Sinh 11 Kết nối tri thức bài 15: Cảm ứng ở thực vật
I. Khái niệm, vai trò và đặc điểm của cảm ứng ở thực vật
Câu hỏi: Lấy một số ví dụ về cảm ứng ở thực vật thể hiện vai trò tận dụng nguồn
sống trong điều kiện môi trường bất lợi. Bài làm
Ở trong môi trường sa mạc khô hạn, nguồn nước khan hiếm, cây xương rồng phát
triển rễ đâm sâu vào mặt đất, vừa neo bám cho cây vững chắc trước những đợt gió
to trên sa mạc, bên cạnh đó còn có thể lấy nước từ nguồn nước sâu dưới mặt đất,
đáp ứng cung cấp đủ nước cho cây. Lá cây xương rồng biến thành gai nhọn để hạn
chế sự thoát hơi nước.
II. Các hình thức cảm ứng và cơ chế cảm ứng ở thực vật
Câu 1: Lập bảng phân biệt các hình thức hướng động ở thực vật về tác nhân gây ra
vận động, đặc điểm và vai trò của mỗi hình thức. Bài làm Tác nhân Đặc điểm Vai trò gây ra Hướng Ánh sáng
Ánh sáng đã gây ra sự phân bố lại hàm Giúp cây tìm sáng
lượng auxin (AIA) ở 2 phía của thân không nguồn sáng,
đều nhau. Auxin vận chuyển chủ động về tạo điều kiện
phía ít ánh sáng. Do đó sự tích lũy lượng tối đa để cây
Auxin ở phía ít ánh sáng đã kích thích sự quang hợp
kéo dài của tế bào mạnh hơn phía được
chiếu sáng nhiều, làm uốn cong thân cây non về phía ánh sáng
Hướng Chất hoá học Sự khác nhau về nồng độ khoáng giữa các Tạo điều kiện hoá như chất
vùng trong đất kích thích làm thay đổi tính để rễ hấp thụ khoáng.,
thấm của màng tế bào đối với các ion Na+ các chất
chất hữu cơ, và K+ tạo nên điện thế hoạt động dòng điện khoáng cần hormone
truyền tới các tế bào ở vùng sinh trưởng thiết có trong thực vật, của rễ đất cho cây chất độc, ... sinh trưởng và phát triển Hướng Nước
Sự khác nhau về thế nước giữa các vùng Tạo điều kiện nước
trong đất làm tế bào lông mao ở rễ ngay lập để rễ hấp thụ
tức như một tác nhân kích thích, làm thay nước có
đổi hệ số thẩm thấu của màng tế bào đối trong đất cho
với các ion Na+ và K+, làm cho điện thế cây sinh
màng thay đổi. Sự thay đổi (tăng hoặc trưởng và
giảm) điện thế màng sẽ sản sinh ra dòng phát triển
điện truyền tới các tế bào ở vùng sinh
trưởng của rễ. Các tế bào ở vùng sinh
trưởng của rễ tiếp nhận kích thích, và sản
sinh hormone kích thích sự kéo dãn thành
tế bào, làm cho rễ cây bị uốn cong ngay tại
điểm đó, hướng về phía có nước Hướng Trọng lực
Do tác động của trọng lực, auxin sẽ tích lũy - Đảm bảo trọng (lực hút của
với nồng độ lớn ở nửa dưới mô phân sinh sự phát triển lực Trái Đất)
rễ. Tại đây auxin ức chế sự kéo dãn của của bộ rễ
các tế bào, làm cho các tế bào ở nửa dưới - Đảm bảo
có độ kéo dãn nhỏ hơn rất nhiều so với các cho cây
tế bào ở nửa trên mô phân sinh. Các tế bào được định vị
ở nửa trên mô phân sinh kéo dãn nhiều vững chắc,
hơn, cùng với việc phân chia liên tục là cây không bị
nguyên nhân làm cho rễ mọc dài ra hướng đổ, chống lại
xuống đất (hiện tượng hướng đất dương) gió bão
Hướng Tác động cơ - Tua quấn (một loại lá bị biến dạng) vươn - Giúp cây tiếp xúc học (tiếp
thẳng đến khi tiếp xúc với giá thể leo vươn lên xúc) đến từ
- Sự tiếp xúc đã kích thích sự sinh trưởng cao. một phía
kéo dài của các tế bào tại phía ngược lại - Giúp cho
(phía không tiếp xúc) của tua, làm nó quấn cây bám vào quanh giá thể giá thể
Câu 2: Kể và hoàn thành bảng về các hình thức ứng động ở thực vào vở theo mẫu dưới đây: Kiểu ứng động Khái niệm Nguyên nhân Cơ chế Ví dụ Ứng động sinh trưởng ? ? ? ?
Ứng động không sinh trưởng ? ? ? ? Bài làm Kiểu Khái niệm Nguyên Cơ chế Ví dụ ứng nhân động Ứng Là những vận Tác nhân Tác nhân nhiệt độ, ánh Hoa nở do động
động xuất hiện do nhiệt độ, sáng mang tính chu kì cảm ứng với sinh
tốc độ sinh trưởng ánh sáng
(ngày đêm, mùa) tác động ánh sáng ở trưởng và phân chia tế
mang tính lên chồi cây làm thay đổi cây bồ công bào không đều ở chu kì tương quan hàm lượng anh: hoa nở các cơ quan, bộ (ngày giữa các hormone, gây khi có ánh phân đáp ứng, đêm, kích thích hoặc ức chế sáng và cụp
dưới tác động của mùa).
sinh trưởng của chồi cây, lại lúc chạng các kích thích
hoặc tác động lên mặt trên vạng tối không định hướng
và mặt dưới của hoa làm Vận động của môi trường. phân bố lại hormone dẫn ngủ, thức
đến sự tăng trưởng khác của chồi cây
nhau của mặt trên và mặt theo mùa như ở cây
dưới của hoa, làm hoa nở bàng, cây hoặc khép. phượng Ứng Là những vận Tác nhân Tác nhân kích thích tác Hiện tượng động động thuận cơ học,
động lên thụ thể trên màng cụp lá ở cây không
nghịch do sự biến hoá học.
tế bào của bộ phận tiếp trinh nữ, bắt sinh đổi sức trưởng nhận kích thích, sau đó mòi ở cây trưởng nước của cơ
kích thích được truyền đến gọng vó và quan, bộ phận
tế bào của bộ phận đáp cây bắ đáp ứng hoặc do
ứng làm hoạt hoá các bơm xuất hiện sự lan ion, qua đó làm thay đổi truyền của kích
sức trương nước của bộ thích trong các tế phận đáp ứng. bào, mô chuyển
Sự vận động của bộ phận hoá dưới tác dụng đáp ứng cũng có thể do của các tác nhân
kích thích được lan truyền cơ học, hoá học dưới dạng sóng.
III. Ứng dụng cảm ứng ở thực vật
Câu hỏi: Nêu một số ví dụ khác về việc vận dụng hiện tượng hướng động, ứng
động trong thực tiễn sản xuất Bài làm
Vận dụng hiện tượng hướng động trong sản xuất:
● Tăng kích thước bộ rễ bằng cách làm đất tơi xốp, thoáng khí, bón phân
và tưới nước xung quanhh gốc để kích thích rễ sinh trưởng theo cả chiều
rộng và chiều sâu, từ đó hấp thụ được đầy đủ nước và chất khoáng.
● Thúc đẩy cây mầm vươn dài, tăng chiều cao bằng cách: hạn chế chiếu
sáng trong thời gian đầu khi hạt nảy mầm, gieo trồng với mật độ cao khi
cây còn non và tỉa thưa để đảm bảo đủ ánh sáng khi cây đã lớn.
● Thúc đẩy cây thân leo sinh trưởng, phát triển bằng cách làm giàn, mở
rộng giàn để kích thích thân cây vươn dài.
Vận dụng hiện tượng ứng động trong sản xuất:
● Kéo dài thời gian ngủ của hạt, củ giống bằng cách giảm nhiệt độ, độ ẩm
trong môi trường bảo quản (bảo quản trong kho lạnh, phơi khô hạt giống),
hạn chế tiếp xúc ánh sáng hoặc sử dụng các chất ức chế nảy mầm.
● Kích thích hạt gióng, củ giống nảy mầm, đánh thức chồi ngủ bật mầm
bằng cách cung cấp thêm nước, tăng nhiệt độ môi trường, sử dụng các
chất kích thích sinh trưởng, ...
● Tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình ra hoa, nở hoa của các loài cây
trồng bằng cách bố trí vùng trồng hợp lí, đảm bảo các yêu cầu về ánh sáng, nhiệt độ, ...
Luyện tập và vận dụng
Câu 1: Dựa trên cơ chế hướng động, giải thích về phản ứng hướng trọng lực dương
của rễ cây trong hình 15.5 dưới tác động của auxin. Bài làm
Ở Hình 15.5, sau một thời gian, rễ sinh trưởng quay xuống theo chiều của trọng lực
(hướng trọng lực dương). Hướng trọng lực là phản ứng sinh trưởng của thực vật đối
với trọng lực (lực hút của Trái Đất). Các cơ quan của thực vật (rễ, thân) sinh trưởng
theo hướng khác nhau đối với hướng của trọng lực đỉnh rễ sinh trưởng theo hướng
của trọng lực, còn chồi đỉnh sinh trưởng theo hướng ngược lại.
Câu 2: Cho các hiện tượng sau: đóng mở cửa khí khổng, nở hoa của cây mười giờ,
leo giàn của cây thiên lí. Các hiện tượng trên thuộc hình thức cảm ứng nào? Giải thích. Bài làm
Cho các hiện tượng sau: đóng mở cửa khí khổng, nở hoa của cây mười giờ, leo
giàn của cây thiên lí. Các hiện tượng trên thuộc hình thức cảm ứng ứng động
Bởi vì dựa trên cơ chế hoạt động:
Tác nhân kích thích tác động lên thụ thể làm thụ thể trên màng tế bào của bộ phân
tiếp nhận kích thích, sau đó kích thích được truyền đến tế bào của bộ phận đáp ứng
làm hoạt hoá bơm ion, qua đó làm thay đổi sức trương nước của bộ phận đáp ứng
dẫn đến sự đóng mở khí khổng.
Tác nhân nhiệt độ, ánh sáng mang tính chu kì tác động lên chồi cây làm thay đỏi
tương quan hàm lượng giữa các hormone, gây kích thích hoặc ức chế sinh trưởng
của chồi cây, hoặc tác động lên mặt trên và mặt dưới của hoa làm phân bố lại
hormone dẫn đến sự tăng trưởng khác nhau của mặt trên và mặt dưới, làm hoa nở hoặc khép.
Câu 3: Tại sao trong quy trình làm rau mầm, người ta thường che tối khoảng 2 - 3
ngày đầu khi hạt mới nảy mầm? Bài làm
Trong quy trình làm rau mầm, người ta thường che tối khoảng 2 - 3 ngày đầu khi hạt
mới nảy mầm để thúc đẩy cây mầm vươn dài, tăng chiều cao.
--------------------------------------