Soạn bài Viết bài nghị luận phân tích một tác phẩm
kịch | Ngữ văn 8 sách Cánh Diều 1. Định hướng
1.1. Khi phân tích tác phẩm văn học, trước hết, cần xác định thể loại của tác phẩm
đó (truyện, thơ, kí, kịch) để vận dụng những tri thức về thể loại trong việc phân tích
tác phẩm. Trong Bài 6, các em đã học cách phân tích một tác phẩm truyện; trong Bài
7 đã học cách phân tích một tác phẩm thơ; Bài 9 tập trung hướng dẫn các em cách
phân tích một tác phẩm hài kịch.
Đối tượng phân tích có thể là toàn bộ tác phẩm hoặc một phần của tác phẩm; cần
chú ý phân tích cả hai phương diện nội dung và nghệ thuật; chỉ ra được tác dụng
của các yếu tố hình thức nghệ thuật (xung đột, nhân vật, hành động, lời thoại, thủ
pháp trào phúng...) trong việc biểu đạt nội dung (đề tài, chủ đề; ý nghĩa; tình cảm,
thái độ của tác giả...).
1.2. Để viết bài nghị luận phân tích một tác phẩm hài kịch hoặc truyện cười, các em cần chú ý:
- Xác định rõ yêu cầu nghị luận (nếu là bài làm theo đề đã cho thì yêu cầu này được thể hiện ở đề bài).
- Đọc lại tác phẩm hài kịch là đối tượng phân tích.
- Xác định vấn đề cụ thể (nội dung, hình thức) mà bài viết sẽ tập trung làm sáng rõ.
- Thực hiện các bước theo quy trình viết bài văn nghị luận.
- Chú ý lựa chọn, sử dụng bằng chứng trong tác phẩm để lí giải, phân tích, đưa ra
nhận xét, góp phần khẳng định giá trị của tác phẩm.
- Bài viết cần tránh việc chỉ kể lại đơn thuần nội dung hay nhận xét về giá trị nội
dung, nghệ thuật một cách chung chung, thiếu thuyết phục. 2. Thực hành
Đề bài (trang 95, SGK Ngữ văn 8, tập 2 – Cánh diều): Phân tích đoạn trích “Đổi
tên cho xã” (từ vở kịch “Bệnh sĩ” của Lưu Quang Vũ)
2.1 Thực hành viết theo các bước a. Chuẩn bị
- Đọc lại đoạn trích Đổi tên cho xã, huy động những hiểu biết có được sau khi học các văn bản ở Bài 4.
- Xác định các yếu tố nội dung và hình thức nghệ thuật đặc sắc của đoạn trích để
tập trung làm sáng rõ khi phân tích.
b) Tìm ý và lập dàn ý
– Tìm ý cho bài viết bằng cách đặt và trả lời các câu hỏi:
+ Tình huống của đoạn trích là gì? Có những nhân vật nào?
+ Các nhân vật có đặc điểm gì, đại diện cho kiểu người nào?
+ Hành động và lời thoại của các nhân vật được khắc họa ra sao?
+ Có những chi tiết vô lí, gây cười nào thể hiện tính hài kịch của đoạn trích?
+Có những xung đột nào trong đoạn trích? Kết quả giải quyết là gì?
+ Em có nhận xét gì về giá trị nội dung, nghệ thuật của đoạn trích?
– Lập dàn ý bằng cách sắp xếp các ý đã tìm được theo bố cục ba phần: *Mở bài
Giới thiệu đoạn trích Đổi tên cho xã (xuất xứ, vị trí, thể loại, tác giả); nêu ấn tượng,
cảm nhận chung về đoạn trích. *Thân bài
+ Khái quát nội dung đoạn trích và nêu tình huống kịch.
+ Lí giải về xung đột và việc giải quyết xung đột thể hiện trong đoạn trích.
+ Phân tích đặc điểm nổi bật của một số nhân vật, qua đó, thấy được ý nghĩa của đoạn trích. *Kết bài
Nhận xét về giá trị nội dung và nghệ thuật của đoạn trích; rút ra những bài học về
nhận thức và hành động cho bản thân. c) Viết
Dựa vào dàn ý đã làm để viết bài văn hoàn chỉnh. - Lưu ý:
+ Khi viết, chú ý kết hợp các thao tác nghị luận: phân tích, giải thích, chứng minh, bình luận.
+ Cần bám sát vào các đặc trưng của thể loại hài kịch (đã cung cấp trong phần Kiến
thức ngữ văn ở Bài 4) để phân tích đoạn trích.
+ Lựa chọn, sử dụng ngôn từ hình ảnh, cảm xúc. Bài viết tham khảo:
Đoạn trích Đổi tên cho xã trích từ vở kịch Bệnh sĩ của Lưu Quang Vũ đã tái hiện lại
lễ đổi tên xã Cà Hạ thành xã Hùng Tâm, từ đó phê phán bệnh sĩ diện và nhắc nhở
mỗi người sống khiêm nhường, không khoa trương hình thức.
Nhân vật ông Toàn Nha trong đoạn trích là một hình tượng điển hình cho căn bệnh
sĩ diện. Ông là chủ tịch xã, là người có quyền lực cao nhất trong xã. Tuy nhiên, ông
lại là người có tính cách háo danh, thích “sĩ diện”. Ông luôn muốn xã mình có một
cái tên “cao sang”, “đẹp đẽ” để “lên mặt” với các xã khác. Vì vậy, ông đã quyết định
đổi tên xã Cà Hạ thành xã Hùng Tâm.
Cuộc họp đổi tên xã được tổ chức rất long trọng. Ông Toàn Nha là người chủ trì
cuộc họp. Ông đã trình bày lý do đổi tên xã và đề xuất tên xã Hùng Tâm. Các ý kiến
khác trong cuộc họp đều ủng hộ ý kiến của ông Toàn Nha. Cuối cùng, cuộc họp đã
đi đến quyết định đổi tên xã Cà Hạ thành xã Hùng Tâm.
Hình ảnh nhân vật Toàn Nha trong đoạn trích được xây dựng rất thành công. Toàn
Nha là một nhân vật điển hình cho hiện tượng “sĩ diện” trong xã hội. Ông ta ham
danh, thích thể hiện, luôn muốn mình được mọi người quan tâm, chú ý. Toàn Nha là
người thiếu thực tế, không biết nhìn nhận đúng đắn tình hình thực tế của xã mình.
Ông ta cho rằng việc đổi tên xã sẽ giúp cho xã mình trở nên giàu có, văn minh hơn.
Toàn Nha là người thiếu ý chí, thiếu nghị lực. Ông ta chỉ biết dựa dẫm vào “quân sư”
Văn Sửu, không chịu suy nghĩ, tìm tòi, sáng tạo.
Hình ảnh nhân vật Văn Sửu cũng được khắc họa sinh động. Văn Sửu là một người
hay nịnh hót, luôn đồng tình với mọi ý kiến của Toàn Nha. Ông ta là người góp phần
làm cho thói sĩ diện của Toàn Nha ngày càng nặng nề hơn.
Thông qua đoạn trích, tác giả Lưu Quang Vũ đã phê phán bệnh sĩ diện một cách
sâu sắc. Bệnh sĩ diện là một căn bệnh vô cùng nguy hiểm, nó có thể dẫn đến những
hậu quả tai hại. Bệnh sĩ diện khiến con người ta trở nên tự ti, mặc cảm, luôn muốn
phô trương hình thức, coi trọng vẻ bề ngoài hơn thực chất. Bệnh sĩ diện còn khiến
con người ta trở nên xa rời thực tế, không quan tâm đến những vấn đề thực chất của cuộc sống.
Trong thực tế, bệnh sĩ diện vẫn còn tồn tại ở nhiều người. Có những người thích
khoe khoang, khoác lác về những thứ mình không có. Có những người thích thể
hiện, thích làm ra vẻ sang chảnh, quý phái. Những người mắc bệnh sĩ diện thường
bị mọi người xa lánh, coi thường.
Đoạn trích phê phán lên án mạnh mẽ thói “sĩ diện” trong xã hội, gây ra nhiều tác hại
xấu cho xã hội đồng thời nhắc nhở mỗi người sống khiêm nhường, không khoa
trương hình thức, sống thật với bản thân, không chạy theo những giá trị ảo. Chúng
ta cần quan tâm đến những giá trị thực chất của cuộc sống như lao động, học tập,
cống hiến cho xã hội. Mỗi người chúng ta cần tự ý thức được căn bệnh sĩ diện và có
biện pháp phòng tránh. Chúng ta cần sống khiêm nhường, giản dị, không chạy theo những giá trị ảo.
-----------------------------------------------------------------------------------