Lịch sử 11 Kết nối tri thức bài 11: Cuộc cải cách của Minh Mạng Mở đầu
Câu hỏi: Minh Mạng được xem là một vị vua năng động, quyết đoán của triều
Nguyễn. Trong thời gian trị vì, ông đã thực hiện một số cải cách nhằm tăng cường
tính thống nhất và tiềm lực của đất nước. Vậy, nội dung chủ yếu của cuộc cải cách
thời vua Minh Mạng là gì? Những cải cách đó đạt được kết quả và ý nghĩa như thế nào? Bài làm
Trọng tâm cuộc cải cách của vua Minh Mạng là hành chính. Ông tiến hành cải tổ hệ
thống Văn thư phòng và thành lập Cơ mật viện, lập Nội các thay thế cho Văn thư
phòng. Ông hoàn thiện cơ cấu, chức năng của lục Bộ và cải tổ các cơ quan chuyên
môn như Quốc tử giám, Hàn lâm viện...Vua Minh Mạng chia cả nước thành 30 tỉnh
và phủ Thừa Thiên. Đứng đầu tỉnh là Tổng đốc, Tuần phủ. Tỉnh còn lại do Tuần phủ
đứng đầu, đặt dưới sự kiêm quản của Tổng đốc.
Cuộc cải cách của vua Minh Mạng đã xây dựng được chế độ quân chủ trung ương
tập quyền cao độ, thống nhất đơn vị hành chính địa phương trong cả nước; tổ chức
cơ cấu bộ máy nhà nước gọn nhẹ, chặt chẽ...
Cuộc cải cách có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thành thống nhất đất nước về
mặt hành chính, làm cho hoạt động của bộ máy nhà nước có hiệu quả hơn trước.
1. Bối cảnh lịch sử
Câu hỏi: Nêu bối cảnh lịch sử của cuộc cải cách Minh Mạng. Bài làm
Bối cảnh lịch sử của cuộc cải cách Minh Mạng:
Đất nước vừa trải qua thời gian chiến tranh và bị chia cắt lâu dài, đặt ra rất nhiều
khó khăn. Trước đó nhà Nguyễn tập trung chủ yếu vào công cuộc ổn định tình hình
đất nước và ưu tiên cho sự nghiệp thống nhất về mặt lãnh thổ.
Bộ máy hành chính nhà nước thời kì này còn chưa hoàn chỉnh. Ở trung ương, nhiều
cơ quan chưa được hoàn thiện. Ở địa phương, tính phân quyền còn đậm nét với sự
tồn tại của Bắc Thành và Gia Định Thành. Tổ chức hành chính giữa các khu vực
thiếu thống nhất. Quan lại trong bộ máy nhà nước chủ yếu do các võ quan nắm giữ.
2. Nội dung cải cách
Câu hỏi 1: Khai thác lược đồ Hình 2, nêu nhận xét của em về đơn vị hành chính
Việt Nam sau cải cách Minh Mạng. Bài làm
Cải cách hành chính là trọng tâm trong công cuộc cải cách của vua Minh Mạng. Ông
chia cả nước làm 30 tỉnh và một phủ Thừa Thiên. Mỗi tỉnh đều có Tổng đốc, Tuần
phủ cai quản cùng hai ti, hoạt động theo sự điều hành của triều đình. Các phủ,
huyện, châu, tổng, xã vẫn giữ như cũ. Việc cải cách như vậy giúp cho hệ thống cơ
quan trở nên chặt chẽ, gọn nhẹ hơn. Hệ thống đơ vị hành chính trong cả nước cũng
áp dụng đến nay. Nhìn chung, các chính cải cách hình chính giúp vua thuận lợi trong
việc quản lí đất nước.
Câu hỏi 2: Trình bày một số biện pháp cải cách của vua Minh Mạng. Bài làm
Ở trung ương, vua Minh Mạng là tiến hành cải tổ hệ thống Văn thư phòng và thành lập Cơ mật viện.
Đổi Thị thư viện thành Văn thư phỏng, lập Nội các thay thế cho Văn thư phòng với
chức năng như một cơ quan hành chính trung ương, chuyển và tiếp nhận công văn
từ triều đình đến các địa phương và ngược lại, khởi thảo các chế cáo, lưu giữ công văn.
Lập Cơ mật viện làm cơ quan tư vấn tối cao cho nhà vua về những vấn đề quản sự
quan trọng, đứng đầu là quan văn, võ do đích thân nhà vua lựa chọn.
Cải cách quan trọng tiếp theo là hoàn thiện cơ cấu, chức năng của lục Bộ và cải tổ
các cơ quan chuyên môn như Quốc tử giám, Hàn lâm viện...
Vua Minh Mạng cũng thực hiện chế độ giám sát, thanh tra chéo giữa các cơ quan
trung ương thông qua hoạt động của Đô sát viện và lục Khoa.
Ở địa phương, cải cách quan trọng nhất là về hành chính, đặc biệt là chia đất nước thành các tỉnh.
Đối với vùng dân tộc thiểu số, vua Minh Mạng cho đổi các động, sách thành xã như
vùng đồng bằng, đồng thời bãi bỏ chế độ cai trị của các tù trưởng địa phương, bổ
dụng quan lại của triều đình đến cai trị trực tiếp.
3. Kết quả, ý nghĩa
Câu hỏi: Trình bày kết quả, ý nghĩa của cuộc cải cách Minh Mạng Bài làm Kết quả:
● Xây dựng được chế độ quân chủ trung ương tập quyền cao độ (vua nắm
trong tay quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp và thống lĩnh quân đội);
● Thống nhất đơn vị hành chính địa phương trong cả nước
● Tổ chức cơ cấu bộ máy nhà nước gọn nhẹ, chặt chẽ; phân định cụ thể
chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan. Ý nghĩa:
● Cuộc cải cách có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thành thống nhất đất
nước về mặt hành chính, làm cho hoạt động của bộ máy nhà nước có hiệu quả hơn trước.
● Cuộc cải cách Minh Mạng cũng để lại bài học kinh nghiệm đối với tổ chức
hoạt động của bộ máy nhà nước. Trong đó, cách thức phân chia đơn vị
hành chính cấp tỉnh thời Minh Mạng là một trong những di sản lớn nhất
của cuộc cải cách, còn có giá trị đến ngày nay.
Luyện tập và vận dụng Luyện tập
Câu hỏi 1: Lập sơ đồ tư duy tóm tắt bối cảnh, nội dung chính và ý nghĩa của cuộc cải cách Minh Mạng.
Câu hỏi 2: Nêu nhận xét của em về cuộc cải cách Minh Mạng. Vận dụng
Câu hỏi: Liên hệ với thực tiễn và tìm hiểu thêm từ sách, báo, internet, cho biết
những bài học kinh nghiệm nào từ cuộc cải cách của vua Minh Mạng có thể áp dụng
vào việc xây dựng nền hành chính Việt Nam hiện đại? Lấy ví dụ cụ thể. ------------------------------