Quy Luật Lượng Chất Trong Phép Biện Chứng Duy Vật | Môn Triết học Mác - Lênin - Đại học Kinh Tế Quốc Dân

lOMoAR cPSD| 61432759 I.
Lý luận 1. Những quy luật cơ bản của phép biện chứng duy vật Quy luật là gì?
Quy luật là mối liên hệ bản chất, tất yếu, phổ biến và lặp đi lặp lại giữa các
sự vật, hiện tượng; giữa các thuộc tính của cùng một sự vật hiện tượng; giữa các
thuộc tính của các sự vật hiện tượng khác nhau. Các quy luật có tính khách quan,
con người không thể tuỳ tiện xoá bỏ chúng, mà chỉ có thể nhận thức để vận dụng.
Các quy luật được phản ánh trong các khoa học cũng không phải là sự sáng tạo
tùy ý của con người mà là sự phản ánh các quy luật khách quan của tự nhiên xã
hội và tư duy. Phép biện chứng duy vật nghiên cứu những quy luật phổ biến nhất
của tự nhiên xã hội và tư duy phản ánh sự vận động phát triển của sự vật dưới
những phương diện cơ bản nhất.
VD: Con người sinh ra, lớn lên, trưởng thành, rồi lại trở về với cát bụi.
VD: Một hạt mầm khi được gieo xuống đất, được tưới nước đầy đủ, phân bón kĩ
càng, điều kiện thời tiết thuận lợi, đất đai màu mỡ nó sẽ phát triển thành cây rồi đơm hoa kết trái.
- Phân loại các quy luật
• Theo mức độ phổ biến: quy luật chung – riêng – chung nhất.
• Theo lĩnh vực tác động: quy luật tự nhiên – xã hội – tự duy.
- Có 3 quy luật cơ bản của phép biện chứng duy vật:
• Quy luật chuyển hoá từ những sự thay đổi từ lượng thành thay đổi về chất và ngược lại.
• Quy luật thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập.
• Quy luật phủ định của phủ định.
2. Quy luật lượng – chất và những vấn đề lý luận
Quy luật lượng – chất là một trong ba quy luật cơ bản của phép biện chứng
duy vật và Hegel là triết gia phương Tây đầu tiên xây dựng nên quy luật đó
(trong chủ nghĩa duy tâm khách quan). lOMoAR cPSD| 61432759 2.1 Chất
Thế giới có vô vàn các sự vật hiện tượng. Mỗi sự vật, hiện tượng có những
chất vốn có làm nên chính chúng. Nhờ đó mà có thể phân biệt sự vật hiện tượng
này với sự vật hiện tượng khác.
Chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ tính quy định khách quan vốn có
của sự vật, hiện tượng; là sự thống nhất hữu cơ của các thuộc tính làm cho sự vật
là nó chứ không phải là cái khác. Đặc điểm cơ bản của chất là thể hiện tính tương
đối của sự vật hiện tượng, nghĩa là khi nó chưa chuyển hóa thành sự vật hiện tượng
khác thì chất của nó vẫn chưa thay đổi. Ví dụ: Trạng thái của nước rắn, lỏng, khí
(chất), sự thay đổi về lượng của nhiệt độ từ 40-50đvC chưa làm cho trạng thái
lỏng của nước thay đổi
Mỗi sự vật hiện tượng không chỉ có một chất mà còn có thể có nhiều chất.
Chẳng hạn như “chất” của nước là màu sắc, mùi vị, khối lượng riêng…
Chất và sự vật có mối quan hệ chặt chẽ. Chất của sự vật được biểu hiện qua
những thuộc tính của nó nhưng điều ngược lại chưa chắc đúng. Thuộc tính của sự
vật có cơ bản và không cơ bản; việc phân chia thuộc tính cũng chỉ mang tính tương
đối. Ví dụ trong quan hệ giữa động vật và con người thì thuộc tính tư duy là thuộc
tính cơ bản. Song trong quan hệ giữa con người với nhau thì thuộc tính về nhân
dạng, dấu vân tay mới là thuộc tính cơ bản. Đối với người uống nước thì đáy cốc
có lành hay không là thuộc tính cơ bản, đối với người dùng cốc để úp chuồn chuồn
thì độ trong suốt của cốc là thuộc tính cơ bản.
Chất của sự vật được quy định bởi chất của những yếu tố tạo thành và phương
thức liên hệ giữa chúng (nghĩa là kết cấu của sự vật). Ví dụ: Kim cương và than
chì đều được cấu tạo từ nguyên tố C nhưng phương thức liên kết giữa các nguyên
tử C là khác nhau nên chất của chúng khác nhau: kim cương thì cứng còn than chì
thì mềm. Vì vậy, sự thay đổi của chất phụ thuộc vào sự thay đổi của hai điều quy định chúng. lOMoAR cPSD| 61432759 2.2 Lượng
Lượng là phạm trù triết học dùng để chỉ tính quy định khách quan vốn có của
sự vật, hiện tượng về mặt số lượng, quy mô, tốc độ, nhịp điệu của sự vận động,
phát triển của sự vật cũng như các thuộc tính của nó.
Lượng được biểu thị bằng các con số hoặc các đại lượng : chỉ kích thước dài
hay ngắn, quy mô to hay nhỏ, tổng số nhiều hay ít, trình độ cao hay thấp, tốc độ
nhanh hay chậm, ... Đối với các sự vật phức tạp, lượng của nó không thể diễn tả
được bằng những con số chính xác, thì phải nhận thức bằng khả năng trừu tượng hóa, khái quát hóa.
Cũng giống như chất, lượng là cái khách quan vốn có của sự vật. Và trong
sự tồn tại khách quan của mình, sự vật có vô vàn chất; do đó, nó cũng có vô vàn
lượng. So với chất, lượng là yếu tố thường xuyên biến đổi, không ổn định, do vậy
nó không nói lên sự vật đó là cái gì.
Sự phân biệt giữa chất và lượng cũng chỉ là tương đối, nghĩa là, có cái ở trong
quan hệ này là chất, nhưng ở trong quan hệ khác lại là lượng, và ngược lại. Do đó,
cần chống quan điểm siêu hình tuyệt đối hóa ranh giới giữa chất và lượng.
Bất cứ sự vật, hiện tượng nào cũng bao gồm mặt chất và mặt lượng. Chất và
lượng là hai mặt quy định lẫn nhau không thể tách rời; một chất nhất định trong
sự vật có lượng tương ứng với nó.
Ví dụ : sự khác nhau về chất ( trạng thái ) của nước ở thể lỏng với nước ở thể
rắn (nước đá) được quy định bởi lượng là nhiệt độ. Sự biến đổi tương quan giữa
chất và lượng tạo nên tiến trình phát triển của sự vật.
- Lượng được xác định bởi đơn vị đo lường cụ thể: số lượng người trong lớp TOKT 65 là 55 bạn
- Lượng biểu thị dưới dạng khái quát:lượng trình độ nhận thức phẩm chất đạo đức của con người.
- Lượng biểu thị bởi yếu tố bên ngoài: Chiều cao, chiều dài của một vật lOMoAR cPSD| 61432759
- Lượng biểu thị yếu tố quy định kết cấu bên trong: Số lượng nguyên tử của một nguyên tố hóa học.
2.3 Độ - Điểm nút – Bước nhảy
Độ là khái niệm chỉ mối liên hệ thống nhất và quy định lẫn nhau giữa chất
và lượng, là giới hạn mà trong đó sự thay đổi về lượng chưa dẫn đến sự thay đổi
về chất. Sự vật hiện tượng đó vẫn là nó mà chưa chuyển thành sự vật hiện tượng khác.
VD: nước sôi khi đạt tới 100 độ vì thế có thể nói dưới 100 độ là độ của nước
vì khi đó nước vẫn là nó chưa chuyển thành nước được đun sôi.
Điểm nút là điểm mà tại đó sự thay đổi về lượng đạt tới chỗ phá vỡ độ cũ làm cho
chất thay đổi chuyển thành chất mới. Đó là thời điểm bắt đầu xảy ra bước nhảy.
VD: Thời điểm đỗ đại học là điểm nút để chất học sinh chuyển hóa thành chất sinh viên.
Bước nhảy là giai đoạn chuyển hóa cơ bản về chất của sự vật hiện tượng do
những thay đổi về lượng trước đó đã gây ra. Dựa trên những căn cứ khác nhau mà
có thể phân biệt các hình thức của bước nhảy thành các hình thức khác nhau. VD:
quá trình cách mạng đưa nước ta từ một nước nông nghiệp lạc hậu quá độ lên chủ
nghĩa xã hội là một thời kỳ lâu dài qua nhiều bước nhảy dần dần.Vì là một quá
trình phức tạp, trong đó có cả sự tuần tự lẫn những bước nhảy diễn ra ở từng bộ phận của sự vật ấy.
2.4 Mối quan hệ biện chứng
2.4.1 Lượng đổi dẫn đến chất đổi
Lượng của sự vật, hiện tượng là yếu tố động, nó luôn luôn thay đổi có thể
tăng lên hoặc giảm đi. Lượng thay đổi dần dần (từ từ, ít một) và có tính tuần tự
(thay đổi theo trật tự từ thấp đến cao) thường mất một khoảng thời gian dài hơn
so với thay đổi về chất. Khi lượng của sự vật thay đổi nằm trong độ thì chất chưa
có sự biến đổi, tuy nhiên biến đổi về lượng có xu hướng tích lũy, nếu sự thay đổi
về lượng đạt tới điểm nút sẽ dẫn đến sự ra đời của chất mới. Cụ thể, tại điểm nút, lOMoAR cPSD| 61432759
biến đổi về lượng chuyển hóa thành sự nhảy vọt về chất. Nhảy vọt là sự biến đổi
về chất làm cái cũ mất đi, cái mới (cao hơn, phức tạp hơn…) ra đời thay thế cho cái cũ.
Ví dụ: Học sinh tích lũy lượng (kiến thức) bằng cách nghe thầy cô giảng bài,
làm bài tập, xem các sách tham khảo và đước đánh giá qua các bài kiểm tra, kì thi
(các nút), nếu hoàn thành tốt sẽ được chuyển lên cấp học mới ( bước nhảy), bước
nhảy quan trọng nhất là vượt qua kì thi đại học. Từ đó những học sinh sẽ dần hành
động như sinh viên : chín chắn, trưởng thành, chủ động hơn (chất mới hình thành)
2.4.2 Chất mới ra đời, nó tác động ngược lại lượng mới, làm thay đổi
kết cấu và quy mô, trình độ, nhịp điệu của sự vận động phát triển của sự vật.
Quy luật lượng đổi chất còn tác động theo chiều hướng ngược lại:
- Khi chất mới đã khẳng định mình, nó tạo ra lượng mới phù hợp để có sự thống nhất
- Những thay đổi về mặt lượng mới dẫn đến thay đổi về chất và ngược lại. Chất
là mặt tương đối ổn định, lượng là mặt dễ thay đổi hơn.
- Lượng biến đổi, mâu thuẫn với chất cũ, phá vỡ độ cũ, chất mới sẽ hình thành
với lượng mới : Lượng mới lại tiếp tục biến đổi, đến độ nào đó lại phá vỡ chất cũ đang kìm hãm nó.
Chất: Việc mua bán trước kia là sự trao đổi trực tiếp giữa người mua và người bán
Lượng mới: Khi có công nghệ, mọi người dần dần chuyển qua mua bán online
ngày một nhiều do sự tiện lợi và giá cả hợp lí mà nó mang lại.
Tác động ngược lại: Việc mua hàng trực tuyến sẽ gây mâu thuẫn với việc mua
hàng truyền thống. Khi đạt tới mức độ tiện lợi nào đó, chúng ta sẽ phải đối mặt
với thách thức của việc phải duy trì việc mua hàng truyền thống.
2.5 Tóm tắt nội dung quy luật Quy luật là gì? lOMoAR cPSD| 61432759
Quy luật là mối liên hệ bản chất, tất yếu, phổ biến và lặp đi lặp lại giữa các
sự vật, hiện tượng; giữa các thuộc tính của cùng một sự vật hiện tượng; giữa các
thuộc tính của các sự vật hiện tượng khác nhau. Các quy luật có tính khách quan,
con người không thể tuỳ tiện xoá bỏ chúng, mà chỉ có thể nhận thức để vận dụng.
Các quy luật được phản ánh trong các khoa học cũng không phải là sự sáng tạo
tùy ý của con người mà là sự phản ánh các quy luật khách quan của tự nhiên xã
hội và tư duy. Phép biện chứng duy vật nghiên cứu những quy luật phổ biến nhất
của tự nhiên xã hội và tư duy phản ánh sự vận động phát triển của sự vật dưới
những phương diện cơ bản nhất. VD:
• Con người sinh ra, lớn lên, trưởng thành, rồi lại trở về với cát bụi.
• Một hạt mầm khi được gieo xuống đất, được tưới nước đầy đủ, phân bón
kĩ càng, điều kiện thời tiết thuận lợi, đất đai màu mỡ nó sẽ phát triển thành
cây rồi đơm hoa kết trái.
Quy luật lượng-chất:
Quy luật chỉ ra cách thức chung nhất của sự vận động và phát triển, khi cho
thấy sự thay đổi về chất chỉ xảy ra khi sự vật hiện tượng đã tích lũy những thay
đổi về lượng đạt đến ngưỡng nhất định. Quy luật cũng chỉ ra tính chất của sự vận
động và phát triển, khi cho thấy sự thay đổi về lượng của sự vật, hiện tượng diễn
ra từ từ kết hợp vơis sự thay đổi nhảy vọt về chất làm cho sự vật, hiện tượng vừa
tiến bước tuần tự vừa có những bước đột phá vượt bậc.
VD: A là một học sinh học kém, A chăm chỉ học hành và tích lũy kiến thức,
trải qua một khoảng thời gian A trở thành một học sinh giỏi.
Bất kì sự vật, hiện tượng nào cũng có chất và lượng. Trong quá trình vận
động và phát triển, chất và lượng của sự vật cũng biến đổi. Sự thay đổi của lượng
và của chất không diễn ra độc lập với nhau. Trái lại, chúng có quan hệ chặt chẽ
với nhau. Nhưng không phải bất kì sự thay đổi nào của lượng cũng ngay lập tức
làm thay đổi căn bản chất của sự vật. Lượng của sự vật có thể thay đổi trong một lOMoAR cPSD| 61432759
giới hạn nhất định mà không làm thay đổi căn bản chất của sự vật đó. Vượt qua
giới hạn đó sẽ làm cho vật không còn là nó, chất cũ mất đi, chất mới ra đời.
Nội dung quy luật lượng-chất:
Mọi sự vật hiện tượng đều là sự thống nhất giữa lượng và chất, sự thay đổi
dần dần về lượng trong khuôn khổ của độ tới điểm nút sẽ làm thay đổi chất của
sự vật thông qua bước nhảy, chất mới ra đời tác động trở lại sự thay đổi của lượng
mới, tạo thành quá trình vận động phát triển liên tục của sự vật.
Bạn A đang là học sinh cấp 3 mà muốn đỗ vào một trường đại học tốt, bạn A
phải tích lũy đủ lượng kiến thức của 3 năm lớp 10 lớp 11 lớp 12. Khi đã tích lũy
đủ nghĩ là bạn A đã hoàn thành 3 năm học . Bạn A sẽ thi tốt nghiệp và dùng kết
quả đó để xét tuyển vào trường đại học. (Chất cũ: học sinh cấp 3, chất mới: sinh
viên, lượng: những kiến thức học ở cấp 3, điểm nút: thời điểm hoàn thành chương
trình học, bước nhảy: sự chuyển hóa từ học sinh cấp 3 thành sinh viên).
2.6 Ý nghĩa phương pháp luận
Ý nghĩa trong nhận thức:
- Nhờ có phương pháp luận lượng chất mà chúng ta hiểu rằng bất cứ sự vật,
hiện tượng nào cũng đều vận động và phát triển.
- Sự vật, hiện tượng nào cũng đều tồn tại hai mặt: Lượng và Chất. Do đó khi
nhận thức, chúng ta cần nhận thức về cả hai mặt lượng và chất để có có cái
nhìn phong phú hơn về những sự vật, hiện tượng tồn tại xung quanh chúng ta.
- Cần phải làm rõ quy luật phát triển của sự vật, hiện tượng bằng cách xác
định giới hạn độ, điểm nút, bước nhảy.
Ý nghĩa trong thực tiễn:
- Muốn có sự biến đổi về chất thì cần kiên trì để biến đổi về lượng (bao gồm độ và điểm nút);
- Cần tránh hai khuynh hướng sau: lOMoAR cPSD| 61432759
• Thứ nhất, nôn nóng tả khuynh: Đây là việc mà một cá nhân không kiên
trì và nỗ lực để có sự thay đổi về lượng nhưng lại muốn có sự thay đổi về chất;
• Thứ hai, bảo thủ hữu khuynh: Lượng đã được tích lũy đến mức điểm nút
nhưng không muốn thực hiện bước nhảy để có sự thay đổi về chất.
(Tả khuynh là quan điểm coi thường tích luỹ về lượng. Còn hữu khuynh là
khi lượng thay đổi đã chín muối cần phải có sự thay đổi về chất lại không dám
thực hiện bước thay đổi về chất. Cả hai quan điểm đó đều là quan điểm sai lầm.)
- Nếu không muốn có sự thay đổi về chất thì cần biết cách kiểm soát lượng trong giới hạn độ.
- Bước nhảy là một giai đoạn hết sức đa dạng nên việc thực hiện bước
nhảyphải được thực hiện một cách cẩn thận. Chỉ thực hiện bước nhảy khi
đã tích lũy lượng đến giới hạn điểm nút và thực hiện bước nhảy một cách
phù hợp với từng thời điểm, điều kiện và hoàn cảnh cụ thể để tránh được
những hậu quả không đáng có như không đạt được sự thay đổi về chất, dẫn
đến việc phải thực hiện sự thay đổi về lượng lại từ đầu.
Nói chung, từ quy luật lượng chất, ta hiểu được mọi sự vật đều vận động và
phát triển nhưng cần thời gian và sự tác động từ bên ngoài, từ đó chúng ta biết
cách để bố trí thời gian và nỗ lực hợp lý cho bất cứ một kế hoạch nào đó đã được
bản thân đặt mục tiêu. Tài liệu tham khảo
- Sách: Giáo trình Triết học Mác-Lenin( Dành cho bậc đại học hệ không
chuyên lý luận chính trị) ;Giáo trình Chủ nghĩa xã hội khoa học, Bộ Giáo
dục và Đào tạo, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, năm 2006 lOMoAR cPSD| 61432759
- Slide bài giảng môn Triết học Mác-Lenin cô Nguyễn Thị Lê Thư
- https://luatminhkhue.vn/noi-dung-quy-luat-luong-chat.aspx
- https://onthisinhvien.com/quy-luat-mau-thuan-trong-triet-hoc-va-vi- ducu-the
- Báo: Thị, Thảo Hoàng. "VẬN DỤNG QUY LUẬT LƯỢNG-CHẤTVÀO
VIỆC NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG RÈN LUYỆN NGHIỆP VỤ SƯ
PHẠM CHO SINH VIÊN NGÀNH ÂM NHẠC Ở CÁC TRƯỜNG ĐẠI
HỌC, CAO ĐẲNG HIỆN NAY." Tạp chí Khoa học 03 (15) T10 (2022): 101-101.