















Preview text:
Ch ’u ’ong 4 ’ U ´’ OC L ’ U .’ ONG THAM S ´ ˆ O C ’ UA D ¯ A . I L ’ U .’ ONG NG ˜ ˆ AU NHIˆ EN Gi ’a s ’’ u ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en X c´ o tham s ´ ˆ o θ ch ’ ua bi ´ ˆ et. ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng tham s ´ ˆ o θ l` a d ’ u.a v` ao m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ
en Wx = (X1, X2, . . . , Xn) ta ¯ d ’ ua ra th ´ ˆ ong kˆ e ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn) ¯ d ’ ˆ e ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng (d ’u. ¯ do´ an) θ. C´ o 2 ph ’ u ’ ong ph´ ap ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng: i) ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ
em: ch ’i ra θ = θ0 n` ao ¯ d´ o ¯ d ’ ˆ e ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng θ. ii) ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng kho ’ang: ch ’i ra mˆo.t kho ’ang (θ1, θ2) ch´’
ua θ sao cho P (θ1 < θ < θ2) =
1 − α cho tr ’u´’
oc (1 − α go.i l`a ¯ dˆ o. tin cˆa.y c’ua ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng). ’ 1. ´ C ´ AC PH ’ U ’ ONG PH ´ AP ’ U ’ OC L ’ U ’ ˆ . ONG D ¯ IEM 1.1 Ph ’ u ’ ong ph´ ap h` am ’ u´’ oc l ’ u ’ o.ng • Mˆ o t ’ a ph ’ u ’ ong ph´ ap Gi ’a s ’’ u c ` ˆ an ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng tham s ´ ˆ o θ c ’ua ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en X. T`’ u X ta lˆ a.p m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ
en WX = (X1, X2, . . . , Xn). Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn). Ta go.i ˆ θ l` a h` am ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng c ’ua X. Th ’
u.c hiˆe.n ph´ep th ’’u ta ¯ d ’ u ’ o.c m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ
e wx = (x1, x2, . . . , xn). Khi ¯ d´ o ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em c ’ua θ l` a gi´ a tri. θ0 = ˆ
θ(x1, x2, . . . , xn). a) ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng khˆong chˆe.ch 2 D ¯ i.nh ngh˜ ia 1 Th ´ ˆ ong kˆ e ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn) ¯ d ’ u ’ o . c go . i l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng khˆ ong chˆ e.ch c ’ua tham s ´ ˆ o θ n ´ ˆ eu E(ˆ θ) = θ. ´ Y ngh˜ ia Gi ’a s ’’ u ˆ θ l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua tham s ´ ˆ o θ. Ta c´ o E(ˆ
θ − θ) = E(ˆ
θ) − E(θ) = θ − θ = 0 69 70 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en Vˆ a.u ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch l`a ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng c´o sai s ´ ˆ o trung b`ınh b` ˘ ang 0. ⊕ Nhˆ a.n x´et i) Trung b`ınh c ’ua m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en X l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua trung b`ınh c’ua t ’ ˆ ong th ’ ˆ
e θ = E(X) = m v`ı E(X) = m. ii) Ph ’ u ’ ong sai ¯ di ` ˆ eu ch ’inh c ’ua m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en S02 l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng khˆong chˆe.ch c’ua ph ’ u ’ ong sai c ’ua t ’ ˆ ong th ’ ˆ
e σ2 v`ı E(S02) = σ2.
• V´ı du. 1 Chi ` ˆ eu cao c ’ua 50 cˆ ay lim ¯ d ’ u ’ o . c cho b ’’ oi Kho ’ang chi ` ˆ eu cao (m´ et) s ´ ˆ o cˆ ay lim x0 u i i niui niu2i
[6, 25 − 6, 75) 1 6,5 -4 -4 16
[6, 75 − 7, 25) 2 7,0 -3 -6 18
[7, 25 − 7, 75) 5 7,5 -2 -10 20
[7, 75 − 8, 25) 11 8 -1 -11 11
[8, 25 − 8, 75) 18 8,5 0 0 0
[8, 75 − 9, 25) 9 9 1 9 9
[9, 25 − 9, 75) 3 9,5 2 6 12
[9, 75 − 10, 2) 1 10 3 3 9 P 50 -13 95 Go.i X l`a chi ` ˆ eu cao c ’ua cˆ ay lim a) H˜ ay ch ’i ra ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em cho chi ` ˆ
eu cao trung b`ınh c ’ua c´ ac cˆ ay lim. b) H˜ ay ch ’i ra ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em cho ¯ dˆ
o. t ’an m´at c’ua c´ac chi ` ˆ eu cao cˆ ay lim so v ´’ oi chi ` ˆ eu cao trung b`ınh.
c) Go.i p = P (7, 75 ≤ X ≤ 8, 75). H˜ay ch ’i ra ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em cho p. Gi ’ai Ta lˆ
a.p b ’ang t´ınh cho x v`a s2. x0 Th ’ u i − 8, 5 . c hiˆ e.n ph´ep ¯ d ’ ˆ oi bi ´ ˆ en ui =
(x0 = 8, 5; h = 0, 5) 0, 5 Ta c´
o u = −13 = −0, 26. Suy ra 50
x = 8, 5 + 0, 5.(−0, 26) = 8, 37 95
s2 = (0, 5)2.
− (−0, 26)2 = 0, 4581 ∼ (0, 68)2. 50 a) Chi ` ˆ eu cao trung b`ınh ¯ d ’ u ’ o.c ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng l`a 8,37 m´et. q b) D 50 ¯ ˆ o. t ’an m´at ¯ d ’ u ’ o.c ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng l`a s = 0, 68 m´et ho˘a.c ˆs =
0, 4581 ∼ 0, 684 50−1 c) Trong 50 quan s´ at ¯ d˜ a cho c´ o 11 + 18 = 29 quan s´ at cho chi ` ˆ eu cao lim thuˆ o.c kho ’ang
[7, 5 − 8, 5) Vˆ a.y ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em cho p l`
a p∗ = 29 = 0, 58. 50 1. C´ ac ph ’ u ’ ong ph´ ap ’ u ´’ oc l ’ u ’ ong ¯ di ’ ˆ em 71 b) ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng hiˆe.u qu ’a ⊕ Nhˆ
a.n x´et Gi ’a s ’’u ˆθ l`a ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua tham s ´ ˆ o θ. Theo b ´ ˆ at ¯ d ’˘ ang th ´’ uc Tchebychev ta c´ o V ar(ˆ θ) P (|ˆ θ − E(ˆ
θ)| < ε) > 1 − ε2 V ar(ˆ θ) V`ı E(ˆ θ) = θ nˆ en P (|ˆ
θ − θ| < ε) > 1 − . ε2 Ta th ´ ˆ ay n ´ ˆ eu V ar(ˆ θ) c`
ang nh ’o th`ı P (|ˆ
θ − θ| < ε) c`ang g ` ˆ an 1. Do ¯ d´ o ta s˜ e cho.n ˆ θ v ´’ oi V ar(ˆ θ) nh ’o nh ´ ˆ at. 2 D ¯ i.nh ngh˜ ia 2 ’ U ´’ oc l ’ u ’ o . ng khˆ ong chˆ e.ch ˆ θ ¯ d ’ u ’ o . c go . i l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng c´ o hiˆ e.u qu ’a c’ua tham s ´ ˆ o θ n ´ ˆ eu V ar(ˆ
θ) nh ’o nh ´ ˆ at trong c´ ac ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng c ’ua θ. Ch´ u ´ y Ng ’ u`’ oi ta ch ´’ ung minh ¯ d ’ u ’ o.c r`˘ang n ´ ˆ eu ˆ θ l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng hiˆe.u qu ’a c’ua θ th`ı ph ’u ’ong sai c ’ua n´ o l` a 1 V ar(ˆ θ) = (4.1)
n.E( ∂lnf(x,θ) )2 ∂θ trong ¯ d´ o f (x, θ) l` a h` am mˆ a.t ¯ dˆ o. x´ac su ´ ˆ at c ’ua ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en g ´ ˆ oc. Mo.i ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch θ luˆon c´o ph ’u ’ong sai l´’ on h ’ on V ar(ˆ
θ) trong (4.1). Ta go.i (4.1) l`a gi´’ oi ha . n Crame-Rao. ⊕ Nhˆ a.n x´et N ´ ˆ eu ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en g ´ ˆ
oc X ∈ N(µ, σ2 ) th`ı trung b`ınh m ˜ ˆ au X l` a n ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng hiˆe.u qu ’a c’ua k`y vo.ng E(X) = µ. 1 n X σ2 Thˆ a.t vˆa.y, ta bi ´ ˆ et X = Xi ∈ N(µ, ) n n i=1 M˘
a.t kh´ac do X c´o phˆan ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an nˆ en n ´ ˆ eu f (x, µ) l` a h` am mˆ a.t ¯ dˆ o. c’ua Xi th`ı 1 f (x, µ) = √
e−(x−µ)2/2σ2 σ 2π ∂ x − µ Ta c´ o lnf (x, µ) = . ∂µ σ2 " #2 ∂lnf (x, µ) x − µ2 n Suy ra nE = nE = . Do ¯ d´
o V ar(X) ch´ınh b` ˘ ang nghi.ch ∂µ σ2 σ2 ¯ d ’ao σ2/n. Vˆ a.y X l`a ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng hiˆe.u qu ’a c’ua µ. c) ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng v˜’ ung 2 D ¯ i.nh ngh˜ ia 3 Th ´ ˆ ong kˆ e ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn) ¯ d ’ u ’ o . c go . i l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng v ˜’ ung c ’ua tham s ´ ˆ o θ n ´ ˆ
eu ∀ε > 0 ta c´o lim P (|ˆ θ − θ| < ε) = 1 n→∞ 72 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en D ¯ i ` ˆ eu kiˆ e.n ¯ d ’u c ’ua ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng v˜’ ung N ´ ˆ eu ˆ θ l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua θ v`a lim V ar(ˆ θ) = 0 th`ı ˆ θ l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng v˜’ ung n→∞ c ’ua θ. 1.2 Ph ’ u ’ ong ph´ ap ’ u´’ oc l ’ u ’ o.ng h ’o.p l´y t ´ ˆ oi ¯ da Gi ’a s ’’
u WX = (X1, X2, . . . , Xn) l` a m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en ¯ d ’ u ’ o.c ta.o nˆen t`’u ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en X c´ o m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ
e wx = (x1, x2, . . . , xn) v` a ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn). X´ et h` am h` am h ’
o.p l´y L(x1, . . . , xn, θ) c’ua ¯ d ´ ˆ oi s ´ ˆ o θ x´ ac ¯ di.nh nh ’u sau: • N ´ ˆ eu X r`’ oi ra.c:
L(x1, . . . , xn, θ) = P (X1 = x1/θ, . . . , Xn = xn/θ) (4.2) n Y =
P (Xi = xi/θ) (4.3) i=1
L(x1, . . . , xn, θ) l` a x´ ac su ´ ˆ at ¯ d ’ ˆ e ta nhˆ a.n ¯ d ’ u ’ o.c m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ
e Wx = (x1, . . . , xn) • N ´ ˆ eu X liˆ en tu.c c´o h`am mˆa.t ¯ dˆ o. x´ac su ´ ˆ at f (x, θ)
L(x1, . . . , xn, θ) = f (x1, θ)f (x2, θ) . . . f (xn, θ)
L(x1, x2, . . . , xn, θ) l` a mˆ a.t ¯ dˆ o. c’ua x´ac su ´ ˆ at ta.i ¯ di ’ ˆ
em wx(x1, x2, . . . , xn) Gi´ a tri. θ0 = ˆ
θ(x1, x2, . . . , xn) ¯ d ’ u ’ o.c go.i l`a ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng h ’o.p l´y t ´ ˆ oi ¯ da n ´ ˆ eu ´’ ung v ´’ oi gi´ a
tri. n`ay c’ua θ h`am h ’o.p l´y ¯ da.t c ’u.c ¯ da.i. Ph ’ u ’ ong ph´ ap t`ım V`ı h` am L v` a lnL ¯ da.t c ’u.c ¯
da.i ta.i c`ung mˆo.t gi´a tri. θ nˆen ta x´et lnL thay v`ı x´et L. ∂lnL B ’ u ´’ oc 1: T`ım ∂θ ∂lnL B ’ u ´’ oc 2: Gi ’ai ph ’ u ’ ong tr`ınh (Ph ’ u ’ ong tr`ınh h ’ o ∂θ . p l´ y) Gi ’a s ’’ u ph ’ u ’ ong tr`ınh c´ o nghiˆ e.m l`a θ0 = ˆ
θ(x1, x2, . . . , xn) ∂2lnL B ’ u ´’ oc 3: T`ım ¯ da.o h`am c ´ ˆ ap hai ∂θ ∂2lnL N ´ ˆ eu ta.i θ0 m`a < 0 th`ı lnL ¯ da.t c ’u ∂θ . c ¯ da.i. Khi ¯ d´ o θ0 = ˆ
θ(x1, x2, . . . , xn) l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em h ’ o.p l´y t ´ ˆ oi ¯ da c ’ua θ. 2. Ph ’ u ’ ong ph´ ap kho ’ ang tin cˆ ay 73 2. PH ’ U ’ ONG PH ´ AP KHO ’ ANG TIN C ˆ A . Y 2.1 Mˆ o t ’a ph ’ u ’ ong ph´ ap Gi ’a s ’’ u t ’ ˆ ong th ’ ˆ e c´ o tham s ´ ˆ o θ ch ’ ua bi ´ ˆ
et. Ta t`ım kho ’ang (θ1, θ2) ch ´’ ua θ sao cho
P (θ1 < θ < θ2) = 1 − α cho tr ’u´’ oc. T`’ u ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en g ´ ˆ oc X lˆ a.p m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ
en WX = (X1, X2, . . . , Xn). Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn) c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi x´ ac su ´ ˆ at x´ ac ¯ di.nh d`u ch ’ua bi ´ ˆ et θ. V ´’ oi α1 kh´ a b´
e (α1 < α) ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c phˆan vi. θα c’ua ˆ θ (t ´’ uc l` a P (ˆ
θ < θ ) = α 1 α1 1). V ´’ oi α2 m`
a α1 + α2 = α kh´ a b´ e (th ’ u`’ ong l ´ ˆ
ay α ≤ 0, 05) ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c phˆan vi. θ1−α c’ua 2 ˆ θ (t ´’ uc l` a P (ˆ
θ < θ1−α ) = 1 − α 2 2). Khi ¯ d´ o P (θα ≤ ˆ θ ≤ θ ) = P (ˆ θ < θ ) − P (ˆ
θ < θ ) = 1 − α 1 1−α2 1−α2 α1
2 − α1 = 1 − α (∗) T`’ u (*) ta gi ’ai ra ¯ d ’ u ’ o.c θ. Khi ¯ d´ o (*) ¯ d ’ u ’ o.c ¯ d ’ ua v ` ˆ e da.ng P (ˆ
θ1 < θ < ˆ θ2) = 1 − α. V`ı x´ ac su ´ ˆ at 1 − α g ` ˆ an b` ˘ ang 1, nˆ en bi ´ ˆ en c ´ ˆ o (ˆ
θ1 < θ < ˆ θ2) h ` ˆ au nh ’ u x ’ay ra. Th ’ u.c hiˆe.n mˆ o.t ph´ep th ’’u ¯ d ´ ˆ oi v ´’ oi m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en WX ta thu ¯ d ’ u ’ o.c m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ
e wx = (x1, x2, . . . , xn). T`’ u m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e n` ay ta t´ınh ¯ d ’ u ’ o.c gi´a tri. θ1 = ˆ
θ1(x1, x2, . . . , xn), θ2 = ˆ
θ2(x1, x2, . . . , xn). Vˆ a.y v´’
oi 1 − α cho tr ’u´’ oc, qua m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e wx ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang (θ1, θ2) ch´’ ua θ sao
cho P (θ1 < θ < θ2) = 1 − α.
• Kho ’ang (θ1, θ2) ¯ d ’ u ’
o.c go.i l`a kho ’ang tin cˆa.y. • 1 − α ¯ d ’ u ’ o.c go.i l`a ¯ dˆ o. tin cˆa.y c’ua ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng.
• |θ2 − θ1| ¯ d ’ u ’ o.c go.i l`a ¯ dˆ o. d`ai kho ’ang tin cˆa.y. 2.2 ’ U´’ oc l ’ u ’ o.ng trung b`ınh Gi ’a s ’’ u trung b`ınh c ’ua t ’ ˆ ong th ’ ˆ
e E(X) = m ch ’ ua bi ´ ˆ
et. Ta t`ım kho ’ang (m1, m2) ch ´’ ua
m sao cho P (m1 < m < m2) = 1 − α, v´’ oi 1 − α l`a ¯ dˆ o. tin cˆa.y cho tr ’u´’ oc. i) Tr ’ u`’ ong h ’ o.p 1
( Bi´ˆet V ar(X) = σ2
n ≥ 30 ho˘a.c (n < 30 nh ’ung X c´o phˆan ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an) Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e √ (X − m) n U = (4.4) σ Ta th ´ ˆ
ay U ∈ N(0, 1). 74 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en
Cho.n c˘a.p α1 v`a α2 sao cho α1 + α2 = α v`a t`ım c´ac phˆan vi.
P (U < uα ) = α ) = 1 − α 1 1, P (U < uα2 2 Do phˆ
an vi. chu ’ˆan c´o t´ınh ch ´ ˆ at uα = −u nˆ en 1 1−α1
P (−u1−α < U < u ) = 1 − α (4.5) 1 1−α2 D ’
u.a v`ao (4.4) v`a gi ’ai hˆe. b ´ ˆ at ph ’ u ’ ong tr`ınh trong (4.5) ta ¯ d ’ u ’ o.c σ σ X − √ u1
< m < X + √ u1 n −α2 n −α1 D ’ ¯ ˆ e ¯ d ’ u ’ o.c kho ’ang tin cˆa.y ¯ d ´ ˆ oi x ´’
ung ta cho.n α1 = α2 = α v`a ¯ d˘ a th`ı 2
. t γ = 1 − α2 σ σ
X − √ uγ < m < X + √ uγ n n T´ om la.i, ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (x − ε, x + ε), trong ¯ d´ o * x l` a trung b`ınh c ’ua m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en. σ * ε = uγ √ (¯ dˆ o. ch´ınh x´ac) v´’ oi uγ l` a phˆ an vi. chu ’ ˆ an m ´’ uc γ = 1 − α n 2
• V´ı du. 2 Kh ´ ˆ oi l ’ u ’ o . ng s ’an ph ’ ˆ am l` a ¯ da . i l ’ u ’ o . ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en X c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an v ´’ oi ¯ dˆ o . lˆ e.ch tiˆeu chu ’ ˆ an σ = 1. Cˆ an th ’’ u 25 s ’an ph ’ ˆ am ta thu ¯ d ’ u ’ o . c k ´ ˆ et qu ’a sau X (kh ´ ˆ oi l ’ u ’ o . ng) 18 19 20 21 ni (s ´ ˆ o l ’ u ’ o . ng 3 5 15 2 H˜ ay ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng trung b`ınh kh ´ ˆ oi l ’ u ’ o
. ng c ’ua s ’an ph ’ ˆ am v ´’ oi ¯ dˆ o . tin cˆ a . y 95 %. Gi ’ai xi ni xini 18 3 54 19 5 95 20 15 300 21 2 42 P 25 491 Ta c´
o x = 491 = 19, 64kg. 25 D ¯ ˆ
o. tin cˆa.y 1 − α = 0, 95 =⇒ α = 0, 025 =⇒
γ = 1 − α = 0, 975 Ta t`ım 2 ¯ d ’ u ’
o.c phˆan vi. chu ’ˆan uγ = u0,975 = 1, 96. Do ¯ d´ o 1 1
ε = u0,975 √ = 1, 96. = 0.39 25 5
x1 = x − ε = 19, 6 − 0, 39 = 19, 25
x2 = x + ε = 19, 6 + 0, 39 = 20, 03 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y l`a (19, 25; 20, 03). 2. Ph ’ u ’ ong ph´ ap kho ’ ang tin cˆ ay 75 ii) Tr ’ u`’ ong h ’ o.p 2 ( σ2 ch ’ua bi´ˆet n ≥ 30 Tr ’ u`’ ong h ’ o.p n`ay k´ıch th ’u´’ oc m ˜ ˆ au l ´’
on (n ≥ 30) c´o th ’ ˆ e d` ung ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng c’ua S02 thay cho σ2 ch ’ ua bi ´ ˆ
et (E(S02) = σ2), ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (x − ε, x + ε) trong ¯ d´ o * x l` a trung b`ınh c ’ua m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e. s0 * ε = uγ √ v ´’ oi uγ l` a phˆ an vi. chu ’ ˆ an m ´’
uc γ = 1 − α v`a s0 l`a ¯ dˆ o. lˆe.ch tiˆeu chu ’ ˆ an n 2 ¯ di ` ˆ eu ch ’inh c ’ua m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e.
• V´ı du. 3 Ng ’u`’oi ta ti ´ ˆ en h` anh nghiˆ en c ´’ uu ’’ o mˆ o . t tr ’ u`’ ong ¯ da . i ho . c xem trong mˆ o . t th´ ang trung b`ınh mˆ o . t sinh viˆ en tiˆ eu h ´ ˆ et bao nhiˆ eu ti ` ˆ en go . i ¯ diˆ e.n thoa.i. L ´ ˆ ay mˆ o . t m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en g ` ˆ om 59 sinh viˆ en thu ¯ d ’ u ’ o . c k ´ ˆ et qu ’a sau: 14 18 22 30 36 28 42 79 36 52 15 47 95 16 27 111 37 63 127 23 31 70 27 11 30 147 72 37 25 7 33 29 35 41 48 15 29 73 26 15 26 31 57 40 18 85 28 32 22 36 60 41 35 26 20 58 33 23 35 H˜ ay ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng kho ’ang tin cˆ a . y 95% cho s ´ ˆ o ti ` ˆ en go . i ¯ diˆ
e.n thoa.i trung b`ınh h`ang th´ang c ’ua mˆ o . t sinh viˆ en. Gi ’ai T`’ u c´ ac s ´ ˆ o liˆ e.u ¯ d˜ a cho, ta c´ o n = 59; x = 41, 05; s0 = 27, 99 D ¯ ˆ
o. tin cˆa.y 1 − α = 0, 95
=⇒ 1 − α = 0, 975. Tra b ’ang phˆan vi 2 . chu ’ ˆ an ta c´ o
u0,975 = 1, 96. Do ¯ d´
o ε = 1, 96. 27,99 √ = 7, 13. 59
x − 7, 13 = 33, 92;
x + 7, 13 = 48, 18 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y c’ua ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng l`a (33,92; 48,18). iii) Tr ’ u`’ ong h ’ o.p 3 ( σ2 ch ’ua bi´ˆet n < 30 v` a X c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an √ (X − m) n Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e T = ∈ T (n − 1). S0 76 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en S0 Ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (x − ε, x + ε) trong ¯ d´ o ε = tγ √n v ´’ oi tγ l` a phˆ an vi. Student m´’
uc γ = 1 − α v´’ oi n − 1 bˆa 2 . c t ’ u. do v`a s0 l`a ¯ dˆ o. lˆe.ch tiˆeu chu ’ ˆ an ¯ di ` ˆ eu ch ’inh c ’ua m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e.
• V´ı du. 4 Dioxide Sulfur v`a Oxide Nitrogen l`a c´ac h´oa ch ´ ˆ at ¯ d ’ u ’ o . c khai th´ ac t`’ u l` ong ¯ d ´ ˆ at. C´ ac ch ´ ˆ at n` ay ¯ d ’ u ’ o . c gi´ o mang ¯ di r ´ ˆ at xa, k ´ ˆ et h ’ o . p th` anh acid v` a r ’ oi tr ’’ o la . i m˘ a . t ¯ d ´ ˆ at ta . o th` anh m ’ ua acid. Ng ’ u`’ oi ta ¯ do ¯ dˆ o . ¯ dˆ a . m ¯ d˘ a
. c c ’ua Dioxide Sulfur (µg/m3) trong khu r`’ ung Bavarian c ’ua n ’ u ´’ oc D´ ¯ ’ uc. S ´ ˆ o liˆ e.u cho b ’’ oi b ’ang d ’ u ´’ oi ¯ dˆ ay: 52,7 43,9 41,7 71,5 47,6 55,1 62,2 56,5 33,4 61,8 54,3 50,0 45,3 63,4 53,9 65,5 66,6 70,0 52,4 38,6 46,1 44,4 60,7 56,4 H˜ ay ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng ¯ dˆ o . ¯ dˆ a . m ¯ d˘ a
. c trung b`ınh c ’ua Dioxide Sulsfur v ´’ oi ¯ dˆ o . tin cˆ a . y 95%. Gi ’ai Ta t´ınh ¯ d ’ u ’
o.c x = 53, 92µg/m3,
s0 = 10, 07µg/m3. D ¯ ˆ
o. tin cˆa.y 1 − α = 0, 95 =⇒ α = 0, 025 =⇒
1 − α = 0, 975. Tra b ’ang phˆan 2 vi. student m´’ uc 0,975 bˆ a.c n − 1 = 23 ta ¯ d ’ u ’
o.c t23;0,975 = 2, 069. Do ¯ d´
o ε = 2, 069 10,07 √ = 4, 25. 24
x − ε = 53, 92 − 4, 25 = 49, 67,
x + ε = 53, 92 + 4, 25 = 58, 17 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y l`a (49,67; 58,17). Ng ’ u`’ oi ta bi ´ ˆ et ¯ d ’ u ’ o.c n ´ ˆ eu ¯ dˆ o. ¯ dˆ a.m ¯ d˘
a.c c’ua Dioxide Sulfur trong mˆo.t khu v ’u.c l´’ on h ’ on 20µg/m3 th`ı mˆ oi tr ’ u`’ ong trong khu v ’
u.c bi. ph´a hoa.i b ’’oi m ’ua acid. Qua v´ı du. n`ay c´ac nh` a khoa ho.c ¯ d˜ a t`ım ra ¯ d ’ u ’
o.c nguyˆen nhˆan r`’ung Bavarian bi. ph´a hoa.i tr ` ˆ am tro.ng n˘am 1983 l` a do m ’ ua acid . Ch´ u ´ y (X´ ac ¯ di .nh k´ ıch th ’ u ´’ oc m ~ ^ au) N ´ ˆ eu mu ´ ˆ on ¯ dˆ
o. tin cˆa.y 1 − α v`a ¯ dˆ o. ch´ınh x´ac ε ¯ da.t ’’o m´’ uc cho tr ’ u ´’ oc th`ı ta c ` ˆ an x´ ac ¯ di.nh k´ıch th ’u´’ oc n c ’ua m ˜ ˆ au. i) Tr ’ u`’ ong h ’ o . p bi ´ ˆ
et V ar(X) = σ2: T`’ u cˆ ong th ´’
uc ε = u2 σ √ ta suy ra γ n σ2
n = u2γ ε2 ii) Tr ’ u`’ ong h ’ o . p ch ’ ua bi ´ ˆ et σ2: 2. Ph ’ u ’ ong ph´ ap kho ’ ang tin cˆ ay 77 D ’ u.a v`a m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e ¯ d˜ a cho (n ´ ˆ eu ch ’ ua c´ o m ˜ ˆ au th`ı ta c´ o th ’ ˆ e ti ´ ˆ en h` anh l ´ ˆ ay m ˜ ˆ au l ` ˆ an ¯ d ` ˆ au v ´’ oi k´ıch th ’ u ´’ oc n1 ≥ 30) ¯ d ’ ˆ e t´ınh s02. T`’ u ¯ d´ o x´ ac ¯ di.nh ¯ d ’ u ’ o.c s02
n = u2γ ε2 K´ıch th ’ u ´’ oc m ˜ ˆ au n ph ’ai l` a s ´ ˆ o nguyˆ en. N ´ ˆ
eu khi t´ınh n theo c´ ac cˆ ong th ´’ uc trˆ en ¯ d ’ u ’ o.c gi´
a tri. khˆong nguyˆen th`ı ta l ´ ˆ ay ph ` ˆ an nguyˆ en c ’ua n´ o cˆ o.ng thˆem v´’ oi 1. " # " # σ2 s02 T ´’ uc l` a n = u2 + 1 ho˘ a u2 + 1. γ . c n = ε2 γ ε2 2.3 ’ U´’ oc l ’ u ’ o.ng t ’y lˆe. Gi ’a s ’’ u t ’ ˆ ong th ’ ˆ e ¯ d ’ u ’
o.c chia ra l`am hai loa.i ph ` ˆ an t ’’ u. T ’y lˆ e. ph ` ˆ an t ’’ u c´ o t´ınh ch ´ ˆ at A l` a p ch ’ ua bi ´ ˆ et. ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng t ’y lˆe. l`a ch ’ira kho ’ang (f1, f2) ch´’
ua p sao cho P (f1 < p < f2) = 1−α. D ’ ¯ ˆ e cho viˆ e.c gi ’ai b`ai to´an ¯ d ’ u ’ o.c ¯ d ’ on gi ’an, ta cho.n m ˜ ˆ au v ´’ oi k´ıch th ’ u ´’ oc n kh´ a l ´’ on. Go.i X l`a s ´ ˆ o ph ` ˆ an t ’’ u c´ o t´ınh ch ´ ˆ at A khi l ´ ˆ ay ng ˜ ˆ au nhiˆ en mˆ o.t ph ` ˆ an t ’’ u t`’ u t ’ ˆ ong th ’ ˆ e th`ı X l` a ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi x´ ac su ´ ˆ at X 0 1 P 1-p p
Go.i Xi (i = 1, n) l`a s ´ ˆ o ph ` ˆ an t ’’ u c´ o t´ınh ch ´ ˆ at A trong l ` ˆ an l ´ ˆ ay th ´’ u i. 1 n X Ta c´ o X = Xi ch´ınh l` a t ` ˆ an su ´ ˆ at ’ u ´’ oc l ’ u ’ o n . ng ¯ di ’ ˆ
em c ’ua p = E(X). M˘ a.t kh´ac, theo i=1 p(1 − p) ch ’ u ’ ong 2, nX c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi nhi. th´’
uc B(n, p). T`’ u ¯ d´
o E(X) = p v` a V ar(X) = . n √ (f − p) n Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e U = q , trong ¯ d´ o f l` a t ’y lˆ e. c´ac ph ` ˆ an t ’’ u c ’ua m ˜ ˆ au c´ o t´ınh p(1 − p) ch ´ ˆ at A. Khi n kh´ a l ´’
on th`ı U ∈ N(0, 1). Gi ’ai quy ´ ˆ et b` ai to´ an t ’ u ’ ong t ’ u. nh ’u ’’o ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng trung b`ınh, thay X b ’’
oi f , σ2 b ’’
oi f (1 − f)... ta ¯ d ’ u ’ o.c s s f (1 − f) f (1 − f) f − uγ
< p < f + uγ n n T´ om la.i, ta x´ac ¯ di.nh ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (f1, f2) = (f − ε, f + ε), trong ¯ d´ o f l` a t ’y lˆ e. c´ac ph ` ˆ an t ’’ u c ’ua m ˜ ˆ au c´ o t´ınh ch ´ ˆ at A s f(1 − f) ε = uγ (¯ dˆ o. ch´ınh x´ac) (4.6) n 78 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en v ´’ oi uγ l` a phˆ an vi. chu ’ ˆ an m ´’ uc 1 − α. 2 T`’ u (4.6) ta c´ o √ ε n
uγ = qf(1 − f) f (1 − f)
n = u21−α2 ε2 Ch´ u ´ y Ta c´ o th ’ ˆ e t`ım kho ’ang tin cˆ a.y c’ua p b`˘ ang c´ ach kh´ ac nh ’ u sau: T`’ u kho ’ang tin cˆ a.y c’ua p: s s s p(1 p(1 p(1 − p) − p) − p) f − u γ
< p < f + uγ hay |f − p| < uγ n n n Gi ’ai b ´ ˆ at ph ’ u ’ ong tr`ınhn` ay ta t`ım ¯ d ’ u ’ o.c q q
nf + 0, 5u2 0, 25u2
nf + 0, 5u2 + 0, 25u2 γ −
γ − nf (1 − f ) γ
γ − nf (1 − f ) p1 = , p2 = n + u2 n + u2 γ γ Khi ¯ d´ o (p1, p2) l` a kho ’ang tin cˆ a.y c’ua p v´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 1 − α.
• V´ı du. 5 Ki ’ ˆ
em tra 100 s ’an ph ’ ˆ am trong lˆ o h` ang th ´ ˆ ay c´ o 20 ph ´ ˆ e ph ’ ˆ am. i) H˜ ay ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng t ’y lˆ e. ph ´ ˆ e ph ’ ˆ am c´ o ¯ dˆ o . tin cˆ a . y 99 %. ii) N ´ ˆ eu ¯ dˆ o . ch´ınh x´
ac ε = 0, 04 th`ı ¯ dˆ o . tin cˆ a . y c ’ua ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng l` a bao nhiˆ eu? iii) N ´ ˆ eu mu ´ ˆ on c´ o ¯ dˆ o . tin cˆ a . y 99% v` a ¯ dˆ o . ch´ınh x´
ac 0,04 th`ı ph ’ai ki ’ ˆ em tra bao nhiˆ eu s ’an ph ’ ˆ am? Gi ’ai i) n = 100, f = 20 = 0.2 100 √ X´ et U = (f−p) 100 √ ∈ N(0, 1). pq Ta c´ o α 1 − α = 0, 99 =⇒ α = 0, 01 =⇒ 1 −
= 1 − 0, 005 = 0, 995 2
√0, 2.0, 8 0, 4
ε = u0,995 √ = 2, 58. = 0, 1 100 10
f1 = f − ε = 0, 2 − 0, 1 = 0, 1
f2 = f + ε = 0, 2 + 0, 1 = 0, 3 2. Ph ’ u ’ ong ph´ ap kho ’ ang tin cˆ ay 79 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y l`a (0, 1; 0, 3). √ 0, 04. 100
ii) u1−α = √ = 1 2 0, 2.0, 8 T`ım ¯ d ’ u ’ o.c α 1 − = 0, 84 =⇒ 1 − α = 0, 68 2 Vˆ a.y ¯ dˆ o. tin cˆa.y l`a 68%.
iii)1 −α = 0, 99 =⇒ α = 0, 01 =⇒
1 − α = 0, 995. T`ım ¯ d ’ u ’ o 2
. c u0,995 = 2, 576. Do ¯ d´ o
(2, 576)2.0, 2.0, 8 n ≈
= 6, 635.100 = 663, 5 (0, 04)2 Vˆ a.y n = 664 2.4 ’ U´’ oc l ’ u ’ o.ng ph ’u ’ong sai Gi ’a s ’’ u ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en X c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an v ´’ oi ph ’ u ’
ong sai V ar(X) = σ2 ch ’ ua bi ´ ˆ
et. Cho 0 < α < 0.05. ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng ph ’u ’ong sai V ar(X) l`a ch ’i ra kho ’ang (σ2, σ2) 1 2 ch ´’
ua σ2 sao cho P (σ2 < σ2 < σ2) = 1 1 2 − α. T`’ u X lˆ a.p m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ
en WX = (X1, X2, . . . , Xn) v` a x´ et c´ ac tr ’ u`’ ong h ’ o.p a) Bi ´ ˆ
et E(X) = µ. n X (X Cho i − µ)2 . n th ´ ˆ ong kˆ e χ2 = σ2 i=1 Ta th ´ ˆ ay χ2 c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi ”khi-b`ınh ph ’ u ’ ong” v ´’ oi n bˆ a.c t ’u. do.
Cho.n α1 v`a α2 kh´a b´e sao cho α1 + α2 = α. Ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c c´ac phˆan vi. χ2 v`a χ2 α1 1−α2 th ’oa m˜ an
P (χ2 < χ2 < χ2 ) = 1 α − α (4.7) 1 1−α2 Thay bi ’ ˆ eu th ´’ uc c ’ua χ2 v` ao (4.7) v` a gi ’ai ra ta ¯ d ’ u ’ o.c P P (Xi − µ)2 (X < σ2 < i − µ)2 χ2 χ2 1−α2 α1
Cho.n α1 = α2 = α th`ı 2 P P (Xi − µ)2 (X < σ2 < i − µ)2 (4.8) χ2 χ2 1− α α 2 2 P V ´’ oi m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ
e wx = (x1, x2, . . . , xn), t´ınh c´ ac t ’ ˆ ong
(xi − µ)2 v`a d ’u.a v`ao (4.8) ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (σ2, σ2), trong ¯ d´ o 1 2 80 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en P(x σ2 = i − µ)2ni 1
χ2n,1−α2 P(x σ2 = i − µ)2ni 2 χ2n,α2 v ´’ oi χ2 l` a phˆ an vi v ´’ oi n bˆ a n,1− α
. ”khi−b`ınh ph ’ u ’ ong” m ´’ uc 1 − α . c t ’ u. do. 2 2 χ2 l` a phˆ an vi v ´’ oi n bˆ a n, α
. ”khi−b`ınh ph ’ u ’ ong” m ´’ uc α . c t ’ u. do. 2 2 b) Ch ’ ua bi ´ ˆ et E(X). (n − 1)S2 Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e χ2 = σ2 Th ´ ˆ ong kˆ e n` ay c´ o phˆ an ph ´ ˆ
oi ”khi−b`ınh ph ’u ’ong v´’
oi n − 1 bˆa.c t ’u. do. T ’u ’ong t ’u. nh ’u trˆ en ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (σ2, σ2) v´ 1 2 ’ oi (n − 1)s2 (n − 1)s2 σ2 = ; σ2 = 1 χ2 2 χ2
n−1,1− α n−1, α 2 2
• V´ı du. 6 M´’ uc hao ph´ı nhiˆ en liˆ e.u cho mˆo.t ¯ d ’ on vi. s ’an ph ’ ˆ am l` a ¯ da . i l ’ u ’ o . ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an. X´ et trˆ en 25 s ’an ph ’ ˆ am ta thu ¯ d ’ u ’ o . c k ´ ˆ et qu ’a sau: X 19,5 20 20,5 ni 5 18 2 H˜ ay ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng ph ’ u ’ ong sai v ´’ oi ¯ dˆ o . tin cˆ a . y 90 % trong c´ ac tr ’ u`’ ong h ’ o . p sau: i) Bi ´ ˆ et k` y vo . ng µ = 20g. ii) Ch ’ ua bi ´ ˆ et k` y vo . ng. Gi ’ai i) Bi ´ ˆ et µ = 20g. xi ni
xi − 20 (xi − 20)2 (xi − 20)2ni 19,5 5 -0,5 0,25 1,25 20 18 0 0 0 20,5 2 0,5 0,25 0,5 P n=25 1,75 α α D ¯ ˆ
o. tin cˆa.y 1 − α = 0, 9 =⇒ α = 0, 1 =⇒ = 0, 05 =⇒ 1 − = 0.95 2 2 Tra b ’ang phˆ an vi. χ2 v´’ oi n = 25 bˆ a.c t ’u. do ta ¯ d ’ u ’ o.c χ2 = 14, 6; χ2 = 37, 7 25;0,05 25;0,95 3. B` ai t .ˆ ap 81 Do ¯ d´ o P(x 1, 75 σ2 = i − 20)2ni = = 0, 046 1 χ2 37, 7 25;0,95 P(x 1, 75 σ2 = i − 20)2ni = = 0, 12 2 χ2 14, 6 25;0,05 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y l`a (0, 046; 0, 12). ii) Khi ch ’ ua bi ´ ˆ et k`
y vo.ng ta t`ım s02 = 0, 0692. Tra b ’ang phˆ
an vi. khi b`ınh ph ’u ’ong v´’ oi bˆ
a.c t ’u. do n − 1 = 24. χ2 = 13, 85; χ2 = 36, 4 0,05 0,95 v` a t´ınh 24s02 24 × 0, 0692 σ2 = = = 0, 046 1 χ2 36, 4 0,95 24s02 24 × 0, 0692 σ2 = = = 0, 12 2 χ2 13, 85 0,05 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y l`a (0, 046; 0, 12). 3. B ` AI T ˆ A . P 1. Mˆ o.t m ˜ ˆ au c´
ac tro.ng l ’u ’o.ng t ’u ’ong ´’ ung l` a 8,3; 10,6; 9,7; 8,8; 10,2 v` a 9,4 kg. X´ ac ¯ di.nh ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng khˆong chˆe.ch c’ua a) trung b`ınh c ’ua t ’ ˆ ong th ’ ˆ e, b) ph ’ u ’ ong sai c ’ua t ’ ˆ ong th ’ ˆ e. 2. Mˆ o.t m ˜ ˆ au ¯ dˆ o. ¯ do 5 ¯ d ’ u`’
ong k´ınh c ’ua qu ’a c ` ˆ au l` a 6,33; 6,37; 6,36; 6,32 v` a 6,37cm. X´ ac ¯ di.nh ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua trung b`ınh v`a ph ’u ’ong sai c’ua ¯ d ’ u`’ ong k´ınh qu ’a c ` ˆ au. 3. D ’ ¯ ˆ e x´ ac ¯ di.nh ¯ dˆ
o. ch´ınh x´ac c’ua mˆo.t chi ´ ˆ ec cˆ an ta. khˆong c´o sai s ´ ˆ o hˆ e. th ´ ˆ ong, ng ’ u`’ oi ta ti ´ ˆ en h` anh 5 l ` ˆ an cˆ an ¯ dˆ
o.c lˆa.p (c`ung mˆo.t vˆa.t), k ´ ˆ et qu ’a nh ’ u sau: 94, 1 94, 8 96, 0 95, 2 kg X´ ac ¯ di.nh ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua ph ’u ’ong sai s ´ ˆ o ¯ do trong hai tr ’ u`’ ong h ’ o.p: a) bi ´ ˆ et kh ´ ˆ oi l ’ u ’
o.ng vˆa.t cˆan l`a 95kg; b) khˆ ong bi ´ ˆ et kh ´ ˆ oi l ’ u ’ o.ng vˆa.t cˆan. 4. D ¯ ’ u`’ ong k´ınh c ’ua mˆ o.t m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en c ’ua 200 viˆ en bi ¯ d ’ u ’ o.c s ’an xu ´ ˆ at b ’’ oi mˆ o.t m´ay trong mˆ o.t tu ` ˆ an c´
o trung b`ınh 20,9mm v` a ¯ dˆ o. lˆe.ch tiˆeu chu ’ ˆ an 1,07mm. ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng trung b`ınh ¯ d ’ u`’ ong k´ınh c ’ua viˆ en bi v ´’ oi ¯ dˆ
o. tin cˆa.y (a) 95%, (b) 99%. 82 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en 5. D ’ ¯ ˆ e kh ’ao s´ at s ´’ uc b ` ˆ
en chi.u l ’u.c c’ua mˆo.t loa.i ´ ˆ ong cˆ ong nghiˆ e.p ng ’u`’oi ta ti ´ ˆ en h` anh ¯ do 9 ´ ˆ ong v` a thu ¯ d ’ u ’ o.c c´ac s ´ ˆ o liˆ e.u sau 4500 6500 5000 5200 4800 4900 5125 6200 5375 T`’ u kinh nghiˆ e.m ngh ` ˆ e nghiˆ e.p ng ’u`’oi ta bi ´ ˆ et r` ˘ ang s ´’ uc b ` ˆ en ¯ d´ o c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an v ´’ oi ¯ dˆ
o. lˆe.ch chu ’ˆan σ = 300. X´ac ¯
di.nh kho ’ang tin cˆa.y 95% cho s´’ uc b ` ˆ en trung b`ınh c ’ua loa.i ´ ˆ ong trˆ en.
6. Ta.i mˆo.t v`ung r`’ung nguyˆen sinh, ng ’u`’oi ta ¯ deo v` ong cho 1000 con chim. Sau mˆ o.t th`’ oi gian, b ´ ˘ at la.i 200 con th`ı th ´ ˆ ay c´ o 40 con c´ o ¯ deo v` ong. Th ’’ u ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng s ´ ˆ o chim trong v` ung r`’ ung ¯ d´ o v ´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 99%. 7. Bi ´ ˆ et t ’y lˆ e. n ’ay m ` ˆ am c ’ua mˆ o.t loa.i ha.t gi ´ ˆ ong l` a 0,9. V ´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 0,95, n ´ ˆ eu ta mu ´ ˆ on ¯ dˆ
o. d`ai kho ’ang tin cˆa.y c’ua t ’y lˆe. n ’ay m ` ˆ am khˆ ong v ’ u ’ o.t qu´a 0,02 th`ı c ` ˆ an ph ’ai gieo bao nhiˆ eu ha.t? 8. K ´ ˆ et qu ’a quan s´ at v ` ˆ e h` am l ’ u ’
o.ng vitamine C c’ua mˆo.t loa.i tr´ai cˆay cho ’’o b ’ang sau: H` am l ’ u ’ o.ng vitamine C (%) S ´ ˆ o tr´ ai 6 − 7 5 7 − 8 10 8 − 9 20 9 − 10 35 10 − 11 25 11 − 12 5 a) H˜ ay ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng h`am l ’u ’o.ng vitamine C trung b`ınh trong mˆo.t tr´ai v´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 95%. b) Qui ’ u ´’ oc nh ˜’ ung tr´ ai c´ o h` am l ’ u ’
o.ng vitamine C trˆen 10% l`a tr´ai loa.i A. ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng t ’y lˆ e. tr´ai loa.i A v´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 90%. c) Mu ´ ˆ on ¯ dˆ
o. ch´ınh x´ac khi ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng h`am l ’u ’o.ng vitamine C trung b`ınh l`a 0,1 v`a ¯ dˆ
o. ch´ınh x´ac khi ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng t ’y lˆe. tr´ai loa.i A l`a 5% v´’ oi c` ung ¯ dˆ o. tin cˆa.y 95% th`ı c ` ˆ an quan s´ at thˆ em bao nhiˆ eu tr´ ai n ˜’ ua? A 9. D ¯ o ¯ d ’ u`’
ong k´ınh c ’ua 100 chi ti ´ ˆ et m´ ay do mˆ
o.t phˆan x ’u ’’ong s ’an xu ´ ˆ at, ta ¯ d ’ u ’ o.c k ´ ˆ et qu ’a cho ’’ o b ’ang sau: D ¯ ’ u`’ ong k´ınh (mm) S ´ ˆ o chi ti ´ ˆ et m´ ay 9,85 8 9,90 12 9,95 20 10,00 30 10,05 14 10,10 10 10,15 6 3. B` ai t .ˆ ap 83 Theo qui ¯ di.nh, nh˜’ ung chi ti ´ ˆ et c´ o ¯ d ’ u`’ ong k´ınh t`’ u 9, 9mm ¯ d ´ ˆ en 10, 1mm l` a nh ˜’ ung chi ti ´ ˆ et ¯ da.t tiˆeu chu ’ ˆ an k˜ y thuˆ a.t. a) ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng t ’y lˆe. v`a ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng trung b`ınh ¯ d ’ u`’ ong k´ınh c ’ua nh ˜’ ung chi ti ´ ˆ et ¯ da.t tiˆeu chu ’ ˆ an v ´’ oi c` ung ¯ dˆ o. tin cˆa.y 95%? b) D ’ ¯ ˆ e ¯ dˆ
o. ch´ınh x´ac khi ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ d ’ u`’
ong k´ınh trung b`ınh c ’ua nh ˜’ ung chi ti ´ ˆ et ¯ da.t tiˆ eu chu ’ ˆ an l` a 0, 02mm v` a ¯ dˆ
o. ch´ınh x´ac khi ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng t ’y lˆe. chi ti ´ ˆ et ¯ da.t tiˆeu chu ’ ˆ an l` a 5% v ´’ oi c` ung ¯ dˆ o. tin cˆa.y 99% th`ı c ` ˆ an ¯ do thˆ em ´ıt nh ´ ˆ at bao nhiˆ eu chi ti ´ ˆ et n ˜’ ua? 10. D ¯ ˆ
o. d`ai c’ua b ’an kim loa.i tuˆan theo luˆa.t chu ’ ˆ an. D ¯ o 10 b ’an kim loa.i ¯ d´ o ta thu ¯ d ’ u ’ o.c s ´ ˆ o liˆ e.u sau: 4, 1 3, 9 4, 7 4, 4 4, 0 3, 8 4, 4 4, 2 4, 4 5, 0 H˜ ay x´ ac ¯ di.nh a) Kho ’ang tin cˆ a.y 90% cho ¯ dˆ o. d`ai trung b`ınh trˆen; b) Kho ’ang tin cˆ ajy 95% cho ph ’ u ’ ong sai c ’ua ¯ dˆ o. d`ai ¯ d´ o. 11. Ng ’ u`’ oi ta ¯ do chi ` ˆ eu sˆ au c ’ua bi ’ ˆ en, sai lˆ e.ch ng ˜ ˆ au nhiˆ en ¯ d ’ u ’ o.c gi ’a thi ´ ˆ et phˆ an ph ´ ˆ oi theo qui luˆ a.t chu ’ˆan v´’ oi ¯ dˆ o. lˆe.ch tiˆeu chu ’ ˆ an l` a 20m. C ` ˆ an ¯ do bao nhiˆ eu l ` ˆ an ¯ d ’ ˆ e x´ ac ¯ di.nh chi ` ˆ eu sˆ au c ’ua bi ’ ˆ en v ´’ oi sai lˆ
e.ch khˆong qu´a 15m v`a ¯ dˆ o. tin cˆa.y ¯ da.t ¯ d ’ u ’ o.c 95%? 12. Theo d˜ oi s ´ ˆ o h` ang b´ an ¯ d ’ u ’
o.c trong mˆo.t ng`ay ’’o mˆo.t c ’’ua h`ang, ta ¯ d ’ u ’ o.c k ´ ˆ et qu ’a ghi ’’o b ’ang sau: S ´ ˆ o h` ang b´ an ¯ d ’ u ’ o.c (kg/ng`ay) S ´ ˆ o ng` ay 1900 − 1950 2 1950 − 2000 10 2000 − 2050 8 2050 − 2100 5 H˜ ay ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng ph ’u ’ong sai c’ua l ’u ’o.ng h`ang b´an ¯ d ’ u ’ o.c m ˜ ˆ oi ng` ay v ´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 95%? (cho bi ´ ˆ et α1 = α2). • 2 TR ’ A L `’ OI B ` AI T ˆ A . P
1. a) 9, 5kg, b) 0, 74kg2
2. x = 6, 35cm, s2 = 0, 00055cm2. 3. a) Trung b`ınh kh ´ ˆ oi l ’ u ’
o.ng m = 95kg. ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua ph ’u ’ong sai l`a 1 n X 1 5 X (xi − m)2 =
(xi − 95)2 = 0, 41 n 5 i=1 i=1 1 n X 1 5 X b) X = xi = xi = 95, 5 n 5 i=1 i=1 84 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua ph ’u ’ong sai l`a 1 n X 1 5 X s2 = (xi − X)2 =
(xi − 95, 5)2 = 0, 7rff n − 1 4 i=1 i=1
4. (a) 20, 9 ± 0, 148mm, (b) 20, 9 ± 0, 195mm.
5. (5092, 89 ; 5484, 89).
6. 0, 1271 < p < 0, 2729 T ’ ˆ ong s ´ ˆ o chim trong v` ung r`’ ung n` ˘
am trong kho ’ang ( 1000 , 1000 ) 0,2729 0,1271 q
7. 2 × 1, 96 0,9×0,1 < 0, 02. Gi ’ai b ´ ˆ at ph ’ u ’ ong tr`ınh ta c´ o n > 3457. n
8. a) 9, 06; 9, 54), c) 467 tr´ ai.
9. a) (0, 792 < p < 0, 928); (9, 982 < m < 10, 006). b) 221.
10. a) (4, 09 ; 4, 49), b) (0, 064 ; 0, 456). 11. 7 l ` ˆ an.
12. (1253, 8 < σ2 < 3983, 8).