lOMoAR cPSD| 40190299
[Dẫn nhập VH SS] Nét tương đồng và khác biệt giữa áo dài
của Việt Nam và sườn xám của Trung Quốc
Cultural Studies (Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) lOMoAR cPSD| 40190299
ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN
VĂN KHOA VĂN HÓA HỌC
TIỂU LUẬN CUỐI KỲ Đề tài: NÉT TƯƠNG
ĐỒNG VÀ KHÁC BIỆT GIỮA ÁO DÀI CỦA
VIỆT NAM VÀ SƯỜN XÁM CỦA TRUNG QUỐC
Học phần: DẪN NHẬP VĂN HÓA SO SÁNH SINH VIÊN: Phạm Thảo Vy MSSV: 2256140104 LỚP:
VHH K16.1, khóa 2022 - 2026
GIẢNG VIÊN: ThS. Bạch Thị Thu Hiền
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 1 năm 2024 lOMoAR cPSD| 40190299 MỤC LỤC
MỤC LỤC ............................................................................................................ 1
NỘI DUNG ........................................................................................................... 2
1. Giới thiệu về áo dài của Việt Nam và sườn xám của Trung Quốc: ............ 2
1.1. Ý nghĩa của áo dài Việt Nam và sườn xám Trung Quốc .................... 2
1.1.1. Ý nghĩa của áo dài Việt Nam ......................................................... 2
1.1.2. Ý nghĩa của Sườn xám Trung Quốc.............................................. 3
1.2. Sự ra đời và phát triển của áo dài Việt Nam và sườn xám Trung Quốc 4
1.2.1. Sự ra đời và phát triển của áo dài Việt Nam ................................ 4
1.2.2. Sự ra đời và phát triển của sườn xám Trung Quốc..................... 9
2. Những điểm tương đồng giữa áo dài của Việt Nam và sườn xám của
Trung Quốc ........................................................................................................ 11
3. Đặc điểm riêng của áo dài Việt Nam và sườn xám Trung Quốc .............. 13
3.1. Thiết kế ................................................................................................... 13
3.1.1. Đặc điểm riêng của áo dài ............................................................ 13
3.1.2. Đặc điểm riêng của sườn xám ...................................................... 13
3.2. Mục đích sử dụng .................................................................................. 15
3.2.1. Mục đích sử dụng và bản sắc văn hóa của áo dài ...................... 15
3.2.2. Mục đích sử dụng và bản sắc văn hóa của sườn xám ............... 16
4. Kết luận .......................................................................................................... 17
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 17 1 lOMoAR cPSD| 40190299 NỘI DUNG
1. Giới thiệu về áo dài của Việt Nam và sườn xám của Trung Quốc:
1.1. Ý nghĩa của áo dài Việt Nam và sườn xám Trung Quốc
1.1.1. Ý nghĩa của áo dài Việt Nam
Áo dài vẫn luôn là trang phục không thể thiếu của người Việt. Áo dài
Việt Nam đã đi cùng với lịch sử của dân tộc, không chỉ dành riêng cho phụ
nữ mà cả nam giới như triều phục, lễ phục tôn nghiêm trong các nghi lễ của
triều đình phong kiến; là trang phục bình dị trong sinh hoạt đời thường do
đó áo dài được xem là “quốc phục” của người Việt nói chung, là linh hồn
của người phụ nữ Việt Nam nói riêng.
Trong suốt chiều dài hình thành và phát triển, áo dài vẫn luôn có chỗ
đứng nhất định trong đời sống, được sử dụng bởi nhiều tầng lớp trong xã hội
từ hoàng tộc, vua quan cho đến dân thường, bước vào thế kỷ XX áo dài đã trở
thành xu hướng trang phục được mọi người đón nhận và mặc trong nhiều sự
kiện trang phục hàng ngày, trong cưới hỏi, tang ma, Tết Nguyên đán, trang
phục nữ sinh, mặc trong nhiều môi trường công việc khác nhau,... qua đó có
thể thấy được tầm quan trọng của chiếc áo dài đã đi sâu vào tiềm thức của
người Việt. Cho đến hiện nay khi văn hóa Việt Nam tiếp nhận, giao lưu và
chịu ảnh hưởng từ nhiều nền văn hóa trên thế giới thì áo dài cũng không mất
đi vai trò của mình mà vẫn giữ được nét đẹp truyền thống vốn có.
Áo dài có thể được xem là biểu tượng cho linh hồn văn hóa Việt, chứ
đựng nét đẹp vốn có của người Việt Nam. Phụ nữ Việt mặc áo dài vừa
duyên dáng, dịu dàng lại thanh thoát, thể hiện đúng cái hồn, cái duyên của
văn hóa Việt. Ngoài ra áo dài còn là một trang phục mang tính thẩm mỹ
cao, thiết kế và kiểu dáng của áo dài tôn lên nét đẹp hình thể của người phụ
nữ một cách dịu dàng, tinh tế, tạo nên một trang phục thanh lịch, phù hợp
với những hoàn cảnh khác nhau. 2 lOMoAR cPSD| 40190299
1.1.2. Ý nghĩa của Sườn xám Trung Quốc
Đối với dân tộc Trung Hoa, trang phục truyền thống - sườn xám luôn
được các nhà nghiên cứu văn hóa hết sức coi trọng, không chỉ đơn giản là
trang phục mà còn chứa đựng nhiều yếu tố văn hóa khác trong quá trình
hình thành, phát triển.
Về định nghĩa “Sườn xám/旗袍”, theo mặt chữ, trong tiếng Trung Quốc, “
旗/kỳ” chỉ người Mãn Thanh, “袍/bào” chỉ áo mặc ngoài dài tới gót chân. Tuy
nhiên, hiện nay tại Trung Quốc vẫn còn một số cách giải thích khác nhau. Giáo
sư Yuan Jie Ying chỉ ra trong cuốn “Sườn xám Trung Quốc”, rằng: Sườn xám
được phát triển từ áo dài của người Mãn Thanh, phổ biến trong thời cận đại, và
dần dần phát triển thành phong cách hiện tại (Zhen, 2014, tr.5). Giáo sư Bian
Xiang Yang lại cho rằng, sườn xám theo nghĩa thông thường nhất chính là đề cập
đến một kiểu dáng trang phục nữ sau thời Dân quốc, là một trang phục độc lập
được sinh ra trong một thời kỳ lịch sử đặc biệt chứ không phải là áo dài thời
Thanh hoặc thời cận đại. Từ nhiều ý kiến khác nhau, tựu chung có thể phát biểu
sườn xám bắt nguồn từ trang phục phụ nữ Mãn Thanh, là một loại trang phục
được thiết kế trên cơ sở trang phục nữ Mãn Thanh truyền thống và chịu ảnh
hưởng của văn hóa phương Tây, là sản phẩm của sự tiếp xúc văn hóa Đông Tây.
Áo dài mà người Kỳ nhà Thanh mặc có thể được xác định là hình dạng ban đầu
của sườn xám và sườn xám thực sự được hình thành vào đầu thế kỷ 20, phổ biến
trong những thập niên 30 và 40 của thế kỷ trước, loại trang phục này đáp ứng
việc theo đuổi vẻ đẹp của phụ nữ Trung Quốc vào thời điểm đó.
Sườn xám phát triển và ra đời để tôn lên nét đẹp của người phụ nữ Trung
Quốc, giúp người phụ nữ thoát khỏi những định kiến trước kia, hướng đến sự tự
do, mạnh mẽ, độc lập của người phụ nữ. Sườn xám vừa mang nét dịu dàng, nữ
tính vừa quý phái, sang trọng. Thời kỳ phát triển rực rỡ, sườn xám là trang phục
thường ngày chủ yếu trong giới trung thượng lưu, bộ sườn xám sẽ thể hiện tiềm
lực kinh tế và thẩm mỹ của người đó. Còn trong xã hội Trung Quốc hiện nay,
mặc dù không còn giữ vai trò quan trọng như trước nhưng sườn xám luôn xuất
hiện trong những dịp đặc biệt như cưới hỏi, các dịp lễ quan trọng như Tết 3 lOMoAR cPSD| 40190299
Nguyên Đán,... Có thể nói rằng, sườn xám là niềm tự hào của người dân
Trung Quốc về sự phát triển nhưng không đánh mất đi nét đẹp truyền thống.
1.2. Sự ra đời và phát triển của áo dài Việt Nam và sườn xám Trung Quốc
1.2.1. Sự ra đời và phát triển của áo dài Việt Nam
Mãi cho đến ngày nay, chưa ai có thể xác định rõ nguồn gốc của áo
dài, trải qua biến cố thăng trầm của lịch sử, thông qua những dấu vết cổ
xưa người ta tìm thấy hình ảnh chiếc áo dài xuất hiện trên trống đồng Ngọc
Lữ, Hòa Bình, Hoàng Hạ, thạp đồng Đào Thịnh. Theo truyền thuyết kể lại
rằng khi đánh đuổi giặc ngoại xâm, hai bà Trưng đã mặc áo hai tà giáp
vàng, che lọng vàng. Và do tôn kính hai bà, phụ nữ Việt đã mặc áo tứ thân
thay cho áo hai tà. Áo tứ thân với bốn thân áo tượng trưng cho bốn bậc sinh
thành của hai vợ chồng. Hơn nữa lúc bấy giờ kỹ thuật dệt vải còn thô sơ
nên chỉ có thể dệt được những tà nhỏ sau đó ghép lại cho đủ áo. Áo giao lĩnh
Sự xuất hiện của áo dài bắt nguồn từ áo giao lĩnh (năm 1744) - là kiểu dáng
sơ khai nhất của áo dài Việt Nam, phổ biến trong thời Lý - Trần - Lê, được may
rộng, xẻ hai bên hông, cổ tay rộng, thân dài chấm gót. Thân áo được may bằng 4
tấm vải kết hợp mặc cùng thắt lưng màu và váy đen. Đây là kiểu áo cổ chéo gần
giống với áo tứ thân. Phụ kiện đi kèm là chiếc nón ba tằm, quai thao.
Nguồn: Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam
Áo dài tứ thân (Thế kỷ 17) 4 lOMoAR cPSD| 40190299
Áo dài tứ thân ra đời vào thế kỷ 17. Theo các nhà nghiên cứu và
những hiện vật tại các bảo tàng thì để tiện hơn trong việc sản xuất của
người phụ nữ, chiếc áo giao lãnh được may rời hai tà trước để buộc vào với
nhau, hai tà sau may liền thành vạt áo. Loại áo này thường may màu tối,
được xem là chiếc áo mộc mạc.
Đây là kiểu áo dài từ cổ buông xuống dưới đầu gối chừng 20cm, dài gần
chấm gót, tay áo bó chặt. Áo có hai vạt trước và sau. Vạt trước có hai tà tách
riêng nhau theo chiều dài. Vạt phía sau cũng được chia làm hai, nhưng khâu vào
với nhau hình thành một đường dài gọi là sống áo. Do khổ vải thời này chỉ có
chừng 35–40 cm nên phải căn tà lại với nhau để thành một vạt áo. Áo tứ thân
không có khuy, dài và có hai tay áo để xỏ vào khi mặc. Bên trong, người con gái
mặc yếm, tết ra ngoài chiếc dây lưng xanh giữ nhẹ cho sự kết hợp giữa áo cánh
ngắn với cạp váy. Ngoài cùng là chiếc áo tứ thân buông xuống làm cho thân hình
cô gái được gọn gàng, thon thả. Áo tứ thân dài gần chấm gót, tay áo bó chặt.
Nguồn: Bảo tàng Áo dài
Áo dài ngũ thân - năm thân (thời Vua Gia Long)
Theo nhà nghiên cứu Văn hóa Trần Đình Sơn: “Giữa thế kỷ XVIII thời
Chúa Nguyễn Phúc Khoát, Chúa đã ra lệnh phải thay đổi y phục, thay thế áo tứ
thân, áo giao lĩnh bằng áo ngũ thân, gài khuy bên phải, đi đôi với cái quần hai
ống”. Vào thế kỷ XIX, Vua Gia Long đã có mong muốn phải thống nhất y phục
trên cả nước theo mẫu áo của Đàng Trong, điều này chỉ được ban hành thành
quy định khi đến thời Vua Minh Mạng là áo ngũ thân phải đi cùng quần hai uống
cho dù là nam hay nữ. Trên cơ sở áo tứ thân, đến thời vua Gia Long áo ngũ 5 lOMoAR cPSD| 40190299
thân xuất hiện. Loại áo này thường được may thêm một tà nhỏ để tượng trưng
cho địa vị của người mặc trong xã hội. Giai cấp quan lại quý tộc thường mặc
áo ngũ thân để phân biệt với các tầng lớp nhân dân lao động trong xã hội.
Áo có bốn vạt được may thành hai tà như áo dài, ở tà trước có thêm một
vạt áo như lớp lót kín đáo chính là vạt áo thứ 5, vạt áo bên phải phía trước chỉ
được may bằng một thân vải, còn vạt áo bên trái được may bằng hai thân vải
như vạt áo đằng sau, áo còn có khuy áo như đàn ông, có thể cài khuy như áo
dài ngày nay hoặc thắt vạt như áo tứ thân. Về mặt ý nghĩa, bốn thân áo tượng
trưng cho bốn bậc song thân, thân áo thứ năm tượng trưng cho người mặc. Bị
ảnh hưởng bởi Khổng giáo, năm chiếc nút tượng trưng cho Nhân, Lễ, Nghĩa,
Trí, Tín. Rõ ràng chiếc áo dài diễn đạt nhân sinh quan của Việt Nam nhưng
vẫn bị ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa qua nhiều năm đô hộ. Kiểu áo ngũ
thân được may theo phom rộng, có cổ và rất thịnh hành đến đầu thế kỉ XX.
Nguồn: Bảo tàng Áo dài Áo dài Lemur
Thoát khỏi ách đô hộ của Trung Hoa, nước ta rơi vào tay Pháp. Bắt đầu từ
đây, nền văn hóa phương Tây du nhập vào nước ta trong thế kỷ XX. Chiếc áo dài
thay đổi theo chiều hướng ảnh hưởng thời trang phương Tây, tạo ra cuộc cách
tân quan trọng đối với áo dài, đó sự xuất hiện của áo dài Lemur của họa sĩ Cát
Tường. Áo dài tân thời hay áo dài Lemur xuất hiện vào những năm 1930 được cải
biến từ áo ngũ thân với dáng dấp gần giống áo đầm Tây Phương. Áo dài Lemur
là tên được đặt theo tên tiếng Pháp của họa sĩ Cát Tường, áo chỉ có hai vạt trước
và sau, vạt trước dài chấm đất, áo được may ôm sát cơ thể, tay thẳng và có viền
nhỏ. Khuy áo được mở sang bên sườn nhằm nhấn thêm vẻ nữ 6 lOMoAR cPSD| 40190299
tính. Áo nối vai có tay phồng, cổ lá sen, có đính nơ, cài khuy trên vai, mặc
với quần trắng, đeo bóp, che dù,... Khác với phom dáng truyền thống, áo
dài Le mur ôm sát đường cong cơ thể hơn, tôn lên vẻ quyến rũ cho người
phụ nữ. Chiếc áo dài này lúc bấy giờ vừa kín đáo vừa gợi cảm, vừa mang vẻ
đẹp Á Đông vừa mang nét Tây hóa.
Nguồn: Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam
Áo dài Lê Phổ - cổ cao
Áo dài Lê Phổ - một biến thể của áo dài Lemur do họa sĩ Lê Phổ sáng
tạo, xuất hiện vào những năm 1950, áo dài Lemur được nhà thiết kế bỏ hết
những ảnh hưởng phương Tây, thay thế bằng những chi tiết từ áo tứ thân.
Họa sĩ Lê Phổ thiết kế thu gọn kích thước áo để ôm khít thân hình người
phụ nữ, đẩy cầu vai, kéo dài tà áo chạm đất, cài nút bên phải, thân ôm sát
người, hai tà mềm mại bay lượn; ngoài ra áo dài Lê Phổ được may bằng vải
màu mặc với quần trắng, đã đem đến sáng tạo mới mẻ khiến nó trở nên gợi
cảm, tinh tế và thu hút hơn. Cổ áo rất cao, kiểu áo dài này tôn lên rất nhiều
vẻ đẹp hình thể và dáng vóc của người mặc.
Nguồn: Bảo tàng Áo dài Áo dài Raglan 7 lOMoAR cPSD| 40190299
Áo dài Raglan xuất hiện vào năm 1960 do nhà may Dung ở Đakao,
Sài Gòn sáng tạo ra, là thời điểm ông Đỗ Thành áp dụng lối ráp tay Raglan
xéo vai trong âu phục vào áo dài, để phần nách áo dài bớt nhăn. Điểm khác
biệt lớn nhất của áo dài Raglan là áo ôm khít cơ thể hơn, cách nối tay từ cổ
chéo xuống một góc 45 độ giúp người mặc thoải mái linh hoạt hơn. Hai tà
nối với nhau bằng hàng nút bấm bên hông. Đây chính là kiểu áo dài góp
phần định hình phong cách cho áo dài Việt Nam sau này. Sự đóng góp của
ông Đỗ Thành trong việc cải tiến áo dài và sử dụng phổ biến cho đến ngày
nay đã được ghi nhận trân trọng.
Nguồn: Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam
Áo dài truyền thống Việt Nam (từ năm 1970 đến nay)
Qua các giai đoạn lịch sử và tiếp biến văn hóa, ngày nay, áo dài vẫn là
trang phục truyền thống trong những dịp nghi lễ quan trọng của gia đình, dòng
họ, cộng đồng hay trong những ngày lễ lớn của dân tộc. Áo dài Việt Nam qua các
thời kỳ có sự biến đổi với nhiều kiểu dáng, chất liệu từ hiện đại đến phá cách. Áo
dài còn được biến chuyển thành áo cưới, áo cách tân,… Nhưng áo dài truyền
thống của người phụ nữ Việt vẫn giữ được nét uyển chuyển, gợi cảm, kín đáo.
Qua thời gian áo dài có lúc dường như biến mất sau những năm 1970 do sự hội
nhập quốc tế, quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa, người phụ nữ tất bật
hơn với cuộc sống bận rộn, họ cần trang phục năng động, gọn gàng trong bối
cảnh thời trang phương Tây ồ ạt đổ xô vào Việt Nam Tuy nhiên từ năm 2000 trở 8 lOMoAR cPSD| 40190299
lại, chiếc áo dài đã trở lại với kiểu dáng và chất liệu phong phú qua các bộ
sưu tập thời trang sáng tạo, phá cách.
1.2.2. Sự ra đời và phát triển của sườn xám Trung Quốc
Học giả Gong YouYue cho rằng, sườn xám truyền thống của Trung
Quốc bắt nguồn từ thời kỳ Mãn Thanh, là trang phục phụ nữ dân tộc Kỳ
mặc, sau này, chịu ảnh hưởng của cách mạng khoa học và công nghiệp nên
có sự thay đổi về hình dạng, hoa văn (YouYue 2022, tr.51). Năm 1840, chiến
tranh nha phiến bùng nổ, Trung Quốc bước vào thời xã hội cận đại qua đó
các nước Âu Mỹ mang đến những quan niệm, giá trị và cách sống mới của
phương Tây, trong đó áo trở nên đơn giản và gọn gàng.
Còn theo học giả Xu Chuang Xin và SunLu, sườn xám có nguồn gốc
từ trang phục phụ nữ thời Trung hoa dân quốc, sau này dần trở thành một
trang phục có tính đặc thù trong trang phục truyền thống Trung Quốc, là
sản phẩm của sự giao thoa văn hóa Trung Quốc và phương Tây, là biểu
tượng cho sự theo đuổi tự do, bình đẳng cho phụ nữ trong thời cận đại, là
biểu hiện của theo đuổi cái đẹp trong thời hiện đại của phụ nữ Trung Quốc
(Xin & SunLu, 2017, tr.382).
Nhà nghiên cứu Cai Zhen Zhen trên cơ sở tổng hợp các nghiên cứu
trước, chỉ ra sườn xám Trung Quốc trải qua 5 giai đoạn phát triển: Trước
năm 1644; 1644 - 1919; 1919 - 1949; 1949 - 1977; 1977 đến nay. Về cơ bản,
đây cũng là quan điểm tương đối thống nhất của các nhà nghiên cứu Trung
Quốc (Zhen, 2014, tr.17).
Thời Dân Quốc, trang phục Trung Quốc chịu ảnh hưởng bởi Âu Mỹ, kiểu
dáng và chủng loại thay đổi trong đó các quý bà quý cô thuộc tầng lớp trung
thượng lưu mặc sườn xám và dần dà sườn xám trở lên phổ biến trong hành trình
đó sườn xám cũng có rất nhiều sự thay đổi. Người ta cho rằng sườn xám ra đời ở
Thưởng Hải vào những năm 1920. Vào thời điểm đó, Thượng Hải chịu ảnh
hưởng sâu sắc của những tư tưởng phương Tây trong cả văn hóa và chính trị.
Làn sóng nữ quyền diễn ra mạnh mẽ, người ta thay đổi sự bảo thủ trong khuôn 9 lOMoAR cPSD| 40190299
mẫu trang phục cũ, có xu hướng bớt rườm rà hơn, thanh lịch và tập trung vào
vẻ đẹp tự nhiên của người phụ nữ. Nhiều quan điểm cho rằng, sườn xám là sự
pha trộn giữa trang phục của phụ nữ nhà Thanh và trang phục của phụ nữ
thời Dân Quốc, tuy nhiên phần đông nhất trí rằng sườn xám là chỉ trang phục
của phụ nữ thời Trung Hoa Dân Quốc, từ sau những năm 1920.
Giữa những năm 20 thế kỷ XX, thân và tay áo sườn xám được may
ngắn hơn, thân áo ôm sát, trên áo thuê nhiều hoa văn. Cuối những năm 20,
vạt áo được thu ngắn đến trên mắt cá nhân, thậm chí là ngang bắp chân.
Thân áo càng bó sát em, đường xẻ hai bên đùi cao hơn.
Từ những năm 1930 đến 1940 là thời kỳ rực rỡ nhất của sườn xám Trung
Quốc. Đặc biệt là vào những năm 1930, sườn xám đã trở thành một phần không
thể thay thế được đối với người phụ nữ, trở thành một biểu tượng tiêu biểu cho
trang phục của phụ nữ Trung Quốc. Chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ,
phong trào nữ quyền phương Tây manh nha, phong trào này nở rộ cùng với
“phong trào văn hóa mới” trong đó là phong trào “trang phục văn minh mới” -
mặc áo cánh ôm sát người, áo dài không quá mông, tay áo ngắn và loe để lộ cánh
tay, vạt áo thường có hình vòng cung và hoa văn; thời kỳ này sườn xám liên tục
cách điệu và trở thành mốt hiện đại. Bên cạnh đó những kiểu sườn xám sau này
cũng liên tục chịu ảnh hưởng của trào lưu thời đại, từ độ dài, thân áo, cổ áo đến
tay áo đều thay đổi. Khi Đảng Cộng sản Trung Quốc lên nắm quyền vào năm
1949, sườn xám không còn được ủng hộ như trước. Tuy nhiên, những người dân
Thượng Hải khi chạy trốn sang Hồng Kông đã mang theo trang phục truyền
thống này và tiếp tục kéo dài thời kì thịnh vượng của nó tại đây. Nguồn: Thanh Mai HSK 10 lOMoAR cPSD| 40190299
Từ những năm 30, sườn xám được cách điệu càng mới lạ, tùy vào từng thời
kỳ hay giai đoạn mà sẽ có xu hướng khác nhau, sườn xám ngày càng trở nên phong cách hơn.
2. Những điểm tương đồng giữa áo dài của Việt Nam và sườn xám của Trung Quốc
Áo dài và sườn xám trải qua quá trình hình thành và phát triển trong
thời gian dài, những đặc điểm như kiểu dáng, chất liệu, màu sắc,... hay mục
đích, ý nghĩa cũng đã có thay đổi, kế thừa những đặc điểm nổi bật của các
mẫu áo tiền thân.
Khi xem xét nét tương đồng giữa áo dài và sườn xám, tiểu luận này
xét theo áo dài và sườn xám truyền thống nhưng đã được hoàn thiện nhất.
Về kiểu dáng
Có thể thấy áo dài và sườn xám đều có những đặc điểm như cổ cao và ôm
khít, cùng với việc đẩy cầu vai, tay thẳng và viền nhỏ. Cả hai loại trang phục
được thiết kế ôm sát cơ thể và thường cài khuy bên phải; ngoài ra áo dài và sườn
xám cũng sẽ thay đổi độ dài ngắn của tay áo như tay dài, tay ngắn, tay rộng qua
từng thời kỳ. Khi mặc thì đều cần kết hợp với phụ kiện phù hợp để làm tăng
thêm vẻ đẹp của người phụ nữ. Kiểu dáng thể hiện sự tinh tế, thanh nhã, kín đáo,
dịu dàng nhưng không kém phần uyển chuyển, gợi cảm, sang trọng.
Về màu sắc và họa tiết
Khi nhìn vào thực tiễn lịch sử và cuộc sống, có thể kết luận rằng áo dài và
sườn xám đều có màu sắc và hoạt tiết đa dạng, phong phú. Có thể là màu trơn, có
thể là chứa những họa tiết như hình hoa lá, lập thể, hoa văn cổ, phong cảnh,...
để sao cho màu sắc và họa tiết phù hợp với mục đích sử dụng. Nhìn chung,
với sự phát triển xã hội áo dài và sườn xám dần dà ít bị quy định những
màu sắc và họa tiết nhất định. Mục đích
Áo dài và sườn xám được sử dụng vào những mục đích nhất định, tiêu
biểu là những dịp lễ quan trọng như Tết Nguyên Đán, lễ hội, cưới hỏi, sự kiện 11 lOMoAR cPSD| 40190299
văn hóa,... tùy vào chính sách của mỗi quốc gia mà mục đích sử dụng có sự thay
đổi nhưng nhìn chung mặc dù không còn vai trò chiếm lĩnh như trước nhưng áo
dài và sườn xám luôn là lựa chọn của phụ nữ Việt Nam và Trung Quốc cho
những dịp đặc biệt, được lựa chọn trở thành trang phục thể hiện vẻ đẹp truyền
thống, chiếc áo dài hay sườn xám thể hiện vẻ đẹp, phong thái của người phụ nữ.
Trong thời kỳ phát triển rực rỡ nhất của mình, cả áo dài và sườn xám đều tạo ra
những thiết kế đẹp mắt, nói một cách thực tế dựa vào trang phục này để đánh giá
địa vị, tầm ảnh hưởng của người mặc, có giá trị thể hiện vị thế của người mặc.
Quá trình hình thành và phát triển
Nhìn vào nguồn gốc hình thành và quá trình phát triển của áo dài và
sườn xám để thấy rằng cả hai trang phục đều chứa trong mình nét truyền
thống của trang phục thời phong kiến, đối với áo dài là áo tứ thân, ngũ thân
còn sườn xám là trang phục thời nhà Thanh cùng với đó là nét văn hóa
được tiếp nhận từ phương Tây để tạo nên trang phục hiện đại trong thời kỳ
chuyển giao nhưng vẫn giữ được nét truyền thống. Cả áo dài đều có một
giai đoạn phát triển rực rỡ được xem là tiêu chuẩn cho mọi trang phục của
người phụ nữ nhưng khi đứng trước sự phát triển kinh tế - xã hội thì đều có
sự mai một và giảm sút sức ảnh hưởng, nhưng khi bước vào thế kỷ XXI, cả
hai trang phục này đang dần phục hồi và có một vị trí quan trọng không
thể thay thế. Mặc dù, hiện nay có nhiều trang phục mới lạ, đẹp mắt nhưng
áo dài và sườn xám vẫn luôn mang linh hồn của văn hóa Việt và Trung
Quốc, khi nói đến nét văn hóa thì không thể thiếu áo dài và sườn xám.
Thuở ban đầu cả hai đều được may hơi rộng, nhưng hiện nay, cả hai
đều tương đối bó sát thân, nhằm tôn lên những đường cong tự nhiên, gợi
cảm của cơ thể, với vòng eo thon nhỏ, bờ vai tròn trĩnh và dáng đi duyên
dáng, uyển chuyển của người phụ nữ. Mang một vẻ đẹp tinh tế, không khoa
trương, lại vừa thể hiện được vẻ đẹp hình thể của người phụ nữ. 12 lOMoAR cPSD| 40190299
3. Đặc điểm riêng của áo dài Việt Nam và sườn xám Trung Quốc 3.1. Thiết kế
3.1.1. Đặc điểm riêng của áo dài
Trong Từ điển Bách khoa phụ nữ Việt Nam, thì áo dài “là loại áo rất
độc đáo của phụ nữ Việt Nam. Che từ cổ xuống đến đầu gối (hoặc quá đầu
gối). Mặc cùng với quần trắng hay màu cùng màu” (H. T. Dung & Hà, 2002,
tr.21). Theo học giả Phương Lan, nhìn về tổng thể, chiếc áo dài Việt Nam phô
mà vẫn kín, kín mà lại hở, đầy tự do, khoáng đạt, nhưng vẫn đảm bảo sự
thanh cao, lịch lãm, đồng thời cũng rất tiện lợi, năng động, dễ sử dụng mà vẫn
giữ được sự trang nhã, sang trọng cần thiết. Dù trải qua rất nhiều chặng
đường khác nhau trong quá trình giao lưu, hội nhập văn hóa Đông - Tây, chiếc
áo dài vẫn luôn giữ được những nét bản sắc riêng,... kết hợp vừa truyền thống
vừa hiện đại, vừa chuẩn mực vừa phá cách. Áo dài vẫn sẽ mãi là tâm hồn, văn
hóa, tinh thần Việt và là trang phục truyền thống mang đậm tính lịch sử lâu
đời của nước Việt ngàn năm văn hiến (Lan, 2021).
Hiểu một cách chung nhất, theo từ điển tiếng Việt, áo dài là áo dài
đến ống chân, chia thành hai tà trước và sau, khuy cài từ cổ đến nách và
một bên hông. Áo dài có đặc trưng là ôm sát lấy cơ thể, cổ cao và có chiều
dài chấm gót chân, che bên ngoài chiếc quần dài.
Về phối đồ, áo dài truyền thống thường đi kèm với quần lụa ống rộng,
nón lá (nón ba tằm, quay thao), vòng bạc. Về chất liệu, áo dài truyền thống
thường dùng chất liệu vải dệt, sau này là lụa tơ tằm, đay, gai, sợi bông, sợi tổng hợp,...
3.1.2. Đặc điểm riêng của sườn xám
Sườn xám thời Mãn Thanh lại thay đổi từ dạng không có cổ (đầu thời
Thanh) đến dạng có cổ (giữa thời Thanh), sau này, đến nay phát triển thành các
dạng cổ dạng cong thuyền hoặc cổ đứng, cổ tròn, cổ giọt nước, cổ thấp, cổ chữ V,
cổ không đối xứng,... cúc dùng vải thắt lại (phổ biến ở tầng lớp bình dân), tay 13 lOMoAR cPSD| 40190299
áo dài chớm cổ tay, vạt dài đế. Sau khi nước Cộng hòa Nhân dân Trung
Hoa thành lập, thì phổ biến là các loại sườn xám không ống tay, hoặc ống
tay ngắn, dài, vừa,... Vạt áo thường mở về bên phải, tà áo cũng có nhiều
hình dạng, hoặc mở hoặc kínn cổ chân hoặc chạm đất, khi mặc thường có
áo mặc thêm bên ngoài.
Về kiểu dáng
Ban đầu sườn xám thịnh hành cổ cao, cao đến hai bên má, sau đó lại
chuyển sang cổ thấp, khi thấp đến mức không thể thấp hơn thì quay trở lại
thịnh hành cổ cao; tay áo thì lúc dài che kín cổ tay, tay ngắn thì lửng đến trên
cổ tay, sau đó đến khuỷu tay, cuối cùng đến sát nách; vạt dưới lúc chấm đất,
lúc trên đầu gối; ngoài đường xẻ hai bên còn có đường xẻ ở giữa vạt áo trước,
tạo nên vạt áo hình vòng cung. Có thể nhận thấy một điều quan trọng là mặc
dù phục sức truyền thống Trung Quốc không chú trọng đến phần eo áo,
nhưng cùng với xu hướng ưa chuộng trang phục ôm sát của các cô gái thế kỷ
XX ngày càng rõ rệt, nên sườn xám trở thành sự lựa chọn lý tưởng.
Có rất nhiều kiểu dáng của sườn xám, có thể phân loại sườn xám theo
kiểu vạt áo như kiểu vạt áo vát một bên dưới cánh tay, kiểu vạt áo vát một
bên dưới hông, kiểu vạt áo vát hai bên dưới cánh tay, kiểu ngực áo 1 bên
dài thẳng, kiểu không có vạt ngực áo,... hoặc phân loại theo kiểu tay áo: tay
dài, tay rộng, tay lỡ,… hay theo kiểu cổ áo thường, cổ vạt cao, cổ bẻ, áo
không cổ, cổ lá trúc, cổ khoét ngực,...
Về chất liệu và họa tiết
Trong trang phục chất liệu vải và họa tiết là yếu tố quan trọng, ngoài
những kiểu vải voan hoa truyền thống còn có các loại vải bông, gai, tơ lụa
mềm và mỏng; trên mình vải in hoa văn, màu sắc trang nhã; cổ áo, tay áo
và vạt áo đều được viền, song không rườm rà. Sườn xám chủ yếu cũng
dùng lụa, cotton, lanh,..
Các hoa văn trên sườn xám thời nhà Thanh chủ yếu dựa trên thủ pháp
phác họa, các hoa văn này thường là rồng và kỳ lân, phượng hoàng cùng tiên hạc 14 lOMoAR cPSD| 40190299
trắng, bát tiên,… Ngày nay, các hoa văn trên sườn xám thường sử dụng các
thiết kế tranh thủy mặc của Trung Quốc
Về màu sắc, sườn xám thời nhà Thanh thường lấy hai màu xanh và
đen làm chủ, nhưng cũng có một số bộ phận thư sinh, nho sĩ mặc màu
trắng, đỏ và tím. Duy chỉ có màu vàng, là màu của hoàng gia nên người
thường không được phép sử dụng. Màu sắc sườn xám của người Mãn
Thanh tương đối phức tạp, độ tương phản màu sắc cao, ở cổ áo và tay áo
thường được thêm vào các đường viền hoa rực rỡ hoặc các đường vân
nhiều màu sắc, người ta cho rằng càng nhiều những họa tiết này thì càng
đẹp. Ngày nay chúng ta thường thấy các kiểu sườn xám màu đỏ đậm, màu
sắc rực rỡ nổi bật, kiểu dáng độc đáo, thể hiện được đầy đủ bản sắc văn hóa
dân tộc, làm nổi bật vẻ đẹp của người phụ nữ phương Đông.
Về phối đồ thì sườn xám thời Dân quốc thường mặc cùng quạt giấy,
khăn tay, giầy cao gót.
3.2. Mục đích sử dụng
3.2.1. Mục đích sử dụng và bản sắc văn hóa của áo dài
Trong mỗi một giai đoạn phát triển, mục đích sử dụng của áo dài có sự
thay đổi theo thời gian nhưng áo dài chưa bao giờ giảm giá trị trong đời sống.
Chiếc áo dài đã gắn bó mật thiết với người dân, trong nhiều mặt đời sống.
Chiếc áo dài gắn bó với những thế hệ học sinh qua tà áo dài trắng
tinh khôi. Áo dài được mặc trong trường học, trong các cơ quan nhà nước,
những ngành nghề khác nhau, hình ảnh người phụ nữ Việt Nam khoác lên
mình tà áo dài mỗi độ Tết đến xuân về, trên đường phố ngập tràn màu sắc
của áo dài. Hay những nhà lãnh đạo của nước Việt Nam đưa áo dài đến
những hội nghị, cuộc gặp gỡ quốc tế đã chứng tỏ giá trị của áo dài.
Áo dài thường được sử dụng trong cưới hỏi, những năm 1981 - 1982
trang phục cô dâu quay về chiếc áo dài cổ truyền với các kiểu: Kiểu áo dài
“hoàng hậu” cổ đứng cao, tay thụng, dài vừa tầm, may sát thân, màu đỏ hay 15 lOMoAR cPSD| 40190299
nhiều màu khác. Đội khăn vành dây màu vàng bằng vải kim tuyến. Ngực
cài hoa hồng trắng, mặc quần trắng đi cao gót. Kiểu áo dài bình thường
màu trắng, hoặc các màu sáng, điểm hoa nhẹ, may sát thân, tay hơi loe, vai
giéc-lăng, vạt dài ngang qua ống chân. mặc quần trắng, đi giày trắng cao
gót. Đây là bộ trang phục cưới thanh nhã còn giữ nét cổ truyền của dân tộc
làm tôn vẻ đẹp cho các cô dâu, được nhiều người ưa thích.
Dù trải qua nhiều thăng trầm, thay đổi và học hỏi khác nhau, chiếc áo
dài vẫn giữ được cái hồn, cái thiêng của văn hóa Việt. Chiếc áo dài trở nên
linh hoạt, vừa kín đáo nhưng lại rất hiệu quả cho việc tôn lên vẻ đẹp của
người phụ nữ, họ thích mặc áo dài trong những dịp lễ quan trọng đã cho
thấy giá trị thực tiễn của áo dài.
3.2.2. Mục đích sử dụng và bản sắc văn hóa của sườn xám
Sườn xám là một trang phục dân tộc truyền thống điển hình với sự hài hòa
và thống nhất cả bên trong lẫn bên ngoài, được biết đến như là đại diện của nền
văn hóa Trung Quốc. Với những họa tiết tự nhiên, phóng khoáng và đầy chất thơ,
sườn xám thể hiện rõ bản tính sang trọng, vừa dịu dàng vừa quý phái của người
phụ nữ Trung Quốc. Trải qua một thời kỳ dài hình thành và phát triển, sườn
xám như là một biểu tượng đặc biệt, kết nối quá khứ với hiện tại và tương lai, kết
nối cuộc sống với nghệ thuật, và lấp đầy thế giới bằng vẻ đẹp của mình.
Sườn xám như một cơ hội để người phụ nữ khẳng định bản thân mình,
không e dè cái nhìn ngoài xã hội. Với giá trị và vai trò của áo dài, trong thời gian
trước áo dài chỉ dành cho người giàu. Dần dà nói trở thành trang phục quen
thuộc của mỗi tầng hợp khác nhau. Sườn xám được sử dụng làm trang phục
thường ngày, làm trang phục trong những dịp lễ quan trọng,… trong giai đoạn
phát triển, sườn xám trở thành sản phẩm có giá trị trong nhiều sự kiện.
Đối với Trung Quốc, sườn xám đã trở thành một biểu tượng đặc biệt
chứa đựng lịch sử, sự khát khao của phụ nữ Trung Quốc muốn sự tự do,
chứ không bị gò bó trong những quy định, luật lệ của xã hội như trước kia. 16 lOMoAR cPSD| 40190299 4. Kết luận
Từ thực tiễn cho thấy, áo dài và sườn xám có những mối liên hệ đặc biệt,
do sự ảnh hưởng khi có nét văn hóa giống nhau, chịu ảnh hưởng từ văn hóa
của nhau. Một điểm cần trao đổi là cả áo dài và sườn xám đều có đặc điểm kết
hợp giữa trang phục truyền thống và văn hóa phương Tây, nét tương đồng đó
thể hiện thông qua kiểu dáng, họa tiết,... Có thể nói rằng văn hóa Việt Nam và
Trung Quốc có tác động lẫn nhau, điều đó thể hiện thông qua cả hai trang
phục đều là sự phá cách, dám nghĩ, dám làm; thể hiện người phụ nữ không
còn yếu đuối và trở nên độc lập hơn. Bên cạnh nét văn hóa chung, cả áo dài và
sườn xám đều có những khác biệt nhất định, được thể hiện thông qua yếu tố
vật chất và yếu tố tinh thần. Tựu chung lại có thể nói cả áo dài và sườn xám đã
có một lịch sử phát triển lâu dài, qua từng thời kỳ sẽ có sự biến đổi nhất định
và giá trị của áo dài và sườn xám vẫn còn được lưu giữ cho đến hiện nay. 17 lOMoAR cPSD| 40190299
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Thu Phương (2005), Trang phục Việt Nam từ truyền thống đến
hiện đại, NXB Lao động, Hà Nội
2. Tạp chí Điện tử (2020), Lịch sử phát triển áo dài Việt Nam qua các thời
kỳ, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Link: https://hoilhpn.org.vn/tin-chi-
tiet/-/chi-tiet/lich-su-phat-trien-ao-dai-viet-nam-qu a-cac-thoi-ky-35475- 4512.html
3. N.Dương (2022), Áo dài Việt - giá trị và bản sắc, Báo Điện tử Đảng Cộng
sản Việt Nam
4. Hành trình áo dài Việt Nam, Bảo tàng áo dài, Link:
https://baotangaodai.com.vn/index.php?route=pages/kham_pha/tu_lieu_nghien_ cuu/lich_su_ao_dai
5. Hoa Mai, ThS. Tống Thị Quỳnh Hoa dịch (2013), Phục sức Trung Quốc,
NXB Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh, TPHCM
6. Theo Liên minh Kỷ lục Thế giới, Thanh Huyền sưu tầm, dịch (2020),
Trang phục truyền thống của các nước trên thế giới - Sườn xám (Trung
Quốc): Sự kết hợp giữa nét duyên dáng và quyến rũ của phụ nữ Trung
Hoa, Tổ chức Kỷ luật người Việt toàn cầu (VIETWORLD), Link:
https://vietworld.world/tin-tuc/top-best/worldkings-trang-phuc-truyen-
thong-cua -cac-nuoc-tren-the-gioi-p4-suon-xam-trung-quoc-su-ket-hop-
giua-net-duyen-dan g-va-quyen-ru-cua-phu-nu-trung-hoa
7. Đỗ Tiến Quân; Đào Thị Thùy Dương; Nguyễn Việt Hoàng (2023), Nâng
cao nhận thức của sinh viên về văn hóa Trung Quốc - Trường hợp sườn
xám, Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc
8. Huỳnh Thị Dung & Nguyễn Thị Thu Hà (2002), Từ điển Bách khoa
Phụ nữ Việt Nam, NXB Phụ nữ
9. Xin, X. C., & SunLu. (2017), Bàn về sự hình thành và tính đặc thù của văn
hóa Sườn xám (bản tiếng Trung), Tạp chí Minh Nhật Phong Thượng, số 23 18 lOMoAR cPSD| 40190299
10. YouYue, G. (2022), Nghiên cứu so sánh hoa văn trên Sườn xám truyền
thống cuối thời Thanh và Sườn xám cách tân thời Dân quốc (Bản tiếng
Trung), Tạp chí Học viện Nghệ thuật Cát Lâm, số 1
11. Yu, S. (2003), Tìm hiểu về diễn biến lịch sử và giá trị xã hội của Sườn
xám (Bản tiếng Trung), Tạp chí Đại học Ninh Ba, số 3
12. Hữu Ngọc, Lady Borton (2006), Tham khảo biên dịch văn hóa Việt Nam -
Áo dài, NXB Thế giới, Hà Nội 19