Tài phán hành chính và mô hình tài phán – Tài liệu môn Luật tố tụng hành chính | Học viện Tòa án

BÀI 1 – TÀI PHÁN & MÔ HÌNH TÀI PHÁN HÀNH CHÍNH
Tài liệu tham khảo:
Luật Tố tụng hành chính (TTHC) Luật Khiếu nại 2011
Giải đáp 02/2016 của Tòa án tối cao về Luật TTHC Án lệ số 10, 27, 63
I. Khái niệm Tài phán hành chính (TPHC)
Tài phán hành chính ở Việt Nam: hoạt động xét xử vụ án hành chính theo
Luật TTHC, do Tòa án nhân dân thực hiện.
Mục tiêu: bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức; bảo đảm
pháp chế; nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước.
1. Khi nào phát sinh?
Khi cá nhân, tổ chức cho rằng quyết định hành chính hoặc hành vi hành
chính của cơ quan nhà nước xâm hại quyền, lợi ích hợp pháp của mình →
cần có cơ quan tài phán xem xét, ra quyết định.
2. Đặc điểm chung
Cơ quan tài phán độc lập với cơ quan hành chính (không thuộc hệ thống quản lý hành chính).
Tài phán hành chính nghĩa rộng: phán xét, quyết định các vấn đề trong
quản lý hành chính nhà nước (giải quyết tranh chấp hành chính).
3. Các dạng tác động của Nhà nước tới người dân Bằng văn bản:
Văn bản quy phạm pháp luật: Nghị định, Thông tư…
Quyết định áp dụng pháp luật: xử phạt, tuyển dụng, nâng lương…
Không phải quyết định hành chính: giấy khai sinh, giấy chứng nhận,
công chứng… (có giá trị pháp lý lâu dài, không áp dụng trong thời điểm cụ thể). Bằng hành vi:
Hành động: cưỡng chế, lập biên bản sai quy định…
Không hành động: không cấp giấy tờ, không giải quyết hồ sơ. 4. Quan niệm chung
TPHC: Việc tòa án hoặc cơ quan hành chính phán xét tính đúng/sai (hợp
pháp hay bất hợp pháp) của quyết định hành chính (QĐHC) hoặc hành vi hành chính (HVHC).
Nếu cơ quan hành chính: xem xét và ra quyết định.
Nếu tòa án: xét xử, ban hành bản án.
II. Mô hình Tài phán hành chính trên thế giới
Mô hình nhất hệ (Common Law)
Không có tòa án hành chính độc lập.
Tòa án tư pháp hoặc cơ quan hành chính đều có thể giải quyết tranh chấp hành chính.
Mô hình lưỡng hệ (Civil Law)
Có hệ thống tòa án hành chính độc lập với tòa án khác.
Các nước XHCN (như Việt Nam) thì không lập hệ thống tòa án hành
chính riêng, mà tòa hành chính nằm trong Tòa án nhân dân.
III. Đặc điểm Tài phán hành chính ở Việt Nam Bản chất
Là hoạt động xét xử các vụ án hành chính theo Luật TTHC.
Kết quả: bản án hoặc quyết định (sơ thẩm, phúc thẩm). Cơ quan thực hiện
Tòa án nhân dân (cấp tỉnh, cấp cao, tối cao).
Đối tượng xét xử QĐHC, HVHC
QĐ kỷ luật buộc thôi việc công chức
QĐ giải quyết khiếu nại về xử lý cạnh tranh, kỷ luật kiểm toán…
Hành vi lập danh sách cử tri. Phạm vi tài phán
Ở Việt Nam: tài phán hành chính = tố tụng hành chính (chỉ khi tòa án giải quyết).
Khiếu nại lên cơ quan hành chính không phải tài phán, chỉ là hoạt động quản lý.
IV. Các mô hình Tài phán hành chính ở Việt Nam
Mô hình tòa án hành chính độc lập
Không áp dụng ở VN vì Hiến pháp quy định chức năng xét xử thuộc TAND.
Mô hình cơ quan tài phán hành chính thuộc Thủ tướng
Không khả thi vì vi phạm nguyên tắc độc lập xét xử.
Mô hình phân tòa hành chính (hiện tại)
Nằm trong hệ thống Tòa án nhân dân, cấp tỉnh mới có tòa hành chính.
Trình tự trước đây: phải khiếu nại lần 1 → nếu không đồng ý mới được kiện.
Hiện nay: có thể khiếu nại nhiều lần nhưng đã kiện thì không khiếu nại nữa.
V. Đối tượng và phương pháp điều chỉnh của Luật TTHC
Đối tượng điều chỉnh: Quan hệ phát sinh khi Tòa án giải quyết vụ án hành chính, gồm:
Quan hệ giữa các cơ quan/người tiến hành tố tụng với nhau (thẩm
phán, kiểm sát viên, hội thẩm…).
Quan hệ giữa những người tham gia tố tụng với nhau:
Nhóm đương sự: người khởi kiện, bị kiện, người có quyền lợi/nghĩa vụ liên quan.
Nhóm khác: người đại diện, người bảo vệ quyền lợi, người làm
chứng, giám định, phiên dịch…
Quan hệ giữa người tiến hành tố tụng với người tham gia tố tụng
(trước và sau khi thụ lý).
Quan hệ giữa người tiến hành tố tụng với cơ quan, tổ chức, cá nhân
khác (yêu cầu cung cấp chứng cứ…).
Phương pháp điều chỉnh
Mệnh lệnh – quyền uy (khi có tính chất bắt buộc).
Bình đẳng – thỏa thuận (khi các bên ngang quyền).
Luật TTHC kết hợp cả 2 tùy quan hệ cụ thể.