ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN ____________________________ HOAØNG QUOÁC
MOÄT VAØI ÑAËC ÑIEÅM NGOÂN NGÖÕ CUÛA THAØNH NGÖÕ
GOÁC HAÙN TRONG TIEÁNG VIEÄT
LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGÖÕ VAÊN
THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH - 2003
ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN ____________________________ HOAØNG QUOÁC
MOÄT VAØI ÑAËC ÑIEÅM NGOÂN NGÖÕ CUÛA THAØNH NGÖÕ
GOÁC HAÙN TRONG TIEÁNG VIEÄT LU L A U ÄAN A N VA V ÊAN A N TH T A H ÏAC A C SÓ S Ó N G N Ö G Õ Ö Ö VA V ÊAN A N
CHUYEÂN NGAØNH: NGOÂN NGÖÕ HOÏC SO SAÙNH MAÕ SOÁ: 5 .04.27
NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC:
Tieán só NGUYEÃN COÂNG ÑÖÙC
THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH, THAÙNG 01 - 2003 Lô L øôi ca c ûam m ta t ïa
Toâi xin chaân thaønh caùm ôn caùc Thaày Coâ ñaõ taän tình giaûng daïy vaø giuùp ñôõ toâi trong
suoát quaù trình hoïc taäp, ñaëc bieät laø tieán só Nguyeãn Coâng Ñöùc, ngöôøi tröïc tieáp höôùng
daãn toâi thöïc hieän ñeà taøi naøy.
Toâi xin chaân thaønh caùm ôn quí Thaày Coâ phaûn bieän ñaõ cho chuùng toâi nhieàu yù kieán quyù baùu.
Xin caùm ôn caùc anh chi hoïc vieân cao hoïc cuøng lôùp ñaõ ñoäng vieân giuùp ñoõ toâi trong quaù trình hoïc taäp.
Do haïn cheá veà thôøi gian vaø khaû naêng coøn coù haïn, luaän vaên naøy khoâng traùnh khoûi
nhöõng thieáu soùt. Chuùng toâi mong nhaän ñöôïc söï chæ baûo cuûa quyù Thaày Coâ. Kính thö Hoaøng Quoác MUÏC LUÏC DAÃN NHAÄP TRANG
1. Lyù do choïn ñeà taøi vaø nhieäm vuï nghieân cöùu 1
2. Ñoái töôïng vaø muïc ñích nghieân cöùu 2
3. Lòch söû nghieân cöùu 3
4. Phöông phaùp nghieân cöùu vaø nguoàn tö lieäu 5 5. Boá cuïc luaän vaên 6
CHÖÔNG I: MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ LYÙ THUYEÁT
1.1. Quaù trình tieáp nhaän töø ngöõ Haùn vaøo tieáng Vieät 7
1.2. Nhöõng bieän phaùp Vieät hoaù chuû yeáu caùc töø ngöõ Haùn 19
1.3. Khaùi nieäm thaønh ngöõ goác Haùn 23
CHÖÔNG II: ÑAËC ÑIEÅM HÌNH THAÙI CAÁU TRUÙC VAØ NGÖÕ
NGHÓA CUÛA THAØNH NGÖÕ GOÁC HAÙN
2.1. Thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc hình thaønh töø nhöõng tích truyeän lieân quan ñeán vaên hoaù 29
2.2. Loaïi hình ngoân ngöõ cuûa tieáng Vieät vaø tieáng Haùn 34
2.3. Ñaëc ñieåm veà hình thaùi caáu truùc cuûa thaønh ngöõ goác Haùn 36
2.3.1. Tính hoaøn chænh veà hình thöùc cuûa thaønh ngöõ goác Haùn 36
2.3.2. Ñaëc ñieåm veà caáu taïo cuûa thaønh ngöõ goác Haùn 39
2.3.2.1. Thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc duøng nguyeân khoái caû voû ngöõ aâm
Haùn Vieät, caáu truùc vaø noäi dung ngöõ nghóa 40
2.3.2.2.Thaønh ngöõ möôïn Haùn döôùi hình thöùc dòch hoaøn toaøn ra tieáng Vieät töông ñöông 40
2.3.2.3. Loaïi song toàn, vöøa thaønh ngöõ daïng goác vöøa thaønh ngöõ daïng dòch 41
2.3.2.4. Thaønh ngöõ möôïn Haùn döôùi hình thöùc dòch moät boä phaän ra
tieáng Vieät, giöõ nguyeân boä phaän coøn laïi vaø caáu truùc thaønh ngöõ goác 41
2.3.2.5.Thaønh ngöõ do ngöôøi Vieät taïo laäp baèng chöõ Haùn 42
2.3.3. Ñaëc ñieåm veà caáu truùc ngöõ phaùp cuûa thaønh ngöõ goác Haùn 43
2.3.3.1. Thaønh ngöõ coù caáu truùc hai danh ngöõ 43
2.3.3.2. Thaønh ngöõ coù caáu truùc hai ñoäng ngöõ 43
2.3.3.3. Thaønh ngöõ coù caáu truùc cuûa moät caâu 45
2.3.4. Phaân loaïi thaønh ngöõ goác Haùn döïa treân hình thaùi caáu truùc 45
2.3.4.1. Thaønh ngöõ ñoái 46
2.3.4.2. Thaønh ngöõ so saùnh 49
2.3.4.3. Thaønh ngöõ thöôøng 51
2.4. Ñaëc ñieåm veà ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ goác Haùn 53
2.4.1. Tính hoaøn chænh veà nghóa cuûa thaønh ngöõ 53
2.4.2. Tính hình aûnh, tính gôïi taû cuûa thaønh ngöõ 56
2.4.3. Tính bieåu tröng thaønh ngöõ 59
2.5. Thaønh ngöõ goác Haùn vaø bieán theå cô baûn cuûa chuùng 69
2.6. Nhöõng nhaân toá taùc ñoäng ñeán vieäc hình thaønh nghóa cuûa thaønh ngöõ goác Haùn 71
CHÖÔNG III: THAØNH NGÖÕ GOÁC HAÙN ÑÖÔÏC SÖÛ DUÏNG TRONG
TIEÁNG VIEÄT HIEÄN NAY
3.1. Vò trí cuûa thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät 74
3.2. Khaûo saùt ñaëc ñieåm thaønh ngöõ goác Haùn trong quan heä vôùi vieäc
giöõ gìn, chuaån hoaù tieáng Vieät 76 3.3. Tieåu keát 80 KEÁT LUAÄN 84 PHUÏ LUÏC 88
Danh saùch thaønh ngöõ coù yeáu toá goác Haùn trong tieáng Vieät
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 122 DAÃN NHAÄP
Lyù do choïn ñeà taøi vaø phaïm vi nghieân cöùu
Cuøng vôùi söï toàn taïi vaø hoaït ñoäng cuûa caùc ñôn vò töø vöïng goác Haùn khaù
trong tieáng Vieät (bao goàm töø, yeáu toá caáu taïo töø), toå hôïp töø - thaønh ngöõ goá
Haùn ñang chieám moät soá löôïng khoâng nhoû trong kho taøng thaønh ngöõ Vieät
Nam. Coù theå noùi, söï toàn taïi cuûa caùc thaønh ngöõ goác Haùn chaúng nhöõng laø
taêng theâm moät soá löôïng ñaùng keå cho voán thaønh ngöõ tieáng Vieät, maø veà maë
chaát löôïng, chuùng thöïc söï coù vai troø quan troïng. Moät maët caùc thaønh ngöõ goác
Haùn mang vaøo tieáng Vieät nhöõng noäi dung, khaùi nieäm môùi maø trong tieáng
Vieät chöa coù hoaëc ñaõ coù maø laïi chöa coù thaønh ngöõ bieåu thò. Ví du: Baùch nieân
giai laõo, an cö laïc nghieäp, hoàng nhan baïc meänh, bæ cöïc thaùi lai, oân coá tri taân
(oân cuõ bieát môùi), tri bæ tri kæ, töï löïc caùnh sinh v.v… Maët khaùc, ñoái vôùi nhöõn
thaønh ngöõ Haùn mang noäi dung ngöõ nghóa maø trong tieáng Vieät ñaõ coù thaønh
ngöõ bieåu thò thì söï du nhaäp cuûa chuùng coù taùc duïng laäp thaønh nhoùm thaønh
ngöõ ñoàng nghóa, laøm ña daïng hoùa, saéc thaùi hoùa nhöõng noäi dung ñoù. Thí duï
thaønh ngöõ goác Haùn “thuû chaâu ñaõi thoá” vaø caùc thaønh ngöõ Vieät “oâm caây ñ
thoû”, “haù mieäng chôø sung”, “ñaïi laõn chôø sung” laäp thaønh nhoùm ñoàng nghóa,
laøm ña daïng hoaù noäi dung: chôø ñôïi, caàu may moät caùch voâ ích, ngu ngoác.
Thaønh ngöõ “muùa rìu qua maét thôï” (ban moân loäng phuû) cuøng vôùi thaønh ngöõ
Vieät “ñaùnh troáng qua cöûa nhaø saám” laäp thaønh caëp thaønh ngöõ ñoàng nghóa vôùi
noäi dung “lieàu lónh, coù gan laøm ñieàu vuïng veà, keùm coûi tröôùc ngöôøi taøi gioûi hôn mình gaáp boäi”.
Moät caâu hoûi ñaët ra laø: Taïi sao thaønh ngöõ goác Haùn laïi ñöôïc söû duïng moät
caùch roäng raõi vaø vôùi soá löôïng lôùn trong tieáng Vieät? Nhöõng nhaân toá naøo aûn
höôûng ñeán vieäc tieáp thu cuõng nhö caùch söû duïng thaønh ngöõ goác Haùn – ñôn vò 1
ngoân ngöõ “ngoaïi lai” naøy trong tieáng Vieät. Ñaây laø lyù do khieán chuùng toâi
choïn ñeà taøi naøy ñeå nghieân cöùu.
Nhö chuùng ta bieát, thaønh ngöõ goác Haùn laø moät boä phaän quan troïng trong
kho taøng thaønh ngöõ Vieät Nam ñöôïc chuùng ta söû duïng vôùi moät taàn suaát khaù
cao trong taùc phaåm vaên hoïc, ñaëc bieät laø vaên hoïc coå trung ñaïi, laïi chöa ñöôïc
söï quan taâm nhieàu cuûa giôùi nghieân cöùu ngoân ngöõ.
Trong khuoân khoå ñeà taøi naøy chuùng toâi khoâng coù tham voïng neâu ra moät
ñieàu gì môùi maø chæ giôùi haïn ôû phaïm vi:
Phaân tích moät vaøi ñaëc ñieåm veà hình thaùi caáu truùc vaø ngöõ nghóa cuûa caùc
thaønh ngöõ goác Haùn nhaèm laøm roõ quaù trình tieáp xuùc song ngöõ - vaên hoùa Haù - Vieät.
Khi thaønh ngöõ Haùn nhaäp vaøo tieáng Vieät, chuùng ñöôïc Vieät hoùa vaø ñöôïc
söû duïng ôû nhöõng möùc ñoä khaùc nhau, theo caùch söû duïng cuûa ngöôøi Vieät chuùng ta.
Thoâng qua khaûo saùt ñaëc ñieåm cuûa caùc thaønh ngöõ goác Haùn nhaèm phaùt
hieän nhöõng töông ñoàng vaø dò bieät veà ñaëc tröng vaên hoùa – ngoân ngöõ giöõa hai
daân toäc, goùp phaàn vaøo vieäc nghieân cöùu tieáng Vieät noùi chung vaø ñôn vò thaønh
ngöõ goác Haùn noùi rieâng, nhaèm naâng cao hieäu quaû trong vieäc daïy, hoïc thaønh
ngöõ goác Haùn trong nhaø tröôøng, cuõng nhö vieäc giöõ gìn chuaån hoùa tieáng Vieät.
2. Ñoái töôïng vaø muïc ñích nghieân cöùu
Ñoái töôïng maø chuùng toâi khaûo saùt laø moät soá thaønh ngöõ coù yeáu toá goác H
bao goàm: Thaønh ngöõ möôïn nguyeân daïng töø tieáng Haùn vaø thaønh ngöõ do
ngöôøi Vieät taïo neân töø caùc yeáu toá goác Haùn. 2
Caùc kieåu tieáp nhaän vaø söû duïng nhöõng thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng
Vieät hieän nay. Söï khaûo saùt naøy döïa treân caùc taùc phaåm vaên hoïc do ngöôøi Vieät vieát.
Chuùng toâi chæ böôùc ñaàu khaûo saùt moät vaøi ñaëc ñieåm cuûa thaønh ngöõ go
Haùn trong tieáng Vieät nhaèm goùp phaàn vaøo vieäc tìm hieåu moái quan heä giöõa
vaên hoùa Haùn vaø vaên hoùa Vieät ñöôïc theå hieän thoâng qua ngoân ngöõ.
Tìm hieåu moät soá ñaëc ñieåm cuûa thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät
nhö: ñaëc ñieåm veà hình thaùi caáu truùc vaø ngöõ nghóa.
Tieán haønh phaân loaïi vaø mieâu taû moät soá thaønh ngöõ goác Haùn thöôøng duøn trong tieáng Vieät.
Ruùt ra moät soá nhaän xeùt böôùc ñaàu.
3. Lòch söû nghieân cöùu
Thaønh ngöõ goác Haùn laø moät boä phaän quan troïng trong kho taøng thaønh
ngöõ Vieät Nam. Cho neân trong caùc coâng trình Vieät ngöõ hoïc, caùc nhaø nghieân
cöùu khoâng theå khoâng ñeà caäp ñeán ñoái töôïng naøy. Tuy nhieân, vôùi nhöõng ñieàu
kieän khaùc nhau, muïc ñích khaùc nhau, thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc xem xeùt,
luaän giaûi theo caùc phöông thöùc vaø möùc ñoä khaùc nhau.
Khaùc vôùi thaønh ngöõ tieáng Vieät ñöôïc chuù yù ñeàu khaép ôû caùc bình dieän
ngöõ aâm, ngöõ phaùp, töø vöïng - ngöõ nghóa vaø tu töø hoïc… Thaønh ngöõ goác Ha
ñöôïc ñeà caäp ñeán khi nghieân cöùu veà caùc ñôn vò töø vöïng tieáng Vieät goác Haùn,
chuùng ta nhaän thaáy thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc ñeà caäp taûn maïn ôû caùc chuyeâ
luaän veà töø vöïng hoïc, ngöõ phaùp hoïc nhö ôû caùc coâng trình cuûa Nguyeãn Vaên
Tu (1960,1968,1976), Ñoã Höõu Chaâu (1962, 1981, 1986), Nguyeãn Kim Thaûn
(1963), Cuø Ñình Tuù (1973, 1982), Nguyeãn Vaên Meänh (1972, 1986), 3
Nguyeãn Thieän Giaùp (1975, 1985), Hoà Leâ (1976), Ñaùi Xuaân Ninh (1976),
Tröông Ñoâng San (1976)…
Moät soá taùc giaû khaùc thì laïi taùch rieâng moät vaøi loaïi thaønh ngöõ ra ñeå
nghieân cöùu caùc maët caáu truùc – hình thaùi vaø ñaëc ñieåm ngöõ nghóa cuûa thaønh
ngöõ tieáng Vieät, do ñoù cuõng khoâng theå khoâng noùi ñeán loaïi thaønh ngöõ goác
Haùn naøy. Theo höôùng naøy, chuùng ta coù theå thaáy Tröông Ñoâng San (1974),
Hoaøng Vaên Haønh (1976)…
Phong phuù hôn caû laø vieäc nghieân cöùu caùc maët rieâng reõ cuûa thaønh ngöõ
tieáng Vieät nhö nguoàn goác hình thaønh vaø phaùt trieån thaønh ngöõ, caùc vaán ñeà
ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ, caùc bình dieän vaên hoaù cuûa thaønh ngöõ, caùc bieán the
cuûa thaønh ngöõ, phöông phaùp nghieân cöùu thaønh ngöõ,. . . thì caùc taùc giaû cuõng
khoâng boû qua khi gaëp caùc thaønh ngöõ goác Haùn. Coù theå gaëp caùc coâng trình
nghieân cöùu cuûa caùc taùc giaû Buøi Khaéc Vieät (1978), Phan Xuaân Thaønh (1963),
Vuõ Quang Haøo (1992), Nhö YÙ (1993), Nguyeãn Coâng Ñöùc (1995), Nguyeãn Vaên Haèng (1999).
Ngoaøi ra, chuùng ta coøn thaáy trong giôùi nghieân cöùu vaên hoïc daân gian
cuõng coù nhöõng söï chuù yù nhaát ñònh khi ñeà caäp ñeán thaønh ngöõ tieáng Vieät tron
ñoù coù thaønh ngöõ goác Haùn qua caùc coâng trình cuûa Haïo Nhieân Nghieâm Toaûn
(1956), Döông Quaûng Haøm (1956), Phaïm Theá Ngöõ (1969), Ñinh Gia
Khaùnh, Chu Xuaân Dieân (1972, 1973).
Söï quan taâm nghieân cöùu thaønh ngöõ Vieät trong ñoù coù thaønh ngöõ goác Haùn
quaû thaät, töông ñoái ñeàu khaép caùc maët. Tuy nhieân, xeùt moät caùch nghieâm ngaët
thì chöa coù coâng trình naøo chuyeân nghieân cöùu thaønh ngöõ goác Haùn toaøn dieän
veà ñaëc ñieåm caáu truùc – hình thaùi vaø ngöõ nghóa vôùi söï chi phoái cuûa caùc nhaâ
toá trong ngoân ngöõ laãn caùc nhaân toá ngoaøi ngoân ngöõ. Caùc taùc giaû chæ môùi dö 4