Tài liệu ôn tập - Pháp luật đại cương | Đại học Tôn Đức Thắng

PHÁP LUẬT ĐẠI CƯƠNG
Chương I : NHỮNG KHÁI NIỆM CHUNG VỀ NHÀ NƯỚC I.
Nguồn gốc nhà nước Phi Macxit Quan điểm Macxit 1) Phi Macxit a. Thuyết Thần Học
 Thượng Đế ( thế lực siêu nhiên ) Nhà Nước Vĩnh Cữu – Bất biến
 Luôn tồn tại trong xã hội
 Sự phục tùng quyền lực là điều đương nhiên b. Thuyết Gia Trưởng
 Nhà nước là một gia đình lớn , được hợp thành bởi nhiều gia đình trong xã hội
 Quyền lực thuộc về người đứng đầu
c. Thuyết Kế Ước Xã Hội
 Hợp đồng ( Thỏa thuận ; Ý chí ) Nhà Nước Bảo vệ nhân dân
 Quyền lực thuộc về tay nhân dân
 Nhân dân có quyền đứng lên làm cuộc cách mạng để xóa bỏ hợp đồng ( thành lập Nhà Nước mới) d. Thuyết Bạo Lực
 Nhà nước ra đời bởi các cuộc chiến tranh xâm lược hay việc thị tộc này sử dụng sử dụng bạo lự c
để giải quyết vấn đề với thị tộc khác
 Kết quả của các cuộc chiến tranh này là bên thắng được quyền đặt ra hệ thống cơ quan quản lý đặc biệt để cai trị
Chưa lý giải được sự ra đời của Nhà Nước
Chưa phản ánh bản chất giai cấp của Nhà Nước
e. Macxit ( Chủ Nghĩa Mac – LêNin )
 Nhà nước là sản phẩm có điều kiện của xã hội khi tư hữu xuất hiện và có sự phân hóa giai cấp
 Nhà nước là sản phẩm của những biến đổi trực tiếp trong lòng xã hội nguyên thủy
a. Xã hội cộng sản nguyên thủy và tổ chức thị tộc , bộ lạc
 Kinh tế 
Công việc : săn bắt và hái lượm 
Phân công lao động tự nhiên, theo giới tính , độ tuổi 
Phụ thuộc vào thiên nhiên 
Cùng nhau giữ ( công hữu ) tư liệu sản xuất và sản phẩm lao động  Xã hội  Thị tộc
 Một tổ chức được hình thành dựa trên cơ sở huyết thống và lao động tập thể
 Chế độ : Mẫu hệ Phụ hệ
 Quản lý xã hội : Tộc trưởng ; Thủ lĩnh quân sự ; Hội đồng thị tộc
 Quyền lực của thị tộc được đảm bảo bằng uy tín người đứng đầu và bằng dư luận
 Quyền lực không tách riêng mà quyền lực gắn liền với lợi ích chung của cộng đồng
 Không có bộ máy cưỡng chế 
Thị tộc Bào tộc Bộ lạc
b. Sự tan rã của chế độ thị tộc và Nhà nước ra đời  Nguyên nhân tan rã 
Lực lượng sản xuất phát triển  Kinh tế phát triển 
Xuất hiện sản phẩm dư thừa  Xuất hiện giai cấp 
Mâu thuẫn giai cấp không điều hòa được
3 lần phân công lao động Lầần 1 : Chăn nuôi Lầần 2 : Th công ủ Lầần 3 : tách kh i ỏ nghiệp tách kh i ỏ Th ng ươ trôầng tr t ọ nông nghi p ệ nghiệp ra đời - Kẻ giàu – người - Xuất hiện nghề thủ nghèo công nghiệp : dệt , - Chế độ tư hữu gốm, trang sức , - Nền sản xuất hàng - Con người có khả rượu hóa năng lao động độc - Phân hóa xã hội - Xuất hiện đồng tiền lập cao , mẫu thuẫn - Mâu thuẫn gay gắt - Quần hôn 1 vợ sâu sắc - 1 chồng  Qua đó : 
Nhà nước xuất hiện trực tiếp từ sự tan rã của chế độ cộng sản nguyên thủy 
Nhà nước xuất hiện khi có sự phân chia giai cấp , sự tư hữu về tài sản 
Nhà nước ra đời một cách khách quan , là sản phẩm của xã hội phát triển đến một giai đoạn nhất định 
Nhà nước là sản phẩm , là biểu hiện của mâu thuẫn không thể điều hòa được II.
Đặc trưng của nhà nước
Sự tồn tại của nhà nước về không gian được xác định bởi yếu tố lãnh thổ
Nhà nước thiết lập một quyền lực chính trị đặc biệt 5 Đặc trưng
Nhà nước có chủ quyền quốc gia
Nhà nước ban hành pháp luật và xác lập trật tự pháp luật đối với toàn xã hội
Nhà nước quy định thuế và thực hiện việc thu các loại thuế III. Khái niệm nhà nước
 Một tổ chức có quyền lực chính trị đặc biệt ,
 Có quyền quyết định cao nhất trong phạm vi lãnh thổ
 Quản lí xã hội bằng pháp luật
 Được duy trì bằng nguồn thuế đóng góp từ xã hội
 Nhằm duy trì trật tự xã hội và bảo vệ địa vị của giai cấp thống trị IV.
Chức năng nhà nước 1. Khái niệm Là ph ng di ươ n ho ệ t đ ạ ng ch ộ yếếu c ủ a nhà n ủ c ướ Chức năng của nhà nước Nhăầm th c hi ự n nh ệ ng nhi ữ m v ệ đ ụ t ra tr ặ c nhà n ướ c ướ 2. Phân loại a. Tính chất pháp lý
Chức năng hành pháp : tổ chức
Chức năng lập pháp : xây dựng
thực hiện quy định của pháp luật ; pháp luật
Chức năng tư pháp : bảo vệ pháp
đồng thời ban hành văn bản pháp
luật , xét xử các vụ án hành sự ,
 Tạo ra những quy định luật
giải quyết tranh chấp về quyền lợi
pháp luật để điều chỉnh
 Mang tính tổ chức , khoa học
giữa các cá nhân , tổ chức nhữung quan hệ cơ bản ,
, chủ động sáng tạo , đảm quan trọng trong xã hội
 Đối với nước ta : Tòa án
bảo về phương diện bộ máy
 Đối với nước ta : do Quốc nhân dân ( chủ yếu ),
là cấc cơ quan hành chính
Hội ( cơ quan đại diện cao Viện kiểm sát, Công an ,
 Đối với nước ta : trung ương nhất của nhân dân , cơ thanh tra , cơ quan tư
có Chính Phủ , cơ quan trực
quan quyền lực nhà nước ) pháp
thuộc Chính Phủ ( bộ , cơ
thực hiện . Sản phẩm hoạt quan ) , Ủy ban Nhân dân
động : Hiến pháp , bộ luật
b. Tính hệ thống và chủ thể
 Toàn bộ nhà nước : những hoạt động cơ bản của nhà nước đòi hỏi sự tham gia nhiều cơ quan nhà nước
VD: Để bảo vệ trật tự pháp luật , các quyền , lợi ích hợp pháp của công dân , đòi hỏi cần nhiều cơ quan
nhà nước như : Tòa án , công an , viện kiểm sát,...Các cơ quan tham gia thực hiện chức năng ở những
phương diện và mức độ khác nhau
 Cơ quan nhà nước : góp phần thực hiện chức năng chung của bộ máy nhà nước VD:
Công an : tham gia vào hoạt động phát hiện
Viện kiểm sát : truy tố vụ án Toàn án : xét xử vụ án
c. Lĩnh vực hoạt động
 Chức năng kinh tế : thực hiện chính sách kinh tế của quốc gia
VD: tổ chức , phát triển công- nông nghiệp ,ngoại thương , hợp tác đầu tư , chuyển giao công nghệ
 Chức năng xã hội : ổn định xã hội và tạo điều kiện cho xã hội phát triển
VD : An ninh xã hội , lao động ; bảo vệ môi trường tự nhiên , môi trường xã hội
d. Phạm vi hoạt động
 Đối nội : hoạt động của nhà nước trong nội bộ .
 Đơn cử đối nội của Việt Nam :
 Giữ vững an ninh chính trị , trật tự của xã hội ; trấn áp phản kháng , lật đổ , phản cách mạng
 Tổ chức và quản li kinh tế , văn hóa , giáo dục , khoa học, công nghệ
 Bảo vệ trật tự pháp luật , các quyền lợi ích hợp pháp của công dân
 Đối ngoại: hoạt động của nhà nước trong quan hệ quốc tế
VD : Bảo vệ Tổ Quốc , Hợp tác với các nước khác trên nguyên tắc độc lập , chủ quyền , thống
nhất toàn vẹn lãnh thổ , không can thiệp công việc nội bộ của nhau , đôi bên cùng có lợi V. Hình
thức và bộ máy nhà nước 1)
Hình thức nhà nước Hình thức chính thể a. Khái niệm Cách th c t ứ ch ổ c ứ Hình thức cấu trúc Hình thức nhà nước Phương pháp thực hiện ( chế độ chính trị )
b. Hình thức chính thể :  Khái niệm 
Cách thức tổ chức và trình tự để lập ra các cơ quan tối cao của nhà nước ( trung ương )
 Cách thức tổ chức : Bầu cử , Bổ nhiệm , Thừa hưởng tước vị , chức vụ
 Trình tự thiết lập : gồm 2 loại
 Loại thứ nhất : thiết lập cơ quan theo thứ tự trước sau
VD : Ở Việt Nam, Quốc Hội => Chính Phủ
 Loại thứ hai : thiết lập các cơ quan độc lập với nhau
VD : Ở Mĩ , việc bầu tổng thống không phụ thuộc vào việc bầu Quốc Hội và ngược lại 
Cách xác lập mối quan hệ cơ bản của các cơ quan với nhau: gồm 2 loại
 Quan hệ các chủ thể ngang bằng => Mang tính chất kiềm chế , đối trọng , giám sát lẫn nhau
 Quan hệ các chủ thể không ngang bằng => Mang tính chất thứ bậc ,trên dưới ,
nhấn mạnh về quyền lực 
Sự tham gia của nhân dân vào việc tổ chức quyền lực nhà nước ở trung ương (Bầu cử )  Phân loại CHÍNH TH Ể Chính th c ể ng hòa ộ Chính th quần ch ể ủ C ng hòa dần ch ộ ủ C ng ộ hòa quý t c ộ Quần ch h ủ n chếế ạ Quần ch tuy ủ t đôếi ệ C ng ộ C ng ộ C ng ộ Quần Quần hòa hòa hòa chủ chủ t ng ổ đại l ng ưỡ đại lập thôếng ngh ị h ệ ngh ị hiếến 
Quân chủ tuyệt đối : nhà vua nắm quyền lực vô hạn 
Quân chủ hạn chế : nắm một phần quyền lực
 Quân chủ đại nghị : nhà vua bị hạn chế bởi Nghị Viện
 Quân chủ lập hiến : nhà vua bị hạn chế bởi hiến pháp 
Cộng hòa quý tộc :Tầng lớp quý tộc giàu có bầu cử => Phổ biến trong kiểu Nhà
nước chủ nô, Nhà nước Phong kiến 
Cộng hòa dân chủ : Tầng lớp nhân dân được bầu cử => lập ra cơ quan đại diện
nhân dân : quốc hội , nghị viện
 Cộng hòa tổng thống : Người đứng đầu do dân bầu cử
 Cộng hòa đại nghị : Người đứng đầu do Nghị Viện bầu cử
c. Hình thức cấu trúc
 Khái niệm: Là cách thức tổ chức các đơn vị hành chính lãnh thổ từ trung ương đến địa
phương và xác lập mối quan hệ giữa các cơ quan này với nhau  Phân loại Hình th c cầếu trúc ứ Nhà n c đ ướ n chầết ơ Nhà n c liến bang ướ
d. Chế độ chính trị
 Khái niệm : Cách thức, phương pháp cai trị và quản lý xã hội của giai cấp nắm quyền  Phân loại :
 Chế độ dân chủ : Có sự tham gia của nhân dân vào việc tổ chức và
thực hiện quyền lực nhà nước
 Phi dân chủ : Ngăn cản , loại trừ sự tham gia của nhân dân vào bộ
máy nhà nước và đời sống chính trị
e. Bộ máy nhà nước
a. Khái niệm bộ máy nhà nước
 Bộ máy nhà nước là hệ thống các cơ quan nhà nước từ trung ương => địa phương , được tổ
chức theo nguyên tắc thống nhất , tạo thành cơ chế đồng bộ để thực hiện các nhiệm vụ và chức năng của nhà nước b. Cơ quan nhà nước
 Là bộ phận cấu thành của bộ máy nhà nước
 Có thể là 1 tập thể người ( Quốc Hội , Chính phủ,...) hoặc 1 người ( Chủ tịch nước) được thành
lập và hoạt động theo quy định pháp luật , nhân danh nhà nước thực hiện 1 phần chức năng
,nhiệm vụ của nhà nước
 Đặc điêm cơ quan nhà nước:
Không trực tiếp sản xuất ra của cải vật chất
Có quyền nhân danh nhà nước để thực hiện quyền lực nhà nước
Thực hiện hoạt động của mình trong phạm vi thẩm quyền của mình trên cơ sở pháp luật quy định
c. Các thiết chế cơ bản trong bộ máy nhà nước :Nguyên thủ quốc gia , Nghị Viện , Chính phủ , Tòa án VI.
Bộ máy nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
1. Các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
a. Nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất , có sự phân công , phối hợp kiểm soát giữa
các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp , hành pháp , tư pháp 
Để thực hiện quyền lực nhà nước một cách hiệu quả  Phân công thực hiện
 Phối hợp với nhau trong quá trình hoạt động để đảm bảo tính thống nhất
 Có cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước tránh tình trạng lạm quyền
b. Nguyên tắc Đảng lãnh đạo
 Vạch ra cương lĩnh , đường lối , chủ trương , chính sách làm cơ sở cho chiến lược , kế hoạch
phát triển kinh tế - xã hội trong quản lí nhà nước và chính sách cán bộ
 Đào tạo , bồi dưỡng , giới thiệu những cán bộ có phẩm chất và năng lực để đảm nhận cương vị trong bộ máy nhà nước
 Lãnh đạo nhà nước bằng công tác kiểm tra , giám sát
 Lãnh đạo nhà nước bằng phương pháp dân chủ , giáo dục , thuyết phục và bằng vai trò tiên phong gương mẫu
c. Nguyên tắc nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật , quản lí
xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật
d. Nguyên tắc tập trung dân chủ
 Các cơ quan đại diện quyền lực nhà nước ta ( Quốc Hội , Hội đồng Nhân dân các cấp ) đều do
nhân dân trực tiếp bầu ra
 Quyết định của cơ quan nhà nước cấp trên có tính bắt buộc thực hiện đối với cơ quan nhà nước cấp dưới
 Cơ quan nhà nước làm việc theo chế độ tập thể => Thiểu số phục tùng đa số
 Đòi hỏi các cơ quan nhà nước cấp trên phải điều tra , khảo sát thực tế , tiếp thu ý kiến , kiến
nghị hợp lí theo chế độ tập thể trước khi biểu quyết phải thảo luận dân chủ
e. Nguyên tắc bình đẳng và đoàn kết dân tộc
 Trong các cơ quan dân cử như Quốc Hội và Hội đồng nhân dân các cấp thành phần dân tộc
thiểu số phải có tỉ lệ thích đáng ( dân tộc )
 Phải đảm lợi ích dân tộc và tham gia các chính sách dân tộc như Hội đồng dân tộc thuộc Quốc
Hội , Ủy ban Dân tộc Chính phủ ,…
 Chính sách bồi dưỡng , đào tạo nguồn cán bộ , công chức là người dân tộc thiểu số
 Chính sách phát triển kinh tế - xã hội , đặc biệt đối với những địa bàn có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống
2. Tổ chức và hoạt động của các cơ quan tr
ong bộ máy nhà nước nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam a. Quốc Hội
 Là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân , là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất
 Tính đại biểu cao nhất thể hiện : 
Do tập thể cử tri toàn quốc trực tiếp bầu ra 
Đại diện cho ý chí , nguyện vọng của cử tri cả nước 
Phải liên hệ chặt chẽ , chịu sự giám sát , thu thập và phản ánh trung thực ý kiến ,
nguyện vọng của cử tri ; biến ý chí , nguyện vọng chính đáng thành những quyết sách Quốc Hội
 Tính quyền lực : chức năng và thẩm quyền của Quốc Hội được quy định trong Hiến pháp và pháp luật
 Chức năng của Quốc Hội :  Lập hiến và dân pháp  Giám sát tối cao 
Quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước 
Xác định các nguyên tắc chủ yếu về tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước : trực tiếp
bầu , bổ nhiệm các chức vụ cao nhất trong các cơ quan nhà nước ở Trung ương
 Cơ cấu tổ chức của Quốc Hội 
Ủy ban thường vụ Quốc Hội :
 Là cơ quan thường trực Quốc Hội , do Quốc Hội bầu ra trong số các đại biểu
 Bao gồm : Chủ Tịch , Phó Chủ Tịch , Các ủy viên
 Thành viên Ủy ban Thường Vụ Quốc Hội phải hoạt động chuyên trách và không
thể đồng thời là thành viên ban Chính phủ 
Hội đồng dân tộc và các ủy ban Quốc Hội :
 Là các cơ quan chuyên môn của Quốc Hội , được thành lập để giúp Quốc Hội hoạt
động trong từng lĩnh vực cụ thể
 Bao gồm : Chủ tịch , Phó Chủ Tịch , Các ủy viên
 Ủy ban Quốc Hội bao gồm 2 loại : 
Ủy ban lâm thời : được lập ra khi xét thấy cần thiết nghiên cứu , thẩm tra một dự án hoặc
điều tra một vấn đề nhất định . VD : Ủy ban kiểm tra Kết quả bầu cử 
Ủy ban thường trực : được lập theo quy định của Luật Tổ Chức Quốc Hội , là bộ phận
của cơ cấu tổ chức Quốc Hội trong suốt nhiệm kì
 Quốc Hội có quyền ban hành : Hiến pháp , Luật , Nghị quyết
 Nhiệm kì của Quốc Hội là 5 năm  Kì họp Quốc Hội :  Gồm 2 kì 
Chính phủ , UBTVQH , Thủ tướng Chính Phủ hoặc ít nhất 1/3 đại biểu có tiến hành kỳ họp bất thường 
Việc thông qua luật , nghị quyết : hơn ½ tổng số đại biểu tán thành 
Có 3 trường hợp ít nhất 2/3 tán thành :
 Làm , sửa đổi Hiến Pháp
 Rút ngắn hay kéo dài nhiệm kì Quốc Hội
 Bãi nhiệm đại biểu Quốc Hội
b. Chủ tịch nước
 Là người đứng đầu nhà nước
 Thay mặt nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về đối nội và đối ngoại
 Do Quốc Hội bầu ra theo sự giới thiệu của Ủy ban Thường vụ Quốc Hội
 Nhiệm kì theo nhiệm kì Quốc Hội
 Chịu trách nhiệm và báo cáo công tác trước Quốc Hội  Đối nội : 
Quyền trực tiếp hoặc gián tiếp thành lập các chức vụ cao cấp trong bộ máy nhà nước 
Điều phối hoạt động giữa các cơ quan nhà nước 
Thống lĩnh lực lượng vũ trang và giữ chức vụ chủ tịch Hội đồng quốc phòng và An ninh 
Ra lệnh tổng động viên , động viên cục bộ 
Khi Ủy ban thường vụ Quốc Hội không thể họp => có quyền ban bố tình trạng khẩn cấp  Đối ngoại : 
Đại diện cao nhất và chính thức trong quan hệ quốc tế ,chính thức hóa các quyết định về
đối ngoại của nhà nước 
Biểu tượng cho chủ quyền quốc gia 
Để thực hiện nhiệm vụ , quyền hạn của mình => Được quyền ban hành 2 loại văn bản là
lệnh và quyết định c. Chính phủ  Tính chất : 
Là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất , thực hiện quyền hành pháp 
Cơ quan chấp hành của Quốc Hội : do Quốc Hội thành lập , theo nhiệm kì QH , phải
báo cáo công tác và chịu trách nhiệm QH , chịu trách nhiệm tổ chức thi hành Hiến pháp
, luật và nghị quyết  Chức năng : 
Chủ yếu là hoạt động quản lí nhà nước trên lĩnh vực đời sống - xã hội có phạm vi toàn cả nước 
Có quyền ban hành 2 loại văn bản là nghị định và nghị quyết  Cơ cấu tổ chức : 
Do Quốc Hội bầu , miễn nhiễm , bãi nhiễm theo đề nghị của Chủ tịch nước 
Bao gồm : Thủ tướng , Phó Chủ tịch và Các bộ trưởng , thủ trưởng cơ quan ngang bộ 
Bộ và cơ quan ngang bộ : cơ quan chuyên môn của Chính phủ, thực hiện chức năng quản lí nhà nước
d. Tòa án Nhân dân các cấp 
Vị trí pháp lí : Tương dối độc lập trong bộ máy nhà nước , nhất là trong hoạt động xét xử  Xét xử gồm 2 cấp :  Sơ thẩm ( Lần 1 ) 
Phúc thẩm ( Kháng cáo , kháng nghị ( Lần 2))  Xét lại gồm 2 loại : 
Tái thẩm : có thêm tình tiết mới trong quá trình điều tra 
Giám đốc thẩm : vi phạm pháp luật trong quá trình xét xử  Hệ thống tổ chức 
Tòa án Nhân dân tối cao : Xét thẩm hoặc giám đốc thẩm 
Tòa án Nhân dân cấp cao : Phúc thẩm 
Tòa án Nhân dân cấp tỉnh : Sơ thẩm , Phúc thẩm 
Tòa án Nhân dân cấp huyện : sơ thẩm  Các tòa án Quân sự 
Các Tòa án khác do luật định 
Cơ cấu tổ chức Tòa án nhân dân tối cao : Chánh án , Phó chánh án , Thẩm phán , Thư kí
Tòa án ; Hội đồng thẩm phán Tòa án , Tòa án Quân sự ( trung ương ; cấp tỉnh ; cấp huyện ) , các
tòa chuyên trách , các tòa phúc thẩm và bộ máy nhà nước
e. Viện Kiểm Sát Nhân dân các cấp 
Vị trí pháp lí : là cơ quan tư pháp , có vị trí tương đối độc lập trong bộ máy nhà nước  Chức năng : 
Thực hành quyền công tố 
Kiểm soát các hoạt động tư pháp  Hệ thống tổ chức : 
Viện kiểm sát Nhân dân tối cao 
Viện Kiểm sát Nhân dân cấp tỉnh 
Viện Kiểm Sát Nhân dân cấp huyện 
Các Viện Kiểm sát Quân sự 
Cơ cấu tổ chức : Viện Trưởng ( chủ tịch nước bổ nhiệm), Phó Viện Trưởng , Viện Kiểm
Sát Nhân dân ( cấp tỉnh , cấp huyện ) , Viện kiểm soát Quân sự trung ương , Ủy ban kiểm sát, Các cục , vụ , viện,…
f. Hội đồng nhân dân các cấp  Tính chất : 
Đại diện cho nhân dân địa phương : đại biểu tiêu biểu nhất cho tiếng nói và trí tuệ tập thể của nhân dân 
Tính quyền lực nhà nước ở địa phương :được trực tiếp giao quyền và đại diện nhân
dân , quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương  Chức năng : 
Quyết định và tổ chức quyết định trên lĩnh vực đời sống xã hội trong phạm vi thẩm quyền 
Giám sát việc chấp hành pháp luật đối với cơ quan nhà nước
 Cơ cấu tổ chức gồm 3 cấp : Hội đồng Nhân dân cấp tỉnh (50-85) , cấp huyện (30-40) , cấp xã (25-35)
 Các cơ quan :Chủ tịch , Phó Chủ tịch, Ủy viên thường trực
 Kì họp : mỗi năm 2 kì ( thường lệ ) và kì họp bất thường
g. Ủy ban Nhân dân các cấp
 Do hội đồng Nhân dân cùng cấp bầu  Chức năng : 
Quản lí nhà nước nhưng bị giới hạn bởi đơn vị hành chính – lãnh thổ thuộc quyền 
Được quyền ban hành : quyết định và chỉ thị
 Cơ cấu tổ chức : Chủ tịch , Phó Chủ Tịch , Ủy Viên
 Cơ quan chuyên môn : Các sở , các huyện và cơ quan thuộc ủy ban cấp ( tỉnh , huyện , xã )
h. Hội đồng bầu cử quốc gia
 Cơ quan được Quốc Hội thành lập
 Tổ chức bầu cử đại biểu quốc hội ; chỉ đạo và hướng dẫn công tác bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp
 Gồm : Chủ tịch , Phó Chủ tịch , Các ủy viên
i. Kiểm toán nhà nước
 Cơ quan do Quốc Hội thành lập
 Hoạt động độc lập , tuân theo pháp luật
 Thực hiện kiểm soát việc quản lý , sử dụng tài chính , tài sản công
 Đứng đầu là Tổng Kiểm Toán nhà nước , do Quốc Hội bầu
CHƯƠNG II : NHỮNG KHÁI NIỆM CHUNG VỀ PHÁP LUẬT I.
Nguồn gốc pháp luật
1. Quan điểm phi Mácxit về nguồn gốc Pháp luật
a. Thuyết thần học Th ng ượ đếế Nhà n c ướ Pháp lu t ậ
 Nhà nước là do đấng thiêng liêng tạo ra để quản lý xã hội và Nhà nước đặt ra Pháp luật để
thực hiện chức năng này b. Thuyết tư sản
 Pháp luật xuất hiện ngay khi xã hội hình thành ( Ubi societas : Ở đâu có xã hội , ở đó có Pháp luật )
2. Quan điểm Mác – Lê nin về nguồn gốc pháp luật
 Pháp luật và Nhà nước là hai hiện tượng cùng xuất hiện , tồn tại ,phát triển và tiêu vong gắn liền nhau
 Nhà nước ra đời => Pháp luật ra đời
 Pháp luật chỉ tồn tại khi xã hội có giai cấp
 Là công cụ sắc bén để :
 Thực hiện quyền lực nhà nước
 Duy trì địa vị và bảo vệ lợi ích giai cấp thống trị
 Nhà nước và pháp luật là sản phẩm của sự phát triển đến một trình nhất định của xã hội II.
Khái niệm , thuộc tính , hình thức pháp luật 1. Khái niệm
 Là một hệ thống các quy tắc xử sự chung do nhà nước ban hành ( or thừa nhận )
 Thể hiện ý chí của giai cấp thống trị trong xã hội
 Công cụ để điều chỉnh các quan hệ xã hội , điều chỉnh hành vi con người
2. Thuộc tính cơ bản
a. Tính quy phạm phổ biến Ph biếến ổ Phạm vi tác đ ng ộ r ng ộ Tính băết bu c chung ộ
b. Tính xác định chặt chẽ về mặt hình thức
 Nội dung của pháp luật được thể hiện bằng những hình thức xác định
 Để đảm bảo tính chặt chẽ về hình thức thì nội dụng của các quy tắc pháp luật cần phải được thể
hiện bằng ngôn ngữ pháp lí
c. Tính được bảo đảm bằng nhà nước
 Nhà nước tổ chức thực hiện Pháp luật
 Nhà nước bảo đảm tính hợp lý và uy tín Pháp luật 3. Chức
năng của pháp luật a. Khái niệm
 Những phương diện tác động chủ yếu của pháp luật
 Phản ánh bản chất giai cấp và giá trị xã hội của pháp luật
b. Các chức năng của Pháp luật Bảo v ệ Giáo d c ụ Điếầu ch nh ỉ - Tác động trực - Quy định những tiếp đến QHXH phương tiện bảo vệ cơ bản , quan các QHXH trọng - Có vi phạm PL xâm - Pháp luật tác - Tạo hành lang hại QHXH được PL ( đường lối ) điều chỉnh động vào ý pháp lý  Cưỡng chế ( quy thức của  định hướng định trong phần con người cho QHXH chế tài của - Thông qua quy QPPL) định , cho phép ngăn cấm,...
4. Hình thức pháp luật
a. Hình thức bên trong ( Hình thức cấu trúc )
 Khái niệm : Là tổng thể các quy phạm pháp luật có mối liên hệ nội tại và thống nhất với nhau ,
được phân định thành các cơ chế định pháp luật và ngành luật Hình th c cầếu trúc ứ Quy ph m ạ Chếế đ nh ị Ngành lu t ậ pháp lu t ậ Pháp lu t ậ Là quy tăếc x s ử ự Là t ng h ổ p nhiềều QPPL ợ Là t ng th ổ các quy ể Là bộ phậ n nhỏ mang tính bắất đ c săếp x ượ ếếp thành các ph m pháp lu ạ t điếầu ậ nhấất c a h ủ thôếng ệ buộc chung do nhà chếế đ nh pháp lu ị t đ ậ iếầu ch nh m ỉ t nhóm các ộ pháp lu t ậ nư c ớ đ t ra ho ặ c ặ chỉnh m t lĩnh v ộ c c ự a ủ quan h xã h ệ i cùng ộ th a nh ừ n ậ đ i sôếng x ờ ã hội với lo i , đôầng tnh c ạ hầết ph ng pháp điếầu ch ươ nh ỉ trong cùng m t ộ đặc tr ng ư ngành lu t ậ
b. Hình thức bên ngoài ( nguồn PL )
 Luật tập quán : là những phong tục tập quán được nhà nước thừa nhận và nâng chúng lên thành pháp luật
 Tiền lệ pháp : là các quyết định của các cơ quan hành chính hoặc xét xử được nhà nước thừa
nhận là khuôn mẫu để giải quyết các vụ việc tương tự
 Văn bản quy phạm pháp luật : là văn bản do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành theo thủ
tục , trình tự nhất định , trong đó có quy tắc xử sự chung , được nhà nước bảo đảm thực hiện ,
điều chỉnh các quan hệ xã hội và được áp dụng nhiều lần trong thực tế đời sống
 Văn bản quy phạm pháp luật là hình thức pháp luật tiến bộ .Vì :
 Là hình thức pháp luật thành văn , nên nó dễ hiểu , dễ sử dụng , áp dụng trong thực tế với các
chủ thể khác nhau và đem lại hiệu quả kinh tế cao
 Được hình thành trực tiếp từ hoạt động sáng tạo pháp luật => phù hợp với thực tiễn khách
quan , cụ thể hóa ý chí Nhà nước
 Có quá trình hình thành , sửa đổi , hủy bỏ nhanh hơn so với tập quán pháp , tiền lệ pháp
 Đáp ứng kịp thời nhu cầu điểu chỉnh của các quan hệ xã hội III.
Quy phạm pháp luật và văn bản quy phạm pháp luật
1. Quy phạm pháp luật
a. Khái niệm và đặc điểm QPPL Điếầu quy đ nh ch ị t ặ Phạm khuôn mầẫu chẽẫ , đòi h i ph ỏ i tuần ả thẽo Quy phạm Nh ng quy tăếc x ư s ử ự chung đ c ượ áp d ng ụ Quy th c đo ướ nhiếu lầần trong đ i ờ sôếng XH  Đặc điểm QPPL : 
Bao giờ cũng do nhà nước đặt ra hoặc được nhà nước thừa nhận 
Được thể hiện bằng hình thức xác định 
Quy tắc hành vi mang túnh bắt buộc chung và được áp dụng nhiều lần trong đời sống 
Được nhà nước đảm bảo thực hiện
 Các loại quy phạm XH :  Quy phạm đạo đức  Quy phạm tôn giáo  Quy phạm tập quán  Quy phạm pháp luật 
Quy phạm của tổ chức CT – XH
b. Cơ cấu của QPPL : Giả định , Quy định , Chế tài  Giả định 
Khái niệm : là nêu lên những hoàn cảnh , điều kiện có thể xảy ra trong đời sống thực hiện
mà cá nhân hay tổ chức phải làm theo hướng dẫn của QPPL 
Vai trò : xác định phạm vi tác động của PL 
Yêu cầu : hoàn cảnh , điều kiện , tình huống => phải đầy đủ rõ ràng , sát với thực tế 
Cách xác định : trả lời câu hỏi “ chủ thể nào , trong hoàn cảnh , điều kiện nào ?”  Phân loại
 Giả định giản đơn : chỉ nêu lên một hoàn cảnh , điều kiện or nêu nhiều hoàn cảnh ,
điều kiện nhưng giữa chúng không có mối liên hệ ràng buộc lẫn nhau
 Giả định phức tạp : nêu nhiều hoàn cảnh , điều kiện có mối liên hệ , ràng buộc lẫn nhau  Quy định : 
Khái niệm : nêu lên cách xử sự mà cá nhân hay tổ chức ở trong hoàn c ảnh , điều kiện đã
nêu trong bộ phận giả định của QPPL được pháp hoặc buộc phải thực hiện 
Vai trò : mô hình hóa ý chí của Nhà nước , cụ thể hóa cách thức xử sự của các chủ thể khi tham gia QHPL 
Yêu cầu :mức độ chính xác , rõ ràng , chặt chẽ của bộ phận quy định => điều kiện bảo đảm nguyên tắc pháp chế 
Cách xác định : trả lời câu hỏi “ chủ thể sẽ xử sự ntn ? ”  Phân loại
 Dứt khoát : chỉ nêu một cách xử sự và chủ thể buộc phải theo mà không có lựa chọn
 Không dứt khoát : Nêu 2 hoặc nhiều cách xử sự và cho phép có thể lựa chọn nhiều cách  Chế tài : 
Khái niệm : Nêu các biện pháp tác động mà nhà nước áp dụng đối với cá nhân hay tổ chức
nào không thực hiện đúng mệnh lệnh đã nêu ở QPPL 
Vai trò : đảm bảo cho pháp luật được thực hiện nghiêm minh 
Yêu cầu : biện pháp tác động phải tương xứng với mức độ , tính chất hành vi vi phạm 
Cách xác định : Trả lời câu hỏi “ chủ thể phải chịu hậu quả gì nếu không thực hiện đúng quy định của QPPL ?”  Phân loại
 Cố định : quy định chính xác , cụ thể biện pháp tác động cần phải áp dụng đối với chủ thể
 Không cố định : nêu lên nhiều biện pháp cưỡng chế , hoặc 1 biện pháp nhưng nhiều mức độ
 Bao gồm : Hình sự , Dân sự ,Hành chính , Kỷ luật
2. Văn bản quy phạm Pháp luật ở Việt Nam a. Khái niệm
 Là hình thức văn bản do cơ quan nhà nước ban hành hoặc phối hợp ban hành theo thẩm quyền ,
hình thức , trình tự , thủ tục luật định ( gồm các quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung , được
nhà nước bảo đảm thực hiện nhằm điều chỉnh quan hệ xã hội cơ bản và được áp dụng nhiều lần trong đời sống XH ) b. Đặc điểm
 Do cơ quan nhà nước ban hành hoặc phối hợp ban hành theo thẩm quyền , hình thức , nhất định
 Ban hành theo trình tự , thủ tục luật định ( được quy định cụ thể trong Luật ban hành )
 Chứa đựng các quy tắc xử sự mang tính bắt buộc và được áp dụng nhiều lần trong đời sống XH
 Được nhà nước bảo đảm thực hiện c. Phân loại
 Văn bản luật : là văn bản QPPL do Quốc Hội ban hành
 Văn bản dưới luật : là các loại QPPL còn lại HỆ THỐNG V
ĂN BẢN QPPL Ở VIỆT NAM ( Điều 4 ; Văn bản hợp nhất của Luật Ban Hành ) 1. Hiến pháp.
2. Bộ luật, luật (sau đây gọi chung là luật), nghị quyết của Quốc hội.
3.[2] Pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội; nghị quyết liên tịch giữa Ủy ban thường vụ
Quốc hội với Đoàn Chủ tịch Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; nghị quyết liên tịch giữa Ủy
ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Đoàn Chủ tịch Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.
4. Lệnh, quyết định của Chủ tịch nước.
5. Nghị định của Chính phủ; nghị quyết liên tịch giữa Chính phủ với Đoàn Chủ tịch Ủy ban trung ương
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.
6. Quyết định của Thủ tướng Chính phủ.
7. Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao.
8. Thông tư của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao; thông tư của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối
cao; thông tư của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ; quyết định của Tổng Kiểm toán nhà nước.
8a. Thông tư liên tịch giữa Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối
cao, Tổng Kiểm toán nhà nước, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ. Không ban hành thông tư liên
tịch giữa Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ.
9. Nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (sau đây gọi chung là cấp tỉnh).
10. Quyết định của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh.
11. Văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt.
12. Nghị quyết của Hội đồng nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành
phố trực thuộc Trung ương (sau đây gọi chung là cấp huyện).
13. Quyết định của Ủy ban nhân dân cấp huyện.
14. Nghị quyết của Hội đồng nhân dân xã, phường, thị trấn (sau đây gọi chung là cấp xã).
15. Quyết định của Ủy ban nhân dân cấp xã.
d. Mối quan hệ giữa các văn bản QPPL
 Mối liên hệ về hiệu lực pháp lý : Luôn tồn tại trong trật tự thứ bậc
 Mối quan hệ về nội dung : Giũa các văn bản QPPL luôn thống nhất về nội dụng , không mâu thuẫn , chồng chéo
e. Hiệu lực của văn bản QPPL  Hiệu lực pháp lý
 Hiệu lực về thời gian : xác định thời điểm ban đầu để áp dụng
 Hiệu lực về không gian : xác định phạm vi lãnh thổ
 Đối tượng tác động : gồm cá nhân , tổ chức chịu sự tác động
 Hiệu lực hồi tố : Không được áp dụng đối với các trường hợp sau đây
 Quy định trách nhiệm pháp lý mới
 Quy định trách nhiệm pháp lý nặng hơn
 Văn bản QPPL của địa phương  Ngưng hiệu lực  Có hiệu lực
 Thời điểm có hiệu lực của văn bản QPPL Văn bản QPPL
Thời điểm có hiệu lực Ghi chú Cấp TW
Được ghi trong văn bản nhưng Phải được công báo chậm nhất 2
không sớm hơn 45 ngày kể từ ngày làm việc
ngày công bố hoặc ký ban hành
Ngoại lệ : bí mật NN , tình trạng khẩn cấp Cấp tỉnh
Có hiệu lực sau 10 ngày hoặc Đăng công báo chậm nhất 5 muộn hơn ngày Cấp huyện
Có hiệu lực sau 7 ngày hoặc Đăng công báo chậm nhất 3 muộn hơn ngày Cấp xã Có hiệu lực sau 5 ngày
Đăng công báo chậm nhất 2 ngày
 Thời điểm chấm dứt hiệu lực của văn bản QPPL
 Ngưng hiệu lực : Văn bản QPPL có dấu hiệu trái với văn bản cấp trên sẽ bị đình chỉ thi hành
 Chấm dứt hiệu lực : Chấm dứt hiệu lực toàn bộ hoặc 1 phần trong các trường hợp sau: 
Hết thời hạn có hiệu lực được quy định trong văn bản 
Được sửa đổi , bổ sung hoặc thay thế bằng văn bản mới của chính cơ quan NN đã ban
hành văn bản đó ( văn bản sau phải có giá trị bằng hoặc cao hơn ) 
Bị hủy bỏ , bãi bỏ bằng 1 văn bản của cơ quan NN có thẩm quyền IV. Quan hệ pháp luật
1. Khái niệm , đặc điểm QHPL a. Khái niệm
 Xuất phát từ quan hệ xã hội => Các mối quan hệ giữa người với người được hình thành và
tồn tại phụ thuộc vào điều kiện kinh tế xã hội nhất định
 Quan hệ xã hội bao gồm : Quy phạm đạo đức ; Quy phạm tôn giáo , Quy phạm Pháp luật , Quy phạm tập quán,...
 Quy phạm PL => Quan hệ xã hội => Quan hệ pháp luật
 Quan hệ pháp luật là các quan hệ nảy sinh trong xã hội được quy phạm pháp luật điều chỉnh ,
trong đó các chủ thể có quyền và nghĩa vụ pháp lý nhất định , được nhà nước bảo đảm thực hiện b. Đặc điểm Mang tính ý chí Có c cầế ơ u ch th ủ nhầết đ ể nh ị Quan hệ pháp lu t ậ Có n i dung là quyếần v ộ à nghĩa vụ pháp lí c a ch ủ th ủ ể Đ c ượ nhà n c đ ướ m b ả ảo th c hi ự n ệ 2. Phân loại QHPL
 Căn cứ vào tính chất phân phân chia các ngành luật , quan hệ pháp luật được phân chia thành :
QHPL hình sự ; QHPL dân sự ; QHPL hành chính,...
 Căn cứ vào nội dung , QHPL phân thành :
 QHPL nội dung : Chứa nội dung cần điều chỉnh
 QHPL hình thức : Phát sinh khi các chủ thể thực hiện những trình tự , thủ tục để giải quyết các nội dung pháp lý
3. Cấu thành QHPL : Chủ thể ; Nội dung ; Khách thể a. Chủ thể
 Chủ thể của QHPL là các cá nhân , tổ chức đáp ứng được những điều kiện mà pháp luật quy định
cho mỗi loại QHPL và tham gia vào QHPL đó
 Điều kiện để trở thành chủ thể : Cá nhân , tổ chức phải đáp ứng những điều kiện về năng lực pháp
luật và năng lực hành vi pháp lí  Khái ni m : là kh ệ năng c ả
ó quyếần và nghĩa v pháp lý ụ mà nhà n c quy đ ướ nh cho t ị ch ổ c , cá nhần nhầết đ ứ nh ị Năng lực Đặc điể m : pháp lu t ậ  Đôếi v i c
ớ á nhần , năng l c PL xuầết hi ự n k ệ t ể khi ừ ng i đó đ ườ c sinh r ượ a và chầếm d t khi ng ứ i đó ườ chếết  Năng l c PL không ph ự i là m ả t thu ộ c ộ tính t nhiến ự  Năng l c PL c ự a ch ủ th ủ bao gôầm các quy ể ếần pháp lí và nghĩa v pháp lí đ ụ c nhà n ượ ư c quy đ ớ nh ị trong các văn bản QPPL
Khái niệm : là kh năng mà nhà n ả c th ướ a nh ừ n cho ậ cá nhần , t ch ổ c băầng chính hành vi c ứ a mình th ủ c ự hi n các quyếần v ệ à nghĩa v pháp lý đã đ ụ c ượ pháp lu t ậ quy định Năng lực hành vi Đ c
ượ xẽm xét trến các ph ng di ươ n : Đ ệ tu ộ i ; Kh ổ năng ả nhận th c ; T ứ ình tr ng s ạ c kh ứ ẽ ; T ỏ rình đ chuyến môn; ộ Tài sản;...
 Mối quan hệ giữa năng lực PL và năng lực hành vi của chủ thể :
 Năng lực PL là điều kiện cần , năng lực hành vi là điều kiện đủ để cá nhân , tổ chức có thể
chủ động tham gia vào các quan hệ PL
 Một chủ thể PL đơn thuần chỉ có năng lực PL thì không thể tự mình tham gia một cácch chủ
động vào các quan hệ PL trên thực tế . Trong một số trường hợp , chủ thể có tham gia một
cách thụ động vào quan hệ PL thông qua hành vi của người thứ ba
 Các loại chủ thể QHPL : Cá nhân ; Pháp nhân ; Nhà nước Là thu t ng ậ đ ữ nói đếến con ng ể i ườ tự nhiến
Năng l c hành vi: xuầết hi ự n mu ệ n h ộ n ơ năng l c pháp lu ự t ( khi cá nh ậ ần đ t ạ đ c ượ đ tu ộ i ổ , kh năng nh ả n th ậ c , ứ trình đ chuyến môn,...) ộ Cá nhần Năng l c pháp lu ự t : xuầết hi ậ n t ệ khi ừ ng i đó đ ườ c sinh r ượ a và chầếm d t khi ứ ng i đó chếết ườ Đôếi v i ng ớ i n ườ c ngoài và ng ướ i ườ không quôếc t ch : năng l ị c ch ự th ủ b ể ị h n chếế h ạ ơn so v i công dần ớ