Tiểu luận môn Luật hiến pháp - Trường Đại học lao động -  xã hội.

4.2
Thực trạng hiện nay, hạn chế và nguyên nhân
4.2.1 Thực trạng hiện nay
4.2.1.1 Ban hành văn bản thi hành Luật tín ngưỡng tôn giáo
Căn cứ theo Luật Tổ chức Chính phủ ngày 19 tháng 6 năm 2015 và các Luật sửa đổi bổ
sung có liên quan; Căn cứ Luật tín ngưỡng, tôn giáo ngày 18 tháng 11 năm 2016; Theo đề
nghị của Bộ trưởng Bộ Nội vụ; Chính phủ ban hành Nghị định 95/2023/NĐ-CP quy định
chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật tín ngưỡng, tôn giáo vào ngày 29 tháng 12 năm 2023.
Nghị định này quy định chi tiết một số điều của Luật tín ngưỡng, tôn giáo về quyền sử
dụng kinh sách, bày tỏ niềm tin tín ngưỡng, tôn giáo của người bị tạm giữ, người bị tạm
giam theo quy định của pháp luật về thi hành tạm giữ, tạm giam; người đang chấp hành
hình phạt tù; trình tự, thủ tục cấp đăng ký pháp nhân phi thương mại đối với tổ chức tôn
giáo trực thuộc; trình tự, thủ tục giải thể tổ chức tôn giáo, tổ chức tôn giáo trực thuộc;
trình tự, thủ tục giải thể cơ sở đào tạo tôn giáo; trình tự, thủ tục chấp thuận, đăng ký việc
phong phẩm, bổ nhiệm, bầu cử, suy cử có yếu tố nước ngoài; việc tổ chức tôn giáo, tổ
chức tôn giáo trực thuộc tiếp nhận và quản lý các khoản tài trợ của tổ chức, cá nhân nước
ngoài; việc quyên góp của cơ sở tín ngưỡng, tổ chức tôn giáo, tổ chức tôn giáo trực thuộc
và các biện pháp thi hành Luật tín ngưỡng, tôn giáo.
Nghị định áp dụng đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc bảo đảm và thực hiện
quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo theo quy định của Luật tín ngưỡng, tôn giáo.
Nghị định quy định Bộ Nội vụ là cơ quan quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo ở
trung ương; chịu trách nhiệm trước Chính phủ trong việc quản lý nhà nước về tôn giáo.
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chịu trách nhiệm trước Chính phủ trong việc quản lý
nhà nước về lễ hội tín ngưỡng và các cơ sở tín ngưỡng là di tích lịch sử - văn hóa, danh
lam thắng cảnh đã được xếp hạng hoặc đã được UBND cấp tỉnh đưa vào danh mục kiểm
kê di tích của địa phương. Bộ, cơ quan ngang bộ có liên quan trong phạm vi nhiệm vụ,
quyền hạn của mình có trách nhiệm giúp Chính phủ trong việc quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo.
Nghị định 95/2023/NĐ-CP có hiệu lực thi hành từ ngày 30/3/2024. Nghị
định 162/2017/NĐ-CP ngày 30/12/2017 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và
biện pháp thi hành Luật tín ngưỡng, tôn giáo hết hiệu lực kể từ ngày Nghị định
95/2023/NĐ-CP có hiệu lực thi hành.
4.2.1.2 Công tác phân công phối hợp triển khai tuyên truyền tổ chức phổ biến Luật tín ngưỡng tôn giáo
Để nâng cao nhận thức và chấp hành Luật tín ngưỡng, tôn giáo của người dân, cần đẩy
mạnh công tác phân công phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức có chức năng trong việc
tuyên truyền, phổ biến Luật tín ngưỡng, tôn giáo.
Nước Việt Nam Cộng hòa Xã hội là một đất nước đa tín ngưỡng và đa tôn giáo. Những
dân tộc có tín ngưỡng, tôn giáo chiếm đa số. Dù có theo hoặc không theo tôn giáo nào,
Đảng và Nhà nước Việt Nam luôn tôn trọng và bảo đảm quyền tự do tôn giáo, tín ngưỡng
của mỗi người dân với chủ trương nhất quán “Đoàn kết đồng bào theo các tôn giáo khác
nhau; đoàn kết đồng bào theo tôn giáo và đồng bào không theo tôn giáo”1. Tuy nhiên hiện
nay vẫn có người lợi dụng “vỏ bọc” tự do tôn giáo để xuyên tạc mục đích, ý nghĩa và nội
dung của Luật tín ngưỡng, tôn giáo nhằm gây hiểu lầm, hoang mang cho người dân, nhất
là những người có đạo. Họ kích động, xúi giục người dân biểu tình gây nhiều bất ổn, làm
xáo trộn cuộc sống của người dân Việt Nam. Chính vì thế mà công tác tuyên truyền, phổ
biến Luật tín ngưỡng, tôn giáo là vô cùng cần thiết và cấp bách cần được triển khai bằng
nhiều giải pháp với sự phối hợp nhịp nhàng giữa các cấp, ngành và lực lượng.
Đầu tiên, cấp ủy, chính quyền các cấp tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo công tác tuyên
truyền, phổ biến Luật Tín ngưỡng, tôn giáo. xây dựng chương trình, kế hoạch tuyên
truyền, phổ biến Luật phù hợp với từng đối tượng và điều kiện thực tế. Trong thực hiện,
cần tích cực, chủ động rà soát các văn bản đã ban hành liên quan đến lĩnh vực tín
ngưỡng, tôn giáo nhằm phát hiện những bất cập, để kiến nghị, đề xuất cấp có thẩm quyền
sửa đổi, bổ sung, thay thế, bãi bỏ văn bản có nội dung không còn phù hợp. 2 Đội ngũ chủ
trì cần tập trung hướng dẫn và tháo gỡ các nút thắt khi đi tuyên truyền, phân tích tỷ lệ
tăng, giảm của các hành vi phạm tội liên quan đến tín ngưỡng, tôn giáo ở từng địa
phương từ đó đi đến kết luận và giải pháp. Tiếp theo, đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền
viên Luật tín ngưỡng, tôn giáo cần chủ động liên hệ để được bồi dưỡng và nâng cao năng
lực để đáp ứng được yêu cầu hiệu quả của công việc. Đây là lực lượng chủ chốt, nòng cốt
quyết định tính hiệu quả của công tác tuyên truyền, phổ biến Luật do đó đội ngũ báo cáo
viên, tuyên truyền viên và địa phương cần phối hợp làm tốt việc này. Địa phương thường
xuyên tổ chức tập huấn nâng cao kiến thức, cung cấp đầy đủ tài liệu nghiệp vụ liên quan
đến các báo cáo viên và đồng thời ngược lại, các báo cáo viên, tuyên truyền viên phải
luôn phát huy tinh thần chủ động học tập.
4.2.1.3 Đội ngũ công tác tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam
Đối tượng làm công tác tín ngưỡng, tôn giáo gồm: Công chức làm công tác quản lý nhà
nước về tín ngưỡng, tôn giáo của Ban Tôn giáo Chính phủ trực thuộc Bộ Nội vụ; cơ quan
chuyên môn làm nhiệm vụ quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo thuộc Ủy ban Nhân
dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; cơ quan chuyên môn làm nhiệm vụ quản lý
nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo thuộc Ủy ban Nhân dân quận, huyện, thị xã, thành phố
thuộc thành phố trực thuộc Trung ương; Cán bộ, công chức làm công tác tín ngưỡng, tôn
giáo của các tổ chức chính trị - xã hội ở Trung ương, cấp tỉnh, cấp huyện, Cán bộ, công
chức kiêm nhiệm công tác tín ngưỡng, tôn giáo ở cấp xã. Trong đó, Ban Tôn giáo Chính
phủ là cơ quan nòng cốt.
Ban Tôn giáo Chính phủ có 11 đơn vị với tám đơn vị là phòng Công giáo, phòng Phật
giáo, phòng Tin lành, phòng Cao đài, phòng Tín ngưỡng và Tôn giáo khác, phòng Tổ
chức cán bộ và Quan hệ quốc tế, phòng Thanh tra - Pháp chế, văn phòng là các đơn vị
hành chính giúp Trưởng ban thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước và 3 đơn vị là Viện
Nghiên cứu chính sách Tôn giáo, Trung tâm Thông tin và Truyền thông, Nhà Xuất bản
1 - ĐCSVN - Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, NXB CTQG, H. 2006, tr. 42.
2 ThS Nguyễn Đức Thịnh – Một số công tác đẩy mạnh tuyên truyền Luật tín ngưỡng, tôn giáo, QPTD -Thứ Năm, 08/03/2018
Tôn giáo là các đơn vị sự nghiệp công lập phục vụ chức năng quản lý nhà nước của Ban Tôn giáo Chính phủ.
Vai trò của đội ngũ cán bộ làm công tác tín ngưỡng rất quan trọng. Tuy nhiên hiện nay,
đội ngũ công tác tôn giáo nước ta vẫn còn những bất cập cơ bản. Đầu tiên là về việc đào
tạo cán bộ công tác tôn giáo. Thực tế nước ta vẫn chưa phổ biến chuyên ngành tôn giáo
học dẫn đến hiện nay có rất ít trường Đại học đào tạo chuyên sâu chuyên ngành này như
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn trong khi yêu cầu cấp thiết là phải nâng
cao trình độ, kiến thức chuyên môn của đội ngũ công tác tôn giáo. Tiếp theo là vấn đề về
tâm huyết, sự gắn bó của đô ̣i ngũ cán bô ̣ làm công tác tôn giáo đối với công tác tôn giáo
nói chung, ngành quản lý nhà nước về tôn giáo nói riêng.3 Những người làm công tác tôn
giáo phải đáp ứng nhiều yêu cầu như phải có sự am hiểu về tôn giáo, những hoạt động có
liên quan đến tôn giáo và những quy định về các lĩnh vực văn hóa. Ngoài ra, cán bô ̣ làm
công tác tôn giáo còn cần có những phẩm chất để giao tiếp với những công dân đặc biệt,
đó là các chức sắc, chức việc hoạt động trong lĩnh vực tâm linh. Dù vậy nhưng hiện nay
vẫn chưa có đãi ngộ xứng đáng dẫn đến việc nhiều người làm công tác tôn giáo chưa tâm
huyết, gắn bó với nghề. Tình hình nói trên đang đặt ra các thách thức lớn đối với đội ngũ
làm công tác quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo. Chính vì thế mà nhà nước ta hiện
nay cần phải tổ chức xây dựng một đội ngũ cán bộ mạnh cả về số lượng và chất lượng
mới có thể đáp ứng đúng yêu cầu công việc đặt ra.
4.2.1.4 Công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm tín ngưỡng, tôn giáo
Thông tư số 04/2016/TT-BNV ngày 10/6/2016 của Bộ Nội vụ hướng dẫn một số nội
dung về thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực tôn giáo. Nhà nước đề nghị tăng cường
công tác kiểm tra, thanh tra đối với việc thi hành Luật tín ngưỡng, tôn giáo để kịp thời
phát hiện và xử lý nghiêm những hành vi vi phạm tín ngưỡng, tôn giáo đặc biệt là hành vi
lợi dụng tín ngưỡng, tôn giáo để kinh doanh, trục lợi. Hằng năm, Ban Tôn giáo Chính
phủ cũng đã chủ động tham mưu thực hiện tốt công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện
chính sách pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo như tham mưu xây dựng kế hoạch và phối
hợp với các bộ, ngành, địa phương tổ chức các đoàn thanh tra, kiểm tra ở các địa ohương
trọng điểm và xử lý, giải quyết. Kết quả tính tới ngày 10 tháng 02 năm 2023, đã thanh tra
việc chấp hành chính sách, pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo tại 19 tỉnh, thành phố, kiểm
tra việc thi hành chính sách pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo tại 13 tỉnh, thành phố. 4Qua
thanh tra, kiểm tra đã kịp thời phát hiện và xử lí nghiêm các vi phạm trong lĩnh vực tín
ngưỡng, tôn giáo đồng thời chỉ ra những khó khăn, bất cập trong thi hành pháp luật về tín
ngưỡng, tôn giáo và các quy định của pháp luật không còn phù hợp để báo cáo, kiến nghị,
đề xuất với cơ quan có thẩm quyền thực hiện các giải pháp nâng cao hiệu lực, hiệu quả
thi hành pháp luật và hoàn thiện chính sách, pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo.
4.2.1.5 Sử dụng cơ sở tín ngưỡng trong phát triển du lịch
Tôn giáo như là một nguồn lực (mô ̣t dạng tài nguyên) để phát triển du lịch, không chỉ là
một nguồn lực thông thường mà là “một nguồn lực trí tuệ” như một chuyên gia về tôn
giáo học đã phát biểu. Việc khai thác các giá trị của tín ngưỡng, tôn giáo trong hoạt động
du lịch đã được nhiều nước trên thế giới khai thác dưới các hình thức chẳng hạn như du
khách Islam đi hành hương đến thánh địa Mecca ở Ả Râ ̣p Saudi, tín đồ đạo Phâ ̣t đến
3Vũ Chiến Thắng, TS Trưởng Ban Tôn giáo Chính phủ - Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác tôn giáo
ở nước ta hiện nay, 22/09/2018
4 Thành Chung – Bộ Nội vụ: Xử lý nghiêm, dứt điểm các hành vi lợi dụng tôn giáo để kinh doanh, thu lợi, 10/02/2023
Nepal chiêm bái những thánh tích của đạo Phâ ̣t... Và ở Việt Nam những năm gần đây, tôn
giáo ngày càng ảnh hưởng mạnh hơn tới nền du lịch nước ta.
Việt Nam là quốc gia có tiềm năng du lịch tâm linh rất lớn với hệ thống các đình, đền,
chùa, miếu, quán, lăng … dọc theo chiều dài của đất nước, rộng cùng 54 dân tộc anh em
và sâu trong bốn ngàn năm lịch sử. Các nhà kinh doanh du lịch cũng đang từng bước
khám phá và khai thác các giá trị này với một số các công trình mới có quy mô như khu
Bái Đính Tràng An (Ninh Bình), khu Đại Nam Quốc Tự (Bình Dương), công viên Tâm
Linh (Đà Nẵng) … Du lịch tâm linh không chỉ là hoạt động tôn giáo tín ngưỡng thuần túy
mà còn là động lực thúc đẩy sự giao lưu văn hóa và phát triển kinh tês – xã hội. Và đó
cũng là một hoạt động để thế hệ hôm này bày tỏ sự tưởng nhớ đến công lao của các bậc
tiền bối. Đất nước Việt Nam có kho tàng văn hóa và tín ngưỡng phong phú với khoảng
40.000 khu di tích, thắng cảnh, tập trung chủ yếu ở đền, chùa, miếu mạo, tòa thánh, đài,
lăng tẩm, phủ, khu tưởng niệm, trong đó hơn 3.000 địa danh được xếp hạng di tích quốc
gia đã tạo nên nét riêng cho du lịch Việt Nam. 4.2.2 Nguyên nhân 4.2.2.1 Khách quan
Hiện nay có nhiều nguyên nhân dẫn đến những hành vi vi phạm đến luật tín ngưỡng, tôn
giáo, đầu tiên phải kể đến các nguyên nhân khách quan.
Đầu tiên đó là vấn đề về hệ thống pháp luật nói chung và pháp luật về luật tín ngưỡng,
tôn giáo nói riêng. Cụ thể, cách hiểu, áp dụng Luật chưa thống nhất, ví dụ như khái niệm
chức sắc, chức việc, tổ chức tôn giáo trực thuộc, địa điểm hợp pháp… dễ gây hiểu nhầm,
khó áp dụng, gây khó khăn cho tổ chức, cá nhân chức sắc tôn giáo trong việc đăng ký
sinh hoạt và thực hiện các thủ tục hành chính đối với cơ quan nhà nước các cấp. Điều đó
dẫn đến nhiều địa phương gặp khó khăn trong việc xác định căn cứ pháp lý để giải quyết
việc xây dựng chùa... Bên cạnh đó thì các quy định về xử phạt vi phạm luật tín ngưỡng,
tôn giáo chưa đủ sức răn đe, do đó chưa có hiệu quả trong việc ngừa vi phạm.
Tiếp đến là vấn đề về nguồn lực, các tổ chức, cơ quan làm công tác tín ngưỡng, tôn giáo.
Thứ nhất là về kinh nghiệm và trình độ chuyên môn của các cơ quan. Các tổ chức đội
ngũ công tác tín ngưỡng, tôn giáo hiện nay vẫn còn hạn chế nhiều về mặt kinh nghiệm
cần được đào tạo và bồi dưỡng nhiều hơn. Kế đó là việc tuyên truyền phổ biến, giáo dục
về luật tín ngưỡng, tôn giáo của các báo cáo viên, tuyên truyền viên chưa được thực hiện
thường xuyên và hiệu quả dẫn đến việc nhiều người dân chưa hiểu rõ luật dễ gây nên vi phạm.
Và cuối cùng là yếu tố về lịch sử, văn hóa của nước ta. Việt Nam được biết đến là một
quốc gia đa tôn giáo với nhiều tôn giáo, tín ngưỡng với lịch sử phát triển lâu đời. Do đó,
việc quản lý nhà nước về hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo còn gặp nhiều khó khăn. Bên
cạnh đó còn có một số phong tục tập quán, tín ngưỡng dân gian có thể vi phạm luật tín
ngưỡng tôn giáo. Và việc xử lý những trường hopwj này cần được thực hiện thận trọng và tế nhị. 4.2.2.2 Chủ quan
Nguyên nhân chủ quan là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến các hành vi vi phạm luật tín ngưỡng, tôn giáo.
Trước hết là vấn đề về nhận thức và hiểu biết của mỗi người về luật pháp và tín ngưỡng,
tôn giáo. Một số người có nhận thức sai lệch, không hiểu rõ về các quy định của luật tín
ngưỡng, tôn giáo dẫn đến việc thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật mà không hề hay
biết. Hoặc có người có những quan niệm sai lầm về quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo cho
rằng họ có quyền làm bất cứ điều gì họ muốn mà không tuân thủ theo pháp luật. Một số
người thì thiếu hiểu biết về tín ngưỡng, tôn giáo hoặc do ảnh hưởng của môi trường sống,
của những quan niệm sai lệch về tín ngưỡng, tôn giáo mà đã thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật.
Một nguyên nhân phổ biến hơn dẫn đến hành vi vi phạm luật tín ngưỡng, tôn giáo đó
chính là do lợi ích cá nhân. Ngày nay việc lợi dụng tín ngưỡng, tôn giáo để trục lợi được
diễn ra dưới các hình thức ngày càng tinh vi và khó phát hiện như lợi dụng danh nghĩa cơ
sở tín ngưỡng, tổ chức tôn giáo, tổ chức tôn giáo trực thuộc để quyên góp nhằm trục lợi
hoặc trái mục đích quyên góp. Gần đây nhất là hoạt động tổ chức trưng bày vật thể được
cho là “xá lợi tóc Phật” tại chùa Ba Vàng, tỉnh Quảng Ninh. Điều đáng nói hơn, đây
không phải vụ việc duy nhất liên quan đến trục lợi tín ngưỡng, tôn giáo xảy ra. Cũng tại
chùa Ba Vàng mấy năm trước, hoạt động mê tín, dị đoan dưới hình thức truyền bá 'vong
báo oán', 'giải nghiệp' và nhận tiền dưới hình thức công đức đã diễn ra công khai trong
nhiều năm.5 Không chỉ có vậy, một số người với âm mưu kích động, chia rẽ người dân
Việt Nam thông qua các tổ chức tôn giáo bằng cách thường xuyên tuyên truyền những
thông tin sai lệch, kích động người dân vi phạm.
Và để việc kích động người dân có hiệu quả cao nhất cần phải có một tổ chức tôn giáo
bất hợp pháp để làm việc này. Các tổ chức này thường xuyên tuyên truyền thông tin sai
lệch để kích động người dân, điều khiển người dân làm những điều tổ chức muốn. Một số
tổ chức tôn giáo bất hợp pháp lợi dụng quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo để thực hiện các
hành vi phạm tội, gây ảnh hưởng đến an ninh, trật tự xã hội. Tiêu biểu trong đó phải kể
đến Hội Thánh Đức Chúa Trời với những yêu cầu vô lý và bất hợp pháp. Như việc họ
dọa dẫm tín đồ nếu không theo, không đi sinh hoạt, không từ bỏ gia đình, bàn thờ… sẽ
không được làm “lễ vượt qua”, khi chết sẽ bị đày xuống “hồ lửa”. Ngược lại nếu tin, làm
theo, khi chết sẽ được lên “nước thiên đàng, làm tiên, hoàng tử”.6
5 Thu Hà - Trục lợi tín ngưỡng – Hành vi cần xử lý nghiêm, 23/01/2024
6 Hoài Nhung - Vạch trần bản chất ‘Hội thánh Đức chúa trời mẹ” , 16/04/2022