Kỹ Năng Đặt Câu Hỏi - Bài Tập Môn Tâm Lý Học Giao Tiếp

KỸ NĂNG ĐẶT CÂU HỎI I. Khái quát chung Hỏi là gì?
“Hỏi” là cách thức trong đó người hỏi muốn khai thác thông tin từ người được
hỏi nhằm mục đích nào đó. (Theo Trần Thị Minh Đức)
Trong quá trình giao tiếp, con người thường xuyên đặt ra cho người đối thoại
những câu hỏi để làm rõ thêm vấn đề cũng như để thể hiện cảm xúc của mình. Đặt câu
hỏi đúng sẽ góp phần giúp gợi mở vấn đề, kích thích người đối thoại trả lời, chia sẻ
câu chuyện mà người hỏi đang quan tâm; ngược lại, việc đặt câu hỏi không phù hợp sẽ
làm giảm đi hiệu quả giao tiếp, thậm chí có thể phá hỏng mối quan hệ giữa hai người.
Chính vì thế mà đặt câu hỏi được xem là một “nghệ thuật” trong giao tiếp. II. Phân loại câu hỏi
1. Phân loại căn cứ theo cách đặt câu hỏi
- Câu hỏi đóng: Câu hỏi kết thúc bằng từ “Có” - “Không”, “Đúng” - “Sai”, “Rồi” -
“Chưa”. . hoặc những câu hỏi có sẵn đáp án.
VD: “Em ăn cơm chưa” Ưu điểm Nhược điểm
Không thể hiện sự đồng cảm, thấu hiểu,
Thu được câu trả lời về đúng vấn đề
thường câu hỏi đóng sẽ là câu hỏi trực
muốn hỏi, giống như điều tra, phỏng vấn tiếp.
- Câu hỏi mở: Câu hỏi không có đáp án trả lời trước, người được hỏi có thể trả lời
theo suy nghĩ, đánh giá chủ quan của mình
VD: “Hôm nay em ăn gì trong bữa trưa thế?” Ưu điểm Nhược điểm
- Khai thác được nhiều thông tin và
Đôi khi bị lan man, người nghe
dễ có cơ hội mở rộng câu trả lời
hiểu sai trọng tâm câu hỏi, trả lời
bằng cách bộc lộ những suy nghĩ,
không đem lại thông tin cần thu
cảm xúc, tình cảm của họ
- Có thể hiện đồng cảm, thấu hiểu, thập
… nên thường không gây cảm giác
thô cứng, thiếu lịch sự.
2. Phân loại căn cứ theo cách trả lời
- Câu hỏi trực tiếp: Câu hỏi nhằm thẳng vào vấn đề mà người hỏi quan tâm.
VD: Các dạng câu hỏi này dễ tìm thấy nhất trong những bài phỏng vấn của các nghệ
sĩ, chẳng hạn như: “Người tình tin đồn của chị là abcxyz, chị nghĩ sao về chuyện
này”, “Mối quan hệ giữa chị và bạn trai cũ như thế nào?” Ưu điểm Nhược điểm
- Dễ đưa người nghe vào thế bị
động, đôi khi thiếu tế nhị và cảm
thấy bị “đụng chạm”.
Thu được thông tin nhanh chóng
- Các cơ chế tâm lý có thể sẽ làm
thay đổi sự chính xác của câu trả
lời dẫn đến trả lời chệch hướng
- Câu hỏi gián tiếp: Loại câu hỏi về một vấn đề khác nhưng thông qua câu trả lời,
người hỏi có thể suy ra được điều mình muốn biết.
VD: Trong quá trình thả thính và tìm hiểu đối phương, chúng ta có thể gặp câu hỏi
chẳng hạn như: “Gu của anh là gì”, nhưng thực chất câu hỏi này không chú ý nhằm
đến việc tìm hiểu gu mà để dò ý xem đối phương có để ý đến mình hay không. Ưu điểm Nhược điểm
Tạo cảm giác thoải mái cho người
Dễ mã hóa sai hoặc có yếu tố gây
nghe dễ bộc lộ cảm xúc hơn khi
nhiễu, làm cho cả người nghe và ngời
không nhắc trực tiếp đến vấn đề, đặc
hỏi đều không đi đúng trọng tâm câu
biệt là những vấn đề nhạy cảm
hỏi, sử dụng nhiều khiến cuộc đối
thoại trở nên khó hiểu, hoặc nếu có
thu được thông tin cũng bị sai lệch
⇒ Bất luận là loại câu hỏi nào đều có mặt thuận lợi và khó khăn cho cả hai phía
người nghe và người hỏi, cần linh hoạt trong việc sử dụng câu hỏi để biết dạng
câu hỏi nào là phù hợp trong từng trường hợp, từng mục đích hỏi. Có thể kết
hợp các loại câu hỏi để giao tiếp hiệu quả hơn.
3. Các cách phân loại khác  Câu hỏi thăm dò  Câu hỏi làm sáng tỏ  Câu hỏi dẫn dắt  Câu hỏi dự phòng  Câu hỏi tu từ  Câu hỏi quy trình  Câu hỏi nhắc lại III.
Mục đích đặt câu hỏi
Trong giao tiếp, các câu hỏi được đặt ra có thể hướng tới nhiều mục đích, chẳng hạn như:  Xác định vấn đề  Xác định nguyên nhân
VD: Khi chúng ta nhìn thấy người bạn của mình trông có vẻ buồn, chán nản, chúng
ta có thể đặt ra các câu hỏi: “Ê sao nay buồn vậy?”, “Mới chia tay hả?”
 Thu thập thông tin cần thiết
 Tìm kiếm phương án giải quyết cho một vấn đề nào đó
VD: Thường câu hỏi xuất hiện trong các cuộc họp chẳng hạn như: “Anh/chị có ý kiến
gì về vấn đề?”, “Quan điểm của anh chị về vấn đề này như thế nào”,. .  Kích thích suy nghĩ
 Khuyến khích sự tham gia
VD: Trong một cuộc họp, khi một thành viên không lên tiếng đóng góp quá nhiều,
người dẫn dắt sẽ thường đặt ra câu hỏi chẳng hạn như: “Theo anh/chị, cách giải
quyết như thế này có được không?”, “Anh/chị nghĩ sao về những vấn đề đã được trình bày?”
Trong giao tiếp bình thường giữa một nhóm bạn thân cũng tương tự, nếu một người
im lặng không bàn tán nhiều, sẽ dễ nhận được câu hỏi: “Thằng kia sao im lặng vậy?”,
“Mày nãy giờ ngồi sao không nói gì?”. Đây cũng có thể xem là một dạng câu hỏi
khuyến khích sự tham gia trò chuyện.
 Tìm kiếm sự đồng tình, ủng hộ
Tùy vào từng trường hợp mà các câu hỏi đặt ra hướng tới những mục đích khác nhau,
tuy nhiên cũng có khi một câu hỏi đặt ra sẽ hướng tới nhiều mục tiêu cùng một lúc. IV.
Những sai lầm khi đặt câu hỏi
- Hỏi với mục đích khai thác, điều khiển người khác: Chẳng hạn như những câu hỏi
với mục đích khai thác thông tin để thỏa trí tò mò
- Diễn đạt quá dài dòng khi đặt câu hỏi: Lỗi này thường gặp khi người hỏi sợ người
đối diện không hiểu được ý của mình nên đã đặt ra câu hỏi bao hàm cả phần giải thích bên trong
- Hỏi nhưng không lắng nghe câu trả lời
- Sử dụng câu hỏi không phù hợp với đối tượng
- Đặt câu hỏi với mục đích thắng - thua: Những câu hỏi dạng này thường xuất hiện
trong các cuộc tranh luận căng thẳng nhằm mục đích dồn người đối diện vào thế đường cùng. V.
Lợi ích của việc đặt câu hỏi đúng cách và Tác hại của việc đặt câu hỏi không phù hợp
Lợi ích của việc đặt câu hỏi phù hợp
Tác hại của việc đặt câu hỏi không phù hợp
Việc đặt câu hỏi đúng lúc sẽ có tác
Việc đặt câu hỏi không phù hợp sẽ có
dụng gợi mở vấn đề, kích thích người
thể làm giảm đi hiệu quả giao tiếp, đối thoại:
thậm chí là làm hỏng cuộc đối thoại:
 Thu thập thông tin: Kỹ năng
Câu hỏi mơ hồ hoặc thiếu rõ ràng
đặt câu hỏi tốt chắc chắn sẽ giúp
sẽ dẫn đến các hệ lụy
thu thập thông tin một cách hiệu quả hơn.
 Người trả lời không hiểu rõ ý
 Khám phá ý kiến: Đặt câu hỏi
của câu hỏi: Khi câu hỏi không
khéo léo và mang tính cởi mở
rõ ràng hoặc mơ hồ, người trả
giúp khám phá ý kiến, quan
lời sẽ không hiểu chính xác ý
điểm và suy nghĩ của người
của câu hỏi và do đó không thể
khác. Từ đó mở ra các ý tưởng trả lời đúng.
mới, tạo sự đa dạng và thúc đẩy
 Thông tin trả lời không chính những suy nghĩ sáng tạo.
xác: Nếu câu hỏi không được đặt
 Hiểu rõ vấn đề: Khi đặt câu hỏi
rõ ràng và cụ thể, người trả lời
đúng cách, người hỏi có thể thu
có thể hiểu sai ý của câu hỏi và
thập thông tin cần thiết, tạo ra sự
do đó cung cấp thông tin không
tương tác và khám phá các khía chính xác.
cạnh khác nhau của vấn đề,
 Mất thời gian và tốn công sức:
khám phá các góc nhìn mới và
Khi câu hỏi không rõ ràng,
mở rộng hiểu biết về vấn đề
người đặt câu hỏi cần phải dành đang xem xét.
thêm thời gian và công sức để
 Xây dựng mối quan hệ: Kỹ
giải thích hoặc làm rõ ý của câu
năng đặt câu hỏi tốt giúp tạo ra
hỏi, điều này tốn thời gian và
một môi trường giao tiếp tích
gây phiền phức cho người trả
cực và xây dựng mối quan hệ tốt lời. với người khác.
Đặt câu hỏi quá dài hoặc phức tạp
 Giải quyết vấn đề: Đặt câu hỏi
có thể khiến người trả lời cảm thấy
giúp ta có được cái nhìn toàn
mệt mỏi hoặc không hứng thú, đặc
diện hơn về vấn đề và hiểu rõ
biệt nếu câu hỏi đó đòi hỏi một sự
nguyên nhân gây ra vấn đề, nhờ
suy nghĩ phức tạp hoặc yêu cầu người
những thông tin từ nhiều nguồn
trả lời phải đưa ra câu trả lời chi tiết khác nhau hoặc dài.
Câu hỏi mang tính định hướng có
thể dẫn đến sự thiên vị và tác động
đến quyết định cuối cùng của người
trả lời. Điều này có thể ảnh hưởng
đến tính khách quan của kết quả thu
thập được và không tạo ra hình ảnh
chính xác về tình trạng hoặc quan
điểm của người được hỏi.
Đặt câu hỏi không tôn trọng quyền
riêng tư của người trả lời có thể gây
ra những vấn đề sau:
 Gây khó chịu cho người trả lời:
Khi bị đặt những câu hỏi không
tôn trọng quyền riêng tư, người
trả lời có thể cảm thấy bị xâm
phạm và không thoải mái trong
quá trình trả lời, gây khó chịu và
giảm hiệu quả của cuộc trò chuyện.
 Gây ảnh hưởng đến mối quan
hệ: Việc đặt câu hỏi không tôn
trọng quyền riêng tư của người
trả lời có thể ảnh hưởng đến mối
quan hệ của bạn với họ, khiến
mối quan hệ trở nên căng thẳng và khó khăn hơn. VI.
Đặt câu hỏi hiệu quả
1. Nên bắt đầu bằng một câu hỏi dễ
- Bắt đầu từ những câu hỏi dễ sẽ tạo tâm lý thoải mái cho người nghe
VD: “tên bạn là gì?”, “bạn bao nhiêu tuổi”,. .
- Câu hỏi dễ sẽ khắc phục được tâm lý sợ sai khi trả lời câu hỏi
VD: Trong dạy học, giáo viên không nên đặt ra những câu hỏi đánh đố mà nên hỏi
thẳng vào trọng tâm của bài học: “Gấu sống ở Bắc Cực có đặc điểm gì khác so với
gấu ở Nam Cực?”, “Vì sao không khí lại quan trọng trong cuộc sống của con người?”. .
2. Sử dụng nhiều nhiều câu hỏi mở
- Sử dụng câu hỏi mở tạo cảm giác thoải mái cho người nghe và thu thập được nhiều thông tin hơn
- Câu hỏi mở giúp người trả lời bộc lộ được nhiều cảm xúc, tình cảm của mình đối với vấn đề đặt ra
- Chúng thường bắt đầu bằng “tại sao”, “cái gì”, “bằng cách nào” nhằm hướng đến
phản hồi dài, chi tiết hơn.
VD: “Tại sao bạn lại nghĩ rằng phương án này phù hợp với vấn đề của chúng ta?”
“Nếu bạn ở trong trường hợp này bạn sẽ giải quyết vấn đề này bằng cách nào?”. .
3. Thể hiện sự kiên trì trong quá trình đặt câu hỏi
- Trong quá trình giao tiếp, khi gặp phải những câu hỏi khó hay những vấn đề phức
tạp, người nghe sẽ phải suy nghĩ kỹ trước khi trả lời. Thời gian suy nghĩ để trả lời câu
hỏi tuỳ thuộc vào trình độ và tính cách của mỗi người. Khi đó, người hỏi phải biết
kiên trì, nhẫn nại trong khoảng thời gian mà người được hỏi suy nghĩ để tìm ra câu trả
lời. Nếu người hỏi thể hiện sự "sốt ruột", nôn nóng thì có thể ảnh hưởng trên dòng suy
nghĩ của người được hỏi và có thể, câu trả lời nhận được sẽ không chính xác hoặc
không đầy đủ thông tin.
VD: Khi đặt câu hỏi về thông tin cá nhân của một ai đó, nếu được hỏi những câu hỏi
“dồn dập”như: “gia đình em có mấy người, ba mẹ em làm nghề gì, ông bà có sống
cùng em không…” Người nghe thường trả lời một cách qua loa, không đầy đủ thông
tin như: “Nhà em có 4 người, ba em làm bác sĩ, ông bà thỉnh thoảng thường hay ghé thăm em”
4. Xác định rõ mục đích trước khi hỏi
- Cần phải xác định rõ mục đích là dễ lấy dữ kiện hay lấy ý kiến đánh giá, suy nghĩ. .
của người khác. Trên cơ sở xác lịnh rõ mục đích, sẽ lựa chọn những câu hỏi phù hợp
để đạt được mục tiêu đã đề ra. Nếu không xác định trước mục tiêu, người hỏi sẽ khó
khăn trong việc chọn lựa các loại câu hỏi phù hợp.
VD: Trong quá trình tham vấn với thân chủ, để có thể hiểu được hoàn cảnh của thân
chủ thì nhà tham vấn buộc phải đặt ra những câu hỏi để có thể khai thác được thông
tin mà mình muốn biết: “Chị nghĩ thế nào nếu như sự việc đó xảy ra không như mong muốn của chị?”
5. Chuẩn bị câu hỏi từ trước
- Trước khi tiến hành một cuộc giao tiếp nào đó, nhất là những cuộc giao tiếp quan
trọng, con người thường chuẩn bị trước tâm thế cũng như nội dung giao tiếp
- Bên cạnh đó, cần phải suy nghĩ và chuẩn bị trước những câu hỏi sẽ đặt ra cho người
nghe. Tuỳ theo diễn tiến của cuộc đối thoại để đặt ra những câu hỏi phù hợp với thực
tế, việc chuẩn bị trước những câu hỏi trọng tâm là điều nên làm và hết sức quan trọng.
VD: trong cuộc họp công ty, để hiểu rõ hơn về sản phẩm mà công ty mình dự định
hợp tác, nhà kinh doanh cần phải chuẩn bị sẵn những câu hỏi cho đối tác để giúp
hiểu thêm về sản phẩm mà mình muốn hợp tác như: “Ý nghĩa của logo trên sản phẩm
là gì? Tại sao lại chọn màu xanh là màu chủ đạo của sản phẩm”. .
6. Chọn câu hỏi phù hợp với đối tượng và hoàn cảnh
- Một câu hỏi phù hợp là câu hỏi không gây áp lực hay sự khó chịu cho người được
hỏi. Chọn được câu hỏi phù hợp với đặc điểm của đối tượng và bối cảnh thực tế vừa
tạo tâm lý thoải mái cho người được hỏi vừa giúp người hỏi thu thập được những thông tin cần thiết.
VD: Cùng 1 câu hỏi: “Có vẻ như cân nặng của chị đã tăng lên nhỉ?”
Nếu là bác sĩ đang hỏi về tình trạng sức khỏe của bệnh nhân thì đây là 1 câu hỏi hoàn
toàn bình thường nhưng nếu trong mối quan hệ giao tiếp xã giao thì đây được coi là
một câu hỏi khó chịu, gây cảm giác bực tức cho người nghe
7. Hỏi về vấn đề tổng thể trước, chi tiết sau
- Khi đặt câu hỏi nên hỏi về vấn đề tổng quan chung chung trước rồi mới đi vào nội dung chi tiết cụ thể
VD: Khi muốn tìm hiểu về 1 hoạt động của công ty trước hết nên dùng những câu hỏi
chung về tình hình sản xuất, kinh doanh rồi mới đi đến vấn đề cụ thể như nhân sự, thị trường,. .
8. Đặt câu hỏi ngắn gọn, rõ ràng
- Không nên hỏi quá dài dòng và phải đủ ý để người nghe hiểu đúng những gì mà
người hỏi muốn đề cập
VD: “Noel sắp đến, bạn có thích được tặng quà gì không?”
9. Sử dụng câu hỏi đơn ý
- Là câu hỏi chỉ chứa đựng 1 vấn đề mà người hỏi muốn đề cập, giúp người được hỏi
dễ trả lời hơn và tránh những sai lầm không đáng có khi hiểu sai ý người hỏi
VD: “ Sở thích của bạn là gì?”, “Bạn có biết nhảy không”,. .
Document Outline

• I.Khái quát chung Hỏi là gì?
• II.Phân loại câu hỏi
• 2.Phân loại căn cứ theo cách trả lời
• ⇒ Bất luận là loại câu hỏi nào đều có mặt thuận lợ
• III.Mục đích đặt câu hỏi
• IV.Những sai lầm khi đặt câu hỏi
• 2.Sử dụng nhiều nhiều câu hỏi mở
• 3.Thể hiện sự kiên trì trong quá trình đặt câu hỏi
• 4.Xác định rõ mục đích trước khi hỏi
• 5.Chuẩn bị câu hỏi từ trước
• 6.Chọn câu hỏi phù hợp với đối tượng và hoàn cảnh
• 7.Hỏi về vấn đề tổng thể trước, chi tiết sau
• 8.Đặt câu hỏi ngắn gọn, rõ ràng
• 9.Sử dụng câu hỏi đơn ý