Khu Đền Tháp Bà Ponagar: Văn hóa Chăm | Trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng

lOMoARcP SD| 59062 190 ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA LỊCH SỬ BÀI BÁO CÁO
Học phần : Văn hoá Chăm
Đề tài : Khu đền tháp Po Nagar
Giảng viên hướng dẫn : T rần Thị Mai An
Sinh viên thực hiện : Trần Ngọc Huyền Trâm Nguyễn Trúc Ly Nguyễn Xuân Ngọc ------------- ------------- lOMoARcP SD| 59062190 Mục Lục
1 Giới thiệu sơ lược về tháp bà Po Nagar: ............................................................ 1
2 Vị trí địa lý: ........................................................................................................ 2
3 Nguồn gốc lịch sử hình thành: ........................................................................... 2
4 Tên gọi của Tháp bà Po Nagar: .......................................................................... 3
5 Quần thể kiến trúc tháp bà: ................................................................................ 4
Tượng bà Po Nagar ..................................................................................... 10
6 Ý nghĩa tháp bà Po Nagar: ............................................................................... 11
7 Lễ hội văn hoá đặc sắc: .................................................................................... 11
KẾT LUẬN ......................................................................................................... 14
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 15 0 lOMoARcP SD| 59062190
1.Giới thiệu sơ lược về tháp bà Po Nagar:
Tháp Bà Ponagar (hay còn gọi là thánh địa Ponagar) là một di tích lịch sử và tôn
giáo nổi tiếng nằm ở thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa, Việt Nam. Tháp Bà
Ponagar được coi là một biểu tượng quan trọng của văn hóa Chăm Pa. Tháp gắn liền
với nữ thần Thiên Y Ana. Với người dân địa phương tại đây, nữ thần này chính là
người đã dạy họ biết cày cấy, may vá.
Thánh địa Ponagar là một trong những điểm đến tôn giáo quan trọng của người
Chăm Pa, nơi mà họ tới thờ cúng, cầu nguyện và tham gia các nghi lễ truyền thống.
Các tòa tháp được xây dựng bằng đá vôi và có kiến trúc Chăm Pa đặc trưng, với các
họa tiết tinh xảo và các tượng thần Hindu được điêu khắc tỉ mỉ trên bề mặt tháp. Công
trình này được xem là một trong những địa điểm du lịch văn hóa nổi tiếng, lưu giữ
được những giá trị cốt lõi của lịch sử và nét đẹp hùng vĩ của công trình kiến trúc độc 1 lOMoARcP SD| 59062190
đáo, tín ngưỡng của người Chăm-pa cổ, có quy mô vào loại lớn nhất còn lại ở miền
Trung Việt Nam, đã được xếp hạng di tích cấp quốc gia năm 1979.
Tháp Bà Ponagar cũng có vị trí địa lý đẹp với tầm nhìn ra biển và sông Cái.
Người ta tin rằng việc xây dựng tháp ở vị trí này được chọn vì có ý nghĩa tâm linh và
phong thủy. Chính vì thế, Tháp bà Ponagar là công trình mang ý nghĩa tín ngưỡng vô
cùng quan trọng với người Chăm khu vực Khánh Hoà, đồng thời cũng là một di tích
lịch sử góp phần vào sự phát triển du lịch của thành phố Nha Trang. Hiện nay, tháp
Bà Ponagar là một điểm thu hút du khách đến Nha Trang để khám phá và tìm hiểu về
văn hóa Chăm Pa và lịch sử vùng đất này. 2 Vị trí địa lý:
Vị trí và diện tíchTrên bản đồ Việt Nam, vị trí địa lý của Nha Trang nằm ở tọa
độ 12°15'53″N (Bắc) 109°13'41″E (Đông). Phía Bắc Nha Trang giáp thị xã Ninh Hòa,
phía Nam giáp huyện Cam Lâm, phía Đông giáp Biển Đông với huyện đảo Trường
Sa thuộc tỉnh Khánh Hòa và phía Tây giáp huyện Diên Khánh.
Tháp Bà Ponagar Nha Trang là một khu di tích văn hóa lâu đờ/i của người Chăm,
và còn được bảo tồn, lưu giữ đến ngày nay. Không ai xác định chính xác rằng di tích
này được xây dựng khi nào, chỉ biết nó tồn tại ít nhất là kể từ thế kỷ thứ XVII.
Vào năm Quý Tỵ ( năm 1653), Chúa Hiền, Nguyễn Phúc Tần sai Hùng Lộc
Hầu vượt đèo Cả, dẫn một đạo binh đi về phương Nam, lập nên phủ Thái Khanh và
Diêm Ninh (tức Khánh Hòa ngày nay). Tháp Bà, nơi tôn thờ người mẹ xứ sở lúc bấy
giờ thuộc vùng đất ấy.
Vị trí của Tháp Bà Ponagar nằm ở đèo Cù Hin, trên đồi Cù Lao, hướng ra Biển
Đông,thuộc phường Vĩnh Phước, thành phố Nha Trang, thuộc tỉnh Khánh Hòa, Việt
Nam. Tháp nằm trên một khu đồi cao khoảng 10m, mang lại tầm nhìn rộng ra biển và
sông Cái, tạo nên một không gian yên bình và thần bí. Nơi đây có vị trí cách trung
tâm thành phố chỉ khoảng 2km về phía Bắc nên sẽ dễ dàng cho du khách trong việc
di chuyển bằng bất kỳ phương tiện nào.
Được xây dựng trên khu đất Chăm Pa lâu đời, vị trí của Tháp Bà Ponagar được
chọn một cách kỹ lưỡng để phù hợp với quan niệm phong thủy và tôn giáo của người
Chăm. Nơi đây cũng nằm gần sông Cái, một con sông quan trọng trong vùng, là nguồn
cung cấp nước và đất trồng lúa cho người dân Chăm Pa.
3. Nguồn gốc lịch sử hình thành:
Đây là ngôi tháp đầu tiên được xây dựng hoàn toàn bằng gỗ để thờ nữ vương
Jagadharma. Đến thời Prithi thì tòa tháp được dựng lại bằng vật liệu cứng và thờ nữ
thần Bhagavati. Năm 774, quân Nam Đảo (Indonesia) vào cướp phá. Đền Ponagar bị
quân Nam Đảo phá hủy, sau đó được Satyavarman cho dựng lại bằng gạch. Năm 784
thì hoàn thành và tồn tại cho tới ngày nay, nhưng cũng đã bị hủy hoại một phần đáng 2 lOMoARcP SD| 59062190
kể. Sau này quốc vương Harivarman I và con trai ông là Vikrantavarman III. Đã lần
lượt xây dựng thêm 5 tháp nữa. Huyền thoại kể về Nữ thần Ponagar – Thiên Y A Na
chính là sự giao thoa và tiếp biến giữa văn hóa Chăm và văn hóa Ấn Độ. Bên cạnh
đó, đây cũng chính là sự Việt hóa và sự tiếp nhận tín ngưỡng thờ Mẫu trong tâm thức
của người Việt mang theo đến vùng đất mới.
Theo truyền thuyết, Bà được xem là vị Thần khai sinh ra Vương quốc Chămpa,
khai sáng các ngành nghề và cũng là vị Thần tạo dựng nên sự sống, dạy dỗ con dân
lao động mưu sinh trong cuộc sống. Bà có 97 người chồng, nổi tiếng là Pô Amư (Thần
Cha) và 38 người con gái, tất cả đều được hóa thân thành Nữ thần, trong đó có 3 người
được người Chăm tôn làm thần Bảo vệ đất đai và còn thờ phụng tới ngày nay. Các
vua Chăm tôn vinh Bà là “Bà Đại Phúc”, “Người bảo hộ tối cao của vương quyền”.
Đối với người Chăm, việc thờ phụng Nữ thần đã có từ lâu và tồn tại liên tục trong
nhiều thế kỷ ở Thánh đô Ponagar “được xây dựng ở cạnh Kauthara và cạnh biển”.
Các tài liệu nghiên cứu cho thấy, quần thể di tích lịch sử – văn hóa nổi tiếng của
xứ trầm hương được xây dựng từ khoảng thế kỷ thứ VIII đến thế kỷ XIII, dưới triều
đại Panduranga – thời kỳ Hindu giáo (Ấn Độ giáo) đang phát triển rực rỡ tại Vương
quốc Chăm-pa. Vào thời điểm đó, Ponagar đang là Thánh địa của miền Nam Chăm-
pa. Do vậy, từ một đền thờ Siva đã trở thành đền thờ Mẹ xứ sở Chăm-pa, từ Nữ thần
của xứ Kauthara trở thành Nữ thần chủ của toàn Vương quốc Chăm-pa. Đến thế kỷ
XVII, công trình được người Kinh sử dụng, gìn giữ như một phần không thể thiếu
trong đời sống tâm linh. Cho đến nay, tháp Bà Ponagar được đánh giá là khu đền thờ
có lịch sử hình thành, tồn tại, được sử dụng theo thời gian lâu dài và liên tục nhất.
Trải qua hàng nghìn năm, dấu tích của một nền văn minh cổ xưa vẫn được lưu giữ tại
nơi đây, hiện diện bằng những công trình kiến trúc độc đáo và tương đối hoàn chỉnh
gắn liền với biểu tượng của Vương quốc Chăm-pa cổ.
4. Tên gọi của Tháp bà Po Nagar:
Tháp Bà Ponagar còn có tên gọi khác là Yang Po Inư Nagar hay Yang Pô Ana
Gar (Theo tiếng Chăm, “Yang” là Thần, “Po” là tôn kính, “Inư” là Mẫu, Mẹ;
“Nagar” là xứ sở, đất nước”). Nơi đây xưa kia là trung tâm tôn giáo, đền thờ Nữ thần
Ponagar – Bà Mẹ xứ sở của Vương quốc Chăm-pa, có nguồn gốc từ Nữ thần Bhagavati
của Ấn Độ giáo (nay là nơi thờ tự của người Kinh – Thánh Mẫu Thiên Y
A Na). Tên gọi "Tháp Bà Ponagar" được hình thành từ việc kết hợp giữa ngôn ngữ
Chămpa và ngôn ngữ Việt. "Tháp Bà" trong tiếng Việt có nghĩa là "tháp của bà" hoặc "tháp của nữ thần".
Trong quan niệm người Chăm Pa, Ponagar hay Po Nagar là tên gọi của Đức
Thánh Mẫu, vị thần bảo trợ của người Chăm. Cô là một vị thần nữ mạnh mẽ, bảo vệ
và linh thiêng, được tôn sùng và thờ cúng tại các ngôi đền và tháp của người Chăm
Pa. Tên gọi tháp Ponagar được dùng để chỉ chung cả quần thể di tích này, nhưng thực 3 lOMoARcP SD| 59062190
ra là tên gọi của ngọn tháp cao nhất đang thờ tượng Nữ thần Ponagar, biểu tượng linh
thiêng nhất được người Chăm tôn thờ ở vị trí tối cao.
5. Quần thể kiến trúc tháp bà:
Cũng như những tháp Chăm kéo dài dọc dải miền Trung, tháp Bà Ponagar hội tụ
đầy đủ những nét tinh hoa, điêu luyện của nghệ thuật kiến trúc đậm đà bản sắc tôn
giáo Chăm-pa.Theo những di tích để lại thì khu đền tháp có tổng cộng là 6 Kalan.
Kalan theo tiếng Chăm Pa là đền/tháp. Đang hiện hữu còn 4 Tháp, 2 tháp phía sau đã
bị hủy và chỉ còn lại nền móng. Các tháp đều được xây dựng một kiểu giống nhau,
chỉ khác về kích thước và độ rộng. Được xây dựng theo bình đồ hình vuông. Từ chân
thẳng tắp đến gần đỉnh tháp, vị trí trên cùng được thiết kế theo kiểu hình chóp nón.
Mỗi tháp đều có 4 cửa hướng ra Đông, Tây, Nam, Bắc. Nhưng chỉ có cửa Đông
được mở cho khách hành hương và kéo dài đến tiền sảnh. 3 cửa còn lại tạo hình như
cửa giả. Phía sau lưng là suối khoáng nóng tháp bà, cung cấp tắm nóng, tắm bùn cao cấp ở Nha Trang.
Công trình mang nhiều nét đẹp của dấu ấn kiến trúc đặc trưng của vương quốc
Chăm cổ xưa từ hơn chục thế kỷ trước đó. Tháp Bà Ponagar Nha Trang là một quần
thể kiến trúc Chăm Pa lớn nhất Việt Nam hiện nay và được phân bố theo 3 khối kiến
trúc. Bao gồm : Tầng thấp (Tháp Cổng), Tầng giữa (Mandapa-khu tiền đình) và tầng
trên cùng (khu đền tháp). Do biến động của lịch sử, hiện nay khu di tích chỉ còn lại 5
công trình ở hai khu: Mandapa (tiền đình) và khu đền tháp. Tổng thể kiến trúc
gồm 3 tầng, đi từ dưới lên Tầng thấp
Ngang mặt đất bằng là ngôi tháp cổng mà hiện nay đã không còn nguyên vẹn,
đã bị phá hủy hoàn toàn trong chiến tranh. Tuy nhiên dấu tích về kiến trúc xưa cũ vẫn
còn, đó là những cột trụ, bậc thang được làm bằng đá dẫn lối lên tầng giữa. Tầng giữa
Quần thể di tích này được gọi là Mandapa (hay còn gọi là nhà khách). Tháp Bà
hiện nay chỉ còn lại hai dãy cột chính dựng bằng gạch hình bát giác. Mỗi bên gồm 5
cột lớn đường kính khoảng 1m, cao hơn 3m, 12 cột nhỏ và thấp hơn đặt ở hai bên.
Qua nghiên cứu, các nhà khoa học cho rằng, đây là kiến trúc hở tường bao và có mái
che bằng các vật liệu nhẹ, vì trên mỗi cột lớn, tương ứng với chiều cao cột nhỏ đều
có "lỗ mộng".Và được đánh giá là tòa kiến trúc lớn nhất, điển hình nhất và độc nhất
hiện còn của nền kiến trúc cổ Chăm-pa.
Người ta cho rằng đây vốn là một tòa nhà lớn có mái ngói- là nơi để khách
hành hương có thể nghỉ ngơi và chuẩn bị lễ vật, chỉnh trang trang phục trước khi bắt
đầu nghi thức chiêm bái. Từ tầng giữa này có một dãy bậc thang bằng gạch dốc hơn
dẫn thẳng lên tầng trên cùng. Đi lên hành lễ ở các đền tháp phía trên, các tín đồ phải 4 lOMoARcP SD| 59062190
đi theo các bậc rất dốc. Họ phải đi như bỏ, tay bám các bậc phía trên để không ngã ra
sau và khi xuống phải đi lùi quay lưng xuống bên dưới, cách đi như vậy có thể để thể
hiện sự tôn kính đối với các vị thần được thờ ở trên. Nơi các tháp được xây dựng,
ngay trước mặt ngôi tháp chính. Trải qua thời gian, lối đi này đã bị sạt lở, khó đi hơn
nên người xưa mở đường bên cạnh, men theo sườn đồi lên tháp, đường mới này ít dốc
hơn, dễ đi lại với các bậc xây bằng đá chẻ.
Trước đây, phía đông Mandapa còn có hai cột nhỏ, thấp hơn nền, ở hai bên bậc
lên xuống Mandapa (nay không còn, chỉ còn dấu tích) và thẳng ra cổng chính (cổng cũ - nay không còn).
Trong quá trình tu bổ di tích, người ta đã phát hiện ra những bậc tam cấp dẫn
lên Mandapa và thẳng với cổng chính trước đây của di tích. Trong khi phát lộ mặt
bằng để trùng tu, đã làm xuất lộ ở mặt Đồng một con đường và dãy tam cấp dẫn lên
gian giữa của tòa nhà cột. Dãy tam cấp có bốn bậc, cao 1,20m, rộng 1,40m; còn đoạn
đường dài 7,40m, rộng 2,60m (chiều rộng của con đường đúng bằng chiều rộng của
tam cấp), nằm cách tường Đông của kiến trúc nhà cột 9,80m và vươn tiếp về phía
Đông tới cổng (đã không còn) của khu đền thờ.
Những phát hiện này trở thành nguồn cứ liệu quan trọng, góp phần khẳng
định đường trục thần đạo của Tháp Ponagar: Cổng – Mandapa – các bậc cấp dẫn lên
khu đền tháp - tháp chính và khẳng định vị trí trung tâm của ngôi tháp thờ Mẹ xứ sở
– Nữ thần Ponagar của Vương quốc cổ Chăm-pa. 5 lOMoARcP SD| 59062 190 Tầng trên cùng
Đây là tầng cao nhất và là nơi các tháp được xây dựng, ngay phía trước ngôi
tháp chính với hai dãy tháp được bao quanh bởi tường đá. Sự thanh thoát của tháp
Nam, vẻ trữ nh của tháp Tây Bắc và chất mộc mạc của Pháp Đông Nam.
Khu vực ở di tích này là khu vực các đền tháp. Tiếng Chăm gọi là các
Kalan, theo tiếng Việt có nghĩa là đền, tháp. Tháp Chính, ngôi tháp lớn nhất nơi thờ
Nữ thần Ponagar được lấy làm tên gọi chung cho cả quần thể di tích và với tín ngưỡng
của người Việt gọi là tháp Bà, nơi thờ Thiên Y A Na Thánh Mẫu. Tháp ở giữa là tháp
Nam, nơi thờ thần Cri Cambhu (là một tên gọi khác của thần Shiva) và người Việt gọi
là tháp Ông, thờ Thái tử chồng bà Thiên Y A Na. Ngôi tháp nhỏ nhất phía ngoài cùng
là tháp Đông Nam, nơi thờ thần Skandha (một người con của thần Shiva), vị thần
tượng trưng cho chiến tranh và người Việt gọi là tháp Cố, nơi thờ ông Tiều bà Tiều
(cha mẹ nuôi của bà Thiên Y A Na). Phía sau tháp chính là tháp Tây bắc, nơi thờ thần
Ganesa (một người con của thần Shiva), vị thần tượng trưng may mắn, hạnh phúc và
người Việt gọi là tháp Cô Cậu, thờ công chúa Quý và hoàng tử Trí là hai người con của bà Thiên Y A Na.
Các tòa tháp Chăm ở đây được xây dựng theo bình đồ hình vuông, tháp với ba
phần: đế, thân và mái. Mỗi tháp đều có bốn cửa ở bốn hướng Đông, Tây, Nam, Bắc.
Ba cửa ở ba hướng Tây, Nam và Bắc chỉ là những ô cửa giả. Riêng cửa phía Đông
được mở ra và kéo dài như một tiền sảnh. Trên đỉnh các trụ, thường đặt gạch trang trí
hoa văn hình vòm tháp, trông như chiếc tháp nhỏ đặt lên một tháp lớn. Theo quan
niệm Á Đông, hướng Đông là hướng của thần thánh nên họ mở cửa hướng Đông để
đón thần thánh vào tháp. Tháp thờ chính
Tháp Đông Bắc (tháp chính): Thờ Nữ thần - Ponagar – Mẹ xứ sở của người
Chăm, Thánh Mẫu Thiên YA Na của người Kinh, đồng thời cũng là Nữ thần Bhagavati
của Ấn Độ giáo. Đây là ngôi tháp Chăm-pa truyền thống điển hình, có kiến trúc hoàn 6 lOMoARcP SD| 59062190
thiện và khá thống nhất về phong cách, từ đường nét, hình khối đến các chi tiết trang trí.
Tháp Chính – tháp lớn nhất trong số các tháp Chăm còn tồn tại ở Việt Nam. Tháp
được xây dựng bằng gạch nung, bình đồ hình vuông. Theo các nhà nghiên cứu, niên
đại của tháp Chính được xây dựng lần đầu tiên vào các năm 813 – 817 và trải qua
những biển cố của lịch sử, tháp đã được xây dựng lại vào khoảng giữa thế kỷ XI.
Tháp thờ chính ở dãy trước khá lớn và cao khoảng 23 mét, thờ thần Po Nagar.
Tháp Bà Ponganar được nhiều du khách biết đến và cho rằng đây là nổi bật nhất, cao
nhất và đẹp nhất trong quần thể di tích này. Tháp Bà xây 4 tầng, mỗi tầng đều có cửa,
tượng thần và hình thú bằng đá, ở 4 góc có 4 tháp nhỏ.
Đặc biệt, trên vòm cửa là bức phù điêu chạm nổi trên đá hết sức sống động, mô
tả hình ảnh Nữ thần Durga uyển chuyển trong điệu múa giữa hai nhạc công thổi sáo,
chân đặt trên lưng bò thần Nandin. Phù điêu có niên đại thế kỷ XI. Nhiều nhà nghiên
cứu khẳng định đây là một trong những tấm phù điêu đẹp nhất của văn hóa Chăm-pa
còn được lưu giữ hiện nay.
Trên những trụ đá ở cửa ra vào được khắc các bài văn bằng chữ Sancrit và chữ
Chăm cổ ghi chép về việc xây dựng đền tháp và củng dường lễ vật của các vua, chúa
và hoàng tộc Chăm lên Nữ thần và việc Nữ thần ban phúc lành cho muôn dân.
Bên trong là tượng nữ thần (cao 2,6 m) tạc bằng đá hoa cương đen (trước đó là gỗ
trầm hương, xa hơn nữa là bằng vàng). Ngồi trên bệ đá uy nghiêm hình đài sen, lưng
tựa phiến đá lớn hình lá bồ đề, chạm khắc rất tinh tế. Quần thể kiến trúc này được coi
là một công trình kiệt tác đồ sộ trong nghệ thuật điêu khắc của người Chăm làm nổi
bật vẻ đẹp đầy chất nhân văn của vị Nữ thần với sức mạnh của quyền uy, trí tuệ và
toàn năng mang đến sự bình an và hạnh phúc cho mọi người. 7 lOMoARcP SD| 59062190
Trong tháp, trên mỗi ô cửa giả có những hình tam giác nhỏ được khoét sâu vào
tưởng. Đây là nơi đặt đèn dầu của đền thờ, bởi ngày xưa người Chăm chỉ thắp bằng
đèn, trầm và cúng bang nước... Do ảnh hưởng văn hóa tín ngưỡng của người Việt,
nhang khói đã làm đen các bức tường của di tích.
Tất cả các ngọn tháp này đều quay mặt về hướng Đông, cũng như lối vào ban đầu
của khu quần thể di tích này nằm ở phía bên phải lối lên của du khách Tháp Nam
Tháp cao khoảng 18m, và có quy mô lớn thứ hai trong toàn bộ tổng thể kiến trúc
ở khu đền tháp Ponagar. Tòa tháp có một dáng vẻ rất riêng, không giống với kiểu tháp
tầng truyền thống, tầng mái không có nhiều tầng mà chỉ có bốn mặt mái cong kết lại
thành một khối cao lớn, hình dáng như một củ hành khổng lồ. Đây là nơi thờ thần Cri
Cambhu – một tên gọi khác của thần Shiva với biểu tượng lưỡng tính của thần là bộ
linga-yoni đặt trang trọng trên bệ ở trung tâm không gian thờ tự. Theo tín ngưỡng của
người Việt gọi đây là tháp Ông, thờ Thái tử, chồng bà Thiên Y A Na. Tháp có niên đại thế kỷ XIII. 8 lOMoARcP SD| 59062190
Qua phân tích những cứ liệu của bia ký và hiện vật điêu khắc, tòa tháp này đã từng
là ngôi đền trung tâm của khu đền trong suốt một thời gian dài cho đến khi Nữ thần
Bhagavali được thờ như Nữ thần chủ của khu đền. Sự kết hợp hài hòa giữa các thành
phần kiến trúc cũng như yếu tố trang trí làm cho ngôi tháp đẹp một cách thống nhất và hoàn chỉnh. Tháp Đông Nam
Đây là ngôi tháp có quy mô nhỏ nhất, giống như một ngôi đền thờ. Tháp xây đơn
giản, cao khoảng 7,1m và hình dáng bên ngoài đã bị hư hại nhiều. Điều khác biệt ở
đây là trông dáng dấp hiện nay thì thân tháp ngay từ phần đế đã xây giật dần vào
trong rồi lại loe ra khi tiếp xúc với phần mái. Mái xây hình yên ngựa (hình thuyền),
hình dáng mái nhà hình thuyền quen thuộc của những cư dân Đông Nam Á hải đảo.
Đây có thể là kiến trúc phụ trong quần thể kiến trúc này và thuộc loại muộn, khoảng
thế kỷ XIII.Tháp thờ thần Sandhaka (Skandha) – con thần Shiva là vị thần tượng
trưng cho chiến tranh. Theo tín ngưỡng của người dân địa phương gọi đây là tháp
Cố - thờ ông Tiều và bà Tiều là cha mẹ nuôi của Thiên Y A Na Thánh Mẫu. Trong
không gian thờ tự cũng đặt bộ Linga - Yoni. Tháp Tây Bắc
Tháp cao thứ ba trong toàn bộ tổng thể tháp, cao 9m, là ngôi tháp duy nhất còn
khá nguyên vẹn về kiến trúc và trang trí. Trên mỗi ô cửa giả đều có hoa văn trang
trí hình các linh vật, được chạm trổ tinh xảo trên nền gạch nung xây tháp như Thần 9 lOMoARcP SD| 59062190
điểu Garuda, các tiên nữ Apsara, Rắn thần Naga. Người Kinh gọi tháp này là Dinh
Cô Cậu (thờ 2 người con của Thiên YA Na).
Trên ô cửa giả phía nam là hình ảnh chim thần Garuda, ô cửa giả phía bắc là
hình ảnh đầu con Sư Tử, ô cửa giả phía tây là hình tượng nữ thần cưỡi voi. Tháp
chỉ có một tầng và tầng mái cong mô phỏng hình chiếc thuyền, đầu hồi trang trí các
mô típ lá đề mềm mại cong nhọn, uốn vào trong, phô ra hai trán nhà có chạm khắc
một vị thần ngồi dưới tán của các đầu rắn Nagar. Đây là tháp thờ thần Ganesha – vị
thần biểu tượng của may mắn, trí tuệ và hạnh phúc.
Theo bia kí và khảo cổ học, tháp có niên đại xây dựng năm 817 song đã được
trùng tu nhiều lần, nên niên đại cuối cùng khoảng thế kỷ XIII. Linh vật thờ ở trong
các đền tháp Chăm là Linga và Yoni (một trong những biểu tượng thờ thần Shiva).
Linga và Yoni là biểu tượng mong ước cầu cho con người và vạn vật luôn sinh sôi,
nảy nở và phát triển để cuộc sống luôn no đủ, hạnh phúc, sum vầy.
Bên cạnh yếu tố kiến trúc, tháp Bà Ponagar còn là nơi lưu giữ nhiều nhất các bia
ký chữ Chăm cổ và các bia ký viết bằng chữ Sanskrit. Cả hai loại bia ký được khắc
trên đã lẫn tưởng gạch của những ngôi tháp và cả trên những pho tượng đá. Tượng bà Po Nagar
Tháp thờ chính của dãy phía trước khá lớn và cao khoảng 23 mét. Một kiệt tác về
nghệ thuật điêu khắc của cư dân Chămpa cổ. Đây là sự kết hợp nhuần nhuyễn, hài
hòa giữa kỹ thuật tượng tròn và kỹ thuật chạm nổi. Bên trong tháp khá tối và lạnh.
Phía cuối tháp có một bệ thờ bằng đá ở ngay dưới tượng Bà Po Nagar mười cánh
tay. Hai bàn tay ở dưới đặt lên trên hai đầu gối. Các bàn tay còn lại sẽ cầm những
vât dụng như đoản kiếm, mũi tên, chùy, cây lao ở bên phải và chuông, đĩa, cung, tù và ở bên trái 10 lOMoARcP SD| 59062 190
Xung quanh di ch hiện nay còn có một số tượng người, tượng thú… Trên đỉnh
tháp là tượng thần Shiva cưỡi ngưu thần Nandin, cùng các tượng linh vật khác như
thiên nga, dê, voi,… Mặt ngoài tháp được trang trí với những hình điêu khắc như
vũ công, người chèo thuyền, xay gạo, đi săn…
6. Ý nghĩa tháp bà Po Nagar:
Tháp bà Ponagar được xây dựng để thờ nữ thần Po Ina Nagar - vị thần sáng thế
ra trái đất, tạo ra cây cối lúa gạo, bảo vệ mọi người khỏi mưa gió, bão lũ và mang
đến một mùa màng sung túc, cuộc sống bình yên.
Suốt quá trình tồn tại và phát triển, người Chămpa đã để lại những di sản văn
hóa khổng lồ. Văn hoá Chămpa có ý nghĩa to lớn cả về vật chất và tinh thần dọc
dải đất miền Trung. Tháp Ponagar chính là một thành tựu tiêu biểu nhất về nghệ
thuật xây dựng kiến trúc đền tháp, nghệ thuật điêu khắc, bia ký và tôn giáo, tín
ngưỡng. Một chứng tích rõ ràng cho sự ảnh hưởng lớn mạnh của Hindu giáo đối với
người Chăm và sau này là người Việt.
7. Lễ hội văn hoá đặc sắc:
Ngoài việc tham quan kiến trúc tháp bà Ponagar thì du khách còn có thể
khám phá các lễ hội văn hoá đặc sắc của nơi đây. Đừng bỏ qua lễ hội tháp bà
Ponagar từ ngày 20-23/3 Âm lịch hàng năm. Để tưởng nhớ công ơn dạy nhân dân
từ lễ nghi, đến cách trồng cây sống qua ngày, cách làm ăn...hàng năm, nhân dân
Khánh Hòa tụ họp đến Tháp Bà Ponagar, hòa mình vào lễ hội, để tỏ lòng biết ơn sâu sắc với Thánh mẫu.
Tại lễ hội, du khách có thể chiêm ngưỡng nhiều nghi lễ trang nghiêm truyền
thống và tham gia nhiều hoạt động thú vị khác như lễ thay y ,lễ thả hoa đăng , lễ cầu
quốc thái dâng an , lễ cúng ngọ, cúng thí thực, tế lễ cổ truyền, lễ Khai Diên, lễ Tôn
Vương, lễ dâng hương tạ Mẫu, trình diễn múa lân, múa Bóng và hát Văn,..
Lễ hội Tháp Bà Ponagar diễn ra từ ngày 20 dến 23 tháng âm lịch hằng năm
với các nghi thức chính sau: 11 lOMoARcP SD| 59062 190
Lễ thay y hay còn gọi là lễ mộc dục được tiến hành đúng giờ Ngọ ngày 20
tháng 3. Vị chủ tế dâng trầm hương, nhang, hoa, trái cây và khấn vái. Các thành viên
trong đội thay y thực hiện việc sắp xếp đồ lễ trong dinh và cởi xiêm y, mũ miện để
tắm tượng. Nước dùng để tắm tượng được nấu từ rượu, nước cùng với năm loại cánh
hoa có mùi thơm. Theo các nhà dân tộc học, lễ tắm tượng là hình thức biểu thị tín
ngưỡng cầu mưa của lễ thức nông nghiệp. Nước biểu trưng chức năng thanh tẩy,
phục hồi năng lực và tái sinh. Nghi lễ làm tượng dường như chứa cả ba chức năng
thiêng liêng đó của nước đối với pho tượng tôn kính này. Sau khi tâm, tượng Mẹ
được mặc xiêm y và mù miện mới do người dân dâng cúng. Những bộ xiêm y sau
khi thay được giặc sạch, rồi đưa ra trưng bày để du khách và nhân dân chiêm ngưỡng.
Tiếp đến là lễ thả hoa đăng, diễn ra từ 19 giờ đến 21 giờ ngày 20 tháng 3 âm
lịch. Hơn mười ngàn chiếc hoa đăng nhỏ và năm hoa đăng lớn được thả trên sông để
cầu siêu cho các vong linh.
Lễ cầu quốc thái dân an bắt đầu từ 6 giờ đến 8 giờ ngày 21 tháng 3. Đây là
đại lẽ câu cho đất nước thanh bình, phồn vinh, nhân dân an vui, hạnh phúc.
Diễn ra trong vòng nửa tiếng, bắt đầu từ giờ Ngọ ngày 21 tháng 3 tại ngôi
tháp chính là lễ cúng Ngọ, cúng thí thực, để dâng cho Mẫu và bố thí cho các cô hồn...
Tế lễ cổ truyền diễn ra từ 4 giờ đến 6 giờ ngày 23 tháng 3 trong không khí
rất trang nghiêm, do các cụ lão đình Cù Lao dâng lễ theo nghi thức cổ truyền. Lê
Khai Diên, lễ Tôn Vương diễn ra từ 6 giờ đến 9 giờ ngày 23 tháng 3. Sân lễ được
dựng trước Mandapa (tiền đình), mặt hướng vào điện thờ Đức Thánh Mẫu. Vật phẩm
dâng cúng gồm có: hương đăng, trầu câu, rượu, vàng bạc, một phong bì đựng tiền
(tiền này không bắt buộc, cúng nhiều ít là do ban tổ chức) và một khay để hai roi
chầu. Hát thứ lễ là hát cúng Bà và hát cho thần linh xem do các đoàn Hát Bội thực
hiện. Tích tuồng được diễn cũng phải được chọn lựa theo dõi gắt gao, và trong lúc
diễn, yêu cầu diễn viên phải diễn nghiêm túc. Lê Tôn Vương được cử hành rất trang
trọng trước khi tuồng kết thúc và trở thành một tục lệ bắt buộc phải có khi hát ở lễ hội Tháp Bà.
Từ 23 giờ đến 24 giờ ngày 23 tháng 3 là lễ dâng hương tạ Mẫu.
Múa Bóng và hát Văn diễn là trong suốt các ngày lễ hội. Một mùa lễ hội
trong và ngoài tỉnh có khoảng hơn 100 lượt đoàn vào dâng lễ Mẫu, sau đó biểu diễn 12 lOMoARcP SD| 59062 190
múa Bóng và hát Văn ở sân khấu trước tháp chính. Trong những ngày diễn ra lễ hội
còn có những buổi diễn các tuồng có liên quan đến Thiên Y A Na Thánh Mẫu. Múa
bóng là một hoạt động đặc sắc trong lễ hội Tháp Bà, và vẫn được người dân Nha
Trang duy trì đến nay. Trong các ngày lễ theo các cụ, ngày xưa xóm Bóng là nơi các
vũ nữ Chăm về để biểu diễn Múa Bóng tại di tích và Lễ hội Tháp Bà. Tuy nhiên,
ngày nay các đoàn người Chăm về dự lễ hầu như chỉ hành lễ mà ít tham gia Múa
Bóng, còn các đoàn Múa Bóng trong và ngoài tỉnh Khánh Hòa ít nhiều đã có những
sự sáng tạo và ảnh hưởng của Hầu Đồng ở miền Trung và miền Bắc.
Hội thi rước nước và bày mâm hoa quả dâng Mẫu, hội thi dành cho các đoàn về
dự lễ hội Tháp Bà, diễn ra từ 10 giờ đến 15 giờ ngày 23 tháng 3. Nước được Ban tổ
chức lấy từ chùa Hang về để trong các vại đặt dưới Mandapa. Các đoàn cử người thi
đội chum nước từ Mandapa trước nước lên tháp để dâng Mẫu. Mâm lễ đẹp nhất sẽ
được dâng lên Mẫu ở tháp chính, các mẫu còn lại sẽ được dâng ở các tháp khác trong di tích Tháp Bà Ponagar.
Vậy phần “Lễ” trang nghiêm, liêng thiêng và phần “hội" là những hình
thức vui chơi đa dạng, nhưng đây lòng thành kính lên Người mẹ xứ sở. Lễ hội Tháp
Bà Ponagar ở Nha Trang không chỉ là điểm đến tâm linh cho nhân dân Khánh Hòa
và người dân từ các tỉnh thành khác, mà còn trở thành điểm hẹn đầy hứng thú cho
du khách trong và ngoài nước. 13 lOMoARcP SD| 59062190 KẾT LUẬN
Trải qua hơn 10 thế kỷ, trước sự tàn phá khắc nghiệt của thời gian, chiến
tranh, quần thể di tích vẫn trường tồn. Tháp bà Po Nagar vẫn tiếp tục được trùng tu,
tôn tạo, gìn giữ và phát huy giá trị là nơi tổ chức các hoạt động văn hoá, lễ hội mang
đậm bản sắc văn hoá Việt Nam.
Khu di tích cổ Tháp Bà Ponagar ở Nha Trang Khánh Hòa ngày càng được
nhiều du khách khắp nơi biết đến nhờ vị trí địa lý, quan cảnh thuận lợi, những nét
đặc trưng trong kiến trúc cùng với đó là những huyền sử, thần tích kỳ bì, đặc biệt là
những nghi thức trong lễ hội diễn ra hằng năm. Tuy không gìn giữ được toàn vẹn
kiến trúc cổ và các hình thức sinh hoạt trong lễ hội, nhưng hình ảnh khu di tích này
luôn đọng lại trong mỗi một du khách khi đến đây.
Bên cạnh việc giải trí, làm quan trọng của những ý nghĩa ẩn sau các nghi
thức ấy là điều đáng quan tâm. Hiếm thấy một ngôi tháp này trên dải đất hình chữ “
S” này lại là điểm phát triển, giao thoa văn hóa của cả hai dân tộc như ở Tháp Bà Ponaga Nha Trang Khánh Hòa. 14 lOMoARcP SD| 59062 190 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1.
https://saigonstartravel.com/xem-tin/gioi-thieu-ve-thap-ba-ponagar/ 2.
https://nhatrangtoday.vn/thap-ba-ponagar-nha-trang-post3 3.
https://nhatrangsensetravel.com/gioi-thieu-thap-ba-ponagar-n.html 4.
https://khanhhoa.egal.vn/vi/Tourism/Places/7/thap-ba-ponagar.html 5. https://nhatrangtoday.vn 6.
7. https://tapchivanhoaphatgiao.com/luu- tru/11769
h ps://www.nhatrangtourism.com.vn.
8. https://fr.scribd.com/document/502332468/Thap-ba- Ponagar 9. Ngô Văn
Doanh (2002), Văn hóa Chăm-pa, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội.
10.Võ Văn Hòe, Văn hóa dân gian Việt – Chăm nhìn trong mối quan hệ, Đà Nẵng 2011-2012.
11.Nguyễn Công Bảng (2005), Tháp Bà Nha Trang, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội
12.Phan Xuân Biên, Phan An, Phan Văn Dop (1991), Văn hoá Chăm. Nxb
Khoa học xã hội. Hà Nội
13.Lê Đình Chi (1998). Lễ hội Tháp Bà Nha Trang, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội
14.Lê Đình Phụng (2005) Tìm hiểu lịch sử kiến trúc tháp Chămpa, Nxb Văn
hóa-Thông tin và Viện Văn hóa, Hà Nội
BẢNG PHÂN CÔNG NHIỆM VỤ HỌ VÀ TÊN NHIỆM V Ụ MỨC Đ Ộ HOÀ N THÀN H Trần Ngọc Huyền Trâ m Nguyễn Trúc L y Nguyễn Xuân Ngọ c 15