Nghiên cứu về Tưởng Tượng trong Tâm Lý Học và Sáng Tạo Mới

1. Định nghĩa
Tưởng tượng là một quá trình tâm lí phản ánh những cái chưa từng có trong kinh
nghiệm của cá nhân bằng cách xây dựng những hình ảnh mới trên cơ sở những biểu tượng đã có. 2. Đặc điểm
a) Tưởng tượng nảy sinh trong hoàn cảnh có vấn đề
Tưởng tượng và tư duy đều là quá trình nhận thức lý tính. Tưởng tượng chỉ nảy sinh
khi con người đứng trước một hoàn cảnh có vấn đề, nghĩa là đứng trước những đòi hỏi
mới, thực tiễn mới chưa từng gặp và động cơ thúc đẩy quá trình tưởng tượng cũng là
nhu cầu khám phá, làm sáng tỏ cái mới.
*Vậy đứng trước một hoàn cảnh có vấn đề thì khi nào con người tư duy, khi nào
tưởng tượng? Điều này tùy thuộc vào tính bất định (không xác định, không rõ ràng)
của hoàn cảnh có vấn đề nhiều hay ít. Nếu những dữ liệu khởi đầu của nhiệm vụ, hay
bài toán, một vấn đề khoa học là rõ ràng, sáng tỏ thì quá trình giải quyết nhiệm vụ chủ
yếu được tuân theo những quy luật của tư duy. Còn khi hoàn cảnh có vấn đề mang
tính chất bất định lớn, những dữ liệu khởi đầu khó được phân tích một cách chính xác
thì quá trình giải quyết nhiệm vụ diễn ra theo cơ chế tưởng tượng.
Như vậy, khi con người chỉ có những thông tin mơ hồ, chưa rõ ràng, hoặc khi con
người chưa đủ tri thức để giải quyết vấn đề theo quy luật của tư duy thì con người giải
quyết vấn đề bằng tưởng tượng. ( Phần này để lấy hình ảnh làm ví dụ thuyết trình)
- Giá trị của tưởng tượng là cho phép con người đi đến quyết định và tìm ra được giải
pháp trong hoàn cảnh có vấn đề ngay cả khi không có đủ những tri thức cần thiết để tư
duy, tưởng tượng cho phép ta “nhảy cóc” qua một vài giai đoạn nào đó của tư duy mà
vẫn hình dung được kết quả cuối cùng.
-Nhiệm vụ của tưởng tượng có đặc điểm là tính rộng mở. Trước mỗi nhiệm vụ có
nhiều cách giải quyết. Ví dụ như nhà văn có thể xây dựng nhân vật của mình bằng
nhiều cách khác nhau, kiến trúc sư thiết kế một loại nhà nhưng đa dạng về hình thức và phong cách,. .
b) Ngôn ngữ là điều kiện cần thiết cho tưởng tượng
Khi tưởng tượng, con người sử dụng các biểu tượng để tạo ra các biểu tượng mới.
Những biểu tượng này có thể coi như một dạng tín hiệu thứ hai. Sản phẩm của tưởng
tượng cũng phải được ta sử dụng ngôn ngữ để biểu đạt. Vì vậy, ngôn ngữ là điều kiện
và là chất liệu đặc biệt quan trọng để tưởng tượng và thể hiện sản phẩm của tưởng tượng.
c) Tưởng tượng phản ánh gián tiếp, khái quát
Tưởng tượng là quá trình xây dựng nên những hình ảnh, biểu tượng mới trên cơ sở
những biểu tượng đã có. Do đó sự phản ánh của tưởng tượng mang tính chất gián tiếp và khái quát.
- Tính gián tiếp của tưởng tượng: là do các biểu tượng của tưởng tượng,
chính là biểu tượng cũ được sắp xếp, “chế biến” lại, nó là “biểu tượng” của
“các biểu tượng”.
- Tính khái quát của tưởng tượng: là do biểu tượng mới là những nét chung
của sự vật, nét cơ bản của sự vật mà ta đã tri giác trước đây.
d) Tưởng tượng liên hệ chặt chẽ với nhận thức cảm tính
Trong quá trình tưởng tượng chúng ta sử dụng những biểu tượng của trí nhớ, do nhận
thức cảm tính cung cấp. Nói cách khác, tưởng tượng sử dụng nguồn nguyên liệu đặc
biệt do nhận thức cảm tính đem lại. Vì vậy, tưởng tượng có quan hệ mật thiết với nhận thức cảm tính. 3. Vai trò
– Tưởng tượng cần thiết cho bất kì mọi hoạt động của con người. Sự khác nhau cơ bản
giữa lao động của con người và hoạt động bản năng của con vật chính là ở biểu tượng
và kết quả mong đợi do tưởng tượng tạo nên. Ý nghĩa quan trọng nhất của tưởng
tượng là cho phép con người hình dung được kết quả trung gian và cuối cùng của lao
động. Do đó, tưởng tượng đã tạo ra mô hình tâm lý về những sản phẩm của lao động
để giúp chúng ta định hướng trong quá trình hoạt động.
+Ví dụ: Jack Nicklaus, một tay gôn chuyên nghiệp và nổi tiếng thế giới đã từng tiết
lộ bí mật thành công của mình, trước tiên ông tưởng tượng ra hình ảnh quả bóng đang
nằm ở vị trí nơi ông muốn nó kết thúc, sau đó ông tưởng tượng ra đường đi của nó và
cả cái cách nó tiếp đất như thế nào ? Cuối cùng ông làm y như thế và đã thành công.
– Tưởng tượng tạo nên những hình mẫu tươi sáng, rực rỡ, chói lọi, hoàn hảo mà con
người mong đợi và vươn tới (lí tưởng); nó nâng con người lên trên hiện thực, làm nhẹ
bớt những nặng nề, khó khăn của cuộc sống, hướng con người về phía tương lai; kích
thích con người hành động để đạt được những kết quả lớn lao.
– Tưởng tượng có ảnh hưởng rõ rệt đến việc học tập của học sinh, đến việc tiếp thu và
thể hiện các tri thức mới, đặc biệt là đến việc giáo dục đạo đức cũng như đến việc phát
triển nhân cách nói chung cho họ. Do đó, khi chuẩn bị bài giảng, giáo viên cần phải
hình dung trước tiến trình của bài giảng, tiến độ nghe hiểu và những phản ứng có thể có của học sinh.
+Ví dụ: Nếu giáo viên nói rằng: “Khoảng cách từ Trái Đất đến Mặt Trời bằng
149.500.000 km thì học sinh rất khó hình dung mặc dù đó là con số cụ thể. Nhưng nếu
giáo viên mô tả thông qua so sánh: chuyến xe lửa chuyển động đều với vận tốc
50km/h thì phải đi hết 340 năm mới hết quảng đường đó thì học sinh sẽ dễ hình dung
hơn. ( Phần ví dụ này cx nên đưa hình ảnh và số liệu rồi trình bày)
4. Các cách sáng tạo hình ảnh mới của tưởng tượng
Hình ảnh mới của tưởng tượng được sáng tạo bằng nhiều cách khác nhau. Có thể
đề cập đến các cách sáng tạo hình ảnh mới trong tưởng tượng cơ bản sau đây:
a. Thay đổi kích thước, số lượng của sự vật hay các thành phần của sự vật
Là cách thức tạo ra hình ảnh mới bằng thủ thuật biến đổi kích thước, số lượng của
bản thân sự vật hay các thành phần của sự vật - hiện tượng.
Ví dụ: Tượng phật nghìn tay nghìn mắt, người khổng lồ,. .
b. Nhấn mạnh các chi tiết, thành phần, thuộc tính của sự vật.
Là cách thức tạo ra hình ảnh mới bằng sự nhấn mạnh một đặc điểm, thành phần
nhất định trong sự vật - hiện tượng. Sự nhấn mạnh đặc biệt hoặc đưa lên hàng đầu
một phẩm chất nào đó, một mối quan hệ nào đó của một sự vật, hiện tượng này với
những sự vật, hiện tượng kia sẽ tạo ra hình ảnh mới độc đáo và lý thú. Bên cạnh đó,
biến dạng của phương pháp này là cường điệu hóa và tranh biếm họa cũng là một ví
dụ điển hình cho phương pháp này
Ví dụ:Xây dựng những nét điển hình của .một loại nhân vật trong văn học, nghệ
thuật,hội họa… Hình ảnh nhân vật Chí Phèo trong tác phẩm cùng tên được nhà văn
khắc họa với những đặc điểm hình tượng ( “đầu thì trọc lóc, cái răng cạo trắng hớn”,
hay “cái ngực phanh, đầy những nét chạm trổ rồng phương với một ông tướng cầm
chùy” ) thể hiện rõ con người hung hăng, táo tợn.
c. Chắp ghép (kết dính)
Là cách thức tạo ra hình ảnh mới bằng cách ghép các bộ phận của nhiều sự vật
hiện tượng khác nhau thành một hình ảnh mới. Trong đó, các bộ phận hợp thành vẫn
giữ nguyên, không bị thay đổi, chế biến mà chỉ là sự kết nối, chắp ghép giản đơn.
Ví dụ: Hình ảnh con rồng, nhân sư được ghép nối giản đơn từ từng bộ phận của
những con vật “gốc” nguyên thủy. d. Liên hợp
Là cách tạo hình ảnh mới bằng việc liên hợp các bộ phận của nhiều sự vật với nhau do
vậy, có thể gây nhầm lẫn với phương pháp “chắp ghép”. Tuy nhiên, ở “liên hợp”, các
yếu tố ban đầu khi tham gia vào “hình ảnh mới” sẽ bị cải tổ, biến đổi và nằm trong
những mối tương quan mới. Vì vậy, liên hợp là một sự tổng hợp sáng tạo, chứ không
phải là một sự tổng hợp đơn giản các yếu tố đã biết. Phương pháp này thường được
ứng dụng để xây các hình tượng trong văn học, nghệ thuật cũng như thiết kế các công
cụ, thiết bị kỹ thuật, khoa học.
Ví dụ: Thủy phi cơ là sự kết hợp giữa tàu thủy và máy bay; Xe điện bánh hơi là kết
quả của sự liên hợp giữa ô tô và tàu điện. e. Điển hình hóa
Là cách thức tạo ra hình ảnh mới bằng cách tạo ra hình ảnh mới độc đáo mang
tính nổi trội, điển hình một cách đặc biệt. Yếu tố mấu chốt của cách thức sáng tạo này
là sự tổng hợp sáng tạo mang tính chất khái quát những thuộc tính và đặc điểm cá biệt,
điển hình của nhân cách như là đại diện của một giai cấp hay tầng lớp xã hội dựa trên
nền tảng một đặc điểm “gốc”.
Ví dụ: Nhân vật Chí Phèo trong truyện ngắn cùng tên của Nam Cao, chị Dậu. .
trong truyện Tắt đèn của Ngô Tất Tố đều được tạo nên bằng cách thức này để trở nên
nổi trội và điển hình đại diện cho một giai cấp, tầng lớp người trong xã hội thời phong
kiến. Cách thức này được sử dụng nhiều trong hoạt động sáng tác văn học nghệ thuật, trong điêu khắc.
f. Loại suy (tương tự)
Là cách thức tạo ra hình ảnh mới dựa trên những hành động, sự vật hiện tượng có
thực, tạo ra những cái mới, những máy móc tương tự về mặt hình ảnh - chức năng.
Ví dụ: Cái búa, người máy là những hình ảnh sáng tạo dựa trên các thao tác có
thật của con người trong cuộc sống lao động, sản xuất.
Ngoài ra, ngành kiến trúc phỏng sinh học ( là việc con người mô phỏng lại các hình
thức hoặc hệ thống sinh học từ tự nhiên, phát triển nên những giải pháp kỹ thuật cho
các lĩnh vực khoa học khác trong đó có thiết kế và kiến trúc ) ra đời là một bước phát
triển cao của phương pháp loại suy trong quá trình sáng chế, phát minh của các nhà khoa học, kỹ thuật.
Mấy cái dưới đây là tui gợi ý đưa thêm mấy phát minh của cái ngành này hui nhee:
Đền Hoa Sen (The Lotus Temple) – New Delhi, Ấn Độ
Concept thiết kế xe hơi Bionic – Mercedes Benz lấy cảm hứng từ cá nắp hòm
MINIGAME (để phân biệt mấy cái ở trên)
1. Những hình ảnh hay nhân vật như Chai-en (to khỏe, thích quyền lực); Xê-ko (mách
lẻo, mỏ nhọn). . trong truyện tranh Đô-rê- môn của Nhật Bản là sản phẩm của cách thức nào sau đây? A. Liên hợp B. Điển hình hóa C. Nhấn mạnh D. Loại suy
2. Hình ảnh mỹ nhân ngư là sản phẩm của cách thức nào sau đây? A. Loại suy B. Chắp ghép
C. Thay đổi kích thước, số lượng,. . D. Liên hợp
3. Việc con người chế tạo ra bộ phận chân vịt của tàu thủy thuộc cách sáng tạo hình ảnh mới nào? A. Loại suy B. Nhấn mạnh
C. Thay đổi kích thước, số lượng,. . D. Chắp ghép
Document Outline

• 1.Định nghĩa
• 2.Đặc điểm
  • -Tính gián tiếp của tưởng tượng: là do các biểu tượ
• 3.Vai trò
• 4.Các cách sáng tạo hình ảnh mới của tưởng tượng
  • b.Nhấn mạnh các chi tiết, thành phần, thuộc tính của
  • c.Chắp ghép (kết dính)
  • d.Liên hợp
  • e.Điển hình hóa
  • f.Loại suy (tương tự)