Kỹ Năng Giải Quyết Vấn Đề Trong Học Tập: Quy Trình 6 Bước | Môn Kỹ năng thích ứng và giải quyết vấn đề - Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh

lOMoAR cPSD| 58707906
Quy trình của kỹ năng giải quyết vấn đề trong học tập
Trong quá trình học tập, kĩ năng giải quyết vấn đề được chạy theo quy trình 6 bước giúp sinh
viên nhìn nhận và giải quyết những vấn đề phức tạp, cụ thể như sau:
Bước 1: Xác định vấn đề
Đặt câu hỏi đúng cách: Trong thực tế, nhiều vấn đề tồn tại giống như tảng băng trôi, cái mà
chúng ta nhìn thấy chỉ là phần nổi, còn phần chìm lớn hơn nhiều mà chúng ta chưa thấy lại có
thể mang đến những thảm họa rất lớn. Đối với các vấn đề học tập (learning issues), các câu hỏi
mà nhóm phải đặt ra là: Chúng ta cần biết điều gì để đánh giá mỗi một giải pháp có tiềm năng?
Điều cần làm ở đây là liệt kê các vấn đề. Sau đó, khi đến kế hoạch hành động, câu hỏi đặt ra
là: Ai sẽ giải quyết từng vấn đề học tập? Điều cần làm ở đây là chỉ định vấn đề học tập cho các
thành viên của nhóm. Muốn nắm được sự kiện chính xác, chúng ta phải biết đề ra những câu
hỏi chính xác qua cách đào sâu suy nghĩ toàn bộ tình huống mà mình đang phải đối mặt.
Để xác định được đúng bản chất của vấn đề, ở vai trò là người giải quyết cần đặt ra các câu
hỏi có liên quan, chẳng hạn như định dạng 5W1H (5 What 1 How), cụ thể:
* WHAT? muốn tập trung vào những việc đã xảy ra, những sự việc đó mang lại những
thuận lợi và khó khăn gì? Có liên quan đến sự việc gì?... * WHEN? Nhấn mạnh tới
thời điểm xảy ra vấn đề và thời điểm đó có liên quan tới thời gian nào khác hay không?...
* WHERE? Vấn đề diễn ra tại đâu? Đã từng xảy ra vấn đề này ở địa điểm khác hay chưa?
* WHY? Lý do tại sao vấn đề này xảy ra? Tại sao lại xảy ra vấn đề này ở thời gian và địa điểm đó?...
* HOW? Vấn đề đó đã xảy ra như thế nào? Vấn đề diễn ra bằng cách nào?
Trong thực tiễn, chúng ta thường gặp phải vấn đề lớn nhất là chưa biết bản thân mình đang
thực sự phải giải quyết vấn đề cụ thể gì, chứ không phải là giải quyết như thế nào. Vậy nên,
xác định đúng vấn đề là yếu tố căn bản để giải quyết vấn đề hợp lí và hiệu quả. Để làm được
điều đó, cá nhân cần tránh nhìn nhận vấn đề theo một chiều, hay chỉ dựa vào ý muốn chủ lOMoAR cPSD| 58707906
quan của mình, mà bản thân cần xem xét và tưởng tượng vấn đề một cách đa chiều, từ nhiều góc độ khác nhau.
Bước 2: Phân tích nguyên nhân
Đây là giai đoạn chúng ta cần thu thập thông tin để tìm ra câu trả lời cho câu hỏi: “Nguyên nhân
nào dẫn tới vấn đề?”. Đối với việc thu thập thông tin, câu hỏi cần đặt ra cho từng thành viên của
nhóm là: Tài nguyên nào đang có sẵn? Công việc cần làm là liệt kê tất cả các từ chủ yếu; liệt kê
tất cả các sách, tạp chí, bài viết, CDRoms, và websites đã tìm được. Sau đó, mọi người trong
nhóm thực hiện việc đánh giá thông tin. Câu hỏi đặt ra lúc này là: Tài nguyên này có phù hợp
hay không? Làm thế nào mà tài nguyên này giải quyết vấn đề học tập ở đây? Người được chỉ
định viết ra vài dòng nhận xét về nguồn tài nguyên được tìm thấy để sau này chia sẻ với cả nhóm.
Một số nguyên tắc khi thu thập thông tin, cụ thể như sau:
* Thu thập thông tin càng nhiều càng tốt
* Không phân tích tính đúng/sai, thật/không thật của nguyên nhân ở thời điểm này để
đảm bảo thu thập thông tin về nguyên nhân của vấn đề trên diện rộng.
* Áp dụng công cụ tư duy để nắm bắt nguyên nhân của vấn đề một cách có hệ thống và đầy đủ.
Đối với bước nhận diện và phân tích nguyên nhân, chúng ta có phương pháp biểu đồ xương cá
(Fishbone Diagram) được Kaoru Ishikawa đưa ra và ứng dụng tại Nhật Bản vào năm 1960
trong quy trình quản trị. Biểu đồ xương cá (hình 2.3) mang lại cái nhìn toàn diện về mối liên
hệ giữa nguyên nhân và kết quả, nhận diện vấn đề và đưa ra giải pháp trong quản lí. Hình 2.3
Biểu đồ xương cá (Fishbone Diagram)
Để thực hiện các bước trong hệ thống của biểu đồ xương cá nhằm đạt được tổng thể vấn
đề, chúng ta cần xử lí qua các bước sau đây:
* Bước 1: Đầu cá - Nêu tên vấn đề: Tên vấn đề cần được nêu ra một cách súc tích, thể
hiện được bản chất của vấn đề, mong đợi giải quyết vấn đề, xác định được vai trò và
vị trí của người giải quyết vấn đề lOMoAR cPSD| 58707906
* Bước 2: Xương cá - Thể hiện các nguyên nhân dẫn tới vấn đề: Từ xương sống, vẽ các
nhánh xương để đại diện cho từng yếu tố chính dẫn tới vấn đề.
* Bước 3: Xương nhánh - Thể hiện các nguyên nhân chi tiết: Từ trục xương nhánh, sử
dụng tư duy động não để chỉ ra các nhánh nguyên nhân trực tiếp của vấn đề.
Trong quá trình sử dụng biểu đồ xương cá để phân tích nguyên nhân, chúng ta có thể kết hợp
phương pháp 5W1H để tìm ra nguyên nhân cốt lõi trên một nhánh xương cá một cách hiệu quả.
Bước 3: Xây dựng các giải pháp
Sử dụng phương pháp động não (Brainstorming) để xây dựng các giải pháp thông qua quá
trình phân tích nguyên nhân. Đối với việc giải quyết các vấn đề mang tính cá nhân, chúng ta
cần khách quan đưa ra những giải pháp liên quan tới vấn đề. Với các vấn đề liên quan tới
nhóm, trưởng nhóm phải thể hiện được kỹ năng làm việc nhóm để kết nối các thành viên trong
nhóm, giúp từng thành viên đều có cơ hội cũng như trách nhiệm đưa ra những ý tưởng để giải
quyết vấn đề. Ở bước này, định kiến và sự áp đặt sẽ cản trở việc đưa ra giải pháp phù hợp. Ở
bước này, chúng ta cần xác định rõ những đặc điểm cần có của giải pháp, bao gồm: Mục tiêu
mong muốn là gì? Những mục tiêu tối thiểu nào cần phải đạt được? Những điều kiện nào mà
giải pháp phải đáp ứng? Bên cạnh đó, người giải quyết vấn đề cũng cần sử dụng những cách thức tư duy như:
* Suy nghĩ sáng tạo khi đưa ra các giải pháp
Khuyến khích được sự sáng tạo của cá nhân, cần sẵn sàng tiếp thu mọi ý kiến. Để xử
lí mọi vấn đề như là một vấn đề mới thì không nên áp dụng những giải pháp đã có và
cần sẵn sàng lắng nghe ý kiến của mọi người. Người giải quyết vấn đề cần chấp nhận
rủi ro và mức độ rủi ro cũng cần được tính toán để hạn chế các mặt tiêu cực. Bên cạnh
đó, cũng cần kêu gọi mọi người tham gia góp ý, đưa ra ý kiến cá nhân để người giải
quyết vấn đề có cái nhìn đa chiều. Trên hết, người giải quyết vấn đề phải biết chấp
nhận sự phê bình, thu nạp những đóng góp mang tính chất cởi mở, sáng tạo.
* Động não và tận dụng quan điểm của người khác lOMoAR cPSD| 58707906
Sử dụng phương pháp động não để khuyến khích các thành viên trong nhóm tham gia góp ý,
đóng góp ý tưởng, sáng kiến và giải pháp một cách rõ ràng. Không đánh giá ý kiến của cá nhân
trong giai đoạn này và ghi nhận mọi ý kiến.
Bước 4: Lựa chọn phương án tối ưu
Sau khi thu thập thông tin, phân tích nguyên nhân và xây dựng các giải pháp, ở bước lựa chọn
phương án tối ưu đòi hỏi chúng ta cần tư duy đánh giá, phân tích và sàng lọc. Xây dựng các
tiêu chí đánh giá là điều cần làm ở bước này. Các tiêu chí có thể khác nhau ở từng lĩnh vực,
nhưng tổng quan chúng ta có những tiêu chí sau đây: Lợi ích, nguồn lực, thời gian, tính khả
thi, rủi ro và đạo đức.
Bước 5: Lập kế hoạch và giải quyết vấn đề
Ở bước lập kế hoạch và giải quyết vấn đề, có một số lưu ý khi triển khai như kế hoạch phải
được trình bày từng bước và cụ thể, rõ ràng. Kế hoạch phải có thời hạn cụ thể cho từng đầu
công việc. Kế hoạch phải liệt kê các nguồn hỗ trợ cho việc thực thi giải quyết vấn đề. Kế
hoạch phải thể hiện người chịu trách nhiệm và người hỗ trợ. Ngoài ra, kế hoạch cũng cần có
tiên lượng rủi ro và các phương án cho tình huống không mong đợi.
Bước 6: Giám sát và đánh giá
Ở bước cuối giám sát và đánh giá, chúng ta cần quan tâm tới hai khía cạnh. Một là, kế hoạch
có đang diễn ra theo đúng trình tự hay không? Những kết quả đạt được có như mong đợi không?
Có những khó khăn gì cản trở việc thực hiện kế hoạch không? Hai là, chúng ta cần đánh giá về
tính hiệu quả của toàn bộ quyết định như công việc diễn ra có điều gì thuận lợi? Những vấn đề
phát sinh và cản trở thực hiện kế hoạch?
Việc đánh giá lại kết quả của quá trình giải quyết vấn đề cũng là cơ hội để xem xét lại quá
trình và cách thức làm việc cá nhân và trong nhóm, từ đó rút ra những kinh nghiệm cho bản thân và tập thể.