Ch u ong 4
U
´
OC L
U
.
ONG THAM S
´
ˆ
O C
UA D
¯
A
.
I L
U
.
ONG
NG
˜
ˆ
AU NHI
ˆ
EN
Gi
a s
u ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen X o tham s
´
ˆo θ ch
ua bi
´
ˆet.
U
´
oc l
u
o
.
ng tham s
´
ˆo θ l`a d
u
.
a
v`ao m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen W
x
= (X
1
, X
2
, . . . , X
n
) ta ¯d
ua ra th
´
ˆong e
ˆ
θ =
ˆ
θ(X
1
, X
2
, . . . , X
n
)
¯d
ˆe
u
´
oc l
u
o
.
ng (d
u
.
¯do´an) θ.
o 2 ph
u
ong ph´ap
u
´
oc l
u
o
.
ng:
i)
U
´
oc l
u
o
.
ng ¯di
ˆem: ch
i ra θ = θ
0
n`ao ¯o ¯d
ˆe
u
´
oc l
u
o
.
ng θ.
ii)
U
´
oc l
u
o
.
ng kho
ang: ch
i ra o
.
t kho
ang (θ
1
, θ
2
) ch
´
ua θ sao cho P (θ
1
< θ < θ
2
) =
1 α cho tr
u
´
oc (1 α go
.
i l`a ¯o
.
tin a
.
y c
ua
u
´
oc l
u
o
.
ng).
1. C
´
AC PH
U
ONG PH
´
AP
U
´
OC L
U
.
ONG D
¯
I
ˆ
EM
1.1 Ph
u
ong ph´ap h`am
u
´
oc l
u
o
.
ng
o t
a ph
u
ong ph´ap
Gi
a s
u c
`
ˆan
u
´
oc l
u
o
.
ng tham s
´
ˆo θ c
ua ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen X. T
`
u X ta a
.
p m
˜
ˆau ng
˜
ˆau
nhiˆen W
X
= (X
1
, X
2
, . . . , X
n
).
Cho
.
n th
´
ˆong e
ˆ
θ =
ˆ
θ(X
1
, X
2
, . . . , X
n
). Ta go
.
i
ˆ
θ l`a h`am
u
´
oc l
u
o
.
ng c
ua X.
Th
u
.
c hiˆe
.
n ph´ep th
u ta ¯d
u
o
.
c m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe w
x
= (x
1
, x
2
, . . . , x
n
). Khi ¯o
u
´
oc l
u
o
.
ng
¯di
ˆem c
ua θ l`a gi´a tri
.
θ
0
=
ˆ
θ(x
1
, x
2
, . . . , x
n
).
a)
U
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch
2 D
¯
i
.
nh ngh
˜
ia 1 Th
´
ˆong e
ˆ
θ =
ˆ
θ(X
1
, X
2
, . . . , X
n
) ¯d
u
o
.
c go
.
i l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch
c
ua tham s
´
ˆo θ n
´
ˆeu E(
ˆ
θ) = θ.
´
Y ngh
˜
ia
Gi
a s
u
ˆ
θ l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua tham s
´
ˆo θ. Ta o
E(
ˆ
θ θ) = E(
ˆ
θ) E(θ) = θ θ = 0
69
70 Ch u ong 4.
U
´
oc l
u
ong tham s
´
ˆo c
ua ¯da
.
i l
u
ong ng
˜
ˆau nhiˆen
a
.
u
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng o sai s
´
ˆo trung b`ınh b
`
˘
ang 0.
Nhˆa
.
n et
i) Trung b`ınh c
ua m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen X l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua trung b`ınh c
ua
t
ˆong th
ˆe θ = E(X) = m v`ı E(X) = m.
ii) Ph
u
ong sai ¯di
`
ˆeu ch
inh c
ua m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen S
0
2
l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua
ph
u
ong sai c
ua t
ˆong th
ˆe σ
2
v`ı E(S
0
2
) = σ
2
.
V´ı du
.
1 Chi
`
ˆeu cao c
ua 50 ay lim ¯d
u
o
.
c cho b
oi
Kho
ang chi
`
ˆeu cao (m´et) s
´
ˆo ay lim x
0
i
u
i
n
i
u
i
n
i
u
2
i
[6, 25 6, 75) 1 6,5 -4 -4 16
[6, 75 7, 25) 2 7,0 -3 -6 18
[7, 25 7, 75) 5 7,5 -2 -10 20
[7, 75 8, 25) 11 8 -1 -11 11
[8, 25 8, 75) 18 8,5 0 0 0
[8, 75 9, 25) 9 9 1 9 9
[9, 25 9, 75) 3 9,5 2 6 12
[9, 75 10, 2) 1 10 3 3 9
P
50 -13 95
Go
.
i X l`a chi
`
ˆeu cao c
ua ay lim
a) H˜ay ch
i ra
u
´
oc l
u
o
.
ng ¯di
ˆem cho chi
`
ˆeu cao trung b`ınh c
ua ac ay lim.
b) H˜ay ch
i ra
u
´
oc l
u
o
.
ng ¯di
ˆem cho ¯o
.
t
an at c
ua ac chi
`
ˆeu cao ay lim so v
´
oi chi
`
ˆeu
cao trung b`ınh.
c) Go
.
i p = P (7, 75 X 8, 75). H˜ay ch
i ra
u
´
oc l
u
o
.
ng ¯di
ˆem cho p.
Gi
ai
Ta a
.
p b
ang t´ınh cho x v`a s
2
.
Th
u
.
c hiˆe
.
n ph´ep ¯d
ˆoi bi
´
ˆen u
i
=
x
0
i
8, 5
0, 5
(x
0
= 8, 5; h = 0, 5)
Ta o u =
13
50
= 0, 26. Suy ra
x = 8, 5 + 0, 5.(0, 26) = 8, 37
s
2
= (0, 5)
2
.
95
50
(0, 26)
2
= 0, 4581 (0, 68)
2
.
a) Chi
`
ˆeu cao trung b`ınh ¯d
u
o
.
c
u
´
oc l
u
o
.
ng l`a 8,37 et.
b) D
¯
ˆo
.
t
an at ¯d
u
o
.
c
u
´
oc l
u
o
.
ng l`a s = 0, 68 et ho
˘
a
.
c ˆs =
q
50
501
0, 4581 0, 684
c) Trong 50 quan at ¯d˜a cho o 11+18 = 29 quan at cho chi
`
ˆeu cao lim tho
.
c kho
ang
[7, 5 8, 5)
a
.
y
u
´
oc l
u
o
.
ng ¯di
ˆem cho p l`a p
=
29
50
= 0, 58.
1. ac ph
u
ong ph´ap
u
´
oc l
u
ong ¯di
ˆem 71
b)
U
´
oc l
u
o
.
ng hiˆe
.
u qu
a
Nhˆa
.
n et Gi
a s
u
ˆ
θ l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua tham s
´
ˆo θ. Theo b
´
ˆat ¯d
˘
ang th
´
uc
Tchebychev ta o
P (|
ˆ
θ E(
ˆ
θ)| < ε) > 1
V ar(
ˆ
θ)
ε
2
V`ı E(
ˆ
θ) = θ nˆen P (|
ˆ
θ θ| < ε) > 1
V ar(
ˆ
θ)
ε
2
.
Ta th
´
ˆay n
´
ˆeu V ar(
ˆ
θ) c`ang nh
o th`ı P (|
ˆ
θ θ| < ε) c`ang g
`
ˆan 1. Do ¯o ta s˜e cho
.
n
ˆ
θ v
´
oi
V ar(
ˆ
θ) nh
o nh
´
ˆat.
2 D
¯
i
.
nh ngh
˜
ia 2
U
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch
ˆ
θ ¯d
u
o
.
c go
.
i l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng o hiˆe
.
u qu
a c
ua tham
s
´
ˆo θ n
´
ˆeu V ar(
ˆ
θ) nh
o nh
´
ˆat trong ac
u
´
oc l
u
o
.
ng c
ua θ.
Ch´u ´y Ng
u
`
oi ta ch
´
ung minh ¯d
u
o
.
c r
`
˘
ang n
´
ˆeu
ˆ
θ l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng hiˆe
.
u qu
a c
ua θ th`ı ph
u
ong
sai c
ua o l`a
V ar(
ˆ
θ) =
1
n.E(
lnf (x,θ)
θ
)
2
(4.1)
trong ¯o f(x, θ) l`a h`am a
.
t ¯o
.
ac su
´
ˆat c
ua ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen g
´
ˆoc. Mo
.
i
u
´
oc
l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch θ luˆon o ph
u
ong sai l
´
on h
on V ar(
ˆ
θ) trong (4.1). Ta go
.
i (4.1) l`a gi
´
oi
ha
.
n Crame-Rao.
Nhˆa
.
n et N
´
ˆeu ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen g
´
ˆoc X N(µ,
σ
2
n
) th`ı trung b`ınh m
˜
ˆau X l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng hiˆe
.
u qu
a c
ua k`y vo
.
ng E(X) = µ.
Thˆa
.
t a
.
y, ta bi
´
ˆet X =
1
n
n
X
i=1
X
i
N(µ,
σ
2
n
)
M
˘
a
.
t kh´ac do X o phˆan ph
´
ˆoi chu
ˆan en n
´
ˆeu f (x, µ) l`a h`am a
.
t ¯o
.
c
ua X
i
th`ı
f(x, µ) =
1
σ
2π
e
(xµ)
2
/2σ
2
Ta o
µ
lnf(x, µ) =
x µ
σ
2
.
Suy ra nE
"
lnf(x, µ)
µ
#
2
= nE
x µ
σ
2
2
=
n
σ
2
. Do ¯o V ar(X) ch´ınh b
`
˘
ang nghi
.
ch
¯d
ao σ
2
/n.
a
.
y X l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng hiˆe
.
u qu
a c
ua µ.
c)
U
´
oc l
u
o
.
ng v
˜
ung
2 D
¯
i
.
nh ngh
˜
ia 3 Th
´
ˆong kˆe
ˆ
θ =
ˆ
θ(X
1
, X
2
, . . . , X
n
) ¯d
u
o
.
c go
.
i l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng v
˜
ung c
ua tham
s
´
ˆo θ n
´
ˆeu ε > 0 ta o
lim
n→∞
P (|
ˆ
θ θ| < ε) = 1
72 Ch u ong 4.
U
´
oc l
u
ong tham s
´
ˆo c
ua ¯da
.
i l
u
ong ng
˜
ˆau nhiˆen
D
¯
i
`
ˆeu kiˆe
.
n ¯d
u c
ua
u
´
oc l
u
o
.
ng v
˜
ung
N
´
ˆeu
ˆ
θ l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua θ v`a lim
n→∞
V ar(
ˆ
θ) = 0 th`ı
ˆ
θ l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng v
˜
ung
c
ua θ.
1.2 Ph
u
ong ph´ap
u
´
oc l
u
o
.
ng h
o
.
p l´y t
´
ˆoi ¯da
Gi
a s
u W
X
= (X
1
, X
2
, . . . , X
n
) l`a m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen ¯d
u
o
.
c ta
.
o en t
`
u ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau
nhiˆen X o m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe w
x
= (x
1
, x
2
, . . . , x
n
) v`a
ˆ
θ =
ˆ
θ(X
1
, X
2
, . . . , X
n
).
X´et h`am h`am h
o
.
p y L(x
1
, . . . , x
n
, θ) c
ua ¯d
´
ˆoi s
´
ˆo θ ac ¯di
.
nh nh
u sau:
N
´
ˆeu X r
`
oi ra
.
c:
L(x
1
, . . . , x
n
, θ) = P (X
1
= x
1
, . . . , X
n
= x
n
) (4.2)
=
n
Y
i=1
P (X
i
= x
i
) (4.3)
L(x
1
, . . . , x
n
, θ) l`a ac su
´
ˆat ¯d
ˆe ta nhˆa
.
n ¯d
u
o
.
c m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe W
x
= (x
1
, . . . , x
n
)
N
´
ˆeu X liˆen tu
.
c o h`am a
.
t ¯o
.
ac su
´
ˆat f (x, θ)
L(x
1
, . . . , x
n
, θ) = f(x
1
, θ)f(x
2
, θ) . . . f(x
n
, θ)
L(x
1
, x
2
, . . . , x
n
, θ) l`a a
.
t ¯o
.
c
ua ac su
´
ˆat ta
.
i ¯di
ˆem w
x
(x
1
, x
2
, . . . , x
n
)
Gi´a tri
.
θ
0
=
ˆ
θ(x
1
, x
2
, . . . , x
n
) ¯d
u
o
.
c go
.
i l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng h
o
.
p l´y t
´
ˆoi ¯da n
´
ˆeu
´
ung v
´
oi gi´a
tri
.
n`ay c
ua θ h`am h
o
.
p y ¯da
.
t c
u
.
c ¯da
.
i.
Ph
u
ong ph´ap t`ım
V`ı h`am L v`a lnL ¯da
.
t c
u
.
c ¯da
.
i ta
.
i c`ung o
.
t gi´a tri
.
θ nˆen ta x´et lnL thay v`ı et L.
B
u
´
oc 1: T`ım
lnL
θ
B
u
´
oc 2: Gi
ai ph
u
ong tr`ınh
lnL
θ
(Ph
u
ong tr`ınh h
o
.
p y)
Gi
a s
u ph
u
ong tr`ınh o nghiˆe
.
m l`a θ
0
=
ˆ
θ(x
1
, x
2
, . . . , x
n
)
B
u
´
oc 3: T`ım ¯da
.
o h`am c
´
ˆap hai
2
lnL
θ
N
´
ˆeu ta
.
i θ
0
m`a
2
lnL
θ
< 0 th`ı lnL ¯da
.
t c
u
.
c ¯da
.
i. Khi ¯o θ
0
=
ˆ
θ(x
1
, x
2
, . . . , x
n
) l`a
u
´
oc
l
u
o
.
ng ¯di
ˆem h
o
.
p y t
´
ˆoi ¯da c
ua θ.
2. Ph
u
ong ph´ap kho
ang tin ay 73
2. PH
U
ONG PH
´
AP KHO
ANG TIN C
ˆ
A
.
Y
2.1 o t
a ph
u
ong ph´ap
Gi
a s
u t
ˆong th
ˆe o tham s
´
ˆo θ ch
ua bi
´
ˆet. Ta t`ım kho
ang (θ
1
, θ
2
) ch
´
ua θ sao cho
P (θ
1
< θ < θ
2
) = 1 α cho tr
u
´
oc.
T
`
u ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen g
´
ˆoc X a
.
p m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen W
X
= (X
1
, X
2
, . . . , X
n
). Cho
.
n
th
´
ˆong e
ˆ
θ =
ˆ
θ(X
1
, X
2
, . . . , X
n
) o phˆan ph
´
ˆoi ac su
´
ˆat ac ¯di
.
nh d`u ch
ua bi
´
ˆet θ.
V
´
oi α
1
kh´a e (α
1
< α) ta t`ım ¯d
u
o
.
c phˆan vi
.
θ
α
1
c
ua
ˆ
θ (t
´
uc l`a P (
ˆ
θ < θ
α
1
) = α
1
).
V
´
oi α
2
m`a α
1
+ α
2
= α kh´a e (th
u
`
ong l
´
ˆay α 0, 05) ta t`ım ¯d
u
o
.
c phˆan vi
.
θ
1α
2
c
ua
ˆ
θ (t
´
uc l`a P (
ˆ
θ < θ
1α
2
) = 1 α
2
).
Khi ¯o
P (θ
α
1
ˆ
θ θ
1α
2
) = P (
ˆ
θ < θ
1α
2
) P (
ˆ
θ < θ
α
1
) = 1 α
2
α
1
= 1 α ()
T
`
u (*) ta gi
ai ra ¯d
u
o
.
c θ. Khi ¯o (*) ¯d
u
o
.
c ¯d
ua v
`
ˆe da
.
ng P(
ˆ
θ
1
< θ <
ˆ
θ
2
) = 1 α.
V`ı ac su
´
ˆat 1 α g
`
ˆan b
`
˘
ang 1, en bi
´
ˆen c
´
ˆo (
ˆ
θ
1
< θ <
ˆ
θ
2
) h
`
ˆau nh
u x
ay ra. Th
u
.
c hiˆe
.
n
o
.
t ph´ep th
u ¯d
´
ˆoi v
´
oi m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen W
X
ta thu ¯d
u
o
.
c m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe w
x
= (x
1
, x
2
, . . . , x
n
).
T
`
u m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe n`ay ta t´ınh ¯d
u
o
.
c gi´a tri
.
θ
1
=
ˆ
θ
1
(x
1
, x
2
, . . . , x
n
), θ
2
=
ˆ
θ
2
(x
1
, x
2
, . . . , x
n
).
a
.
y v
´
oi 1 α cho tr
u
´
oc, qua m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe w
x
ta t`ım ¯d
u
o
.
c kho
ang (θ
1
, θ
2
) ch
´
ua θ sao
cho P (θ
1
< θ < θ
2
) = 1 α.
Kho
ang (θ
1
, θ
2
) ¯d
u
o
.
c go
.
i l`a kho
ang tin a
.
y.
1 α ¯d
u
o
.
c go
.
i l`a ¯o
.
tin a
.
y c
ua
u
´
oc l
u
o
.
ng.
|θ
2
θ
1
| ¯d
u
o
.
c go
.
i l`a ¯o
.
d`ai kho
ang tin a
.
y.
2.2
U
´
oc l
u
o
.
ng trung b`ınh
Gi
a s
u trung b`ınh c
ua t
ˆong th
ˆe E(X) = m ch
ua bi
´
ˆet. Ta t`ım kho
ang (m
1
, m
2
) ch
´
ua
m sao cho P (m
1
< m < m
2
) = 1 α, v
´
oi 1 α l`a ¯o
.
tin a
.
y cho tr
u
´
oc.
i) Tr
u
`
ong h
o
.
p 1
(
Bi
´
ˆet V ar(X) = σ
2
n 30 ho
˘
a
.
c (n < 30 nh
ung X o phˆan ph
´
ˆoi chu
ˆan)
Cho
.
n th
´
ˆong e
U =
(X m)
n
σ
(4.4)
Ta th
´
ˆay U N(0, 1).
74 Ch u ong 4.
U
´
oc l
u
ong tham s
´
ˆo c
ua ¯da
.
i l
u
ong ng
˜
ˆau nhiˆen
Cho
.
n c
˘
a
.
p α
1
v`a α
2
sao cho α
1
+ α
2
= α v`a t`ım ac phˆan vi
.
P (U < u
α
1
) = α
1
, P (U < u
α
2
) = 1 α
2
Do phˆan vi
.
chu
ˆan o t´ınh ch
´
ˆat u
α
1
= u
1α
1
nˆen
P (u
1α
1
< U < u
1α
2
) = 1 α (4.5)
D
u
.
a v`ao (4.4) v`a gi
ai hˆe
.
b
´
ˆat ph
u
ong tr`ınh trong (4.5) ta ¯d
u
o
.
c
X
σ
n
u
1α
2
< m < X +
σ
n
u
1α
1
D
¯
ˆe ¯d
u
o
.
c kho
ang tin a
.
y ¯d
´
ˆoi x
´
ung ta cho
.
n α
1
= α
2
=
α
2
v`a ¯d
˘
a
.
t γ = 1
α
2
th`ı
X
σ
n
u
γ
< m < X +
σ
n
u
γ
om la
.
i, ta t`ım ¯d
u
o
.
c kho
ang tin a
.
y (x ε, x + ε), trong ¯o
* x l`a trung b`ınh c
ua m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen.
* ε = u
γ
σ
n
(¯o
.
ch´ınh ac) v
´
oi u
γ
l`a phˆan vi
.
chu
ˆan m
´
uc γ = 1
α
2
V´ı du
.
2 Kh
´
ˆoi l
u
o
.
ng s
an ph
ˆam l`a ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen X o phˆan ph
´
ˆoi chu
ˆan v
´
oi ¯o
.
lˆe
.
ch tiˆeu chu
ˆan σ = 1. an th
u 25 s
an ph
ˆam ta thu ¯d
u
o
.
c k
´
ˆet qu
a sau
X (kh
´
ˆoi l
u
o
.
ng) 18 19 20 21
n
i
(s
´
ˆo l
u
o
.
ng 3 5 15 2
H˜ay
u
´
oc l
u
o
.
ng trung b`ınh kh
´
ˆoi l
u
o
.
ng c
ua s
an ph
ˆam v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y 95 %.
Gi
ai
x
i
n
i
x
i
n
i
18 3 54
19 5 95
20 15 300
21 2 42
P
25 491
Ta o x =
491
25
= 19, 64kg.
D
¯
ˆo
.
tin a
.
y 1 α = 0, 95 = α = 0, 025 = γ = 1
α
2
= 0, 975 Ta t`ım
¯d
u
o
.
c phˆan vi
.
chu
ˆan u
γ
= u
0,975
= 1, 96. Do ¯o
ε = u
0,975
1
25
= 1, 96.
1
5
= 0.39
x
1
= x ε = 19, 6 0, 39 = 19, 25
x
2
= x + ε = 19, 6 + 0, 39 = 20, 03
a
.
y kho
ang tin a
.
y l`a (19, 25; 20, 03).
2. Ph
u
ong ph´ap kho
ang tin ay 75
ii) Tr
u
`
ong h
o
.
p 2
(
σ
2
ch
ua bi
´
ˆet
n 30
Tr
u
`
ong h
o
.
p n`ay k´ıch th
u
´
oc m
˜
ˆau l
´
on (n 30) o th
ˆe d`ung
u
´
oc l
u
o
.
ng c
ua S
0
2
thay
cho σ
2
ch
ua bi
´
ˆet (E(S
0
2
) = σ
2
), ta t`ım ¯d
u
o
.
c kho
ang tin a
.
y (x ε, x + ε) trong ¯o
* x l`a trung b`ınh c
ua m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe.
* ε = u
γ
s
0
n
v
´
oi u
γ
l`a phˆan vi
.
chu
ˆan m
´
uc γ = 1
α
2
v`a s
0
l`a ¯o
.
lˆe
.
ch tiˆeu chu
ˆan
¯di
`
ˆeu ch
inh c
ua m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe.
V´ı du
.
3 Ng
u
`
oi ta ti
´
ˆen h`anh nghiˆen c
´
uu
o o
.
t tr
u
`
ong ¯da
.
i ho
.
c xem trong o
.
t th´ang
trung b`ınh o
.
t sinh viˆen tiˆeu h
´
ˆet bao nhiˆeu ti
`
ˆen go
.
i ¯diˆe
.
n thoa
.
i. L
´
ˆay o
.
t m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen
g
`
ˆom 59 sinh viˆen thu ¯d
u
o
.
c k
´
ˆet qu
a sau:
14 18 22 30 36 28 42 79 36 52 15 47
95 16 27 111 37 63 127 23 31 70 27 11
30 147 72 37 25 7 33 29 35 41 48 15
29 73 26 15 26 31 57 40 18 85 28 32
22 36 60 41 35 26 20 58 33 23 35
H˜ay
u
´
oc l
u
o
.
ng kho
ang tin a
.
y 95% cho s
´
ˆo ti
`
ˆen go
.
i ¯diˆe
.
n thoa
.
i trung b`ınh h`ang th´ang
c
ua o
.
t sinh viˆen.
Gi
ai
T
`
u ac s
´
ˆo liˆe
.
u ¯d˜a cho, ta o
n = 59; x = 41, 05; s
0
= 27, 99
D
¯
ˆo
.
tin a
.
y 1 α = 0, 95 = 1
α
2
= 0, 975. Tra b
ang phˆan vi
.
chu
ˆan ta o
u
0,975
= 1, 96.
Do ¯o ε = 1, 96.
27,99
59
= 7, 13.
x 7, 13 = 33, 92; x + 7, 13 = 48, 18
a
.
y kho
ang tin a
.
y c
ua
u
´
oc l
u
o
.
ng l`a (33,92; 48,18).
iii) Tr
u
`
ong h
o
.
p 3
(
σ
2
ch
ua bi
´
ˆet
n < 30 v`a X o phˆan ph
´
ˆoi chu
ˆan
Cho
.
n th
´
ˆong e T =
(X m)
n
S
0
T (n 1).
76 Ch u ong 4.
U
´
oc l
u
ong tham s
´
ˆo c
ua ¯da
.
i l
u
ong ng
˜
ˆau nhiˆen
Ta t`ım ¯d
u
o
.
c kho
ang tin a
.
y (x ε, x + ε) trong ¯o ε = t
γ
S
0
n
v
´
oi t
γ
l`a phˆan vi
.
Student m
´
uc γ = 1
α
2
v
´
oi n 1 a
.
c t
u
.
do v`a s
0
l`a ¯o
.
lˆe
.
ch tiˆeu
chu
ˆan ¯di
`
ˆeu ch
inh c
ua m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe.
V´ı du
.
4 Dioxide Sulfur v`a Oxide Nitrogen l`a ac oa ch
´
ˆat ¯d
u
o
.
c khai th´ac t
`
u l`ong
¯d
´
ˆat. ac ch
´
ˆat n`ay ¯d
u
o
.
c gi´o mang ¯di r
´
ˆat xa, k
´
ˆet h
o
.
p th`anh acid v`a r
oi tr
o la
.
i m
˘
a
.
t ¯d
´
ˆat ta
.
o
th`anh m
ua acid. Ng
u
`
oi ta ¯do ¯o
.
¯a
.
m ¯d
˘
a
.
c c
ua Dioxide Sulfur (µg/m
3
) trong khu r
`
ung
Bavarian c
ua n
u
´
oc D
¯
´
uc. S
´
ˆo liˆe
.
u cho b
oi b
ang d
u
´
oi ¯ay:
52,7 43,9 41,7 71,5 47,6 55,1
62,2 56,5 33,4 61,8 54,3 50,0
45,3 63,4 53,9 65,5 66,6 70,0
52,4 38,6 46,1 44,4 60,7 56,4
H˜ay
u
´
oc l
u
o
.
ng ¯o
.
¯a
.
m ¯d
˘
a
.
c trung b`ınh c
ua Dioxide Sulsfur v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y 95%.
Gi
ai
Ta t´ınh ¯d
u
o
.
c x = 53, 92µg/m
3
, s
0
= 10, 07µg/m
3
.
D
¯
ˆo
.
tin a
.
y 1 α = 0, 95 = α = 0, 025 = 1
α
2
= 0, 975. Tra b
ang phˆan
vi
.
student m
´
uc 0,975 a
.
c n 1 = 23 ta ¯d
u
o
.
c t
23;0,975
= 2, 069.
Do ¯o ε = 2, 069
10,07
24
= 4, 25.
x ε = 53, 92 4, 25 = 49, 67, x + ε = 53, 92 + 4, 25 = 58, 17
a
.
y kho
ang tin a
.
y l`a (49,67; 58,17).
Ng
u
`
oi ta bi
´
ˆet ¯d
u
o
.
c n
´
ˆeu ¯o
.
¯a
.
m ¯d
˘
a
.
c c
ua Dioxide Sulfur trong o
.
t khu v
u
.
c l
´
on h
on
20µg/m
3
th`ı oi tr
u
`
ong trong khu v
u
.
c bi
.
ph´a hoa
.
i b
oi m
ua acid. Qua v´ı du
.
n`ay ac
nh`a khoa ho
.
c ¯d˜a t`ım ra ¯d
u
o
.
c nguyˆen nhˆan r
`
ung Bavarian bi
.
ph´a hoa
.
i tr
`
ˆam tro
.
ng n
˘
am
1983 l`a do m
ua acid .
Ch´u ´y (X´ac ¯di
.
nh ıch th
u
´
oc m
~
^au)
N
´
ˆeu mu
´
ˆon ¯o
.
tin a
.
y 1 α v`a ¯o
.
ch´ınh ac ε ¯da
.
t
o m
´
uc cho tr
u
´
oc th`ı ta c
`
ˆan ac
¯di
.
nh k´ıch th
u
´
oc n c
ua m
˜
ˆau.
i) Tr
u
`
ong h
o
.
p bi
´
ˆet V ar(X) = σ
2
:
T
`
u ong th
´
uc ε = u
2
γ
σ
n
ta suy ra
n = u
2
γ
σ
2
ε
2
ii) Tr
u
`
ong h
o
.
p ch
ua bi
´
ˆet σ
2
:
2. Ph
u
ong ph´ap kho
ang tin ay 77
D
u
.
a v`a m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe ¯d˜a cho (n
´
ˆeu ch
ua o m
˜
ˆau th`ı ta o th
ˆe ti
´
ˆen h`anh l
´
ˆay m
˜
ˆau l
`
ˆan
¯d
`
ˆau v
´
oi k´ıch th
u
´
oc n
1
30) ¯d
ˆe t´ınh s
02
. T
`
u ¯o ac ¯di
.
nh ¯d
u
o
.
c
n = u
2
γ
s
02
ε
2
K´ıch th
u
´
oc m
˜
ˆau n ph
ai l`a s
´
ˆo nguyˆen. N
´
ˆeu khi t´ınh n theo ac ong th
´
uc trˆen ¯d
u
o
.
c
gi´a tri
.
khˆong nguyˆen th`ı ta l
´
ˆay ph
`
ˆan nguyˆen c
ua o o
.
ng thˆem v
´
oi 1.
T
´
uc l`a n =
"
u
2
γ
σ
2
ε
2
#
+ 1 ho
˘
a
.
c n =
"
u
2
γ
s
02
ε
2
#
+ 1.
2.3
U
´
oc l
u
o
.
ng t
y e
.
Gi
a s
u t
ˆong th
ˆe ¯d
u
o
.
c chia ra l`am hai loa
.
i ph
`
ˆan t
u. T
y lˆe
.
ph
`
ˆan t
u o t´ınh ch
´
ˆat A l`a p
ch
ua bi
´
ˆet.
U
´
oc l
u
o
.
ng t
y e
.
l`a ch
i ra kho
ang (f
1
, f
2
) ch
´
ua p sao cho P (f
1
< p < f
2
) = 1α.
D
¯
ˆe cho viˆe
.
c gi
ai b`ai to´an ¯d
u
o
.
c ¯d
on gi
an, ta cho
.
n m
˜
ˆau v
´
oi k´ıch th
u
´
oc n kh´a l
´
on.
Go
.
i X l`a s
´
ˆo ph
`
ˆan t
u o t´ınh ch
´
ˆat A khi l
´
ˆay ng
˜
ˆau nhiˆen o
.
t ph
`
ˆan t
u t
`
u t
ˆong th
ˆe th`ı
X l`a ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen o phˆan ph
´
ˆoi ac su
´
ˆat
X 0 1
P 1-p p
Go
.
i X
i
(i = 1, n) l`a s
´
ˆo ph
`
ˆan t
u o t´ınh ch
´
ˆat A trong l
`
ˆan l
´
ˆay th
´
u i.
Ta o X =
1
n
n
X
i=1
X
i
ch´ınh l`a t
`
ˆan su
´
ˆat
u
´
oc l
u
o
.
ng ¯di
ˆem c
ua p = E(X). M
˘
a
.
t kh´ac, theo
ch
u
ong 2, nX o phˆan ph
´
ˆoi nhi
.
th
´
uc B(n, p). T
`
u ¯o E(X) = p v`a V ar(X) =
p(1 p)
n
.
Cho
.
n th
´
ˆong kˆe U =
(f p)
n
q
p(1 p)
, trong ¯o f l`a t
y lˆe
.
ac ph
`
ˆan t
u c
ua m
˜
ˆau o t´ınh
ch
´
ˆat A.
Khi n kh´a l
´
on th`ı U N(0, 1). Gi
ai quy
´
ˆet b`ai to´an t
u
ong t
u
.
nh
u
o
u
´
oc l
u
o
.
ng trung
b`ınh, thay X b
oi f, σ
2
b
oi f (1 f)... ta ¯d
u
o
.
c
f u
γ
s
f(1 f)
n
< p < f + u
γ
s
f(1 f)
n
om la
.
i, ta ac ¯di
.
nh ¯d
u
o
.
c kho
ang tin a
.
y (f
1
, f
2
) = (f ε, f + ε), trong ¯o
f l`a t
y lˆe
.
ac ph
`
ˆan t
u c
ua m
˜
ˆau o t´ınh ch
´
ˆat A
ε = u
γ
s
f(1 f)
n
(¯o
.
ch´ınh ac) (4.6)
78 Ch u ong 4.
U
´
oc l
u
ong tham s
´
ˆo c
ua ¯da
.
i l
u
ong ng
˜
ˆau nhiˆen
v
´
oi u
γ
l`a phˆan vi
.
chu
ˆan m
´
uc 1
α
2
.
T
`
u (4.6) ta o
u
γ
=
ε
n
q
f(1 f)
n = u
2
1
α
2
f(1 f)
ε
2
Ch´u ´y Ta o th
ˆe t`ım kho
ang tin a
.
y c
ua p b
`
˘
ang ach kh´ac nh
u sau:
T
`
u kho
ang tin a
.
y c
ua p:
f u
γ
s
p(1 p)
n
< p < f + u
γ
s
p(1 p)
n
hay
|f p| < u
γ
s
p(1 p)
n
Gi
ai b
´
ˆat ph
u
ong tr`ınhn`ay ta t`ım ¯d
u
o
.
c
p
1
=
nf + 0, 5u
2
γ
q
0, 25u
2
γ
nf(1 f)
n + u
2
γ
, p
2
=
nf + 0, 5u
2
γ
+
q
0, 25u
2
γ
nf(1 f)
n + u
2
γ
Khi ¯o (p
1
, p
2
) l`a kho
ang tin a
.
y c
ua p v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y 1 α.
V´ı du
.
5 Ki
ˆem tra 100 s
an ph
ˆam trong o h`ang th
´
ˆay o 20 ph
´
ˆe ph
ˆam.
i) H˜ay
u
´
oc l
u
o
.
ng t
y e
.
ph
´
ˆe ph
ˆam o ¯o
.
tin a
.
y 99 %.
ii) N
´
ˆeu ¯o
.
ch´ınh ac ε = 0, 04 th`ı ¯o
.
tin a
.
y c
ua
u
´
oc l
u
o
.
ng l`a bao nhiˆeu?
iii) N
´
ˆeu mu
´
ˆon o ¯o
.
tin a
.
y 99% v`a ¯o
.
ch´ınh ac 0,04 th`ı ph
ai ki
ˆem tra bao nhiˆeu
s
an ph
ˆam?
Gi
ai
i) n = 100, f =
20
100
= 0.2
X´et U =
(fp)
100
pq
N(0, 1).
Ta o
1 α = 0, 99 = α = 0, 01 = 1
α
2
= 1 0, 005 = 0, 995
ε = u
0,995
0, 2.0, 8
100
= 2, 58.
0, 4
10
= 0, 1
f
1
= f ε = 0, 2 0, 1 = 0, 1
f
2
= f + ε = 0, 2 + 0, 1 = 0, 3
2. Ph
u
ong ph´ap kho
ang tin ay 79
a
.
y kho
ang tin a
.
y l`a (0, 1; 0, 3).
ii) u
1
α
2
=
0, 04.
100
0, 2.0, 8
= 1
T`ım ¯d
u
o
.
c
1
α
2
= 0, 84 = 1 α = 0, 68
a
.
y ¯o
.
tin a
.
y l`a 68%.
iii)1α = 0, 99 = α = 0, 01 = 1
α
2
= 0, 995. T`ım ¯d
u
o
.
c u
0,995
= 2, 576.
Do ¯o
n
(2, 576)
2
.0, 2.0, 8
(0, 04)
2
= 6, 635.100 = 663, 5
a
.
y n = 664
2.4
U
´
oc l
u
o
.
ng ph
u
ong sai
Gi
a s
u ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen X o phˆan ph
´
ˆoi chu
ˆan v
´
oi ph
u
ong sai V ar(X) = σ
2
ch
ua bi
´
ˆet. Cho 0 < α < 0.05.
U
´
oc l
u
o
.
ng ph
u
ong sai V ar(X) l`a ch
i ra kho
ang (σ
2
1
, σ
2
2
)
ch
´
ua σ
2
sao cho P (σ
2
1
< σ
2
< σ
2
2
) = 1 α.
T
`
u X a
.
p m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen W
X
= (X
1
, X
2
, . . . , X
n
) v`a et ac tr
u
`
ong h
o
.
p
a) Bi
´
ˆet E(X) = µ.
Cho
.
n th
´
ˆong e χ
2
=
n
X
i=1
(X
i
µ)
2
σ
2
Ta th
´
ˆay χ
2
o phˆan ph
´
ˆoi ”khi-b`ınh ph
u
ong” v
´
oi n a
.
c t
u
.
do.
Cho
.
n α
1
v`a α
2
kh´a b´e sao cho α
1
+ α
2
= α. Ta t`ım ¯d
u
o
.
c ac phˆan vi
.
χ
2
α
1
v`a χ
2
1α
2
th
oa m˜an
P (χ
2
α
1
< χ
2
< χ
2
1α
2
) = 1 α (4.7)
Thay bi
ˆeu th
´
uc c
ua χ
2
v`ao (4.7) v`a gi
ai ra ta ¯d
u
o
.
c
P
(X
i
µ)
2
χ
2
1α
2
< σ
2
<
P
(X
i
µ)
2
χ
2
α
1
Cho
.
n α
1
= α
2
=
α
2
th`ı
P
(X
i
µ)
2
χ
2
1
α
2
< σ
2
<
P
(X
i
µ)
2
χ
2
α
2
(4.8)
V
´
oi m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe w
x
= (x
1
, x
2
, . . . , x
n
), t´ınh ac t
ˆong
P
(x
i
µ)
2
v`a d
u
.
a v`ao (4.8) ta
t`ım ¯d
u
o
.
c kho
ang tin a
.
y (σ
2
1
, σ
2
2
), trong ¯o
80 Ch u ong 4.
U
´
oc l
u
ong tham s
´
ˆo c
ua ¯da
.
i l
u
ong ng
˜
ˆau nhiˆen
σ
2
1
=
P
(x
i
µ)
2
n
i
χ
2
n,1
α
2
σ
2
2
=
P
(x
i
µ)
2
n
i
χ
2
n,
α
2
v
´
oi
χ
2
n,1
α
2
l`a phˆan vi
.
”khib`ınh ph
u
ong” m
´
uc 1
α
2
v
´
oi n a
.
c t
u
.
do.
χ
2
n,
α
2
l`a phˆan vi
.
”khib`ınh ph
u
ong” m
´
uc
α
2
v
´
oi n a
.
c t
u
.
do.
b) Ch
ua bi
´
ˆet E(X).
Cho
.
n th
´
ˆong e χ
2
=
(n 1)S
2
σ
2
Th
´
ˆong e n`ay o phˆan ph
´
ˆoi ”khib`ınh ph
u
ong v
´
oi n 1 a
.
c t
u
.
do. T
u
ong t
u
.
nh
u
trˆen ta t`ım ¯d
u
o
.
c kho
ang tin a
.
y (σ
2
1
, σ
2
2
) v
´
oi
σ
2
1
=
(n 1)s
2
χ
2
n1,1
α
2
; σ
2
2
=
(n 1)s
2
χ
2
n1,
α
2
V´ı du
.
6 M
´
uc hao ph´ı nhiˆen liˆe
.
u cho o
.
t ¯d
on vi
.
s
an ph
ˆam l`a ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen
o phˆan ph
´
ˆoi chu
ˆan. et trˆen 25 s
an ph
ˆam ta thu ¯d
u
o
.
c k
´
ˆet qu
a sau:
X 19,5 20 20,5
n
i
5 18 2
H˜ay
u
´
oc l
u
o
.
ng ph
u
ong sai v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y 90 % trong ac tr
u
`
ong h
o
.
p sau:
i) Bi
´
ˆet k`y vo
.
ng µ = 20g.
ii) Ch
ua bi
´
ˆet k`y vo
.
ng.
Gi
ai
i) Bi
´
ˆet µ = 20g.
x
i
n
i
x
i
20 (x
i
20)
2
(x
i
20)
2
n
i
19,5 5 -0,5 0,25 1,25
20 18 0 0 0
20,5 2 0,5 0,25 0,5
P
n=25 1,75
D
¯
ˆo
.
tin a
.
y 1 α = 0, 9 = α = 0, 1 =
α
2
= 0, 05 = 1
α
2
= 0.95
Tra b
ang phˆan vi
.
χ
2
v
´
oi n = 25 a
.
c t
u
.
do ta ¯d
u
o
.
c
χ
2
25;0,05
= 14, 6; χ
2
25;0,95
= 37, 7
3. B`ai t
.
ˆap 81
Do ¯o
σ
2
1
=
P
(x
i
20)
2
n
i
χ
2
25;0,95
=
1, 75
37, 7
= 0, 046
σ
2
2
=
P
(x
i
20)
2
n
i
χ
2
25;0,05
=
1, 75
14, 6
= 0, 12
a
.
y kho
ang tin a
.
y l`a (0, 046; 0, 12).
ii) Khi ch
ua bi
´
ˆet k`y vo
.
ng ta t`ım s
02
= 0, 0692.
Tra b
ang phˆan vi
.
khi b`ınh ph
u
ong v
´
oi a
.
c t
u
.
do n 1 = 24.
χ
2
0,05
= 13, 85; χ
2
0,95
= 36, 4
v`a t´ınh
σ
2
1
=
24s
02
χ
2
0,95
=
24 × 0, 0692
36, 4
= 0, 046
σ
2
2
=
24s
02
χ
2
0,05
=
24 × 0, 0692
13, 85
= 0, 12
a
.
y kho
ang tin a
.
y l`a (0, 046; 0, 12).
3. B
`
AI T
ˆ
A
.
P
1. o
.
t m
˜
ˆau ac tro
.
ng l
u
o
.
ng t
u
ong
´
ung l`a 8,3; 10,6; 9,7; 8,8; 10,2 v`a 9,4 kg. ac ¯di
.
nh
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua
a) trung b`ınh c
ua t
ˆong th
ˆe,
b) ph
u
ong sai c
ua t
ˆong th
ˆe.
2. o
.
t m
˜
ˆau ¯o
.
¯do 5 ¯d
u
`
ong k´ınh c
ua qu
a c
`
ˆau l`a 6,33; 6,37; 6,36; 6,32 v`a 6,37cm. ac
¯di
.
nh
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua trung b`ınh v`a ph
u
ong sai c
ua ¯d
u
`
ong k´ınh qu
a
c
`
ˆau.
3. D
¯
ˆe ac ¯di
.
nh ¯o
.
ch´ınh ac c
ua o
.
t chi
´
ˆec an ta
.
khˆong o sai s
´
ˆo e
.
th
´
ˆong, ng
u
`
oi ta
ti
´
ˆen h`anh 5 l
`
ˆan an ¯o
.
c a
.
p (c`ung o
.
t a
.
t), k
´
ˆet qu
a nh
u sau:
94, 1 94, 8 96, 0 95, 2 kg
ac ¯di
.
nh
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua ph
u
ong sai s
´
ˆo ¯do trong hai tr
u
`
ong h
o
.
p:
a) bi
´
ˆet kh
´
ˆoi l
u
o
.
ng a
.
t an l`a 95kg;
b) khˆong bi
´
ˆet kh
´
ˆoi l
u
o
.
ng a
.
t an.
4. D
¯
u
`
ong k´ınh c
ua o
.
t m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen c
ua 200 viˆen bi ¯d
u
o
.
c s
an xu
´
ˆat b
oi o
.
t ay
trong o
.
t tu
`
ˆan o trung b`ınh 20,9mm v`a ¯o
.
lˆe
.
ch tiˆeu chu
ˆan 1,07mm.
U
´
oc l
u
o
.
ng
trung b`ınh ¯d
u
`
ong k´ınh c
ua viˆen bi v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y (a) 95%, (b) 99%.
82 Ch u ong 4.
U
´
oc l
u
ong tham s
´
ˆo c
ua ¯da
.
i l
u
ong ng
˜
ˆau nhiˆen
5. D
¯
ˆe kh
ao at s
´
uc b
`
ˆen chi
.
u l
u
.
c c
ua o
.
t loa
.
i
´
ˆong ong nghiˆe
.
p ng
u
`
oi ta ti
´
ˆen h`anh ¯do
9
´
ˆong v`a thu ¯d
u
o
.
c ac s
´
ˆo liˆe
.
u sau
4500 6500 5000 5200 4800 4900 5125 6200 5375
T
`
u kinh nghiˆe
.
m ngh
`
ˆe nghiˆe
.
p ng
u
`
oi ta bi
´
ˆet r
`
˘
ang s
´
uc b
`
ˆen ¯o o phˆan ph
´
ˆoi chu
ˆan
v
´
oi ¯o
.
lˆe
.
ch chu
ˆan σ = 300. ac ¯di
.
nh kho
ang tin a
.
y 95% cho s
´
uc b
`
ˆen trung b`ınh
c
ua loa
.
i
´
ˆong trˆen.
6. Ta
.
i o
.
t v`ung r
`
ung nguyˆen sinh, ng
u
`
oi ta ¯deo v`ong cho 1000 con chim. Sau o
.
t
th
`
oi gian, b
´
˘
at la
.
i 200 con th`ı th
´
ˆay o 40 con o ¯deo v`ong. Th
u
u
´
oc l
u
o
.
ng s
´
ˆo chim
trong v`ung r
`
ung ¯o v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y 99%.
7. Bi
´
ˆet t
y e
.
n
ay m
`
ˆam c
ua o
.
t loa
.
i ha
.
t gi
´
ˆong l`a 0,9. V
´
oi ¯o
.
tin a
.
y 0,95, n
´
ˆeu ta
mu
´
ˆon ¯o
.
d`ai kho
ang tin a
.
y c
ua t
y e
.
n
ay m
`
ˆam khˆong v
u
o
.
t qu´a 0,02 th`ı c
`
ˆan ph
ai
gieo bao nhiˆeu ha
.
t?
8. K
´
ˆet qu
a quan at v
`
ˆe h`am l
u
o
.
ng vitamine C c
ua o
.
t loa
.
i tr´ai ay cho
o b
ang sau:
H`am l
u
o
.
ng vitamine C (%) S
´
ˆo tr´ai
6 7 5
7 8 10
8 9 20
9 10 35
10 11 25
11 12 5
a) H˜ay
u
´
oc l
u
o
.
ng h`am l
u
o
.
ng vitamine C trung b`ınh trong o
.
t tr´ai v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y
95%.
b) Qui
u
´
oc nh
˜
ung tr´ai o h`am l
u
o
.
ng vitamine C trˆen 10% l`a tr´ai loa
.
i A.
U
´
oc l
u
o
.
ng
t
y lˆe
.
tr´ai loa
.
i A v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y 90%.
c) Mu
´
ˆon ¯o
.
ch´ınh ac khi
u
´
oc l
u
o
.
ng h`am l
u
o
.
ng vitamine C trung b`ınh l`a 0,1 v`a
¯o
.
ch´ınh ac khi
u
´
oc l
u
o
.
ng t
y e
.
tr´ai loa
.
i A l`a 5% v
´
oi c`ung ¯o
.
tin a
.
y 95% th`ı c
`
ˆan
quan at thˆem bao nhiˆeu tr´ai n
˜
ua? A
9. D
¯
o ¯d
u
`
ong k´ınh c
ua 100 chi ti
´
ˆet ay do o
.
t phˆan x
u
ong s
an xu
´
ˆat, ta ¯d
u
o
.
c k
´
ˆet qu
a
cho
o b
ang sau:
D
¯
u
`
ong k´ınh (mm) S
´
ˆo chi ti
´
ˆet ay
9,85 8
9,90 12
9,95 20
10,00 30
10,05 14
10,10 10
10,15 6
3. B`ai t
.
ˆap 83
Theo qui ¯di
.
nh, nh
˜
ung chi ti
´
ˆet o ¯d
u
`
ong k´ınh t
`
u 9, 9mm ¯d
´
ˆen 10, 1mm l`a nh
˜
ung chi
ti
´
ˆet ¯da
.
t tiˆeu chu
ˆan k˜y thuˆa
.
t.
a)
U
´
oc l
u
o
.
ng t
y e
.
v`a
u
´
oc l
u
o
.
ng trung b`ınh ¯d
u
`
ong k´ınh c
ua nh
˜
ung chi ti
´
ˆet ¯da
.
t tiˆeu
chu
ˆan v
´
oi c`ung ¯o
.
tin a
.
y 95%?
b) D
¯
ˆe ¯o
.
ch´ınh ac khi
u
´
oc l
u
o
.
ng ¯d
u
`
ong k´ınh trung b`ınh c
ua nh
˜
ung chi ti
´
ˆet ¯da
.
t
tiˆeu chu
ˆan l`a 0, 02mm v`a ¯o
.
ch´ınh ac khi
u
´
oc l
u
o
.
ng t
y lˆe
.
chi ti
´
ˆet ¯da
.
t tiˆeu chu
ˆan
l`a 5% v
´
oi c`ung ¯o
.
tin a
.
y 99% th`ı c
`
ˆan ¯do thˆem ´ıt nh
´
ˆat bao nhiˆeu chi ti
´
ˆet n
˜
ua?
10. D
¯
ˆo
.
d`ai c
ua b
an kim loa
.
i tuˆan theo luˆa
.
t chu
ˆan. D
¯
o 10 b
an kim loa
.
i ¯o ta thu ¯d
u
o
.
c
s
´
ˆo liˆe
.
u sau:
4, 1 3, 9 4, 7 4, 4 4, 0 3, 8 4, 4 4, 2 4, 4 5, 0
H˜ay ac ¯di
.
nh
a) Kho
ang tin a
.
y 90% cho ¯o
.
d`ai trung b`ınh trˆen;
b) Kho
ang tin ajy 95% cho ph
u
ong sai c
ua ¯o
.
d`ai ¯o.
11. Ng
u
`
oi ta ¯do chi
`
ˆeu au c
ua bi
ˆen, sai e
.
ch ng
˜
ˆau nhiˆen ¯d
u
o
.
c gi
a thi
´
ˆet phˆan ph
´
ˆoi theo
qui luˆa
.
t chu
ˆan v
´
oi ¯o
.
lˆe
.
ch tiˆeu chu
ˆan l`a 20m. C
`
ˆan ¯do bao nhiˆeu l
`
ˆan ¯d
ˆe ac ¯di
.
nh
chi
`
ˆeu au c
ua bi
ˆen v
´
oi sai e
.
ch khˆong qu´a 15m v`a ¯o
.
tin a
.
y ¯da
.
t ¯d
u
o
.
c 95%?
12. Theo d˜oi s
´
ˆo h`ang an ¯d
u
o
.
c trong o
.
t ng`ay
o o
.
t c
ua h`ang, ta ¯d
u
o
.
c k
´
ˆet qu
a ghi
o b
ang sau:
S
´
ˆo h`ang an ¯d
u
o
.
c (kg/ng`ay) S
´
ˆo ng`ay
1900 1950 2
1950 2000 10
2000 2050 8
2050 2100 5
H˜ay
u
´
oc l
u
o
.
ng ph
u
ong sai c
ua l
u
o
.
ng h`ang an ¯d
u
o
.
c m
˜
ˆoi ng`ay v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y 95%?
(cho bi
´
ˆet α
1
= α
2
).
2 TR
A L
`
OI B
`
AI T
ˆ
A
.
P
1. a) 9, 5kg, b) 0, 74kg
2
2. x = 6, 35cm, s
2
= 0, 00055cm
2
.
3. a) Trung b`ınh kh
´
ˆoi l
u
o
.
ng m = 95kg.
U
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua ph
u
ong sai l`a
1
n
n
X
i=1
(x
i
m)
2
=
1
5
5
X
i=1
(x
i
95)
2
= 0, 41
b) X =
1
n
n
X
i=1
x
i
=
1
5
5
X
i=1
x
i
= 95, 5
84 Ch u ong 4.
U
´
oc l
u
ong tham s
´
ˆo c
ua ¯da
.
i l
u
ong ng
˜
ˆau nhiˆen
U
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua ph
u
ong sai l`a
s
2
=
1
n 1
n
X
i=1
(x
i
X)
2
=
1
4
5
X
i=1
(x
i
95, 5)
2
= 0, 7rff
4. (a) 20, 9 ± 0, 148mm, (b) 20, 9 ± 0, 195mm.
5. (5092, 89 ; 5484, 89).
6. 0, 1271 < p < 0, 2729
T
ˆong s
´
ˆo chim trong v`ung r
`
ung n
`
˘
am trong kho
ang (
1000
0,2729
,
1000
0,1271
)
7. 2 × 1, 96
q
0,9×0,1
n
< 0, 02. Gi
ai b
´
ˆat ph
u
ong tr`ınh ta o n > 3457.
8. a) 9, 06; 9, 54), c) 467 tr´ai.
9. a) (0, 792 < p < 0, 928); (9, 982 < m < 10, 006). b) 221.
10. a) (4, 09 ; 4, 49), b) (0, 064 ; 0, 456).
11. 7 l
`
ˆan.
12. (1253, 8 < σ
2
< 3983, 8).

Preview text:

Ch ’u ’ong 4 ’ U ´’ OC L ’ U .’ ONG THAM S ´ ˆ O C ’ UA D ¯ A . I L ’ U .’ ONG NG ˜ ˆ AU NHIˆ EN Gi ’a s ’’ u ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en X c´ o tham s ´ ˆ o θ ch ’ ua bi ´ ˆ et. ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng tham s ´ ˆ o θ l` a d ’ u.a v` ao m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ
en Wx = (X1, X2, . . . , Xn) ta ¯ d ’ ua ra th ´ ˆ ong kˆ e ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn) ¯ d ’ ˆ e ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng (d ’u. ¯ do´ an) θ. C´ o 2 ph ’ u ’ ong ph´ ap ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng: i) ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ
em: ch ’i ra θ = θ0 n` ao ¯ d´ o ¯ d ’ ˆ e ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng θ. ii) ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng kho ’ang: ch ’i ra mˆo.t kho ’ang (θ1, θ2) ch´’
ua θ sao cho P (θ1 < θ < θ2) =
1 − α cho tr ’u´’
oc (1 − α go.i l`a ¯ dˆ o. tin cˆa.y c’ua ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng). ’ 1. ´ C ´ AC PH ’ U ’ ONG PH ´ AP ’ U ’ OC L ’ U ’ ˆ . ONG D ¯ IEM 1.1 Ph ’ u ’ ong ph´ ap h` am ’ u´’ oc l ’ u ’ o.ng Mˆ o t ’ a ph ’ u ’ ong ph´ ap Gi ’a s ’’ u c ` ˆ an ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng tham s ´ ˆ o θ c ’ua ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en X. T`’ u X ta lˆ a.p m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ
en WX = (X1, X2, . . . , Xn). Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn). Ta go.i ˆ θ l` a h` am ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng c ’ua X. Th ’
u.c hiˆe.n ph´ep th ’’u ta ¯ d ’ u ’ o.c m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ
e wx = (x1, x2, . . . , xn). Khi ¯ d´ o ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em c ’ua θ l` a gi´ a tri. θ0 = ˆ
θ(x1, x2, . . . , xn). a) ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng khˆong chˆe.ch 2 D ¯ i.nh ngh˜ ia 1 Th ´ ˆ ong kˆ e ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn) ¯ d ’ u ’ o . c go . i l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng khˆ ong chˆ e.ch c ’ua tham s ´ ˆ o θ n ´ ˆ eu Eθ) = θ. ´ Y ngh˜ ia Gi ’a s ’’ u ˆ θ l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua tham s ´ ˆ o θ. Ta c´ o E
θ − θ) = E
θ) − E(θ) = θ − θ = 0 69 70 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en Vˆ a.u ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch l`a ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng c´o sai s ´ ˆ o trung b`ınh b` ˘ ang 0. Nhˆ a.n x´et i) Trung b`ınh c ’ua m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en X l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua trung b`ınh c’ua t ’ ˆ ong th ’ ˆ
e θ = E(X) = m v`ı E(X) = m. ii) Ph ’ u ’ ong sai ¯ di ` ˆ eu ch ’inh c ’ua m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en S02 l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng khˆong chˆe.ch c’ua ph ’ u ’ ong sai c ’ua t ’ ˆ ong th ’ ˆ
e σ2 v`ı E(S02) = σ2.
V´ı du. 1 Chi ` ˆ eu cao c ’ua 50 cˆ ay lim ¯ d ’ u ’ o . c cho b ’’ oi Kho ’ang chi ` ˆ eu cao (m´ et) s ´ ˆ o cˆ ay lim x0 u i i niui niu2i
[6, 25 6, 75) 1 6,5 -4 -4 16
[6, 75 7, 25) 2 7,0 -3 -6 18
[7, 25 7, 75) 5 7,5 -2 -10 20
[7, 75 8, 25) 11 8 -1 -11 11
[8, 25 8, 75) 18 8,5 0 0 0
[8, 75 9, 25) 9 9 1 9 9
[9, 25 9, 75) 3 9,5 2 6 12
[9, 75 10, 2) 1 10 3 3 9 P 50 -13 95 Go.i X l`a chi ` ˆ eu cao c ’ua cˆ ay lim a) H˜ ay ch ’i ra ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em cho chi ` ˆ
eu cao trung b`ınh c ’ua c´ ac cˆ ay lim. b) H˜ ay ch ’i ra ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em cho ¯ dˆ
o. t ’an m´at c’ua c´ac chi ` ˆ eu cao cˆ ay lim so v ´’ oi chi ` ˆ eu cao trung b`ınh.
c) Go.i p = P (7, 75 ≤ X ≤ 8, 75). H˜ay ch ’i ra ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em cho p. Gi ’ai Ta lˆ
a.p b ’ang t´ınh cho x v`a s2. x0 Th ’ u i − 8, 5 . c hiˆ e.n ph´ep ¯ d ’ ˆ oi bi ´ ˆ en ui =
(x0 = 8, 5; h = 0, 5) 0, 5 Ta c´
o u = 13 = 0, 26. Suy ra 50
x = 8, 5 + 0, 5.(0, 26) = 8, 37 95
s2 = (0, 5)2.
(0, 26)2 = 0, 4581 (0, 68)2. 50 a) Chi ` ˆ eu cao trung b`ınh ¯ d ’ u ’ o.c ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng l`a 8,37 m´et. q b) D 50 ¯ ˆ o. t ’an m´at ¯ d ’ u ’ o.c ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng l`a s = 0, 68 m´et ho˘a.c ˆs =
0, 4581 0, 684 501 c) Trong 50 quan s´ at ¯ d˜ a cho c´ o 11 + 18 = 29 quan s´ at cho chi ` ˆ eu cao lim thuˆ o.c kho ’ang
[7, 5 8, 5) Vˆ a.y ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em cho p l`
a p∗ = 29 = 0, 58. 50 1. C´ ac ph ’ u ’ ong ph´ ap ’ u ´’ oc l ’ u ’ ong ¯ di ’ ˆ em 71 b) ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng hiˆe.u qu ’a Nhˆ
a.n x´et Gi ’a s ’’u ˆθ l`a ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua tham s ´ ˆ o θ. Theo b ´ ˆ at ¯ d ’˘ ang th ´’ uc Tchebychev ta c´ o V arθ) P (|ˆ θ − E
θ)| < ε) > 1 ε2 V arθ) V`ı Eθ) = θ nˆ en P (|ˆ
θ − θ| < ε) > 1 . ε2 Ta th ´ ˆ ay n ´ ˆ eu V arθ) c`
ang nh ’o th`ı P (|ˆ
θ − θ| < ε) c`ang g ` ˆ an 1. Do ¯ d´ o ta s˜ e cho.n ˆ θ v ´’ oi V arθ) nh ’o nh ´ ˆ at. 2 D ¯ i.nh ngh˜ ia 2 U ´’ oc l ’ u ’ o . ng khˆ ong chˆ e.ch ˆ θ ¯ d ’ u ’ o . c go . i l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng c´ o hiˆ e.u qu ’a c’ua tham s ´ ˆ o θ n ´ ˆ eu V ar
θ) nh ’o nh ´ ˆ at trong c´ ac ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng c ’ua θ. Ch´ u ´ y Ng ’ u`’ oi ta ch ´’ ung minh ¯ d ’ u ’ o.c r`˘ang n ´ ˆ eu ˆ θ l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng hiˆe.u qu ’a c’ua θ th`ı ph ’u ’ong sai c ’ua n´ o l` a 1 V arθ) = (4.1)
n.E( ∂lnf(x,θ) )2 ∂θ trong ¯ d´ o f (x, θ) l` a h` am mˆ a.t ¯ dˆ o. x´ac su ´ ˆ at c ’ua ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en g ´ ˆ oc. Mo.i ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch θ luˆon c´o ph ’u ’ong sai l´’ on h ’ on V ar
θ) trong (4.1). Ta go.i (4.1) l`a gi´’ oi ha . n Crame-Rao. Nhˆ a.n x´et N ´ ˆ eu ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en g ´ ˆ
oc X ∈ N(µ, σ2 ) th`ı trung b`ınh m ˜ ˆ au X l` a n ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng hiˆe.u qu ’a c’ua k`y vo.ng E(X) = µ. 1 n X σ2 Thˆ a.t vˆa.y, ta bi ´ ˆ et X = Xi ∈ N(µ, ) n n i=1 M˘
a.t kh´ac do X c´o phˆan ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an nˆ en n ´ ˆ eu f (x, µ) l` a h` am mˆ a.t ¯ dˆ o. c’ua Xi th`ı 1 f (x, µ) =
e−(x−µ)2/2σ2 σ 2π x − µ Ta c´ o lnf (x, µ) = . ∂µ σ2 " #2 ∂lnf (x, µ) x − µ2 n Suy ra nE = nE = . Do ¯ d´
o V ar(X) ch´ınh b` ˘ ang nghi.ch ∂µ σ2 σ2 ¯ d ’ao σ2/n. Vˆ a.y X l`a ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng hiˆe.u qu ’a c’ua µ. c) ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng v˜’ ung 2 D ¯ i.nh ngh˜ ia 3 Th ´ ˆ ong kˆ e ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn) ¯ d ’ u ’ o . c go . i l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng v ˜’ ung c ’ua tham s ´ ˆ o θ n ´ ˆ
eu ∀ε > 0 ta c´o lim P (|ˆ θ − θ| < ε) = 1 n→∞ 72 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en D ¯ i ` ˆ eu kiˆ e.n ¯ d ’u c ’ua ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng v˜’ ung N ´ ˆ eu ˆ θ l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua θ v`a lim V arθ) = 0 th`ı ˆ θ l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng v˜’ ung n→∞ c ’ua θ. 1.2 Ph ’ u ’ ong ph´ ap ’ u´’ oc l ’ u ’ o.ng h ’o.p l´y t ´ ˆ oi ¯ da Gi ’a s ’’
u WX = (X1, X2, . . . , Xn) l` a m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en ¯ d ’ u ’ o.c ta.o nˆen t`’u ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en X c´ o m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ
e wx = (x1, x2, . . . , xn) v` a ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn). X´ et h` am h` am h ’
o.p l´y L(x1, . . . , xn, θ) c’ua ¯ d ´ ˆ oi s ´ ˆ o θ x´ ac ¯ di.nh nh ’u sau: N ´ ˆ eu X r`’ oi ra.c:
L(x1, . . . , xn, θ) = P (X1 = x1/θ, . . . , Xn = xn/θ) (4.2) n Y =
P (Xi = xi/θ) (4.3) i=1
L(x1, . . . , xn, θ) l` a x´ ac su ´ ˆ at ¯ d ’ ˆ e ta nhˆ a.n ¯ d ’ u ’ o.c m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ
e Wx = (x1, . . . , xn) N ´ ˆ eu X liˆ en tu.c c´o h`am mˆa.t ¯ dˆ o. x´ac su ´ ˆ at f (x, θ)
L(x1, . . . , xn, θ) = f (x1, θ)f (x2, θ) . . . f (xn, θ)
L(x1, x2, . . . , xn, θ) l` a mˆ a.t ¯ dˆ o. c’ua x´ac su ´ ˆ at ta.i ¯ di ’ ˆ
em wx(x1, x2, . . . , xn) Gi´ a tri. θ0 = ˆ
θ(x1, x2, . . . , xn) ¯ d ’ u ’ o.c go.i l`a ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng h ’o.p l´y t ´ ˆ oi ¯ da n ´ ˆ eu ´’ ung v ´’ oi gi´ a
tri. n`ay c’ua θ h`am h ’o.p l´y ¯ da.t c ’u.c ¯ da.i. Ph ’ u ’ ong ph´ ap t`ım V`ı h` am L v` a lnL ¯ da.t c ’u.c ¯
da.i ta.i c`ung mˆo.t gi´a tri. θ nˆen ta x´et lnL thay v`ı x´et L. ∂lnL B ’ u ´’ oc 1: T`ım ∂θ ∂lnL B ’ u ´’ oc 2: Gi ’ai ph ’ u ’ ong tr`ınh (Ph ’ u ’ ong tr`ınh h ’ o ∂θ . p l´ y) Gi ’a s ’’ u ph ’ u ’ ong tr`ınh c´ o nghiˆ e.m l`a θ0 = ˆ
θ(x1, x2, . . . , xn) 2lnL B ’ u ´’ oc 3: T`ım ¯ da.o h`am c ´ ˆ ap hai ∂θ 2lnL N ´ ˆ eu ta.i θ0 m`a < 0 th`ı lnL ¯ da.t c ’u ∂θ . c ¯ da.i. Khi ¯ d´ o θ0 = ˆ
θ(x1, x2, . . . , xn) l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em h ’ o.p l´y t ´ ˆ oi ¯ da c ’ua θ. 2. Ph ’ u ’ ong ph´ ap kho ’ ang tin cˆ ay 73 2. PH ’ U ’ ONG PH ´ AP KHO ’ ANG TIN C ˆ A . Y 2.1 Mˆ o t ’a ph ’ u ’ ong ph´ ap Gi ’a s ’’ u t ’ ˆ ong th ’ ˆ e c´ o tham s ´ ˆ o θ ch ’ ua bi ´ ˆ
et. Ta t`ım kho ’ang (θ1, θ2) ch ´’ ua θ sao cho
P (θ1 < θ < θ2) = 1 − α cho tr ’u´’ oc. T`’ u ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en g ´ ˆ oc X lˆ a.p m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ
en WX = (X1, X2, . . . , Xn). Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn) c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi x´ ac su ´ ˆ at x´ ac ¯ di.nh d`u ch ’ua bi ´ ˆ et θ. V ´’ oi α1 kh´ a b´
e (α1 < α) ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c phˆan vi. θα c’ua ˆ θ (t ´’ uc l` a P
θ < θ ) = α 1 α1 1). V ´’ oi α2 m`
a α1 + α2 = α kh´ a b´ e (th ’ u`’ ong l ´ ˆ
ay α ≤ 0, 05) ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c phˆan vi. θ1−α c’ua 2 ˆ θ (t ´’ uc l` a P
θ < θ1−α ) = 1 − α 2 2). Khi ¯ d´ o P (θα ≤ ˆ θ ≤ θ ) = P θ < θ ) − P
θ < θ ) = 1 − α 1 1−α2 1−α2 α1
2 − α1 = 1 − α () T`’ u (*) ta gi ’ai ra ¯ d ’ u ’ o.c θ. Khi ¯ d´ o (*) ¯ d ’ u ’ o.c ¯ d ’ ua v ` ˆ e da.ng P
θ1 < θ < ˆ θ2) = 1 − α. V`ı x´ ac su ´ ˆ at 1 − α g ` ˆ an b` ˘ ang 1, nˆ en bi ´ ˆ en c ´ ˆ o (ˆ
θ1 < θ < ˆ θ2) h ` ˆ au nh ’ u x ’ay ra. Th ’ u.c hiˆe.n mˆ o.t ph´ep th ’’u ¯ d ´ ˆ oi v ´’ oi m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en WX ta thu ¯ d ’ u ’ o.c m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ
e wx = (x1, x2, . . . , xn). T`’ u m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e n` ay ta t´ınh ¯ d ’ u ’ o.c gi´a tri. θ1 = ˆ
θ1(x1, x2, . . . , xn), θ2 = ˆ
θ2(x1, x2, . . . , xn). Vˆ a.y v´’
oi 1 − α cho tr ’u´’ oc, qua m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e wx ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang (θ1, θ2) ch´’ ua θ sao
cho P (θ1 < θ < θ2) = 1 − α.
Kho ’ang (θ1, θ2) ¯ d ’ u ’
o.c go.i l`a kho ’ang tin cˆa.y. 1 − α ¯ d ’ u ’ o.c go.i l`a ¯ dˆ o. tin cˆa.y c’ua ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng.
• |θ2 − θ1| ¯ d ’ u ’ o.c go.i l`a ¯ dˆ o. d`ai kho ’ang tin cˆa.y. 2.2 ’ U´’ oc l ’ u ’ o.ng trung b`ınh Gi ’a s ’’ u trung b`ınh c ’ua t ’ ˆ ong th ’ ˆ
e E(X) = m ch ’ ua bi ´ ˆ
et. Ta t`ım kho ’ang (m1, m2) ch ´’ ua
m sao cho P (m1 < m < m2) = 1 − α, v´’ oi 1 − α l`a ¯ dˆ o. tin cˆa.y cho tr ’u´’ oc. i) Tr ’ u`’ ong h ’ o.p 1
( Bi´ˆet V ar(X) = σ2
n ≥ 30 ho˘a.c (n < 30 nh ’ung X c´o phˆan ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an) Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e (X − m) n U = (4.4) σ Ta th ´ ˆ
ay U ∈ N(0, 1). 74 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en
Cho.n c˘a.p α1 v`a α2 sao cho α1 + α2 = α v`a t`ım c´ac phˆan vi.
P (U < uα ) = α ) = 1 − α 1 1, P (U < uα2 2 Do phˆ
an vi. chu ’ˆan c´o t´ınh ch ´ ˆ at = −u nˆ en 1 1−α1
P (−u1−α < U < u ) = 1 − α (4.5) 1 1−α2 D ’
u.a v`ao (4.4) v`a gi ’ai hˆe. b ´ ˆ at ph ’ u ’ ong tr`ınh trong (4.5) ta ¯ d ’ u ’ o.c σ σ X − √ u1
< m < X + √ u1 n −α2 n −α1 D ’ ¯ ˆ e ¯ d ’ u ’ o.c kho ’ang tin cˆa.y ¯ d ´ ˆ oi x ´’
ung ta cho.n α1 = α2 = α v`a ¯ d˘ a th`ı 2
. t γ = 1 − α2 σ σ
X − √ uγ < m < X + √ uγ n n T´ om la.i, ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (x − ε, x + ε), trong ¯ d´ o * x l` a trung b`ınh c ’ua m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en. σ * ε = uγ √ (¯ dˆ o. ch´ınh x´ac) v´’ oi l` a phˆ an vi. chu ’ ˆ an m ´’ uc γ = 1 − α n 2
V´ı du. 2 Kh ´ ˆ oi l ’ u ’ o . ng s ’an ph ’ ˆ am l` a ¯ da . i l ’ u ’ o . ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en X c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an v ´’ oi ¯ o . e.ch tiˆeu chu ’ ˆ an σ = 1. Cˆ an th ’’ u 25 s ’an ph ’ ˆ am ta thu ¯ d ’ u ’ o . c k ´ ˆ et qu ’a sau X (kh ´ ˆ oi l ’ u ’ o . ng) 18 19 20 21 ni (s ´ ˆ o l ’ u ’ o . ng 3 5 15 2 ay ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng trung b`ınh kh ´ ˆ oi l ’ u ’ o
. ng c ’ua s ’an ph ’ ˆ am v ´’ oi ¯ o . tin cˆ a . y 95 %. Gi ’ai xi ni xini 18 3 54 19 5 95 20 15 300 21 2 42 P 25 491 Ta c´
o x = 491 = 19, 64kg. 25 D ¯ ˆ
o. tin cˆa.y 1 − α = 0, 95 = α = 0, 025 =
γ = 1 − α = 0, 975 Ta t`ım 2 ¯ d ’ u ’
o.c phˆan vi. chu ’ˆan = u0,975 = 1, 96. Do ¯ d´ o 1 1
ε = u0,975 = 1, 96. = 0.39 25 5
x1 = x − ε = 19, 6 0, 39 = 19, 25
x2 = x + ε = 19, 6 + 0, 39 = 20, 03 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y l`a (19, 25; 20, 03). 2. Ph ’ u ’ ong ph´ ap kho ’ ang tin cˆ ay 75 ii) Tr ’ u`’ ong h ’ o.p 2 ( σ2 ch ’ua bi´ˆet n ≥ 30 Tr ’ u`’ ong h ’ o.p n`ay k´ıch th ’u´’ oc m ˜ ˆ au l ´’
on (n ≥ 30) c´o th ’ ˆ e d` ung ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng c’ua S02 thay cho σ2 ch ’ ua bi ´ ˆ
et (E(S02) = σ2), ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (x − ε, x + ε) trong ¯ d´ o * x l` a trung b`ınh c ’ua m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e. s0 * ε = uγ √ v ´’ oi l` a phˆ an vi. chu ’ ˆ an m ´’
uc γ = 1 − α v`a s0 l`a ¯ dˆ o. lˆe.ch tiˆeu chu ’ ˆ an n 2 ¯ di ` ˆ eu ch ’inh c ’ua m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e.
V´ı du. 3 Ng ’u`’oi ta ti ´ ˆ en h` anh nghiˆ en c ´’ uu ’’ o mˆ o . t tr ’ u`’ ong ¯ da . i ho . c xem trong mˆ o . t th´ ang trung b`ınh mˆ o . t sinh viˆ en tiˆ eu h ´ ˆ et bao nhiˆ eu ti ` ˆ en go . i ¯ diˆ e.n thoa.i. L ´ ˆ ay mˆ o . t m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en g ` ˆ om 59 sinh viˆ en thu ¯ d ’ u ’ o . c k ´ ˆ et qu ’a sau: 14 18 22 30 36 28 42 79 36 52 15 47 95 16 27 111 37 63 127 23 31 70 27 11 30 147 72 37 25 7 33 29 35 41 48 15 29 73 26 15 26 31 57 40 18 85 28 32 22 36 60 41 35 26 20 58 33 23 35 ay ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng kho ’ang tin cˆ a . y 95% cho s ´ ˆ o ti ` ˆ en go . i ¯ diˆ
e.n thoa.i trung b`ınh h`ang th´ang c ’ua mˆ o . t sinh viˆ en. Gi ’ai T`’ u c´ ac s ´ ˆ o liˆ e.u ¯ d˜ a cho, ta c´ o n = 59; x = 41, 05; s0 = 27, 99 D ¯ ˆ
o. tin cˆa.y 1 − α = 0, 95
=1 − α = 0, 975. Tra b ’ang phˆan vi 2 . chu ’ ˆ an ta c´ o
u0,975 = 1, 96. Do ¯ d´
o ε = 1, 96. 27,99 = 7, 13. 59
x − 7, 13 = 33, 92;
x + 7, 13 = 48, 18 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y c’ua ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng l`a (33,92; 48,18). iii) Tr ’ u`’ ong h ’ o.p 3 ( σ2 ch ’ua bi´ˆet n < 30 v` a X c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an (X − m) n Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e T = T (n − 1). S0 76 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en S0 Ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (x − ε, x + ε) trong ¯ d´ o ε = tγ √n v ´’ oi l` a phˆ an vi. Student m´’
uc γ = 1 − α v´’ oi n − 1 bˆa 2 . c t ’ u. do v`a s0 l`a ¯ dˆ o. lˆe.ch tiˆeu chu ’ ˆ an ¯ di ` ˆ eu ch ’inh c ’ua m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e.
V´ı du. 4 Dioxide Sulfur v`a Oxide Nitrogen l`a c´ac h´oa ch ´ ˆ at ¯ d ’ u ’ o . c khai th´ ac t`’ u l` ong ¯ d ´ ˆ at. C´ ac ch ´ ˆ at n` ay ¯ d ’ u ’ o . c gi´ o mang ¯ di r ´ ˆ at xa, k ´ ˆ et h ’ o . p th` anh acid v` a r ’ oi tr ’’ o la . i m˘ a . t ¯ d ´ ˆ at ta . o th` anh m ’ ua acid. Ng ’ u`’ oi ta ¯ do ¯ o . ¯ a . m ¯ a
. c c ’ua Dioxide Sulfur (µg/m3) trong khu r`’ ung Bavarian c ’ua n ’ u ´’ oc D´ ¯ ’ uc. S ´ ˆ o liˆ e.u cho b ’’ oi b ’ang d ’ u ´’ oi ¯ ay: 52,7 43,9 41,7 71,5 47,6 55,1 62,2 56,5 33,4 61,8 54,3 50,0 45,3 63,4 53,9 65,5 66,6 70,0 52,4 38,6 46,1 44,4 60,7 56,4 ay ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng ¯ o . ¯ a . m ¯ a
. c trung b`ınh c ’ua Dioxide Sulsfur v ´’ oi ¯ o . tin cˆ a . y 95%. Gi ’ai Ta t´ınh ¯ d ’ u ’
o.c x = 53, 92µg/m3,
s0 = 10, 07µg/m3. D ¯ ˆ
o. tin cˆa.y 1 − α = 0, 95 = α = 0, 025 =
1 − α = 0, 975. Tra b ’ang phˆan 2 vi. student m´’ uc 0,975 bˆ a.c n − 1 = 23 ta ¯ d ’ u ’
o.c t23;0,975 = 2, 069. Do ¯ d´
o ε = 2, 069 10,07 = 4, 25. 24
x − ε = 53, 92 4, 25 = 49, 67,
x + ε = 53, 92 + 4, 25 = 58, 17 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y l`a (49,67; 58,17). Ng ’ u`’ oi ta bi ´ ˆ et ¯ d ’ u ’ o.c n ´ ˆ eu ¯ dˆ o. ¯ dˆ a.m ¯ d˘
a.c c’ua Dioxide Sulfur trong mˆo.t khu v ’u.c l´’ on h ’ on 20µg/m3 th`ı mˆ oi tr ’ u`’ ong trong khu v ’
u.c bi. ph´a hoa.i b ’’oi m ’ua acid. Qua v´ı du. n`ay c´ac nh` a khoa ho.c ¯ d˜ a t`ım ra ¯ d ’ u ’
o.c nguyˆen nhˆan r`’ung Bavarian bi. ph´a hoa.i tr ` ˆ am tro.ng n˘am 1983 l` a do m ’ ua acid . Ch´ u ´ y (X´ ac ¯ di .nh k´ ıch th ’ u ´’ oc m ~ ^ au) N ´ ˆ eu mu ´ ˆ on ¯ dˆ
o. tin cˆa.y 1 − α v`a ¯ dˆ o. ch´ınh x´ac ε ¯ da.t ’’o m´’ uc cho tr ’ u ´’ oc th`ı ta c ` ˆ an x´ ac ¯ di.nh k´ıch th ’u´’ oc n c ’ua m ˜ ˆ au. i) Tr ’ u`’ ong h ’ o . p bi ´ ˆ
et V ar(X) = σ2: T`’ u cˆ ong th ´’
uc ε = u2 σ ta suy ra γ n σ2
n = u2γ ε2 ii) Tr ’ u`’ ong h ’ o . p ch ’ ua bi ´ ˆ et σ2: 2. Ph ’ u ’ ong ph´ ap kho ’ ang tin cˆ ay 77 D ’ u.a v`a m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e ¯ d˜ a cho (n ´ ˆ eu ch ’ ua c´ o m ˜ ˆ au th`ı ta c´ o th ’ ˆ e ti ´ ˆ en h` anh l ´ ˆ ay m ˜ ˆ au l ` ˆ an ¯ d ` ˆ au v ´’ oi k´ıch th ’ u ´’ oc n1 30) ¯ d ’ ˆ e t´ınh s02. T`’ u ¯ d´ o x´ ac ¯ di.nh ¯ d ’ u ’ o.c s02
n = u2γ ε2 K´ıch th ’ u ´’ oc m ˜ ˆ au n ph ’ai l` a s ´ ˆ o nguyˆ en. N ´ ˆ
eu khi t´ınh n theo c´ ac cˆ ong th ´’ uc trˆ en ¯ d ’ u ’ o.c gi´
a tri. khˆong nguyˆen th`ı ta l ´ ˆ ay ph ` ˆ an nguyˆ en c ’ua n´ o cˆ o.ng thˆem v´’ oi 1. " # " # σ2 s02 T ´’ uc l` a n = u2 + 1 ho˘ a u2 + 1. γ . c n = ε2 γ ε2 2.3 ’ U´’ oc l ’ u ’ o.ng t ’y lˆe. Gi ’a s ’’ u t ’ ˆ ong th ’ ˆ e ¯ d ’ u ’
o.c chia ra l`am hai loa.i ph ` ˆ an t ’’ u. T ’y lˆ e. ph ` ˆ an t ’’ u c´ o t´ınh ch ´ ˆ at A l` a p ch ’ ua bi ´ ˆ et. ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng t ’y lˆe. l`a ch ’ira kho ’ang (f1, f2) ch´’
ua p sao cho P (f1 < p < f2) = 1−α. D ’ ¯ ˆ e cho viˆ e.c gi ’ai b`ai to´an ¯ d ’ u ’ o.c ¯ d ’ on gi ’an, ta cho.n m ˜ ˆ au v ´’ oi k´ıch th ’ u ´’ oc n kh´ a l ´’ on. Go.i X l`a s ´ ˆ o ph ` ˆ an t ’’ u c´ o t´ınh ch ´ ˆ at A khi l ´ ˆ ay ng ˜ ˆ au nhiˆ en mˆ o.t ph ` ˆ an t ’’ u t`’ u t ’ ˆ ong th ’ ˆ e th`ı X l` a ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi x´ ac su ´ ˆ at X 0 1 P 1-p p
Go.i Xi (i = 1, n) l`a s ´ ˆ o ph ` ˆ an t ’’ u c´ o t´ınh ch ´ ˆ at A trong l ` ˆ an l ´ ˆ ay th ´’ u i. 1 n X Ta c´ o X = Xi ch´ınh l` a t ` ˆ an su ´ ˆ at ’ u ´’ oc l ’ u ’ o n . ng ¯ di ’ ˆ
em c ’ua p = E(X). M˘ a.t kh´ac, theo i=1 p(1 − p) ch ’ u ’ ong 2, nX c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi nhi. th´’
uc B(n, p). T`’ u ¯ d´
o E(X) = p v` a V ar(X) = . n (f − p) n Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e U = q , trong ¯ d´ o f l` a t ’y lˆ e. c´ac ph ` ˆ an t ’’ u c ’ua m ˜ ˆ au c´ o t´ınh p(1 − p) ch ´ ˆ at A. Khi n kh´ a l ´’
on th`ı U ∈ N(0, 1). Gi ’ai quy ´ ˆ et b` ai to´ an t ’ u ’ ong t ’ u. nh ’u ’’o ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng trung b`ınh, thay X b ’’
oi f , σ2 b ’’
oi f (1 − f)... ta ¯ d ’ u ’ o.c s s f (1 − f) f (1 − f) f − uγ
< p < f + n n T´ om la.i, ta x´ac ¯ di.nh ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (f1, f2) = (f − ε, f + ε), trong ¯ d´ o f l` a t ’y lˆ e. c´ac ph ` ˆ an t ’’ u c ’ua m ˜ ˆ au c´ o t´ınh ch ´ ˆ at A s f(1 − f) ε = (¯ dˆ o. ch´ınh x´ac) (4.6) n 78 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en v ´’ oi l` a phˆ an vi. chu ’ ˆ an m ´’ uc 1 − α. 2 T`’ u (4.6) ta c´ o ε n
= qf(1 − f) f (1 − f)
n = u21−α2 ε2 Ch´ u ´ y Ta c´ o th ’ ˆ e t`ım kho ’ang tin cˆ a.y c’ua p b`˘ ang c´ ach kh´ ac nh ’ u sau: T`’ u kho ’ang tin cˆ a.y c’ua p:  s s   s  p(1 p(1 p(1  − p) − p) − p) f − u    γ
< p < f + hay |f − p| < uγ n n n Gi ’ai b ´ ˆ at ph ’ u ’ ong tr`ınhn` ay ta t`ım ¯ d ’ u ’ o.c q q
nf + 0, 5u2 0, 25u2
nf + 0, 5u2 + 0, 25u2 γ −
γ − nf (1 − f ) γ
γ − nf (1 − f ) p1 = , p2 = n + u2 n + u2 γ γ Khi ¯ d´ o (p1, p2) l` a kho ’ang tin cˆ a.y c’ua p v´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 1 − α.
V´ı du. 5 Ki ’ ˆ
em tra 100 s ’an ph ’ ˆ am trong lˆ o h` ang th ´ ˆ ay c´ o 20 ph ´ ˆ e ph ’ ˆ am. i) H˜ ay ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng t ’y lˆ e. ph ´ ˆ e ph ’ ˆ am c´ o ¯ o . tin cˆ a . y 99 %. ii) N ´ ˆ eu ¯ o . ch´ınh x´
ac ε = 0, 04 th`ı ¯ o . tin cˆ a . y c ’ua ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng l` a bao nhiˆ eu? iii) N ´ ˆ eu mu ´ ˆ on c´ o ¯ o . tin cˆ a . y 99% v` a ¯ o . ch´ınh x´
ac 0,04 th`ı ph ’ai ki ’ ˆ em tra bao nhiˆ eu s ’an ph ’ ˆ am? Gi ’ai i) n = 100, f = 20 = 0.2 100 X´ et U = (f−p) 100 ∈ N(0, 1). pq Ta c´ o α 1 − α = 0, 99 =⇒ α = 0, 01 =1
= 1 0, 005 = 0, 995 2
0, 2.0, 8 0, 4
ε = u0,995 = 2, 58. = 0, 1 100 10
f1 = f − ε = 0, 2 0, 1 = 0, 1
f2 = f + ε = 0, 2 + 0, 1 = 0, 3 2. Ph ’ u ’ ong ph´ ap kho ’ ang tin cˆ ay 79 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y l`a (0, 1; 0, 3). 0, 04. 100
ii) u1−α = = 1 2 0, 2.0, 8 T`ım ¯ d ’ u ’ o.c α 1 = 0, 84 = 1 − α = 0, 68 2 Vˆ a.y ¯ dˆ o. tin cˆa.y l`a 68%.
iii)1 −α = 0, 99 = α = 0, 01 =
1 − α = 0, 995. T`ım ¯ d ’ u ’ o 2
. c u0,995 = 2, 576. Do ¯ d´ o
(2, 576)2.0, 2.0, 8 n ≈
= 6, 635.100 = 663, 5 (0, 04)2 Vˆ a.y n = 664 2.4 ’ U´’ oc l ’ u ’ o.ng ph ’u ’ong sai Gi ’a s ’’ u ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en X c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an v ´’ oi ph ’ u ’
ong sai V ar(X) = σ2 ch ’ ua bi ´ ˆ
et. Cho 0 < α < 0.05. ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng ph ’u ’ong sai V ar(X) l`a ch ’i ra kho ’ang (σ2, σ2) 1 2 ch ´’
ua σ2 sao cho P (σ2 < σ2 < σ2) = 1 1 2 − α. T`’ u X lˆ a.p m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ
en WX = (X1, X2, . . . , Xn) v` a x´ et c´ ac tr ’ u`’ ong h ’ o.p a) Bi ´ ˆ
et E(X) = µ. n X (X Cho i − µ)2 . n th ´ ˆ ong kˆ e χ2 = σ2 i=1 Ta th ´ ˆ ay χ2 c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi ”khi-b`ınh ph ’ u ’ ong” v ´’ oi n bˆ a.c t ’u. do.
Cho.n α1 v`a α2 kh´a b´e sao cho α1 + α2 = α. Ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c c´ac phˆan vi. χ2 v`a χ2 α1 1−α2 th ’oa m˜ an
P (χ2 < χ2 < χ2 ) = 1 α − α (4.7) 1 1−α2 Thay bi ’ ˆ eu th ´’ uc c ’ua χ2 v` ao (4.7) v` a gi ’ai ra ta ¯ d ’ u ’ o.c P P (Xi − µ)2 (X < σ2 < i − µ)2 χ2 χ2 1−α2 α1
Cho.n α1 = α2 = α th`ı 2 P P (Xi − µ)2 (X < σ2 < i − µ)2 (4.8) χ2 χ2 1− α α 2 2 P V ´’ oi m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ
e wx = (x1, x2, . . . , xn), t´ınh c´ ac t ’ ˆ ong
(xi − µ)2 v`a d ’u.a v`ao (4.8) ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (σ2, σ2), trong ¯ d´ o 1 2 80 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en P(x σ2 = i − µ)2ni 1
χ2n,1−α2 P(x σ2 = i − µ)2ni 2 χ2n,α2 v ´’ oi χ2 l` a phˆ an vi v ´’ oi n bˆ a n,1− α
. ”khib`ınh ph ’ u ’ ong” m ´’ uc 1 − α . c t ’ u. do. 2 2 χ2 l` a phˆ an vi v ´’ oi n bˆ a n, α
. ”khib`ınh ph ’ u ’ ong” m ´’ uc α . c t ’ u. do. 2 2 b) Ch ’ ua bi ´ ˆ et E(X). (n − 1)S2 Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e χ2 = σ2 Th ´ ˆ ong kˆ e n` ay c´ o phˆ an ph ´ ˆ
oi ”khib`ınh ph ’u ’ong v´’
oi n − 1 bˆa.c t ’u. do. T ’u ’ong t ’u. nh ’u trˆ en ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (σ2, σ2) v´ 1 2 ’ oi (n − 1)s2 (n − 1)s2 σ2 = ; σ2 = 1 χ2 2 χ2
n−1,1− α n−1, α 2 2
V´ı du. 6 M´’ uc hao ph´ı nhiˆ en liˆ e.u cho mˆo.t ¯ d ’ on vi. s ’an ph ’ ˆ am l` a ¯ da . i l ’ u ’ o . ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en o phˆ an ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an. X´ et trˆ en 25 s ’an ph ’ ˆ am ta thu ¯ d ’ u ’ o . c k ´ ˆ et qu ’a sau: X 19,5 20 20,5 ni 5 18 2 ay ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng ph ’ u ’ ong sai v ´’ oi ¯ o . tin cˆ a . y 90 % trong c´ ac tr ’ u`’ ong h ’ o . p sau: i) Bi ´ ˆ et k` y vo . ng µ = 20g. ii) Ch ’ ua bi ´ ˆ et k` y vo . ng. Gi ’ai i) Bi ´ ˆ et µ = 20g. xi ni
xi − 20 (xi − 20)2 (xi − 20)2ni 19,5 5 -0,5 0,25 1,25 20 18 0 0 0 20,5 2 0,5 0,25 0,5 P n=25 1,75 α α D ¯ ˆ
o. tin cˆa.y 1 − α = 0, 9 = α = 0, 1 = = 0, 05 = 1 = 0.95 2 2 Tra b ’ang phˆ an vi. χ2 v´’ oi n = 25 bˆ a.c t ’u. do ta ¯ d ’ u ’ o.c χ2 = 14, 6; χ2 = 37, 7 25;0,05 25;0,95 3. B` ai t .ˆ ap 81 Do ¯ d´ o P(x 1, 75 σ2 = i − 20)2ni = = 0, 046 1 χ2 37, 7 25;0,95 P(x 1, 75 σ2 = i − 20)2ni = = 0, 12 2 χ2 14, 6 25;0,05 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y l`a (0, 046; 0, 12). ii) Khi ch ’ ua bi ´ ˆ et k`
y vo.ng ta t`ım s02 = 0, 0692. Tra b ’ang phˆ
an vi. khi b`ınh ph ’u ’ong v´’ oi bˆ
a.c t ’u. do n − 1 = 24. χ2 = 13, 85; χ2 = 36, 4 0,05 0,95 v` a t´ınh 24s02 24 × 0, 0692 σ2 = = = 0, 046 1 χ2 36, 4 0,95 24s02 24 × 0, 0692 σ2 = = = 0, 12 2 χ2 13, 85 0,05 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y l`a (0, 046; 0, 12). 3. B ` AI T ˆ A . P 1. Mˆ o.t m ˜ ˆ au c´
ac tro.ng l ’u ’o.ng t ’u ’ong ´’ ung l` a 8,3; 10,6; 9,7; 8,8; 10,2 v` a 9,4 kg. X´ ac ¯ di.nh ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng khˆong chˆe.ch c’ua a) trung b`ınh c ’ua t ’ ˆ ong th ’ ˆ e, b) ph ’ u ’ ong sai c ’ua t ’ ˆ ong th ’ ˆ e. 2. Mˆ o.t m ˜ ˆ au ¯ dˆ o. ¯ do 5 ¯ d ’ u`’
ong k´ınh c ’ua qu ’a c ` ˆ au l` a 6,33; 6,37; 6,36; 6,32 v` a 6,37cm. X´ ac ¯ di.nh ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua trung b`ınh v`a ph ’u ’ong sai c’ua ¯ d ’ u`’ ong k´ınh qu ’a c ` ˆ au. 3. D ’ ¯ ˆ e x´ ac ¯ di.nh ¯ dˆ
o. ch´ınh x´ac c’ua mˆo.t chi ´ ˆ ec cˆ an ta. khˆong c´o sai s ´ ˆ o hˆ e. th ´ ˆ ong, ng ’ u`’ oi ta ti ´ ˆ en h` anh 5 l ` ˆ an cˆ an ¯ dˆ
o.c lˆa.p (c`ung mˆo.t vˆa.t), k ´ ˆ et qu ’a nh ’ u sau: 94, 1 94, 8 96, 0 95, 2 kg X´ ac ¯ di.nh ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua ph ’u ’ong sai s ´ ˆ o ¯ do trong hai tr ’ u`’ ong h ’ o.p: a) bi ´ ˆ et kh ´ ˆ oi l ’ u ’
o.ng vˆa.t cˆan l`a 95kg; b) khˆ ong bi ´ ˆ et kh ´ ˆ oi l ’ u ’ o.ng vˆa.t cˆan. 4. D ¯ ’ u`’ ong k´ınh c ’ua mˆ o.t m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en c ’ua 200 viˆ en bi ¯ d ’ u ’ o.c s ’an xu ´ ˆ at b ’’ oi mˆ o.t m´ay trong mˆ o.t tu ` ˆ an c´
o trung b`ınh 20,9mm v` a ¯ dˆ o. lˆe.ch tiˆeu chu ’ ˆ an 1,07mm. ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng trung b`ınh ¯ d ’ u`’ ong k´ınh c ’ua viˆ en bi v ´’ oi ¯ dˆ
o. tin cˆa.y (a) 95%, (b) 99%. 82 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en 5. D ’ ¯ ˆ e kh ’ao s´ at s ´’ uc b ` ˆ
en chi.u l ’u.c c’ua mˆo.t loa.i ´ ˆ ong cˆ ong nghiˆ e.p ng ’u`’oi ta ti ´ ˆ en h` anh ¯ do 9 ´ ˆ ong v` a thu ¯ d ’ u ’ o.c c´ac s ´ ˆ o liˆ e.u sau 4500 6500 5000 5200 4800 4900 5125 6200 5375 T`’ u kinh nghiˆ e.m ngh ` ˆ e nghiˆ e.p ng ’u`’oi ta bi ´ ˆ et r` ˘ ang s ´’ uc b ` ˆ en ¯ d´ o c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an v ´’ oi ¯ dˆ
o. lˆe.ch chu ’ˆan σ = 300. X´ac ¯
di.nh kho ’ang tin cˆa.y 95% cho s´’ uc b ` ˆ en trung b`ınh c ’ua loa.i ´ ˆ ong trˆ en.
6. Ta.i mˆo.t v`ung r`’ung nguyˆen sinh, ng ’u`’oi ta ¯ deo v` ong cho 1000 con chim. Sau mˆ o.t th`’ oi gian, b ´ ˘ at la.i 200 con th`ı th ´ ˆ ay c´ o 40 con c´ o ¯ deo v` ong. Th ’’ u ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng s ´ ˆ o chim trong v` ung r`’ ung ¯ d´ o v ´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 99%. 7. Bi ´ ˆ et t ’y lˆ e. n ’ay m ` ˆ am c ’ua mˆ o.t loa.i ha.t gi ´ ˆ ong l` a 0,9. V ´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 0,95, n ´ ˆ eu ta mu ´ ˆ on ¯ dˆ
o. d`ai kho ’ang tin cˆa.y c’ua t ’y lˆe. n ’ay m ` ˆ am khˆ ong v ’ u ’ o.t qu´a 0,02 th`ı c ` ˆ an ph ’ai gieo bao nhiˆ eu ha.t? 8. K ´ ˆ et qu ’a quan s´ at v ` ˆ e h` am l ’ u ’
o.ng vitamine C c’ua mˆo.t loa.i tr´ai cˆay cho ’’o b ’ang sau: H` am l ’ u ’ o.ng vitamine C (%) S ´ ˆ o tr´ ai 6 7 5 7 8 10 8 9 20 9 10 35 10 11 25 11 12 5 a) H˜ ay ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng h`am l ’u ’o.ng vitamine C trung b`ınh trong mˆo.t tr´ai v´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 95%. b) Qui ’ u ´’ oc nh ˜’ ung tr´ ai c´ o h` am l ’ u ’
o.ng vitamine C trˆen 10% l`a tr´ai loa.i A. ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng t ’y lˆ e. tr´ai loa.i A v´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 90%. c) Mu ´ ˆ on ¯ dˆ
o. ch´ınh x´ac khi ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng h`am l ’u ’o.ng vitamine C trung b`ınh l`a 0,1 v`a ¯ dˆ
o. ch´ınh x´ac khi ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng t ’y lˆe. tr´ai loa.i A l`a 5% v´’ oi c` ung ¯ dˆ o. tin cˆa.y 95% th`ı c ` ˆ an quan s´ at thˆ em bao nhiˆ eu tr´ ai n ˜’ ua? A 9. D ¯ o ¯ d ’ u`’
ong k´ınh c ’ua 100 chi ti ´ ˆ et m´ ay do mˆ
o.t phˆan x ’u ’’ong s ’an xu ´ ˆ at, ta ¯ d ’ u ’ o.c k ´ ˆ et qu ’a cho ’’ o b ’ang sau: D ¯ ’ u`’ ong k´ınh (mm) S ´ ˆ o chi ti ´ ˆ et m´ ay 9,85 8 9,90 12 9,95 20 10,00 30 10,05 14 10,10 10 10,15 6 3. B` ai t .ˆ ap 83 Theo qui ¯ di.nh, nh˜’ ung chi ti ´ ˆ et c´ o ¯ d ’ u`’ ong k´ınh t`’ u 9, 9mm ¯ d ´ ˆ en 10, 1mm l` a nh ˜’ ung chi ti ´ ˆ et ¯ da.t tiˆeu chu ’ ˆ an k˜ y thuˆ a.t. a) ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng t ’y lˆe. v`a ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng trung b`ınh ¯ d ’ u`’ ong k´ınh c ’ua nh ˜’ ung chi ti ´ ˆ et ¯ da.t tiˆeu chu ’ ˆ an v ´’ oi c` ung ¯ dˆ o. tin cˆa.y 95%? b) D ’ ¯ ˆ e ¯ dˆ
o. ch´ınh x´ac khi ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ d ’ u`’
ong k´ınh trung b`ınh c ’ua nh ˜’ ung chi ti ´ ˆ et ¯ da.t tiˆ eu chu ’ ˆ an l` a 0, 02mm v` a ¯ dˆ
o. ch´ınh x´ac khi ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng t ’y lˆe. chi ti ´ ˆ et ¯ da.t tiˆeu chu ’ ˆ an l` a 5% v ´’ oi c` ung ¯ dˆ o. tin cˆa.y 99% th`ı c ` ˆ an ¯ do thˆ em ´ıt nh ´ ˆ at bao nhiˆ eu chi ti ´ ˆ et n ˜’ ua? 10. D ¯ ˆ
o. d`ai c’ua b ’an kim loa.i tuˆan theo luˆa.t chu ’ ˆ an. D ¯ o 10 b ’an kim loa.i ¯ d´ o ta thu ¯ d ’ u ’ o.c s ´ ˆ o liˆ e.u sau: 4, 1 3, 9 4, 7 4, 4 4, 0 3, 8 4, 4 4, 2 4, 4 5, 0 H˜ ay x´ ac ¯ di.nh a) Kho ’ang tin cˆ a.y 90% cho ¯ dˆ o. d`ai trung b`ınh trˆen; b) Kho ’ang tin cˆ ajy 95% cho ph ’ u ’ ong sai c ’ua ¯ dˆ o. d`ai ¯ d´ o. 11. Ng ’ u`’ oi ta ¯ do chi ` ˆ eu sˆ au c ’ua bi ’ ˆ en, sai lˆ e.ch ng ˜ ˆ au nhiˆ en ¯ d ’ u ’ o.c gi ’a thi ´ ˆ et phˆ an ph ´ ˆ oi theo qui luˆ a.t chu ’ˆan v´’ oi ¯ dˆ o. lˆe.ch tiˆeu chu ’ ˆ an l` a 20m. C ` ˆ an ¯ do bao nhiˆ eu l ` ˆ an ¯ d ’ ˆ e x´ ac ¯ di.nh chi ` ˆ eu sˆ au c ’ua bi ’ ˆ en v ´’ oi sai lˆ
e.ch khˆong qu´a 15m v`a ¯ dˆ o. tin cˆa.y ¯ da.t ¯ d ’ u ’ o.c 95%? 12. Theo d˜ oi s ´ ˆ o h` ang b´ an ¯ d ’ u ’
o.c trong mˆo.t ng`ay ’’o mˆo.t c ’’ua h`ang, ta ¯ d ’ u ’ o.c k ´ ˆ et qu ’a ghi ’’o b ’ang sau: S ´ ˆ o h` ang b´ an ¯ d ’ u ’ o.c (kg/ng`ay) S ´ ˆ o ng` ay 1900 1950 2 1950 2000 10 2000 2050 8 2050 2100 5 H˜ ay ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng ph ’u ’ong sai c’ua l ’u ’o.ng h`ang b´an ¯ d ’ u ’ o.c m ˜ ˆ oi ng` ay v ´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 95%? (cho bi ´ ˆ et α1 = α2). 2 TR ’ A L `’ OI B ` AI T ˆ A . P
1. a) 9, 5kg, b) 0, 74kg2
2. x = 6, 35cm, s2 = 0, 00055cm2. 3. a) Trung b`ınh kh ´ ˆ oi l ’ u ’
o.ng m = 95kg. ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua ph ’u ’ong sai l`a 1 n X 1 5 X (xi − m)2 =
(xi − 95)2 = 0, 41 n 5 i=1 i=1 1 n X 1 5 X b) X = xi = xi = 95, 5 n 5 i=1 i=1 84 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua ph ’u ’ong sai l`a 1 n X 1 5 X s2 = (xi − X)2 =
(xi − 95, 5)2 = 0, 7rff n − 1 4 i=1 i=1
4. (a) 20, 9 ± 0, 148mm, (b) 20, 9 ± 0, 195mm.
5. (5092, 89 ; 5484, 89).
6. 0, 1271 < p < 0, 2729 T ’ ˆ ong s ´ ˆ o chim trong v` ung r`’ ung n` ˘
am trong kho ’ang ( 1000 , 1000 ) 0,2729 0,1271 q
7. 2 × 1, 96 0,9×0,1 < 0, 02. Gi ’ai b ´ ˆ at ph ’ u ’ ong tr`ınh ta c´ o n > 3457. n
8. a) 9, 06; 9, 54), c) 467 tr´ ai.
9. a) (0, 792 < p < 0, 928); (9, 982 < m < 10, 006). b) 221.
10. a) (4, 09 ; 4, 49), b) (0, 064 ; 0, 456). 11. 7 l ` ˆ an.
12. (1253, 8 < σ2 < 3983, 8).