Kịch bản thảo luận về Độc quyền và Tư bản trong Kinh tế | Kinh tế chính trị Mác - Lênin | Đại học Tôn Đức Thắng

KỊCH BẢN THẢO LUẬN
Phương Duyên: Xin chào thầy và các bạn đã đến với buổi thảo luận về Chủ đề “Lý luận của V.I.
Lênin về đặc điểm kinh tế của độc quyền và Lý luận của V.I. Lênin về đặc điểm kinh tế của độc
quyền nhà nước trong chủ nghĩa tư bản”
Dưới chủ nghĩa tư bản, tích tụ và tập trung sản xuất cao, biểu hiện ở số lượng các xí nghiệp tư
bản lớn chiếm tỷ trọng nhỏ trong nền kinh tế, nhưng nắm giữ và chi phối thị trường. Sự tích tụ và
tập trung sản xuất đến mức cao như vậy đã trực tiếp dẫn đến hình thành các tổ chức độc quyền.
Các bạn có thể lý giải tại sao sự tích tụ và tập trung sản xuất đến mức cao như vậy đã trực tiếp
dẫn đến hình thành các tổ chức độc quyền?
Giàu: Do số lượng các doanh nghiệp lớn ít nên có thể dễ dàng thỏa thuận với nhau; mặt khác,
các doanh nghiệp có quy mô lớn, kỹ thuật cao nên cạnh tranh sẽ rất gay gắt, quyết liệt, khó đánh
bại nhau, do đó đã dẫn đến khuynh hướng thỏa hiệp với nhau để nắm lấy địa vị độc quyền.
Phương Duyên: Khi mới bắt đầu quá trình độc quyền hoá, các tổ chức độc quyền hình thành
theo liên kết ngang, chỉ liên kết những doanh nghiệp trong cùng một ngành, nhưng về sau theo
mối liên hệ dây chuyền, các tổ chức độc quyền đã phát triển theo liên kết dọc, mở rộng ra nhiều ngành khác nhau.
Về mặt lịch sử, các hình thức tổ chức độc quyền cơ bản từ thấp đến cao. Không biết các bạn ở
đây có biết về tổ chức này không ?
Gấm: Các hình thức tổ chức độc quyền cơ bản từ thấp đến cao, bao gồm: cartel (các-ten),
syndicate (xanhđica), trust (tờrớt), consortium (côngxoócxiom) -
Các-ten: là hình thức tổ chức độc quyền trong đó các xí nghiệp tư bản lớn ký các hiệp
nghị thỏa thuận với nhau về giá cả, sản lượng hàng hóa, thị trường tiêu thụ, kỳ hạng
thanh toán,...Đây là liên minh độc quyền không vững chắc, bởi vì các xí nghiệp tư
bản tham gia Các-ten vẫn độc lập về sx và lưu thông hàng hóa, họ chỉ cảm kết thực
hiện đúng hiệp nghị đã ký, nếu sai sẽ bị phạt tiền theo quy định của hiệp nghị. Trong
nhiều trường hợp những thành viên thấy ở vào vị trí bất lợi đã rút ra khỏi Các-ten,
làm cho Các-ten thường tan vỡ trước kỳ hạn. -
Xanhdica: là hình thức tổ chức độc quyền cao hơn, ổn định hơn Các-ten. Các xí
nghiệp tư bản tham gia Xanhdica vẫn giữ độc lập về sản phẩm, chỉ mất độc lập về lưu
thông hàng hóa. Mục đích của xanhdica là thông nhất đầu mối mua và bán để mua
nguyên liệu giá rẻ và bán ra giá đắt nhằm thu lợi nhuận độc quyền cao. -
Tờ rớt: là hình thức độc quyền cao hơn Các-ten và Xanhdica. Trong Tờ rớt thì các
việc sản xuất, lưu thông hàng hóa đều do một ban quản trị chung thống nhất quản lý.
Các xí nghiệp tư bản tham gia Tờ rớt trở thành những cổ đông để thu lợi nhuận theo số lượng cổ phần. -
Công xoóc xiom: là hình thức tổ chức độc quyền có trình độ và quy mô lớn hơn các
hình thức độc quyền trên. Tham gia Công xoóc xiom không chỉ có các xí nghiệp tư
bản lớn mà còn có các Xanhdica, các Tờ rớt, thuộc các ngành khác nhau nhưng liên
quan với nhau về kinh tế, kỹ thuật. Với kiểu liên kết dọc như vậy, một Công xoóc
xiomo có thể có hàng trăm xí nghiệp liên kết trên cơ sở hoàn toàn phụ thuộc về tài
chính vào một nhóm các nhà tư bản kếch xù.
Phương Duyên: Trong ngân hàng cũng diễn ra quá trình tích tụ, tập trung dẫn đến hình thành
các tổ chức độc quyền trong ngân hàng.
Qua đó dẫn đến việc ngân hàng chỉ là trung gian trong việc thanh toán và tín dụng, thì nay đã
nắm được hầu hết lượng tiền tệ của xã hội nên có quyền lực “vạn năng”, khống chế mọi hoạt
động của nền kinh tế - xã hội.
Quá trình độc quyền hoá trong công nghiệp và ngân hàng có quan hệ chặt chẽ với nhau làm nảy
sinh một loại hình tư bản mới. Loại tư bản này có tên gọi là gì?
Mỹ Duyên: Loại tư bản này được gọi là tư bản tài chính.
Sự phát triển của tư bản tài chính dần dần dẫn đến sự hình thành một nhóm nhỏ những nhà tư
bản kếch xù chi phối toàn bộ đời sống kinh tế, chính trị của toàn xã hội, gọi là tài phiệt.
Hệ thống các nhà tài phiệt chi phối mọi hoạt động của các cơ quan nhà nước, đặc biệt là chi phối
các chính sách đối nội, đối ngoại của nhà nước, biến nhà nước tư sản thành công cụ phục vụ lợi
ích cho chúng, do chúng thống trị được về kinh tế.
Phương Duyên: Các bạn ở đây có ai từng nghe qua khái niệm “xuất khẩu tư bản” chưa nhỉ?
Diệp: Xuất khẩu tư bản là xuất khẩu giá trị ra nước ngoài nhằm mục đích thu được giá trị thặng
dư và các nguồn lợi nhuận khác ở các nước nhập khẩu tư bản.
Phương Duyên: Vậy cho mình hỏi thêm 1 câu nữa nha, bạn có biết xuất khẩu tư bản được thực
hiện dưới bao nhiêu hình thức không?
Diệp: Theo như mình có tìm hiểu thì sẽ có 2 loại, gồm:
+ Đầu tư trực tiếp: là xuất khẩu tư bản để xây dựng những xí nghiệp mới hoặc mua lại những xí
nghiệp hoạt động tại nước đang được đầu tư -> Mục đích để thu lợi nhuận cao, biến nó thành
một chi nhánh của “công ty mẹ”.
+ Đầu tư gián tiếp: là đầu tư qua việc cho vay để thu lợi, tức là mua cổ phần, cổ phiếu, trái phiếu,
… định chế tài chính trung gian mà nhà đầu tư không trực tiếp tham gia quản lý.
Phương Duyên: Vậy thì điều gì đã làm xuất khẩu tư bản trở thành phổ biến?
Hân: Việc đưa tư bản ra nước ngoài để tìm kiếm nơi đầu tư có lợi nhất trở thành phổ biến, gắn
liền với sự tồn tại của các tổ chức độc quyền vì nó tạo ra lợi ích kinh tế, cải thiện đời sống của
người dân và đóng góp vào sự phát triển của quốc gia.
Phương Duyên: Cạnh tranh để phân chia thị trường thế giới là tất yếu giữa các tập đoàn độc
quyền. Nguyên nhân của vấn đề này bắt nguồn từ đâu?
Gấm: Quá trình tích tụ và tập trung tư bản phát triển, việc xuất khẩu tư bản tăng lên cả về quy
mô và phạm vi tất yếu từ đó dẫn tới sự phân chia thế giới về mặt kinh tế giữa các tập đoàn tư bản
độc quyền và hình thức các tổ chức độc quyền quốc tế.
Phương Duyên: Sự đụng độ giữa các tổ chức độc quyền có sức mạnh kinh tế + sự ủng hộ của
nhà nước đã dẫn đến điều gì?
Mỹ Duyên: Các cuộc chiến tranh khốc liệt => thỏa hiệp, ký hiệp định => nhằm củng cố địa vị.
Phương Duyên: Hiện nay việc lôi kéo, thúc đẩy các chính phủ vào việc phân định khu vực lãnh
thổ ảnh hưởng là cách thức để bảo vệ lợi ích độc quyền xảy ra khá phổ biến.
Quy luật phát triển không đều về kinh tế, chính trị, quân sự:
Đấu tranh đòi chia lại lãnh thổ trên thế giới => Chiến tranh thế giới thứ nhất, thứ hai bùng nổ
Bạn biết gì về Sự kết hợp về nhân sự giữa tổ chức độc quyền và nhà nước? Giàu:
- Các đảng phái tư sản, các hội chủ xí nghiệp tạo thành cơ sở xã hội, chính trị, kinh tế....cho chủ
nghĩa tư bản độc quyền nhà nước.
- Sự kết hợp về nhân sự giữa các tổ chức độc quyền (thông qua các hội chủ xí nghiệp) với bộ
máy nhà nước ở cả trung ương và địa phương.
- Các hội chủ thông qua các đảng phái của giai cấp tư sản tham gia vào thành lập bộ máy nhà
nước, quyết định nhân sự và chi phối đường lối kinh tế, chính trị của nhà nước và được coi là
“chính phủ đằng sau chính phủ”.
Phương Duyên: Có hiện tượng dung hợp với nhau về mặt kinh tế giữa các độc quyền tư nhân và
nhà nước tư sản, biến nhà nước tư sản thành tập thể các nhà tư bản độc quyền.
Sở hữu nhà nước bao gồm những động sản và bất động sản cần cho hoạt động của bộ máy nhà
nước. Ngoài ra còn gì nữa không?
Mỹ Duyên: Còn gồm cả những doanh nghiệp nhà nước trong công nghiệp và trong các lĩnh vực
kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, như: giao thông vận tải, giáo dục, y tế, bảo hiểm xã hội,...
Phương Duyên: Sự phát triển sỡ hữu nhà nước dẫn đến sự hình thành thị trường độc quyền. Sự
hình thành bắt nguồn từ việc nhà nước bao mua sản phẩm của các doanh nghiệp độc quyền thông
qua hợp đầu đã được ký kết, các hợp đồng này đảm bảo được nguồn tiêu thụ và lợi nhuận ổn
định cho các tổ chức độc quyền tư nhân. Nói cách khác thị trường độc quyền giải quyết một phần
khó khăn trong thời kì khủng hoảng của các tổ chức tư nhân độc quyền.
Tại sao Độc quyền nhà nước trở thành công cụ để nhà nước điều tiết nền kinh tế? Diệp: -
Hệ thống điều tiết của nhà nước tư sản hình thành một tổng thể thiết chế và thể chể kinh
tế, bao gồm quản lý gắn liền với hệ thống chính sách có khả năng kiểm soát toàn bộ nền kinh tế quốc dân. -
Cơ chế điều tiết độc quyền nhà nước là sự dung hợp của 3 cơ chế: thị trường, độc quyền
tư nhân và điều tiết nhà nước. -
Sự điều tiết kinh tế của nhà nước được thực hiện bằng hướng dẫn, kiểm soát, uốn nắn
những lệch lạc bằng công cụ kinh tế và công cụ hành chính pháp lý trong sự phát triển mất cân
đối của nên tư bản chủ nghĩa.
Phương Duyên: Vậy thì Khi nào độc quyền nhà nước trở thành công cụ nhà nước để điều tiết?
Gấm: Khi nó đã dung hợp cả bả cơ chế: thị trường, độc quyền tư nhân và điều tiế của nhà nước
nhằm phát huy mặt tích cực và hạn chế mặc tiêu cực của từng cơ chế thì khi đó độc quyền nhà
nước trở thành công cụ nhà nước để điều tiết.