lOMoAR cPSD| 47886956 MỞ ĐẦU
Theo quan niệm dân gian, nghĩa trang, nghĩa địa là nơi tập kết, chôn cất con
người sau khi chết. Theo đó, khái niệm về đất nghĩa trang, nghĩa địa lại không được
phân định rõ ràng mà thường được quy về một mối là đất sử dụng phục vụ cho mục
đích chôn cất, an táng cho người đã khuất. Tuy nhiên trong khi đất nghĩa trang là
khái niệm chỉ những phần đất được quy hoạch tập trung phục vụ mục đích chôn cất
thì đất nghĩa địa là đất tuy cùng chung mục đích nhưng lại không có sự quy hoạch
rõ ràng, còn rải rác và tự phát là nhiều.
Đất đai tham gia vào tất cả các hoạt động của đời sống kinh tế, xã hội, nó là địa
điểm, là cơ sở của các thành phố, làng mạc các công trình công nghiệp, giao thông
và các công trình thuỷ lợi khác. Và cá nhân sau khi chết đi thì họ cần được an nghỉ
ở những nơi tập trung nhằm bảo đảm các vấn đề về môi trường, quy hoạch cũng như
mỹ quan đô thị, do đó việc sử dụng đất đai cho nhu cầu này là điều mà nhà nước cần
quan tâm. Vì vậy, để bảo vệ và quản lý một cách hiệu quả, hạn chế thất thoát thì việc
sử dụng loại đất phi nông nghiệp nêu trên phải tuân thủ theo các quy định pháp luật.
việc bố trí đủ quỹ đất để xây dựng nghĩa trang nhằm phát huy truyền thống văn hóa,
thỏa mãn nhu cầu về tinh thần cho nhân dân là nhiệm vụ quan trọng trong quá trình
xây dựng quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất lâu dài trong tương lai. Để tìm hiểu sâu
hơn về vấn đề này, em quyết định chọn đề tài: Thực trạng và một số biện pháp
quản lý đất nghĩa trang, nghĩa địa ở địa phương. NỘI DUNG
1. Khái niệm về đất nghĩa trang, nghĩa địa lOMoAR cPSD| 47886956
Đất nghĩa địa hay đất nghĩa trang là loại đất phi nông nghiệp được quy định tại
Luật đất đai, loại đất này với các mục đích để sử dụng chôn cất, hỏa táng người chết, làm nghĩa trang.
Đất làm nghĩa trang, nghĩa địa phải quy hoạch thành khu tập trung, phù hợp với
quy hoạch sử dụng đất, xa khu dân cư, thuận tiện cho việc chôn cất, thăm viếng, hợp
vệ sinh, bảo đảm môi trường và tiết kiệm đất.
2. Cơ sở pháp lý về quản lý đất nghĩa trang, nghĩa địa
Quản lý đất nghĩa trang là một dạng quản lý đặc biệt mang tính văn hóa tâm
linh sâu sắc do cơ quan Nhà nước, tổ chức, cộng đồng dân cư hoặc hộ gia đình, cá
nhân thực hiện nhằm đạt được mục tiêu sử dụng đất tiết kiệm, đảm bảo vệ sinh môi
trường, thỏa mãn nhu cầu về việc an táng của nhân dân và giữ được những phong
tục tập quán tốt, văn minh, hiện đại.
Sử dụng đất nghĩa trang là việc dùng quỹ đất để táng người đã chết và xây dựng
các công trình phục vụ việc táng. Việc táng người đã chết được tích tụ từ đời này
qua đời khác, nếu không được quy hoạch và sử dụng một cách hợp lý thì việc lãng
phí đất, ô nhiễm môi trường là tất yếu và nguy cơ thiếu đất cho người đang sống là
điều dễ xảy ra trong tương lai không xa.
Trong khi đó, quá trình đô thị hóa ngày càng mạnh mẽ, quỹ đất đòi hỏi phát
triển đô thị, khu dân cư, khu công nghiệp cũng theo đó mà tăng theo thời gian, quỹ
đất nông nghiệp bị thu hẹp và diện tích đất dành cho nghĩa trang, nghĩa địa cũng bị
ảnh hưởng, phải di dời sang vị trí khác, hoặc phải quy hoạch tập trung trên một diện tích nhỏ hơn.
Do vậy, nếu thiếu sự quan tâm cần thiết về mặt áp dụng pháp luật liên quan,
công tác quản lý bị buông lỏng sẽ dẫn tới việc sử dụng đất nghĩa trang bừa bãi, tạo lOMoAR cPSD| 47886956
nên rào cản không đáng có cho sự phát triển kinh tế - xã hội và gây ra những bức
xúc, khiếu kiện trong nhân dân.
Trên cơ sở quy định tại Điều 162 Luật Đất đai năm 2013, Nghị định số 23
/2016/NĐ-CP ngày 05/4/2016 của Chính phủ về Xây dựng, quản lý, sử dụng nghĩa
trang và cơ sở hỏa táng đã quy định về nguyên tắc quản lý, sử dụng đất nghĩa trang,
nghĩa địa. Theo đó, tất cả các nghĩa trang, cơ sở hỏa táng phải được quy hoạch, việc
quy hoạch, đầu tư xây dựng nghĩa trang, cơ sở hỏa táng phải tuân thủ pháp luật về
quy hoạch, xây dựng, bảo vệ môi trường. Việc đầu tư xây dựng nghĩa trang, cơ sở
hỏa táng được khuyến khích nhằm phục vụ cho nhiều địa phương, việc sử dụng hình
thức táng mới văn minh, hiện đại nhằm góp phần tiết kiệm tối đa đất, kinh phí xây
dựng và đảm bảo yêu cầu môi trường và cảnh quan xung quanh. Bên cạnh việc đầu
tư xây dựng, việc quản lý đất nghĩa trang, cơ sở hỏa táng phải tuân thủ theo pháp
luật về đất đai, tiết kiệm, hiệu quả, bảo đảm an toàn, an ninh và vệ sinh môi trường.
Nghị định số 23/2016/NĐ-CP ngày 05/4/2016 cũng quy định về việc táng được
thực hiện trong các nghĩa trang, theo đó, trường hợp táng trong các khuôn viên nhà
thờ, nhà chùa, thánh thất tôn giáo phải bảo đảm vệ sinh môi trường và được sự chấp
thuận của UBND các cấp theo phân cấp của UBND cấp tỉnh. Đồng thời, việc táng
phải phù hợp với tín ngưỡng, phong tục, tập quán tốt, truyền thống văn hóa và nếp
sống văn minh hiện đại. Vấn đề vệ sinh trong mai táng, hỏa táng và vệ sinh trong
xây dựng, quản lý, sử dụng nghĩa trang, cơ sở hỏa táng luôn được chú trọng và yêu
cầu thực hiện theo quy định của Bộ Y tế.
3 . Thực trạng quản lý đất nghĩa trang, nghĩa địa
Tuy pháp luật về nghĩa trang, nghĩa địa đang trong quá trình hoàn thiện và nhận
được sự quan tâm, quản lý từ phía các cơ quan có thẩm quyền nhưng do quá trình
hành pháp chưa thực sự hiệu quả dẫn đến sự hỗn loạn trong công tác phân bổ, quản lOMoAR cPSD| 47886956
lý cả về quỹ đất lẫn hình thức táng tại các địa phương. Ví dụ như sự việc UBND thị
trấn Thanh Thủy tổ chức thu tiền mai táng tại nghĩa trang Bãi Bằng trên danh nghĩa
xã hội hóa với mức phí là 3,5 triệu đồng. Theo như phản ánh từ phía người dân trên
địa bàn, từ năm 2017, người dân muốn chôn cất người thân đã khuất tại nghĩa trang
Bãi Bằng phải nộp mức phí là 3,5 triệu đồng trên danh nghĩa thu tiền ủng hộ nghĩa
trang Bãi Bằng. Đây là nghĩa trang mới được UBND thị trấn Thanh Thủy cải tạo,
khai thác theo hình thức xây dựng, ngăn ngôi trong vòng 3 năm trở lại đây. Mặc dù
không nhận được sự đồng thuận của đa số người dân về việc thu phí, UBND thị trấn
vẫn tiến hành việc bán nơi chôn cất và ra các quy định về quản lý, đóng góp tại nghĩa
trang. Khi được yêu cầu giải trình, đại diện Ban lãnh đạo UBND thị trấn từ chối đưa
ra lời giải thích xác đáng cho việc xã hội hóa khu mai táng, tất cả mới chỉ là đề án
dưới dạng văn bản chưa có sự chấp thuận của cơ quan cấp trên mà cụ thể là UBND
huyện Thanh Thủy. Bên cạnh đó, mặc dù UBND thị trấn đã thu tiền của hàng trăm
hộ gia đình nhưng cơ sở hạ tầng của khu nghĩa trang vẫn chưa có sự đồng bộ, hệ
thống thoát nước và thu gom rác thải vẫn còn lộn xộn, có khả năng gây ô nhiễm môi
trường cao, đặc biệt là nguồn nước ngầm, gây ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của
nhân dân khu vực xung quanh.
Một ví dụ nữa là dự án Công viên Thiên Đức Vĩnh Hằng trên địa bàn tỉnh Phú
Thọ đã bộc lộ một số mặt trái sau thời gian được khai thác sử dụng trên địa bàn tỉnh.
Trước hết, dự án này được UBND tỉnh Phú Thọ cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng
đất vĩnh viễn với mục đích xây dựng một công viên nghĩa trang hiện đại thuộc địa
phận 3 xã Bảo Thanh, Phú Lộc và Trung Giáp của huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ.
Thiên Đức Vĩnh hằng viên được quảng cáo là công trình với phong cảnh sơn thủy
hữu tình được bao quanh bởi núi Nghĩa Lĩnh, Đền Hùng và dãy Tam Đảo là một
trong tứ đại Long Mạch của Việt Nam. Hiện công trình được triển khai xây dựng
theo các giai đoạn. Giai đoạn 1, Thiên Đức Vĩnh Hằng Viên được quy hoạch với
diện tích 90 hecta và hiện nay tiếp tục được đầu tư giai đoạn 2 với quy mô 81,4 hecta. lOMoAR cPSD| 47886956
Tuy nhiên, trong quá trình triển khai đã lộ rõ nhiều bất cập và gây nên bức xúc, lo
lắng cho người dân sinh sống xung quanh dự án. Qua tiếp xúc và phản ánh từ đơn
thư khiếu nại của một số người dân xung quanh khu vực công trình này, về ban đêm
họ ngay ngửi thấy mùi khét nồng nặc bốc lên và ảnh hưởng trực tiếp tới nơi sinh
sống của người dân. Ngoài ra, ở một số khu vực giáp ranh dự án đã ghi nhận tình
trạng nước thải của khu nghĩa trang xả và chảy ra ruộng lúa, đất bùn đỏ trên cao
dùng để tạo núi nhân tạo cũng vùi lấp một phần diện tích đất sản xuất của người dân,
khiến người dân gặp khó khăn trong canh tác. Bên cạnh đó là tình trạng đơn vị chủ
quản sử dụng thuốc diệt cỏ để làm xanh phần cỏ trong khu vực dự án làm cháy xém
và chết một phần hoa màu. Một vấn đề nữa liên quan đến nghĩa trang này là vấn đề
nghĩa trang Thiên Đức Vĩnh Hằng Viên tự thỏa thuận để mua đất của dân. Qua làm
việc với một số lãnh đạo xã có liên quan, được biết, hiện nay ở 3 xã Phú Lộc, Trung
Giáp, Bảo Thanh, đã có rất nhiều người dân bán ruộng cho chủ đầu tư với giá từ 35
triệu đồng/một sào mà riêng số diện tích người dân ở xã Trung Giáp đã bán khoảng 4 hecta.
Theo quy định của pháp luật hiện hành, dự án Công viên nghĩa trang Vĩnh
Hằng Phú Thọ của Công ty TNHH Đầu tư và Kinh doanh thương mại Bách Việt
không thuộc đối tượng chủ đầu tư tự thỏa thuận nhận chuyển nhượng quyền sử dụng
đất mà thuộc đối tượng Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội theo quy
định tại Điều 62, Luật Đất đai năm 2013. Do đó, nếu có việc chuyển nhường quyền
sử dụng đất giữa người dân với chủ đầu tư là không đúng quy định. Bên cạnh đó,
việc xử lý nguồn rác thải từ khu vực nghĩa trang và sử dụng các chất bảo vệ thực vật
gây ảnh hưởng tới môi trường dân cư cũng là một vấn đề đáng lưu tâm, đặt ra câu
hỏi về trách nhiệm của cơ quan quản lý đối với các dự án khai thác, sử dụng đất
nghĩa trang, nghĩa địa của các đơn vị tư nhân.
Cũng liên quan đến vấn đề quản lý, sử dụng đất nghĩa trang, nghĩa địa và các
dịch vụ mai táng là vụ việc đối tượng Nguyễn Xuân Đường bị khởi tố về hành vi lOMoAR cPSD| 47886956
cưỡng đoạt tài sản, liên quan đến dịch vụ tang lễ tại tỉnh Thái Bình từ nhiều năm trở
lại đây. Từ cuối năm 2017, Đường thành lập Hiệp hội Tang lễ Thái Bình và chèn ép,
buộc Công ty Thành Phát - là doanh nghiệp làm dịch vụ hỏa thiêu phải dừng hoạt
động để nhóm của Đường độc quyền làm dịch vụ này tại Thái Bình.
Lý giải cho việc này là sự thiếu thống nhất trong công tác quản lý đất nghĩa
trang, nghĩa địa, đất xây dựng lò hỏa thiêu nói chung cũng nhưng việc phân bổ, xây
dựng các đài hỏa thiêu phục vụ nhu cầu ở địa phương nói riêng. Đối tượng Đường
đã lợi dụng những sơ hở chưa được cải thiện trong công tác quản lý về việc hỏa táng
tại địa phương để thu lợi bất chính. Mặc dù quy định về các hình thức mai táng đã
được quy định trong các văn bản pháp luật về đất nghĩa địa, nghĩa trang nhưng khi
đi vào thi hành vẫn gặp những bất cập trong hệ thống thông tin và đồng bộ giữa các
địa phương cũng như sự kết nối giữa các cơ quan có thẩm quyền trong vấn đề quản lý.
Mặc dù hệ thống pháp luật đã có những quy định cụ thể về đất nghĩa trang,
nghĩa địa, tuy nhiên, trong quá trình triển khai việc áp dụng pháp luật tới từng địa
phương lại bộc lộ sự thiếu hiệu quả trong công tác việc quy hoạch, quản lý và sử
dụng. Việc phân bổ, sử dụng đất nghĩa trang, nghĩa địa vẫn còn manh mún, nhỏ lẻ,
thiếu sự đồng bộ gây nên việc lãng phí tài nguyên đất, ảnh hưởng vệ sinh môi trường
và mỹ quan. Chính vì vậy, để việc quy hoạch, quản lý, sử dụng đất nghĩa trang, nghĩa
địa đạt hiệu quả, đảm bảo sự ổn định, việc hoàn thiện pháp luật là vô cùng cần thiết
trong thời gian hiện nay và tương lai sau này.
4 . Một số giải pháp quản lý đất nghĩa trang, nghĩa địa ở địa phương
Để việc quản lý đất nghĩa trang được thực sự có hiệu quả và đạt được những
mục tiêu đặt ra, ta cần thực hiện các giải pháp sau: lOMoAR cPSD| 47886956
- Cần sớm hoàn chỉnh hệ thống pháp luật về đầu tư, xây dựng, quản lý, sử dụng
đất nghĩa trang làm cơ sở pháp lý cho việc lập quy hoạch kế hoạch sử dụng đất nghĩa
trang, quy hoạch xây dựng chi tiết các nghĩa trang, đảm bảo sử dụng đất nghĩa trang
hiệu quả, tiết kiệm, hạn chế tối đa ảnh hưởng đến môi trường và phù hợp với phong
tục, tập quán tốt của địa phương.
- Xây dựng quy chế mẫu về xây dựng, quản lý và sử dụng nghĩa trang với khung
nhất định về nội dung buộc UBND các cấp khi ban hành quy chế trên địa bàn phải
đảm bảo khung nội dung cơ bản này.
- Xây dựng bản đồ hiện trạng sử dụng đất nghĩa trang, nghĩa địa làm cơ sở cho
việc nghiên cứu, xây dựng quy hoạch sử dụng đất nghĩa trang, nghĩa địa mang tính chất liên vùng.
- Bổ sung quy định việc chuyển mục đích sử dụng đất nghĩa trang, nghĩa địa đã
được nhà nước giao không thu tiền sử dụng đất cho các tổ chức tư nhân xây dựng
nghĩa trang, ngoại trừ trường hợp Nhà nước thu hồi đất phục vụ cho các mục đích
an ninh quốc phòng, công cộng theo quy định pháp luật.
- Tạo cơ chế thực thi nghiêm pháp luật về đầu tư, xây dựng, quản lý, sử dụng
đất làm nghĩa trang, nghĩa địa ở các cấp, các địa phương, đảm bảo các văn bản được
thực thi có hiệu lực, hiệu quả. Bên cạnh đó, ban hành khung giá một số dịch vụ cơ
bản tại các nghĩa trang để làm cơ sở cho các nghĩa trang xây dựng giá dịch vụ, tránh
tình trạng thu phí dịch vụ quá cao.
- Xây dựng hệ thống đăng ký mộ, tiến hành cấp thẻ mộ cho thân nhân của người
chết táng tại tất cả các nghĩa trang để đảm bảo quyền của các gia đình trong thời gian
táng người thân cũng như khi Nhà nước thu hồi đất, phục vụ công tác quản lý, thống
kê. Đóng cửa các khu nghĩa trang, nghĩa địa hết khả năng táng nhưng vẫn phù hợp
với quy hoạch sử dụng đất, ban hành quy mô diện tích tối thiểu của một nghĩa trang lOMoAR cPSD| 47886956
làm cơ sở cho việc di rời các nghĩa trang, nghĩa địa nhỏ lẻ, các mộ chí rải rác vào
các nghĩa trang tập trung.
- Nhà nước nên sử dụng công cụ tài chính để điều tiết thị trường quyền sử dụng
đất nghĩa trang, nghĩa địa, góp phần tăng thu cho ngân sách nhà nước, đảm bảo công
bằng trong sử dụng đất, hướng người dân đến việc lựa chọn và sử dụng những
phương thức táng mới văn minh, hiện đại, chi phí thấp và tiết kiệm đất. KẾT LUẬN
Đất đai là tài nguyên vô cùng quý giá của mỗi quốc gia. Trong xã hội ngày nay,
đất đai đang chịu sức ép của gia tăng dân số và sự phát triển kinh tế, xã hội. Sự phát
triển mạnh mẽ của nền kinh tế, cùng với sự lỏng lẻo trong quản lý đã dẫn đến tình
trạng lãng phí tài nguyên đất, đặc biệt là đất nghĩa trang. Sử dụng đất nghĩa trang là
nhu cầu chính đáng, là nơi thể hiện đạo lý tốt đẹp uống nước nhớ nguồn của người
sống đối với người đã khuất.
Một trong những yêu cầu bức thiết hiện nay là quản lý đất nghĩa trang, nghĩa
địa, từ đó đưa ra biện pháp quản lý để đảm bảo nhu cầu chôn cất cho người dân trên
địa bàn và tạo quỹ đất phục vụ cho nhu cầu phát triển, xây dựng đô thị của thành phố. lOMoAR cPSD| 47886956