Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông | Ngữ văn 11 Kết nối tri thức

Trước khi đọc
Câu hỏi 1. Bạn có kỉ niệm gì với dòng sông mà bạn từng biết? Bài làm
Dòng sông tuổi thơ tôi là dải lụa xanh hiền hòa, uốn mình bao quanh làng
nhỏ. Phải chăng vì thế mà xã có tên là Hương Thủy (Hà Tĩnh).
Làn nước trong xanh mát rượi in dấu bao kỷ niệm theo mẹ trên con đò
ngang sang thăm quê ngoại Hương Giang. Mùa nước cạn, ngô đậu nhuộm
xanh bãi bồi phù sa đi qua còn vương bụi phấn trên mái tóc. Dòng sông
quê soi bóng tuổi thơ bằng những buổi chiều bơi lội thỏa thích giữa làn
nước mát. Sông quê Ngàn Sâu nuôi đời bằng những bát canh hến mát lòng
sau một ngày vật lộn với nắng mưa. Mùa nắng cháy, sông chở đầy nguồn
nước tưới mát ruộng đồng. Đường mòn Hồ Chí Minh đi qua làng nên con
sông in nhiều dấu chân hành quân các chú bộ đội. Ở miền Trung thời
chinh chiến hầu như con sông nào cũng được nhuộm xanh bằng màu lá
ngụy trang. Sông miền Trung cũng pha sắc đỏ bởi máu của nhiều người
từng ngã xuống nơi đây. Vào cấp 3 đi học sơ tán chúng tôi lội qua rào
Tiêm để vào lớp. Quê tôi sông nhỏ gọi là rào nên nước quanh năm đều
cạn, chỗ sâu nhất cũng chỉ đến đầu gối. Ở đây sơn thủy hữu tình nên cảnh
sắc vô cùng đẹp. Những chiếc cọn nước quay không mỏi như đếm nhịp
thời gian. Nước trong đến nỗi nhìn thấy những đàn cá mát bơi lội tung
tăng quanh từng viên sỏi nhỏ lấp lánh ánh nắng mặt trời.
Thời gian trôi qua, đời người cũng như đời sông chia ra trăm ngả. Xa quê
lên thành phố có nước máy dùng, tôi quên mất những ngày cùng bạn bè
như bầy chim non bơi lội trên mặt nước, lúc ngồi buồn thả những chiếc
thuyền giấy trôi theo dòng nước miên man không biết sẽ về đâu. Dù đi xa
nhưng dòng sông quê vẫn chảy trong tôi và bè bạn. Nỗi nhớ quê dạt dào
như dòng nước mát của con sông Ngàn Sâu thuở trước.
Mỗi lần hối hả về thăm quê, tôi không còn dịp ra bờ sông ngắm lại tuổi
thơ của mình vì gia đình đã chuyển hết lên thị trấn mới. Người ở quê cũng
quên mất dòng sông nơi họ sinh ra và lớn lên. Tắm sông, chèo thuyền chỉ
còn là kỷ niệm đã trôi xa về miền quá khứ. Trẻ con ở gần sông mà chẳng
biết bơi. Năm ngoái khi thời gian đã rảnh, tôi mới lên kế hoạch thăm lại
những con sông quê nhà. Con đường xưa cùng chị ra bến giặt, gánh nước
vẫn còn đó nhưng hỡi ôi, dòng sông xưa đã thay đổi quá bất ngờ. Có phải
vì tôi đã lớn, nên con sông nhỏ lại, hàng cây xưa cũng thấp dần. Sông thay
hình đổi dáng bởi đất lở cát bồi. Thương một dòng sông xưa mênh mang
như lòng mẹ ngập tràn dòng nước mát. Người không còn trẻ nữa, con sông
quê còn già cỗi hơn. Từ xa trên con thuyền vận tải, người ta đang khai
thác cát trên sông. Mỏm núi bên sông cũng mang nhiều vết thương nham
nhở trên mình vì nạn khai thác đá. Nỗi đau lặng thầm mà sông không biết tỏ cùng ai?
Nhớ trường lớp hồi sơ tán, tôi lại làm một chuyến ngược dòng đến với rào
Tiêm ở Hương Vĩnh. Khi nghe đứa em giới thiệu, tôi không thể tin vào
mắt mình vì bãi đất cỏ mọc um tùm trước mặt chính là dòng chảy ngày
xưa của rào Tiêm. Trong ký ức của những người con xa quê đằng đẵng
vẫn còn một dòng sông chảy tràn trong tâm tưởng, thế nhưng giữa cuộc
đời hôm nay dòng chảy đó chỉ còn là phế tích. Nguồn nước cạn trơ lại
giữa lòng sông không có nước. Lâu lâu mới có vũng nước đục không soi
nổi một bóng mây. Nhặt viên sỏi phủ đầy rêu phong tôi cảm thấy như có
hòn đá thời gian ném vào lòng với nỗi đau khôn tả. Lội giữa dòng sông
mà đôi chân tôi nóng rát vì không hề có giọt nước nào thấm vào da thịt
như hồi băng rào đến trường.
Câu hỏi 2. Hãy chia sẻ ấn tượng của bạn về hình ảnh một dòng sông được
tái hiện trong tác phẩm văn học hoặc các loại hình nghệ thuật khác (âm
thanh, hội họa, điện ảnh,...). Bài làm
Sông Đà trong “Người lái đò sông Đà” của Nguyễn Tuân.
Sông Trà Bồng trong “Nhớ con sông quê hương” của Tế Hanh.
Sông Đuống trong “Bên kia sông Đuống” của Hoàng Cầm. Đọc văn bản
Câu hỏi 1. Hình ảnh sông Hương ở thượng nguồn. Bài làm
Ở thượng nguồn: sông Hương vừa mang vẻ đẹp phóng khoáng, man dại,
bản lĩnh, tự do (một trường ca, rầm rộ, mãnh liệt, cuộn xoáy, cô gái Di-
gan, bản lĩnh gan dạ, tâm hồn tự do, trong sáng) vừa thơ mộng, trữ tình
(dịu dàng và say đắm giữa…đỗ quyên rừng).
Câu hỏi 2. Nét độc đáo trong cách ví von, so sánh. Bài làm
Sông Hương còn được ví “như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man
dại”. Hình ảnh so sánh này cho ta thấy một sông Hương phóng khoáng,
tự nhiên như nó vốn có, chưa hề có bàn tay cải tạo của con người – một
vẻ đẹp ít người biết đến của sông Hương.
=> Với những so sánh, liên tưởng, nhân hóa, ngôn từ tinh tế, ấn tượng, tác
giả cho ta thấy sông Hương vùng thượng lưu toát lên vẻ đẹp của một sức
sống mãnh liệt, hoang dại, đầy cá tính. Những nhận xét và cảm xúc của
nhà văn đậm chất sử thi đem lại cho người đọc sự ngạc nhiên về kho kiến
thức mới mẻ và lí thú.
Câu hỏi 3. Hình ảnh sông Hương khi ra giữa đồng bằng và ở ngoại vi thành phố Huế. Bài làm
- Sông Hương nhanh chóng chuyển mình mang một nét đẹp dịu dàng và
trí tuệ “trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”. Câu văn
không chỉ ngợi ca vẻ đẹp mà còn đề cao giá trị của sông Hương.
- Sông Hương được ví như một người con gái đẹp “nằm ngủ mơ màng
giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại”. Khi thức dậy, sông Hương đổi
dòng liên tục, tìm kiếm có định hướng như một người con gái trước tình
yêu. Sông Hương khi chảy theo hướng nam bắc, lúc tây bắc rồi đông bắc:
+ “vòng giữa khúc quanh đột ngột”
+ “uốn mình theo những đường cong thật mềm”
+ “vẽ một hình cung thật tròn”
+ “ôm lấy chân đồi Thiên Mụ”
Câu hỏi 4. Hình ảnh sông Hương trong lòng thành phố Huế. Bài làm
- Như tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên. Không đổi dòng
liên tục nữa, sông Hương “kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng tây
nam – đông bắc”. Ở cuối đường thẳng đó, sông Hương gặp cầu Tràng
Tiền “nhỏ nhắn như những vành trăng non”. Sông Hương và cầu Tràng
Tiền tạo chất thơ cho Huế, Huế đẹp như bức tranh trăng nước hữu tình.
- Sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang Cồn Hến. “Đường cong
này làm cho dòng sông mềm hẳn đi như tiếng “vâng” không nói ra của
tình yêu”. Dòng sông giống như một cô gái bằng lòng với tình yêu của mình.
- Giống như sông Xen của Pa-ri, sông Đa-nuýp của Bu-đa-pet, sông
Hương cũng nằm ngay giữa lòng thành phố thân yêu của mình. Nhưng
khác với những dòng sông này, sông Hương cùng với Huế, trong tổng thể
vẫn giữ được nguyên dạng một đô thị cổ. Sông Hương mang vẻ đẹp cổ kính.
- So với sông Nê-va của Lê-nin-grat chảy quá nhanh thì lưu tốc dòng nước
“sông Hương khi qua thành phố đã trôi đi chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ còn
là một mặt hô yên tĩnh”.
Câu hỏi 5. Cách đối sánh để làm nổi bật nhịp chảy đặc biệt của sông Hương. Bài làm
Đấy là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế, có thể cảm nhận được
bằng thị giác qua trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh vào những đêm hội rằm tháng Bảy...
Câu hỏi 6. Sự gắn bó của sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế. Bài làm
Sông Hương là nguồn cảm hứng không bao giờ vơi cạn cho thơ ca nhạc
hoạ “dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các
nghệ sĩ”. Gắn với âm nhạc cổ điển xứ Huế: sông Hương là “một tài nữ
đánh đàn lúc đêm khuya”; “điệu chảy lặng lờ” của dòng sông được nhà
văn liên tưởng như “điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế” làm sông
Hương khác hẳn những con sông mà nhân vật “tôi” từng đặt chân đến khi sống xa xứ.
Câu hỏi 7. Sông Hương trong dòng chảy lịch sử. Bài làm
Tác giả tỏ ra là người am hiểu lịch sử khi công phu tra cứu, lật tìm trong
tư liệu lịch sử những sự kiện có liên quan đến dòng sông. Từ đó mà có
liên tưởng thật chính xác và độc đáo:
+ Sông Hương như người dũng sĩ “đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới
phía nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỉ trung đại”, “vẻ vang soi
bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ”.
+ Sông Hương vừa là chứng nhân vừa là nạn nhân “lịch sử bi tráng của
thế kỉ XX với máu của những cuộc khởi nghĩa”.
+ Sông Hương là chủ nhân những “chiến công rung chuyển” trong cách
mạng tháng Tám, mùa xuân Mậu Thân.
+ Sông Hương đồng hành cùng dân tộc trong hai cuộc kháng chiến vĩ đại
chống Pháp và chống Mĩ.
=> Quả thật, từ cách tiếp cận riêng của Hoàng Phủ Ngọc Tường, người
đọc có cơ hội thấy hiểu sông Hương như một con người “biết cách tự hiến
đời mình làm một chiến công” góp phần viết nên trang sử vẻ vang của xứ
Huế nói riêng, của cả dân tộc nói chung.
Câu hỏi 8. Sông Hương trong cảm hứng của các nhà thơ. Bài làm
- Trong thi ca, sông Hương có khả năng tự tạo nên “một dòng thi ca” với
những sắc thái trữ tình đa dạng, muôn màu qua hồn thơ Tản Đà, Cao Bá
Quát, Bà Huyện Thanh Quan, Nguyễn Du, Tố Hữu…
- Sông Hương chứa đựng vẻ đẹp biến ảo, phản quang nhiều màu sắc của
nền trời tây nam Huế “sớm xanh, trưa vàng chiều tím” như một bức hoạ của Tạo hoá.
- Con sông xứ Huế còn ẩn chứa vẻ đẹp “trầm mặc” khi lặng lẽ chảy dưới
chân những rừng thông u tịch với những lăng mộ âm u mà kiêu hãnh của
các vua chúa triều Nguyễn; vẻ đẹp triết lí, cổ kính khi đi trong âm hưởng
tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga; vẻ “vui tươi” lúc qua những bãi
bờ xanh biếc vùng ngoại ô Kim Long; vẻ “mơ màng… sương khói” khi rời xa thành phố. Sau khi đọc
Câu hỏi 1. Những đặc tính tự nhiên nào của sông Hương đã được tác giả
chú ý làm nổi bật trong văn bản? Hãy chỉ ra các đoạn tiêu biểu nói về từng
đặc tính của sông Hương. Bài làm
Ở thượng nguồn, sông Hương như một người con gái man dại của núi
rừng. Sự man dại ấy được so sánh như “trường ca của rừng già, rầm rộ
giữa bóng cây đại ngàn” khi chảy qua những miền hiểm trở, sông Hương
mang những vẻ dữ dội đặc trưng. “Mãnh liệt qua ghềnh thác” nhưng cũng
có lúc sông Hương như một cô gái đầy nữ tính dịu hiền “dịu dàng, say đắm”.
Đặc tính của sông: càng trở nên mềm mại, gợi cảm và đa cảm hơn. Dòng
chảy hiền hòa, chậm rãi và yên tĩnh như mặt nước hồ. Diện mạo vô cùng
xinh đẹp, lộng lẫy với trăm nghìn ánh hoa đăng. Tâm hồn đa cảm: vừa vui
tươi khi gặp vùng biển bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long, vừa
hiền hòa trong những đường cong qua vùng không gian nhiều cồn đảo,
vừa ngập ngừng muốn đi muốn ở khi gặp được nét riêng văn hóa Huế,
vừa sâu lắng trong những khúc nhạc đêm khuya, vừa mơ màng lưu luyến
khi phải rời xa thành phố, vừa vương vấn quyến luyến đến độ phải tạo nên
một khúc quanh để vòng lại thành phố thân thương.
Câu hỏi 2. Với Ai đã đặt tên cho dòng sông?, tác giả đã nhìn sông Hương
như con người có tính cách, tình cảm riêng, Hãy tìm trong đoạn trích một
số chi tiết thể hiện điều đó và phân tích nét độc đáo của nghệ thuật so
sánh, nhân hoá đã được nhà văn sử dụng. Bài làm Các chi tiết:
Sông Hương đã sống một nửa cuộc đời của mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại.
Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya.
Phân tích: Đây là nét riêng của sông Hương trong cái nhìn riêng của
Hoàng Phủ Ngọc Tường (Sông Đà cũng được nhìn như một con người
nhưng là con người với những tính cách hoàn toàn đối lập, vừa hung bao,
vừa trữ tình, lúc như một hung thần, lúc như một mĩ nữ xinh đẹp và gợi
cảm). Sông Hương cũng có một đời sống và tính cách phong phú song
trong sự phong phú ấy có thể thấy một nét thống nhất là chất nữ tính rất
đậm: Khi là một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại với bản lĩnh gan
dạ, tâm hồn tự do và trong sáng, khi là một con người con gái đẹp ngủ mơ
màng, khi là người con gái dịu dàng của đất nước, khi là người mẹ phù sa
của một vùng văn hóa xứ sở với một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ. Dù ở bất
kỳ trạng thái tồn tại nào, sông Hương trong cảm nhận của Hoàng Phủ
Ngọc Tường vẫn đầy nữ tính. Nữ tính không chỉ vẻ ngoài xinh đẹp hiền
hòa hay ở tâm hồn trong sáng mạnh mẽ. Chất nữ tính đậm đà nhất của
sông Hương nằm trong chính đời sống tình cảm rất riêng của nó để trở
thành một con sống rất mực đa tình.
Câu hỏi 3. Trong cảm nhận của tác giả, sông Hương có sự gắn bó như thế
nào với thành phố Huế? Phân tích một số hình ảnh, chi tiết làm rõ mối quan hệ đặc biệt này. Bài làm
- Sông Hương từ thượng nguồn đến Huế:
+ Sông Hương “như một người gái đẹp nằm ngủ mơ màng...” được đánh
thức bởi tiếng gọi của tình yêu, bắt đầu hành trình gian truân, “tìm kiếm
có ý thức” đến với Huế, lần đầu đến với tình yêu một mặt rất e lệ, một mặt
táo bạo chủ động “vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn”.
Sông Hương có nhịp chảy chậm rãi, “mềm như tấm lụa” (liên hệ hình ảnh
sông Đà như “áng tóc trữ tình”).
Từ ngã ba Tuần đến chân đồi Thiên Mụ: mang dáng vẻ trầm mặc khi chảy
qua những lăng tẩm, đổi dòng chuyển hướng liên tục.
Từ chân đồi Thiên Mụ đến lúc gặp Huế: “vui hẳn lên”, “kéo một nét
thẳng” vì tìm đúng đường về
Giáp mặt Huế, sông Hương không gặp Huế ngay mà “uốn một cánh cung
...tình yêu” như một người con gái bẽn lẹn, ngại ngùng. - Trong lòng Huế:
+ Tác giả so sánh sông Hương với những dòng sông nổi tiếng trên thế
giới, sông Hương chỉ thuộc về một thành phố duy nhất, giống như người con gái chung thủy.
+ Sông Hương mang đến cho Huế một vẻ đẹp cổ xưa dân dã: “ánh lửa
thuyền chài ... xưa cũ”, trôi đi chậm như một mặt hồ.
+ Người con gái đắm say tình tứ khi bên người mình yêu, người con gái
tài hoa “tài nữ đánh đàn trong đêm khuya”.
- Từ biệt Huế ra biển:
+ Như một người con gái lưu luyến, thủy chung từ biệt người yêu.
=> Tác giả chủ yếu cảm nhận vẻ đẹp sông Hương từ góc độ tình yêu khiến
sông Hương hiện lên như một người con gái chung tình hết lòng vì tình yêu.
Phân tích: Khi chảy vào thành phố Huế, sông Hương như tìm thấy mình
khi gặp thành phố thân yêu, nó vui hẳn lên giữa những bãi xanh biếc của
vùng ngoại ô Kim Long. Dòng sông "kéo một nét thẳng thực yên tâm theo
hương Tây Nam - Đông Bắc", tự "uốn một cánh cung rất nhẹ nhàng sang
đến Cồn Hến khiến dòng sông mềm hẳn đi" như một tiếng "vâng" không
nói ra của tình yêu. Sông Hương duy nhất thuộc về một thành phố, nó là
niềm tự hào của xứ Huế và của con người Huế bởi nó đem một nét đặc
trưng riêng mà không dòng sông nào có được. Sông Hương đánh thức
được linh hồn dân tộc, nó khác hẳn với các dòng sông khác ở cảnh lập
"lòe trong sương đêm những ánh lửa thuyền chài của một linh hồn mô tê
xưa cũ". Sông Hương thật yên bình là bởi ở đó còn có hình ảnh của những
con người mưu sinh. Sông Hương trôi đi "chậm, thực chậm" như không
muốn rời khỏi thành phố yêu quý để lại một mặt hồ yên tĩnh. Khi chảy
trong lòng thành phố Huế, nó còn đem đến "điệu slow tình cảm dành riêng
cho Huế", nó "ngập ngừng như muốn đi muốn ở". Không chỉ nhẹ nhàng
như một điệu "slow" tình cảm, sông Hương còn được cảm nhận rất riêng
trong sự tìm tòi thú vị của nhà văn. Sông Hương và những chi lưu của nó
đã tạo nên những nét cổ kính của cố đô bởi những nhánh sông đào mang
nước của sông Hương "tỏa đi khắp phố thị với những cây đa, cây cửa".
Sông Hương như người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya, khiến cho nhà thơ
có những liên tưởng đến với cảnh được ngồi trên thuyền lênh đênh, nghe
ca Huế trên dòng sông lấp lánh ánh trăng bởi nhà văn đã nhiều lần thất
vọng khi nghe nhạc Huế giữa ban ngày. Sông Hương chảy vào thành phố
bỗng làm cho Huế đẹp một cách trầm lặng và kín đáo bởi sông Hương là
dòng sông của âm nhạc, của thơ ca, của lịch sử và nó gắn liền với vẻ đẹp
của con người xứ Huế. Sông Hương về với Huế như người con gái đi được
nửa cuộc đời và tìm được tình nhân đích thực của mình cho nên nó có
chút e thẹn và kín đáo của người con gái đang yêu. Dưới ngòi bút điêu
luyện của Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương được nhìn nhận ở nhiều
phương diện khác nhau và mang vẻ đẹp của toàn thành phố rất đỗi thơ mộng, trữ tình.
Câu hỏi 4. Trong văn bản, có hai phương diện đáng chú ý: những thông
tin khách quan về sông Hương và cảm xúc của tác giả về con sông này.
Theo bạn, nội dung nào nổi trội hơn? Cơ sở nào giúp bạn xác định như vậy? Bài làm *Một cái tôi uyên bác
- Thể hiện ở vốn tri thức, vốn sống phong phú. Hoàng Phủ Ngọc Tường
đã vận dụng vốn hiểu biết từ nhiều phương diện khác nhau như địa lí, lịch
sử, văn hoá (thơ ca, âm nhạc, phong tục tập quán…) để cảm nhận vẻ đẹp của dòng sông Hương.
- Thể hiện ở vốn tri thức, vốn sống sâu sắc. Chẳng hạn, khám phá phương
diện địa lí của dòng sông xứ Huế, tác giả đã tìm hiểu tận thượng nguồn
của nó trong mối quan hệ với dãy Trường Sơn; khám phá vẻ đẹp lịch sử
của con sông, tác giả đã tìm hiểu nó từ thời Hùng Vương, thời Nguyễn
Trãi, thời Quang Trung đến thời hiện đại.
*Một cái tôi tài hoa, tinh tế, lãng mạn
- Thể hiện ở cái nhìn mang tính phát hiện về một dòng sông vốn đã quen
thuộc với tất cả mọi người. Do tìm hiểu sông Hương từ cội nguồn của nó
giữa lòng Trường Sơn, do gắn sông Hương với lịch sử dựng nước và giữ
nước của dân tộc, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã phát hiện ra vẻ đẹp hùng
tráng của dòng sông vốn chỉ được biết là dòng sông thơ mộng.
- Thể hiện ở khả năng quan sát tinh tường, sức tưởng tượng và liên tưởng phong phú.
+ Sông Hương được nhìn nhận bằng cặp mắt của nghệ sĩ giàu cảm xúc
nên hiện lên với vẻ đẹp phong phú: khi mãnh liệt và sâu lắng, khi phóng
khoáng man dại mà bình thản, khi trầm mặc cổ kính, khi chỉ là mặt hồ yên tĩnh…
+ Sông Hương được hình dung như người con gái, người phụ nữ với nhiều
dáng vẻ, cung bậc cảm xúc khác nhau.
- Thể hiện ở tài năng nghệ thuật của nhà văn khi miêu tả vẻ đẹp của sông Hương.
+ Liên tưởng phóng túng, tài hoa (qua sử dụng các biện pháp tu từ).
+ Vốn ngôn ngữ phong phú.
+ Câu văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường giàu nhạc điệu, giàu chất thơ.
*Một cái tôi có tình yêu sông Hương, yêu xứ Huế tha thiết, gắn bó sâu
nặng với quê hương đất nước.
- Tác giả miêu tả vẻ đẹp sông Hương bằng một tình yêu say đắm, miêu tả
sông Hương bằng nhiều phương diện, nhiều góc độ, hiểu nỗi niềm dòng
sông trong dòng chảy, khúc cua của nó; đề xuất cho người đọc cách cảm
nhận về sông Hương. Hoàng Phủ Ngọc Tường trở thành tri kỉ của sông Hương.
- Từ tình yêu sông Hương, tác giả thể hiện tình yêu thiên nhiên, con người, văn hoá Huế tha thiết.
- Trách nhiệm của một công dân với đất nước khiến Hoàng Phủ Ngọc
Tường lật từng trang sử, giở từng trang địa lí, tìm hiểu từng phong tục để
viết về sông Hương, từ đó bài kí giúp người đọc hiểu và yêu sông Hương hơn.
→ Cái tôi của nhà văn trong Ai đã đặt tên cho dòng sông? có thể đồng
nhất với con người Hoàng Phủ Ngọc Tường: uyên bác, tài hoa và tình yêu
sâu nặng với quê hương đất nước. Qua cái tôi của nhà văn ta hiểu rõ hơn
nét riêng trong phong cách nghệ thuật Hoàng Phủ Ngọc Tường: lối hành
văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa.
Câu hỏi 5. Kiến thức văn hóa tổng hợp đã được tác giả huy động như thế
nào khi viết bài tùy bút về sông Hương? Mục đích của việc huy động kiến thức đó là gì? Bài làm
Viết về dòng sông Hương xứ Huế, Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện trong
chất thơ của ông sự hiểu biết rộng lớn về thế giới xung quanh trong nhiều
lĩnh vực: văn hóa, văn học, lịch sử, địa lí và nghệ thuật… Nhà văn đã cung
cấp cho người đọc nguồn thông tin phong phú, thú vị để hiểu sâu sắc hơn
về sông Hương, về vẻ đẹp thiên nhiên cùng con người xứ Huế.
* Vẻ đẹp sông Hương về địa lý:
– Hành trình của dòng sông: nhan đề “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” gây
tò mò cho người đọc với câu hỏi về nguồn gốc dòng sông và khi đi dọc
theo quá trình đi khám phá dòng sông, tác giả cũng tìm thấy được cội nguồn của sông Hương:
+ Thượng nguồn con sông toát lên vẻ đẹp kỳ vĩ: chảy “rầm rộ giữa bóng
cây đại ngàn, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn…”; “phóng khoáng và man dại”.
+ Khi chảy khỏi phạm vi trong vùng đại ngàn, sông Hương chuyển dòng,
ẩn mình trong cuộc hành trình giữa lòng Trường Sơn, “ném chìa khóa
trong những hang đá dưới chân núi Kim Phụng” → Vẻ đẹp dữ dội và hùng
vĩ của sông Hương mà ít ai biết đến khi lẫn vào giữa rừng già đại ngàn.
Sông Hương trở nên dịu dàng đến lạ khi chảy qua vùng núi rừng hiểm trở:
“uốn mình theo những đường cong thật mềm”. “Dòng sông mềm như tấm
lụa”, cứ thế êm đềm trôi đi giữa hai dãy đồi như thành quách, chảy qua
các lăng tẩm đồ sộ, qua chùa Thiên Mụ và “những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà”.
→ Tất cả những gì thiên nhiên ban tặng cho dòng sông Hương xứ Huế là
tinh túy và tuyệt vời nhất để rồi dòng sông như trở thành “người mẹ phù
sa” và mang trong mình vẻ đẹp “dịu dàng và trí tuệ”.
+ Khi chảy đến giữa thành phố Huế, dòng sông bỗng dịu dàng, tĩnh lặng,
lững lờ trôi thật chậm, in cả bóng cầu Tràng Tiền trông từ phía xa nhỏ
nhắn như “những vành trăng non”.
+ Xuôi về phía dưới Cồn Hến “quanh năm mơ màng trong sương khói”,
hòa cùng màu xanh bao trùm của thôn Vĩ Dạ, sông Hương mang vẻ đẹp
huyền ảo, mơ màng. Và thật bất ngờ, trước khi ra khỏi kinh thành Huế,
sông Hương “đột ngột rẽ dòng… để gặp lại thành phố lần cuối”.
+ Tác giả sử dụng biện pháp nhân hóa để thể hiện nội tâm hóa hình dáng
dòng sông: “Đó là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”.
→ Phép nhân hóa như một biện pháp đắt giá thổi hồn vào dòng sông và
hơn cả là để nhà văn có thể kết nối sông Hương với con người và văn hóa
của mảnh đất Châu Hóa xưa và xứ Huế ngày hôm nay.
– Sông Hương và thiên nhiên xứ Huế: Tiếp bước theo dòng chảy của sông
Hương, ta sẽ bắt gặp một bức tranh thiên nhiên đẹp đến mê hồn:
+ Thiên nhiên Huế được nhà văn tái hiện thật sinh động với vẻ đẹp biến
chuyển phong phú trong thời gian và cả không gian. Sông Hương phản
chiếu vẻ đẹp biến ảo của xứ Huế “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”. Gắn
liền với dòng sông là những địa danh vô cùng quen thuộc: Hòn Chén,
Nguyệt Biều, Vọng Cảnh, Thiên Thai dường như sống động hơn: “sông
Hương vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn”, “sắc nước trở nên xanh
thẳm”…→ Sông Hương tôn tạo vẻ đẹp cho thiên nhiên xứ Huế và dòng
sông cũng tạo nên một mảng trời riêng đầy sắc màu, văn hóa vùng đất cổ kính cố đô.
– Sông Hương và con người xứ Huế:
+ Thiên nhiên cùng dòng sông luôn đồng hành, gắn bó, gần gũi với con
người. Tính cách con người xứ Huế được thể hiện qua dòng chảy sông
Hương: mềm mại, chí tình, “mãi mãi chung tình với quê hương xứ xở”.
+ Qua màu sắc không gian đất trời của Huế, màu sương khói ẩn hiện trên
sông Hương, người con gái xứ Huế hiện lên qua ánh nhìn tinh tế của nhà
văn với trang phục trang nhã, dịu dàng đậm chất người con gái Huế xưa
“sắc áo cưới màu điều – lục các cô dâu trẻ vẫn mặc sau tiết sương giáng”.
* Vẻ đẹp của sông Hương hiện lên từ góc nhìn lịch sử:
– Với góc nhìn lịch sử, dòng sông Hương lại không còn là một cô gái “Di
– gan man dại”, cũng không còn là “người đẹp ngủ mơ màng giữa cánh
đồng Châu Hóa” mà đã trở thành một chứng nhân lịch sử với những biến
chuyển lớn của non sông. Sông Hương như “sử thi viết giữa màu xanh cỏ lá xanh biếc”
→ Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất hùng tráng và trữ tình. Sông Hương
như một bản anh hùng ca bi tráng, còn giữa đời thường thì lại là một bản
tình ca “Còn non, còn nước, còn dài – Còn về, còn nhớ…”.
– Tác giả đã nhìn thấy những dấu tích lịch sử từ dòng sông; từng nhánh
sông nhỏ đến “những cây đa, cây cừa cổ thụ” cũng chất chứa trong đó một phần của lịch sử:
+ Nhìn lại quá khứ để một lần nữa khẳng định vai trò quan trọng của dòng
sông Hương trong những trang sử dân tộc. Từ thời đại Vua Hùng, sông
Hương là “dòng sông biên thùy xa xôi”. Trong các giai đoạn trung đại của
lịch sử, sông Hương với tên gọi Linh Giang, đã “oanh liệt bảo vệ biên giới
phía nam của Tổ quốc Đại Việt”. Dòng sông gắn liền với những chiến
công Nguyễn Huệ. Sông Hương đẫm máu những cuộc khởi nghĩa TK
XIX. Sông Hương gắn liền với cuộc CMT8 và cùng đó là những chiến
công vang dội rung chuyển non sông. Và sông Hương cùng rất nhiều di
sản văn hóa Huế phải oằn mình gánh vác sứ mệnh đất nước dưới sự tàn phá của bom Mỹ…
→ Chất trữ tình có đôi chút giảm đi để nhường chỗ cho chất phóng sự với
những dấu ấn sự kiện lịch sử.
→ Quay về một thời quá khứ đạn bom oanh liệt, nhà văn thể hiện rõ niềm
tự hào về lịch sử của một dòng sông có cái tên mềm mại, nhẹ nhàng nhưng
đầy kiên cường, kiêu hãnh qua thăng trầm lịch sử.
* Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn văn hóa:
Trong góc nhìn tinh tế của nhà văn, sông Hương còn chất chứa một nền văn hóa phi vật chất.
– Sông Hương – dòng sông âm nhạc:
+ Chính những âm thanh đặc biệt của dòng sông (tiếng chuông chùa Thiên
Mụ ngân nga, tiếng mái chèo khua sóng đêm khuya, tiếng nước vỗ vào
mạn thuyền…) đã hình thành nên những làn điệu hò da diết và một nền
âm nhạc cổ điển đáng nhớ nơi đất Huế. Cũng chính trên dòng sông ấy,
những câu hò Huế được cất lên tự nhiên nhất làm mênh mang, xao xuyến lòng người…
+ Quan sát sông Hương, nhà văn đã nhiều lần liên tưởng đến “Truyện
Kiều” của Nguyễn Du. Đại thi hào cũng đã từng có quãng thời gian sống
ở đây, những trang Kiều đã được ra đời trên mảnh đất cố đô này. Đó là cơ
sở để Hoàng Phủ Ngọc Tường hóa thân vào một người nghệ nhân già để
lắng nghe những câu thơ tả về tiếng đàn của Kiều rồi chợt nhận ra được
những rung cảm trong âm hưởng của âm nhạc cung đình và phải thốt lên:
“Đó chính là Tứ đại cảnh” → Bóng dáng đại thi hào Nguyễn Du và những
trang Kiều nhiều lần được thể hiện trong bài kí thể hiện khả năng liên
tưởng vô cùng phong phú, với vốn văn hóa sâu rộng cùng sự gắn kết với
những thông điệp truyền thống.
Sông Hương – dòng sông thi ca
+ Tác giả đã thổi hồn vào những vần thơ tâm đắc của Tản Đà về Huế:
“Dòng sông trắng – Lá cây xanh”. Từ hình ảnh thơ trên kết hợp cùng với
tâm hồn thơ của tác giả “màu cỏ lá xanh biếc” là minh chứng rõ ràng nhất
cho sự tương giao giữa những tâm hồn nghệ sĩ với những rung động nhạy
cảm về sắc biếc đặc trưng của thiên nhiên đất Huế.
+ Bên cạnh đó là một sông Hương hùng tráng bất tử “như kiếm dựng trời
xanh” trong thơ Cao Bá Quát hay hình ảnh một sông Hương “nỗi quan
hoài vạn cổ” trong thơ Bà Huyện Thanh Quan…
→ Bằng vốn kiến thức văn học giàu có và phong phú mà tác giả đã chạm
tới linh hồn của một dòng sông mà văn chương nghệ thuật vẫn luôn gọi
tên nhưng chính dòng sông ấy chẳng bao giờ tự lặp lại mình trong cảm
nhận và cảm hứng của những người nghệ sĩ.
Câu hỏi 6. Nêu cảm nhận của bạn về ý nghĩa nhan đề bài tùy bút. Cách
đặt nhan đề của tác giả có gì đáng chú ý? Bài làm
“Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là bài bút kí đặc sắc của Hoàng Phủ Ngọc
Tường. Bằng những tình cảm chân thành, sâu nặng với xứ Huế, tác giả đã
lột tả trọn vẹn vẻ đẹp và linh hồn của dòng sông Hương - con sông mang
dáng hình và dấu ấn của xứ Huế mộng mơ.
Nhan đề “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là câu hỏi của một nhà thơ Hà
Nội khi ngắm nhìn vẻ đẹp của dòng sông Hương. Nhan đề đã dẫn dắt
người đọc đến với cội nguồn tên gọi của dòng sông ấy. Và nội dung của
bài bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông” đã lý giải ý nghĩa tên của dòng
sông bằng một huyền thoại mỹ lệ của người dân làng Thành Chung:
“Người làng Thành Chung có nghề trồng rau thơm. Ở đây kể lại rằng vì
quá yêu quý con sông xinh đẹp, nhân dân hai bờ sông đã nấu nước của
trăm loài hoa đổ xuống dòng sông cho làn nước thơm tho mãi mãi”. Huyền
thoại ấy đã trả lời câu hỏi: “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”. Có lẽ cái tên
thân thương “sông Hương” cũng được bắt nguồn từ tình cảm của những
người dân bình thường - những người gắn bó tha thiết, sâu nặng với dòng sông ấy.
Những người dân xứ Huế, những con người kiến tạo nên bản sắc văn hóa
của xứ Huế cũng chính là người đã đặt tên cho dòng sông - một nhân
chứng lịch sử chứng kiến những thăng trầm của xứ Huế, trải qua nhiều
giai đoạn phát triển của lịch sử. Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường đã lấy
tên nhan đề cho bài bút ký dưới hình thức của một câu hỏi “Ai đã đặt tên
cho dòng sông?” nhằm nói lên những khát vọng, niềm tự hào của con
người khi muốn mang cái đẹp, tiếng thơm để gây dựng, vun đắp cho văn
hóa, lịch sử của xứ Huế. Nhan đề “Ai đã đặt tên cho dòng sông” cũng thể
hiện được niềm biết ơn đối với những con người đã khai phá vùng đất
này, bộc lộ niềm tự hào về vẻ đẹp của đất nước.
Như vậy, đây là một nhan đề đã khái quát được những nội dung, tư tưởng
chủ đề của tác phẩm. Để trả lời, lý giải cho câu hỏi này không thể khái
quát trong một vài câu mà khơi dậy hứng thú khám phá, tìm tòi của độc
giả đối với tác phẩm.
Câu hỏi 7. Phân tích một số yếu tố nghệ thuật mà bạn cho là đặc sắc trong
đoạn trích Ai đã đặt tên cho dòng sông? Bài làm
Đoạn trích "Ai đã đặt tên cho dòng sông?" đã được tác giả sử dụng nhiều
yếu tố nghệ thuật đặc sắc như:
+ Sử dụng hình ảnh và ngôn ngữ phong phú, tinh tế: Tác giả sử dụng ngôn
ngữ tươi đẹp, tinh tế và giàu hình ảnh để miêu tả cảnh quan tự nhiên của
dòng sông. Cô miêu tả sự bình yên của dòng sông bằng cách sử dụng các
từ ngữ như "trôi chầm chậm", "xanh ngắt", "lặng lẽ" và "bát ngát". Từ đó,
người đọc có thể hình dung được cảnh quan đẹp đẽ của dòng sông.
+ Sự kết hợp giữa thi văn và văn học: Tác giả kết hợp giữa thi văn và văn
học trong việc miêu tả dòng sông. Cô sử dụng những hình ảnh tượng trưng
như "dòng sông" và "hạt cát" để đưa ra các suy nghĩ về ý nghĩa sâu xa của
việc đặt tên. Điều này giúp tác phẩm trở nên đặc sắc và sâu sắc hơn.
+ Cách sắp xếp và chia cắt câu: Tác giả sử dụng cách sắp xếp và chia cắt
câu khéo léo để tăng tính lôi cuốn cho đoạn trích. Cô sử dụng câu dài và
ngắn xen kẽ, tạo nên một nhịp điệu khác nhau. Điều này giúp người đọc
dễ dàng tiếp cận và hiểu được ý nghĩa của đoạn văn.
+ Sự chuyển đổi giữa quan điểm cá nhân và chủ đề chung: Tác giả chuyển
đổi giữa quan điểm cá nhân và chủ đề chung một cách khéo léo. Cô bắt
đầu bằng việc miêu tả sự yêu thích của mình đối với dòng sông, sau đó
đưa ra các suy nghĩ về quá trình đặt tên của dòng sông. Điều này giúp
người đọc hiểu rõ hơn về quan điểm của tác giả và tăng tính thuyết phục của đoạn văn.
+ Ngoài ra, tác giả còn sử dụng nhiều biện pháp tu từ nghệ thuật như so
sánh, nhân hóa, ẩn dụ…
Kết nối Đọc - Viết
Đề bài: Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích một hình ảnh độc đáo
được tác giả sử dụng để làm nổi bật nét riêng của sông Hương. Bài làm
Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn có phong cách độc đáo và sở
trường về thể bút kí, tuỳ bút. Lời văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường được
cấu tạo bởi hệ thống ngôn từ nghệ thuật sang trọng, ám ảnh, đậm chất trữ
tình của cái tôi uyên bác, tài hoa. Sông Hương hiện ra qua sự kết hợp
nhiều góc nhìn khác nhau của Hoàng Phủ Ngọc Tường, từ địa lý, lịch sử,
văn hoá, nghệ thuật… “hình như chỉ sông Hương là thuộc về một thành
phố duy nhất. Trước khi về đến vùng châu thổ êm đềm, nó đã là một bản
trường ca của rừng già, rầm rộ giữa những bóng cây đại ngàn mãnh liệt
qua những ghềnh thác”. Nhưng rồi cũng có những lúc sông Hương “trở
nên dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ
quyên rừng”. Viết tùy bút, theo Nguyễn Tuân là “lối chơi độc tấu”, “mạch
văn tràn chảy tùy theo cảm hứng”. Đặc trưng này xác đáng với những lời
văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường miêu tả về sông Hương. Nhà văn đã đưa
người đọc đến những liên tưởng bất ngờ, khi ông so sánh “Sông Hương
đã sống một nửa cuộc đời mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và
man dại”. Ông cho rằng sông Hương là đứa con của rừng già với một tâm
hồn tự do và trong sáng, để rồi rừng già đã chế ngự sức mạnh bản năng ở
người con gái của mình để khi ra khỏi rừng, “sông Hương nhanh chóng
mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một
vùng văn hoá xứ sở”. Hơn thế, sông Hương còn là dòng sông lịch sử, văn
hoá, thơ ca, nghệ thuật. Nó đã là một phần trong đời sống tâm linh của
người Huế trầm mặc, sâu sắc. Câu hỏi “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của
Hoàng Phủ Ngọc Tường đã gợi lên trong miền tình cảm của bạn đọc nhiều
băn khoăn về một dòng sông ngỡ là quá quen, hoá ra lại có nhiều bí ẩn
cần được khám phá thêm. Có như vậy, chúng ta mới hiểu sâu sắc hơn về
quê hương đất nước, tự hào hơn về giang sơn cẩm tú Việt Nam.
Phần tham khảo mở rộng
Câu 1. Em hãy nêu giá trị nội dung, nghệ thuật của bài Ai đã đặt tên cho
dòng sông? Hoàng Phủ Ngọc Tường. Bài làm 1. Giá trị nội dung
 Đoạn trích là hình ảnh của dòng sông Hương thơ mộng, trữ tình đầy
chất thơ khi ở thượng nguồn đến khi về với thành phố Huế. Vẻ đẹp của
sông Hương hiện lên với từng bước đi trong cuộc hành trình trở về với
người tình thơ mộng. Và trong mỗi bước đi ấy, sông Hương như trưởng
thành, thay đổi, lớn lên để từ một cô gái Di-gan phóng khoáng và man
dại trở thành một bà mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở
 Qua đoạn trích, người đọc cũng có thể cảm nhận được tình yêu, niềm
tự hào tha thiết, sâu lắng mà Hoàng Phủ Ngọc Tường dành cho dòng
sông quê hương, cho xứ Huế thân yêu và cũng là cho đất nước. 2. Giá trị nghệ thuật
 Sông Hương được tái hiện bằng một vốn hiểu biết phong phú về văn
hóa, lịch sử, địa lý và văn chương của tác giả.
 Những cảm xúc sâu lắng cùng văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế
và tài hoa đã tạo nên sức hấp dẫn của đoạn trích Ai đã đặt tên cho dòng sông?
Câu 2. Em hãy nêu nội dung chính của văn bản Ai đã đặt tên cho dòng
sông? Hoàng Phủ Ngọc Tường. Bài làm
Đoạn trích là hình ảnh của dòng sông Hương thơ mộng, trữ tình đầy chất
thơ khi ở thượng nguồn đến khi về với thành phố Huế. Vẻ đẹp của sông
Hương hiện lên với từng bước đi trong cuộc hành trình trở về với xứ Huế
thơ mộng. Và trong mỗi bước đi ấy, sông Hương như thay đổi, từ một cô
gái Di-gan phóng khoáng và man dại trở thành một bà mẹ phù sa của một
vùng văn hóa xứ sở, dịu dàng e ấp bên xứ Huế trữ tình. Qua đoạn trích,
người đọc cũng có thể cảm nhận được tình yêu, niềm tự hào tha thiết, sâu
lắng mà Hoàng Phủ Ngọc Tường dành cho dòng sông quê hương, cho xứ
Huế thân yêu và cũng là cho đất nước.
Câu 3. Nêu tác giả, tác phẩm, bố cục của văn bản Ai đã đặt tên cho dòng
sông? Hoàng Phủ Ngọc Tường.
Câu 4. Phân tích tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông? Hoàng Phủ Ngọc Tường.
---------------------------------------