Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức và việc phát huy tính năng động chủ quan của ý thức trong quá trình phát triển của bản thân | Tiểu luận môn Triết học Mác – Lênin

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP. HCM
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ 
MÔN HỌC: TRIT HỌC MC - LÊNIN
TIỂU LUẬN CUỐI KỲ
MỐI QUAN HỆ BIỆN CHỨNG GIỮA VẬT CHẤT VỚI Ý THỨC VÀ
VẬN DỤNG MỐI QUAN HỆ NÀY ĐỂ TÌM HIỂU CÔNG CUỘC ĐỔI
MỚI Ở NƯỚC TA HIỆN NAY
GVHD: TS. Nguyn Th Quyt Nhóm thực hiện: 9 SVTH: 1. Trương Gia Huy 23116060
2. Nguyn Lâm Khang 23116066
3. Nguyn Nhật Tâm Nguyên 23116081 4. Nguyn Gia Quân 23116091
5.Trần Chấn Quốc 23116092 Mã lớp học: LLCT130105_22_1_04CLC
Thành phố Hồ Chí Minh, Tháng 12 năm 2023 LỜI CẢM ƠN
Chúng em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đn Cô Nguyn Th Quyt,
người đã đồng hành cùng chúng em trong suốt quá trình nghiên cứu và vit bài tiểu
luận này. Tiểu luận không chỉ là một công trình nghiên cứu khoa học nhỏ mà còn
là một thử thách lớn đối với chúng em, những sinh viên trẻ đầy nhiệt huyt và khao
khát học hỏi. Chúng em xin bày tỏ lòng bit ơn chân thành và sâu sắc đn Cô
Nguyn Th Quyt vì những tri thức và tâm huyt mà Cô đã dành để truyền đạt cho
chúng em. Nhờ sự hướng dẫn và giúp đỡ tận tình của Cô, chúng em đã có cơ hội
tip cận với những kin thức quý báu và phương pháp nghiên cứu hữu ích. Cô đã
không ngừng truyền cảm hứng và khích lệ chúng em trong quá trình vit bài tiểu
luận này, giúp chúng em vượt qua những khó khăn và tự tin hơn trong việc thể
hiện ý tưởng và quan điểm của mình.
Thành công luôn đi kèm với nỗ lực và sự cống hin và nhóm chúng em đã dành
nhiều thời gian để nghiên cứu và tìm hiểu về "Quan điểm của triết học Mác-Lênin
về mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức và việc phát huy tính năng động
chủ quan của ý thức trong quá trình phát triển của bản thân". Trong quá trình này,
chúng em đã đối mặt với không ít khó khăn và thử thách. Nhưng nhờ có sự hỗ trợ
và chỉ dẫn từ Cô, chúng em đã vượt qua mọi trở ngại và hoàn thành tiểu luận một
cách tự tin và chính xác. Chúng em cũng nhận thức rằng việc vit tiểu luận là một
quá trình học tập và rèn luyện kỹ năng. Mặc dù chúng em đã cố gắng áp dụng
những kin thức đã học được trong học kỳ qua, nhưng chúng em cũng không tránh
khỏi những thiu sót và hạn ch. Chúng em rất mong nhận được sự nhận xét, ý
kin đóng góp và phê bình từ phía Cô để bài tiểu luận có thể được hoàn thiện hơn.
Sự đánh giá và góp ý từ Cô sẽ giúp chúng em hiểu rõ hơn về những điểm cần cải
thiện và phát triển kỹ năng nghiên cứu của mình.
Chúng em cũng xin gửi lời cảm ơn đn bạn bè và anh ch đã tận tình chỉ bảo
chúng em trong quá trình hoàn thành bài tiểu luận. Sự chia sẻ kinh nghiệm và kin
thức thực t từ phía các bạn đã giúp chúng em nắm bắt tốt hơn các khía cạnh thực
tin của đề tài và đi sâu vào nội dung của nó.
Một lần nữa, chúng em xin chân thành cảm ơn Cô vì đã truyền dạy và trang b
cho chúng em những kin thức cần thit để phục vụ cho môn học cũng như chuẩn
b cho cuộc sống sau này. Cô đã không chỉ là người giảng dạy mà còn là người
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................
Điểm: .......................................................................................................................... ....... Kí tên
TS. Nguyễn Thị Quyết MỤC LỤC
MỞ ĐẦU………………………………………………………………………………….1
CHƯƠNG 1: MỐI QUAN HỆ BIỆN CHỨNG GIỮA VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC…….2
1.1 Khái niệm và các nội dung cơ bản của vật chất ………………………………………2
1.2 Khái niệm và các nội dung cơ bản của ý thức ………………………………………… 3
1.3 Nội dung của mối quan hệ giữa vật chất và ý thức……………………………………4
1.4 Ý nghĩa phương pháp luận…………………………………………………………… 5
CHƯƠNG 2 : VẬN DỤNG MỐI QUAN HỆ GIỮA VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC ĐỂ
TÌM HIỂU CÔNG CUỘC ĐỔI MỚI NƯỚC TA……………………………………… 7
2.1 Giáo dục và đào tạo……………………………………………………………………7
2.2 Y t và công nghệ y học ………………………………………………………………7
2.3 Nghệ thuật và văn hóa…………………………………………………………………8
2.4 Kinh doanh và tiêu dùng ……………………………………………………………… 8
2.5 Chính tr và xã hội …………………………………………………………………….9
KT LUẬN……………………………………………………………………………...11
TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………………… 13 1 CHƯƠNG 1
MỐI QUAN HỆ GIỮA VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC
1.1 Khái niệm và các nội dung cơ bản của vật chất
Trong suốt quá trình phát triển của lch sử trit học, thì đã có vô số các khái
niệm về vật chất được cái trường phái trit học đnh nghĩa. Và sau cùng thì chủ
nghĩa Mác-Lenin đã đưa một khái niệm hoàn chỉnh mà cho đn tận thời đại phát
triển ngày nay thì các nhà khoa học vẫn coi là một đnh nghĩa vô cùng kinh điển
của nền trit học th giới. Đnh nghĩa về vật chất của trit học Mác-Lenin như sau:
“Vật chất là một phạm trù trit học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại
cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản
ánh, và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”.
VD: Một số ví dụ về vật chất như là toàn bộ các vật thể xung quanh ta như cây
bút, cuốn tập,...., tri thức của mỗi người, các quy luật,......... Và vật chất theo chủ
nghĩa Mác-Lenin bao gồm các nội dung cơ bản sau đây:
Thứ nhất, vật chất là thực tại khách quan- cái tồn tại hiện thực bên ngoài ý thức
và không lệ thuộc vào ý thức. Tính khách quan được hiểu là tính độc lập, không
phụ thuộc vào ý thức của con người. Vật chất là những thực thể và hiện thực mà
con người có thể cầm nắm hoặc cảm nhận được chứ không phải thứ vô hình, và cái
thực thể hay hiện thực này mang tính khách quan chứ không phair chủ quan. Như
vậy, mọi sự vật hiện tượng từ vi mô đn vĩ mô dù tồn tại ở đâu vẫn luôn mang tính
khách quan, không phụ thuộc vào ý thức của con người đều thuộc phạm trù vật
chất theo quan niệm trit học.
VD: Quy luật bất thành văn đó là mặt trời luôn mọc ở phía đông và lặn ở phía
tây. Và nu bạn muốn mặt trời mọc ở phía tây và lặn ở phía đông thì điều đó hoàn
toàn không thể xảy ra vì mặt trời là vật chất mang tính khách quan và nó không
bao giờ phụ thuộc vào ý thức của bạn.
Thứ hai, vật chất là cái mà khi tác động vào các giác quan con người thì đem lại
cho con người cảm giác tức là các vật chất đều tồn tại dưới dạng các thực thể tác 2
cầu của con người. Ngôn ngữ đóng vai trò quan trọng trong việc giao tip và
truyền đạt nội dung ý thức từ th hệ này sang th hệ khác. Ngôn ngữ là vỏ bọc của
ý thức, là một hình thức vật chất nhân tạo để thể hiện và lưu trữ nội dung ý thức.
Các nội dung cơ bản của ý thức:
Thứ nhất, ý thức là sự phản ảnh của vật chất tức là ý thức là cái phản ảnh, còn
vật chất là cái được phản ánh.
Thứ hai, ý thức là hình ảnh chủ quan của th giới khách quan tức ý thức là cái
sự vật hiện tượng được ghi lại bằng hình ảnh, trí nhớ chứ không phải là bản thân sự
vật, hiện tượng đó. Các sự vật, hiện tượng sẽ được di chuyển vào não bộ và sẽ
được cải bin phù hợp với khả năng nhận thực của các chủ thể. Các chủ thể khác
nhau sẽ có mức độ cải bin khác nhau.
Thứ ba, ý thức có sự phản ánh tích cực, chủ động, sáng tạo. Không phải sự vật,
hiện tượng như th nào thì phản ánh của bộ não của chúng ta đúng như th.
VD: Với cùng một người giáo viên giảng bài, thì mỗi học sinh sẽ lại một cách
hiểu khác nhau, không học sinh nào giống học sinh nào.
1.3 Nội dung của mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức luôn là “Vấn đề cơ bản lớn của mọi trit
học, đặc biệt là của trit học hiện đại”. Và mỗi trường phái trit học khác nhau sẽ
đưa ra các luận điểm khác nhau về mối quan hệ ấy. Và theo trit học Mac-Lenin đã
đưa ra luận điểm rằng: “Vật chất và ý thức có mối quan hệ biện chứng, trong đó
vật chất quyt đnh ý thức, còn ý thức tác động tích cực trở lại vật chất”.
* Vật chất quyết định ý thức
Đối với luận điểm thì chúng ta sẽ có 1 số khía cạnh sau đây:
Thứ nhất, vật chất quyt đnh nguồn gốc của ý thức do ý thức xuất hiện cùng
với sự xuất hiện của loài người mà con người lại là kt quả của quá trình tin hóa
lâu dài. Và các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng giới tự nhiên có trước con người nên từ đó. 4
Ta cũng có thể cho rằng vật chất có trước và nó cũng sẽ quyt đnh nguồn gốc của ý thức.
Thứ hai, vật chất quyt đnh nội dung cúa ý thức. Ta có thể thấy được th giới
khách quan đa phần đều là hoạt động thực tin có tính xã hội- lch sử và đây là yu
tố tiên quyt nội dung phản ánh của ý thức. Ý thức suy cho cùng cũng là chụp lại
th giới khách quan nên đây cũng là thành phần cấu thành nên luận điểm trên.
Thứ ba, vật chất quyt đnh bản chất của ý thức. Thực tin là hoạt động vật chất
có tính cải bin th giới và là cơ sở của ý thức hình thành nên. Và ý thức không
phải như cái máy ảnh vô tri chỉ bit chụp lại mà nó còn có sự sáng tạo lẫn các phản
ánh tích cực. Và hai yu tố đó giúp hình thành nên luận điểm trên.
Thứ tư, vật chất quyt đnh sự vận động, phát triển của ý thức mọi sự tồn tại và
phát triển của ý thức đều gắn liền với quá trình bin đổi vật chất; vật chất thay đổi
thì sớm muộn gì thì ý thức cũng phải thay đổi và thích nghi theo các sự đổi mới ấy.
* Ý thức có tính độc lập tương đối và tác động trở lại vật chất
Thứ nhất, tính độc lập tương đối của ý thức tức là sự phản ánh th giới vật chất
vào trong đầu óc con người, do vật chất sinh ra, nhưng khi xuất thông tin ra thì mỗi người mỗi khác nhau.
Thứ hai, sự tác động cúa ý thức đối với vật chất phải thông qua hoạt động thực
tin của con người. Nu có ý thức mà không có các hoạt động thực tin thì không
thể bin đổi các suy nghĩ thành hiện thực được. Vì vậy, ý thức phải đi chung với đi
chung với thực tin thì mới có thể làm bin đổi những điều kiện, hoàn cảnh vật
chất phục vụ cho chính chúng ta.
Thứ ba, vai trò của ý thức thể hiện ở chỗ chỉ đạo hoạt động của con người, nó
quyt đnh hành động đúng hay sai, thành công hay thất bại góp phần hình thành
nên những đnh hướng tốt cho con người và xã hội.
1.4 Ý nghĩa phương pháp luận
Từ mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trong trit học Mac-Lenin thì chúng ta
có thể rút ra các nguyên tắc phương pháp luận là tôn trọng tính khách quan kt hợp với 6 CHƯƠNG 2
VẬN DỤNG MỐI QUAN HỆ GIỮA VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC ĐỂ TÌM HIỂU
CÔNG CUỘC ĐỔI MỚI NƯỚC TA
2.1 Giáo dục và Đào tạo:
Sự phát triển của công nghệ giúp nền giáo dục ngày càng phát triển vượt bậc đạt
nhiều thành tựu to lớn, không chỉ th tạo cơ hội để học sinh – sinh viên ngày càng
có cơ hội tip cận các bài luận khoa học, những sản phẩm được ch tạo ra nhờ sự
sáng tạo của mỗi người, giải quyt được các vấn đề học tập cho những người có
hoàn cảnh đi lại đn trường khó khăn. Việc sử dụng máy tính và Internet trong việc
giảng dạy đã nâng cao chất lượng giảng dạy, tạo điều kiện cho học sinh học và trao
đổi trực tuyn với người giảng dạy, hỗ trợ cho học sinh – sinh viên thành thạo các
thao tác và các bước để sử dụng các ứng dụng trên máy tính để hỗ trợ cho công tác
giáo dục và đào tạo, không chỉ là vật chất mà còn tác động sâu sắc đn cách học và
tư duy của học viên, nâng cao tính sáng tạo và sự nhanh nhạy trước các thit b
công nghệ cao đòi hỏi trình độ học vấn sử dụng. Bên cạnh đó, sự thay đổi trong
phương pháp giảng dạy và nội dung học sẽ ảnh hưởng đn thái độ học tập của
chúng ta, và sự hiểu bit về công nghệ.
2.2 Y tế và Công nghệ Y học:
Công nghệ y học như máy móc hình ảnh, robot phẫu thuật, và dữ liệu y t số
đang thay đổi cả quá trình chẩn đoán và điều tr bệnh tật, những phương pháp hiện
đại đang được phát triển rộng rãi nhằm tăng khả năng thành công các ca phẫu thuật
điều tr, các thit b theo dõi tình trạng sức khỏe của con người ngày càng chính
xác về các thông số trong cơ thể của con người, không chỉ th các cơ sở trạm y t
được trang b trang thit b hiện đại phục vụ cho người dân đa phương, người lao
động tại khu vực, các thực tập sinh ngày càng có cơ hội tip cận các máy móc y t,
các phương pháp điều tr mới để tăng tỉ lệ thành công cao hơn. Đồng thời, sự hiểu
bit của bệnh nhân về tình trạng sức khỏe và quan hệ bác sĩ-bệnh nhân cũng đang
thay đổi, những kin thức cơ bản về các loại bệnh tật và phòng tránh, các phương 7
pháp sơ cứu ngày càng tuyên truyền rộng rãi, không chỉ th người dân ngày càng
có khả năng tìm hiểu nhiều hơn về sức khỏe để phát triển một cuộc sống đẹp và
khỏe mạnh, các loại thuốc và thực phẩm bổ sung sức khỏe giúp cho con người có
thể tìm hiểu và sử dụng đúng với mục đích nhu cầu cần thit cho cơ thể của mình.
2.3 Nghệ thuật và Văn hóa:
Sự phát triển của công nghệ và phương tiện truyền thông đã tạo ra cơ hội mới
trong lĩnh vực nghệ thuật và văn hóa, những nghệ sĩ có thể học hỏi từ những người
trong và ngoài nước, không chỉ th sự ra đời của truyền thông là một bước phát
triển mạnh mẽ trong lĩnh vực nghệ thuật, giúp cho nền nghệ thuật nước nhà được
lan tỏa ra khắp th giới. Nghệ sĩ và nhà văn sử dụng công nghệ để sáng tạo và phổ
bin tác phẩm của họ, khán giả sử dụng công nghệ để tương tác với nghệ thuật và
thể hiện ý kin cá nhân. Những văn hóa về phong tục tạp quán ngày càng được
phát triển rộng rãi không chỉ tại đa phương, những phong tục đấy được phát triển
lan rộng trong cả nước và ngoài nước, những vùng dân tộc thiểu số, vùng miền
được phổ bin rộng rãi hơn về phong tục của họ, những tinh hoa ẩm thực vùng
miền, các buổi biểu din đặc trưng của mỗi dân tộc. Sư đa dạng về văn hóa vùng
miền và cả đất nước Việt Nam ta giúp cho con người Việt Nam và những người du
khách, người tìm hiểu về văn hóa Việt Nam ngày càng hiểu rõ hơn về chính đất
nước này có những điều gì mang lại những tài liệu ghi chép được mang về nghiên
cứu về văn hóa đất nước.
2.4 Kinh Doanh và Tiêu Dùng:
Trong lĩnh vực kinh doanh, sự phát triển của công nghệ thông tin đã thay đổi
cách doanh nghiệp tương tác với khách hàng, quản lý hoạt động kinh doanh, quản
lí nhân sự, bên cạnh đó họ lại tạo ngày càng tạo cơ hội cho những người có đam
mê tìm hiểu về kinh doanh, sáng tạo ra những sản phẩm mang tính vượt bậc và cải
thiện các sản phẩm cũ và nhận các thông tin phản hồi từ người tiêu dùng. Trong đó
hành vi và sở thích của khách hàng cũng đang được đnh hình bởi các xu hướng và
ảnh hưởng từ xã hội thông qua phương tiện truyền thông và mạng xã hội, vì sự
chúng ta nghĩ về và tương tác với th giới (ý thức). Ngược lại, nhận thức và giá tr
của chúng ta cũng có thể tác động đn cách chúng ta tạo ra và sử dụng vật chất. 9
Đa Dạng và Phong Phú:
Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là đa dạng và phong phú. Nó không chỉ
giới hạn trong các lĩnh vực truyền thống như trit học mà còn xuất hiện trong nhiều
khía cạnh của cuộc sống hàng ngày, từ công nghiệp và giáo dục đn nghệ thuật và giải trí.
Ứng Dụng Thực Tế:
Hiểu rõ mối quan hệ giữa vật chất và ý thức giúp chúng ta áp dụng trit lý vào
thực t. Điều này có thể hỗ trợ trong việc phát triển chính sách xã hội, quản lý
nguồn lực, và tạo ra các giải pháp có ý thức về môi trường và xã hội.
Thách Thức Triết Học và Xã Hội:
Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức đặt ra những thách thức lớn cho trit học và
xã hội. Nó thường thách thức các quan điểm đơn giản và đưa ra câu hỏi về bản chất
của hiện thực và cách chúng ta hiểu về nó.
Phản Ánh Sự Phát Triển Của Xã Hội:
Sự phát triển của xã hội thường được phản ánh thông qua mối quan hệ giữa vật
chất và ý thức. Các tin bộ công nghệ, sự thay đổi trong giáo dục, và cách thức
chúng ta tương tác xã hội là kt quả của sự tương tác này.
Tóm lại, mối quan hệ giữa vật chất và ý thức không chỉ là một khía cạnh lý
thuyt, mà còn là một yu tố quan trọng trong việc hiểu và giải quyt các vấn đề
trong th giới thực. Nó cung cấp cho chúng ta góc nhìn đa chiều và phức tạp về sự
tương tác giữa th giới vật chất và nội tâm tư duy của con người. 10 KT LUẬN
Vật chất được hiểu là một phạm trù trit học dùng để chỉ thực tại khách quan
được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại;
chụp lại; phản ánh và không lệ thuộc vào cảm giác. Lênin đòi hỏi phân biệt vật
chất với với tư cách là một phạm trù trit học, nó chỉ ra tất cả những gì tác động
đn ý thức của chúng ta, giúp hiểu bit các hiện tượng. Vật chất là hiện thực khách
quan, tồn tại bên ngoài không phụ thuộc vào cảm giác, ý thức của con người.
Bên cạnh vật chất, ý thức là kt quả của quá trình phát triển tự nhiên và lch sử
xã hội. Ý thức mang bản chất là hình ảnh chủ quan của th giới khách quan, chính
là sự phản ánh tích cực, tự giác, chủ động th giới khách quan và bộ não con người
thông qua hoạt động thực tin. Thường thì sự tác động của ý thức đối với vật chất
sẽ din ra theo hai hướng:
- Tích cực: Khi phản ánh đúng đắn hiện thực, ý thức sẽ tác động lực thúc đẩy
vật chất phát triển, khi ấy những hành động được ý thức tác động vào sẽ có xu
hướng làm những điều tốt hơn khi ta nhận ra những chuyện xảy ram ang những lợi ích tốt đẹp.
- Tiêu cực: Khi phản ánh sai lệch hiện thực, ý thức có thể kìm hãm sự phát
triển của vật chất. Vì những phản ánh sai lệch hiện thực ấy dẫn đn những hành
động, suy nghĩ không tốt, ảnh hưởng đn quá trình và kt quả.
Qua đó, để khắc phục được bệnh chủ quan duy ý chí; bệnh bảo thủ, trì trệ, thái
độ tiêu cực... đặc biệt là trong quá trình đổi mới hiện nay. Cần mở rộng tip thu
những kin thức bên ngoài và chọn lọc một cách chính xác để đưa ra các hành
động tip theo phù hợp với những công việc hoặc những điều xoay quanh cuộc sống hàng ngày chúng ta.
- Con người muốn ngày càng phát triển, tài năng, xã hội ngày càng phát triển thì
mới phải luôn chủ động, phát huy khả năng của mình trong việc tìm tòi, sáng tạo
cái mới, bên cạnh đó, con người phải thường xuyên rèn luyện, tu dưỡng, nâng cao
năng lực và không bao giờ bỏ cuộc giữa chừng. 12 TÀI LIỆU THAM KHẢO
+ Trang 118-182, Giáo Trình Trit Học Mác-Lênin (Dành cho bậc đại học hệ
không chuyên lý luận chính tr), Nhà xuất bản Chính tr Quốc gia Sự thật)
+ Phân tích mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trong trit học, Công ty Luật Minh
Khuê https://luatminhkhue.vn/moi-quan-he-bien-chung-giua-vat-chat-va-y- thuc.aspx
+ Vật Chất Và Ý Thức - Trit Học Mác-Lênin, Người Ngoài Hành Lang
https://www.youtube.com/watch?v=nlmtgzotDBc
+ Nguồn gốc tự nhiên của ý thức https://toploigiai.vn/nguon-goc-tu-nhien-cua-y- thuc-la-gi
+ Nguồn gốc xã hội của ý thức https://accgroup.vn/nguon-goc-xa-hoi-cua-y-thuc
+ Kt luận https://luathungson.vn/moi-quan-he-giua-vat-chat-va-y-thuc.html/amp 13