của giáo viên. nghiệm, thực hành,
kiến thức đã học để giải quyết tình huống.
- Kết hợp với cha mẹ quản
chuẩn bị bài sắp học.
- chuẩn bị lĩnh hội những tri thức mới bằng lí, tổ chức, giúp đỡ các ngoài ra giáo viên còn
cách đọc, viết, sưu tầm, … dưới sự hướng dẫn em. có thể ra bài tập cho của giáo viên.
- kiểm tra thường xuyên, học sinh giỏi- kém.
Nhược điểm:
nghiêm túc các bài làm ở nhà. Ngoại khóa : Ưu điểm:
- GV nên tìm hiểu kĩ địa Dạy học ngoài lớp là
- Một số hđ ngoại khóa khó thích hợp với điểm dạy học, nên chọn
hình thức tổ chức dạy
không gian chật hẹp của lớp học. Hđ ngoại những địa điểm gần học sinh động, tạo
khóa thích hợp cho việc sử dụng các PPDH trường vì thời gian tiết học hứng thú học tập cho
(quan sát thiên nhiên, các trò chơi… ) gây có hạn. HS. Tạo điều kiện cho
hứng thú và học tập tích cực cho HS.
- GV Xác định đối tượng học sinh có thể mở
- Giúp HS tri giác trực tiếp đối tượng và ghi học tập chính phù hợp với rộng đào sâu tri thức
nhớ tốt, không phải tri giác gián tiếp qua các trọng tâm bài dạy, nêu các phát triển hứng thú và
phương tiện dạy học. Các em vừa nâng cao câu hỏi và bài tập lôi cuốn năng lực riêng.
hiệu quả quan sát, vừa tích lũy được nhiều tài sự chú ý của HS vào bài
liệu qua tri giác làm cơ sở cho tư duy.
học, hạn chế tối đa sự
- Là cơ hội để các em bộc lộ cá tính, năng phân tán của HS khi học
khiếu, sở trường, đồng thời hình thành thói ngoài hiện trường.)
quen hợp tác, tương trợ, học hỏi lẫn nhau.
- GV cần dự kiến những
Nhược điểm:
yếu tố thời tiết tại thời
- GV khó có thể quản lí tốt HS.
điểm diễn ra tiết học
- Môi trường có thể tác động đến kết quả học (mưa, nắng…) để chủ
tập và sức khỏe của GV và HS.
động trong kế hoạch dạy
- GV và HS mất nhiều thời gian để di chuyển học.
và ổn định tổ chức lớp, ảnh hưởng đến kết quả - Môi trường học tập phải của tiết học.
đảm bảo không ảnh hưởng đến sức khỏe của HS
(không nóng, gió lạnh…)
và nề nếp học tập chung của trường. Tham quan : Ưu điểm:
- Tìm hiểu trước địa điểm, Là hình thức tổ chức
- Giúp học sinh tích lũy thêm nhiều tri thức, chọn thời gian và thời tiết
dạy học nhằm tổ chức
làm phong phú kinh nghiệm mở rộng, đào sâu thích hợp để việc đi lại cho học sinh quan sát
học vấn, nâng cao hứng thú học tập, phát triển của HS thuận lợi.
trực tiếp sự vật, hiện
óc quan sát, trí tò mò khoa học.
- Quy định về kỉ luật, an tượng trong thiên
- Hình thành cho hs phương pháp quan sát, toàn trên đường đi và nơi nhiên, xã hội, trong
phân tích, tổng hợp những tài liệu thu được đến tham quan.
cuộc sống, sản xuất, từ trong quá trình tham quan.
- Phổ biến trước nhiệm vụ, đó mở rộng tầm nhìn,
- Bồi dưỡng lòng yêu thiên nhiên, yêu quê yêu cầu, và nội dung tham vốn hiểu biết của HS,
hương, đất nước, yêu con người và cuộc sống quan cho cả lớp. gây hứng thú học tập. lao động.
- Cuối đợt GV tóm tắt kết
- Tham quan tạo ra hình thức vận động cơ thể, quả tham quan ( về nhận
thay đổi moi trường, góp phần giáo dục thể
thức kỉ luật trật tự, an chất cho HS.
toàn, sĩ số). Hướng dẫn
Nhược điểm:
học sinh kiểm tra, chỉnh lý
- GV khó có thể quản lí tốt HS. tài liệu thu được.
- GV tốn nhiều thời gian trong việc lên kế
hoạch tổ chức, tìm địa điểm cũng như là ý
nghĩa giáo dục của chuyến đi tham quan muốn hướng đến HS.
- Môi trường có thể tác động đến việc tham quan của HS Thảo luận: Ưu điểm: - Giáo viên xây dựng và
Hình thức này đòi hỏi
- Giúp học sinh làm quen với việc mở rộng, phổ biến đề tài và kế
hs phải chuẩn bị ý kiến đào sâu những vấn đề học tập trên cơ sở nhìn hoạch thảo luận cho học
về những vấn đề nhất
nhận chúng một cách có suy ngh, phân tích sinh để hs biết cần chuẩn định có liên quan đến
chúng có lý lẽ, có dẫn chứng minh họa.
bị những gì, làm gì và làm nội dung tài liệu học
- Phát triển óc tư duy khoa họ, ngôn ngữ và như thế nào, thời gian tập của một hay nhiều hứng thú học tập. chuẩn bị…
đề mục, rồi tiến hành
- bồi dưỡng các phương pháp nghiên cứu một - khi tiến hành thảo luận: báo cáo, thảo luận và cách vừa sức.
gv nêu câu hỏi rồi chỉ định tranh luận…
hs phát biểu hoặc để hs tự
do phát biểu. Cần chú ý
thu hút mọi học sinh vào
thảo luận, tập trung vào
vấn đề thảo luận, không
ngắt lời khi học sinh phát
biểu. nếu cần phải có câu hỏi gợi ý của gv.
- Cuối cùng phải tổng kết, nhận xét, đánh giá, cho điểm. Phù đạo: Ưu điểm: Trong quá trình dạy
- GV có thể giúp đỡ HS kém theo kịp chương
- Thường phải có sự hỗ trợ
học tất yếu phải có sự
trình học tập bằng cách gợi ý, tháo gỡ khó
của các phương tiện dạy phân hóa về trình độ
khăn trong cách làm bài, đồng thời tạo điều
học như phiếu học tập, nhận thức và sẽ xuất
kiện cho HS giỏi học giỏi hơn bằng cách gợi tranh ảnh, mô hình, vật
hiện 2 loại hs đáng chú ý, hướng dẫn các bài tập phát triển, nâng cao thật ... ý: loại yếu- kém và
nhằm đáp ứng nhu cầu đào tạo người tài cho
- Khi dạy học cá nhân, GV khá-giỏi. Vì vậy cần đất nước.
nên nói vừa đủ để hai phải tìm ra nguyên
- Tạo sự bình đẳng để mỗi học sinh có thể phát người nghe, không làm
nhân và biện pháp giúp triển theo năng lực và sở trường của mình. ảnh hưởng tới các HS đỡ tích cực phù hợp
Đồng thời tạo mối quan hệ thân mật của GV
khác và cần khuyến khích với từng loại.
với từng em HS trên cơ sở tôn trọng nhân cách người học trình bày ý kiến
của các em trong học tập. của mình.
- Thông qua giao việc cụ thể cho từng HS,
- Thời gian hướng dẫn cho
buộc HS phải tích cực hoạt động, tự mình phát một cá nhân không nên hiện ra kiến thức.
kéo dài (chỉ từ 3 đến 5
- Hình thức học tập này cũng phù hợp với
phút) để có điều kiện dạy
chương trình học tập dành cho các lớp ghép.
học cho số đông cả lớp.
Nhược điểm:
- Trong một số tiết học, khó có thể sử dụng
nhiều thời gian cho hình thức dạy học này vì
ảnh hưởng đến việc hoàn thành nội dung bài học.