Phân tích quan điểm của đạo đức học Mác-Lênin về phạm trù lương tâm | Đại học Lao động - Xã hội

9. Phân tích quan điểm của đạo đức học Mác-Lênin về phạm trù lương tâm
- Lương tâm là cảm giác hay ý thức trách nhiệm đạo đức của con người đối với hành vi
của mình trong mối quan hệ với người khác, với xã hội (cộng đồng, giai cấp, dân tộc,
nhân loại); là ý thức trách nhiệm đối với số phận người khác và đối với xã hội. Lương tâm
là tự phán xử về các hoạt động và các hành vi của chính mỗi con người.
- Lương tâm có hai trạng thái là khẳng định và phủ định. Khi người ta hoàn thành nghĩa
vụ đạo đức cảm thấy lương tâm thanh thản. Khi không hoàn thành nghĩa vụ đạo đức với
người khác lương tâm day dứt.
=> Lương tâm là một hiện tượng tình cảm đạo đức của con người, là ý thức trách
nhiệm và thái độ của con người trước hành vi đạo đức của mình.
- Lương tâm là sự nhận thức nghĩa vụ đạo đức của con người, nó trở thành tình cảm, thành
lẽ sống của mỗi cá nhân. Nếu con người không nhận thức được nghĩa vụ đạo đức thì
không thể nói tới lương tâm và là kẻ vô lương tâm. Đó là điều nguy hiểm cho xã hội.
=> Lương tâm hướng người ta tới những cái tốt đẹp trong cuộc sống, hướng tới những điều thiện.
- Lương tâm của con người được hình thành gắn liền với những hoạt động cải tạo tự
nhiên, cải tạo xã hội qua một quá trình từ thấp tới cao. Điều đó được thể hiện:
 Con người ý thức về việc cần phải làm vì sợ bị trừng phạt.
 Con người ý thức về việc cần phải làm vì xấu hổ với người khác.
 Lương tâm còn là một hiện tượng trí tuệ, vì trí tuệ cho phép chủ thể đạo đức xem
xét hành vi của mình đúng đắn, hay không đúng đắn.
- Lương tâm bao gồm cả mặt khách quan và mặt chủ quan:
 Mặt khách quan: Nó được hình thành trên cơ sở các chuẩn mực đạo đức và là kết
quả phản ánh các chuẩn mực đạo đức của đời sống xã hội vào ý thức của con người.
Cuộc sống luôn luôn vận động và phát triển cho nên nội dung cảm giác của lương
tâm cũng thay đổi trong tiến trình lịch sử.
 Mặt chủ quan: Lương tâm được thể hiện trước hết như tiếng nói sâu thẳm tự đáy
lòng, là sự tự phán xét của mỗi người trước hành vi của mình gây ra với người
khác. Cùng một hành vi đạo đức nhưng sự day dứt lương tâm của mỗi người là
khác nhau tuỳ theo mức độ nhận thức về hậu quả do anh ta gây ra như thế nào? Khi
nhận thức hậu quả là lớn thì cường độ cảm xúc là lớn, biểu hiện ra bên ngoài là sự
dằn vặt, lo lắng và tìm mọi cách khắc phục hậu quả do mình gây ra.
- Lương tâm và xấu hổ có quan hệ với nhau nhưng không phải là một. Một người không
hoàn thành nghĩa vụ đạo đức hay làm một việc xấu thì cảm thấy xấu hổ. Xấu hổ do dư
luận xã hội lên án hay tự xấu hổ với bản thân. Sự phê phán của xã hội hay tự phê phán
càng nghiêm khắc thì chủ thể đạo đức càng cảm thấy xấu hổ.
10. Làm rõ quan niệm về nhân từ và hiếu. Đánh giá vấn đề thực
hiện đạo làm cha mẹ, làm con trong thời đại ngày nay.
* Nhân từ và hiếu: - Nhân Từ:
Ý nghĩa: Nhân Từ thường được hiểu là lòng nhân ái, lòng nhân hậu, lòng nhân bản.
Nó đặc trưng cho sự tôn trọng và quan tâm đối với người khác, sự nhìn nhận và đối xử
với mọi người với lòng tốt và lòng nhân ái.
Bản chất: Nhân Từ không chỉ là hành động, mà còn là trạng thái tâm hồn. Nó phản
ánh lòng nhân ái, lòng thông cảm, và sẵn lòng giúp đỡ người khác mà không đặt ra điều kiện. - Hiếu:
Ý nghĩa: Hiếu thường được dịch là lòng hiếu thảo, lòng hiếu hạnh. Đây là giá trị lớn
trong đạo đức Á Đông, đặc biệt trong gia đình. Hiếu thể hiện lòng tôn trọng và lòng
biết ơn đối với cha mẹ, và cam kết đối với truyền thống gia đình.
Trách nhiệm gia đình: Hiếu không chỉ là cảm xúc cá nhân mà còn là trách nhiệm gia
đình. Nó phản ánh trách nhiệm của con cái đối với cha mẹ, sự lo lắng và chăm sóc họ
khi họ già, và tôn trọng văn hóa gia đình.
- Mối quan hệ giữa Nhân Từ và Hiếu:
Hiếu là một biểu hiện của Nhân Từ: Trong nhiều trường hợp, Hiếu được coi là một
biểu hiện cụ thể của Nhân Từ. Bằng cách làm hiếu, người ta thể hiện lòng nhân ái và
tôn trọng đối với người khác, đặc biệt là trong mối quan hệ gia đình.
- Ứng dụng trong Xã Hội và Đời Sống Hàng Ngày:
 Xã hội hóa giáo dục: Nhân Từ và Hiếu thường được xã hội hóa thông qua giáo dục
và văn hóa. Gia đình, trường học và xã hội đều đóng vai trò trong việc truyền đạt và duy trì giá trị này.
 Tác động trong quan hệ xã hội: Nhân Từ và Hiếu đóng vai trò trong việc xây dựng
quan hệ xã hội tích cực và sâu sắc. Chúng giúp hình thành cộng đồng mạnh mẽ và hỗ trợ xã hội.
* Đánh giá vấn đề thực hiện đạo làm cha mẹ, làm con trong thời nay:
- Cuộc sống ngày nay thường đầy áp lực và nhanh chóng, khiến cho việc thực hiện đạo
làm cha mẹ và làm con trở nên khó khăn hơn. Công việc, học tập, và các yếu tố khác có
thể tạo ra sự căng thẳng trong mối quan hệ gia đình.
- Trong thời đại ngày nay, giáo dục đóng vai trò quan trọng trong việc truyền đạt giá trị và
truyền thống đạo đức. Tuy nhiên, giáo dục hiện đại thường cũng đối mặt với thách thức
trong việc giữ gìn và chuyển đạt những giá trị truyền thống.
- Gia đình ngày nay thường đa dạng hóa với nhiều mô hình khác nhau, từ gia đình truyền
thống đến gia đình một phụ huynh. Điều này có thể đặt ra những thách thức và cơ hội mới
trong việc thực hiện đạo làm cha mẹ và làm con.
- Thời đại ngày nay đặt ra yêu cầu cao về sự tự chủ và đồng thuận trong mối quan hệ gia
đình. Con cái ngày nay thường có quyền lựa chọn và quyết định nhiều hơn, nhưng đồng
thời cũng cần phải hiểu rõ giá trị và trách nhiệm của mình.
=> Trong bối cảnh thời đại ngày nay, thực hiện đạo làm cha mẹ và làm con đòi hỏi
sự linh hoạt, sáng tạo, và sự hiểu biết về giá trị cổ truyền cũng như hiện đại. Sự cân
nhắc giữa cá nhân và gia đình, giữa truyền thống và hiện đại đang đặt ra những
thách thức đặc biệt. Quan trọng nhất là khả năng duy trì sự kết nối giữa các thế hệ
và xây dựng mối quan hệ gia đình mạnh mẽ, đồng thời tôn trọng và giữ gìn giá trị
nhân từ và lòng hiếu.
11. Phân tích phẩm chất đạo đức trung thực. Phân biệt rõ các khái
niệm liên quan như tín, trí, trực, thật thà, khờ dại, gian dối, giả dối,
xảo quyệt, đạo đức giả,… cho thí dụ minh họa.
* Phân tích phẩm chất đạo đức trung trực:
Định nghĩa của Trung Thực:
 Trung thực là phẩm chất đạo đức thể hiện sự chân thành, không giấu giếm, không
lừa dối. Người trung thực là người nói và hành đúng như suy nghĩ, không che đậy
sự thật và không thay đổi thông tin để đạt được mục đích cá nhân. Sự Chân Thành:
 Trung thực liên quan chặt chẽ đến sự chân thành. Người trung thực không chỉ nói
lên sự thật mà còn tỏ ra chân thành trong hành động và quyết định. Sự chân thành
này tạo ra sự tin tưởng và tôn trọng trong mối quan hệ. Không Lừa Dối:
 Trong đạo đức học, việc lừa dối được coi là không đạo đức. Người trung thực
không dối trá, không truyền đạt thông tin sai lệch hay tạo ra những hình ảnh ảo. Họ
giữ vững sự chân thành trong giao tiếp.
Tôn Trọng Sự Thật:
 Trung thực bao gồm sự tôn trọng đối với sự thật. Người trung thực không chỉ nói ra
sự thật mà còn đánh giá và đánh giá cao sự thật trong mọi tình huống. Họ không sợ
đối mặt với sự thật, thậm chí khi nó có thể làm họ không thoải mái.
Đồng Thuận và Hợp Tác:
 Trung thực tạo nền tảng cho mối quan hệ xã hội, với sự đồng thuận và hợp tác. Khi
mọi người xác định được rằng họ có thể tin tưởng lẫn nhau, môi trường làm việc và
sống chung trở nên tích cực và hiệu quả.
Liên Kết với Công Bằng và Tự Do:
 Trung thực liên kết chặt chẽ với công bằng và tự do. Trong một xã hội trung thực,
mọi người có quyền biết và biểu đạt sự thật mà không lo lắng về sự truy cản hay phê phán.
Sự Tự Giác và Trách Nhiệm:
 Người trung thực thường tự giác và có trách nhiệm với hành động của mình. Họ
nhận thức về hậu quả của sự chọn lựa và luôn muốn đối mặt với nó, thậm chí khi
hậu quả đó có thể không thuận lợi.
Đạo Đức Cá Nhân và Xã Hội:
 Trung thực không chỉ là phẩm chất đạo đức cá nhân mà còn đóng góp vào xã hội.
Sự trung thực tạo ra một môi trường đạo đức tích cực và hỗ trợ sự phát triển của cộng đồng. * Khái niệm: - Tín:
 Tín liên quan đến lòng tin, sự tin cậy vào người khác, sự tin tưởng vào thông tin được cung cấp.
 Ví Dụ: Một người tín là người mà bạn có thể tin tưởng, không cần phải kiểm tra lại mọi thông tin họ nói. - Trực:
 Trực là sự thẳng thắn, không phải xoay tròn hay làm trò để che đậy sự thật.
 Ví Dụ: Một người trực sẽ nói thẳng về ý kiến của mình mà không giữ lại hay làm nhòa. - Thật Thà:
 Thật thà là tính chân thành và không giấu giếm, không che dấu sự thật.
 Ví Dụ: Một người thật thà sẽ nói về cảm xúc và ý kiến của mình mà không bị ảnh
hưởng bởi áp lực xã hội. - Khờ Dại:
 Khờ dại liên quan đến việc thiếu sự hiểu biết hoặc kinh nghiệm, dẫn đến sự ngây
thơ và dễ bị lừa dối.
 Ví Dụ: Một người khờ dại có thể tin vào mọi lời nói mà không có sự đánh giá cẩn thận. - Gian Dối:
 Gian dối là hành động nói lời dối với ý định làm mọi người tin vào điều không đúng.
 Ví Dụ: Nếu ai đó giấu đi một sự thật để đạt lợi ích cá nhân, đó là hành động gian dối. - Giả Dối:
 Giả dối liên quan đến việc giả vờ, làm ra vẻ, che đậy sự thật với mục đích đánh lừa người khác.
 Ví Dụ: Người giả dối có thể thay đổi hành vi của họ để tạo ấn tượng tích cực. - Xảo Quyệt:
 Xảo quyệt liên quan đến sự khôn ngoan trong việc lừa dối người khác, thường kết hợp với sự sáng tạo.
 Ví Dụ: Một người xảo quyệt có thể tìm ra cách lừa đảo mà không để lại bằng chứng hay dấu vết. - Đạo Đức Giả:
 Đạo đức giả là người giữ lấy vẻ ngoại hình đạo đức mà thực chất không phản ánh
đúng bản chất của họ.
 Ví Dụ: Một người đạo đức giả có thể thường xuyên tham gia các hoạt động từ thiện
chỉ để tạo ấn tượng, nhưng không có lòng tốt đằng sau hành động của mình.
12. Phân tích phẩm chất đạo đức lễ và khiêm tốn. Phân biệt rõ các
khái niệm liên quan như lễ độ, tự ti, điềm đạm, hống hách, kiêu ngạo, hiếu danh,…
* Phẩm chất đạo đức lễ và khiêm tốn: - Lễ:  Đặc điểm:
Lễ nghi thường liên quan đến các quy tắc, truyền thống, và thực hành xã hội.
Nó thể hiện sự tôn trọng, biểu hiện lòng biết ơn và nhất quán với giá trị xã hội.  Vai trò:
Lễ nghi giúp xây dựng cộng đồng và duy trì trật tự xã hội.
Nó thể hiện lòng tôn trọng và sự nhạy bén đối với giá trị văn hóa và đạo đức.
 Liên quan đến các khía cạnh khác:
Lễ nghi thường kết hợp với lễ độ và sự khiêm tốn để tạo nên tư cách lịch sự và tôn trọng. - Khiêm tốn:  Đặc điểm:
Khiêm tốn là phẩm chất thể hiện sự giản dị, không tự cao và sẵn lòng nhường nhịn.
Nó đôi khi xuất phát từ ý thức về giới hạn của bản thân và sự biết ơn.
 Vai trò trong đạo đức học:
Khiêm tốn giúp ngăn chặn sự kiêu căng, làm giàu tâm hồn và tạo ra môi trường hòa mình với người khác.
Nó thể hiện lòng trung thành với giáo lý đạo đức và giúp xây dựng lòng tin từ người khác.
 Liên quan đến các khía cạnh khác:
Khiêm tốn thường đi kèm với lễ độ, giúp tạo ra một tư cách kiên nhẫn và nhân hậu.
- Mối quan hệ giữa Lễ và Khiêm tốn:
 Lễ nghi thường yêu cầu sự khiêm tốn để tuân thủ các quy tắc và thực hành một cách tôn trọng.
 Khiêm tốn giúp làm cho lễ nghi trở nên chân thành và không có ý định kiêu ngạo. * Khái niệm: - Lễ độ:
 Đặc điểm: Lễ độ là tư cách lịch sự, tôn trọng người khác và sẵn sàng nhường nhịn, tôn trọng lễ nghi.
 Liên quan: Lễ độ thể hiện sự khiêm tốn và sẵn lòng tôn trọng người khác, giúp duy
trì mối quan hệ xã hội tích cực. - Tự ti:
 Đặc điểm: Tự ti là tình trạng cảm thấy tự mình kém hạ, không tự tin vào bản thân.
 Liên quan: Tự ti có thể ngăn chặn sự phát triển cá nhân và giao tiếp hiệu quả. Sự tự
tin là yếu tố quan trọng để phát triển đạo đức. - Điềm đạm:
 Đặc điểm: Điềm đạm là tính cách bình tĩnh, không bị ảnh hưởng quá mức bởi cảm
xúc và sự kiện xung quanh.
 Liên quan: Điềm đạm giúp người ta duy trì lòng kiên nhẫn và lễ độ trong mọi tình
huống, tránh được sự dao động không cần thiết. - Hống hách:
 Đặc điểm: Hống hách là thái độ kiêu ngạo, coi thường người khác và tỏ ra làm mình cao quý hơn.
 Liên quan: Hống hách làm suy giảm phẩm chất đạo đức, gây xa cách trong mối
quan hệ và tạo ra sự không hài lòng từ người xung quanh. - Kiêu ngạo:
 Đặc điểm: Kiêu ngạo có thể là tình trạng tự hào về thành tựu, nhưng không đi kèm
với thái độ coi thường người khác.
 Liên quan: Kiêu ngạo có thể là động lực để đạt được mục tiêu và tạo ra sự tự tin tích cực. - Hiếu danh:
 Đặc điểm: Hiếu danh là lòng ham muốn được công nhận và tôn vinh từ người khác.
 Liên quan: Hiếu danh có thể dẫn đến sự cạnh tranh không lành mạnh, nhưng cũng
có thể là động lực tích cực để phấn đấu và đóng góp cho xã hội.