MỐI QUAN HỆ GIỮA LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT VÀ QUAN HỆ SẢN XUẤT

MỐI QUAN HỆ GIỮA LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT VÀ QUAN HỆ SẢN XUẤT
* Phương thức sản xuất:
Phương thức sản xuất là cách thức con người thực hiện quá trình sản
xuất vật chất ở những giai đoạn lịch sử nhất định của xã hội loài người.
1. Lực lượng sản xuất:
*Khái niệm: Lực lượng sản xuất biểu hiện mối quan hệ giữa con người
với tự nhiên, nói lên năng lực thực tế của con người trong quá trình sản
xuất tạo ra của cải vật chất cho xã hội bảo đảm nhu cầu của con người.
Lực lượng sản xuất bao gồm:
• Người lao động: Là người tham gia vào quá trình sản xuất và là chủ thể
sáng tạo; đồng thời là chủ thể tiêu dùng của mọi của cải vật chất xã hội.
Là nguồn nhân lực cơ bản, vô tận và đặc biệt của sản xuất. NLĐ bao gồm
yếu tố: Thể lực, Trí lực.
Trí lực: là nói về sự thông minh, sự nhanh nhạy, tài năng. .
Thể lực: là nói về sức khoẻ, sự cứng rắn…
Tư liệu sản xuất: là phần giới tự nhiên tham gia vào quá trình sản xuất vật
chất. Trong TLSX bao gồm đối tượng lao động và tư liệu lao động.
- Đối tượng lao động: Là những vật nhằm súc tác bằng các công cụ lao
động trong quá trình sản xuất vật chất.
- Tư liệu lao động: là phần của giới tự nhiên tham gia vào quá trình sản
xuất vật chất. Gồm công cụ lao động và phương tiện lao động.
* Phương tiện lao động: là những vật hỗ trợ con người vận chuyển, bảo
quản trong quá trình sản xuất vật chất.
* Công cụ lao động: là những vật đóng vai trò “trung gian” "truyền dẫn”
sức của người lao động vào những vật chất khác trong quá trình sản xuất vật chất.
• Trong các yếu tố cấu thành lực lượng sản xuất, người lao động là nhân
tố hàng đầu giữ vai trò quyết định, bởi vì người lao động là chủ thể sáng
tạo và sử dụng công cụ lao động. Suy đến cùng, tư liệu sản xuất chỉ là sản
phẩm lao động của con người. Còn với người lao động, công cụ lao động
là yếu tố năng động, cách mạng.Công cụ lao động là sức mạnh của tri
thức được vật chất hóa có tác dụng nối dài bàn tay người và nhân lên sức mạnh của con người.
• Đó là nguyên nhân sâu xa của mọi biến đổi xã hội. Trình độ phát triển
của công cụ lao động là thước đo trình độ chinh phục tự nhiên của con
người, là tiêu chuẩn phân biệt các thời đại kinh tế trong lịch sử. Suy đến
cùng, những thành tựu công cụ lao động là do trí tuệ, sự sáng tạo của con
người. Vì vậy, nếu muốn phát huy nhân tố con người (NGƯỜI LAO
ĐỘNG), cần tập trung phát triển về thể lực và trí lực.
=> Người lao động giữ vai trò quyết định và công cụ lao động giữ vai trò
cách mạng .Trong bất cứ một xã hội nào để có thể tạo ra của cải, vật chất
không chỉ có yếu tố người lao động mà còn phải kết hợp thêm cả tư liệu
sản xuất nữa. Bởi lẽ nếu không có các công cụ lao động phục vụ cho quá
trình lao động thì con người sẽ không thể tác động được lên đối tượng lao
động để tạo ra của cải vật chất.
❖ Lênin viết: “ Lực lượng sản xuất hàng đầu của toàn nhân loại
là công nhân, là người lao động”.
2. Quan hệ sản xuất:
Quan hệ sản xuất chính là mối quan hệ giữa người với người trong
quá trình sản xuất ra của cải, vật chất.
- QHSX do con người tạo ra, song nó được hình thành một cách
khách quan không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người.
- QHSX mang tính ổn định tương đối trong bản chất XH và tính phong
phú đa dạng trong hình thức biếu hiện.
- QHSX gồm ba mặt và vai trò của chúng:
+ Quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất: Là quan hệ xuất phát, cơ
bản, trung tâm của quan hệ sản xuất giữ vị trí quyết định, quy định các
quan hệ khác(việc quản lý quá trình sản xuất và phân phối sản phẩm).
+ Quan hệ trong tổ chức, quản lý sản xuất: Là tác động trực tiếp vào
sản xuất, làm phát triển và kìm hãm quá trình sản xuất.
+ Quan hệ trong phân phối sản phẩm: Là kích thích trực tiếp vào lợi ích
của người lao động, là chất “ chất xúc tác” kinh tế thúc đẩy tốc độ làm
năng động nên sản xuất xã hội. Hoặc ngược lại, có thể làm trì trệ, kìm hãm quá trình sản xuất.
3. Quy luật về quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình
độ phát triển của lực lượng sản xuất:
Quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất là hai mặt của một phương
thức sản xuất có sự tác động biện chứng, trong đó lượng sản xuất
quyết định quan hệ sản xuất, còn QHSX tác động trở lại LLSX. Nếu
quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản
xuất thì thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, ngược lại nếu không
phù hợp sẽ kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. Đây là quy
luật cơ bản nhất của sự vận động và phát triển xã hội .
*Vai trò quyết định của lực lượng sản xuất đối với quan hệ sản xuất.
• Sự vận động phát triển của phương thức sản xuất bắt đầu từ sự biến
đổi của lực lượng sản xuất. LLSX đóng vai trò là nội dung của quá
trình sản xuất có tính năng động, cách mạng, thường xuyên vận động
và phát triển; QHSX đóng vai trò là hình thức xã hội của quá trình
sản xuất, có tính ổn định tương đối chúng tồn tại trong sự quy định
lẫn nhau và thống nhất với nhau.
• Tương ứng với một với trình độ phát triển nhất định của lực lượng
sản xuất đòi hoi phải có một quan hệ sản xuất phù hợp với nó trên cả
ba phương diện: quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất, quan hệ
trong tổ chức quản lý quá trình sản xuất, quan hệ trong phân phối kết
quả của quá trình sản xuất. Đòi hoi tất yếu của nền sản xuất xã hội là
phải xóa bo quan hệ sản xuất cũ, thiết lập quan hệ sản xuất mới phù
hợp với trình độ của lực lượng sản xuất đã phát triển. chỉ có như vậy
thì LLSX mới tiếp tục phát triển và được duy trì khai thác sử dụng.=>
Từ đó ta có quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát
triển của lực lượng sản xuất.
• Bởi vì QHSX chỉ là hình thức kinh tế xã hội của quá trình sản xuất,
còn LLSX đóng vai trò là nội dung vật chất kỹ thuật cho quá trình đó.
Trong mối quan hệ nội dung hình thức thì nội dung quyết định hình
thức, hình thức là thể hiện của nội dung.Hay có thể hiểu đơn giản
bằng năng lực nhận thức và thực tiễn, con người phát hiện và giải
quyết mâu thuẫn, thiết lập sự phù hợp mới làm cho quá trình sản xuất
phát triển đạt tới mức nước than cao hơn. Tóm lại:
Ví dụ: Ở thời kỳ nguyên thủy trình độ con người thấp, công cụ lao
động thô sơ, năng suất sản xuất thấp nên QHSX lúc đó là công hữu
về tư liệu sản xuất quản lý công xã phân phối sản phẩm bình đẳng
cho mọi người. Còn ở thời nay con người ngày càng phát triển về kỹ
năng, tri thức nên công cụ lao động ngày càng tiên tiến, năng suất lao
động tăng cao. Nên QHSX cũng thay đổi để phù hợp với LLSX như
là có thêm nhiều hình thức sở hữu TLSX có thể quản lý phân phối
sản phẩm theo khả lao động của cao người
* Sự tác động trở lại của quan hệ sản xuất đối với lực lượng sản xuất
• Tuy nhiên với tư cách là hình thức kinh tế xã hội của quá trình sản
xuất QHSX luôn có tính độc lập tương đối và có khả năng tác động
trở lại sự vận động, phát triển của LLSX Theo hai hướng: tích cực hoặc tiêu cực.
• Quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của
lực lượng sản xuất thì trở thành động cơ mở đường, thúc đẩy cho
LLSX phát triển, ngược lại QHSX lỗi thời hoặc quá tiên tiến thì nó
không còn phù hợp tính chất và trình độ phát triển của LLSX thì bộc
lộ mâu thuẫn gay gắt trở thành bộ phận kìm hãm sự phát triển của
LLSX. Song tác dụng kìm hãm chỉ có tính tạm thời vì cuối cùng nó
cũng sẽ bị thay thế bằng một QHSX mới phù hợp với tính chất và
trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
Ví dụ: Trong một công ty Nếu người quản lý có thể đưa ra hình thức
tổ chức phù hợp ,sản xuất hiệu quả và đảm bảo được lợi ích của
người lao động Thì điều đó sẽ kích thích người lao động phát huy hết
khả năng từ đó tăng năng suất, cải thiện đời sống và ổn định xã
hội .Còn nếu không phù hợp thì sẽ ngược lại
• Sở dĩ quan hệ sản xuất có thể tác động mạnh mẽ trở lại đối với lực
lượng sản xuất vì nó quyết định mục đích sản xuất, quy định hệ
thống quản lý sản xuất và quản lý xã hội quy định phân phối và phần
của cải ít hay nhiều mà người lao động được hưởng. Do đó nó tạo ra
những điều kiện hoặc kích thích hoặc hạn chế sự phát triển của công
cụ sản xuất áp dụng thành tựu khoa học và sản xuất hợp tác phân công lao động.
* Sự chuyển hoá thành mâu thuẫn của LLSX & QHSX
• Mối quan hệ lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là quan hệ mâu
thuẫn biện chứng, tức là mối quan hệ thống nhất giữa hai mặt đối lập.=>
Sự vận động của mâu thuẫn giữa LLSX và QHSX là đi từ sự thống nhất
đến mâu thuẫn và được giải quyết bằng sự thống nhất mới, quá trình này
lặp đi lặp lại, tạo ra quá trình vận động và phát triển của PTSX.
• LLSX thường phát triển nhanh trong khi QHSX thường có xu
hướng tương đối ổn định, khi LLSX đã phát triển tới một trình độ
nhất định mà QHSX không còn phù hợp với nó nữa thì tạo thành
chướng ngại cho sự phát triển của nó, lúc đó sẽ nảy sinh mâu thuẫn
giữa hai mặt của phương thức sản xuất. Sự phát triển tất yếu đó dẫn
đến việc xoá bo QHSX cũ và thay thế bằng một QHSX mới phù hợp
với tính chất trình độ của LLSX. Việc xoá bo QHSX cũ thay nó bằng
một QHSX mới cũng có nghĩa thay đổi luôn PTSX lỗi thời và cho ra đời của PTSX mới. Tóm lại:
Ví dụ: Trình độ con người thấp công cụ lao động thô sơ Quan hệ sản
xuất là Công Hữu Về tư liệu sản xuất Làm có bao nhiêu ăn hết bao nhiêu
chia đều cho mọi người Là sự thống nhất giữa lực lượng sản xuất và quan
hệ sản xuất Tạo ra phương thức Cộng Sản Nguyên Thủy ,Dần dần lực
lượng sản xuất phát triển hơn Con người chế tạo được đồ đồng, đồ sắt Và
tạo được nhiều của cải hơn Từ đó tạo nên sự bất bình đẳng về quản lý,
phân chia sản phẩm lao động dẫn đến sự phân chia giai cấp,Tự sự bất
bình đẳng phân chia giai cấp đó dẫn đến Công xã nguyên thủy tan rã Và
phương thức sản xuất chiếm hữu nô lệ ra đời
Ý nghĩa trong đời sống xã hội
Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng
sản xuất có ý nghĩa phương pháp luận rất quan trọng. Trong thực tiễN,
muốn phát triển kinh tế phải bắt đầu từ sự phát triển lực lượng sản xuất,
trước hết là phát triển lực lượng lao động và công cụ lao động. Muốn xóa
bo quan hệ sản xuất cũ thiết lập quan hệ sản xuất mới phải căn cứ từ trình
độ phát triển của lực lượng sản xuất không phải là kết quả của mệnh lệnh
hành chính, của mỗi sắc lệnh từ trên ban xuống mà từ tính tất yếu kinh tế,
yêu cầu khách quan của quy luật kinh tế, chống tùy tiện, chủ quan, duy tâm, duy ý chí.
Nhận thức đúng đắn quy luật này có ý nghĩa rất quan trọng trong quán
triệt, vận dụng quan điểm, đường lối chính sách, là cơ sở khoa học để
nhận thức sâu sắc sự đổi mới tư duy kinh tế của Đảng cộng sản Việt Nam.
Trong quá trình cách mạng Việt Nam đặc biệt trong sự nghiệp đổi mới
toàn diện đất nước hiện nay Đảng cộng sản Việt Nam luôn luôn quan tâm
hàng đầu đến việc nhận thức và vận dụng đúng đắn, sáng tạo quy luật này
đã đem lại hiệu quả to lớn trong thực tiễn. Nền kinh tế thị trường tổng
quát, là sự vận dụng quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát
triển của lực lượng sản xuất trong quá trình kinh tế ở Việt Nam hiện nay.
Vận dụng quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển
của lực lượng sản xuất ở Việt Nam
Giai đoạn 1: Trong thời kỳ đổi mới từ trước năm 1986 Đảng và nhân dân
ta mong muốn có ngay chủ nghĩa xã hội để giải phóng giai cấp công
nhân, nhân dân lao động ra khoi áp bức bóc lột, bất công. Chúng ta đã
nhận thức quy luật này và làm theo nhưng lại không nhận thức đúng, đầy
đủ và làm trái quy luật. Đưa quan hệ sản xuất lên quá cao trong khi trình
độ lực lượng sản xuất còn thấp kém. Về bản chất, của nền kinh tế chúng
ta lúc bấy giờ giờ là kinh tế nông nghiệp lạc hậu.
-về mặt sở hữu thì chúng ta biết rằng lúc mấy giờ chúng ta chủ trương là
chỉ có hai thức sở hữu: sở hữu nhà nước hay còn gọi là sở hữu toàn dân.
Hình thức sở hữu thứ hai đó là sở hữu tập thể.
-về mặt xã hội về tổ chức quản lý thì chúng ta biết rằng chúng ta đã duy
trì các cơ chế đó chính là kế quá tập trung, quan liêu bao cấp
-về mặt phân phối: phân phối bình quân hay người ta gọi là phân phối
Cao Bằng (người nào cũng như người nào gioi kẻ dốt là bị cào bằng như
nhau người làm nhiều làm ít đều như nhau cả). Triết học Mác Lênin đã
chỉ ra rằng đó là lực lượng sản xuất chỉ có thể phát triển được khi có quan
hệ sản xuất phù hợp.=> dẫn tới là kinh tế nước ta rơi vào tình trạng đó là
trì trệ khủng hoảng trầm trọng về kinh tế xã hội.
Giai đoạn 2: Từ năm 1986 Đảng và nhà nước ta đã nhận thức đúng và
làm đúng quy luật này chúng ta đã đẩy mạnh phát triển LLSX kèm theo
công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước để có thể xây dựng được cơ sở vật
chất kỹ thuật cho Chủ nghĩa xã hội.
- về sở hữu: chúng ta phát triển nền kinh tế nhiều thành phần,ngoài thành
phần kinh tế Nhà nước, kinh tế tập thể,chúng ta phát triển thêm kinh tế tư
nhân, kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài.
-về tổ chức quản lý: xóa bo cơ chế tập trung quan liêu bao cấp thay vào
đó là cơ chế thị trường sản xuất kinh doanh phải theo tín hiệu của thị
trường ,tuân theo các quy luật của thị trường
-về phân phối: chúng ta thực hiện nhiều hình phân phối, lấy phân phối
theo lao động là cơ bản.
Kết quả: cuối cùng quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của
lực lượng sản xuất kinh tế ngày càng phát triển thể hiện ở năng suất lao
động của chúng ta tăng đời sống vật chất đời sống tinh thần của nhân dân
ngày càng được cải thiện.
Document Outline

• MỐI QUAN HỆ GIỮA LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT VÀ QUAN HỆ SẢN
• 1.Lực lượng sản xuất:
• 2.Quan hệ sản xuất:
• 3.Quy luật về quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất
• *Vai trò quyết định của lực lượng sản xuất đối với
• *Sự tác động trở lại của quan hệ sản xuất đối với l
• *Sự chuyển hoá thành mâu thuẫn của LLSX & QHSX