Nội dung của quy luật phủ định của phủ định:
Thế giới vật chất vận động và phát triển diễn ra thông qua quá trình phủ định
biện chứng vô tận. Sự phát triển của các sự vật diễn ra qua nhiều lần phủ
định, tạo ra một khuynh hướng đi từ thấp đến cao có tính chu kỳ. Tính chu kỳ
của sự phủ định biện chứng biểu hiện ở chỗ thông qua một số lần phủ định,
cái mới xuất hiện dường như lặp lại cái cũ nhưng trên cơ sở cao hơn. Thí dụ:
hạt lúa (khẳng định), cây lúa (phủ định), bông lúa (phủ định của phủ định).
Qua sự phủ định lần 1, sự vật chuyển thành mặt đối lập với chính mình (cây
lúa phủ định hạt lúa).
Qua sự phủ định lần 2, sự vật mới này lại chuyển thành mặt đối lập với nó và
dường như trở lại dạng ban đầu nhưng trên cơ sở cao hơn (bông lúa phủ định cây lúa).
Như vậy, kết quả của sự phủ định của phủ định là cái tổng hợp tất cả những
yếu tố tích cực đã được phát triển từ trước, trong cái khẳng định ban đầu và
cái phủ định lần 1. Đó là sự “lọc bỏ” biện chứng những giai đoạn đã qua để
dạt đến cái mới về chất cao hơn (quá trình lọc bỏ biện chứng).
Ở thí dụ trên, qua hai lần phủ định, sự vật trải qua một chu kỳ phát triển. Rõ
ràng, ở sự vật đơn giản, ít ra cũng phải thông qua hai lần phủ định mới có
được sự phát triển; ở các sự vật phức tạp, số lần phủ định có thể nhiều hơn.
Sự phủ định của phủ định là sự kết thúc của một chu kỳ phát triển, đồng thời
lại là điểm xuất phát của một chu kỳ mới và cứ như thế tiếp tục mãi mãi, tạo
nên hình thái “xoáy trôn ốc” của sự phát triển.