Lý thuyết Chương 4: Ước lượng tham số của đại lượng ngẫu nhiên | Xác suất thống kê

Tóm tắt lý thuyết Chương 4 môn Xác suất thống kế về: Ước lượng tham số của đại lượng ngẫu nhiên của trường Đại học Bách Khoa Hà Nội giúp bạn củng cố kiến thức, ôn tập và đạt kết quả cao cuối học phần. Mời bạn đọc đón xem!

Ch u ong 4
U
´
OC L
U
.
ONG THAM S
´
ˆ
O C
UA D
¯
A
.
I L
U
.
ONG
NG
˜
ˆ
AU NHI
ˆ
EN
Gi
a s
u ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen X o tham s
´
ˆo θ ch
ua bi
´
ˆet.
U
´
oc l
u
o
.
ng tham s
´
ˆo θ l`a d
u
.
a
v`ao m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen W
x
= (X
1
, X
2
, . . . , X
n
) ta ¯d
ua ra th
´
ˆong e
ˆ
θ =
ˆ
θ(X
1
, X
2
, . . . , X
n
)
¯d
ˆe
u
´
oc l
u
o
.
ng (d
u
.
¯do´an) θ.
o 2 ph
u
ong ph´ap
u
´
oc l
u
o
.
ng:
i)
U
´
oc l
u
o
.
ng ¯di
ˆem: ch
i ra θ = θ
0
n`ao ¯o ¯d
ˆe
u
´
oc l
u
o
.
ng θ.
ii)
U
´
oc l
u
o
.
ng kho
ang: ch
i ra o
.
t kho
ang (θ
1
, θ
2
) ch
´
ua θ sao cho P (θ
1
< θ < θ
2
) =
1 α cho tr
u
´
oc (1 α go
.
i l`a ¯o
.
tin a
.
y c
ua
u
´
oc l
u
o
.
ng).
1. C
´
AC PH
U
ONG PH
´
AP
U
´
OC L
U
.
ONG D
¯
I
ˆ
EM
1.1 Ph
u
ong ph´ap h`am
u
´
oc l
u
o
.
ng
o t
a ph
u
ong ph´ap
Gi
a s
u c
`
ˆan
u
´
oc l
u
o
.
ng tham s
´
ˆo θ c
ua ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen X. T
`
u X ta a
.
p m
˜
ˆau ng
˜
ˆau
nhiˆen W
X
= (X
1
, X
2
, . . . , X
n
).
Cho
.
n th
´
ˆong e
ˆ
θ =
ˆ
θ(X
1
, X
2
, . . . , X
n
). Ta go
.
i
ˆ
θ l`a h`am
u
´
oc l
u
o
.
ng c
ua X.
Th
u
.
c hiˆe
.
n ph´ep th
u ta ¯d
u
o
.
c m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe w
x
= (x
1
, x
2
, . . . , x
n
). Khi ¯o
u
´
oc l
u
o
.
ng
¯di
ˆem c
ua θ l`a gi´a tri
.
θ
0
=
ˆ
θ(x
1
, x
2
, . . . , x
n
).
a)
U
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch
2 D
¯
i
.
nh ngh
˜
ia 1 Th
´
ˆong e
ˆ
θ =
ˆ
θ(X
1
, X
2
, . . . , X
n
) ¯d
u
o
.
c go
.
i l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch
c
ua tham s
´
ˆo θ n
´
ˆeu E(
ˆ
θ) = θ.
´
Y ngh
˜
ia
Gi
a s
u
ˆ
θ l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua tham s
´
ˆo θ. Ta o
E(
ˆ
θ θ) = E(
ˆ
θ) E(θ) = θ θ = 0
69
70 Ch u ong 4.
U
´
oc l
u
ong tham s
´
ˆo c
ua ¯da
.
i l
u
ong ng
˜
ˆau nhiˆen
a
.
u
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng o sai s
´
ˆo trung b`ınh b
`
˘
ang 0.
Nhˆa
.
n et
i) Trung b`ınh c
ua m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen X l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua trung b`ınh c
ua
t
ˆong th
ˆe θ = E(X) = m v`ı E(X) = m.
ii) Ph
u
ong sai ¯di
`
ˆeu ch
inh c
ua m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen S
0
2
l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua
ph
u
ong sai c
ua t
ˆong th
ˆe σ
2
v`ı E(S
0
2
) = σ
2
.
V´ı du
.
1 Chi
`
ˆeu cao c
ua 50 ay lim ¯d
u
o
.
c cho b
oi
Kho
ang chi
`
ˆeu cao (m´et) s
´
ˆo ay lim x
0
i
u
i
n
i
u
i
n
i
u
2
i
[6, 25 6, 75) 1 6,5 -4 -4 16
[6, 75 7, 25) 2 7,0 -3 -6 18
[7, 25 7, 75) 5 7,5 -2 -10 20
[7, 75 8, 25) 11 8 -1 -11 11
[8, 25 8, 75) 18 8,5 0 0 0
[8, 75 9, 25) 9 9 1 9 9
[9, 25 9, 75) 3 9,5 2 6 12
[9, 75 10, 2) 1 10 3 3 9
P
50 -13 95
Go
.
i X l`a chi
`
ˆeu cao c
ua ay lim
a) H˜ay ch
i ra
u
´
oc l
u
o
.
ng ¯di
ˆem cho chi
`
ˆeu cao trung b`ınh c
ua ac ay lim.
b) H˜ay ch
i ra
u
´
oc l
u
o
.
ng ¯di
ˆem cho ¯o
.
t
an at c
ua ac chi
`
ˆeu cao ay lim so v
´
oi chi
`
ˆeu
cao trung b`ınh.
c) Go
.
i p = P (7, 75 X 8, 75). H˜ay ch
i ra
u
´
oc l
u
o
.
ng ¯di
ˆem cho p.
Gi
ai
Ta a
.
p b
ang t´ınh cho x v`a s
2
.
Th
u
.
c hiˆe
.
n ph´ep ¯d
ˆoi bi
´
ˆen u
i
=
x
0
i
8, 5
0, 5
(x
0
= 8, 5; h = 0, 5)
Ta o u =
13
50
= 0, 26. Suy ra
x = 8, 5 + 0, 5.(0, 26) = 8, 37
s
2
= (0, 5)
2
.
95
50
(0, 26)
2
= 0, 4581 (0, 68)
2
.
a) Chi
`
ˆeu cao trung b`ınh ¯d
u
o
.
c
u
´
oc l
u
o
.
ng l`a 8,37 et.
b) D
¯
ˆo
.
t
an at ¯d
u
o
.
c
u
´
oc l
u
o
.
ng l`a s = 0, 68 et ho
˘
a
.
c ˆs =
q
50
501
0, 4581 0, 684
c) Trong 50 quan at ¯d˜a cho o 11+18 = 29 quan at cho chi
`
ˆeu cao lim tho
.
c kho
ang
[7, 5 8, 5)
a
.
y
u
´
oc l
u
o
.
ng ¯di
ˆem cho p l`a p
=
29
50
= 0, 58.
1. ac ph
u
ong ph´ap
u
´
oc l
u
ong ¯di
ˆem 71
b)
U
´
oc l
u
o
.
ng hiˆe
.
u qu
a
Nhˆa
.
n et Gi
a s
u
ˆ
θ l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua tham s
´
ˆo θ. Theo b
´
ˆat ¯d
˘
ang th
´
uc
Tchebychev ta o
P (|
ˆ
θ E(
ˆ
θ)| < ε) > 1
V ar(
ˆ
θ)
ε
2
V`ı E(
ˆ
θ) = θ nˆen P (|
ˆ
θ θ| < ε) > 1
V ar(
ˆ
θ)
ε
2
.
Ta th
´
ˆay n
´
ˆeu V ar(
ˆ
θ) c`ang nh
o th`ı P (|
ˆ
θ θ| < ε) c`ang g
`
ˆan 1. Do ¯o ta s˜e cho
.
n
ˆ
θ v
´
oi
V ar(
ˆ
θ) nh
o nh
´
ˆat.
2 D
¯
i
.
nh ngh
˜
ia 2
U
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch
ˆ
θ ¯d
u
o
.
c go
.
i l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng o hiˆe
.
u qu
a c
ua tham
s
´
ˆo θ n
´
ˆeu V ar(
ˆ
θ) nh
o nh
´
ˆat trong ac
u
´
oc l
u
o
.
ng c
ua θ.
Ch´u ´y Ng
u
`
oi ta ch
´
ung minh ¯d
u
o
.
c r
`
˘
ang n
´
ˆeu
ˆ
θ l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng hiˆe
.
u qu
a c
ua θ th`ı ph
u
ong
sai c
ua o l`a
V ar(
ˆ
θ) =
1
n.E(
lnf (x,θ)
θ
)
2
(4.1)
trong ¯o f(x, θ) l`a h`am a
.
t ¯o
.
ac su
´
ˆat c
ua ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen g
´
ˆoc. Mo
.
i
u
´
oc
l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch θ luˆon o ph
u
ong sai l
´
on h
on V ar(
ˆ
θ) trong (4.1). Ta go
.
i (4.1) l`a gi
´
oi
ha
.
n Crame-Rao.
Nhˆa
.
n et N
´
ˆeu ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen g
´
ˆoc X N(µ,
σ
2
n
) th`ı trung b`ınh m
˜
ˆau X l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng hiˆe
.
u qu
a c
ua k`y vo
.
ng E(X) = µ.
Thˆa
.
t a
.
y, ta bi
´
ˆet X =
1
n
n
X
i=1
X
i
N(µ,
σ
2
n
)
M
˘
a
.
t kh´ac do X o phˆan ph
´
ˆoi chu
ˆan en n
´
ˆeu f (x, µ) l`a h`am a
.
t ¯o
.
c
ua X
i
th`ı
f(x, µ) =
1
σ
2π
e
(xµ)
2
/2σ
2
Ta o
µ
lnf(x, µ) =
x µ
σ
2
.
Suy ra nE
"
lnf(x, µ)
µ
#
2
= nE
x µ
σ
2
2
=
n
σ
2
. Do ¯o V ar(X) ch´ınh b
`
˘
ang nghi
.
ch
¯d
ao σ
2
/n.
a
.
y X l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng hiˆe
.
u qu
a c
ua µ.
c)
U
´
oc l
u
o
.
ng v
˜
ung
2 D
¯
i
.
nh ngh
˜
ia 3 Th
´
ˆong kˆe
ˆ
θ =
ˆ
θ(X
1
, X
2
, . . . , X
n
) ¯d
u
o
.
c go
.
i l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng v
˜
ung c
ua tham
s
´
ˆo θ n
´
ˆeu ε > 0 ta o
lim
n→∞
P (|
ˆ
θ θ| < ε) = 1
72 Ch u ong 4.
U
´
oc l
u
ong tham s
´
ˆo c
ua ¯da
.
i l
u
ong ng
˜
ˆau nhiˆen
D
¯
i
`
ˆeu kiˆe
.
n ¯d
u c
ua
u
´
oc l
u
o
.
ng v
˜
ung
N
´
ˆeu
ˆ
θ l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua θ v`a lim
n→∞
V ar(
ˆ
θ) = 0 th`ı
ˆ
θ l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng v
˜
ung
c
ua θ.
1.2 Ph
u
ong ph´ap
u
´
oc l
u
o
.
ng h
o
.
p l´y t
´
ˆoi ¯da
Gi
a s
u W
X
= (X
1
, X
2
, . . . , X
n
) l`a m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen ¯d
u
o
.
c ta
.
o en t
`
u ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau
nhiˆen X o m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe w
x
= (x
1
, x
2
, . . . , x
n
) v`a
ˆ
θ =
ˆ
θ(X
1
, X
2
, . . . , X
n
).
X´et h`am h`am h
o
.
p y L(x
1
, . . . , x
n
, θ) c
ua ¯d
´
ˆoi s
´
ˆo θ ac ¯di
.
nh nh
u sau:
N
´
ˆeu X r
`
oi ra
.
c:
L(x
1
, . . . , x
n
, θ) = P (X
1
= x
1
, . . . , X
n
= x
n
) (4.2)
=
n
Y
i=1
P (X
i
= x
i
) (4.3)
L(x
1
, . . . , x
n
, θ) l`a ac su
´
ˆat ¯d
ˆe ta nhˆa
.
n ¯d
u
o
.
c m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe W
x
= (x
1
, . . . , x
n
)
N
´
ˆeu X liˆen tu
.
c o h`am a
.
t ¯o
.
ac su
´
ˆat f (x, θ)
L(x
1
, . . . , x
n
, θ) = f(x
1
, θ)f(x
2
, θ) . . . f(x
n
, θ)
L(x
1
, x
2
, . . . , x
n
, θ) l`a a
.
t ¯o
.
c
ua ac su
´
ˆat ta
.
i ¯di
ˆem w
x
(x
1
, x
2
, . . . , x
n
)
Gi´a tri
.
θ
0
=
ˆ
θ(x
1
, x
2
, . . . , x
n
) ¯d
u
o
.
c go
.
i l`a
u
´
oc l
u
o
.
ng h
o
.
p l´y t
´
ˆoi ¯da n
´
ˆeu
´
ung v
´
oi gi´a
tri
.
n`ay c
ua θ h`am h
o
.
p y ¯da
.
t c
u
.
c ¯da
.
i.
Ph
u
ong ph´ap t`ım
V`ı h`am L v`a lnL ¯da
.
t c
u
.
c ¯da
.
i ta
.
i c`ung o
.
t gi´a tri
.
θ nˆen ta x´et lnL thay v`ı et L.
B
u
´
oc 1: T`ım
lnL
θ
B
u
´
oc 2: Gi
ai ph
u
ong tr`ınh
lnL
θ
(Ph
u
ong tr`ınh h
o
.
p y)
Gi
a s
u ph
u
ong tr`ınh o nghiˆe
.
m l`a θ
0
=
ˆ
θ(x
1
, x
2
, . . . , x
n
)
B
u
´
oc 3: T`ım ¯da
.
o h`am c
´
ˆap hai
2
lnL
θ
N
´
ˆeu ta
.
i θ
0
m`a
2
lnL
θ
< 0 th`ı lnL ¯da
.
t c
u
.
c ¯da
.
i. Khi ¯o θ
0
=
ˆ
θ(x
1
, x
2
, . . . , x
n
) l`a
u
´
oc
l
u
o
.
ng ¯di
ˆem h
o
.
p y t
´
ˆoi ¯da c
ua θ.
2. Ph
u
ong ph´ap kho
ang tin ay 73
2. PH
U
ONG PH
´
AP KHO
ANG TIN C
ˆ
A
.
Y
2.1 o t
a ph
u
ong ph´ap
Gi
a s
u t
ˆong th
ˆe o tham s
´
ˆo θ ch
ua bi
´
ˆet. Ta t`ım kho
ang (θ
1
, θ
2
) ch
´
ua θ sao cho
P (θ
1
< θ < θ
2
) = 1 α cho tr
u
´
oc.
T
`
u ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen g
´
ˆoc X a
.
p m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen W
X
= (X
1
, X
2
, . . . , X
n
). Cho
.
n
th
´
ˆong e
ˆ
θ =
ˆ
θ(X
1
, X
2
, . . . , X
n
) o phˆan ph
´
ˆoi ac su
´
ˆat ac ¯di
.
nh d`u ch
ua bi
´
ˆet θ.
V
´
oi α
1
kh´a e (α
1
< α) ta t`ım ¯d
u
o
.
c phˆan vi
.
θ
α
1
c
ua
ˆ
θ (t
´
uc l`a P (
ˆ
θ < θ
α
1
) = α
1
).
V
´
oi α
2
m`a α
1
+ α
2
= α kh´a e (th
u
`
ong l
´
ˆay α 0, 05) ta t`ım ¯d
u
o
.
c phˆan vi
.
θ
1α
2
c
ua
ˆ
θ (t
´
uc l`a P (
ˆ
θ < θ
1α
2
) = 1 α
2
).
Khi ¯o
P (θ
α
1
ˆ
θ θ
1α
2
) = P (
ˆ
θ < θ
1α
2
) P (
ˆ
θ < θ
α
1
) = 1 α
2
α
1
= 1 α ()
T
`
u (*) ta gi
ai ra ¯d
u
o
.
c θ. Khi ¯o (*) ¯d
u
o
.
c ¯d
ua v
`
ˆe da
.
ng P(
ˆ
θ
1
< θ <
ˆ
θ
2
) = 1 α.
V`ı ac su
´
ˆat 1 α g
`
ˆan b
`
˘
ang 1, en bi
´
ˆen c
´
ˆo (
ˆ
θ
1
< θ <
ˆ
θ
2
) h
`
ˆau nh
u x
ay ra. Th
u
.
c hiˆe
.
n
o
.
t ph´ep th
u ¯d
´
ˆoi v
´
oi m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen W
X
ta thu ¯d
u
o
.
c m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe w
x
= (x
1
, x
2
, . . . , x
n
).
T
`
u m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe n`ay ta t´ınh ¯d
u
o
.
c gi´a tri
.
θ
1
=
ˆ
θ
1
(x
1
, x
2
, . . . , x
n
), θ
2
=
ˆ
θ
2
(x
1
, x
2
, . . . , x
n
).
a
.
y v
´
oi 1 α cho tr
u
´
oc, qua m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe w
x
ta t`ım ¯d
u
o
.
c kho
ang (θ
1
, θ
2
) ch
´
ua θ sao
cho P (θ
1
< θ < θ
2
) = 1 α.
Kho
ang (θ
1
, θ
2
) ¯d
u
o
.
c go
.
i l`a kho
ang tin a
.
y.
1 α ¯d
u
o
.
c go
.
i l`a ¯o
.
tin a
.
y c
ua
u
´
oc l
u
o
.
ng.
|θ
2
θ
1
| ¯d
u
o
.
c go
.
i l`a ¯o
.
d`ai kho
ang tin a
.
y.
2.2
U
´
oc l
u
o
.
ng trung b`ınh
Gi
a s
u trung b`ınh c
ua t
ˆong th
ˆe E(X) = m ch
ua bi
´
ˆet. Ta t`ım kho
ang (m
1
, m
2
) ch
´
ua
m sao cho P (m
1
< m < m
2
) = 1 α, v
´
oi 1 α l`a ¯o
.
tin a
.
y cho tr
u
´
oc.
i) Tr
u
`
ong h
o
.
p 1
(
Bi
´
ˆet V ar(X) = σ
2
n 30 ho
˘
a
.
c (n < 30 nh
ung X o phˆan ph
´
ˆoi chu
ˆan)
Cho
.
n th
´
ˆong e
U =
(X m)
n
σ
(4.4)
Ta th
´
ˆay U N(0, 1).
74 Ch u ong 4.
U
´
oc l
u
ong tham s
´
ˆo c
ua ¯da
.
i l
u
ong ng
˜
ˆau nhiˆen
Cho
.
n c
˘
a
.
p α
1
v`a α
2
sao cho α
1
+ α
2
= α v`a t`ım ac phˆan vi
.
P (U < u
α
1
) = α
1
, P (U < u
α
2
) = 1 α
2
Do phˆan vi
.
chu
ˆan o t´ınh ch
´
ˆat u
α
1
= u
1α
1
nˆen
P (u
1α
1
< U < u
1α
2
) = 1 α (4.5)
D
u
.
a v`ao (4.4) v`a gi
ai hˆe
.
b
´
ˆat ph
u
ong tr`ınh trong (4.5) ta ¯d
u
o
.
c
X
σ
n
u
1α
2
< m < X +
σ
n
u
1α
1
D
¯
ˆe ¯d
u
o
.
c kho
ang tin a
.
y ¯d
´
ˆoi x
´
ung ta cho
.
n α
1
= α
2
=
α
2
v`a ¯d
˘
a
.
t γ = 1
α
2
th`ı
X
σ
n
u
γ
< m < X +
σ
n
u
γ
om la
.
i, ta t`ım ¯d
u
o
.
c kho
ang tin a
.
y (x ε, x + ε), trong ¯o
* x l`a trung b`ınh c
ua m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen.
* ε = u
γ
σ
n
(¯o
.
ch´ınh ac) v
´
oi u
γ
l`a phˆan vi
.
chu
ˆan m
´
uc γ = 1
α
2
V´ı du
.
2 Kh
´
ˆoi l
u
o
.
ng s
an ph
ˆam l`a ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen X o phˆan ph
´
ˆoi chu
ˆan v
´
oi ¯o
.
lˆe
.
ch tiˆeu chu
ˆan σ = 1. an th
u 25 s
an ph
ˆam ta thu ¯d
u
o
.
c k
´
ˆet qu
a sau
X (kh
´
ˆoi l
u
o
.
ng) 18 19 20 21
n
i
(s
´
ˆo l
u
o
.
ng 3 5 15 2
H˜ay
u
´
oc l
u
o
.
ng trung b`ınh kh
´
ˆoi l
u
o
.
ng c
ua s
an ph
ˆam v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y 95 %.
Gi
ai
x
i
n
i
x
i
n
i
18 3 54
19 5 95
20 15 300
21 2 42
P
25 491
Ta o x =
491
25
= 19, 64kg.
D
¯
ˆo
.
tin a
.
y 1 α = 0, 95 = α = 0, 025 = γ = 1
α
2
= 0, 975 Ta t`ım
¯d
u
o
.
c phˆan vi
.
chu
ˆan u
γ
= u
0,975
= 1, 96. Do ¯o
ε = u
0,975
1
25
= 1, 96.
1
5
= 0.39
x
1
= x ε = 19, 6 0, 39 = 19, 25
x
2
= x + ε = 19, 6 + 0, 39 = 20, 03
a
.
y kho
ang tin a
.
y l`a (19, 25; 20, 03).
2. Ph
u
ong ph´ap kho
ang tin ay 75
ii) Tr
u
`
ong h
o
.
p 2
(
σ
2
ch
ua bi
´
ˆet
n 30
Tr
u
`
ong h
o
.
p n`ay k´ıch th
u
´
oc m
˜
ˆau l
´
on (n 30) o th
ˆe d`ung
u
´
oc l
u
o
.
ng c
ua S
0
2
thay
cho σ
2
ch
ua bi
´
ˆet (E(S
0
2
) = σ
2
), ta t`ım ¯d
u
o
.
c kho
ang tin a
.
y (x ε, x + ε) trong ¯o
* x l`a trung b`ınh c
ua m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe.
* ε = u
γ
s
0
n
v
´
oi u
γ
l`a phˆan vi
.
chu
ˆan m
´
uc γ = 1
α
2
v`a s
0
l`a ¯o
.
lˆe
.
ch tiˆeu chu
ˆan
¯di
`
ˆeu ch
inh c
ua m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe.
V´ı du
.
3 Ng
u
`
oi ta ti
´
ˆen h`anh nghiˆen c
´
uu
o o
.
t tr
u
`
ong ¯da
.
i ho
.
c xem trong o
.
t th´ang
trung b`ınh o
.
t sinh viˆen tiˆeu h
´
ˆet bao nhiˆeu ti
`
ˆen go
.
i ¯diˆe
.
n thoa
.
i. L
´
ˆay o
.
t m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen
g
`
ˆom 59 sinh viˆen thu ¯d
u
o
.
c k
´
ˆet qu
a sau:
14 18 22 30 36 28 42 79 36 52 15 47
95 16 27 111 37 63 127 23 31 70 27 11
30 147 72 37 25 7 33 29 35 41 48 15
29 73 26 15 26 31 57 40 18 85 28 32
22 36 60 41 35 26 20 58 33 23 35
H˜ay
u
´
oc l
u
o
.
ng kho
ang tin a
.
y 95% cho s
´
ˆo ti
`
ˆen go
.
i ¯diˆe
.
n thoa
.
i trung b`ınh h`ang th´ang
c
ua o
.
t sinh viˆen.
Gi
ai
T
`
u ac s
´
ˆo liˆe
.
u ¯d˜a cho, ta o
n = 59; x = 41, 05; s
0
= 27, 99
D
¯
ˆo
.
tin a
.
y 1 α = 0, 95 = 1
α
2
= 0, 975. Tra b
ang phˆan vi
.
chu
ˆan ta o
u
0,975
= 1, 96.
Do ¯o ε = 1, 96.
27,99
59
= 7, 13.
x 7, 13 = 33, 92; x + 7, 13 = 48, 18
a
.
y kho
ang tin a
.
y c
ua
u
´
oc l
u
o
.
ng l`a (33,92; 48,18).
iii) Tr
u
`
ong h
o
.
p 3
(
σ
2
ch
ua bi
´
ˆet
n < 30 v`a X o phˆan ph
´
ˆoi chu
ˆan
Cho
.
n th
´
ˆong e T =
(X m)
n
S
0
T (n 1).
76 Ch u ong 4.
U
´
oc l
u
ong tham s
´
ˆo c
ua ¯da
.
i l
u
ong ng
˜
ˆau nhiˆen
Ta t`ım ¯d
u
o
.
c kho
ang tin a
.
y (x ε, x + ε) trong ¯o ε = t
γ
S
0
n
v
´
oi t
γ
l`a phˆan vi
.
Student m
´
uc γ = 1
α
2
v
´
oi n 1 a
.
c t
u
.
do v`a s
0
l`a ¯o
.
lˆe
.
ch tiˆeu
chu
ˆan ¯di
`
ˆeu ch
inh c
ua m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe.
V´ı du
.
4 Dioxide Sulfur v`a Oxide Nitrogen l`a ac oa ch
´
ˆat ¯d
u
o
.
c khai th´ac t
`
u l`ong
¯d
´
ˆat. ac ch
´
ˆat n`ay ¯d
u
o
.
c gi´o mang ¯di r
´
ˆat xa, k
´
ˆet h
o
.
p th`anh acid v`a r
oi tr
o la
.
i m
˘
a
.
t ¯d
´
ˆat ta
.
o
th`anh m
ua acid. Ng
u
`
oi ta ¯do ¯o
.
¯a
.
m ¯d
˘
a
.
c c
ua Dioxide Sulfur (µg/m
3
) trong khu r
`
ung
Bavarian c
ua n
u
´
oc D
¯
´
uc. S
´
ˆo liˆe
.
u cho b
oi b
ang d
u
´
oi ¯ay:
52,7 43,9 41,7 71,5 47,6 55,1
62,2 56,5 33,4 61,8 54,3 50,0
45,3 63,4 53,9 65,5 66,6 70,0
52,4 38,6 46,1 44,4 60,7 56,4
H˜ay
u
´
oc l
u
o
.
ng ¯o
.
¯a
.
m ¯d
˘
a
.
c trung b`ınh c
ua Dioxide Sulsfur v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y 95%.
Gi
ai
Ta t´ınh ¯d
u
o
.
c x = 53, 92µg/m
3
, s
0
= 10, 07µg/m
3
.
D
¯
ˆo
.
tin a
.
y 1 α = 0, 95 = α = 0, 025 = 1
α
2
= 0, 975. Tra b
ang phˆan
vi
.
student m
´
uc 0,975 a
.
c n 1 = 23 ta ¯d
u
o
.
c t
23;0,975
= 2, 069.
Do ¯o ε = 2, 069
10,07
24
= 4, 25.
x ε = 53, 92 4, 25 = 49, 67, x + ε = 53, 92 + 4, 25 = 58, 17
a
.
y kho
ang tin a
.
y l`a (49,67; 58,17).
Ng
u
`
oi ta bi
´
ˆet ¯d
u
o
.
c n
´
ˆeu ¯o
.
¯a
.
m ¯d
˘
a
.
c c
ua Dioxide Sulfur trong o
.
t khu v
u
.
c l
´
on h
on
20µg/m
3
th`ı oi tr
u
`
ong trong khu v
u
.
c bi
.
ph´a hoa
.
i b
oi m
ua acid. Qua v´ı du
.
n`ay ac
nh`a khoa ho
.
c ¯d˜a t`ım ra ¯d
u
o
.
c nguyˆen nhˆan r
`
ung Bavarian bi
.
ph´a hoa
.
i tr
`
ˆam tro
.
ng n
˘
am
1983 l`a do m
ua acid .
Ch´u ´y (X´ac ¯di
.
nh ıch th
u
´
oc m
~
^au)
N
´
ˆeu mu
´
ˆon ¯o
.
tin a
.
y 1 α v`a ¯o
.
ch´ınh ac ε ¯da
.
t
o m
´
uc cho tr
u
´
oc th`ı ta c
`
ˆan ac
¯di
.
nh k´ıch th
u
´
oc n c
ua m
˜
ˆau.
i) Tr
u
`
ong h
o
.
p bi
´
ˆet V ar(X) = σ
2
:
T
`
u ong th
´
uc ε = u
2
γ
σ
n
ta suy ra
n = u
2
γ
σ
2
ε
2
ii) Tr
u
`
ong h
o
.
p ch
ua bi
´
ˆet σ
2
:
2. Ph
u
ong ph´ap kho
ang tin ay 77
D
u
.
a v`a m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe ¯d˜a cho (n
´
ˆeu ch
ua o m
˜
ˆau th`ı ta o th
ˆe ti
´
ˆen h`anh l
´
ˆay m
˜
ˆau l
`
ˆan
¯d
`
ˆau v
´
oi k´ıch th
u
´
oc n
1
30) ¯d
ˆe t´ınh s
02
. T
`
u ¯o ac ¯di
.
nh ¯d
u
o
.
c
n = u
2
γ
s
02
ε
2
K´ıch th
u
´
oc m
˜
ˆau n ph
ai l`a s
´
ˆo nguyˆen. N
´
ˆeu khi t´ınh n theo ac ong th
´
uc trˆen ¯d
u
o
.
c
gi´a tri
.
khˆong nguyˆen th`ı ta l
´
ˆay ph
`
ˆan nguyˆen c
ua o o
.
ng thˆem v
´
oi 1.
T
´
uc l`a n =
"
u
2
γ
σ
2
ε
2
#
+ 1 ho
˘
a
.
c n =
"
u
2
γ
s
02
ε
2
#
+ 1.
2.3
U
´
oc l
u
o
.
ng t
y e
.
Gi
a s
u t
ˆong th
ˆe ¯d
u
o
.
c chia ra l`am hai loa
.
i ph
`
ˆan t
u. T
y lˆe
.
ph
`
ˆan t
u o t´ınh ch
´
ˆat A l`a p
ch
ua bi
´
ˆet.
U
´
oc l
u
o
.
ng t
y e
.
l`a ch
i ra kho
ang (f
1
, f
2
) ch
´
ua p sao cho P (f
1
< p < f
2
) = 1α.
D
¯
ˆe cho viˆe
.
c gi
ai b`ai to´an ¯d
u
o
.
c ¯d
on gi
an, ta cho
.
n m
˜
ˆau v
´
oi k´ıch th
u
´
oc n kh´a l
´
on.
Go
.
i X l`a s
´
ˆo ph
`
ˆan t
u o t´ınh ch
´
ˆat A khi l
´
ˆay ng
˜
ˆau nhiˆen o
.
t ph
`
ˆan t
u t
`
u t
ˆong th
ˆe th`ı
X l`a ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen o phˆan ph
´
ˆoi ac su
´
ˆat
X 0 1
P 1-p p
Go
.
i X
i
(i = 1, n) l`a s
´
ˆo ph
`
ˆan t
u o t´ınh ch
´
ˆat A trong l
`
ˆan l
´
ˆay th
´
u i.
Ta o X =
1
n
n
X
i=1
X
i
ch´ınh l`a t
`
ˆan su
´
ˆat
u
´
oc l
u
o
.
ng ¯di
ˆem c
ua p = E(X). M
˘
a
.
t kh´ac, theo
ch
u
ong 2, nX o phˆan ph
´
ˆoi nhi
.
th
´
uc B(n, p). T
`
u ¯o E(X) = p v`a V ar(X) =
p(1 p)
n
.
Cho
.
n th
´
ˆong kˆe U =
(f p)
n
q
p(1 p)
, trong ¯o f l`a t
y lˆe
.
ac ph
`
ˆan t
u c
ua m
˜
ˆau o t´ınh
ch
´
ˆat A.
Khi n kh´a l
´
on th`ı U N(0, 1). Gi
ai quy
´
ˆet b`ai to´an t
u
ong t
u
.
nh
u
o
u
´
oc l
u
o
.
ng trung
b`ınh, thay X b
oi f, σ
2
b
oi f (1 f)... ta ¯d
u
o
.
c
f u
γ
s
f(1 f)
n
< p < f + u
γ
s
f(1 f)
n
om la
.
i, ta ac ¯di
.
nh ¯d
u
o
.
c kho
ang tin a
.
y (f
1
, f
2
) = (f ε, f + ε), trong ¯o
f l`a t
y lˆe
.
ac ph
`
ˆan t
u c
ua m
˜
ˆau o t´ınh ch
´
ˆat A
ε = u
γ
s
f(1 f)
n
(¯o
.
ch´ınh ac) (4.6)
78 Ch u ong 4.
U
´
oc l
u
ong tham s
´
ˆo c
ua ¯da
.
i l
u
ong ng
˜
ˆau nhiˆen
v
´
oi u
γ
l`a phˆan vi
.
chu
ˆan m
´
uc 1
α
2
.
T
`
u (4.6) ta o
u
γ
=
ε
n
q
f(1 f)
n = u
2
1
α
2
f(1 f)
ε
2
Ch´u ´y Ta o th
ˆe t`ım kho
ang tin a
.
y c
ua p b
`
˘
ang ach kh´ac nh
u sau:
T
`
u kho
ang tin a
.
y c
ua p:
f u
γ
s
p(1 p)
n
< p < f + u
γ
s
p(1 p)
n
hay
|f p| < u
γ
s
p(1 p)
n
Gi
ai b
´
ˆat ph
u
ong tr`ınhn`ay ta t`ım ¯d
u
o
.
c
p
1
=
nf + 0, 5u
2
γ
q
0, 25u
2
γ
nf(1 f)
n + u
2
γ
, p
2
=
nf + 0, 5u
2
γ
+
q
0, 25u
2
γ
nf(1 f)
n + u
2
γ
Khi ¯o (p
1
, p
2
) l`a kho
ang tin a
.
y c
ua p v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y 1 α.
V´ı du
.
5 Ki
ˆem tra 100 s
an ph
ˆam trong o h`ang th
´
ˆay o 20 ph
´
ˆe ph
ˆam.
i) H˜ay
u
´
oc l
u
o
.
ng t
y e
.
ph
´
ˆe ph
ˆam o ¯o
.
tin a
.
y 99 %.
ii) N
´
ˆeu ¯o
.
ch´ınh ac ε = 0, 04 th`ı ¯o
.
tin a
.
y c
ua
u
´
oc l
u
o
.
ng l`a bao nhiˆeu?
iii) N
´
ˆeu mu
´
ˆon o ¯o
.
tin a
.
y 99% v`a ¯o
.
ch´ınh ac 0,04 th`ı ph
ai ki
ˆem tra bao nhiˆeu
s
an ph
ˆam?
Gi
ai
i) n = 100, f =
20
100
= 0.2
X´et U =
(fp)
100
pq
N(0, 1).
Ta o
1 α = 0, 99 = α = 0, 01 = 1
α
2
= 1 0, 005 = 0, 995
ε = u
0,995
0, 2.0, 8
100
= 2, 58.
0, 4
10
= 0, 1
f
1
= f ε = 0, 2 0, 1 = 0, 1
f
2
= f + ε = 0, 2 + 0, 1 = 0, 3
2. Ph
u
ong ph´ap kho
ang tin ay 79
a
.
y kho
ang tin a
.
y l`a (0, 1; 0, 3).
ii) u
1
α
2
=
0, 04.
100
0, 2.0, 8
= 1
T`ım ¯d
u
o
.
c
1
α
2
= 0, 84 = 1 α = 0, 68
a
.
y ¯o
.
tin a
.
y l`a 68%.
iii)1α = 0, 99 = α = 0, 01 = 1
α
2
= 0, 995. T`ım ¯d
u
o
.
c u
0,995
= 2, 576.
Do ¯o
n
(2, 576)
2
.0, 2.0, 8
(0, 04)
2
= 6, 635.100 = 663, 5
a
.
y n = 664
2.4
U
´
oc l
u
o
.
ng ph
u
ong sai
Gi
a s
u ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen X o phˆan ph
´
ˆoi chu
ˆan v
´
oi ph
u
ong sai V ar(X) = σ
2
ch
ua bi
´
ˆet. Cho 0 < α < 0.05.
U
´
oc l
u
o
.
ng ph
u
ong sai V ar(X) l`a ch
i ra kho
ang (σ
2
1
, σ
2
2
)
ch
´
ua σ
2
sao cho P (σ
2
1
< σ
2
< σ
2
2
) = 1 α.
T
`
u X a
.
p m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen W
X
= (X
1
, X
2
, . . . , X
n
) v`a et ac tr
u
`
ong h
o
.
p
a) Bi
´
ˆet E(X) = µ.
Cho
.
n th
´
ˆong e χ
2
=
n
X
i=1
(X
i
µ)
2
σ
2
Ta th
´
ˆay χ
2
o phˆan ph
´
ˆoi ”khi-b`ınh ph
u
ong” v
´
oi n a
.
c t
u
.
do.
Cho
.
n α
1
v`a α
2
kh´a b´e sao cho α
1
+ α
2
= α. Ta t`ım ¯d
u
o
.
c ac phˆan vi
.
χ
2
α
1
v`a χ
2
1α
2
th
oa m˜an
P (χ
2
α
1
< χ
2
< χ
2
1α
2
) = 1 α (4.7)
Thay bi
ˆeu th
´
uc c
ua χ
2
v`ao (4.7) v`a gi
ai ra ta ¯d
u
o
.
c
P
(X
i
µ)
2
χ
2
1α
2
< σ
2
<
P
(X
i
µ)
2
χ
2
α
1
Cho
.
n α
1
= α
2
=
α
2
th`ı
P
(X
i
µ)
2
χ
2
1
α
2
< σ
2
<
P
(X
i
µ)
2
χ
2
α
2
(4.8)
V
´
oi m
˜
ˆau cu
.
th
ˆe w
x
= (x
1
, x
2
, . . . , x
n
), t´ınh ac t
ˆong
P
(x
i
µ)
2
v`a d
u
.
a v`ao (4.8) ta
t`ım ¯d
u
o
.
c kho
ang tin a
.
y (σ
2
1
, σ
2
2
), trong ¯o
80 Ch u ong 4.
U
´
oc l
u
ong tham s
´
ˆo c
ua ¯da
.
i l
u
ong ng
˜
ˆau nhiˆen
σ
2
1
=
P
(x
i
µ)
2
n
i
χ
2
n,1
α
2
σ
2
2
=
P
(x
i
µ)
2
n
i
χ
2
n,
α
2
v
´
oi
χ
2
n,1
α
2
l`a phˆan vi
.
”khib`ınh ph
u
ong” m
´
uc 1
α
2
v
´
oi n a
.
c t
u
.
do.
χ
2
n,
α
2
l`a phˆan vi
.
”khib`ınh ph
u
ong” m
´
uc
α
2
v
´
oi n a
.
c t
u
.
do.
b) Ch
ua bi
´
ˆet E(X).
Cho
.
n th
´
ˆong e χ
2
=
(n 1)S
2
σ
2
Th
´
ˆong e n`ay o phˆan ph
´
ˆoi ”khib`ınh ph
u
ong v
´
oi n 1 a
.
c t
u
.
do. T
u
ong t
u
.
nh
u
trˆen ta t`ım ¯d
u
o
.
c kho
ang tin a
.
y (σ
2
1
, σ
2
2
) v
´
oi
σ
2
1
=
(n 1)s
2
χ
2
n1,1
α
2
; σ
2
2
=
(n 1)s
2
χ
2
n1,
α
2
V´ı du
.
6 M
´
uc hao ph´ı nhiˆen liˆe
.
u cho o
.
t ¯d
on vi
.
s
an ph
ˆam l`a ¯da
.
i l
u
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen
o phˆan ph
´
ˆoi chu
ˆan. et trˆen 25 s
an ph
ˆam ta thu ¯d
u
o
.
c k
´
ˆet qu
a sau:
X 19,5 20 20,5
n
i
5 18 2
H˜ay
u
´
oc l
u
o
.
ng ph
u
ong sai v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y 90 % trong ac tr
u
`
ong h
o
.
p sau:
i) Bi
´
ˆet k`y vo
.
ng µ = 20g.
ii) Ch
ua bi
´
ˆet k`y vo
.
ng.
Gi
ai
i) Bi
´
ˆet µ = 20g.
x
i
n
i
x
i
20 (x
i
20)
2
(x
i
20)
2
n
i
19,5 5 -0,5 0,25 1,25
20 18 0 0 0
20,5 2 0,5 0,25 0,5
P
n=25 1,75
D
¯
ˆo
.
tin a
.
y 1 α = 0, 9 = α = 0, 1 =
α
2
= 0, 05 = 1
α
2
= 0.95
Tra b
ang phˆan vi
.
χ
2
v
´
oi n = 25 a
.
c t
u
.
do ta ¯d
u
o
.
c
χ
2
25;0,05
= 14, 6; χ
2
25;0,95
= 37, 7
3. B`ai t
.
ˆap 81
Do ¯o
σ
2
1
=
P
(x
i
20)
2
n
i
χ
2
25;0,95
=
1, 75
37, 7
= 0, 046
σ
2
2
=
P
(x
i
20)
2
n
i
χ
2
25;0,05
=
1, 75
14, 6
= 0, 12
a
.
y kho
ang tin a
.
y l`a (0, 046; 0, 12).
ii) Khi ch
ua bi
´
ˆet k`y vo
.
ng ta t`ım s
02
= 0, 0692.
Tra b
ang phˆan vi
.
khi b`ınh ph
u
ong v
´
oi a
.
c t
u
.
do n 1 = 24.
χ
2
0,05
= 13, 85; χ
2
0,95
= 36, 4
v`a t´ınh
σ
2
1
=
24s
02
χ
2
0,95
=
24 × 0, 0692
36, 4
= 0, 046
σ
2
2
=
24s
02
χ
2
0,05
=
24 × 0, 0692
13, 85
= 0, 12
a
.
y kho
ang tin a
.
y l`a (0, 046; 0, 12).
3. B
`
AI T
ˆ
A
.
P
1. o
.
t m
˜
ˆau ac tro
.
ng l
u
o
.
ng t
u
ong
´
ung l`a 8,3; 10,6; 9,7; 8,8; 10,2 v`a 9,4 kg. ac ¯di
.
nh
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua
a) trung b`ınh c
ua t
ˆong th
ˆe,
b) ph
u
ong sai c
ua t
ˆong th
ˆe.
2. o
.
t m
˜
ˆau ¯o
.
¯do 5 ¯d
u
`
ong k´ınh c
ua qu
a c
`
ˆau l`a 6,33; 6,37; 6,36; 6,32 v`a 6,37cm. ac
¯di
.
nh
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua trung b`ınh v`a ph
u
ong sai c
ua ¯d
u
`
ong k´ınh qu
a
c
`
ˆau.
3. D
¯
ˆe ac ¯di
.
nh ¯o
.
ch´ınh ac c
ua o
.
t chi
´
ˆec an ta
.
khˆong o sai s
´
ˆo e
.
th
´
ˆong, ng
u
`
oi ta
ti
´
ˆen h`anh 5 l
`
ˆan an ¯o
.
c a
.
p (c`ung o
.
t a
.
t), k
´
ˆet qu
a nh
u sau:
94, 1 94, 8 96, 0 95, 2 kg
ac ¯di
.
nh
u
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua ph
u
ong sai s
´
ˆo ¯do trong hai tr
u
`
ong h
o
.
p:
a) bi
´
ˆet kh
´
ˆoi l
u
o
.
ng a
.
t an l`a 95kg;
b) khˆong bi
´
ˆet kh
´
ˆoi l
u
o
.
ng a
.
t an.
4. D
¯
u
`
ong k´ınh c
ua o
.
t m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen c
ua 200 viˆen bi ¯d
u
o
.
c s
an xu
´
ˆat b
oi o
.
t ay
trong o
.
t tu
`
ˆan o trung b`ınh 20,9mm v`a ¯o
.
lˆe
.
ch tiˆeu chu
ˆan 1,07mm.
U
´
oc l
u
o
.
ng
trung b`ınh ¯d
u
`
ong k´ınh c
ua viˆen bi v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y (a) 95%, (b) 99%.
82 Ch u ong 4.
U
´
oc l
u
ong tham s
´
ˆo c
ua ¯da
.
i l
u
ong ng
˜
ˆau nhiˆen
5. D
¯
ˆe kh
ao at s
´
uc b
`
ˆen chi
.
u l
u
.
c c
ua o
.
t loa
.
i
´
ˆong ong nghiˆe
.
p ng
u
`
oi ta ti
´
ˆen h`anh ¯do
9
´
ˆong v`a thu ¯d
u
o
.
c ac s
´
ˆo liˆe
.
u sau
4500 6500 5000 5200 4800 4900 5125 6200 5375
T
`
u kinh nghiˆe
.
m ngh
`
ˆe nghiˆe
.
p ng
u
`
oi ta bi
´
ˆet r
`
˘
ang s
´
uc b
`
ˆen ¯o o phˆan ph
´
ˆoi chu
ˆan
v
´
oi ¯o
.
lˆe
.
ch chu
ˆan σ = 300. ac ¯di
.
nh kho
ang tin a
.
y 95% cho s
´
uc b
`
ˆen trung b`ınh
c
ua loa
.
i
´
ˆong trˆen.
6. Ta
.
i o
.
t v`ung r
`
ung nguyˆen sinh, ng
u
`
oi ta ¯deo v`ong cho 1000 con chim. Sau o
.
t
th
`
oi gian, b
´
˘
at la
.
i 200 con th`ı th
´
ˆay o 40 con o ¯deo v`ong. Th
u
u
´
oc l
u
o
.
ng s
´
ˆo chim
trong v`ung r
`
ung ¯o v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y 99%.
7. Bi
´
ˆet t
y e
.
n
ay m
`
ˆam c
ua o
.
t loa
.
i ha
.
t gi
´
ˆong l`a 0,9. V
´
oi ¯o
.
tin a
.
y 0,95, n
´
ˆeu ta
mu
´
ˆon ¯o
.
d`ai kho
ang tin a
.
y c
ua t
y e
.
n
ay m
`
ˆam khˆong v
u
o
.
t qu´a 0,02 th`ı c
`
ˆan ph
ai
gieo bao nhiˆeu ha
.
t?
8. K
´
ˆet qu
a quan at v
`
ˆe h`am l
u
o
.
ng vitamine C c
ua o
.
t loa
.
i tr´ai ay cho
o b
ang sau:
H`am l
u
o
.
ng vitamine C (%) S
´
ˆo tr´ai
6 7 5
7 8 10
8 9 20
9 10 35
10 11 25
11 12 5
a) H˜ay
u
´
oc l
u
o
.
ng h`am l
u
o
.
ng vitamine C trung b`ınh trong o
.
t tr´ai v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y
95%.
b) Qui
u
´
oc nh
˜
ung tr´ai o h`am l
u
o
.
ng vitamine C trˆen 10% l`a tr´ai loa
.
i A.
U
´
oc l
u
o
.
ng
t
y lˆe
.
tr´ai loa
.
i A v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y 90%.
c) Mu
´
ˆon ¯o
.
ch´ınh ac khi
u
´
oc l
u
o
.
ng h`am l
u
o
.
ng vitamine C trung b`ınh l`a 0,1 v`a
¯o
.
ch´ınh ac khi
u
´
oc l
u
o
.
ng t
y e
.
tr´ai loa
.
i A l`a 5% v
´
oi c`ung ¯o
.
tin a
.
y 95% th`ı c
`
ˆan
quan at thˆem bao nhiˆeu tr´ai n
˜
ua? A
9. D
¯
o ¯d
u
`
ong k´ınh c
ua 100 chi ti
´
ˆet ay do o
.
t phˆan x
u
ong s
an xu
´
ˆat, ta ¯d
u
o
.
c k
´
ˆet qu
a
cho
o b
ang sau:
D
¯
u
`
ong k´ınh (mm) S
´
ˆo chi ti
´
ˆet ay
9,85 8
9,90 12
9,95 20
10,00 30
10,05 14
10,10 10
10,15 6
3. B`ai t
.
ˆap 83
Theo qui ¯di
.
nh, nh
˜
ung chi ti
´
ˆet o ¯d
u
`
ong k´ınh t
`
u 9, 9mm ¯d
´
ˆen 10, 1mm l`a nh
˜
ung chi
ti
´
ˆet ¯da
.
t tiˆeu chu
ˆan k˜y thuˆa
.
t.
a)
U
´
oc l
u
o
.
ng t
y e
.
v`a
u
´
oc l
u
o
.
ng trung b`ınh ¯d
u
`
ong k´ınh c
ua nh
˜
ung chi ti
´
ˆet ¯da
.
t tiˆeu
chu
ˆan v
´
oi c`ung ¯o
.
tin a
.
y 95%?
b) D
¯
ˆe ¯o
.
ch´ınh ac khi
u
´
oc l
u
o
.
ng ¯d
u
`
ong k´ınh trung b`ınh c
ua nh
˜
ung chi ti
´
ˆet ¯da
.
t
tiˆeu chu
ˆan l`a 0, 02mm v`a ¯o
.
ch´ınh ac khi
u
´
oc l
u
o
.
ng t
y lˆe
.
chi ti
´
ˆet ¯da
.
t tiˆeu chu
ˆan
l`a 5% v
´
oi c`ung ¯o
.
tin a
.
y 99% th`ı c
`
ˆan ¯do thˆem ´ıt nh
´
ˆat bao nhiˆeu chi ti
´
ˆet n
˜
ua?
10. D
¯
ˆo
.
d`ai c
ua b
an kim loa
.
i tuˆan theo luˆa
.
t chu
ˆan. D
¯
o 10 b
an kim loa
.
i ¯o ta thu ¯d
u
o
.
c
s
´
ˆo liˆe
.
u sau:
4, 1 3, 9 4, 7 4, 4 4, 0 3, 8 4, 4 4, 2 4, 4 5, 0
H˜ay ac ¯di
.
nh
a) Kho
ang tin a
.
y 90% cho ¯o
.
d`ai trung b`ınh trˆen;
b) Kho
ang tin ajy 95% cho ph
u
ong sai c
ua ¯o
.
d`ai ¯o.
11. Ng
u
`
oi ta ¯do chi
`
ˆeu au c
ua bi
ˆen, sai e
.
ch ng
˜
ˆau nhiˆen ¯d
u
o
.
c gi
a thi
´
ˆet phˆan ph
´
ˆoi theo
qui luˆa
.
t chu
ˆan v
´
oi ¯o
.
lˆe
.
ch tiˆeu chu
ˆan l`a 20m. C
`
ˆan ¯do bao nhiˆeu l
`
ˆan ¯d
ˆe ac ¯di
.
nh
chi
`
ˆeu au c
ua bi
ˆen v
´
oi sai e
.
ch khˆong qu´a 15m v`a ¯o
.
tin a
.
y ¯da
.
t ¯d
u
o
.
c 95%?
12. Theo d˜oi s
´
ˆo h`ang an ¯d
u
o
.
c trong o
.
t ng`ay
o o
.
t c
ua h`ang, ta ¯d
u
o
.
c k
´
ˆet qu
a ghi
o b
ang sau:
S
´
ˆo h`ang an ¯d
u
o
.
c (kg/ng`ay) S
´
ˆo ng`ay
1900 1950 2
1950 2000 10
2000 2050 8
2050 2100 5
H˜ay
u
´
oc l
u
o
.
ng ph
u
ong sai c
ua l
u
o
.
ng h`ang an ¯d
u
o
.
c m
˜
ˆoi ng`ay v
´
oi ¯o
.
tin a
.
y 95%?
(cho bi
´
ˆet α
1
= α
2
).
2 TR
A L
`
OI B
`
AI T
ˆ
A
.
P
1. a) 9, 5kg, b) 0, 74kg
2
2. x = 6, 35cm, s
2
= 0, 00055cm
2
.
3. a) Trung b`ınh kh
´
ˆoi l
u
o
.
ng m = 95kg.
U
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua ph
u
ong sai l`a
1
n
n
X
i=1
(x
i
m)
2
=
1
5
5
X
i=1
(x
i
95)
2
= 0, 41
b) X =
1
n
n
X
i=1
x
i
=
1
5
5
X
i=1
x
i
= 95, 5
84 Ch u ong 4.
U
´
oc l
u
ong tham s
´
ˆo c
ua ¯da
.
i l
u
ong ng
˜
ˆau nhiˆen
U
´
oc l
u
o
.
ng khˆong chˆe
.
ch c
ua ph
u
ong sai l`a
s
2
=
1
n 1
n
X
i=1
(x
i
X)
2
=
1
4
5
X
i=1
(x
i
95, 5)
2
= 0, 7rff
4. (a) 20, 9 ± 0, 148mm, (b) 20, 9 ± 0, 195mm.
5. (5092, 89 ; 5484, 89).
6. 0, 1271 < p < 0, 2729
T
ˆong s
´
ˆo chim trong v`ung r
`
ung n
`
˘
am trong kho
ang (
1000
0,2729
,
1000
0,1271
)
7. 2 × 1, 96
q
0,9×0,1
n
< 0, 02. Gi
ai b
´
ˆat ph
u
ong tr`ınh ta o n > 3457.
8. a) 9, 06; 9, 54), c) 467 tr´ai.
9. a) (0, 792 < p < 0, 928); (9, 982 < m < 10, 006). b) 221.
10. a) (4, 09 ; 4, 49), b) (0, 064 ; 0, 456).
11. 7 l
`
ˆan.
12. (1253, 8 < σ
2
< 3983, 8).
| 1/16

Preview text:

Ch ’u ’ong 4 ’ U ´’ OC L ’ U .’ ONG THAM S ´ ˆ O C ’ UA D ¯ A . I L ’ U .’ ONG NG ˜ ˆ AU NHIˆ EN Gi ’a s ’’ u ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en X c´ o tham s ´ ˆ o θ ch ’ ua bi ´ ˆ et. ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng tham s ´ ˆ o θ l` a d ’ u.a v` ao m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ
en Wx = (X1, X2, . . . , Xn) ta ¯ d ’ ua ra th ´ ˆ ong kˆ e ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn) ¯ d ’ ˆ e ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng (d ’u. ¯ do´ an) θ. C´ o 2 ph ’ u ’ ong ph´ ap ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng: i) ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ
em: ch ’i ra θ = θ0 n` ao ¯ d´ o ¯ d ’ ˆ e ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng θ. ii) ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng kho ’ang: ch ’i ra mˆo.t kho ’ang (θ1, θ2) ch´’
ua θ sao cho P (θ1 < θ < θ2) =
1 − α cho tr ’u´’
oc (1 − α go.i l`a ¯ dˆ o. tin cˆa.y c’ua ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng). ’ 1. ´ C ´ AC PH ’ U ’ ONG PH ´ AP ’ U ’ OC L ’ U ’ ˆ . ONG D ¯ IEM 1.1 Ph ’ u ’ ong ph´ ap h` am ’ u´’ oc l ’ u ’ o.ng Mˆ o t ’ a ph ’ u ’ ong ph´ ap Gi ’a s ’’ u c ` ˆ an ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng tham s ´ ˆ o θ c ’ua ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en X. T`’ u X ta lˆ a.p m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ
en WX = (X1, X2, . . . , Xn). Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn). Ta go.i ˆ θ l` a h` am ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng c ’ua X. Th ’
u.c hiˆe.n ph´ep th ’’u ta ¯ d ’ u ’ o.c m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ
e wx = (x1, x2, . . . , xn). Khi ¯ d´ o ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em c ’ua θ l` a gi´ a tri. θ0 = ˆ
θ(x1, x2, . . . , xn). a) ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng khˆong chˆe.ch 2 D ¯ i.nh ngh˜ ia 1 Th ´ ˆ ong kˆ e ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn) ¯ d ’ u ’ o . c go . i l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng khˆ ong chˆ e.ch c ’ua tham s ´ ˆ o θ n ´ ˆ eu Eθ) = θ. ´ Y ngh˜ ia Gi ’a s ’’ u ˆ θ l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua tham s ´ ˆ o θ. Ta c´ o E
θ − θ) = E
θ) − E(θ) = θ − θ = 0 69 70 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en Vˆ a.u ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch l`a ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng c´o sai s ´ ˆ o trung b`ınh b` ˘ ang 0. Nhˆ a.n x´et i) Trung b`ınh c ’ua m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en X l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua trung b`ınh c’ua t ’ ˆ ong th ’ ˆ
e θ = E(X) = m v`ı E(X) = m. ii) Ph ’ u ’ ong sai ¯ di ` ˆ eu ch ’inh c ’ua m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en S02 l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng khˆong chˆe.ch c’ua ph ’ u ’ ong sai c ’ua t ’ ˆ ong th ’ ˆ
e σ2 v`ı E(S02) = σ2.
V´ı du. 1 Chi ` ˆ eu cao c ’ua 50 cˆ ay lim ¯ d ’ u ’ o . c cho b ’’ oi Kho ’ang chi ` ˆ eu cao (m´ et) s ´ ˆ o cˆ ay lim x0 u i i niui niu2i
[6, 25 6, 75) 1 6,5 -4 -4 16
[6, 75 7, 25) 2 7,0 -3 -6 18
[7, 25 7, 75) 5 7,5 -2 -10 20
[7, 75 8, 25) 11 8 -1 -11 11
[8, 25 8, 75) 18 8,5 0 0 0
[8, 75 9, 25) 9 9 1 9 9
[9, 25 9, 75) 3 9,5 2 6 12
[9, 75 10, 2) 1 10 3 3 9 P 50 -13 95 Go.i X l`a chi ` ˆ eu cao c ’ua cˆ ay lim a) H˜ ay ch ’i ra ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em cho chi ` ˆ
eu cao trung b`ınh c ’ua c´ ac cˆ ay lim. b) H˜ ay ch ’i ra ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em cho ¯ dˆ
o. t ’an m´at c’ua c´ac chi ` ˆ eu cao cˆ ay lim so v ´’ oi chi ` ˆ eu cao trung b`ınh.
c) Go.i p = P (7, 75 ≤ X ≤ 8, 75). H˜ay ch ’i ra ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em cho p. Gi ’ai Ta lˆ
a.p b ’ang t´ınh cho x v`a s2. x0 Th ’ u i − 8, 5 . c hiˆ e.n ph´ep ¯ d ’ ˆ oi bi ´ ˆ en ui =
(x0 = 8, 5; h = 0, 5) 0, 5 Ta c´
o u = 13 = 0, 26. Suy ra 50
x = 8, 5 + 0, 5.(0, 26) = 8, 37 95
s2 = (0, 5)2.
(0, 26)2 = 0, 4581 (0, 68)2. 50 a) Chi ` ˆ eu cao trung b`ınh ¯ d ’ u ’ o.c ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng l`a 8,37 m´et. q b) D 50 ¯ ˆ o. t ’an m´at ¯ d ’ u ’ o.c ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng l`a s = 0, 68 m´et ho˘a.c ˆs =
0, 4581 0, 684 501 c) Trong 50 quan s´ at ¯ d˜ a cho c´ o 11 + 18 = 29 quan s´ at cho chi ` ˆ eu cao lim thuˆ o.c kho ’ang
[7, 5 8, 5) Vˆ a.y ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em cho p l`
a p∗ = 29 = 0, 58. 50 1. C´ ac ph ’ u ’ ong ph´ ap ’ u ´’ oc l ’ u ’ ong ¯ di ’ ˆ em 71 b) ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng hiˆe.u qu ’a Nhˆ
a.n x´et Gi ’a s ’’u ˆθ l`a ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua tham s ´ ˆ o θ. Theo b ´ ˆ at ¯ d ’˘ ang th ´’ uc Tchebychev ta c´ o V arθ) P (|ˆ θ − E
θ)| < ε) > 1 ε2 V arθ) V`ı Eθ) = θ nˆ en P (|ˆ
θ − θ| < ε) > 1 . ε2 Ta th ´ ˆ ay n ´ ˆ eu V arθ) c`
ang nh ’o th`ı P (|ˆ
θ − θ| < ε) c`ang g ` ˆ an 1. Do ¯ d´ o ta s˜ e cho.n ˆ θ v ´’ oi V arθ) nh ’o nh ´ ˆ at. 2 D ¯ i.nh ngh˜ ia 2 U ´’ oc l ’ u ’ o . ng khˆ ong chˆ e.ch ˆ θ ¯ d ’ u ’ o . c go . i l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng c´ o hiˆ e.u qu ’a c’ua tham s ´ ˆ o θ n ´ ˆ eu V ar
θ) nh ’o nh ´ ˆ at trong c´ ac ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng c ’ua θ. Ch´ u ´ y Ng ’ u`’ oi ta ch ´’ ung minh ¯ d ’ u ’ o.c r`˘ang n ´ ˆ eu ˆ θ l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng hiˆe.u qu ’a c’ua θ th`ı ph ’u ’ong sai c ’ua n´ o l` a 1 V arθ) = (4.1)
n.E( ∂lnf(x,θ) )2 ∂θ trong ¯ d´ o f (x, θ) l` a h` am mˆ a.t ¯ dˆ o. x´ac su ´ ˆ at c ’ua ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en g ´ ˆ oc. Mo.i ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch θ luˆon c´o ph ’u ’ong sai l´’ on h ’ on V ar
θ) trong (4.1). Ta go.i (4.1) l`a gi´’ oi ha . n Crame-Rao. Nhˆ a.n x´et N ´ ˆ eu ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en g ´ ˆ
oc X ∈ N(µ, σ2 ) th`ı trung b`ınh m ˜ ˆ au X l` a n ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng hiˆe.u qu ’a c’ua k`y vo.ng E(X) = µ. 1 n X σ2 Thˆ a.t vˆa.y, ta bi ´ ˆ et X = Xi ∈ N(µ, ) n n i=1 M˘
a.t kh´ac do X c´o phˆan ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an nˆ en n ´ ˆ eu f (x, µ) l` a h` am mˆ a.t ¯ dˆ o. c’ua Xi th`ı 1 f (x, µ) =
e−(x−µ)2/2σ2 σ 2π x − µ Ta c´ o lnf (x, µ) = . ∂µ σ2 " #2 ∂lnf (x, µ) x − µ2 n Suy ra nE = nE = . Do ¯ d´
o V ar(X) ch´ınh b` ˘ ang nghi.ch ∂µ σ2 σ2 ¯ d ’ao σ2/n. Vˆ a.y X l`a ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng hiˆe.u qu ’a c’ua µ. c) ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng v˜’ ung 2 D ¯ i.nh ngh˜ ia 3 Th ´ ˆ ong kˆ e ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn) ¯ d ’ u ’ o . c go . i l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng v ˜’ ung c ’ua tham s ´ ˆ o θ n ´ ˆ
eu ∀ε > 0 ta c´o lim P (|ˆ θ − θ| < ε) = 1 n→∞ 72 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en D ¯ i ` ˆ eu kiˆ e.n ¯ d ’u c ’ua ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng v˜’ ung N ´ ˆ eu ˆ θ l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua θ v`a lim V arθ) = 0 th`ı ˆ θ l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng v˜’ ung n→∞ c ’ua θ. 1.2 Ph ’ u ’ ong ph´ ap ’ u´’ oc l ’ u ’ o.ng h ’o.p l´y t ´ ˆ oi ¯ da Gi ’a s ’’
u WX = (X1, X2, . . . , Xn) l` a m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en ¯ d ’ u ’ o.c ta.o nˆen t`’u ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en X c´ o m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ
e wx = (x1, x2, . . . , xn) v` a ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn). X´ et h` am h` am h ’
o.p l´y L(x1, . . . , xn, θ) c’ua ¯ d ´ ˆ oi s ´ ˆ o θ x´ ac ¯ di.nh nh ’u sau: N ´ ˆ eu X r`’ oi ra.c:
L(x1, . . . , xn, θ) = P (X1 = x1/θ, . . . , Xn = xn/θ) (4.2) n Y =
P (Xi = xi/θ) (4.3) i=1
L(x1, . . . , xn, θ) l` a x´ ac su ´ ˆ at ¯ d ’ ˆ e ta nhˆ a.n ¯ d ’ u ’ o.c m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ
e Wx = (x1, . . . , xn) N ´ ˆ eu X liˆ en tu.c c´o h`am mˆa.t ¯ dˆ o. x´ac su ´ ˆ at f (x, θ)
L(x1, . . . , xn, θ) = f (x1, θ)f (x2, θ) . . . f (xn, θ)
L(x1, x2, . . . , xn, θ) l` a mˆ a.t ¯ dˆ o. c’ua x´ac su ´ ˆ at ta.i ¯ di ’ ˆ
em wx(x1, x2, . . . , xn) Gi´ a tri. θ0 = ˆ
θ(x1, x2, . . . , xn) ¯ d ’ u ’ o.c go.i l`a ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng h ’o.p l´y t ´ ˆ oi ¯ da n ´ ˆ eu ´’ ung v ´’ oi gi´ a
tri. n`ay c’ua θ h`am h ’o.p l´y ¯ da.t c ’u.c ¯ da.i. Ph ’ u ’ ong ph´ ap t`ım V`ı h` am L v` a lnL ¯ da.t c ’u.c ¯
da.i ta.i c`ung mˆo.t gi´a tri. θ nˆen ta x´et lnL thay v`ı x´et L. ∂lnL B ’ u ´’ oc 1: T`ım ∂θ ∂lnL B ’ u ´’ oc 2: Gi ’ai ph ’ u ’ ong tr`ınh (Ph ’ u ’ ong tr`ınh h ’ o ∂θ . p l´ y) Gi ’a s ’’ u ph ’ u ’ ong tr`ınh c´ o nghiˆ e.m l`a θ0 = ˆ
θ(x1, x2, . . . , xn) 2lnL B ’ u ´’ oc 3: T`ım ¯ da.o h`am c ´ ˆ ap hai ∂θ 2lnL N ´ ˆ eu ta.i θ0 m`a < 0 th`ı lnL ¯ da.t c ’u ∂θ . c ¯ da.i. Khi ¯ d´ o θ0 = ˆ
θ(x1, x2, . . . , xn) l` a ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ di ’ ˆ em h ’ o.p l´y t ´ ˆ oi ¯ da c ’ua θ. 2. Ph ’ u ’ ong ph´ ap kho ’ ang tin cˆ ay 73 2. PH ’ U ’ ONG PH ´ AP KHO ’ ANG TIN C ˆ A . Y 2.1 Mˆ o t ’a ph ’ u ’ ong ph´ ap Gi ’a s ’’ u t ’ ˆ ong th ’ ˆ e c´ o tham s ´ ˆ o θ ch ’ ua bi ´ ˆ
et. Ta t`ım kho ’ang (θ1, θ2) ch ´’ ua θ sao cho
P (θ1 < θ < θ2) = 1 − α cho tr ’u´’ oc. T`’ u ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en g ´ ˆ oc X lˆ a.p m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ
en WX = (X1, X2, . . . , Xn). Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e ˆ θ = ˆ
θ(X1, X2, . . . , Xn) c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi x´ ac su ´ ˆ at x´ ac ¯ di.nh d`u ch ’ua bi ´ ˆ et θ. V ´’ oi α1 kh´ a b´
e (α1 < α) ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c phˆan vi. θα c’ua ˆ θ (t ´’ uc l` a P
θ < θ ) = α 1 α1 1). V ´’ oi α2 m`
a α1 + α2 = α kh´ a b´ e (th ’ u`’ ong l ´ ˆ
ay α ≤ 0, 05) ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c phˆan vi. θ1−α c’ua 2 ˆ θ (t ´’ uc l` a P
θ < θ1−α ) = 1 − α 2 2). Khi ¯ d´ o P (θα ≤ ˆ θ ≤ θ ) = P θ < θ ) − P
θ < θ ) = 1 − α 1 1−α2 1−α2 α1
2 − α1 = 1 − α () T`’ u (*) ta gi ’ai ra ¯ d ’ u ’ o.c θ. Khi ¯ d´ o (*) ¯ d ’ u ’ o.c ¯ d ’ ua v ` ˆ e da.ng P
θ1 < θ < ˆ θ2) = 1 − α. V`ı x´ ac su ´ ˆ at 1 − α g ` ˆ an b` ˘ ang 1, nˆ en bi ´ ˆ en c ´ ˆ o (ˆ
θ1 < θ < ˆ θ2) h ` ˆ au nh ’ u x ’ay ra. Th ’ u.c hiˆe.n mˆ o.t ph´ep th ’’u ¯ d ´ ˆ oi v ´’ oi m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en WX ta thu ¯ d ’ u ’ o.c m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ
e wx = (x1, x2, . . . , xn). T`’ u m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e n` ay ta t´ınh ¯ d ’ u ’ o.c gi´a tri. θ1 = ˆ
θ1(x1, x2, . . . , xn), θ2 = ˆ
θ2(x1, x2, . . . , xn). Vˆ a.y v´’
oi 1 − α cho tr ’u´’ oc, qua m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e wx ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang (θ1, θ2) ch´’ ua θ sao
cho P (θ1 < θ < θ2) = 1 − α.
Kho ’ang (θ1, θ2) ¯ d ’ u ’
o.c go.i l`a kho ’ang tin cˆa.y. 1 − α ¯ d ’ u ’ o.c go.i l`a ¯ dˆ o. tin cˆa.y c’ua ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng.
• |θ2 − θ1| ¯ d ’ u ’ o.c go.i l`a ¯ dˆ o. d`ai kho ’ang tin cˆa.y. 2.2 ’ U´’ oc l ’ u ’ o.ng trung b`ınh Gi ’a s ’’ u trung b`ınh c ’ua t ’ ˆ ong th ’ ˆ
e E(X) = m ch ’ ua bi ´ ˆ
et. Ta t`ım kho ’ang (m1, m2) ch ´’ ua
m sao cho P (m1 < m < m2) = 1 − α, v´’ oi 1 − α l`a ¯ dˆ o. tin cˆa.y cho tr ’u´’ oc. i) Tr ’ u`’ ong h ’ o.p 1
( Bi´ˆet V ar(X) = σ2
n ≥ 30 ho˘a.c (n < 30 nh ’ung X c´o phˆan ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an) Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e (X − m) n U = (4.4) σ Ta th ´ ˆ
ay U ∈ N(0, 1). 74 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en
Cho.n c˘a.p α1 v`a α2 sao cho α1 + α2 = α v`a t`ım c´ac phˆan vi.
P (U < uα ) = α ) = 1 − α 1 1, P (U < uα2 2 Do phˆ
an vi. chu ’ˆan c´o t´ınh ch ´ ˆ at = −u nˆ en 1 1−α1
P (−u1−α < U < u ) = 1 − α (4.5) 1 1−α2 D ’
u.a v`ao (4.4) v`a gi ’ai hˆe. b ´ ˆ at ph ’ u ’ ong tr`ınh trong (4.5) ta ¯ d ’ u ’ o.c σ σ X − √ u1
< m < X + √ u1 n −α2 n −α1 D ’ ¯ ˆ e ¯ d ’ u ’ o.c kho ’ang tin cˆa.y ¯ d ´ ˆ oi x ´’
ung ta cho.n α1 = α2 = α v`a ¯ d˘ a th`ı 2
. t γ = 1 − α2 σ σ
X − √ uγ < m < X + √ uγ n n T´ om la.i, ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (x − ε, x + ε), trong ¯ d´ o * x l` a trung b`ınh c ’ua m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en. σ * ε = uγ √ (¯ dˆ o. ch´ınh x´ac) v´’ oi l` a phˆ an vi. chu ’ ˆ an m ´’ uc γ = 1 − α n 2
V´ı du. 2 Kh ´ ˆ oi l ’ u ’ o . ng s ’an ph ’ ˆ am l` a ¯ da . i l ’ u ’ o . ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en X c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an v ´’ oi ¯ o . e.ch tiˆeu chu ’ ˆ an σ = 1. Cˆ an th ’’ u 25 s ’an ph ’ ˆ am ta thu ¯ d ’ u ’ o . c k ´ ˆ et qu ’a sau X (kh ´ ˆ oi l ’ u ’ o . ng) 18 19 20 21 ni (s ´ ˆ o l ’ u ’ o . ng 3 5 15 2 ay ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng trung b`ınh kh ´ ˆ oi l ’ u ’ o
. ng c ’ua s ’an ph ’ ˆ am v ´’ oi ¯ o . tin cˆ a . y 95 %. Gi ’ai xi ni xini 18 3 54 19 5 95 20 15 300 21 2 42 P 25 491 Ta c´
o x = 491 = 19, 64kg. 25 D ¯ ˆ
o. tin cˆa.y 1 − α = 0, 95 = α = 0, 025 =
γ = 1 − α = 0, 975 Ta t`ım 2 ¯ d ’ u ’
o.c phˆan vi. chu ’ˆan = u0,975 = 1, 96. Do ¯ d´ o 1 1
ε = u0,975 = 1, 96. = 0.39 25 5
x1 = x − ε = 19, 6 0, 39 = 19, 25
x2 = x + ε = 19, 6 + 0, 39 = 20, 03 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y l`a (19, 25; 20, 03). 2. Ph ’ u ’ ong ph´ ap kho ’ ang tin cˆ ay 75 ii) Tr ’ u`’ ong h ’ o.p 2 ( σ2 ch ’ua bi´ˆet n ≥ 30 Tr ’ u`’ ong h ’ o.p n`ay k´ıch th ’u´’ oc m ˜ ˆ au l ´’
on (n ≥ 30) c´o th ’ ˆ e d` ung ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng c’ua S02 thay cho σ2 ch ’ ua bi ´ ˆ
et (E(S02) = σ2), ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (x − ε, x + ε) trong ¯ d´ o * x l` a trung b`ınh c ’ua m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e. s0 * ε = uγ √ v ´’ oi l` a phˆ an vi. chu ’ ˆ an m ´’
uc γ = 1 − α v`a s0 l`a ¯ dˆ o. lˆe.ch tiˆeu chu ’ ˆ an n 2 ¯ di ` ˆ eu ch ’inh c ’ua m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e.
V´ı du. 3 Ng ’u`’oi ta ti ´ ˆ en h` anh nghiˆ en c ´’ uu ’’ o mˆ o . t tr ’ u`’ ong ¯ da . i ho . c xem trong mˆ o . t th´ ang trung b`ınh mˆ o . t sinh viˆ en tiˆ eu h ´ ˆ et bao nhiˆ eu ti ` ˆ en go . i ¯ diˆ e.n thoa.i. L ´ ˆ ay mˆ o . t m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en g ` ˆ om 59 sinh viˆ en thu ¯ d ’ u ’ o . c k ´ ˆ et qu ’a sau: 14 18 22 30 36 28 42 79 36 52 15 47 95 16 27 111 37 63 127 23 31 70 27 11 30 147 72 37 25 7 33 29 35 41 48 15 29 73 26 15 26 31 57 40 18 85 28 32 22 36 60 41 35 26 20 58 33 23 35 ay ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng kho ’ang tin cˆ a . y 95% cho s ´ ˆ o ti ` ˆ en go . i ¯ diˆ
e.n thoa.i trung b`ınh h`ang th´ang c ’ua mˆ o . t sinh viˆ en. Gi ’ai T`’ u c´ ac s ´ ˆ o liˆ e.u ¯ d˜ a cho, ta c´ o n = 59; x = 41, 05; s0 = 27, 99 D ¯ ˆ
o. tin cˆa.y 1 − α = 0, 95
=1 − α = 0, 975. Tra b ’ang phˆan vi 2 . chu ’ ˆ an ta c´ o
u0,975 = 1, 96. Do ¯ d´
o ε = 1, 96. 27,99 = 7, 13. 59
x − 7, 13 = 33, 92;
x + 7, 13 = 48, 18 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y c’ua ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng l`a (33,92; 48,18). iii) Tr ’ u`’ ong h ’ o.p 3 ( σ2 ch ’ua bi´ˆet n < 30 v` a X c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an (X − m) n Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e T = T (n − 1). S0 76 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en S0 Ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (x − ε, x + ε) trong ¯ d´ o ε = tγ √n v ´’ oi l` a phˆ an vi. Student m´’
uc γ = 1 − α v´’ oi n − 1 bˆa 2 . c t ’ u. do v`a s0 l`a ¯ dˆ o. lˆe.ch tiˆeu chu ’ ˆ an ¯ di ` ˆ eu ch ’inh c ’ua m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e.
V´ı du. 4 Dioxide Sulfur v`a Oxide Nitrogen l`a c´ac h´oa ch ´ ˆ at ¯ d ’ u ’ o . c khai th´ ac t`’ u l` ong ¯ d ´ ˆ at. C´ ac ch ´ ˆ at n` ay ¯ d ’ u ’ o . c gi´ o mang ¯ di r ´ ˆ at xa, k ´ ˆ et h ’ o . p th` anh acid v` a r ’ oi tr ’’ o la . i m˘ a . t ¯ d ´ ˆ at ta . o th` anh m ’ ua acid. Ng ’ u`’ oi ta ¯ do ¯ o . ¯ a . m ¯ a
. c c ’ua Dioxide Sulfur (µg/m3) trong khu r`’ ung Bavarian c ’ua n ’ u ´’ oc D´ ¯ ’ uc. S ´ ˆ o liˆ e.u cho b ’’ oi b ’ang d ’ u ´’ oi ¯ ay: 52,7 43,9 41,7 71,5 47,6 55,1 62,2 56,5 33,4 61,8 54,3 50,0 45,3 63,4 53,9 65,5 66,6 70,0 52,4 38,6 46,1 44,4 60,7 56,4 ay ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng ¯ o . ¯ a . m ¯ a
. c trung b`ınh c ’ua Dioxide Sulsfur v ´’ oi ¯ o . tin cˆ a . y 95%. Gi ’ai Ta t´ınh ¯ d ’ u ’
o.c x = 53, 92µg/m3,
s0 = 10, 07µg/m3. D ¯ ˆ
o. tin cˆa.y 1 − α = 0, 95 = α = 0, 025 =
1 − α = 0, 975. Tra b ’ang phˆan 2 vi. student m´’ uc 0,975 bˆ a.c n − 1 = 23 ta ¯ d ’ u ’
o.c t23;0,975 = 2, 069. Do ¯ d´
o ε = 2, 069 10,07 = 4, 25. 24
x − ε = 53, 92 4, 25 = 49, 67,
x + ε = 53, 92 + 4, 25 = 58, 17 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y l`a (49,67; 58,17). Ng ’ u`’ oi ta bi ´ ˆ et ¯ d ’ u ’ o.c n ´ ˆ eu ¯ dˆ o. ¯ dˆ a.m ¯ d˘
a.c c’ua Dioxide Sulfur trong mˆo.t khu v ’u.c l´’ on h ’ on 20µg/m3 th`ı mˆ oi tr ’ u`’ ong trong khu v ’
u.c bi. ph´a hoa.i b ’’oi m ’ua acid. Qua v´ı du. n`ay c´ac nh` a khoa ho.c ¯ d˜ a t`ım ra ¯ d ’ u ’
o.c nguyˆen nhˆan r`’ung Bavarian bi. ph´a hoa.i tr ` ˆ am tro.ng n˘am 1983 l` a do m ’ ua acid . Ch´ u ´ y (X´ ac ¯ di .nh k´ ıch th ’ u ´’ oc m ~ ^ au) N ´ ˆ eu mu ´ ˆ on ¯ dˆ
o. tin cˆa.y 1 − α v`a ¯ dˆ o. ch´ınh x´ac ε ¯ da.t ’’o m´’ uc cho tr ’ u ´’ oc th`ı ta c ` ˆ an x´ ac ¯ di.nh k´ıch th ’u´’ oc n c ’ua m ˜ ˆ au. i) Tr ’ u`’ ong h ’ o . p bi ´ ˆ
et V ar(X) = σ2: T`’ u cˆ ong th ´’
uc ε = u2 σ ta suy ra γ n σ2
n = u2γ ε2 ii) Tr ’ u`’ ong h ’ o . p ch ’ ua bi ´ ˆ et σ2: 2. Ph ’ u ’ ong ph´ ap kho ’ ang tin cˆ ay 77 D ’ u.a v`a m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ e ¯ d˜ a cho (n ´ ˆ eu ch ’ ua c´ o m ˜ ˆ au th`ı ta c´ o th ’ ˆ e ti ´ ˆ en h` anh l ´ ˆ ay m ˜ ˆ au l ` ˆ an ¯ d ` ˆ au v ´’ oi k´ıch th ’ u ´’ oc n1 30) ¯ d ’ ˆ e t´ınh s02. T`’ u ¯ d´ o x´ ac ¯ di.nh ¯ d ’ u ’ o.c s02
n = u2γ ε2 K´ıch th ’ u ´’ oc m ˜ ˆ au n ph ’ai l` a s ´ ˆ o nguyˆ en. N ´ ˆ
eu khi t´ınh n theo c´ ac cˆ ong th ´’ uc trˆ en ¯ d ’ u ’ o.c gi´
a tri. khˆong nguyˆen th`ı ta l ´ ˆ ay ph ` ˆ an nguyˆ en c ’ua n´ o cˆ o.ng thˆem v´’ oi 1. " # " # σ2 s02 T ´’ uc l` a n = u2 + 1 ho˘ a u2 + 1. γ . c n = ε2 γ ε2 2.3 ’ U´’ oc l ’ u ’ o.ng t ’y lˆe. Gi ’a s ’’ u t ’ ˆ ong th ’ ˆ e ¯ d ’ u ’
o.c chia ra l`am hai loa.i ph ` ˆ an t ’’ u. T ’y lˆ e. ph ` ˆ an t ’’ u c´ o t´ınh ch ´ ˆ at A l` a p ch ’ ua bi ´ ˆ et. ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng t ’y lˆe. l`a ch ’ira kho ’ang (f1, f2) ch´’
ua p sao cho P (f1 < p < f2) = 1−α. D ’ ¯ ˆ e cho viˆ e.c gi ’ai b`ai to´an ¯ d ’ u ’ o.c ¯ d ’ on gi ’an, ta cho.n m ˜ ˆ au v ´’ oi k´ıch th ’ u ´’ oc n kh´ a l ´’ on. Go.i X l`a s ´ ˆ o ph ` ˆ an t ’’ u c´ o t´ınh ch ´ ˆ at A khi l ´ ˆ ay ng ˜ ˆ au nhiˆ en mˆ o.t ph ` ˆ an t ’’ u t`’ u t ’ ˆ ong th ’ ˆ e th`ı X l` a ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi x´ ac su ´ ˆ at X 0 1 P 1-p p
Go.i Xi (i = 1, n) l`a s ´ ˆ o ph ` ˆ an t ’’ u c´ o t´ınh ch ´ ˆ at A trong l ` ˆ an l ´ ˆ ay th ´’ u i. 1 n X Ta c´ o X = Xi ch´ınh l` a t ` ˆ an su ´ ˆ at ’ u ´’ oc l ’ u ’ o n . ng ¯ di ’ ˆ
em c ’ua p = E(X). M˘ a.t kh´ac, theo i=1 p(1 − p) ch ’ u ’ ong 2, nX c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi nhi. th´’
uc B(n, p). T`’ u ¯ d´
o E(X) = p v` a V ar(X) = . n (f − p) n Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e U = q , trong ¯ d´ o f l` a t ’y lˆ e. c´ac ph ` ˆ an t ’’ u c ’ua m ˜ ˆ au c´ o t´ınh p(1 − p) ch ´ ˆ at A. Khi n kh´ a l ´’
on th`ı U ∈ N(0, 1). Gi ’ai quy ´ ˆ et b` ai to´ an t ’ u ’ ong t ’ u. nh ’u ’’o ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng trung b`ınh, thay X b ’’
oi f , σ2 b ’’
oi f (1 − f)... ta ¯ d ’ u ’ o.c s s f (1 − f) f (1 − f) f − uγ
< p < f + n n T´ om la.i, ta x´ac ¯ di.nh ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (f1, f2) = (f − ε, f + ε), trong ¯ d´ o f l` a t ’y lˆ e. c´ac ph ` ˆ an t ’’ u c ’ua m ˜ ˆ au c´ o t´ınh ch ´ ˆ at A s f(1 − f) ε = (¯ dˆ o. ch´ınh x´ac) (4.6) n 78 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en v ´’ oi l` a phˆ an vi. chu ’ ˆ an m ´’ uc 1 − α. 2 T`’ u (4.6) ta c´ o ε n
= qf(1 − f) f (1 − f)
n = u21−α2 ε2 Ch´ u ´ y Ta c´ o th ’ ˆ e t`ım kho ’ang tin cˆ a.y c’ua p b`˘ ang c´ ach kh´ ac nh ’ u sau: T`’ u kho ’ang tin cˆ a.y c’ua p:  s s   s  p(1 p(1 p(1  − p) − p) − p) f − u    γ
< p < f + hay |f − p| < uγ n n n Gi ’ai b ´ ˆ at ph ’ u ’ ong tr`ınhn` ay ta t`ım ¯ d ’ u ’ o.c q q
nf + 0, 5u2 0, 25u2
nf + 0, 5u2 + 0, 25u2 γ −
γ − nf (1 − f ) γ
γ − nf (1 − f ) p1 = , p2 = n + u2 n + u2 γ γ Khi ¯ d´ o (p1, p2) l` a kho ’ang tin cˆ a.y c’ua p v´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 1 − α.
V´ı du. 5 Ki ’ ˆ
em tra 100 s ’an ph ’ ˆ am trong lˆ o h` ang th ´ ˆ ay c´ o 20 ph ´ ˆ e ph ’ ˆ am. i) H˜ ay ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng t ’y lˆ e. ph ´ ˆ e ph ’ ˆ am c´ o ¯ o . tin cˆ a . y 99 %. ii) N ´ ˆ eu ¯ o . ch´ınh x´
ac ε = 0, 04 th`ı ¯ o . tin cˆ a . y c ’ua ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng l` a bao nhiˆ eu? iii) N ´ ˆ eu mu ´ ˆ on c´ o ¯ o . tin cˆ a . y 99% v` a ¯ o . ch´ınh x´
ac 0,04 th`ı ph ’ai ki ’ ˆ em tra bao nhiˆ eu s ’an ph ’ ˆ am? Gi ’ai i) n = 100, f = 20 = 0.2 100 X´ et U = (f−p) 100 ∈ N(0, 1). pq Ta c´ o α 1 − α = 0, 99 =⇒ α = 0, 01 =1
= 1 0, 005 = 0, 995 2
0, 2.0, 8 0, 4
ε = u0,995 = 2, 58. = 0, 1 100 10
f1 = f − ε = 0, 2 0, 1 = 0, 1
f2 = f + ε = 0, 2 + 0, 1 = 0, 3 2. Ph ’ u ’ ong ph´ ap kho ’ ang tin cˆ ay 79 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y l`a (0, 1; 0, 3). 0, 04. 100
ii) u1−α = = 1 2 0, 2.0, 8 T`ım ¯ d ’ u ’ o.c α 1 = 0, 84 = 1 − α = 0, 68 2 Vˆ a.y ¯ dˆ o. tin cˆa.y l`a 68%.
iii)1 −α = 0, 99 = α = 0, 01 =
1 − α = 0, 995. T`ım ¯ d ’ u ’ o 2
. c u0,995 = 2, 576. Do ¯ d´ o
(2, 576)2.0, 2.0, 8 n ≈
= 6, 635.100 = 663, 5 (0, 04)2 Vˆ a.y n = 664 2.4 ’ U´’ oc l ’ u ’ o.ng ph ’u ’ong sai Gi ’a s ’’ u ¯ da.i l ’u ’o.ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en X c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an v ´’ oi ph ’ u ’
ong sai V ar(X) = σ2 ch ’ ua bi ´ ˆ
et. Cho 0 < α < 0.05. ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng ph ’u ’ong sai V ar(X) l`a ch ’i ra kho ’ang (σ2, σ2) 1 2 ch ´’
ua σ2 sao cho P (σ2 < σ2 < σ2) = 1 1 2 − α. T`’ u X lˆ a.p m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ
en WX = (X1, X2, . . . , Xn) v` a x´ et c´ ac tr ’ u`’ ong h ’ o.p a) Bi ´ ˆ
et E(X) = µ. n X (X Cho i − µ)2 . n th ´ ˆ ong kˆ e χ2 = σ2 i=1 Ta th ´ ˆ ay χ2 c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi ”khi-b`ınh ph ’ u ’ ong” v ´’ oi n bˆ a.c t ’u. do.
Cho.n α1 v`a α2 kh´a b´e sao cho α1 + α2 = α. Ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c c´ac phˆan vi. χ2 v`a χ2 α1 1−α2 th ’oa m˜ an
P (χ2 < χ2 < χ2 ) = 1 α − α (4.7) 1 1−α2 Thay bi ’ ˆ eu th ´’ uc c ’ua χ2 v` ao (4.7) v` a gi ’ai ra ta ¯ d ’ u ’ o.c P P (Xi − µ)2 (X < σ2 < i − µ)2 χ2 χ2 1−α2 α1
Cho.n α1 = α2 = α th`ı 2 P P (Xi − µ)2 (X < σ2 < i − µ)2 (4.8) χ2 χ2 1− α α 2 2 P V ´’ oi m ˜ ˆ au cu. th ’ ˆ
e wx = (x1, x2, . . . , xn), t´ınh c´ ac t ’ ˆ ong
(xi − µ)2 v`a d ’u.a v`ao (4.8) ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (σ2, σ2), trong ¯ d´ o 1 2 80 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en P(x σ2 = i − µ)2ni 1
χ2n,1−α2 P(x σ2 = i − µ)2ni 2 χ2n,α2 v ´’ oi χ2 l` a phˆ an vi v ´’ oi n bˆ a n,1− α
. ”khib`ınh ph ’ u ’ ong” m ´’ uc 1 − α . c t ’ u. do. 2 2 χ2 l` a phˆ an vi v ´’ oi n bˆ a n, α
. ”khib`ınh ph ’ u ’ ong” m ´’ uc α . c t ’ u. do. 2 2 b) Ch ’ ua bi ´ ˆ et E(X). (n − 1)S2 Cho.n th ´ ˆ ong kˆ e χ2 = σ2 Th ´ ˆ ong kˆ e n` ay c´ o phˆ an ph ´ ˆ
oi ”khib`ınh ph ’u ’ong v´’
oi n − 1 bˆa.c t ’u. do. T ’u ’ong t ’u. nh ’u trˆ en ta t`ım ¯ d ’ u ’
o.c kho ’ang tin cˆa.y (σ2, σ2) v´ 1 2 ’ oi (n − 1)s2 (n − 1)s2 σ2 = ; σ2 = 1 χ2 2 χ2
n−1,1− α n−1, α 2 2
V´ı du. 6 M´’ uc hao ph´ı nhiˆ en liˆ e.u cho mˆo.t ¯ d ’ on vi. s ’an ph ’ ˆ am l` a ¯ da . i l ’ u ’ o . ng ng ˜ ˆ au nhiˆ en o phˆ an ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an. X´ et trˆ en 25 s ’an ph ’ ˆ am ta thu ¯ d ’ u ’ o . c k ´ ˆ et qu ’a sau: X 19,5 20 20,5 ni 5 18 2 ay ’ u ´’ oc l ’ u ’ o . ng ph ’ u ’ ong sai v ´’ oi ¯ o . tin cˆ a . y 90 % trong c´ ac tr ’ u`’ ong h ’ o . p sau: i) Bi ´ ˆ et k` y vo . ng µ = 20g. ii) Ch ’ ua bi ´ ˆ et k` y vo . ng. Gi ’ai i) Bi ´ ˆ et µ = 20g. xi ni
xi − 20 (xi − 20)2 (xi − 20)2ni 19,5 5 -0,5 0,25 1,25 20 18 0 0 0 20,5 2 0,5 0,25 0,5 P n=25 1,75 α α D ¯ ˆ
o. tin cˆa.y 1 − α = 0, 9 = α = 0, 1 = = 0, 05 = 1 = 0.95 2 2 Tra b ’ang phˆ an vi. χ2 v´’ oi n = 25 bˆ a.c t ’u. do ta ¯ d ’ u ’ o.c χ2 = 14, 6; χ2 = 37, 7 25;0,05 25;0,95 3. B` ai t .ˆ ap 81 Do ¯ d´ o P(x 1, 75 σ2 = i − 20)2ni = = 0, 046 1 χ2 37, 7 25;0,95 P(x 1, 75 σ2 = i − 20)2ni = = 0, 12 2 χ2 14, 6 25;0,05 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y l`a (0, 046; 0, 12). ii) Khi ch ’ ua bi ´ ˆ et k`
y vo.ng ta t`ım s02 = 0, 0692. Tra b ’ang phˆ
an vi. khi b`ınh ph ’u ’ong v´’ oi bˆ
a.c t ’u. do n − 1 = 24. χ2 = 13, 85; χ2 = 36, 4 0,05 0,95 v` a t´ınh 24s02 24 × 0, 0692 σ2 = = = 0, 046 1 χ2 36, 4 0,95 24s02 24 × 0, 0692 σ2 = = = 0, 12 2 χ2 13, 85 0,05 Vˆ
a.y kho ’ang tin cˆa.y l`a (0, 046; 0, 12). 3. B ` AI T ˆ A . P 1. Mˆ o.t m ˜ ˆ au c´
ac tro.ng l ’u ’o.ng t ’u ’ong ´’ ung l` a 8,3; 10,6; 9,7; 8,8; 10,2 v` a 9,4 kg. X´ ac ¯ di.nh ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng khˆong chˆe.ch c’ua a) trung b`ınh c ’ua t ’ ˆ ong th ’ ˆ e, b) ph ’ u ’ ong sai c ’ua t ’ ˆ ong th ’ ˆ e. 2. Mˆ o.t m ˜ ˆ au ¯ dˆ o. ¯ do 5 ¯ d ’ u`’
ong k´ınh c ’ua qu ’a c ` ˆ au l` a 6,33; 6,37; 6,36; 6,32 v` a 6,37cm. X´ ac ¯ di.nh ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua trung b`ınh v`a ph ’u ’ong sai c’ua ¯ d ’ u`’ ong k´ınh qu ’a c ` ˆ au. 3. D ’ ¯ ˆ e x´ ac ¯ di.nh ¯ dˆ
o. ch´ınh x´ac c’ua mˆo.t chi ´ ˆ ec cˆ an ta. khˆong c´o sai s ´ ˆ o hˆ e. th ´ ˆ ong, ng ’ u`’ oi ta ti ´ ˆ en h` anh 5 l ` ˆ an cˆ an ¯ dˆ
o.c lˆa.p (c`ung mˆo.t vˆa.t), k ´ ˆ et qu ’a nh ’ u sau: 94, 1 94, 8 96, 0 95, 2 kg X´ ac ¯ di.nh ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua ph ’u ’ong sai s ´ ˆ o ¯ do trong hai tr ’ u`’ ong h ’ o.p: a) bi ´ ˆ et kh ´ ˆ oi l ’ u ’
o.ng vˆa.t cˆan l`a 95kg; b) khˆ ong bi ´ ˆ et kh ´ ˆ oi l ’ u ’ o.ng vˆa.t cˆan. 4. D ¯ ’ u`’ ong k´ınh c ’ua mˆ o.t m ˜ ˆ au ng ˜ ˆ au nhiˆ en c ’ua 200 viˆ en bi ¯ d ’ u ’ o.c s ’an xu ´ ˆ at b ’’ oi mˆ o.t m´ay trong mˆ o.t tu ` ˆ an c´
o trung b`ınh 20,9mm v` a ¯ dˆ o. lˆe.ch tiˆeu chu ’ ˆ an 1,07mm. ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng trung b`ınh ¯ d ’ u`’ ong k´ınh c ’ua viˆ en bi v ´’ oi ¯ dˆ
o. tin cˆa.y (a) 95%, (b) 99%. 82 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en 5. D ’ ¯ ˆ e kh ’ao s´ at s ´’ uc b ` ˆ
en chi.u l ’u.c c’ua mˆo.t loa.i ´ ˆ ong cˆ ong nghiˆ e.p ng ’u`’oi ta ti ´ ˆ en h` anh ¯ do 9 ´ ˆ ong v` a thu ¯ d ’ u ’ o.c c´ac s ´ ˆ o liˆ e.u sau 4500 6500 5000 5200 4800 4900 5125 6200 5375 T`’ u kinh nghiˆ e.m ngh ` ˆ e nghiˆ e.p ng ’u`’oi ta bi ´ ˆ et r` ˘ ang s ´’ uc b ` ˆ en ¯ d´ o c´ o phˆ an ph ´ ˆ oi chu ’ ˆ an v ´’ oi ¯ dˆ
o. lˆe.ch chu ’ˆan σ = 300. X´ac ¯
di.nh kho ’ang tin cˆa.y 95% cho s´’ uc b ` ˆ en trung b`ınh c ’ua loa.i ´ ˆ ong trˆ en.
6. Ta.i mˆo.t v`ung r`’ung nguyˆen sinh, ng ’u`’oi ta ¯ deo v` ong cho 1000 con chim. Sau mˆ o.t th`’ oi gian, b ´ ˘ at la.i 200 con th`ı th ´ ˆ ay c´ o 40 con c´ o ¯ deo v` ong. Th ’’ u ’ u ´’ oc l ’ u ’ o.ng s ´ ˆ o chim trong v` ung r`’ ung ¯ d´ o v ´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 99%. 7. Bi ´ ˆ et t ’y lˆ e. n ’ay m ` ˆ am c ’ua mˆ o.t loa.i ha.t gi ´ ˆ ong l` a 0,9. V ´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 0,95, n ´ ˆ eu ta mu ´ ˆ on ¯ dˆ
o. d`ai kho ’ang tin cˆa.y c’ua t ’y lˆe. n ’ay m ` ˆ am khˆ ong v ’ u ’ o.t qu´a 0,02 th`ı c ` ˆ an ph ’ai gieo bao nhiˆ eu ha.t? 8. K ´ ˆ et qu ’a quan s´ at v ` ˆ e h` am l ’ u ’
o.ng vitamine C c’ua mˆo.t loa.i tr´ai cˆay cho ’’o b ’ang sau: H` am l ’ u ’ o.ng vitamine C (%) S ´ ˆ o tr´ ai 6 7 5 7 8 10 8 9 20 9 10 35 10 11 25 11 12 5 a) H˜ ay ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng h`am l ’u ’o.ng vitamine C trung b`ınh trong mˆo.t tr´ai v´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 95%. b) Qui ’ u ´’ oc nh ˜’ ung tr´ ai c´ o h` am l ’ u ’
o.ng vitamine C trˆen 10% l`a tr´ai loa.i A. ’ U ´’ oc l ’ u ’ o.ng t ’y lˆ e. tr´ai loa.i A v´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 90%. c) Mu ´ ˆ on ¯ dˆ
o. ch´ınh x´ac khi ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng h`am l ’u ’o.ng vitamine C trung b`ınh l`a 0,1 v`a ¯ dˆ
o. ch´ınh x´ac khi ’u´’ oc l ’ u ’
o.ng t ’y lˆe. tr´ai loa.i A l`a 5% v´’ oi c` ung ¯ dˆ o. tin cˆa.y 95% th`ı c ` ˆ an quan s´ at thˆ em bao nhiˆ eu tr´ ai n ˜’ ua? A 9. D ¯ o ¯ d ’ u`’
ong k´ınh c ’ua 100 chi ti ´ ˆ et m´ ay do mˆ
o.t phˆan x ’u ’’ong s ’an xu ´ ˆ at, ta ¯ d ’ u ’ o.c k ´ ˆ et qu ’a cho ’’ o b ’ang sau: D ¯ ’ u`’ ong k´ınh (mm) S ´ ˆ o chi ti ´ ˆ et m´ ay 9,85 8 9,90 12 9,95 20 10,00 30 10,05 14 10,10 10 10,15 6 3. B` ai t .ˆ ap 83 Theo qui ¯ di.nh, nh˜’ ung chi ti ´ ˆ et c´ o ¯ d ’ u`’ ong k´ınh t`’ u 9, 9mm ¯ d ´ ˆ en 10, 1mm l` a nh ˜’ ung chi ti ´ ˆ et ¯ da.t tiˆeu chu ’ ˆ an k˜ y thuˆ a.t. a) ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng t ’y lˆe. v`a ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng trung b`ınh ¯ d ’ u`’ ong k´ınh c ’ua nh ˜’ ung chi ti ´ ˆ et ¯ da.t tiˆeu chu ’ ˆ an v ´’ oi c` ung ¯ dˆ o. tin cˆa.y 95%? b) D ’ ¯ ˆ e ¯ dˆ
o. ch´ınh x´ac khi ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng ¯ d ’ u`’
ong k´ınh trung b`ınh c ’ua nh ˜’ ung chi ti ´ ˆ et ¯ da.t tiˆ eu chu ’ ˆ an l` a 0, 02mm v` a ¯ dˆ
o. ch´ınh x´ac khi ’u´’ oc l ’ u ’ o.ng t ’y lˆe. chi ti ´ ˆ et ¯ da.t tiˆeu chu ’ ˆ an l` a 5% v ´’ oi c` ung ¯ dˆ o. tin cˆa.y 99% th`ı c ` ˆ an ¯ do thˆ em ´ıt nh ´ ˆ at bao nhiˆ eu chi ti ´ ˆ et n ˜’ ua? 10. D ¯ ˆ
o. d`ai c’ua b ’an kim loa.i tuˆan theo luˆa.t chu ’ ˆ an. D ¯ o 10 b ’an kim loa.i ¯ d´ o ta thu ¯ d ’ u ’ o.c s ´ ˆ o liˆ e.u sau: 4, 1 3, 9 4, 7 4, 4 4, 0 3, 8 4, 4 4, 2 4, 4 5, 0 H˜ ay x´ ac ¯ di.nh a) Kho ’ang tin cˆ a.y 90% cho ¯ dˆ o. d`ai trung b`ınh trˆen; b) Kho ’ang tin cˆ ajy 95% cho ph ’ u ’ ong sai c ’ua ¯ dˆ o. d`ai ¯ d´ o. 11. Ng ’ u`’ oi ta ¯ do chi ` ˆ eu sˆ au c ’ua bi ’ ˆ en, sai lˆ e.ch ng ˜ ˆ au nhiˆ en ¯ d ’ u ’ o.c gi ’a thi ´ ˆ et phˆ an ph ´ ˆ oi theo qui luˆ a.t chu ’ˆan v´’ oi ¯ dˆ o. lˆe.ch tiˆeu chu ’ ˆ an l` a 20m. C ` ˆ an ¯ do bao nhiˆ eu l ` ˆ an ¯ d ’ ˆ e x´ ac ¯ di.nh chi ` ˆ eu sˆ au c ’ua bi ’ ˆ en v ´’ oi sai lˆ
e.ch khˆong qu´a 15m v`a ¯ dˆ o. tin cˆa.y ¯ da.t ¯ d ’ u ’ o.c 95%? 12. Theo d˜ oi s ´ ˆ o h` ang b´ an ¯ d ’ u ’
o.c trong mˆo.t ng`ay ’’o mˆo.t c ’’ua h`ang, ta ¯ d ’ u ’ o.c k ´ ˆ et qu ’a ghi ’’o b ’ang sau: S ´ ˆ o h` ang b´ an ¯ d ’ u ’ o.c (kg/ng`ay) S ´ ˆ o ng` ay 1900 1950 2 1950 2000 10 2000 2050 8 2050 2100 5 H˜ ay ’ u ´’ oc l ’ u ’
o.ng ph ’u ’ong sai c’ua l ’u ’o.ng h`ang b´an ¯ d ’ u ’ o.c m ˜ ˆ oi ng` ay v ´’ oi ¯ dˆ o. tin cˆa.y 95%? (cho bi ´ ˆ et α1 = α2). 2 TR ’ A L `’ OI B ` AI T ˆ A . P
1. a) 9, 5kg, b) 0, 74kg2
2. x = 6, 35cm, s2 = 0, 00055cm2. 3. a) Trung b`ınh kh ´ ˆ oi l ’ u ’
o.ng m = 95kg. ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua ph ’u ’ong sai l`a 1 n X 1 5 X (xi − m)2 =
(xi − 95)2 = 0, 41 n 5 i=1 i=1 1 n X 1 5 X b) X = xi = xi = 95, 5 n 5 i=1 i=1 84 Ch ’ u ’ ong 4. ’ U ´’ oc l ’ u ’ ong tham s ´ ˆ o c ’ua ¯ da.i l ’ u ’ ong ng ˜ ˆ au nhiˆ en ’ U ´’ oc l ’ u ’
o.ng khˆong chˆe.ch c’ua ph ’u ’ong sai l`a 1 n X 1 5 X s2 = (xi − X)2 =
(xi − 95, 5)2 = 0, 7rff n − 1 4 i=1 i=1
4. (a) 20, 9 ± 0, 148mm, (b) 20, 9 ± 0, 195mm.
5. (5092, 89 ; 5484, 89).
6. 0, 1271 < p < 0, 2729 T ’ ˆ ong s ´ ˆ o chim trong v` ung r`’ ung n` ˘
am trong kho ’ang ( 1000 , 1000 ) 0,2729 0,1271 q
7. 2 × 1, 96 0,9×0,1 < 0, 02. Gi ’ai b ´ ˆ at ph ’ u ’ ong tr`ınh ta c´ o n > 3457. n
8. a) 9, 06; 9, 54), c) 467 tr´ ai.
9. a) (0, 792 < p < 0, 928); (9, 982 < m < 10, 006). b) 221.
10. a) (4, 09 ; 4, 49), b) (0, 064 ; 0, 456). 11. 7 l ` ˆ an.
12. (1253, 8 < σ2 < 3983, 8).