Mối quan hệ vật chất- ý thức môn Triết học Mác - lênin

1. Khái niệm vật chất và ý thức
-vật chất là phạm trù triết học dùng để chỉ 1 thực tại khách quan đc đem lại cho con ng
cảm giác của chúng ta chép lại,chụp lại,phản ánh và tồn tại mà ko lệ thuộc vào cảm giác
- ý thức chính là phạm trù song song với phạm trù vật chất , theo đó ý thức là sự phản ánh
TG vật chất khách quan vào bộ óc con ng và có sự cải tiến sáng tạo. ý thức có mối quan
hệ hữu cơ và vật chất. tính sang tạo của ý thức đc biểu hiện phong phú và đa dạng. Trên
cơ sở những j đã có, ý thức có thể tạo ra những hiểu biết ms về sự vật, có thể hình dung
ra những j ko có trên thực tế. Ý thức cx có thể tạo ra những ảo tưởng, những lý thuyết
khoa học và lí thuyết trừu tượng có tinh khai quát cao. Ý thức cx chinh là sản phẩm lịch
sử của quá trinh phát triển xã hội nên mang bản chất xã hội.
2. Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức
2.1. Vật chất quyết định ý thức
-Chủ nghĩa duy vật khẳng định vật chất là cái có trước, ý thức có sau, chính vật chất sinh
ra ý thức và vật chất quyết định ý thức. Ý thức chính là sản phẩm vật chất, được tổ chức
nên bộ não của con người. Do đó, chỉ có con người mới có ý thức và con người chính là
kết quả của quá trình phát triển thế giới vật chất, và là sản phẩm từ thế giới vật chất. Ý
thức thể hiện thể giới vật chất, là hình ảnh mang tính chủ quan, nội dung của ý thức được
quyết định bởi vật chất
Ví dụ; Cá nhân A sinh sống ở vùng sâu. vùng xa không có cơ hội tiếp cận với công nghệ
thông tin, việc tiếp cận còn nhiều hạn chế, cũng như khi đi học thì A cũng thiếu đội ngũ
giáo viên giảng vậy. Tức là về điều kiện cơ sở hạ tầng không đáp ứng nên cá nhân A
không có kiến thức, hiểu biết nhiều về các sản phẩm công nghệ thông tin, thậm chí không
biết sử dụng. Tuy nhiên, đối với cá nhân B - sống ở Thủ đô, từ nhỏ cá nhân B có cơ hội
học tập, tiếp cận với các công nghệ thông tin hiện đại, có cha mẹ cũng như thầy cô chỉ
dạy, vì vậy cá nhân B dễ dàng sử dụng và tiếp cận các công nghệ thông tin dù là những
công nghệ mới nhất. Như vậy, có thể thấy điều kiện vật chất sẽ quyết định ý thức.
Ví dụ 2: Việt Nam ta thường có câu ca dao tục ngữ "có thực mới vực được đạo" ý là vật
chất quyết định nhận thức của con người. Khi con người không đủ no, không có sức khoẻ
thì bộ não của con người sẽ khó hoạt động. Bộ não con người sẽ phản ánh những hiện
thực của cuộc sống một cách cụ thể nhất.
Ý nghĩa phương pháp luận của quan niệm vật chất: Định nghĩa vật chất của V.I Lê
Nin đã hai mặt vấn đề cơ bản của triết học trên lập trường của chủ nghĩa duy vật biện
chứng. Trong nhận thức và thực tiễn đòi hỏi con người phải quán triệt nguyên tắc khách
quan - xuất phát từ hiện thực khách quan, tôn trọng khách quan, nhận thức và vận dụng
đúng đắn quy luật khách quan. Định nghĩa vật chất của V.I Lenin là cơ sở khoa học cho
việc xác định vật chất trong lĩnh vực xã hội - đó là các điều kiện sinh hoạt vật chất, hoạt
động vật chất và các mối quan hệ vật chất xã hội giữa người với người. Nó còn tạo sự
liên kết giữa chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử thành một hệ
thống lý luận thống nhất, góp phần tạo ra nền tảng lý luận khoa học cho việc phân tích
một cách duy vật các vấn đề của chủ nghĩa duy vật lịch sử, trước hết là các vấn đề về sự
vận động và phát triển của phương thức sản xuất vật chất, về mối quan hệ giữa tồn tại xã
hội và ý thức xã hội, về mối quan hệ giữa quy luật khách quan của lịch sự và hoạt động
có ý thức của con người.
2.2. Ý thức quyết định vật chất
-Trong mối quan hệ với vật chất thì ý thức hoàn toàn có thể tác động trở lại đối với vật
chất thông qua các hoạt động thực tiễn của con người. Bởi ví ý thức chính là ý thức của
con người, ý thức chín là sự phản ánh thế giớ vậ chất vào trong đầu óc của con người, do
vật chất sinh ra, nhưng khi đã ra đời thì ý thức có "đời sống" riêng, ý thức không lệ thuộc máy móc vào ý thức.
-Nhờ vào các hoạt động thực tiễn, ý thức có thể làm biến đổi những điều kiện, hoàn cảnh
vật chất, thậm chí còn tạo ra những "sản phẩm tự nhiên khác" phục vụ cho hoạt động
cuộc sống của con người. Con người dựa trên những tri thức về thế giới khách quan, hiểu
biết những quy luật khách quan, từ đó đề ra mục tiêu, biện pháp và ý chí quyết tâm để
thực hiện thắng lợi mục tiêu đã xác định. Khi xã hội càng phát triển thì vai trò của ý thức
lại vô cùng quan trọng. Khi mà tri thức khoa học đã trở thành lực lượng sản xuất trực
tiếp. Trong bối cảnh toàn cầu hoá, vai trò của tri thức khoa học, cử tư tưởng chính trị, tư
tưởng nhân văn là hết sức quan trọng.
Ví dụ: Hiểu được tính chất vật lý của thép chế tạo máy như:
- mật độ của thép: 1,85 kg/vm3
- Hệ số co giãn nhiệt: 12,2 - Độ dẫn nhiệt: 42,6 w
- Nóng chát ở môi trường nhiệt độ trên 1000 độ C. Do đó, thay vì thực hiện các phương
pháp thủ công như trước kia thì con người đã đầu tư, sản xuất ra được những nhà máu
gang thép để sản xuất ra các máy móc, sản phẩm với đủ mọi loại kích cỡ.
Ví dụ 2: Khi ở nhiệt đố 0 độ C thì nước đông thành đá, do đó con người muốn uống nước
đá đã cung cấp một nhiệt độ vừa đủ để nước chuyển từ trạng thái lỏng, sang trạng thái rắn (nước đá).
Thường thì sự tác động của ý thức đối với vật chất sẽ diễn ra theo hai hướng:
- Tích cực: Khi phản ánh đúng đắn hiện thực, ý thức sẽ tác động lực thúc đẩy vật chất
phát triển như hai vị dụ trên có thể thấy được rằng ý thức đang tác động tích cực đến vật chất.
- Tiêu cực: Khi phản ánh sai lệnh hiện thực, ý thức có thể kìm hãm sự phát triển của vật chất
3. Ý nghĩa của mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức có ý nghĩa nhất định và quan trọng như:
- Phải biết dựa vào những quy luật khách quan để có thể xác định đúng đắn mục tiêu, kế
hoạch, biết tìm và vận dụng phương pháp tổ chức hoạt động hiệu quả để đạt được mục
tiêu đề ra một cách tối ưu.
- Khắc phục được bệnh chủ quan duy ý chí; bệnh bảo thủ, trì trệ, thái độ tiêu cực...đặc
biệt là trong quá trình đổi mới hiện nay.
- Con người muốn ngày càng phát triển, tài năng, xã hội ngày càng phát triển thì mới phải
luôn chủ động, phát huy khả năng của mình trong việc tìm tòi, sáng tạo cái mới, bên cạnh
đó, con người phải thường xuyên rèn luyện, tu dưỡng, nâng cao năng lực và không bao
giờ bỏ cuộc giữa chừng;
- Giữa vật chất và ý thức chỉ có những mặt đối lập tuyệt đối trong phạm vi nhận thức
luận. Bên ngoài lĩnh vực đó, sự phân biệt là tương đối. Vì vậy, một chính sách đúng đắn
là cơ sở để kết hợp hai điều này. Con người tuyệt đối không được thụ động, ỷ lại trong
mọi trường hợp để tránh việc sa vào lười suy nghĩ, lao động;