Quan điểm duy vật lịch sử về mối quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội và ý nghĩa của việc nghiên cứu đó trong nghiên cứu, học tập của sinh viên | Bài tập lớn môn triết học mác - lênin

lOMoAR cPSD| 44985297 lOMoAR cPSD| 44985297 LỜI NÓI ĐẦU
Nước ta và toàn nhân loại ang trong thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0, trên
à chuẩn bị bước vào cuộc cách mạng mới sắp diễn ra. Sự phát triển xã hội không chỉ
có ời sống vật chất, mà còn có ời sống tinh thần. Nước ta muốn tiến hành cuộc cách
mạng mới thành công không chỉ cần phải xây dựng nên kinh tế, cơ sở vật chất mà
con cần chú trọng phát triển nhận thức của con người. Bởi vì chính con người, dùng
nhận thức của mình, hiểu biết của mình ể xây dựng, ổi mới và phát triển nền kinh tế
- xã hội. Trong ó sinh viên óng vai trò to lớn, là lực lượng lao ộng chính trong tương
lai, ang trong quá trình học tập và rèn luyện ể cống hiến cho ất nước. Việc tìm hiểu
mối quan hệ giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội là vô cùng cần thiết. Trước hết là ể
hiểu mối quan hệ giữa ời sống tinh thần của xã hội và những biến ổi trong tồn tại xã
hội. Từ ó ta mới có thể vận dụng quan iểm duy vật biện chứng về mối quan hệ giữa
tồn tại xã hội và ý thức xã hội vào thực tiễn, phát triển nền kinh tế - xã hội từ việc
nâng cao nhận thức cho sinh viên, ưa nền kinh tế nước nhà ngày một tiến gần hơn
với nền kinh tế thế giới.
Từ lý do trên, em quyết ịnh lựa chọn ề tài : “Quan iểm duy vật lịch sử về mối
quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội và ý nghĩa của việc nghiên
cứu ó trong nghiên cứu, học tập của sinh viên.”. Do kiến thức bản thân em còn nhiều
hạn chế nên bài viết không tránh khỏi những thiếu sót. Vậy nên em rất mong nhận
ược những góp ý của cô ể có thể hoàn thiện bài làm của mình.
Em xin trân trọng cảm ơn! MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ................................................................................................................... 1
MỤC LỤC .......................................................................................................................... 1
A. Nguyên lý triết học ........................................................................................................ 2
I. Khái niệm .................................................................................................................... 2
1. Tồn tại xã hội .............................................................................................................. 2
2. Ý thức xã hội ............................................................................................................... 2 1 lOMoAR cPSD| 44985297
II. Mối quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội .............................. 4
1. Vai trò quyết ịnh của tồn tại xã hội ối với ý thức xã hội ......................................... 4
2. Tính ộc lập tương ối của ý thức xã hội ..................................................................... 5
B. Ý nghĩa của việc nghiên cứu quan iểm duy vật lịch sử về mối quan hệ biện chứng
giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội trong nghiên cứu, học tập của sinh viên .............. 7
KẾT LUẬN ........................................................................................................................ 9
A. Nguyên lý triết học. I. Khái niệm.
1. Tồn tại xã hội.
Tồn tại xã hội là toàn bộ sinh hoạt vật chất và những iều kiện sinh hoạt vật
chất của xã hội. Tồn tại xã hội của con người là thực tại xã hội khách quan, là một
kiểu vật chất xã hội, là các quan hệ xã hội vật chất ược ý thức xã hội phản ánh. Trong
các quan hệ xã hội vật chất ấy thì quan hệ giữa con người với giới tự nhiên và quan
hệ giữa con người với con người là những mối quan hệ cơ bản nhất.
Tồn tại xã hội bảo gồm các yếu tố cơ bản là phương thức sản xuất vật chất,
iều kiện tự nhiên, hoàn cảnh ịa lý, dân số và mật ộ dân số, ... trong ó phương thức
sản xuất vật chất là yếu tố cơ bản nhất.
2. Ý thức xã hội.
Ý thức xã hội là mặt tinh thần của ời sống xã hội, là bộ phận hợp thành của
văn hóa tinh thần xã hôi. Văn hóa tinh thần của xã hội mang dấu ấn ặc trưng của
hình thái kinh tế - xã hội, của giai cấp ã tạo ra nó.
Ý thức xã hội bao gồm tâm lý xã hội và hệ tư tưởng xã hội. Trong hệ tư tưởng
xã hội thì quan trọng nhất là các quan iểm, các học thuyết và các tư tưởng. Trong
tâm lý xã hội có tình cảm, tâm trạng, truyền thống, ... nảy sinh từ tồn tại xã hội và
phản ánh tồn tại xã hội ở những giai oạn lịch sử nhất ịnh.
• Tâm lý xã hội phản ánh một cách trực tiếp sự và tự phát những iều kiện
sinh hoạt hằng ngày của con người cho nên nó chỉ ghi lại những gì dễ 2 lOMoAR cPSD| 44985297
thấy, những gì nằm trên bề mặt của tổn tại xã hội. Nó chưa thể vạch ra
những mối quan hệ khách quan, bản chất, tất yếu mang tính quy luật của
các sự vật và cách quá trình xã hội. Tuy nhiên, ta cũng cần coi trọng vai
trò của tâm lý xã hội trong việc phát triển ý thức xã hội, nhất là việc sớm
nắm bắt những dư luận xã hội thể hiện trạng thái tâm lý và nhu cầu xã hội
a dạng của nhân dân trong những hoàn cảnh và iều kiện khác nhau.
• Hệ tư tưởng là giai oạn phát triển cao hơn của ý thức xã hội, là sự nhận
thức lý luận về tồn tại xã hội. Hệ tư tưởng có khả năng i sâu vào bản chất
của mọi mối quan hệ xã hội. Hệ tư tưởng là kết quả của những sự tổng
kết, khái quát hóa các kinh nghiệm xã hội ể hình thành nên những quan
iểm, những tư tưởng về chính trị, pháp luật, triết học, ạo ức, nghệ thuật, tôn giáo.
Mặc dù hệ tư tưởng ở trình ộ ý thức xã hội cao hơn tâm lý xã hội nhưng
giữa chúng có mối liên hệ qua lại và tác ộng qua lại lẫn nhau. Tâm lý xã
hội có thể thúc ẩy, giảm bớt sự cứng nhắc của hệ tư tưởng; trong khi ó hệ
tư tưởng khoa học, úng ắn có thể bổ sung, làm gia tăng trình ộ trí tuệ cho
tâm lý xã hội, góp phần thúc ẩy cho tâm lý xã hội phát triển theo chiều
hướng tích cực. Tóm lại, tâm lý xã hội và tư tưởng xã hội bổ sung và khắc
phục những nhược iểm của nhau, thúc ẩy nhau cùng phát triển.
Ý thức xã hội còn mang tính giai cấp do các giai cấp khác nhau trong xã hội
có iều kiện vật chất khác nhau, có lợi ích và ịa vị khác nhau dẫn ến hình thành những
tư tưởng khác nhau, thậm chí ối nghịch nhau. Điều này ược C.Mác và Ph.Ăngghen
cô ọng lại trong luận iểm như sau: “Trong mọi thời ại những tư tưởng của giai cấp
thống trị là những tư tưởng thống trị. Điều ó có nghĩa là giai cấp nào là lực lượng
vật chất thống trị trong xã hội thì cũng là lực lượng tinh thần thống trị trong xã hội.
Giai cấp nào chi phối những tư liệu sản xuất vật chất thì cũng chi phối luôn cả những
tư liệu sản xuất tinh thần”. Hệ tư tưởng của giai cấp thống trị bao giờ cũng bảo vệ
ịa vị, lợi ích của giai cấp thống trị, của chế ộ người bóc lột. Ngược lại, hệ tư tưởng
của giai cấp bị trị bao giờ cũng bảo vệ quyền lợi của những người bị bóc lột, của
ông ảo quần chúng nhân dân bị áp bức bóc lột nhằm lật ổ chế ộ giai cấp thống trị.
Tuy nhiên, quan iểm duy vật về lịch sử cũng cho rằng, ý thức của các giai cấp trong
xã hội cũng có ảnh hưởng lẫn nhau. Không chỉ giai cấp bị trị chịu ảnh hưởng bởi hệ
tư tưởng của giai cấp thống trị mà giai cấp thống trị cũng chịu tác ộng bởi hệ tư
tưởng của gia cấp bị trị có tư tưởng tiến bộ. Điều này ược thể hiện khi phong trào
cách mạng của giai cấp bị trị lên cao, một số cá nhân trong giai cấp thống trị sẽ
chuyển sang hàng ngũ của giai cấp cách mạng, thậm chí trở thành những nhà tư
tưởng cho giai cấp này, ặc biệt là trí thức.
Các hình thái ý thức xã hội thể hiện các phương thức nắm bắt khác nhau về
mặt tinh thần ối với hiện thực xã hội. Do ó, ý thức xã hội cũng tồn tại với nhiều hình
thái khác nhau. Chính sự phong phú của hình thái ý thức xã hội ã phản ánh sự phong 3 lOMoAR cPSD| 44985297
phú của ời sống xã hội, ược thể hiện qua nhiều khía cạnh khác nhau bao gồm: ý thức
chính trị, ý thức pháp quyền, ý thức ạo ức, ý thức lý luận, ý thức thẩm mỹ, ý thức
tôn giáo và ý thức triết học. Trong ó triết học duy vật biện chứng óng vai trò to lớn
là hình thành thế giới quan, ể có nhận thức úng ắn ý nghĩa và vai trò của các hình
thái ý thức xã hội khác; ể xác ịnh úng ắn vị rí của những hình thái ấy trong cuộc
sống xã hội và ể nhận thức tính quy luật cùng những ặc iểm và sự phát triển của chúng. II.
Mối quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội.
1. Vai trò quyết ịnh của tồn tại xã hội ối với ý thức xã hội.
- Tồn tại xã hội quyết ịnh sự hình thành của ý thức xã hội
C.Mác và Ph.Ăngghen ã khẳng ịnh: “Sự sản xuất ra những ý niệm, những
quan niệm và ý thức thì lúc ầu là trực tiếp gắn liền mật thiết với hoạt ộng vật chất
và sự giao tiếp vật chất của con người - ngôn ngữ của cuộc sống hiện thực. Ở ây
những quan niệm, tư duy, sự giao tiếp tinh thần của con người xuất hiện ra còn là
sản phẩm trực tiếp của các quan hệ vật chất của họ. Đối với sự sản xuất tinh thần,
úng như nó biểu hiện trong ngôn ngữ của chính trị, của pháp luật, của tôn giáo, của
siêu hình học.”. Điều kiện của ời sống vật chất của xã hội như thế nào thì ý thức ạo
ức của con người như vậy. Ý thức ạo ức bao giờ cũng tương ứng với những iều kiện
của ời sống vật chất, là sự biểu hiện của ời sống vật chất và cùng biến ổi với nó.
Điều ó có nghĩa là nếu không có những quan hệ vật chất tức là không có tồn tại xã
hội thì không thể có sự sản xuất ời sống tinh thần, không thể có ý thức xã hội. Sự
sản xuất ời sống tinh thần luôn ược hình thành trong những iều kiện vật chất nhất
ịnh, tức là ý thức bao giờ cũng nảy sinh trên nền tảng của tồn tại là ời sống hiện thực
của con người và phản ánh tồn tại ó.
- Trình ộ phát triển của xã hội quy ịnh trình ộ phát triển của ý thức xã hội
Sự phân tích lịch sử theo quan iểm duy vật ã dẫn C.Mác và Ph.Ăngghen ến
kết luận rằng, toàn bộ gốc rễ của sự phát triển xã hội loài người, kể cả ý thức của
con người ều nằm trong và bị quy ịnh bởi sự phát triển của các iều kiện kinh tế - xã
hội. Nghĩa là “Không phải ý thức quyết ịnh ời sống mà chính ời sống quyết ịnh ý
thức”. Đó là do chính con người trong quá trình sống ã làm biến ổi tư duy lẫn cả sản
phẩm tư duy của mình. Lúc ầu ý thức của con người chỉ là sự phản ánh ơn giản, trực
tiếp những gì diễn ra xung quanh con người chủ yếu là ý thức về thế giới tự nhiên
như là những lực lượng hoàn toàn xa lạ với con người mà con người không thể ụng
tới ược, không thể khống chế ược. Nhưng sau ó, sự phát triển của sản xuất, của nhu
cầu và dân số và cùng với nó là sự phân công lao ộng ã dẫn tới sự phân chia lao ộng
thành lao ộng vật chất và lao ộng tinh thần. Từ ó sự phản ánh của ý thức ngày càng
thoát khỏi ời sống thực tiễn và hình thành nên các hình thái ý thức xã hội khác nhau. 4 lOMoAR cPSD| 44985297
2. Tính ộc lập tương ối của ý thức xã hội.
- Ý thức xã hội thường lạc hậu hơn tồn tại xã hội
Lịch sử ã chỉ ra rằng, nhiều khi xã hội cũ mất nhưng ý thức xã hội của nó vẫn
còn tiếp tục tồn tại. Điều này biểu hiện rõ nhất ở các khía cạnh khác nhau của tâm
lý xã hội như truyền thống, thói quen và nhất là tập quán. Tiêu biểu như ý thức xã
hội của thời phong kiến cho ến nay vẫn còn có những ảnh hưởng nhất ịnh, nhiều tư
tưởng dù ã trở nên lạc hậu, cổ hủ nhưng vẫn có nhiều người tin theo. Điều này ược
chủ nghĩa duy vật lịch sử lý giải là do ý thức xã hội chỉ là sự phản ánh của tồn tại xã
hội. Sau khi sự tồn tại xã hội biến ổi thì ý thức xã hội mới biến ổi theo sau, dẫn ến
sự phản ánh của ý thức xã hội chậm hơn sự biến ổi của tồn tại xã hội. Ý thức xã hội
còn gắn liền với lợi ích của giai cấp nhất ịnh trong xã hội. Mặc dù xã hội ã biến ổi
nhưng những giai cấp này vẫn thường níu lấy những tư tưởng cũ ể bảo vệ và duy trì quyền lợi của mình.
- Ý thức xã hội có thể vượt trước tồn tại xã hội
Tuy nhiên, triết học Mác – Lênin cũng thừa nhận rằng ý thức xã hội cũng có
thể vượt trước tồn tại xã hội. Thực tế cũng chứng minh rằng nhiều tư tưởng khoa
học và triết học có thể vượt trước iều kiện xã hội. Sở dĩ ý thức xã hội có khả năng
vượt trước tồn tại xã hội là do nó phản ánh úng ược những mối liên hệ logic, khách
quan, tất yếu, bản chất của tồn tại xã hội. Lịch sử cũng ã cho thấy nhiều dự báo, học
thuyết của các nhà khoa học, tư tưởng lớn phải mất một khoảng thời gian nhất ịnh
mới ược thực tiễn xác nhận. Ví dụ như “Thuyết nhật tâm” ược Kopernik ưa ra vào
thế kỷ XVI, sau ó ược Galilée và Kepler phát triển. Vào thời iểm học thuyết ược ưa
ra, a phần ộc giả ều không chấp nhận học thuyết này, thậm chí vào năm 1633 Galilée
còn bị buộc tội trước tòa án La Mã vì công khai ủng hộ “Thuyết nhật tâm”. Mặc dù
học thuyết ban ầu chưa hoàn toàn chính xác (mặt trời là trung tâm của vũ trụ) nhưng
nó ã mở ra một thời kì phát triển mạnh mẽ cho thiên văn học và nhận thức khoa học
nói chung. Khi nói tư tưởng tiên tiến có thể i trước tồn tại xã hội, dự kiến ược quá
trình khách quan của sự phát triển xã hội thì không có nghĩa nói rằng trong trường
hợp này ý thức xã hội không còn bị tồn tại xã hội quyết ịnh nữa. Tư tưởng khoa học
tiên tiến không thoát ly tồn tại xã hội, mà phản ánh chính xác, sâu sắc tồn tại xã hội.
- Ý thức xã hội có tính kế thừa
Trong quá trình phát triển của mình, ời sống tinh thần cho thấy rằng có quan
iểm lý luận, học thuyết lớn của thời ại sau bao giờ cũng ược dựa vào tiền ề ã có của
các gia oạn lịch sử trước ó. Như ví dụ ã nêu trên, khoa học vũ trụ hiện ại ã phát triển
dựa trên tiền ề “Thuyết nhật tâm” của Kopernik, mà chính học thuyết này cũng ược
nghiên cứu dựa trên những giả thuyết của các nhà bác học thời kỳ trước. Chính
C.Mác và Ph.Ăngghen cũng ã thừa nhận rằng “ngay cả chủ nghĩa cộng sản phát triển 5 lOMoAR cPSD| 44985297
cũng trực tiếp bắt nguồn từ chủ nghĩa duy vật Pháp”. Và, “nếu trước ó không có triết
học Đức, ặc biệt là triết học Hêghen, thì sẽ không bao giờ có chủ nghĩa xã hội khoa
học Đức, chủ nghĩa xã hội duy nhất khoa học tồn tại từ trước ến nay”. Có thể khẳng
ịnh rằng chủ nghĩa Mác không chỉ ã tiếp thu tất cả những gì là tinh hoa trong lịch sử
văn minh nhân loại mà còn kế thừa trực tiếp từ nên triết học cổ iển Đức, kinh tế
chính trị học Anh và chủ nghĩa xã hội không tưởng Pháp.
Khi ề cập ến tính kế thừa của ý thức xã hôi, ta cũng phải nhìn nhận nó cùng
với tính giai cấp. Các giai cấp khác nhau sẽ chọn kế thừa những tư tưởng khác nhau
của thời ại trước. Giai cấp tiến bộ sẽ tiếp thu những tư tưởng tiến bộ; ngược lại, giai
cấp lỗi thời bao giờ cũng chọn kế thừa những tư tưởng bao thủ, lạc hậu. Tất cả những
lựa chọn ấy suy cho cùng cũng chỉ có một mục ích, là ảm bảo quyền lợi cho giai cấp
của mình. Giai cấp bị trị i lên tiến bộ ể giải thoát giai cấp khỏi ách thống trị, mưu
cầu tự do và bình ẳng; giai cấp thống trị chọn giữ lại những gì ã lạc hậu cũng chỉ
nhằm è nén sự phát triển của gia cấp bị trị, duy trì sự thống trị của mình.
- Sự tác ộng qua lại giữa các hình thái ý thức xã hội
Các hình thái ý thức xã hội phản ánh tồn tại xã hội theo những cách khác
nhau, có vai trò khác nhau trong xã hội và ời sống con người. Tuy nhiên, ở các thời
ại khác nhau, trong những hoàn cảnh khác nhau dù vai trò của các hình thái ý thức
xã hội giống nhau nhưng chúng vẫn có sự tác ộng qua lại với nhau, kìm hãm hoặc
thúc ẩy nhau phát triển. Thời phong kiến, triết học nước ta chịu ảnh hưởng sâu sắc
của triết học phong kiến Trung Quốc (Nho giáo) dẫn ến những hình thái ý thức xã
hội khác cũng có sự ảnh hưởng nhất ịnh. Nhà nước ta thời ấy là nhà nước quân chủ
pháp quyền, vua quản lý ất nước bằng pháp luật. Mặc dù là nhà nước quân chủ,
nhưng do sự tác ộng của các tư tưởng Nho giáo (vua vâng mệnh Trời ể trị dân, nhưng
mệnh Trời phải hợp lòng dân) nên nhà nước vẫn ề cao vai trò chủ chốt của dân và
sự phụ thuộc của nhà cầm quyền vào nhân dân.
Không chỉ về mặt chính trị, pháp quyền, ý thức triết học (Nho giáo) cũng chi phối
ến ý thức ạo ức, hình thành nên nhiều quan niệm ạo ức, có úng, có sai, mà ến ngày
nay vẫn còn có sức ảnh hưởng. Bên cạnh ó, Nho giáo cũng tạo iều kiện cho ý thức
tôn giáo phát triển mạnh mẽ, hình thành nên những tín ngưỡng chưa úng ắn, kìm
hãm sự phát triển của khoa học. Nguyên nhân của sự tác ộng ấy là do ý thức xã hội
là sự phản ánh của tồn tại xã hội. Các ý thức xã hội khác nhau có nội dung khác
nhau phản ánh những khía cạnh khác nhau của tồn tại xã hội. Nhưng suy ến cũng
thì ều là chỉ một nội dung nhất ịnh, nên sự phát triển i lên hoặc sự tụt hậu của một
hình thái ý thức xã hội này sẽ tạo sự ảnh hưởng ến hình thái ý thức xã hội khác.
- Ý thức xã hội tác ộng trở lại tồn tại xã hội
Khi nghiên cứu mối quan hệ giữa tồn tại xã hội, ngoài việc khẳng ịnh vai trò
quyết ịnh của tồn tại xã hội ối với ý thức xã hội triết học Mác – Lênin ồng thời chỉ 6 lOMoAR cPSD| 44985297
ra rằng ý thức xã hội không phải là một yếu tố thụ ộng, nhấn mạnh tác dụng tích cực
của ý thức xã hội ối với ời sống kinh tế - xã hội. Về vấn ề này Ph.Ăngghen viết:
“Những tiền ề về kinh tế giữa vai trò quyết ịnh, nhưng những iều kiện chính trị, v.v.,
ngay cả những yếu tố truyền thống tồn tại trong ầu óc con người cũng óng một vai
trò nhất ịnh, tuy không phải là vai trò quyết ịnh.” Mức ộ ảnh hưởng của tư tưởng ối
với sự phát triển xã hội phụ thuộc vào những iều kiện lịch sử cụ thể; vào tính chất
của các mối quan hệ kinh tế mà trên ó tư tưởng nảy sinh; vai trò lịch sử của giai cấp
mang ngọn cờ tư tưởng; vào mức ộ phản ánh úng ắn của tư tưởng ối với các nhu cầu
phát triển xã hội; vào mức ộ mở rộng của tư tưởng trong quần chúng. Ý thức xã hội
tiến bộ sẽ là tiền ề, thúc ẩy xã hội phát triển theo hướng tích cực; ngược lại, ý thức
xã hội lạc hậu sẽ kìm hãm sự phát triển của xã hội.
B. Ý nghĩa của việc nghiên cứu quan iểm duy vật lịch sử về mối quan hệ biện
chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội trong nghiên cứu, học tập của sinh viên.
Sinh viên là một nhóm xã hội có vai trò ặc biệt quan trọng, là nguồn bổ sung
cho lực lượng tri thức xã hội – một lực lượng óng vai trò quyết ịnh trong việc xây
dựng và phát triển kinh tế tri thức của xã hội hiện ại. Điều ặc biệt ở sinh viên ó là sự
phát triển mạnh mẽ của năng lực trí tuệ, nhận thức, tự ánh giá, tự giáo dục và hoàn
thiện. Chính sự phát triển mạnh mẽ này ã khiến cho sinh viên trở nên hết sức nhạy
cảm ối với những thay ổi dù rất nhỏ trong ời sống xã hội. Chính vì vậy, việc nghiên
cứu, tìm hiểu quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội, giữa các quan
hệ xã hội khác từ ó ịnh hướng thế giới quan khoa học cho sinh viên là cần thiết. Bởi
thế giới quan như một “lăng kính” qua ó sinh viên nhìn nhận thế giới, một thế giới
quan khoa học, úng ắn sẽ ịnh hướng úng cho quá trình phát triển nhận thức của mỗi sinh viên.
- Góp phần hình thành thế giới quan khoa học của sinh viên
Việc học tập bộ môn Triết học Mác – Lênin nói chung và nghiên cứu mối quan
hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội nói riêng giúp sinh viên hình thành
và xây dựng thế giới quan úng ắn. Đó chính là thế giới quan duy vật biện chứng -
nền tảng ể sinh viên nhận thức và tiếp thu những nguyên lý, quy luật khác. Tuy
nhiên, thế giới quan không ược hình thành một cách tự ộng, tức là cứ trang bị kiến
thức là có thế giới quan; trái lại, ó còn phải là quá trình chuyển tri thức thành niềm
tin khoa học trong mỗi sinh viên. Cơ sở ể hình thành và phát triển thế giới quan là
những nhận thức về tự nhiên và xã hội, là kết quả của quá trình giáo dục và những
kinh nghiệm ược tích lũy trong thực tiễn của sinh viên. Đó chính là quá trình hình
thành và phát triển các quan iểm, quan niệm, niềm tin về vai trò và khả năng của
con người trong quá trình nhận thức và cải tạo thế giới. Nói cách khác, tri thức, niềm
tin, lý tưởng và tình cảm là những yếu tố cơ bản nhất cấu thành nên thế giới quan.
Trong ó, tri thức tự nó chưa thể trở thành thế giới quan. Nó chỉ gia nhập thế giới 7 lOMoAR cPSD| 44985297
quan khi trở thành niềm tin trong mỗi người. Nhờ có niềm tin, tri thức mới trở thành
cơ sở cho hành ộng của mỗi người. Khi biến thành niềm tin, tri thức óng vai trò ộng
cơ, ộng lực tinh thần cho hoạt ộng của con người. Từ ó sinh viên viên có thể nhìn
nhận thế giới xung quanh một cách úng ắn, xác ịnh mục ích, lý tưởng sống, chủ ộng
lựa chọn phương thức hành ộng của riêng mình.
- Giúp sinh viên hiểu rõ về mối quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội
Thông qua việc nghiên cứu, sinh viên biết ược rằng tồn tại xã hội và ý thức xã
hội là hai phương diện thống nhất biện chứng của ời sống xã hội, sự thay ổi của tồn
tại xã hội là iều kiện cơ bản nhất ể thay ổi ý thức xã hội. Mặt khác, cũng cần thấy
rằng không chỉ những biến ổi trong tồn tại xã hội mới tất yếu dẫn ến những thay ổi
to lớn trong ời sống tinh thần của xã hội mà ngược lại, những tác ộng của ời sống
tinh thần xã hội, với những iều kiện xác ịnh cũng có thể tạo ra những biến ổi mạnh
mẽ, sâu sắc trong tồn tại xã hội. Từ ó sinh viên biết tiếp thu một cách tích cực các
cuộc cách mạng tư tưởng văn hóa, phát huy vai trò tích cực của ý thức xã hội ối với
sự phát triển kinh tế - xã hội, biến lý luận khoa học thành thực tiễn cải tạo tự nhiên, xã hội.
- Thúc ẩy sinh viên kế thừa và tiếp thu một cách chọn lọc những tư tưởng về
chủ nghĩa xã hội của nhân loại trong lịch sử và ược phát triển một cách khoa học
Nghiên cứu về tính ộc lập tương ối của ý thức xã hội, chủ nghĩa Mác – Lênin
ã ề cập ến tính kế thừa của ý thức xã hội. Tuy nhiên sự kế thừa ở ây mang tính chọn
lọc, kế thừa một cách tích cực các di sản tiến bộ của thời ại trước. Ngày nay, toàn
cầu hóa ang trở thành xu thế khách quan, hội nhập, hợp tác giữa các quốc gia, khu
vực ngày càng sâu rộng. Bên cạnh những yếu tố tích cực, quá trình hội nhập quốc tế
cũng chứa ựng nhiều yếu tố tiêu cực, nguy cơ ưa ến những hậu quả khó lường nhất
là với những nước chậm phát triển. Với tư cách là chủ thể tích cực của các mối quan
hệ xã hội, sinh viên lựa chọn, tiếp nhận các tác ộng từ hệ thống các quan hệ xã hội,
biến các yêu cầu khách quan thành các yêu cầu chủ quan. Hoạt ộng và giao tiếp vật
chất của sinh viên diễn ra trong một hệ thống các quan hệ xã hội. Toàn thể hệ thống
mối quan hệ xã hội là quan hệ nền tảng, qui ịnh sự hình thành cộng ồng, nhóm xã
hội khác nhau và hành vi cá nhân ồng thời là cơ sở hình thành nhu cầu, ộng cơ, hoài
bão, ịnh hướng ý thức… của họ. Trong hoạt ộng học tập, nghiên cứu; trong quá trình
giao tiếp, ứng xử, giải quyết các mối quan hệ trong ời sống, sinh viên hình thành
những quan niệm, niềm tin và ý thức ối với mọi vấn ề của cuộc sống. Những sự biến
ổi chung của sinh hoạt vật chất và iều kiện sinh hoạt vật chất sẽ có những biến ổi về
mặt ý thức của sinh viên. Nhờ có thế giới quan khoa học và tư duy biện chứng sinh
viên biết tiếp thu một cách tích cực các cuộc cách mạng tư tưởng văn hóa, phát huy
vai trò tích cực của ý thức xã hội ối với sự phát triển kinh tế - xã hội, biến lý luận 8 lOMoAR cPSD| 44985297
khoa học thành thực tiễn cải tạo tự nhiên, xã hội, áp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng
và bảo vệ ất nước hiện nay, vừa phát huy những giá trị ạo ức truyền thống quý báu của dân tộc.
- Là tiền ề ể sinh viên nhìn nhận vị trí và vai trò của bản thân tronng thời ại mới
Bước sang thế kỷ XXI, nền kinh tế nước ta chuyển từ kinh tế công nghiệp
sang kinh tế tri thức với xu thế toàn cầu hóa, vị thế của Việt Nam ã ược nâng cao
trên trường quốc tế, tuy nhiên xu thế toàn cầu hóa cũng ã ặt ra thời cơ, vận hội và cả
những khó khăn, thách thức to lớn. Đây là iều kiện thuận lợi cho sinh viên nước ta
phát huy tài năng, sức lực và trí tuệ của tuổi trẻ ể khẳng ịnh mình, ể trưởng thành và
cống hiến cho ất nước. Đảng Cộng sản Việt Nam luôn ề cao vị trí, vai trò của thanh
niên, xác ịnh thanh niên là lực lượng xung kích cách mạng, công tác thanh niên là
vấn ề sống còn của dân tộc, luôn phát huy vai trò thanh niên trong sự nghiệp xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc. Bằng việc nghiên cứu mối quan hệ giữa tồn tại xã hội và ý
thức xã hội sinh viên từng bước xây dựng cho mình cách nhìn, lối sống cũng như
cách vận dụng những ịnh hướng giá trị xã hội ã ược nhận thức vào thực tiễn cuộc
sống. Sinh viên Việt Nam ngày nay mang trên vai trọng trách lịch sử to lớn, tiếp tục
phát huy truyền thống vinh quang của thế hệ cha anh và trở thành lực lượng lao ộng
có trí tuệ và có tay nghề cao, có ạo ức và lối sống trong sáng, có sức khỏe thể chất
và sức khỏe tâm thần cường tráng ể ưa Việt Nam sánh vai với các cường quốc năm
châu như mong muốn của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Sinh viên ang tự khẳng ịnh mình
và ang dần dần xóa bỏ ranh giới tụt hậu ể sánh vai ngang bằng với sinh viên các
nước trên thế giới, áp ứng ược yêu cầu của thời kỳ ẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện
ại hoá. Quá trình nghiên cứu, học tập và rèn luyện giúp sinh viên rèn luyện tư duy,
nâng cao tinh thần trách nhiệm, ý thức tự giác, tự học tự rèn luyện, tự tin, tự chịu
trách nhiệm ể trở thành nguồn lao ộng chất lượng cao. KẾT LUẬN
Triết học Mác – Lênin là khoa học khái quát về quy luật chung nhất của tự
nhiên, xã hội và tư duy, em lại cho con người thế giới quan về phương pháp luận
úng ắn, khoa học ể nhận thức và cải tạo xã hội. Đối tượng của triết học Mác – Lênin
là “tiếp tục giải quyết mối quan hệ giữa tồn tại và tư duy, giữ vật chất và ý thức trên
lập trường duy vật triệt ể”. Trong ó ời sống xã hội cũng có hai lĩnh vực là tồn tại xã
hội và ý thức xã hội, ứng với hai lĩnh vực vật chất và tinh thần trong thế giới triết
học. Vì vậy cùng với việc phân tích các quy luật của sự phát triển xã hội, các mối
quan hệ kinh tế và các quan hệ chính trị - xã hội thì không thể không chú trọng ến
mặt quan trong khác của ời sống xã hội là ý thức xã hội. Tồn tại xã hội óng vai trò
quyết ịnh ối với ý thức xã hội, là cơ sở vật chất ể con người tạo ra sản phẩm tinh 9 lOMoAR cPSD| 44985297
thần của họ mà ở ây chính là ý thức. Ý thức xã hội phản ánh khách quan một cách
sâu sắc, chính xác, bao quát và vạch ra những mối liên hệ khách quan bản chất, tất
yếu mang tính quy luật của tồn tại xã hội ồng thời tác ộng trở lại tồn tại xã hội.
Nghiên cứu về mối quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội cho sinh
viên nhận thức úng ắn, rèn luyện tư duy biện chứng ể xây dựng ý thức hành ộng,
giải quyết vấn ề về các mối quan hệ trong xã hội. Từ ó, góp phần vào công cuộc xây
dựng và ổi mới ất nước, ưa Việt Nam ta sánh vai cùng cường quốc năm châu. 10 lOMoAR cPSD| 44985297
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Giáo trình triết học Mác – Lênin ( ược cung cấp trên LMS)
2. TS Phạm Văn Đức - Giáo trình triết học Mác – Lênin – 2019 ( ược cung cấp trên NEU Reader)
3. Trần Thị Phương Nga – Luận văn thạc sĩ triết học: Về biện chứng tồn tại xã
hội và ý thức xã hội trong tác phẩm “Hệ tư tưởng Đức” và ý nghĩa của nó ối
với việc giáo dục ạo ức cho thanh niên Việt Nam hiện nay – 2014
4. Nguyễn Đức Sự - Vị trí và vai trò của Nho giáo trong xã hội Việt Nam - Tạp
chí Văn hóa Nghệ An - 19/1/2011
5. Doãn Chính - Phạm Thị Loan - Sự phát triển của Nho giáo thời kỳ Lý - Trần
- Tạp chí Văn hóa Nghệ An - 16/6/2011
6. https://vienphapluatungdung.vn/ https://vienphapluatungdung.vn/tinh-doc-
lap-tuong-doi-cua-y-thuc-xahoi.html
Ngày cập nhât: 15/06/2021 – ngày truy cập: 21h33 – 09/12/2021
7. http://bachkhoatoanthu.vass.gov.vn/
http://bachkhoatoanthu.vass.gov.vn/noidung/tudien/Lists/GiaiNghia/View_D etail.aspx?ItemID=6963
Ngày cập nhật: 02/08/2019 - ngày truy cập: 10h16 - 10/12/2021)
8. https://khoahoc.tv/ https://khoahoc.tv/nicolas-copernic-1473-1543-nha-ly-
thuyet-thien-taithuyet-vu-tru-nhat-tam-1306
Ngày cập nhật: 14/03/2021 – ngày truy cập: 10h31 – 10/12/2021 9. http://www.lapphap.vn/
http://www.lapphap.vn/Pages/tintuc/tinchitiet.aspx?tintucid=208735 Ngày
cập nhật: 01/03/2002 - ngày truy cập: 16h – 12/12/2021 10. https://tcnn.vn/
https://tcnn.vn/news/detail/33555/Mot_so_dau_hieu_ve_nha_nuoc_phap_qu
yen_trong_thoi_quan_chu_o_Viet_Namall.html
Ngày cập nhật: 10/06/2016 – ngày truy cập: 16h15 – 12/12/2021
Downloaded by Ho Thi Thu Trang (23a4010661@hvnh.edu.vn) lOMoAR cPSD| 44985297
11. http://truongleduan.quangtri.gov.vn/
http://truongleduan.quangtri.gov.vn/vi/hoat-dong-khoa-hoc/Nghien-cuutrao-
doi/phuong-phap-phuong-phap-luan-va-vai-tro-cua-phuong-phapluan-triet- hoc-mac-lenin-162.html
Ngày cập nhật: 15/12/2016 – ngày truy cập: 20h23 – 12/12/2021 12. https://ajc.hcma.vn/
https://ajc.hcma.vn/UserControls/Publishing/News/BinhLuan/pFormPrint.a
spx?UrlListProcess=/content/tintuc/Lists/News&ItemID=4465&IsTA=False
Ngày cập nhật: 22/07/2014 – ngày truy cập: 20h35 – 12/12/2021
13. http://tuyengiaoangiang.vn/ http://tuyengiaoangiang.vn/thong-tin-tuyen-
giao/tu-lieu-bao-cao-vien/4660van-de-xay-dung-y-thuc-xa-hoi-o-vn-hien- nay.html
Ngày cập nhật: 13/08/2017 - ngày truy cập: 0h13 – 14/12/2021
14. https://www.thinganhang.com/
https://www.thinganhang.com/document/view/tieu-luan-quan-diem-duy-
vatbien-chung-ve-moi-quan-he-giua-ton-tai-xa-hoi-va-y-thuc-xa-hoi-va-
vandung-vao-qua-trinh-phat-trien-kinh-te-xa-hoi-o-nuoc-ta
Ngày cập nhât: không xác ịnh – ngày truy cập: 1h03 – 14/12/2021 15. http://cantholib.org.vn/
http://cantholib.org.vn:8080/bitstream/TVTPCT/827/1/BTC.232313.PDF
Ngày cập nhật: không xác ịnh – ngày truy cập: 9h43 – 14/12/2021
16. https://vnu.edu.vn/ https://repository.vnu.edu.vn/handle/VNU_123/74582
Ngày cập nhật: không xác ịnh – ngày truy cập: 10h02 – 14/12/202
17. http://www.tiengnoitre.org/ http://www.tiengnoitre.org/2013/03/vai-tro-cua-
thanh-nien-trong-thoi-aimoi.html
Ngày cập nhậ: 21/03/2013 – ngày truy cập: 17h52 - 14.12.21
Downloaded by Ho Thi Thu Trang (23a4010661@hvnh.edu.vn)