Tiểu luận "Tìm hiểu ngoại giao văn hóa Nhật Bản qua nét đặc trưng văn hóa thời hiện đại - Manga"

Tiểu luận với đề tài: "Tìm hiểu ngoại giao văn hóa Nhật Bản qua nét đặc trưng văn hóa thời hiện đại - Manga" của Nguyễn Đức Anh giúp bạn tham khảo và hoàn thành tốt bài tiểu luận của mình đạt kết quả cao.

114 57 lượt tải Tải xuống

Chia sẻ Báo cáo tài liệu

HỌC VIỆN NGOẠI GIAO

KHOA TRUYỀN THÔNG VÀ VĂN HÓA ĐỐI NGOẠI

--------------------------*--------------------------

TIỂU LUẬN

NGOẠI GIAO VĂN HÓA

TÌM HIỂU NGOẠI GIAO VĂN HÓA NHẬT BẢN QUA NÉT

VĂN HÓA ĐẶC TRƯNG THỜI HIỆN ĐẠI - MANGA

Giáo viên hướng dẫn : Th.S Trần Thị Hương

Sinh viên thực hiện : Nguyễn Đức Anh

Lớp : TT44C

MSSV : TT44C – 072 – 1721

Năm học: 2017 - 2018

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Mục lục

Lý do chọn đề tài...........................................................................................................3

I. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ NHÂN TỐ MANGA:......................................6

1. Nhật Bản - Chặng đường xây dựng lại hình ảnh một nền văn hóa:........................6

2. Khái niệm:..............................................................................................................7

3. Đặc trưng của truyện tranh Nhật Bản:....................................................................9

II. Phân tích hệ giá trị thể hiện thông qua nhân tố văn hóa/ sự kiện:.........................11

1. Tính cộng đồng, tinh thần dân tộc - Thông qua cách xây dựng cốt truyện:...........11

2. Tinh thần Samurai - Tinh thần võ sĩ đạo - Thông qua hình ảnh nhân vật:.............12

a) Ngay thẳng & Dũng cảm:...............................................................................13

b) Nhân từ:..........................................................................................................14

c) Kiểm soát mình:.............................................................................................15

d) Chân thực:......................................................................................................15

e) Trung thành:...................................................................................................15

f) Danh dự:.........................................................................................................16

3. Tôn giáo - Thông qua khung cảnh và chủ đề tâm linh:.........................................16

a) Thần đạo:........................................................................................................16

b) Phật giáo:........................................................................................................17

4. Hướng nội - kín kẽ:..............................................................................................17

5. Hướng tới tương lai - hiếu kỳ:..............................................................................19

6. Tôn trọng thứ bậc:................................................................................................19

7. Óc thẩm mỹ và tính tỉ mỉ:.....................................................................................20

III. Thực tiễn làm ngoại giao văn hóa thông qua Manga:.............................................22

1. Các công cụ văn hóa đại chúng được sử dụng:.....................................................22

a) Ẩm thực:.........................................................................................................22

b) Trang phục và Lễ hội:.....................................................................................24

c) Thể thao:.........................................................................................................25

d) Điện ảnh:........................................................................................................25

e) Âm nhạc:........................................................................................................26

f) Các nhân tố đặc biệt:......................................................................................27

g) Các yếu tố khác:.............................................................................................27

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

2. Các công cụ truyền thông đại chúng được sử dụng:.............................................29

a) Truyền thông đại chúng nói chung:................................................................29

b) Tạp chí Weekly Shonen Jump - Điển hình cho truyền thông qua phương tiện

in ấn:.....................................................................................................................30

c) Chiến dịch truyền thông “Cool Japan”:..........................................................31

d) Truyền thông mạng xã hội:.............................................................................32

3. Các công cụ khác để quảng bá hình ảnh manga:..................................................33

a) Du học ngành Manga:....................................................................................33

b) Sự kiện giao lưu văn hóa:...............................................................................34

 Olympic Tokyo 2020:.....................................................................................35

IV. Kinh nghiệm tham khảo cho Việt Nam:.................................................................37

1. Bài học cho ngành truyện tranh tại Việt Nam – “Chuyển hướng sang tư duy và

cách thức sản xuất truyện tranh thời hiện đại: Thay đổi linh hoạt để phù hợp với đa

dạng đối tượng người đọc”:......................................................................................37

2. Bài học mang tầm vĩ mô cho Ngoại giao văn hóa Việt Nam - Ứng dụng tư duy về

“Công nghiệp văn hóa” vào Truyền thông và Văn hóa đại chúng:...........................43

Áp dụng với Việt Nam,.........................................................................................45

TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................47

1. Tài liệu giấy:.........................................................................................................47

2. Tài liệu Online......................................................................................................47

Phương thức thuyết trình:............................................................................................50

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Lý do chọn đề tài

Trong thời đại ngày nay, ngoại giao văn hóa là một công cụ then chốt trong quan hệ

quốc tế; bởi trong sự phát triển của thông tin đại chúng, trong môi trường của 1 “thế

giới phẳng”, bất kể một quốc gia có “sức mạnh cứng” (quân sự,...) lớn đến đâu, cũng

phải dè chừng sự phản ứng từ dư luận đông đảo khắp thế giới, và khi nhớ lại những bài

học cách mạng trong suốt lịch sử. Đã qua rồi cái thời cầm súng đi cai trị nước khác.

Do đó, hiện nay, “Sức mạnh mềm” tỏ ra là một biện pháp hữu ích hơn trong việc gây

dựng vị thế cũng như sức ảnh hưởng của mình trong khu vực và trên thế giới, bởi

không thương vong vẫn tạo ra sức ảnh hưởng lớn, lại còn được lòng dư luận. Trong

mối quan hệ song phương, ngoại giao văn hóa cũng đóng một vai trò quan trọng trong

quá trình tác động đến tình cảm, nhận thức của quần chúng, tạo nên một mối liên kết

vô hình để từ đó đạt được những lợi ích "hữu hình". Nhận thức được điều này, các

quốc gia trên thế giới đều chú trọng vào thực hiện công tác cơ bản của “sức mạnh

mềm”, đó là “ngoại giao văn hóa” như một ưu tiên hàng đầu trong chính sách đối

ngoại. Xét đến tình hình Việt Nam, dù chúng ta đang làm rất tốt công tác ngoại giao

văn hóa, nhưng nó chưa gọi là thành công và vẫn còn rất nhiều bài học kinh nghiệm

mà ta cần tiếp thu từ những quốc gia có thể coi là thành công nhất. Và trong tiểu luận

này, tôi xin lựa chọn Nhật Bản làm chủ đề để phân tích.

Cần biết rằng, chỉ trong vòng hơn một thế kỷ, Nhật Bản đã vùng lên từ sự mất ổn

định và bị chia rẽ sau chiến tranh để cùng với sự phát triển kinh tế- xã hội, lột bỏ cái

hình ảnh của một quân đoàn phát xít tàn bạo thời chiến tranh, đóng lại dấu ấn văn hóa

của mình như một quốc gia hòa bình, hiếu khách đến nhận thức của người dân trên

khắp thế giới. Điểm mấu chốt nằm ở chính sách ngoại giao văn hóa của Nhật Bản, họ

không chỉ đơn thuần dựa dẫm vào nền tảng văn hóa sẵn có, mà còn biết cách dựa trên

đó và sáng tạo ra những trào lưu mới để thông qua đó, đưa tinh hoa truyền thống bản

địa tới công chúng quốc tế. Nổi bật trong số đó chính là truyện tranh hay được biết đến

rộng rãi với cái tên Manga. Loại hình này là một làn gió lạ thổi vào các định kiến sâu

cũ về ngoại giao văn hóa trước đây, mở ra một trang sách mới cho hoạt động ngoại

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

giao văn hóa trong đời sống quan hệ quốc tế, đem về cho Nhật Bản hàng trăm các lợi

ích thiết thực trên các lĩnh vực kinh tế, thương mại, du lịch,...

Nền công nghiệp truyện tranh của Nhật phải thừa nhận là cực kỳ phát triển và được

chú trọng bởi chính phủ Nhật Bản (09/04/2009, thủ tướng Taro Aso coi Manga như

một công cụ mạnh mẽ để lan tỏa văn hóa Nhật Bản, và cho biết kế hoạch kêu gọi

500,000 lao động cho ngành nào nhằm tăng nguồn thu nhập của quốc gia lên 3 thậm

chí là 4 lần

). Tầm ảnh hưởng của truyện tranh Nhật Bản đã lan rộng ra toàn thế giới

và thu hút được sự chú ý của công chúng quốc tế. Theo GS. Sakae Kato (Đại học

Daito Bunka, Nhật Bản) cho biết: “Tại các nước như Việt Nam, Malaysia hay Thái

Lan… truyện tranh Nhật Bản đã thực sự thấm vào đời sống của người dân bản địa.

Nhắc đến Manga là người ta nhớ ngay đến Nhật Bản, đến chú mèo máy Doraemon.

Tác phẩm Doraemon được tiếp nhận áp đảo tại các nước Đông Nam Á. Ý tưởng về

chiếc túi thần kỳ có thể biến tất cả thành hiện thực rất phù hợp với ước mơ của người

dân ở những đất nước vừa mới có được cuộc sống ổn định trong sự phát triển kinh tế

chung của châu Á trong thập niên 80.”

Ở Việt Nam, truyện tranh thiếu nhi Doraemon

đã là sách bán chạy nhất của Nhà xuất bản Kim Đồng. Tiếp theo thành công của

Doremon, “Thủy thủ mặt trăng”, “Nữ hoàng Ai Cập” vv… liên tiếp gây dấu ấn trong

lòng công chúng và mở đầu cho phong trào đọc truyện tranh trở lại.

Hiện nay, mặc dù xã hội đã có những nhận thức khái quát được tầm ảnh hưởng của

manga với công chúng, nhất là giới trẻ, tuy nhiên số lượng nghiên cứu về đề tài này là

chưa lớn, khóa luận “Ngoại giao văn hóa Nhật Bản qua truyện tranh tại Việt Năm từ

năm 2016-2017”, Luận văn của tác giả Hạ Thị Lan Phi“Ảnh hưởng của manga Nhật

Bản đến học sinh phổ thông tại thành phố Hà Nội” (2017), “Sự du nhập và ảnh hưởng

của Manga ở Việt Nam hiện nay” (2007). Thậm chí, hiếm có đề tài tại Việt Nam rút ra

được bài học thực tiễn về công tác ngoại giao hiện nay mà chỉ dừng lại ở đánh giá ảnh

hưởng của Manga đến công chúng.

1 Theo AFP News, Japan Today

2 Theo VOV World, (VOV 5) đăng tải bởi tác giả Yến Lê - 28 Tháng Ba 2012 | 15:24:44

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Do đó những lí do trên, tôi quyết định lựa chọn đề tài “Manga - truyện tranh Nhật

Bản” cho bài tiểu luận ứng dụng ngoại giao văn hóa lần này. Và cụ thể, nội dung sẽ

xoay quanh 3 yếu tố chính:

(1) Manga và vẻ đẹp, hệ giá trị của con người Nhật Bản;

(2) Cách thức Nhật Bản biến một loại hình nghệ thuật nhỏ bé trở thành một

nét văn hóa mới, mang đậm dấu ấn Nhật Bản và lan tỏa nó ra khắp thế;

(3) Bài học kinh nghiệm rút ra cho Việt Nam trong công tác Ngoại giao văn

hóa;

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

I. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ NHÂN TỐ

MANGA:

Trước khi đi sâu vào tìm hiểu những nội dung chính, chúng ta cần có một cái nhìn khái

quát về Nhật Bản, về chính sách của họ với Ngoại giao văn hóa và hiểu được khái

quát, Manga là gì? Lịch sử hình thành của nó ra sao?... Để từ đó hiểu được, tại sao nó

lại trở thành một biểu tượng đặc biệt trong văn hóa Nhật Bản.

1. Nhật Bản - Chặng đường xây dựng lại hình ảnh một nền văn hóa:

Sau chiến tranh thế giới lần thứ 2, Nhật Bản là nước bại trận và phải chịu những hậu

quả vô cùng nặng nề, trong đó bao gồm hình ảnh của một quân đội phát xít. Họ đã

dùng mọi nỗ lực để hướng đến một đất nước thân thiện, thay đổi cái nhìn của bạn bè

quốc tế về người Nhật và nước Nhật. Chính sách đầu tiên trong hoạt động quảng bá

văn hóa Nhật là việc Nhật Bản gia nhập tổ chức UNESCO năm 1951. Củng cố văn hóa

truyền thống trong nước, Chính phủ Nhật Bản bắt đầu đẩy mạnh quảng bá nền văn hóa

này ra nước ngoài, trong đó đặc biệt chú trọng đến văn hóa truyền thống như trà đạo

(Sadou), Ikebana (Nghệ thuật cắm hoa). Những tờ rơi, tài liệu quảng cáo về Nhật Bản

trong thời kì này thường in những hình ảnh nổi bật, tượng trưng cho đất nước Nhật

Bản như núi Phú Sĩ, hoa anh đào…nhằm khơi gợi sự thân thiện của Nhật Bản và thu

hút sự chú ý của công chúng về một nước Nhật với cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp,

thanh bình. Cũng trong giai đoạn này, Bộ Ngoại giao Nhật thường phát lịch Ikebana

cho người dân và các tổ chức nước ngoài. Mọi nỗ lực trong hoạt động quảng bá văn

hóa thời kì này của Nhật Bản nhằm khẳng định: Nhật Bản là một quốc gia tươi đẹp và

xua đi nỗi ám ảnh của con người về một nước Nhật phát xít trong chiến tranh.

Không chỉ vậy, chính sách ngoại giao văn hóa còn đóng vai trò quan trọng trong

khôi phục hình ảnh của nền kinh tế Nhật trong giai đoạn này, chống lại những cáo

buộc làm rối loạn thị trường, bán phá giá hàng hóa…Cụ thể, họ hướng đến quảng bá

văn hóa Nhật với những nét mới, để chứng minh Nhật Bản như một thành viên tích

cực của cộng đồng thế giới. Nhật Bản đã mở rộng phạm vi ảnh hưởng bằng việc xây

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

dựng các văn phòng và trung tâm văn hóa Nhật Bản ở các nước. Ví dụ như thành lập

Hiệp hội tiếng Nhật cho người nước ngoài năm 1962, ký kết thỏa thuận trao đổi văn

hóa với Nam Tư (1969) và Trung Quốc (1979), đẩy mạnh quảng bá thêm những nét

văn hóa truyền thống là Kabuki và Noh. Vào năm 1972, Quỹ Giao lưu văn hóa quốc tế

Nhật Bản được thành lập với nguồn vốn 20 tỷ yên, sau tăng lên 50 tỷ yên.

Với sự phát triển hưng thịnh của nền kinh tế, trong những giai đoạn sau năm 1980,

Nhật Bản tiếp tục khẳng định quảng bá văn hóa là một trong 3 trụ cột chính trong

chính sách ngoại giao của Nhật Bản. Trong thời kì này, Nhật Bản trở thành quốc gia

đứng đầu trong việc đóng góp cho các hoạt động gìn giữ hòa bình, giúp phát triển khái

niệm “Hợp tác văn hóa” bao gồm các hoạt động như hỗ trợ quản lý nghệ thuật, hỗ trợ

các quốc gia khác phát triển nghệ thuật biểu diễn sân khấu, hỗ trợ các thiết bị sân khấu

như âm thanh, ánh sáng… Nhật Bản cũng tạo một quỹ đặc biệt trong UNESCO trong

những năm 1990 với mục đích bảo tồn các di sản văn hóa cho những nước đang phát

triển.

Những điều trên đây là để nhìn thấy được rằng, ngoại giao văn hóa là một phần

quan trọng trong chính sách đối ngoại của Nhật Bản; và được họ cực kỳ chăm chút đầu

tư và phát triển trong suốt hơn một thế kỷ cho đến hiện nay. Điều này cũng chứng

minh được họ là một trong những quốc gia hàng đầu về ngoại giao văn hóa với kinh

nghiệm cực kỳ dày dặn. Đây chính là nền tảng quan trọng để họ có thể chỉ trong vòng

vài thập kỷ biến “Manga” thành một dấu hiệu đặc trưng, nổi bật của đất nước, thành 1

trong những “kim chỉ nam” cho bạn bè khắp thế giới biết và tìm đến nước Nhật “hòa

bình, tươi đẹp”.

2. Khái niệm:

Bây giờ chúng ta sẽ tìm hiểu, Magma thực sự là gì? Tại sao nó lại đặc biệt đến vậy?

Manga có nghĩa là “tranh chuyển động” ( 漫画 - mạn họa), hình ảnh trong trang

truyện tranh như thật sự đang diễn ra theo tuyến tính thời gian. Manga có ý nghĩa chỉ

truyện tranh và tranh biếm họa nói chung. Không giống như mọi người hay nghĩ rằng

3 Theo vanhoa.gov.vn . Link: http://vanhoa.gov.vn/articledetail.aspx?

articleid=21074&sitepageid=609%23sthash.ElQHZRHy.dpbs

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Manga là một sản phẩm mới toanh hoàn toàn của thế kỷ 21, thực sự nó đã trải qua một

quá trình hình thành và phát triển lâu dài. Truyện Manga xuất hiện từ rất sớm. Ở nhật,

người dân sớm hứng thú với một loại nghệ thuật về tranh ảnh. Dù nó chỉ đơn giản là

những mẫu truyện tranh ngắn về mọi thứ trong cuộc sống hàng ngày. Tuy nhiên giá trị

giải trí của nó là điều không ai có thể phủ nhận. Không những thế văn hóa Manga còn

giữ một vị trí quan trọng xuyên suốt lịch sử mỹ thuật Nhật Bản.

Trong thời gian chiến tranh, ngoài mục đích giải trí thì Manga cũng được sử dụng

với mục đích tuyên truyền hoặc châm biếm nhằm phục vụ cho lợi ích quốc gia. Vì thế

trong thời gian này, rất nhiều truyện tranh Nhật phải chịu sự kiểm duyệt nặng nề và sự

phát triển của Manga Nhật Bản dường như bị hoãn lại vô thời hạn.

Bước vào thế kỷ 20, cánh cửa ngoại giao Nhật Bản một lần nữa mở ra thế giới. Một

trong số đó, những dải truyện ngắn cũng được du nhập, trở thành chất xúc tác làm nên

manga, một bộ phận thống trị của thị trường xuất bản Nhật hiện nay. Sau khi chiến

tranh kết thúc, đã có người đứng lên vực dậy nền nghệ thuật manga, đem đến cho nền

văn hóa Nhật và đến thế giới, một thể loại manga hoàn toàn mới. Đó là họa sĩ Osamu

Tezuka, đã góp phần định hình nên kiểu mẫu manga thực sự đầu tiên và bắt đầu một

nền công nghiệp mà đến giờ vẫn giữ vị trí chiến lược trong nền văn hóa Nhật bản hiện

đại.

Đến nay, đọc manga (truyện tranh, tiểu thuyết hình họa) là một phần quan trọng

trong đời sống hằng ngày của hàng triệu người Nhật. Lượng đọc sách báo và xem

truyền hình của Nhật thuộc top đầu thế giới, và ngành công nghiệp giải trí đại chúng

(masu komi) của đất nước này cũng có sự nở rộ tới mức đã tạo nên một môi trường

đầy tràn những câu chuyện. Nhà văn người Mỹ Susan Sontag cũng gọi Nhật là “một

thế giới hình ảnh” (image world) bởi rất nhiều phương tiện truyền thông đại chúng ở

đất nước này tham gia vào việc sản xuất và tiêu thụ hình ảnh, đến mức chúng “đạt

được quyền năng phi thường trong việc định hướng nhu cầu [của người xem] về thực

tại, nói đúng hơn, kích thích một niềm ham muốn khác thay thế cho những trải nghiệm

trực tiếp”. Những hình ảnh hoạt họa choán phần lớn màn hình và lấp đầy những ô sách

truyện. Có hàng ngàn bộ manga trở thành cơn sốt ở Nhật. Lượng fan cuồng (hay còn

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

gọi là “otaku”), theo thống kê năm 2007, đã lên tới 2,4 triệu người ở Nhật và trung

bình các otaku chi tới 2,5 nghìn USD/năm cho các sản phẩm này. Thực tế này dễ dàng

được chứng thực nếu chúng ta đặt chân tới Mandarake, một trung tâm mua sắm manga

lớn ở Shibuya thuộc Tokyo, chứng kiến hàng chục ngàn kiện manga sắc màu rực rỡ

được đóng gói trong các cửa hàng và giá sách. Hoặc, chỉ cần gõ “manga” trên công cụ

tìm kiếm Google, sẽ có thể tìm được hơn 200 triệu ấn bản của cả truyện tranh.

3. Đặc trưng của truyện tranh Nhật Bản:

Về cách thể hiện. Đặc trưng rõ nét nhất của truyện tranh Nhật Bản so với các thể

loại truyện tranh khác là trong nét vẽ và cách thể hiện. Nếu như truyện tranh comic của

phương Tây thể hiện nhân vật với các đường nét cứng rắn, khỏe khoắn và các nội dung

mang tính hành động thì truyện tranh Nhật lại chú trọng thể hiện hình thái nhân vật

thông qua các thể loại sắc độ cảm xúc. nhân vật trong manga Nhật Bản thường hiện ra

mới đôi mắt to chiếm 2/3 khuôn mặt, miệng nhỏ. Đây là một điểm rất đặc trưng trong

phong cách hội họa manga. Cách biểu đạt nhân vật này xuất phát từ ý thức và nhu cầu

của độc giả Nhật, vốn ưu chuộng hình tượng kawaii

Về các tuyến nhân vật, tùy vào thể loại truyện mà chúng ta sẽ có các tuyến nhân

vật khác nhau, thay đổi để phù hợp với cách tác giả xây dựng tình huống. Ví dụ như

thể loại hành động thì mô típ quen thuộc vẫn là nhân vật anh hùng và phản diện, hay

thể loại tình cảm thì sẽ có nam và nữ,... Nhìn qua thì điều này cũng giống như các thể

loại nghệ thuật khác.

Tuy nhiên, điểm đặc biệt của manga nằm trong cách xây dựng tính cách nhân vật.

Mangaka phải học rất chuyên sâu và được đào tạo kỹ lưỡng về việc thể hiện các sắc

thái cảm xúc, tình cảm của nhân vật thông qua các nét vẽ, để từ đó nói lên suy nghĩ,

quan niệm, phản ứng của nhân vật trước sự vật, sự kiện... Đây chính là điểm thu hút

khán giả đến với manga: tính chân thực. Về sau các nét vẽ trong manga đã có biến đổi,

tuân thủ các quy tắc về tỷ lệ giải phẫu cơ bản hơn. nhưng mỗi họa sĩ vẫn giữ đặc điểm

của riêng mình. Phong cách thể hiện trong truyện tranh Nhật đã được phát triển tới 1

sự thành công nhất định. "Tuy riêng mà chung" là điều đáng nói ở các mangaka, không

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

còn đi theo lối mòn và đã có sự thay đổi, những vẫn giữ được chất riêng của truyện

tranh Nhật, gây ấn tượng cho người đọc và không thể nhầm sang các quốc gia khác

Về nội dung, manga Nhật có một khối lượng đồ sộ về nội dung và thể loại. Thông

qua những câu chuyện được truyền tải, chúng ta có thể hình dung thấy một thế giới

riêng của người họa sĩ, mang đầy phong cách, ý thức của người họa sĩ sáng tác truyện.

Ngoài ra, trong manga, chúng ta cũng dễ dàng bắt gặp những nét đặc trưng của văn

hóa nhật bản. VD: Cuộc sống học đường. Có lẽ số lượng mô tả trường học ở Nhật là

một con số khổng lồ, và những bộ truyện này đã góp một vài trò không nhỏ lôi kéo

công chúng đến với văn hóa Nhật Bản

Do đối tượng chính của manga là trẻ em và độ tuổi thanh thiếu niên, nên việc xây

dựng một thế giới trường học với bộ đồng phục và giờ học là cách tiếp cận dễ dàng

đến với độc giả. Tuy nội dung khác nhau nhưng phần lớn những bộ truyện học đường

được thể hiện theo lối trong sáng, nhẹ nhàng, tạo cảm giác gần gũi và thấy được những

nét mới của nền văn hóa nhật.

Về trình bày. Người Nhật đọc từ phải sang trái nên Manga được vẽ và xuất bản

theo cách của Nhật. Tuy nhiên, khi dịch sang thứ tiếng khác nhau thì được xuất bản để

có thể đọc từ trái qua phải. Sau đó, nhiều tác giả không chấp nhận và yêu cầu giữ

nguyên hình thức đọc từ phải sang trái trong phiên bản nước ngoài.Và vì để tôn trọng

tác giả, một số nước đã chuyển sang in ấn theo nguyên bản. ách in này giờ đây đã phổ

biến ở Bắc Mỹ. Việt Nam hiện nay cũng đang được áp dụng theo hình thức này.

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

II. Phân tích hệ giá trị thể hiện thông qua nhân tố

văn hóa/ sự kiện:

1. Tính cộng đồng, tinh thần dân tộc

- Thông qua cách xây dựng cốt

truyện:

Chúng ta đều hiểu rõ một điều rằng, điều kiện thiên nhiên của Nhật Bản vô cùng

khắc nghiệt với rất nhiều thiên tai như động đất, sóng thần… đã tạo ra một ý chí, nghị

lực kiên cường và trên hết là tinh thần đoàn kết chống lại thiên tai của người Nhật.

Điều này ăn sâu vào máu họ trong suốt hàng thế kỷ, và ảnh hưởng rất nhiều đến hệ

thống văn hóa của họ. Và manga không phải là ngoại lệ.

Nội dung trong truyện tranh Nhật Bản luôn đề cao môi quan hệ của con người trong

cuộc sống: đó tình bạn, tình đồng đội, tình cảm gia đình - nói tóm lại là sự đoàn kết.

Sự thể hiện tinh thần dân tộc trong Manga là một nhiệm vụ, một bài học giáo dục cũng

như là nơi để thể hiện sự tự hào. Nội dung Manga không xây dựng những con người

siêu đẳng như Superman, Batman, Spiderman… mà thường tập trung xây dựng câu

chuyện quay xoay quanh một nhóm cộng động, nơi mà không chỉ nhân vật chính đóng

vai trò quan trọng mà sự phát triển của những nhân tố xung quanh đều cực kỳ cần

thiết, góp phần thúc đẩy mạch truyện cũng như sự phát triển của nhân vật trung tâm

(nhiều khi vai trò các nhân vật thậm chí không còn quá rõ ràng đến mức khó mà phân

biệt được đâu mới là nhân vật chính và đâu là nhân vật phụ). Và cũng hiếm khi nào có

truyện một mình nhân vật chính, tự mình chiến thắng kẻ thủ ác hay vượt qua khó khăn

một mình mà đâu đó đều có sự giúp đỡ của những người xung quanh. Chúng ta có thể

thấy điều đó ở chính những bộ truyện cực kỳ nổi tiếng: “Songoku - Bảy viên ngọc

rồng” với quả cầu “kênh khi” tập hợp sức mạnh của mọi người khắp nơi trên thế giới;

hay chúng ta thấy trong Doraemon dài truyện, những nhân vật chị chiến thức khi liên

kết lại với nhau;...

4 Tham khảo bài viết “Tìm hiểu về Manga - Nét đặc trưng của Nhật Bản” trên website của Trung tâm tiếng Nhật

SOFL, đăng tải: 30/04/2018. Link: http://trungtamtiengnhat.org/tim-hieu-ve-manga-net-dac-trung-cua-van-hoa-

nhat-ban.html

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Ngoài ra, có một chi tiết tương đối thú vị là trong sự phát triển của manga Nhật

Bản. Trước hết, manga có hẳn một thể loại riêng để nói về thảm họa thiên nhiên: thực

và phi thực; vốn lúc đầu chỉ nhằm đề cao sự hợp tác và đoàn kết của người Nhật vượt

qua mọi khó khăn; nhưng càng về sau, sự phát triển đó càng tạo nên sự khác biệt so

với các tác phẩm của phương Tây theo mô-típ một vị anh hùng từ phương Tây đứng

lên cứu thế giới. Giờ, manga cũng vẫn đề cao sự hợp tác của nhiều tuyến nhân vật,

nhưng điểm đặc biệt là không phải lúc nào chỉ có người Nhật là trung tâm cứu rỗi thế

giới, mà là sự góp sức tư đa dạng chủng tộc, đa dạng tôn giáo, đa dạng các quốc gia,...

Điều này chính là một trong những thứ thể hiện tư tưởng tiến bộ và mang theo thông

điệp đoàn kết, hòa bình giữa các quốc gia trên toàn thế giới. Ví dụ điển hình là tác

phẩm khoa học viễn tưởng gần đây mang tên “Terra Formars” viết bởi Yuu Sasuga and

Michio Fukuda, khi trái đất đối diện thảm họa diệt vong từ sao hỏa và những con

người khắp nơi trên thế giới tập hợp lại để cùng giải cứu Trái Đất.

2. Tinh thần Samurai - Tinh thần võ sĩ đạo

- Thông qua hình ảnh nhân vật:

Tinh thần võ sĩ đạo như một lý tưởng về một lối sống đầy nghị lực, quyết tâm mà

người Nhật luôn hướng đến. Để trở thành một võ sĩ đạo chân chính phải rèn luyện

được các tính căn:

Thứ nhất, đức tính ngay thẳng: Người dân Nhật Bản có thói quen quyết định công

việc một cách nhanh chóng, thẳng thắn, hợp với lẽ phải và lương tâm.

Thứ hai, đức dũng cảm: Từ nhỏ người Nhật đã được rèn luyện đức tính này, luôn

luôn sẵn sàng chịu đựng khó khăn, gian khổ để khôn lớn, xông pha vào cuộc đời, lúc

gặp nguy nan vẫn luôn sáng suốt, bình tĩnh.

Thứ ba, đức nhân từ: Người Nhật luôn luôn có tấm lòng rộng lượng, nhân ái, bao

dung, họ luôn luôn dành tình thương cho gia đình, người thân và nhân loại.

5 Tham khảo bài viết trên Website Trung tâm tư vấn du học Nhật Bản AVI. Link: http://www.avi.edu.vn/Nhat-

Ban/524/nhung-net-dac-trung-cua-van-hoa-nhat-ban.html

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Thứ tư, biết tự kiểm soát mình: Người Nhật luôn biết tự kiềm chế bản thân mình,

những lúc vui mừng hay giận dỗi, họ không hề tỏ thái độ thái quá. Đối với họ, kiềm

chế bản thân là để làm cho xã hội vui tươi hơn, đời sống có ý vị hơn.

Thứ năm, đức tính chân thực: Người Nhật rất coi trọng sự chân thực, với họ nếu

không chân thực thì tất cả những lễ nghĩa và sự nhân từ chỉ là giả tạo. Họ coi lời nói và

danh dự có trọng lượng hơn cả giá trị của văn tự.

Thứ sáu, đức tính trung thành: Người Nhật không bao giờ phản bội chủ soái của

mình, họ luôn làm việc một cách trung thành. Nếu như không đồng ý kiến với chủ

soái, họ sẽ tìm mọi cách để chủ soái thấy được sai lầm của mình.

Thứ bảy, trọng danh dự: Đây cũng là một đức tính khá mạnh mẽ, sâu sắc của

người Nhật. Với họ, khi bị người khác nói xấu, trước tiên họ sẽ suy nghĩ xem mình đã

làm tròn bổn phận chưa thay vì quay lại trả thù họ. Họ luôn biết tự cảm thấy hổ thẹn

khi làm điều gì tổn hại đến danh dự của mình.

Nhờ vào các đức tính đó, mà từ một nước nghèo ở Đông Á, hứng chịu nhiều tổn

thất từ chiến tranh thế giới thứ 2 và thiên nhiên khắc nghiệt tàn phá, Nhật Bản đã vươn

lên trở thành một trong những nước có nền công nghiệp và kinh tế phát triển hàng đầu

thế giới.

Vậy manga đã thể hiện các đức tính này như thế nào? Đơn giản là thông qua hình

ảnh của các nhân vật chính, con người điển hình mang trên mình những nét tính

cách như thế này:

a) Ngay thẳng & Dũng cảm:

Đây là đức tính chung của hầu hết “nhân vật chính” trong các bộ Manga: luôn đi

theo những gì đúng đắn; luôn đương đầu với những khó khăn, thử thách, và mục tiêu

là để trở lại với những điều đúng đắn.

Có 2 mô-típ phát triển quen thuộc nhân vật chính có thể liệt kê trong manga như

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Thứ nhất, gặp khó khăn và thử thách và mất hết tất cả, nhưng thay vì từ bỏ, họ sẽ

quyết định rèn luyện lại từ đầu, bền bỉ cho đến một khi hoàn thành và vượt qua những

khó khăn đó, và giành lại được những gì đã mất.

Thứ hai, từ số không lần lượt liên tục chinh phục những thử thách và đạt được khả

năng vượt qua, chinh phúc được đích đến cuối cùng.

Dù thế nào thì cả 2 cốt truyện xây dựng nhân vật này đều có một điểm chung nằm ở

việc, từ số 0 chính phục thành công đích cuối cùng bằng chính năng lực và sức lực của

mình. Điều này cũng tương tự như việc người Nhật mất hết mọi thứ sau động đất và

sóng thần, sau đó vẫn vùng lên và hiên ngang giành lại mọi thứ mà không suy sụp,

không dùng bất cứ mánh lới gì, đi lên lại từ 2 bàn tay trắng. Đây chính là sự mạnh mẽ,

và chính trực của 1 samurai.

b) Nhân từ:

Trong manga, có 2 biểu hiện đáng chú ý nhất của đức tình này:

Thứ nhất, sự nhân từ đến từ hình ảnh của những nhân vật chính. Luôn có hình ảnh

của cái chìa tay ra từ phía nhân vật chính đối với kẻ thủ, biểu tượng như một sự tha

thứ, bàn tay đưa ra để kéo nhân vật phản diện trở lại ánh sáng. Nó không chỉ nâng cao

tính cách và phẩm chất của nhân vật chính mà đồng thời còn giúp tác giả truyền tải bài

học về cách đối nhân xử thế trong cuộc sống, biết tha thứ.

Điều thứ hai nằm trong ý nghĩa sâu sắc đằng sau hành động “nhân từ”. Các câu

chuyện không bao giờ xây dựng ra những nhân vật hoàn toàn xấu xa. Họ đều xuất phát

điểm là những con người tốt đẹp, chỉ vì hoàn cảnh xô đẩy và bị va phải với những thứ

sai lầm mới khiến họ bị biến đổi bản chất, và hình thành nên những tư tưởng sai lầm.

Đằng sau họ luôn là những câu chuyện mà độc giả đáng dành thời gian để suy ngẫm

“Liệu bản thân mình trong một hoàn cảnh như vậy thì mình có giữ được bản thân trong

sạch?”; và qua đó, đồng cảm với chính những nhân vật xấu xa, bởi cần biết rằng trong

họ là những con người đáng thương đang cần cứu rỗi. Đối với truyện tranh Nhật Bản,

con người luôn được miêu tả hiện thực như bản chất vốn có của nó trong cuộc sống:

luôn có 2 mặt sáng và tối; cần phải biết vị tha và thông cảm. Bởi có là anh hùng thì

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

cũng sẽ có lúc hèn nhát, cái cao thượng nhưng bị va chạm với sự thù hận sẽ gắn liền

với dã tâm, cái ác cũng có thể hoàn lương nếu ta cho họ một cơ hội,...

c) Kiểm soát mình:

Chúng ta sẽ thấy điều này qua nội tâm của nhân vật được lột tả rất rõ mỗi khi các

nhân vật phải đối mặt với những cám dỗ của chính bản thân: tham lang, lười biếng, sắc

dụng, phàm ăn,...

d) Chân thực:

Các tác giả manga cũng không né tránh phơi bày tình trạng sinh tồn thảm hại của

con người đương đại, những cạm bẫy mà họ rơi vào cùng nguy cơ máy móc hóa và áp

lực cộng đồng lên mỗi cá nhân. Manga, khi ấy, không còn là sản phẩm của ngành công

nghiệp văn hóa tư bản chủ nghĩa, mà còn phản biện lại chính ngành công nghiệp ấy.

Như bộ truyện tranh kinh điển Zeni Geba (Tiền bạc, Điên cuồng) năm 1970 của

Akiyama, kể về nhà tư bản độc tài Futaro, trải qua thời thơ ấu khốn khổ, hắn ta quyết

tâm làm mọi thứ vì tiền. Futaro bị ám ảnh bởi quyền lực của đồng tiền tới mức phát

điên. Tác phẩm của Akiyama là tiếng nói phê phán không mấy khó hiểu chứng ám ảnh

vật chất tới mức phủ nhận giá trị nhân văn của một thế hệ trẻ đương thời. Nói cách

khác, đúng là manga được tạo ra để phục vụ cho những nhu cầu giải trí khá dễ dãi,

nhưng nó không phải là không có ý nghĩa với những người muốn kiếm tìm sự cứu

thoát khỏi đời sống tẻ nhạt hằng ngày. Thay vì chỉ đưa tới những lối thoát tưởng tượng

để trốn tránh tạm thời khỏi thế giới thực, manga còn là sự phản ánh đầy tinh thần phê

phán về chính trị, đạo đức và trạng huống sinh tồn.

e) Trung thành:

Điều này có lẽ sẽ thấy rõ nhất ở các manga cổ trang nói về lịch sử của Nhật Bản

thời phong kiến. Nhân vật chính sẽ là những tướng lĩnh tài giỏi và hết sức trung thành

với lãnh chúa của mình.

Trung thành ở trong manga không chỉ dừng lại đối với những người sếp, người chủ

của mình mà con là giữa bạn bè với nhau (và nó cũng thể hiện đại loại như sự đoàn

kết, cộng đồng lúc đầu vậy).

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

f) Danh dự:

Điều này sẽ thể hiện rất rõ ở những manga có tính hành động và phiêu lưu. Có một

mô típ quen thuộc của những thể loại truyện này là nhân vật chính trên hành trình của

mình sẽ gặp phải một nhân vật đặc biệt, khó khăn và đang có vấn đề gì đó. Sau đó

nhân vật chính sẽ hứa một điều gì đó và dù sau đó có gặp khó khăn đến thế nào, cũng

vẫn sẽ thực hiện xong lời hứa đó, vì danh dự của chính bản thân mình.

3. Tôn giáo

- Thông qua khung cảnh và chủ đề tâm linh:

Những tôn giáo chính của Nhật Bản bao gồm “Thần đạo” (Shinto) và Phật giáo. Họ

cho rằng Thần đạo thì chăm lo cho cuộc sống ở kiếp này còn Phật giáo thì sẽ theo họ

đến với kiếp sau. Có thể nói, tôn giáo là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của

người Nhật. Tuy nhiên, cũng giống như cách người Việt đối với Phật giáo, người Nhật

không thực sự theo một tôn giáo nào cả, mặc cho việc họ vẫn tuân theo những lễ nghi,

quy tắc của Thần Đạo và vẫn đi thăm những ngôi chùa của Phật Giáo

a) Thần đạo:

Theo nghĩa đen nó là con đường của thần thánh, nó không có một nguyên tắc rõ

ràng cũng như danh tính xác định của các vị thần. Nó chỉ đơn giản là hiện diện trong

tâm trí người Nhật từ thuở sơ khai rằng có thần linh nào đó ẩn náu trong vạn vật, cả

sinh vật sống lẫn các vật vô tri vô giác, thậm chí cả trong những hòn đó, gió, tiếng

vọng, họ gọi chúng là kami, nhưng khác với thần của phương Tây hay tôn giáo khác ở

chỗ, kami thì không có thân thể.

Đền thờ: Đây có lẽ là yếu tố được hiện lên rất nhiều trong các chương truyện của

Nhật Bản, ngôi đền cổ kính làm bằng gỗ, với những thầy vu sư thương thực hiện nghĩ

lễ thanh tẩy với bộ quần áo đặc biệt và một cây gậy dài có buộc dải giấy. Chính xác, đó

là các ngôi đền được người dân lập ra để bày tỏ lòng biết ơn với các kami, cầu mong

sự phù hộ của họ

6 Tham khảo sách “Đối thoại với các nền văn hóa - Nhật Bản”, NXB Trẻ, Biên dịch: Trịnh Huy Hóa

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

g) Phật giáo:

Phật giáo du nhập vào Nhật từ năm 552 và mang đến những triết lý về cuộc sống

(tính luân hồi, kiếp sau, sự vị tha...) cho người dân ở đây, bù đắp lại những điểm còn

thiếu của Thần đạo. Triết lý của phật giáo còn ảnh hưởng tới quan điểm, phong cách

ẩm thực của người Nhật (ăn uống thanh đạm, hòa hợp với thiên nhiên... – điều này có

thể thấy rõ qua 1 vài món ăn của Nhật Bản, như Sushi, Tofu,…). Nhưng chắc chắn nó

không thể thay thế được thần đạo.

Hình ảnh của 2 nền tôn giáo này thể hiện “thực tế” trên manga chủ yếu qua hình ảnh

và kiến trúc của những ngôi đền và chùa được xây dựng hoàn toàn bằng gỗ, bậc thang

và cánh cổng dẫn lên chùa đặc trưng của nhật bản; bên cạnh những lễ như cầu siêu,

cầu may, cầu bình an,...; hình ảnh của đức Phật... Bên cạnh đó, quan niệm về tôn giáo

còn được thể hiện rất nhiều qua những hình ảnh mang đậm giá trị siêu thực, tâm linh.

Bạn đã bao giờ nghe đến yokai – những quái vật, sinh vật siêu linh, huyền thoại

(tengu, kappa,...)? Hay nghe đến sự tích xuyên không gian - thời gian, luân hồi,…?

Nghe đến những câu chuyện ma? (ma nhà xí, ma không đầu,...)… Không chỉ manga

mà còn nhiều thể loại nghệ thuật khác (anime, phim truyện,...) ở Nhật cũng khai thác

đặc điểm này. Tất cả đều bắt nguồn từ chính 2 tôn giáo này. Và những hình ảnh này

đã không ít lần được sử dụng làm ý tưởng cho các nhân vật trong các chương

truyện. Lấy ví dụ như câu chuyện về “cáo chín đuổi” được lồng ghép vào tác phẩm

nổi tiếng của tác giả Kishimoto Masashi, “Naruto”, như đại diện cho một mối tai họa.

Hay hình ảnh Phật tổ được lồng ghép vào tác phẩm “One Piece”, Oda eiichiro, như

một hình tượng biểu trưng cho công lý tối cao.

4. Hướng nội - kín kẽ

Điều này được thể hiện rất rõ qua ngôn ngữ cử chỉ của người Nhật. Theo nhận xét

của cuốn sách “Đối thoại các nền văn hóa - Nhật Bản”, họ là những con người “vô

cùng tinh ý và sử dụng rất nhiều các ngôn ngữ cử chỉ tinh tế. Họ gọi chúng là haragei

7 Tham khảo sách “Đối thoại với các nền văn hóa - Nhật Bản”, NXB Trẻ, Biên dịch: Trịnh Huy Hóa

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

hay “cảm giác trong lòng”, lắng nghe những tiếng nói của tiềm thức được thể hiện

bằng những dấu hiệu thoáng qua: một sự co giật nhẹ trên cơ mặt, một cái đưa mắt hay

một cử chỉ mơ hồ”. Điều này còn được thể hiện qua lễ nghi thường ngày trong cuộc

sống, từ cách họ cúi chào, đổ gập người, số lần cúi người, các khoanh tay đưa cầm, tất

cả nhằm để chỉ sự tôn trọng với một người khác, có thể do địa vị cao hơn, hoặc mình

thực sự kính trọng (dù không hay nói ra).

Sự tinh tế này tạo nên sự khác biệt của manga so với những nền truyện tranh

khác, ở chỗ manga luôn vượt trội về khả năng phân tích nội tâm nhân vật trong

từng tình huống, từng trạng thái cảm xúc khác nhau. Đó là nhờ cốt truyện được

đầu tư suy nghĩ bởi chính những tác giả, người chịu ảnh hưởng bởi “tính hướng nội”

của một nền văn hóa - suy nghĩ nhiều, tư duy nhiều trong tâm thức; đây là yếu tố quan

trọng để các mangaka hình dung dễ và rõ ràng hơn về cách chuyển biến trong tâm lý

của các nhân vật của mình, khiến chúng thật hơn, sinh động hơn và gần gũi hơn. Ngoài

ra, không chỉ nằm ở nội dung, điều này còn thể hiện qua cách tác giả thay đổi, phác ra

từng đường nét trên khuôn mặt của các nhân vật; vì họ hiểu rõ rằng từng sự thay đổi

dù là nhỏ nhất trong nét vẽ, trong cách thể hiện gương mặt, cử chỉ của tay chân, hay

dáng người, sẽ tạo ra những sắc thái khác nhau cho nhân vật, thậm chí còn làm nổi bật

lên tính cách, hình tượng của nhân vật của mình. Tức giận thì mắt sẽ xếch lên 2 bên,

mặt nhăn lại, gân nổi lên; cười thì hai mắt hơi nhẹo lại, miệng há rộng,...

* Điều đặc biệt là chính tính cách này lại tại ra một đặc điểm rất riêng khác của người

nhật “Vẻ bề ngoài vô kỷ luật”. Trong hình dung của chúng ta, người Nhật hiện lên là

một dân tộc hết sức kỉ luật, chỉnh chu; nhưng sự thật không phải vậy. Vẻ ngoài đó

được hình thành, vẽ ra bởi “tính hướng nội” đã nói ở phần trên, đây là yêu cầu cơ bản

trong công việc của họ thôi; thực chất, họ vẫn có nhiều khi cư xử một cách hoang dại

và cẩu thả. Họ say mèm nơi công cộng, ngủ gục trên đường, quán nhậu; họ vui chơi

thả ga tại các lễ hội; họ công khai thích thú với các kiểu sách báo, trò đùa tục tĩu.

Không cần phải quá để ý nhưng các bạn cũng sẽ thấy hình ảnh đó hiện lên trong các

trang truyện manga, những hình ảnh nhân vật “dại gái”, những trò đùa đen tối được

chèn vào, có lúc tệ nhị có lúc thì lỗ ra rõ rành rành.

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Tuy nhiên, đối với người Nhật, điều này không xấu bởi họ tin vào một triết lý xâu xa

trong cuộc sống: trong cuộc sống, làm việc đã phải đè nén đủ rồi thì lúc hưởng thụ,

giải trí thì sao phải đè nén nữa; điều đó chỉ làm dục vọng nó tăng cao hơn thôi. Hãy

chấp nhận và thoải mái để cho những thú vui này xả ra hết ở đúng chỗ; để ta có thể thư

giãn, thoát khỏi đè nén của cuộc đời; và tránh xa những chuyện “sai lầm” do bị đè nén

tạo ra.

5. Hướng tới tương lai - hiếu kỳ:

Nếu bạn biết tới Doraemon thì đặc điểm này cũng không còn quá xa lạ với các bạn

nữa. Nhắc đến Nhật Bản hiện nay, là chúng ta sẽ nhắc tới một quốc gia với vô vàn

những công nghệ hiện đại phục vụ trong cuộc sống (robot, trí thông minh nhân tạo, đồ

gia dụng, xe cộ,...) biểu tượng cho một quốc gia đi đầu trong việc phát triển những

công nghệ mới, luôn tìm tòi, hiếu kỳ để không ngừng phát triển. Điều này được hình

thành từ việc họ phải thường xuyên đương đầu với những thảm họa và thiên nhiên

thảm khốc; và vô thức họ học được cách nhìn lên phía trước suy nghĩ tích cực, và cùng

lúc rèn luyện được tính cách hiếu kỳ - thúc đẩy họ đi tìm kiếm những công nghệ mới,

những công cụ mới để giúp cho cuộc sống của mình tốt đẹp hơn, ổn định hơn.

Hiện đang rất nhiều các tác phẩm manga viết về thế giới tương lai, nơi mà có những

dụng cụ, máy móc mà chúng ta mới chỉ tưởng tượng (hay thậm chí còn chưa nghĩ ra),

chính xác phản ảnh tư duy của người Nhật về cách họ luôn nhìn về phía trước về phía

một tương lai đầy tươi sáng, với vô vàn những tiện ích và phát minh mới phục vụ cuộc

sống con người,...

6. Tôn trọng thứ bậc:

Ý thức tôn trọng thứ bậc có lẽ đã có từ lâu trong đời sống người Nhật. Thái độ nhún

mình trước những người có địa vị, quyền chức cũng có ở một số nước khác thời cận

đại nhưng đặc biệt ở Nhật cho đến nay vẫn còn đậm nét. Tập quán này được nhấn

mạnh trong hơn 250 năm dưới thời tokugawa. Ngày nay ý thức tôn trọng thứ bậc vẫn

được thể hiện trong đời sống hàng ngày. Ví dụ trong phòng họp, người có chức vụ thấp

nhất sẽ ngồi gần cửa ra vào thì người có chức vụ càng cao sẽ ngồi càng gần phía

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

trong... Sắc thái tôn ti trật tự trong xã hội Nhật Bản thể hiện rõ trong ngôn ngữ và đây

cũng là cái được thể hiện trong các đoạn hội thoại giữa các nhân vật trong manga, đều

theo đúng chuẩn xưng hô, chào hỏi với từng đối tượng xã hội cụ thể. Đối với người

lớn tuổi hay có địa vị cao hơn thì phải dùng kính ngữ (sonkeigo), với những người

trong gia đình thì dùng khiêm nhường ngữ (keijogo).

Kể cả đối với những tác phẩm dịch thuật sang các ngôn ngữ khác cũng đều phải chú

ý, và được kiểm soát thật kỹ đến những chi tiết này để không làm mất đi sai lạch ý

nghĩa, cũng như văn hóa tôn trọng thứ bậc của người Nhật.

7. Óc thẩm mỹ và tính tỉ mỉ

Óc thẩm mỹ của người Nhật không chỉ biểu hiện qua các hiện tượng bên ngoài như

việc bài trí nhà cửa mà còn thể hiện qua lối suy nghĩ và cung cách làm việc của họ

hàng ngày, hay nói rộng ra là nhân sinh qua của họ. Sẽ không có gì là nếu một người

Nhật đan quạt tre rồi ngắm đi ngắm lại xem cái quạt của mình làm đã cân đối chưa, có

cần phải trau chuốt gì không, dù khi làm như vậy anh ta sẽ mất nhiều thời gian hơn,

đồng nghĩa với việc lợi nhuận thu về được ít hơn; song đối với người dân Nhật Bản,

ngoài mục đích lợi nhuận thì họ còn muốn đạt được một mục tiêu khác không kém

phần quan trọng - đó là cảm giác thoải mái khi hoàn thành mỹ mãn một công việc dù

là rất nhỏ. Họ luôn tìm kiếm cái đẹp trong công việc của mình, người Nhật nổi tiếng là

người làm việc cần mẫn, xem công việc của công ty như là công việc của mình, luôn

tận tâm hết sức, nhiều khi họ làm việc không chỉ vì lợi ích kinh tế cá nhân mà còn là

hoạt động thẩm mỹ. Danh tiếng về chất lượng của các sản phẩm, dịch vụ của Nhật bắt

nguồn phần lớn từ tính cách này

Chính điều này góp một phần không nhỏ vào thành công của manga hiện đại,

những khung hình sống động và chân thật. Dù cho công nghệ đã hỗ trợ rất nhiều

trong công cuộc sáng tác nhưng phần lớn các khung hình trong truyện đều được các

tác giả vẽ một cách thủ công bằng tay một cách chi tiết từ cúc áo, đến khung cảnh

đằng sau, các những nhân vật phụ siêu nhỏ ở đằng xa,... trước khi đưa vào máy để đồ

lại nét vẽ cho dễ dàng. Thời gian trung bình để tác giả sáng tác hoàn chỉnh 1 chương

8 Tham khảo bài viết trên website của Công ty hỗ trợ du học Du học UE, đăng tải: 11/06/2015, tác giả Diễm

Thu. Link: https://duhocue.edu.vn/tim-hieu-ve-con-nguoi-van-hoa-phong-tuc-nhat-ban

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

truyện (chỉ tầm 10-15 trang) cần tới tận một tuần làm việc từ sáng cho đến tới muộn.

Dù vất vả như vậy nhưng đổi lại chính điều này tạo cho độc giả cảm giác được sự chân

thành và tâm hồn của người sáng tác. Đây là điều mà hiếm 1 loại hình nghệ thuật thị

giác nào có thể so sánh được

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

III. Thực tiễn làm ngoại giao văn hóa thông qua

Manga:

1. Các công cụ văn hóa đại chúng được sử dụng:

Manga vừa là một nét văn hóa vừa phương diện nghệ thuật, lẫn một phương tiện

truyền thông cho những sản phẩm văn hóa đi kèm. Lồng vào những cuốn manga còn là

văn hóa truyền thống Nhật Bản, những món ăn đặc trưng, những lễ hội văn hóa đặc

sắc…. Người đọc biết được luật bóng chày – một môn thể thao yêu thích của người

Nhật, biết được về cách mặc bộ đồ Kimono, biết lịch sử và cách mà các võ sĩ kiếm đạo

luyện tập, biết được tinh thần bất diệt của một Samurai,... Ngoài ra còn biết đến sức

hấp dẫn của các món ăn Nhật, cách chế biến các món ăn, tinh thần truyền thống của

người dân đất nước phù tang…Manga đã thực sự trở thành một phần quan trọng trong

lịch sử đất nước Phù Tang và. Đọc Manga, chúng ta có thể hiểu về quá khứ, biết về

hiện tại và dự báo được tương lai phát triển của đất nước Nhật Bản. Nói 1 cách khác,

manga là 1 mắt xích quan trọng, và tạo ra 1 mối liên kết với toàn bộ các nét văn hóa

đương đại của Nhật Bản (Qua manga chúng ta biết đến các nét văn hóa Nhật Bản và

khi nói đến các nét văn hóa Nhật Bản, chúng ta sẽ lặp tức liên hệ đến các manga liên

quan).

a) Ẩm thực

Như đã trình bày ở các phần trước, Manga sở hữu một lượng nội dung cũng như chủ

đề đáng kinh ngạc; và tất nhiên, không có gì lạ khi có hẳn một nhánh Manga nói về ẩm

thực của Nhật bản. Đặc biệt khi dòng chảy của Food Manga (truyện tranh xoay quanh

các món ăn) rõ ràng đã góp phần gìn giữ và quảng bá văn hóa Nhật đến các tín đồ ẩm

thực khắp nơi trên thế giới.

Food Manga đầu tiên xuất hiện vào thập niên 80, khi nước Nhật đang trên đà phát

triển kinh tế mạnh mẽ. Một trong số các tác phẩm hàng đầu thời đó là Oishinbo, sức

sống của nó kéo dài đến 20 năm và trở thành chất liệu chính để gây dựng loạt phim

9 Tham khảo Used Book Store VN. Đăng tải: 3/9/2016. Link: https://usedbookstorevn.com/food-manga-truyen-

tranh-am-thuc-nhat/

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

hoạt hình thành công sau đó. Các ấn phẩm food manga đáng chú ý như: Food Wars

(Cuộc chiến ẩm thực), Cooking Master Boy (Bậc thầy nấu nướng), Antique Bakery

(Tiệm bánh cổ), Cooking Papa (Ông bố đầu bếp)….được yêu thích không chỉ riêng ở

Nhật mà còn ở nhiều nước trong và ngoài khu vực.

Sức hút của Food Manga đến

từ chính nội dung khi mà nó luôn

sở hữu một kịch bản thu hút để

kể câu chuyện của mình. Thông

thường, có thể đó là một cuộc

đua tài về tài nghệ ẩm thực –

nhằm mục đích không chỉ giới

thiệu liên tiếp rất nhiều món ăn từ

độc đáo khác nhau mà còn đủ

kịch tính để khiến độc giả không

thể nào rời mắt. Hay đôi khi là một cốt

truyện đậm chất hư cấu. Chẳng hạn như

Nobunaga No Chef (Đầu bếp của

Nobunaga) kể về chàng đầu bếp trẻ ở

thời hiện đại tỉnh dậy thấy mình đã quay

lại quá khứ và mắc kẹt trong cuộc chiến

tranh ở thế kỷ thứ 15. Anh trở thành đầu

bếp cho lãnh chúa khét tiếng Oda

Nobunaga để rồi dùng tài năng nấu ăn

của mình truyền cảm hứng cho binh sĩ

nơi chiến trận. Thực tế, khi đọc truyện

tranh Nhật, dù đề tài khai thác đa dạng

nhưng xen kẽ vào đó ta thấy vô vàn chi

tiết về truyền thống, ngôn ngữ, lịch sử…

được lồng ghép khéo léo khiến nó luôn

thể hiện rất rõ cái hồn Nhật Bản.

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Người Nhật rất giỏi trong việc bảo tồn những giá trị thuộc về mình, Và đối với họ,

bất cứ một nét sinh hoạt nào dẫu bình thường đến đâu đều được nâng cấp thành thứ

nghệ thuật tinh túy. Cũng như vậy, Food Manga với những câu chuyện về ẩm thực

Nhật Bản sẽ luôn có một sức sống mãnh liệt – thứ tôn vinh và đem Nhật Bản đến gần

hơn với phần còn lại của thế giới.

Qua đây, Nhật Bản không chỉ mang ra thế giới những món ăn vốn đã phổ biến khắp

nơi như sushi, sashimi, ramen,... nữa mà còn mang đến những món ăn khác (dù ngon)

nhưng không nổi tiếng bằng như teriyaki, okonomiyaki, taiyaki,...

h) Trang phục và Lễ hội:

Đối với những trang phục truyền thống

như Kimono (quốc phục của người Nhật

Bản, mang đến rất nhiều niềm tự hào cho

người dân xứ sở hoa anh đào) hay Yukata,

(loại trang phục có kiểu dáng giống như

kimono nhưng đơn giản hơn, thường được

mặc sau khi tắm vào mùa hè) hay Houmogi

(trang phục của người phụ nữ sau khi đã kết hôn),... thì manga là một công cụ hữu hiệu

để quảng bá những bộ trang phục truyền thống như vậy đến cho bạn bè khắp nơi trên

thế giới. Thông qua những bộ manga, chúng ta sẽ được cung cấp 1 cái nhìn khách

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

quan và dễ dàng hình dung được 1 cách tương đối về hình dáng của những bộ kimono

(cho cả nam và nữ)

Đi kèm với các tác phẩm manga, hình ảnh của các trang phục truyền thống này hiện

ra rất nhiều, và chúng thường gắn liền với các lễ hội truyền thống của Nhật Bản như lễ

Tết, Lễ Tanabata (Lễ Thất tịch),... Thông qua đây, chúng ta cũng hiểu được đại khái về

cách mà 1 lễ hội ở Nhật diễn ra như thế nào? Các gian hàng bán đồ ăn? Các gian trò

chơi có thưởng? Cây nêu để cầu may? Pháo hoa? Trang phục mặc cho những ngày Lễ?

Và còn vô vàn những điều khác nữa về lễ hội của Nhật Bản mà chúng ta có thể tìm

hiểu thông qua những trang vẽ.

i) Thể thao:

Nói rằng, môn thể thao nào có ở Nhật Bản, môn thể thao đó sẽ có cuốn manga của

riêng mình có lẽ không hề sai. Sport manga là một loại hình cực kỳ phát triển tại Nhật

Bản, số lượng phải lên đến hơn 5000 đầu chuyện lớn nhỏ. Từ những môn thể thao đặc

trưng của Nhật Bản như Bóng chày (Daiya no Ace, Captain, Touch,...) , Sumo

(Hinomaru Zumou,...), Bóng đá (Captain Tsubasa, Itto,...), Kendo (Kiếm sĩ

Musashi,...) đến những môn thể thao không quá nổi tiếng tại Nhật như bóng nước

(Hantsu X Torasshu), Tennis (Prince of Tennis), Golf,... Điều này tạo ra 2 cái lợi cực

lớn cho bức tranh toàn cảnh về Nhật Bản:

- Thứ nhất, cho toàn thế giới Nhật Bản là một đất nước năng động và hoàn toàn

mở cửa, sẵn sàng đón nhận bất cứ môn thể thao nào đó trên thế giới; và quan

trọng nhất là có thể làm chủ và trở nên xuất sắc với nó.

- Thứ hai, với những môn thể thao truyền thống của Nhật là Sumo, Kendo (Kiếm

đạo), Karate,... thu hút được ngày càng nhiều số lượng người đam mê và theo

đuổi trên khắp thế giới, thông qua cảm hứng được truyền đi từ những cuốn

truyện tranh nhỏ bé.

j) Điện ảnh:

Truyện tranh (manga) và phim hoạt hình (anime) là một ngành công nghiệp mang

về cho nước Nhật nhiều tỷ dollar hằng năm và là một phần quan trọng trong nền văn

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

hóa Nhật Bản đương đại. Manga/anime đã mang hình ảnh của nước Nhật đi khắp thế

giới qua Songoku, Doraemon, Pokemon hay gần đây hơn là Luffy và Naruto. Mỗi tuần

ở Nhật có hàng tá tạp chí truyện tranh được xuất bản trong đó nổi bật là Shounen Jump

hay Magazine Special còn có nhiều trong số chúng được chuyển thể thành anime (cả

series, hoặc phim dài tập / đặc biệt) và phát trên khắp các kênh sóng với rating còn cao

hơn các bộ phim truyền hình thông thường. Có thể nói rằng, nếu Hàn quốc có K-

Drama, thì Nhật Bản có Anime (chuyển thể từ Manga) làm đối trọng nặng ký, không

thể phân tài cao thấp (rating, độ phủ sóng trong và ngoài nước, nội dung đa dạng, mức

độ phổ biến và độ ưa chuộng,…)

Không chỉ vậy, cho đến nay đã có 1 vài bộ manga được mượn nội dung hoặc thậm

chí là sử dụng luôn nội dung gốc để chuyển thể thành phim người đóng thật được dàn

dựng bởi các hãng phim nổi tiếng, trước chủ yếu tại Nhật Bản và giờ thì ngay cả

Hollywood cũng đã bắt đầu tiến hành những dự án tương tự mà có thể kể đến gần đây

như Ghost in the Cells, Alita,...

k) Âm nhạc:

Nhờ vào việc sản sinh ra điện ảnh từ manga, yếu tố âm nhạc cũng dần dần nổi lên

như 1 phần quan trọng trong việc hộ trỡ các bộ truyện tranh đem về cho Nhật Bản rất

nhiều tiếng tăm trên trường quốc tế. Anime chuyển thể từ manga của Nhật Bản, bên

cạnh phần hình ảnh, mầu sắc được chăm chút tỉ mỉ thì phần âm thanh cũng được đề

cao; điều này xuất phát từ việc chúng ta đang trong một môi trường toàn cầu hóa và

hội nhập quốc tế nên sự cạnh tranh tăng cao, manga giờ không chỉ phải đối diện với

truyện tranh comics từ các nước phương Tây nữa mà còn các thể loại truyện tranh nảy

sinh từ manga từ các nước láng giềng như Manhhua của Trung Quốc, hay Manhwa của

Hàn quốc,… Do đó, hướng đến mục đích tăng sức cạnh tranh cho những sản phẩm

manga, các nhà sản xuất tiến đền việc phát triển những tiêu chuẩn về âm thanh và bài

hát cho 1 bộ manga /anime với mục tiêu quan trọng nhất là tạo ra thêm 1 nét đặc biệt,

đặc trưng riêng biệt mà hễ cứ nghe thấy giai điệu, lời bài hát thôi (dù cho có không

hiểu hay nhớ được tên bài hát đi nữa) thì sẽ nghĩ ngay tới các tác phẩm này. Và bước

đi này có thể gọi là một trong những bước đột phát giúp giữ vững vị thế dẫn đầu của

manga hiện nay trong các thể loại tranh truyện trên khắp thế giới.

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Có thể lấy ra ví dụ về một số bài hát nổi bật được biết đến và thậm chí là ưa chuộng

trên thế giới hiện nay được lấy ra hay lấy cảm hứng từ các bộ manga/anime nổi tiếng:

- “Tháng tư là lời nói dối của em” – Bài hát nổi tiếng những năm gần đây của ca

sĩ Hà Anh Tuấn, được nhạc sĩ Phạm Toàn Thắng, tác giả sáng tác bài hát, lấy

cảm hứng từ manga, light novel và phim anime chuyển thể cùng tên “Your lie

in April”của Nhật Bản

- Hay khi nghe đến giai điệu của bài hát Doraemon no Uta, “…Tottemo daisuki

Doraemon…” (lời Nhật) hay “…Mèo máy thông minh đáng yêu ghê,

Doraemon…” (lời Việt) là ta sẽ nghĩ đến ngay tác phẩm nổi tiếng Chú mèo máy

đến từ tương lai Doraemon.

l) Các nhân tố đặc biệt:

Các nhân tố đặc biệt ở đây ám chỉ đến những nhân vật vốn đã gắn liền với hình ảnh

Nhật Bản suốt bao lâu này: samurai hay ninja. Dù cho không khắc họa chính xác

100% đặc điểm của những nhân vật này nhưng có thể chắc chắn rằng, manga đã mang

đến cho độc giả 1 cái khái niệm cũng như mô tả khái quát nhất về những nhân vật mà

có lẽ cho đến hiện nay và tương lai sau này sẽ không còn tồn tại nữa. Chính những

cuốn manga như Naruto, Ninja Loạn thị, hay Ryonin Kenshin (Kiếm sĩ Kenshin)

Minamoto Yoshitsune (Thiếu niên vương) đã giúp không chỉ một mà vô vàng con

người trên khắp các nơi níu kéo lại đặc điểm và hình ảnh của những nhân vật hết sức

đặc biệt trên (Về thời gian họ sống, về tính cách của họ, về những truyền thuyết và tài

năng của họ,...)

m) Các yếu tố khác:

Một trong những điểm đặc sắc của manga/anime là khối lượng kiến thức đa dạng và

phong phú. Phần nội dung của manga/anime được đánh giá còn quan trọng hơn cả

phần hình ảnh nên các họa sĩ phải đọc rất nhiều tư liệu để có thể xây dựng những cốt

truyện hợp lý và hấp dẫn. Mỗi bộ manga thường gắn với một chủ đề hoặc một nghề

nghiệp cụ thể nên bạn đọc có thể thu thập được nhiều kiến thức chuyên môn từ

manga/anime mộ cách dễ hiểu và sinh động hơn nhiều cách nghe giảng thụ động ở

trường học.

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Ví dụ các truyện tranh trinh thám như Conan hay Kindaichi cung cấp rất nhiều kiến

thức về khoa học và hình sự. Các bộ truyện của Adachi Mitsuru miêu tả rất chi tiết các

kiến thức về thể thao như bóng chày, boxing hay bơi lội. “Bác sĩ quái dị” thì cung cấp

nhiều thông tin y học bổ ích. Truyện tranh không thể thay thế sách giáo khoa nhưng nó

giúp cho những kiến thức chuyên môn gần gũi hơn và giúp người đọc có hứng thú hơn

với việc tìm hiểu kiến thức.

Người Nhật cũng dùng manga để giúp thế hệ trẻ có thêm tình yêu với lịch sử và văn

hóa Nhật Bản. “Rurouni Kenshin”, “Kaze Hikaru”, … giúp cho thanh niên Nhật Bản

quan tâm hơn đến những sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước qua những câu

chuyện dã sử sinh động và hấp dẫn.

Những người anh hùng được 2D hóa như Okita Souji, Date Masamune hay Sanada

Yukimura cũng trở nên gần gũi và thú vị hơn. Bên cạnh đó manga/anime cũng giới

thiệu những nét đẹp văn hóa đặc trưng của Nhật như ẩm thực (“Vua bếp Soma”), ninja

(“Ninja Hattori”), võ thuật (“Teppi”, “Cậu bé giỏi võ”),… Tình yêu đất nước được xây

dựng ngay từ tình yêu đối với văn hóa lịch sử của dân tộc. Với nền văn hóa đặc sắc và

lịch sử lâu đời, người Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi cách người Nhật nuôi dưỡng

tình yêu văn hóa, lịch sử dân tộc của giới trẻ từ những trang truyện tranh (“Thần đồng

Đất Việt” là một ví dụ tiêu biểu và tích cực).

Những thông điệp sâu sắc thông qua những câu chuyện thú vị

Có rất nhiều bộ truyện tranh và phim hoạt hình mang đến những thông điệp sâu sắc

qua những cách thể hiện tự nhiên gần gũi mà không hề giáo điều hay cứng nhắc như

những bài giảng đạo đức thông thường. Trong Doraemon, nhân vật chính Nobita là

một cậu nhóc có tất cả các khuyết điểm của một đứa trẻ bình thường, thông qua những

câu chuyện thú vị xung quanh việc Nobita vòi vĩnh bảo bối của Doraemon để giúp

mình gian lận thi cử hay chơi nổi với bạn bè , tác giả khiến các độc giả nhỏ tuổi tự biết

phê phán những thói xấu của Nobita, bài học đạo đức cho trẻ nhỏ được trình bày một

cách hài hước thú vị và dễ thấm.

Và còn rất nhiều thông điệp cảm động khác xuất hiện rất nhẹ nhàng và cảm động

trong manga/anime. Đó là bài học y đức của bác sĩ Black Jack, là bài học về tư cách

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

một võ sĩ và một con người ngay thẳng của Rurouni Kenshin, là bài học về tình anh

em sâu sắc của Katchan và Tatchan (Touch), là bài học về tình yêu thiên nhiên và môi

trường trong Mononoke-hime, là bài học về tình yêu và sự trưởng thành trong Only

Yesterday, … Những bài học ấy sẽ giúp giới trẻ hoàn thiện nhân cách và trở thành

những người có ích và biết hi sinh vì người khác.

Bệ phóng cho trí tưởng tượng và ước mơ

Nhiều cầu thủ Nhật nổi danh ở Châu Âu như Nakata Hidetoshi cho biết tình yêu

bóng đá của họ xuất phát từ bộ truyện tranh “Captain Tsubasa”. Nhiều bộ truyện tranh

hay phim hoạt hình khác cũng là cảm hứng cho các cậu bé, cô bé tuổi teen định hướng

tương lai của mình hoặc phát huy trí tưởng tượng của họ. Những nhân vật truyện tranh

sở hữu đam mê và nhiệt huyết và đạt được thành công bằng nỗ lực của bản thân chính

là hình tượng để giới trẻ tự tin lựa chọn con đường phía trước.

Bên cạnh đó truyện tranh và phim hoạt hình mang lại những hình ảnh mà cuộc sống

thực tế không mang lại cho bạn được, khiến cho trí tưởng tượng của người đọc bay

bổng, tăng thêm sức sáng tạo cả về tư duy hình tượng lẫn tư duy khoa học. Ví dụ

những bảo bối thần kỳ cho Doraemon chính là nguồn cảm hứng cho các nhà khoa học

của thế giới tương lai.

2. Các công cụ truyền thông đại chúng được sử dụng:

a) Truyền thông đại chúng nói chung:

Ở Nhật Bản, truyện tranh là một nét văn hóa, một nền công nghiệp, một niềm tự hào

dân tộc bởi người Nhật đã thiết lập được một hệ thống phân phối, quảng bá mạnh mẽ,

công chúng đọc rộng rãi và nền phê bình, giáo dục phát triển, khoa học. Nhật Bản có

rất nhiều tạp chí phê bình truyện tranh, các trường đại học, khoa nghiên cứu và đào tạo

sáng tác chuyên về truyện tranh. Người đọc manga trải dài trên nhiều lứa tuổi, với sự

phân loại theo độ tuổi và thể loại một cách rõ ràng. Ngoài ra, sự phổ biến của những

thư viện, thư quán, sản phẩm lưu niệm, lễ hội hóa trang (cosplay), các viện bảo tàng

cũng như nhiều hoạt động quảng bá của các đại sứ quán và tổ chức văn hóa được diễn

ra thường xuyên, có chiến lược ở tầm quốc gia nhằm vươn ra quốc tế. Người ta cũng

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

xây dựng cả một viện bảo tàng lớn ở Kyoto chỉ để triển lãm về văn hóa manga đặc sắc

của nước Nhật.

Ở Nhật bạn có thể bắt gặp phong cách vẽ 2D của manga/anime ở khắp nơi: từ

những tờ rơi giới thiệu đến những banner treo trên tàu điện hay video quảng cáo trên

truyền hình; manga cũng được đặt tại ghế chờ của các phòng khám hay tiệm cắt tóc.

Những mangaka (họa sĩ vẽ manga) cũng được người Nhật kính trọng và gọi là

sensei (tiên sinh) như nhà văn, thầy giáo hay bác sĩ. Manga được coi như là trái tim

của văn hóa đại chúng Nhật Bản bao gồm: manga, anime, phim chuyển thể, game,

cosplay,…

n) Tạp chí Weekly Shonen Jump

- Điển hình cho truyền thông qua phương

tiện in ấn:

Đây là một tạp chí hàng tuần chuyên về shōnen manga (manga dành cho thiếu niên)

tại Nhật do nhà xuất bản Shueisha phát hành theo dòng tạp chí Jump. Shounen Jump là

một tuyển tập manga xuất bản hằng tuần với số lượng bản in lớn nhất Nhật Bản (3

triệu bản mỗi tuần). Được ra đời từ năm 1968, Shounen Jump đã cắm một mốc son

quan trọng trong nền công nghiệp manga Nhật Bản. Đây chính là tạp chí lần đầu tiên

đã đưa manga bước ra thôn tính thị trường thế giới. Truyện tranh thể loại Shounen luôn

có chủ đề phù hợp với đối tượng độc giả như thể thao, trinh thám, chiến đấu như

Dragon Ball; Yu Yu Hakuso; Slam Duck; Yu Gi oh!. Nhân vật nhấn mạnh đến hành

động chứ không phải nội tâm và ngôn ngữ, cách vẽ luôn chú trọng đặc tả hành động,

bỏ qua khung nền nhằm thể hiện sự lướt nhanh của không - thời gian. Một trong những

đặc điểm lớn của shounen đó là các nhân vật chính thường ẩn chứa khả năng siêu năng

lực. Có thể gói gọn siêu năng lực của nhân vật trong shounen bằng công thức.

Các tựa manga của Weekly Shōnen Jump được dịch sang nhiều ngôn ngữ khác, một

số thậm chí còn có tuyển tập Weekly Shōnen Jump phiên bản riêng của nước đó.

Truyện tranh của Weekly Shōnen Jump cũng được xuất bản ở nhiều nước khác nhau,

nơi mà tạp chí không phát hành ấn phẩm riêng, ví dụ như Anh, Argentina, Mexico, Tây

Ban Nha, Australia, và Hàn Quốc. Ví dụ như: Shonen Jump (Bắc Mỹ), Banzai!(Đức),

10 Theo Wikipedia. Link: https://vi.wikipedia.org/wiki/Weekly_Sh%C5%8Dnen_Jump

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Remen Shaonian Top (Trung Quốc), EX-am (HongKong), C-Kids (Thái Lan),... Có thể

thấy rằng tạp chí này đã xuất hiện ở rất nhiều quốc gia và khu vực trên thế giới, chính

điều này đã góp phần tạo nên một mạng lưới manga trên toàn cầu.

o) Chiến dịch truyền thông “Cool Japan”:

Năm 2013, Thượng viện Nhật đã thông qua một quỹ tiền mặt có giá trị lên tới 500

triệu USD, chi tiêu trong 20 năm, nhằm thúc đẩy sự xâm nhập của văn hóa Nhật Bản

tại nước ngoài. Chiến dịch có tên Cool Japan (tạm dịch: Nhật Bản thú vị) là tổng hòa

của rất nhiều phương tiện văn hóa, như anime (phim hoạt hình Nhật Bản), manga

(truyện tranh Nhật Bản) tới phim truyện, thiết kế, thời trang, thực phẩm và du lịch.

Được giám sát bởi Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản (METI), chiến

dịch dự tính thu hút đầu tư tư nhân trong năm nay đạt con số 600 triệu USD.

Với Tokyo, đây mới chỉ là những động thái đầu tiên của chương trình đẩy mạnh

"quyền lực mềm" của nước Nhật. Tất nhiên chiến dịch này cùng với toàn bộ nội dung

sáng tạo của nó sẽ tập trung vào mục tiêu cuối cùng là "thúc đẩy bán hàng". Trong lĩnh

vực này, tấm gương của Hàn Quốc là một ví dụ sinh động. Trong năm 1998, Hàn Quốc

đầu tư 500 triệu USD vào một quỹ quảng bá văn hóa. Mười lăm năm sau, nghệ sĩ Hàn

thống trị các bảng xếp hạng âm nhạc khắp châu Á, trong mảng truyền hình và phim

truyện, phim Hàn Quốc dẫn đầu về số lượng phát hành cũng như doanh thu phòng vé,

cả thế giới biết rằng rapper nổi tiếng Psy là một người Hàn. Thậm chí, hàng hóa xuất

xứ Hàn Quốc với các sản phẩm như điện thoại và máy tính bảng Samsung, xe hơi

Hyundai đã trở thành những sự lựa chọn hàng đầu trên toàn thế giới, với chung một

hình ảnh hiện đại, trẻ trung và vui vẻ.

Dù vậy, đây vẫn được coi là chiến dịch quan trọng của Nhật Bản trong tương lai và

có lẽ sẽ trở thành trung tâm, điểm nhấn truyền thông của Olympic Tokyo 2020 sắp tới.

Chiến dịch này cũng sẽ bao gồm một loạt những hoạt đồng truyền thông nhỏ lẻ,

nhưng đểu có chèn vào đó hình ảnh của các nhân vật manga và hoạt hình gắn liền với

lĩnh vực đó. Có thể lấy ví dụ như:

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Các chương trình đối thoại trên sóng truyền hình, một diễn đàn để mọi người trao

đổi về văn hóa Nhật Bản, cũng lấy tên gọi Cool Japaning.

Ngoài ra còn có chương trình phát sóng những món ăn mới tại các cửa hàng Nhật

Bản tại Singapore, Malaysia.

Một loạt các sự kiện văn hóa, lễ hội được tổ chức với mác “Cool Japan” như “Lễ

hội văn hóa và tiêu dùng Nhật Bản 2018” dưới đây. Ngoài ra, phải kể đến Universal

Cool Japan: là sự kiện có thời gian diễn ra dài nhất được tổ chức tại Universal Studios

Japan. Với chủ đề các năm đều liên quan đến các nhân vật manga và anime. Đây có

thể coi là 1 tổ hợp vui chơi, giải trí bao gồm các concert, khu vui chơi, khu văn hóa,

triển lãm,… hướng tới mục tiêu không chỉ quảng bá hình ảnh các nhân vật hoạt hình

nổi tiếng đến với mọi người, công chúng trên toàn thế giới mà còn là không ngừng thu

hút các lượt du khách đến thăm Nhật Bản, đóng góp vào sự phát triển của ngành công

nghiệp du lịch của Nhật Bản và sâu xa hơn là ghim văn hóa Nhật Bản vào tâm trí du

khách (thông qua manga). Năm 2019 là năm thứ 5 của sự kiện Universal Cool Japan,

với 6 hoạt động giải trí tầm cỡ quốc tế như Lupin Đệ Tam, Thám Tử Conan, Godzilla,

Attack on Titan, Evangelion và Sailor Moon.

p) T

r u

y ề

thông mạng xã hội:

Đây có thể coi là phương tiện đắc lực nhất cho manga để lan truyền ra khắp nơi trên

thế giới với một tốc độ chóng mặt. Đơn giản, hiện nay với Internet, đi kèm với các ấn

phẩm truyền thống như Shonen Jump, là một loạt các website upload liên tục lên các

phiên bản kỹ thuật số của các thương hiệu manga nổi tiếng như Naruto, One piece,

Fairy Tails... Và điều quan trọng là hầu hết tại các quốc gia, chúng hoàn toàn miễn phí.

Ngay tại Việt Nam, số lượng website cũng phải lên tới con số hàng trăm,... Có thể lấy

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

ví dụ như: mangarock.com, mangapanda.com, comicvn.net, hamtruyen.com,

nettruyen.com, truyentranhhay.com,… Không chỉ dừng lại ở đó, nhiều cộng đồng,

fanpage, nhóm xã hội dần dần được cộng động người yêu manga/anime lập lên để chia

sẻ các câu chuyện, hình ảnh vui, ý kiến… qua đó cứ từng bước từng bước lan rộng ra

đối với bạn bè, anh chị em của họ. Và cứ thế, manga dễ dàng tiếp cận với một con số

người đọc khổng lồ trên khắp toàn thế giới.

3. Các công cụ khác để quảng bá hình ảnh manga:

a) Du học ngành Manga:

Hiện tại, đã có rất nhiều những trung tâm, trường học đã bắt đầu mở mã ngành thiết

kế đồ họa cho manga. Đào tạo chuyên sâu các tác giả truyện tranh trong tương lai. Và

như một thực tế mà số lượng người hâm mộ đông đảo trên toàn thế giới, không có gì lạ

khi những trường đại học sẵn sàng cấp học bổng du học cho những sinh viên nước

ngoài đến để học từng kiến thức nhỏ nhất để sáng tạo nên một tác phẩm truyện tranh

hoàn chỉnh.

Tại đây, bạn sẽ được học tỉ mỉ từng thứ một từ cách sử dụng các loại bút, các

nguyên liệu, dụng cụ cho vẽ tranh,... đến cách lên khung ý tưởng, thiết kế cốt truyện

cho tác phẩm của chính bạn. Và tùy vào sở trường cũng như định hướng và trình độ

của mỗi người mà bạn có thể chọn học nghề, hoặc cao đẳng / đại học trong lĩnh vực

manga – anime, theo chuyên sâu vào 1 loại hình manga cụ thể.

Sau đây là một loạt danh sách các trường học:

- Tokyo Designer Gakuin

- Kokusho Japanese Language School

- JAM – trường chuyên môn anime và manga Nhật Bản

- Đại học nghệ thuật tạo hình Nagoya

- Đại học nghệ thuật Tokyo

- Học viện thiết kế Yokohama

- Cao đẳng thiết kế tạo hình Aichi

- Lớp học vẽ tại trường Tokyo Designer Gakuin

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Đây có thể coi là một chiến lược có tầm nhìn từ phía chính phủ của Nhật Bản khi

biết tận dụng 2 điều: Sự mong muốn của sinh viên, công chúng chúng nước ngoài đối

với du học Nhật Bản; và Sự thích thú đối với manga của 1 công đồng công chúng rộng

lớn. Chiến lược này không chỉ giúp củng cố niềm yêu thích của công chúng với manga

mà còn xây dựng lên 1 hình ảnh mới về manga (chuyên nghiệp hơn, hiện đại hơn và

cao quý hơn – đào tạo như mọi ngành nghề khác), giúp mở rộng đối tượng công chúng

mục tiêu (cả những đối tượng trung niên, lớn tuổi,… – vốn có những định kiến về

manga như vô giá trị, thứ giá trị linh tinh,…)

q) Sự kiện giao lưu văn hóa:

Đến nay, bên cạnh việc quảng bá cho những bộ trang phục và sự kiện truyền thống,

Manga còn tạo ra một nét văn hóa ăn mặc và sự kiện riêng cho chính bản thân nó trong

cộng đồng giới trẻ, những người hâm mộ các tác phẩm Manga.

Cosplay - nhân vật truyện tranh bước ra khỏi trang sách và các sự kiện thường niên

tụ họp của những người yêu thích Manga trên toàn thế giới. Đến nay đây có thể được

coi là một nét văn hóa đặc trưng của Nhật Bản; Viết tắt của “costume play”, cosplay

chỉ việc người hâm mộ các nhân vật trong manga, anime, games và phim giả tưởng…

ăn mặc hoặc có điệu bộ giống nhân vật mà mình yêu thích. Đến Nhật Bản, bạn sẽ dễ

dàng nhìn thấy hình ảnh của các nhân vật manga/anime được hóa trang bởi các otaku ở

Akihabara, Shinjuku, Harajuku hay nhiều con phố khác ở khắp nước Nhật.

Còn các sự kiện Manga có 1 lực lượng fan hâm mộ cuồng nhiệt đông đảo trên toàn

thế giới và họ được gọi chung là Otaku. Các hoạt động dành cho Otaku rất đa dạng,

nổi bật nhất là 3 sự kiện lớn: Comiket, Otakon và Anime Expo. Comiket là hội chợ

quốc tế chuyên về Anime và Manga lớn được tổ chức 2 lần/năm ở Nhật với số gian

hàng trưng bày trên 20.000. Không chỉ đơn thuần là quảng cáo cho bản thân Manga

nữa mà giờ những sự kiện này trở thành là một mồi câu rất lớn thu hút những người

yêu thích manga trên toàn thế giới đến với Nhật Bản. Không chỉ là những sử kiện tổ

chức tại Nhật Bản, trên khắp thế giới đều diễn ra những hoạt động tương tự dù ở quy

mô nhỏ hơn. Ngay tại Việt Nam, một năm cũng diễn ra 10-20 sự kiện lớn nhỏ như vậy,

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

quy tội hàng ngàn các bạn trẻ chia sẻ chung niềm đam mê với manga Nhật Bản. Tại

đây họ không chỉ đơn thuần là ăn mặc và giao lưu như các nhân vật truyện tranh mà

còn có cơ hội được thưởng thức những sản phẩm văn hỏa của Nhật Bản từ các món ăn

truyền thống, đến các trò chơi hay có ở những lễ hội của Nhật Bản như vớt cá chép

chẳng hạn.

 Olympic Tokyo 2020:

Nhật Bản đang hướng đến một trong những sự kiện lớn nhất thập kỷ của mình là

Olympic Tokyo 2020, vì vậy cũng không có gì ngạc nhiên khi biết rằng một trong

những đặc điểm nổi bật nhất của văn hóa Nhật bây giờ, sẽ được đưa lên như 1 trong

những hình ảnh nối bất nhất của Olympic Tokyo 2020.

Một trong những biểu hiện của điều này đã được tôi đề cập trong phần trước của bài

tiểu luận, chiến dịch truyền thông “Cool Japan”, được coi là 1 trong các chiến dịch

truyền thông quảng bá chính và lớn nhất cho Olympic 2020. Chiến dịch này sẽ xoay

quanh việc sử dụng các nhân vật manga vốn đã tạo nên thương hiệu của Nhật Bản

trong suốt thời gian qua như Doraemon, Pokemon-Pikachu, Conan,… để đưa những

thông điệp về sự thân thiện, gần gùi và hiếu khách của người dân Nhật Bản với bạn bè

quốc tế (yếu tố vốn là cốt lõi trong chính sách đội ngoại của Nhật Bản kể từ sau thế

chiến thứ 2 để xóa đi hình ảnh của một nước đế quốc tàn bạo, đã được đề cập ở các

phần I). Những cách thức thể hiện chính của chiến dịch truyền thông này đã được đề

cập ở phần trên như: các chương trình talkshow, các chương trình truyền hình về ẩm

thực, văn hóa (có chèn vào hình ảnh của các nhân vật manga), các sự kiện vui chơi giải

trí bên lề (lễ hội giải trí Universal Cool Japan, lễ hội trao đổi hàng hóa,…), và chắc

chắc là các ấn phẩm Shounen Jump số đặc biệt với hình ảnh, cách trình bày, nội dung,

… hướng đến Olympic 2020.

Bên cạnh đó, thì cũng có một vài sự chuẩn bị khác, biến manga và anime trở thành 1

trong những biểu tượng chính hướng đến 1 sự kiện thể thao tầm quốc tế này, bao gồm:

trang trí, sửa sang lại một vài con phố (thuộc địa điểm sẽ tổ chức hoạt động thi đấu),

tòa nhà, các phương tiện giao thông công cộng (tàu điện, xe bus, taxi,…) đi qua các

11 Tham khảo Japan Times, “Anime and manga to play bigger role in luring tourists to Japan”, viết bởi Shusuke

Murai, đăng 16/09/2016

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

con phố này với những hình dán, hình vẽ anime; các khinh khí cầu, người mặc đồ

quảng cáo hình các nhân vật hoạt hình (Pikachu, Doraemon,…) xuất hiện trên các

tuyến phố sầm uất; đẩy mạnh các sự kiện, hội chợ về anime như đã đề cập ở phần trên

“Sự kiện giao lưu văn hóa”…

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

IV. Kinh nghiệm tham khảo cho Việt Nam:

1. Bài học cho ngành truyện tranh tại Việt Nam – “Chuyển hướng sang tư

duy và cách thức sản xuất truyện tranh thời hiện đại: Thay đổi linh hoạt để

phù hợp với đa dạng đối tượng người đọc”:

Có thể thấy rằng, việc Manga vươn ra tầm thế giới không chỉ đơn thuần nằm ở việc

nó hay và mang bản sắc của người Nhật Bản; mà còn nằm ở việc, họ biết thay đổi để

thích nghi với các thị trường mới, nhu cầu mới trên khắp quốc tế - tư duy thị trường.

Sự “linh hoạt” là cần thiết với ngành ngoại giao văn hóa trong bối cảnh toàn cầu hóa

như hiện nay. Bởi ta đều biết rằng, mỗi một nền văn hóa, nhóm cộng đồng đều có 1 hệ

thống đánh giá riêng của chính mình, và sẽ có những sự khác biệt tương đối giữa

những nhóm đó. Do đó, nếu muốn 1 sản phẩm văn hóa lan ra được khắp thế giới thì

chúng ta không chỉ nên dựa vào việc nâng cao chất lượng của sản phẩm đó không, thể

hiện ra toàn bộ vẻ đẹp mà nó có; mà còn phải biết thay đổi, thử các cách tiếp cần,

quảng bá mới với những thị trường mới, chỉ như thế hiệu quả của quá trình quảng cáo

mới đạt đến mức độ chúng ta mong muốn, và sản phẩm của chúng ta mới có thể được

chấp nhận bởi sản phẩm văn hóa đó.

Điểm yếu của truyện tranh Việt hiện này xuất phát từ chính yêu tố “linh hoạt” này.

Các bộ truyện của Việt Nam hoặc là chưa nắm bắt được rõ đối tượng công chúng mà

mình hướng đến, chỉ theo các khuôn mẫu sẵn có, hoặc là chỉ đâm đầu vào 1 phân khúc

khách hàng (trẻ em), thay vì đa dạng như manga của Nhật Bản. Việc chỉ nhằm tới 1

đối tượng người đọc sẽ cản trở quá trình phát triển của nền công nghiệp truyện tranh.

Về nội dung, truyện tranh sẽ có xu hướng một màu, không thể hiện được quá nhiều

đặc điểm và giá trị nổi bật trong văn hóa, vì đối tượng chỉ có 1, ví dụ như trẻ em thì

những thứ truyền tải được là rất hạn chế,... Về hình thức, nét vẽ của truyện tranh Việt

có thể nói là gần như không thay đổi qua năm tháng vì đối tượng của họ vẫn luôn là 1

và duy nhất. Về tác giả, họ cũng sẽ bị bó hẹp sức sáng tạo của mình với 1 nội dung, 1

cách vẽ khuôn mẫu,… Tất cả hợp lại đã làm giảm sự hấp dẫn.

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Bài học quan trọng với ngành công nghiệp truyện tranh của Việt Nam: Ở đây,

yếu tố thành công của các họa sĩ Manga là biết cách thay đổi để phù hợp cho từng

vùng văn hóa, từng địa phương và thậm chí là nắm bắt được tâm lý của thị trường toàn

cầu. Họ sẽ không ngại thay đổi từ nét vẽ, cách thức thể hiện, bố cục các khung

tranh , đến cách xuất bản,… sao cho phù hợp với đối tượng mà manga của họ

hướng đến, và quan trọng là họ không ngần ngại mở rộng tệp đối tượng của

mình.

Để có cái nhìn cụ thể nhất về “thay đổi như thế nào”, trước tiên, bài tiều luận đã

tổng hợp dưới đây những thay đổi được Nhật Bản áp dụng vào kỹ thuật vẽ và xuất

bản; điều này sẽ giúp các họa sĩ của Việt Nam nhận ra hướng đi mà họ cần sửa đổi và

phát triển trong tương lai.

Trước hết, ta phải biết rằng trong thời hiện đại, từ nửa đầu thế kỷ XX trở đi, Nhật

Bản bị “cưỡng ép” giao lưu với phương Tây (hậu quả từ việc thất trận trong Thế chiến

thứ II), nhưng chủ yếu là do chủ động canh tân hội nhập (Cải cách Minh Trị thiên

hoàng) với thế giới, mà chủ yếu là giao lưu với phương Tây, nên không chỉ văn hóa,

kinh tế, khoa học mà cả văn học và truyện tranh cũng có những cách tân mạnh mẽ theo

hướng hiện đại hóa và phương Tây hóa. Chúng ta có thể điểm qua một số đặc trưng

như:

- Thứ nhất: Sự thay đổi về hình vẽ và cách thức đánh bóng tranh. Chỉ từ khi có

sự xâm nhập của văn hóa phương Tây, người Nhật mới vẽ các tác phẩm của mình một

cách có chiều sâu hơn, biết chú ý đến các đặc tính biểu hiện không gian và các mặt

phẳng hơn. Từ đó, manga đã được tiếp thu các kỹ thuật của hội họa hiện đại cùng

những ứng dụng trên phương diện không gian và điểm nhìn của điện ảnh và nhiếp ảnh.

Tezuka Osamu là người đi tiên phong trong việc áp dụng các kỹ thuật không gian vào

manga.

- Thứ hai: Cách ghi lời thoại theo kiểu “bong bóng” của Phương Tây. Các hình

thức tiền thân của truyện tranh Nhật Bản chỉ ghi chú thích dưới các khung tranh. Bước

vào giai đoạn này, các mangaka (tác giả manga) đã bắt đầu biết sử dụng các “bong

bóng” trong việc thể hiện lời thoại như truyện tranh phương Tây. Đây là một bước

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

ngoặt lớn, bởi nó cho ra đời hình thức đối thoại trực tiếp trong manga. Đưa nền truyện

tranh Nhật Bản bắt kịp với trình độ hiện đại cũng như xích lại gần hơn với nghệ thuật

hoạt hình.

- Thứ ba: Sự xuất hiện của kỹ thuật in hiện đại. Chỉ từ khi nghệ thuật in hiện đại

đến từ nền công nghiệp cơ khí của người phương Tây thì vấn đề nan giải trong việc

phổ biến và phát hành, sao chép manga mới thực sự được giải quyết triệt để. Ít nhất, nó

biến manga từ một hình thức nghệ thuật trở thành một ngành công nghiệp thực sự (có

ông chủ tư bản, có máy móc, có công nhân và hàng hóa). Sự xuất hiện của ngành in

còn mang hai ý nghĩa to lớn khác đó là sao chép nhanh chóng và thiết lập mạng lưới

phân bố, phát hành rộng khắp Nhật Bản, với những máy bán và in truyện tranh tự

động, hoạt động 24/24h có giá thành các tập truyện cực kì rẻ do sử dụng giấy tái chế,

không in màu - đây là đặc trưng rất khác của manga so với truyện tranh phương Tây.

Xuất phát từ các nền tảng hiện đại ấy, manga dần phát triển trở thành một nền

công nghiệp, tác giả truyện tranh dần trở thành một nghề nghiệp phổ biến và

nhiều người đã trở thành thần/biểu tượng văn hóa Nhật Bản đương đại. Lấy ví dụ

về sự không ngừng cải tiến và học tập đặc điểm của những nền văn hóa khác, người

được tôn vinh như cha đẻ của manga hiện đại không ai khác là Tezuka Osamu. Nhân

vật Atom vĩ đại (tên tiếng Anh là Astro Boy), với ít nhiều ảnh hưởng từ phong cách

Walt Disney đã đưa manga lần đầu tiên “vượt biên” ra khỏi quần đảo Nhật Bản để

được hâm mộ trên toàn thế giới. Năm 1947, tác phẩm Shin Takarajima (Tân đảo giấu

vàng - tên tiếng Anh là New Treasure Island) đã được xuất bản dưới dạng akahon

(sách đỏ - tên tiếng Anh là Red Book) và đạt được 400.000 bản, chính thức mở màn

cho sự bành trướng của manga hiện đại. Có thể thấy, nét vẽ của Tezuka mang hơi

hướng phương Tây khá rõ, cụ thể là bị chi phối bởi phong cách Walt Disney ở các nét

tròn trong phương thức khắc họa nhân vật. Ông cũng đã áp dụng nhiều kỹ thuật hiện

đại của điện ảnh, nhiếp ảnh vào manga nhằm đưa loại hình văn học này thực sự trở

thành một nghệ thuật hiện đại. Tuy nhiên, đóng góp lớn nhất của Tezuka đối với lịch

sử manga không chỉ biểu hiện trong những phát kiến về hình thức. Các bộ manga nổi

tiếng của ông trên khắp thế giới như Jungle Taitei (Kimba the White Lion, xuất bản ở

Việt Nam dưới tựa đề Vua Sư Tử); Black Jack (Bác sĩ quái dị); Cậu bé ba mắt… đều

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

thấm đẫm tinh thần nhân đạo, kêu gọi bảo vệ môi trường cũng như cảnh báo con người

trước hành vi của chính mình. Tezuka cũng là người khai sinh ra Anime (hoạt hình

chuyển thể từ truyện tranh) ở Nhật Bản. Chỉ từ Tezuka trở đi, manga và anime mới

phát triển trở thành một nghệ thuật chân chính, một nền công nghiệp khổng lồ cũng

như có tiếng nói quyết định trên thị trường truyện tranh thế giới.

Tính phi bản sắc về mặt văn hóa cũng nới rộng phạm vi hoạt động của loại hình

phương tiện. Manga dần không còn là thể loại độc quyền của Nhật Bản mà đã có sự

lan tỏa đặc biệt khắp châu Á, chẳng hạn, đưa đến sự hình thành của Manhwa – phiên

bản manga của Hàn Quốc. Manga kiểu Mỹ cũng dần xuất hiện với tác giả tiên phong

là Fred Gallagher. Trong xác nhận của Giám đốc biên tập TokyoPop, “manga đến nay

đã là một phong cách kể chuyện bằng hình ảnh mang tính quốc tế, vượt ra bên ngoài

mọi biên giới quốc gia. Chúng ta đang được chứng kiến quá trình toàn cầu hóa mạnh

mẽ của thể loại này”.

Bài học ở đây là nếu truyện tranh Việt Nam muốn phát triển mạnh mẽ và rộng

rãi hơn nữa thì nên đẩy mạnh hơn tư duy thay đổi và hấp thu. Thay vì chỉ bám

theo lỗi cũ từ trước đền giờ hay đi, chắc chắn học tập và áp dụng những kiến thức và

kỹ thuật của các nền văn hóa từ nhiều quốc gia có thể giúp truyện tranh Việt Nam giải

quyết những vướng mắc, trở ngại mà đang phải đối diện: nét vẽ chưa thu hút công

chúng, nội dung chưa đủ sức hút,…

Cuối cùng, quan trọng nhất, cách manga xác định đối tượng: Họ không chỉ

đơn thuần cung cấp 1 thể loại phục vụ đại trà cho mọi công chúng. Mà sáng tạo

ra nhiều thể loại riêng biệt khác nhau, phục vụ cho từng nhóm đối tượng khác

nhau, như thế việc thay đổi để phù hợp các đối tượng cũng dễ dàng và hiệu quả

hơn. Truyện tranh Việt muốn phát triển rộng rãi thì cũng nên mở rộng đối tượng công

chúng của mình, không nên mãi bó hẹp vào chỉ một đối tượng là trẻ em.

- Thể loại Shounen

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

“Shounen” là một thể loại manga dành riêng cho phái nam ở độ tuổi thiếu niên với

nhiều đặc điểm riêng trong nghệ thuật. Thuật ngữ “Shounen” vốn dùng để chỉ các tạp

chí dành riêng cho nam thiếu niên, trải qua sự phát triển và đăng tải truyện tranh trên

tạp chí, dần dần khái niệm này đã được hiểu theo một nghĩa khác. Ngày nay, người ta

ai cũng quan niệm “shounen” là một thể loại truyện tranh Nhật Bản chứ không còn

hiểu theo nghĩa là một loại tạp chí nữa.

- Thể loại Shoujo

Tương tự như “shounen”, khái niệm “shoujo” ban đầu cũng dùng để chỉ những tạp

chí dành cho nữ thiếu niên tại Nhật. Trải qua lịch sử phát triển và chuyển mình,

“shoujo” thực sự đã trở thành một thể loại tiêu biểu của truyện tranh Nhật Bản. Nhìn

nhận lại cơ cấu giới trong xã hội Nhật, chúng ta có thể nhận thấy sự bất bình đẳng là

một hiện tượng phổ biến. Qua manga, chúng ta có thể thấy rất ít nhân vật nữ có được

khả năng tri giác ngoại cảm (extrasensory perception) và siêu năng lực như những

nhân vật nam giới. Chính vì vậy, sự ra đời của thể loại shoujo chính là một biểu tượng

lớn cho công cuộc đấu tranh bình đẳng giới. Mặc dù, ngay chính trong bản thân thể

loại shoujo cũng vẫn còn tồn tại những quan niệm thiên lệch. Thông thường, trong các

tác phẩm shounen, các nhân vật nữ chỉ đóng vai trò cổ vũ, động viên bạn trai mình

chiến đấu. Ở một số trường hợp khác, họ là nạn nhân hoặc lặng lẽ âm thầm hy sinh cho

sự nghiệp của người đàn ông. Người con trai chỉ dành phần lớn thời gian cho sự

nghiệp chứ không phải để chăm sóc người con gái (VD các bộ manga: Katsu;

Ultraman; Go Lion Voltroni; Cyborg 009).

- Thể loại Kodomo

Đặc điểm lớn nhất của kodomo chính là đối tượng tiếp nhận mà trường phái này

hướng đến là thiếu nhi. Kodomo thực sự là một trường phái mang tính giáo dục cao,

nó khác hẳn trường phái shounen thường xuất hiện yếu tố bạo lực hoặc shoujo thường

có yếu tố tình cảm bi lụy. Ngay từ thuở sơ khai, giới quản lý và những mangaka hàng

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

đầu của Nhật đã rất chú trọng phát triển kodomo. Sở dĩ có sự ưu ái ấy là vì người Nhật

quan niệm rằng truyện tranh chính là một phương tiện giáo dục hiệu quả và trực quan

nhất. Hệ thống giải thưởng Shogakukan Comics Award (giải thưởng truyện tranh lâu

đời nhất ở Nhật Bản) ngay từ buổi ban đầu đã dành riêng một hạng mục dành cho

kodomo, hạng mục đó mang tên Jido muke bumon (manga dành cho độc giả nhỏ tuổi).

Hệ thống giải thưởng của Nhà xuất bản Kodansha và hệ thống giải thưởng của Bộ giáo

dục Nhật Bản cũng có những hạng mục dành riêng cho thể loại kodomo (Children’r

Manga Category). Qua hệ thống giải thưởng đồ sộ này, những tác phẩm manga

kodomo lừng danh đã được tôn vinh, chúng ta có thể kể đến một số tác phẩm tiêu biểu

như như Nhóc Maruko (Momoko Sakura); Asari tinh nghịch (Mayumi Muroyama);

Yaiba (Gosho Aoyama); Doraemon (Fujiko. F. Fujio)… Đặc trưng quan trọng nhất

trong thể loại kodomo là lòng nhân ái và tính giáo dục cao mà tiêu biểu như bộ truyện

tranh Nhật Bản nổi tiếng nhất Việt Nam là Doraemon. Để phù hợp với lứa tuổi thiếu

nhi, hình vẽ trong kodomo luôn đơn giản hết mức có thể, các đồ vật và tình tiết được

ước lệ để giảm tính căng thẳng (như máu, xác chết) hoặc ghê rợn (ma quỷ).

- Thể loại Hentai và Ecchi

Hentai và Ecchi là truyện tranh dành cho người lớn. Không đơn thuần biểu thị

những vấn đề về tình dục, nhiều tác phẩm thuộc trường phái này vẫn thể hiện được

tính nhân bản của nó, một khi libido chỉ còn là cái cớ để tác giả có thể triển khai những

dụng ý nghệ thuật.

Ngoài ra, chúng ta cũng có thể kể đến hai thể loại truyện tranh nữa cũng rất được

thịnh hành ở Nhật, đó là trường phái seine và redisu. Seine là một trường phái dành

cho nam ở độ tuổi thanh niên trở lên, nó là một bước phát triển nối dài của shounen.

Trong khi đó, redisu là bước phát triển của shoujo lên độ tuổi cao hơn dành cho giới

nữ. Nhìn chung, cả redisu và seine đều mang những đặc điểm nghệ thuật cơ bản như

shounen và shoujo nên chúng tôi sẽ không tiến hành phân tích kỹ. Sau đây là sơ đồ

mối quan hệ của các trường phái truyện tranh Nhật Bản.

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Có thể nói, qua quá trình hình thành và phát triển của mình, manga đã trở thành tấm

thẻ căn cước thông hành đa năng giúp văn hóa Nhật nối dài với văn hóa thế giới. Nhà

hoạt hình vĩ đại nhất thế giới Walt Disney đã từng tặng một bộ tranh vẽ thuộc những

tác phẩm kinh điển của ông cho Bảo tàng quốc gia mỹ thuật hiện đại ở Tokyo. Trải qua

nhiều thập kỷ, bộ tranh vẽ ấy vẫn được cất giữ nguyên vẹn. Bao giờ cũng vậy, sự trân

trọng văn hóa thế giới sẽ làm cho mọi nền văn hóa bản địa có được sự giao lưu và chia

sẻ. Chính từ dòng hải lưu văn hóa mới được thiết lập đó, những tinh hoa truyền thống

của một dân tộc sẽ đồng thời được thế giới thừa nhận và tôn vinh. Văn hóa và biểu

tượng văn hóa đôi khi không đến từ những công trình vật chất đồ sộ như tháp Tokyo,

tinh xảo như xe hơi Lexus, hùng mạnh như giá trị của đồng yên. Đôi lúc, văn hóa

chính là một cánh hoa anh đào thoắt nở thoắt tàn giữa lúc nhiệm màu nhất của mùa

màng, là một trang manga bé nhỏ không màu sắc đang thầm lặng ngợi ca về cuộc

sống.

2. Bài học mang tầm vĩ mô cho Ngoại giao văn hóa Việt Nam - Ứng dụng tư

duy về “Công nghiệp văn hóa” vào Truyền thông và Văn hóa đại chúng:

Trong những thập niên gần đây khi Việt Nam và nhiều nước trong khu vực vẫn còn

đang lúng túng ở định hướng phát triển các ngành nghề, dịch vụ văn hóa theo hướng

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

công nghiệp hóa thì công nghiệp văn hóa đã đạt được những thành tựu rất ấn tượng tại

Nhật Bản (với Manga, Anime) và cả Hàn Quốc (với K-Pop, K-Drama). Ở hai nước đó,

công nghiệp văn hóa là một trong những lĩnh vực kinh tế trụ cột, không chỉ đem lại

nhiều lợi nhuận, mà còn quảng bá văn hóa ở trong nước và hải ngoại rất hữu hiệu, tạo

nên những hiệu ứng tích cực nhiều mặt.

Về bản chất, công nghiệp văn hóa là lĩnh vực công nghiệp, làm văn hóa những vận

hành theo nguyên tắc sản xuất công nghiệp, trong đó nhấn mạnh đến việc sản xuất

theo nhu cầu thị trường. Nó bao gồm các ngành liên quan đến đời sống sinh hoạt và

giải trí của con người như: ăn (đồ ăn, đồ uống và các dụng cụ phục vụ cho sinh hoạt ăn

uống), ở (kiến trúc hiện đại), mặc (thời trang, thiết kế thời trang), công nghiệp nội

dung số (điện ảnh, ca nhạc, truyện tranh, phim hoạt hình, nghệ thuật biểu diễn, game,

show truyền hình, phần mềm giải trí…), du lịch, quảng cáo, mỹ thuật đồ cổ và thủ

công mỹ nghệ, in ấn xuất bản…

Ở Hàn Quốc và Nhật Bản hiện nay, khi nói đến công nghiệp văn hóa, người ta đặc

biệt quan tâm tới lĩnh vực công nghiệp nội dung số, tức là quá trình sản xuất, lưu thông

các sản phẩm văn hóa dựa vào những thành tựu của công nghệ thông tin kỹ thuật số.

Trên thực tế, trong các chính sách công nghiệp văn hóa được thực hiện ở Hàn Quốc và

Nhật Bản, người ta đặt trọng tâm đầu tư vào công nghiệp nội dung số. Với tư cách là

một lĩnh vực công nghiệp, trong công nghiệp văn hóa, lợi ích kinh tế được quan tâm

hàng đầu. Vì thế trọng tâm của công nghiệp văn hóa là “sản xuất các sản phẩm văn hóa

đắt hàng”. Đương nhiên, để kiếm được nhiều lợi nhuận thì các sản phẩm văn hóa phải

có sức thu hút và lôi cuốn khách hàng và không phải sản phẩm văn hóa nào cũng là đối

tượng của chính sách công nghiệp văn hóa. Công nghiệp văn hóa của Nhật Bản và Hàn

Quốc còn gắn với một yếu tố quan trọng khác là yếu tố quốc tế. Cụ thể là, sản xuất các

mặt hàng văn hóa bán chạy mang lại lợi nhuận cao nhưng không chỉ để tiêu thụ trong

nước mà còn để xuất khẩu ra nước ngoài, nâng cao giá trị của bản thân sản phẩm văn

hóa đó và các dạng sản phẩm khác, nâng cao sức cạnh tranh quốc gia trên thị trường

thế giới. Cho nên, góc độ tiếp cận chính sách công nghiệp văn hóa là góc độ “siêu

quốc gia”

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Áp dụng với Việt Nam,

Chúng ta vẫn đang đi theo lối mòn trong quá trình thực hiện ngoại giao văn hóa, vẫn

chỉ bám vào những hình ảnh vốn đã nổi tiếng “đến mức nhàm chán” như áo dài, nón là

hay bát phở. Xét trên thực tế mà nói, Việt Nam có nhiều tiềm năng văn hóa hơn Nhật

Bản và Hàn Quốc rất nhiều, từ tài nguyên thiên nhiên cho tới các nét văn hóa truyền

thống đa dạng,... Vậy tại sao họ lại phát triển đến như vậy, thậm chí là bỏ xa Việt

Nam? Điểm khác biệt nằm ở trong tư duy quảng bá hình ảnh, không chỉ đơn giản

là vì họ giàu nên họ có thể mạnh tay chi tiền cho quảng bá (bởi những chính sách này

có từ khi họ còn là nước nghèo, và họ giàu lên bởi chính chính sách này). Họ coi văn

hóa là một ngành công nghiệp quan trọng của đất nước, là điểm thu hút bạn bè quốc tế

đối với mình, có thể, coi đây là một ngành kinh doanh. Nhật Bản và Hàn quốc có thể

coi là những “dân chơi”, họ dám nghĩ và dám làm, đưa ra những Quỹ đầu tư, kêu gọi

sự ủng hộ từ các doanh nghiệp tư nhân bên cạnh vốn của nhà nước. Các quỹ đầu tư

khủng lên đến chục tỷ đô đó sẽ được một Cơ quan riêng biệt phụ trách chi tiêu và

lập kế hoạch truyền thông quảng bá và tiến hành thực hiện để phát triển được 1

giá trị văn hóa, 1 hình ảnh có thể đại diện cho văn hóa của họ. Ở Nhật Bản chính là

Quỹ Cool Japan và chiến dịch Cool Japan đã được đề cập ở phía trên. Đây có thể là bài

học cho Việt Nam về cách phát triển Ngoại giao văn hóa: Xây dựng 1 Quỹ đầu tư và

kêu gọi sự tham gia góp sức của các cá nhân trong xã hội; đồng thời xây dựng 1

Cơ quan chuyên trách tập hợp những người có chuyên môn về vấn đề này để đề

ra chiến lược và thực thi công tác quảng bá hình ảnh, vừa thu hút được sự quan

tâm của công chúng trong nước vừa hạn chế 1 thức tế rằng công tác quảng bá hình ảnh

đất nước do các bộ phối hợp và quản lý – điều này không tốt vì nó tạo sự chồng chéo

trong công tác tiến hành và quản lý, vừa tạo ra sức ỳ vì thiếu chuyên sâu, động lực và

sức sáng tạo (các bộ ban ngành có nhiều công việc khác nhau nên khó có thể nhanh

chóng xử lý các công tác riêng lẻ; việc bộ này chờ bộ kia sẽ làm chậm lại cả quá trình)

- yếu tố từng bị chê trách trong suốt 1 thời gian trên truyền thông khi nhắc đến quảng

bá các hình ảnh văn hóa của quốc gia.

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Bên cạnh đó, tư duy về 1 ngành công nghiệp giúp Nhật Bản hiểu rõ tầm quan

trọng của việc tạo ra khác biệt và không ngừng thay đổi. Họ sử dụng chính những

giá trị văn hóa thực của mình và đẩy nó lên, từng bước nhỏ một tạo ra sự khác biệt cho

sản phẩm văn hóa này, và sau 20-30 năm, họ có được một sản phẩm đặc biệt như ngày

hôm nay. Đối với manga, là từ cách vẽ, cách trình bày, nội dung, cốt truyện,... xa hơn

là nằm ở việc đào tạo ra các tác giả có tài năng, giúp phát huy tiềm năng của nét văn

hóa này… tạo ra những nét riêng của phong cách manga sao cho khác hoàn toàn với

truyện tranh comics của phương Tây, mềm mại hơn, sinh động hơn. Việt Nam đúng là

cũng có những sự thay đổi nhỏ trong cách tiếp cận và phát triển những hình ảnh truyền

thống, nhưng hiện nay thì nó mới chỉ dừng lại ở nỗ lực của những cá nhân nhỏ lẻ mà

thôi chứ không đến từ sự quyết tâm của chính phủ. Do đó, hình ảnh quảng bá của tà áo

dài sau bao năm vẫn gần y nguyên như vậy, không có gì thay đổi; phở thì cũng vẫn gần

như vậy, chưa có nhiều đột phá;...

Nếu muốn phát triển các bản sắc văn hóa của mình, Việt Nam cần có tư duy của một

doanh nghiệp, công nghiệp và coi các giá trị văn hóa như 1 “món hàng có giá trị cực

kỳ” to lớn và người mua hàng chính là bạn bè quốc tế. Và doanh nghiệp sẽ làm mọi

cách để quảng bá hình ảnh sản phẩm của mình đến mọi khách hàng và tìm càng nhiều

cách thay đổi để có thể thu hút khách hàng. Chỉ khi có một tinh thần như vậy thì chúng

ta mới có thể tạo ra bước đột phá mới trong Ngoại giao văn hóa. Đây chính xác là tâm

lý của chính phủ Nhật khi chi ra hẳn 1 quỹ cho chiến lược “Cool Japan” dù vấp phải

nhiều lo ngại, khó khăn trong việc thông qua dự thảo chiến lược này.

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Tài liệu giấy:

1. Khóa luận “Ngoại giao văn hóa Nhật Bản qua truyện tranh tại Việt Năm từ năm

2016-2017”

2. Luận văn “Ảnh hưởng của manga Nhật Bản đến học sinh phổ thông tại thành phố

Hà Nội” (2017), tác giả Hạ Thị Lan Phi

3. Luận văn “Sự du nhập và ảnh hưởng của Manga ở Việt Nam hiện nay” (2007), tác

giả Hạ Thị Lan Phi

4. Sách “Đối thoại với các nền văn hóa”. Biên dịch: Trinh Huy Hóa. Nhà xuất bản trẻ

5. Bài nghiên cứu “Công nghiệp văn hóa ở Nhật Bản và Hàn Quốc” - PGS.TS. Phạm

Hồng Thái, Ths Hạ Thị Lan Phi, Ts Nguyễn Thi Thắm

6. Bài nghiên cứu “Manga and Anime: A Gateway to the Japanese Culture”, tác giả

Zakaria Dalil

7. Bài nghiên cứu “A “Cool’’ Approach to Japanese Foreign Policy: Linking Anime to

International Relations”, tác giả Ibrahim Akbas

8. Bài nghiên cứu “Marketing Japan: Manga as Japan’s New Ambassador”, tác giả

Jennifer Prough, Valparaiso University

9. Giáo trình “Đại cương Ngoại giao văn hóa”

2. Tài liệu Online

- Tài liệu chính thống

https://www.japantimes.co.jp/news/2016/09/16/national/anime-manga-play-bigger-

role-luring-tourists-japan/#.XaO8nXM3vIV

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

http://cjs.inas.gov.vn/index.php?newsid=755

http://trungtamtiengnhat.org/tim-hieu-ve-manga-net-dac-trung-cua-van-hoa-nhat-

ban.html

https://dav.edu.vn/so-35-mot-so-suy-nghi-ve-van-hoa-truyen-thong-va-ngoai-giao-

nhat-ban/

- Tài liệu không chính thống

https://duhocue.edu.vn/tim-hieu-ve-con-nguoi-van-hoa-phong-tuc-nhat-ban

https://comicvine.gamespot.com/manga-stereotypes/4015-52780/

https://dtu.com.vn/tim-hieu-con-nguoi-van-hoa-phong-tuc-tap-quan-nhat-ban/

http://www.baobariavungtau.com.vn/xa-hoi/201308/kham-pha-nhat-ban-qua-manga-

va-cosplay-332242/

https://isenpai.jp/le-hoi-tanabata-cua-nhat-ban/

https://usedbookstorevn.com/food-manga-truyen-tranh-am-thuc-nhat/

https://japagazine.com/culture/entry-163.html/page/2/

http://www.avi.edu.vn/Nhat-Ban/524/nhung-net-dac-trung-cua-van-hoa-nhat-ban.html

https://vi.wikipedia.org/wiki/Weekly_Sh%C5%8Dnen_Jump

https://vn.blog.kkday.com/2019/06/20/3-hoat-dong-hot-nhat-phai-thu-tai-su-kien-

universal-cool-japan-2019/

https://japo.vn/contents/van-hoa/39258.html

https://doanhnhansaigon.vn/thoi-su-quoc-te/nhat-ban-gia-co-quyen-luc-mem-

1049426.html

https://vi.wikipedia.org/wiki/Cool_Japan

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

https://howlingpixel.com/i-vi/Cool_Japan

http://esuhai.com/news/3D6FF/nhat-ban-day-manh-truyen-ba-van-hoa-ra-nuoc-

ngoai.html

http://thanglongosc.edu.vn/du-hoc-nhat-ban-nganh-anime-va-manga-cuc-doc-dao.html

https://vi.wikipedia.org/wiki/Manga

https://duhocnhatbanuytin.net/du-hoc-nhat-ban/du-hoc-nhat-ban-nganh-manga-anime

https://news.abs-cbn.com/business/07/22/13/why-japan-counting-anime-manga-boost-

economy

https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-02-13/japanese-government-

promote-anime-and-manga

https://anime.stackexchange.com/questions/188/are-anime-and-manga-subsidized-or-

actively-used-by-japanese-government-to-promot

http://tiasang.com.vn/-van-hoa/Hinh-hoa-Nhat-Ban-Tai-dinh-vi-hinh-anh-cua-nghe-

thuat-Nhat-Ban-15307

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Phương thức thuyết trình:

- Sử dụng powerpoint và vật mẫu 2 cuốn manga

- Timeline thuyết trình:

1’: Làm nóng không khí và giới thiệu chủ đề Do thời gian không có nhiêu nên thay

vì trò chơi để tạo tương tác với khán giả thì sẽ tiến hành giao lưu, làm nóng không khí

với 1 vài hỏi đáp nhỏ với các thành viên trong lớp, về các tác phẩm Manga nổi tiếng

để khẳng định rằng, văn hóa manga đang rất phổ biển.

Giới thiệu 2 cuốn truyện tranh mẫu. Mời một thành viên lên làm người mẫu sản phẩm

2’: Giới thiệu khái quát về Manga

2.5’: Nói về hệ giá trị được thể hiện trong Manga:

7 hệ giá trị:

- Tính cộng đồng

- Tinh thần samurai

- Tôn giáo

- Hướng nội

- Thứ bậc trong xã hội

- Hướng tới tương lai

- Tính thẩm mỹ

2.5’: Thực hiện ngoại giao văn hóa qua nhân tố manga: Tập trung vào các phần

1. Các công cụ văn hóa đại chúng: Ẩm thực và Các nhân tố đặc biệt

2. Các công cụ truyền thông đại chúng: Chiến dịch Cool Japan và Tạp chí Weekly

Shounen và mạng xã hội

3. Các công cụ khác: sự kiện

2’: Bài học cho Việt Nam: Ví dụ điển hình Nhật Bản, và cả Hàn quốc

Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)

lOMoARcPSD|35973522

Bấm Tải xuống để xem toàn bộ.

| 1/51

| | Tải xuống

Preview text:

lOMoARcPSD|35973522
HỌC VIỆN NGOẠI GIAO
KHOA TRUYỀN THÔNG VÀ VĂN HÓA ĐỐI NGOẠI
--------------------------*-------------------------- TIỂU LUẬN NGOẠI GIAO VĂN HÓA
TÌM HIỂU NGOẠI GIAO VĂN HÓA NHẬT BẢN QUA NÉT
VĂN HÓA ĐẶC TRƯNG THỜI HIỆN ĐẠI - MANGA Giáo viên hướng dẫn : Th.S Trần Thị Hương Sinh viên thực hiện : Nguyễn Đức Anh Lớp : TT44C MSSV : TT44C – 072 – 1721 Năm học: 2017 - 2018
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522 Mục lục
Lý do chọn đề tài...........................................................................................................3 I.
GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ NHÂN TỐ MANGA:......................................6
1. Nhật Bản - Chặng đường xây dựng lại hình ảnh một nền văn hóa:........................6
2. Khái niệm:..............................................................................................................7
3. Đặc trưng của truyện tranh Nhật Bản:....................................................................9
II. Phân tích hệ giá trị thể hiện thông qua nhân tố văn hóa/ sự kiện:.........................11
1. Tính cộng đồng, tinh thần dân tộc - Thông qua cách xây dựng cốt truyện:...........11
2. Tinh thần Samurai - Tinh thần võ sĩ đạo - Thông qua hình ảnh nhân vật:.............12
a) Ngay thẳng & Dũng cảm:...............................................................................13
b) Nhân từ:..........................................................................................................14
c) Kiểm soát mình:.............................................................................................15
d) Chân thực:......................................................................................................15
e) Trung thành:...................................................................................................15
f) Danh dự:.........................................................................................................16
3. Tôn giáo - Thông qua khung cảnh và chủ đề tâm linh:.........................................16
a) Thần đạo:........................................................................................................16
b) Phật giáo:........................................................................................................17
4. Hướng nội - kín kẽ:..............................................................................................17
5. Hướng tới tương lai - hiếu kỳ:..............................................................................19
6. Tôn trọng thứ bậc:................................................................................................19
7. Óc thẩm mỹ và tính tỉ mỉ:.....................................................................................20
III. Thực tiễn làm ngoại giao văn hóa thông qua Manga:.............................................22
1. Các công cụ văn hóa đại chúng được sử dụng:.....................................................22
a) Ẩm thực:.........................................................................................................22
b) Trang phục và Lễ hội:.....................................................................................24
c) Thể thao:.........................................................................................................25
d) Điện ảnh:........................................................................................................25
e) Âm nhạc:........................................................................................................26
f) Các nhân tố đặc biệt:......................................................................................27
g) Các yếu tố khác:.............................................................................................27 1
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
2. Các công cụ truyền thông đại chúng được sử dụng:.............................................29
a) Truyền thông đại chúng nói chung:................................................................29
b) Tạp chí Weekly Shonen Jump - Điển hình cho truyền thông qua phương tiện
in ấn:.....................................................................................................................30
c) Chiến dịch truyền thông “Cool Japan”:..........................................................31
d) Truyền thông mạng xã hội:.............................................................................32
3. Các công cụ khác để quảng bá hình ảnh manga:..................................................33
a) Du học ngành Manga:....................................................................................33
b) Sự kiện giao lưu văn hóa:...............................................................................34
 Olympic Tokyo 2020:.....................................................................................35
IV. Kinh nghiệm tham khảo cho Việt Nam:.................................................................37
1. Bài học cho ngành truyện tranh tại Việt Nam – “Chuyển hướng sang tư duy và
cách thức sản xuất truyện tranh thời hiện đại: Thay đổi linh hoạt để phù hợp với đa
dạng đối tượng người đọc”:......................................................................................37
2. Bài học mang tầm vĩ mô cho Ngoại giao văn hóa Việt Nam - Ứng dụng tư duy về
“Công nghiệp văn hóa” vào Truyền thông và Văn hóa đại chúng:...........................43
Áp dụng với Việt Nam,.........................................................................................45
TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................47
1. Tài liệu giấy:.........................................................................................................47
2. Tài liệu Online......................................................................................................47
Phương thức thuyết trình:............................................................................................50 2
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Lý do chọn đề tài
Trong thời đại ngày nay, ngoại giao văn hóa là một công cụ then chốt trong quan hệ
quốc tế; bởi trong sự phát triển của thông tin đại chúng, trong môi trường của 1 “thế
giới phẳng”, bất kể một quốc gia có “sức mạnh cứng” (quân sự,...) lớn đến đâu, cũng
phải dè chừng sự phản ứng từ dư luận đông đảo khắp thế giới, và khi nhớ lại những bài
học cách mạng trong suốt lịch sử. Đã qua rồi cái thời cầm súng đi cai trị nước khác.
Do đó, hiện nay, “Sức mạnh mềm” tỏ ra là một biện pháp hữu ích hơn trong việc gây
dựng vị thế cũng như sức ảnh hưởng của mình trong khu vực và trên thế giới, bởi
không thương vong vẫn tạo ra sức ảnh hưởng lớn, lại còn được lòng dư luận. Trong
mối quan hệ song phương, ngoại giao văn hóa cũng đóng một vai trò quan trọng trong
quá trình tác động đến tình cảm, nhận thức của quần chúng, tạo nên một mối liên kết
vô hình để từ đó đạt được những lợi ích "hữu hình". Nhận thức được điều này, các
quốc gia trên thế giới đều chú trọng vào thực hiện công tác cơ bản của “sức mạnh
mềm”, đó là “ngoại giao văn hóa” như một ưu tiên hàng đầu trong chính sách đối
ngoại. Xét đến tình hình Việt Nam, dù chúng ta đang làm rất tốt công tác ngoại giao
văn hóa, nhưng nó chưa gọi là thành công và vẫn còn rất nhiều bài học kinh nghiệm
mà ta cần tiếp thu từ những quốc gia có thể coi là thành công nhất. Và trong tiểu luận
này, tôi xin lựa chọn Nhật Bản làm chủ đề để phân tích.
Cần biết rằng, chỉ trong vòng hơn một thế kỷ, Nhật Bản đã vùng lên từ sự mất ổn
định và bị chia rẽ sau chiến tranh để cùng với sự phát triển kinh tế- xã hội, lột bỏ cái
hình ảnh của một quân đoàn phát xít tàn bạo thời chiến tranh, đóng lại dấu ấn văn hóa
của mình như một quốc gia hòa bình, hiếu khách đến nhận thức của người dân trên
khắp thế giới. Điểm mấu chốt nằm ở chính sách ngoại giao văn hóa của Nhật Bản, họ
không chỉ đơn thuần dựa dẫm vào nền tảng văn hóa sẵn có, mà còn biết cách dựa trên
đó và sáng tạo ra những trào lưu mới để thông qua đó, đưa tinh hoa truyền thống bản
địa tới công chúng quốc tế. Nổi bật trong số đó chính là truyện tranh hay được biết đến
rộng rãi với cái tên Manga. Loại hình này là một làn gió lạ thổi vào các định kiến sâu
cũ về ngoại giao văn hóa trước đây, mở ra một trang sách mới cho hoạt động ngoại 3
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
giao văn hóa trong đời sống quan hệ quốc tế, đem về cho Nhật Bản hàng trăm các lợi
ích thiết thực trên các lĩnh vực kinh tế, thương mại, du lịch,...
Nền công nghiệp truyện tranh của Nhật phải thừa nhận là cực kỳ phát triển và được
chú trọng bởi chính phủ Nhật Bản (09/04/2009, thủ tướng Taro Aso coi Manga như
một công cụ mạnh mẽ để lan tỏa văn hóa Nhật Bản, và cho biết kế hoạch kêu gọi
500,000 lao động cho ngành nào nhằm tăng nguồn thu nhập của quốc gia lên 3 thậm
chí là 4 lần1). Tầm ảnh hưởng của truyện tranh Nhật Bản đã lan rộng ra toàn thế giới
và thu hút được sự chú ý của công chúng quốc tế. Theo GS. Sakae Kato (Đại học
Daito Bunka, Nhật Bản) cho biết: “Tại các nước như Việt Nam, Malaysia hay Thái
Lan… truyện tranh Nhật Bản đã thực sự thấm vào đời sống của người dân bản địa.
Nhắc đến Manga là người ta nhớ ngay đến Nhật Bản, đến chú mèo máy Doraemon.
Tác phẩm Doraemon được tiếp nhận áp đảo tại các nước Đông Nam Á. Ý tưởng về
chiếc túi thần kỳ có thể biến tất cả thành hiện thực rất phù hợp với ước mơ của người
dân ở những đất nước vừa mới có được cuộc sống ổn định trong sự phát triển kinh tế
chung của châu Á trong thập niên 80.”2 Ở Việt Nam, truyện tranh thiếu nhi Doraemon
đã là sách bán chạy nhất của Nhà xuất bản Kim Đồng. Tiếp theo thành công của
Doremon, “Thủy thủ mặt trăng”, “Nữ hoàng Ai Cập” vv… liên tiếp gây dấu ấn trong
lòng công chúng và mở đầu cho phong trào đọc truyện tranh trở lại.
Hiện nay, mặc dù xã hội đã có những nhận thức khái quát được tầm ảnh hưởng của
manga với công chúng, nhất là giới trẻ, tuy nhiên số lượng nghiên cứu về đề tài này là
chưa lớn, khóa luận “Ngoại giao văn hóa Nhật Bản qua truyện tranh tại Việt Năm từ
năm 2016-2017”, Luận văn của tác giả Hạ Thị Lan Phi“Ảnh hưởng của manga Nhật
Bản đến học sinh phổ thông tại thành phố Hà Nội” (2017), “Sự du nhập và ảnh hưởng
của Manga ở Việt Nam hiện nay” (2007). Thậm chí, hiếm có đề tài tại Việt Nam rút ra
được bài học thực tiễn về công tác ngoại giao hiện nay mà chỉ dừng lại ở đánh giá ảnh
hưởng của Manga đến công chúng. 1 Theo AFP News, Japan Today
2 Theo VOV World, (VOV 5) đăng tải bởi tác giả Yến Lê - 28 Tháng Ba 2012 | 15:24:44 4
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Do đó những lí do trên, tôi quyết định lựa chọn đề tài “Manga - truyện tranh Nhật
Bản” cho bài tiểu luận ứng dụng ngoại giao văn hóa lần này. Và cụ thể, nội dung sẽ
xoay quanh 3 yếu tố chính:
(1) Manga và vẻ đẹp, hệ giá trị của con người Nhật Bản;
(2) Cách thức Nhật Bản biến một loại hình nghệ thuật nhỏ bé trở thành một
nét văn hóa mới, mang đậm dấu ấn Nhật Bản và lan tỏa nó ra khắp thế;
(3) Bài học kinh nghiệm rút ra cho Việt Nam trong công tác Ngoại giao văn hóa; 5
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
I. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ NHÂN TỐ MANGA:
Trước khi đi sâu vào tìm hiểu những nội dung chính, chúng ta cần có một cái nhìn khái
quát về Nhật Bản, về chính sách của họ với Ngoại giao văn hóa và hiểu được khái
quát, Manga là gì? Lịch sử hình thành của nó ra sao?... Để từ đó hiểu được, tại sao nó
lại trở thành một biểu tượng đặc biệt trong văn hóa Nhật Bản.
1. Nhật Bản - Chặng đường xây dựng lại hình ảnh một nền văn hóa:
Sau chiến tranh thế giới lần thứ 2, Nhật Bản là nước bại trận và phải chịu những hậu
quả vô cùng nặng nề, trong đó bao gồm hình ảnh của một quân đội phát xít. Họ đã
dùng mọi nỗ lực để hướng đến một đất nước thân thiện, thay đổi cái nhìn của bạn bè
quốc tế về người Nhật và nước Nhật. Chính sách đầu tiên trong hoạt động quảng bá
văn hóa Nhật là việc Nhật Bản gia nhập tổ chức UNESCO năm 1951. Củng cố văn hóa
truyền thống trong nước, Chính phủ Nhật Bản bắt đầu đẩy mạnh quảng bá nền văn hóa
này ra nước ngoài, trong đó đặc biệt chú trọng đến văn hóa truyền thống như trà đạo
(Sadou), Ikebana (Nghệ thuật cắm hoa). Những tờ rơi, tài liệu quảng cáo về Nhật Bản
trong thời kì này thường in những hình ảnh nổi bật, tượng trưng cho đất nước Nhật
Bản như núi Phú Sĩ, hoa anh đào…nhằm khơi gợi sự thân thiện của Nhật Bản và thu
hút sự chú ý của công chúng về một nước Nhật với cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp,
thanh bình. Cũng trong giai đoạn này, Bộ Ngoại giao Nhật thường phát lịch Ikebana
cho người dân và các tổ chức nước ngoài. Mọi nỗ lực trong hoạt động quảng bá văn
hóa thời kì này của Nhật Bản nhằm khẳng định: Nhật Bản là một quốc gia tươi đẹp và
xua đi nỗi ám ảnh của con người về một nước Nhật phát xít trong chiến tranh.
Không chỉ vậy, chính sách ngoại giao văn hóa còn đóng vai trò quan trọng trong
khôi phục hình ảnh của nền kinh tế Nhật trong giai đoạn này, chống lại những cáo
buộc làm rối loạn thị trường, bán phá giá hàng hóa…Cụ thể, họ hướng đến quảng bá
văn hóa Nhật với những nét mới, để chứng minh Nhật Bản như một thành viên tích
cực của cộng đồng thế giới. Nhật Bản đã mở rộng phạm vi ảnh hưởng bằng việc xây 6
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
dựng các văn phòng và trung tâm văn hóa Nhật Bản ở các nước. Ví dụ như thành lập
Hiệp hội tiếng Nhật cho người nước ngoài năm 1962, ký kết thỏa thuận trao đổi văn
hóa với Nam Tư (1969) và Trung Quốc (1979), đẩy mạnh quảng bá thêm những nét
văn hóa truyền thống là Kabuki và Noh. Vào năm 1972, Quỹ Giao lưu văn hóa quốc tế
Nhật Bản được thành lập với nguồn vốn 20 tỷ yên, sau tăng lên 50 tỷ yên.3
Với sự phát triển hưng thịnh của nền kinh tế, trong những giai đoạn sau năm 1980,
Nhật Bản tiếp tục khẳng định quảng bá văn hóa là một trong 3 trụ cột chính trong
chính sách ngoại giao của Nhật Bản. Trong thời kì này, Nhật Bản trở thành quốc gia
đứng đầu trong việc đóng góp cho các hoạt động gìn giữ hòa bình, giúp phát triển khái
niệm “Hợp tác văn hóa” bao gồm các hoạt động như hỗ trợ quản lý nghệ thuật, hỗ trợ
các quốc gia khác phát triển nghệ thuật biểu diễn sân khấu, hỗ trợ các thiết bị sân khấu
như âm thanh, ánh sáng… Nhật Bản cũng tạo một quỹ đặc biệt trong UNESCO trong
những năm 1990 với mục đích bảo tồn các di sản văn hóa cho những nước đang phát triển.
Những điều trên đây là để nhìn thấy được rằng, ngoại giao văn hóa là một phần
quan trọng trong chính sách đối ngoại của Nhật Bản; và được họ cực kỳ chăm chút đầu
tư và phát triển trong suốt hơn một thế kỷ cho đến hiện nay. Điều này cũng chứng
minh được họ là một trong những quốc gia hàng đầu về ngoại giao văn hóa với kinh
nghiệm cực kỳ dày dặn. Đây chính là nền tảng quan trọng để họ có thể chỉ trong vòng
vài thập kỷ biến “Manga” thành một dấu hiệu đặc trưng, nổi bật của đất nước, thành 1
trong những “kim chỉ nam” cho bạn bè khắp thế giới biết và tìm đến nước Nhật “hòa bình, tươi đẹp”. 2. Khái niệm:
Bây giờ chúng ta sẽ tìm hiểu, Magma thực sự là gì? Tại sao nó lại đặc biệt đến vậy?
Manga có nghĩa là “tranh chuyển động” ( 漫画 - mạn họa), hình ảnh trong trang
truyện tranh như thật sự đang diễn ra theo tuyến tính thời gian. Manga có ý nghĩa chỉ
truyện tranh và tranh biếm họa nói chung. Không giống như mọi người hay nghĩ rằng
3 Theo vanhoa.gov.vn . Link: http://vanhoa.gov.vn/articledetail.aspx?
articleid=21074&sitepageid=609%23sthash.ElQHZRHy.dpbs 7
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Manga là một sản phẩm mới toanh hoàn toàn của thế kỷ 21, thực sự nó đã trải qua một
quá trình hình thành và phát triển lâu dài. Truyện Manga xuất hiện từ rất sớm. Ở nhật,
người dân sớm hứng thú với một loại nghệ thuật về tranh ảnh. Dù nó chỉ đơn giản là
những mẫu truyện tranh ngắn về mọi thứ trong cuộc sống hàng ngày. Tuy nhiên giá trị
giải trí của nó là điều không ai có thể phủ nhận. Không những thế văn hóa Manga còn
giữ một vị trí quan trọng xuyên suốt lịch sử mỹ thuật Nhật Bản.
Trong thời gian chiến tranh, ngoài mục đích giải trí thì Manga cũng được sử dụng
với mục đích tuyên truyền hoặc châm biếm nhằm phục vụ cho lợi ích quốc gia. Vì thế
trong thời gian này, rất nhiều truyện tranh Nhật phải chịu sự kiểm duyệt nặng nề và sự
phát triển của Manga Nhật Bản dường như bị hoãn lại vô thời hạn.
Bước vào thế kỷ 20, cánh cửa ngoại giao Nhật Bản một lần nữa mở ra thế giới. Một
trong số đó, những dải truyện ngắn cũng được du nhập, trở thành chất xúc tác làm nên
manga, một bộ phận thống trị của thị trường xuất bản Nhật hiện nay. Sau khi chiến
tranh kết thúc, đã có người đứng lên vực dậy nền nghệ thuật manga, đem đến cho nền
văn hóa Nhật và đến thế giới, một thể loại manga hoàn toàn mới. Đó là họa sĩ Osamu
Tezuka, đã góp phần định hình nên kiểu mẫu manga thực sự đầu tiên và bắt đầu một
nền công nghiệp mà đến giờ vẫn giữ vị trí chiến lược trong nền văn hóa Nhật bản hiện đại.
Đến nay, đọc manga (truyện tranh, tiểu thuyết hình họa) là một phần quan trọng
trong đời sống hằng ngày của hàng triệu người Nhật. Lượng đọc sách báo và xem
truyền hình của Nhật thuộc top đầu thế giới, và ngành công nghiệp giải trí đại chúng
(masu komi) của đất nước này cũng có sự nở rộ tới mức đã tạo nên một môi trường
đầy tràn những câu chuyện. Nhà văn người Mỹ Susan Sontag cũng gọi Nhật là “một
thế giới hình ảnh” (image world) bởi rất nhiều phương tiện truyền thông đại chúng ở
đất nước này tham gia vào việc sản xuất và tiêu thụ hình ảnh, đến mức chúng “đạt
được quyền năng phi thường trong việc định hướng nhu cầu [của người xem] về thực
tại, nói đúng hơn, kích thích một niềm ham muốn khác thay thế cho những trải nghiệm
trực tiếp”. Những hình ảnh hoạt họa choán phần lớn màn hình và lấp đầy những ô sách
truyện. Có hàng ngàn bộ manga trở thành cơn sốt ở Nhật. Lượng fan cuồng (hay còn 8
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
gọi là “otaku”), theo thống kê năm 2007, đã lên tới 2,4 triệu người ở Nhật và trung
bình các otaku chi tới 2,5 nghìn USD/năm cho các sản phẩm này. Thực tế này dễ dàng
được chứng thực nếu chúng ta đặt chân tới Mandarake, một trung tâm mua sắm manga
lớn ở Shibuya thuộc Tokyo, chứng kiến hàng chục ngàn kiện manga sắc màu rực rỡ
được đóng gói trong các cửa hàng và giá sách. Hoặc, chỉ cần gõ “manga” trên công cụ
tìm kiếm Google, sẽ có thể tìm được hơn 200 triệu ấn bản của cả truyện tranh.
3. Đặc trưng của truyện tranh Nhật Bản:
Về cách thể hiện. Đặc trưng rõ nét nhất của truyện tranh Nhật Bản so với các thể
loại truyện tranh khác là trong nét vẽ và cách thể hiện. Nếu như truyện tranh comic của
phương Tây thể hiện nhân vật với các đường nét cứng rắn, khỏe khoắn và các nội dung
mang tính hành động thì truyện tranh Nhật lại chú trọng thể hiện hình thái nhân vật
thông qua các thể loại sắc độ cảm xúc. nhân vật trong manga Nhật Bản thường hiện ra
mới đôi mắt to chiếm 2/3 khuôn mặt, miệng nhỏ. Đây là một điểm rất đặc trưng trong
phong cách hội họa manga. Cách biểu đạt nhân vật này xuất phát từ ý thức và nhu cầu
của độc giả Nhật, vốn ưu chuộng hình tượng kawaii
Về các tuyến nhân vật, tùy vào thể loại truyện mà chúng ta sẽ có các tuyến nhân
vật khác nhau, thay đổi để phù hợp với cách tác giả xây dựng tình huống. Ví dụ như
thể loại hành động thì mô típ quen thuộc vẫn là nhân vật anh hùng và phản diện, hay
thể loại tình cảm thì sẽ có nam và nữ,... Nhìn qua thì điều này cũng giống như các thể
loại nghệ thuật khác.
Tuy nhiên, điểm đặc biệt của manga nằm trong cách xây dựng tính cách nhân vật.
Mangaka phải học rất chuyên sâu và được đào tạo kỹ lưỡng về việc thể hiện các sắc
thái cảm xúc, tình cảm của nhân vật thông qua các nét vẽ, để từ đó nói lên suy nghĩ,
quan niệm, phản ứng của nhân vật trước sự vật, sự kiện... Đây chính là điểm thu hút
khán giả đến với manga: tính chân thực. Về sau các nét vẽ trong manga đã có biến đổi,
tuân thủ các quy tắc về tỷ lệ giải phẫu cơ bản hơn. nhưng mỗi họa sĩ vẫn giữ đặc điểm
của riêng mình. Phong cách thể hiện trong truyện tranh Nhật đã được phát triển tới 1
sự thành công nhất định. "Tuy riêng mà chung" là điều đáng nói ở các mangaka, không 9
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
còn đi theo lối mòn và đã có sự thay đổi, những vẫn giữ được chất riêng của truyện
tranh Nhật, gây ấn tượng cho người đọc và không thể nhầm sang các quốc gia khác
Về nội dung, manga Nhật có một khối lượng đồ sộ về nội dung và thể loại. Thông
qua những câu chuyện được truyền tải, chúng ta có thể hình dung thấy một thế giới
riêng của người họa sĩ, mang đầy phong cách, ý thức của người họa sĩ sáng tác truyện.
Ngoài ra, trong manga, chúng ta cũng dễ dàng bắt gặp những nét đặc trưng của văn
hóa nhật bản. VD: Cuộc sống học đường. Có lẽ số lượng mô tả trường học ở Nhật là
một con số khổng lồ, và những bộ truyện này đã góp một vài trò không nhỏ lôi kéo
công chúng đến với văn hóa Nhật Bản
Do đối tượng chính của manga là trẻ em và độ tuổi thanh thiếu niên, nên việc xây
dựng một thế giới trường học với bộ đồng phục và giờ học là cách tiếp cận dễ dàng
đến với độc giả. Tuy nội dung khác nhau nhưng phần lớn những bộ truyện học đường
được thể hiện theo lối trong sáng, nhẹ nhàng, tạo cảm giác gần gũi và thấy được những
nét mới của nền văn hóa nhật.
Về trình bày. Người Nhật đọc từ phải sang trái nên Manga được vẽ và xuất bản
theo cách của Nhật. Tuy nhiên, khi dịch sang thứ tiếng khác nhau thì được xuất bản để
có thể đọc từ trái qua phải. Sau đó, nhiều tác giả không chấp nhận và yêu cầu giữ
nguyên hình thức đọc từ phải sang trái trong phiên bản nước ngoài.Và vì để tôn trọng
tác giả, một số nước đã chuyển sang in ấn theo nguyên bản. ách in này giờ đây đã phổ
biến ở Bắc Mỹ. Việt Nam hiện nay cũng đang được áp dụng theo hình thức này. 10
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
II. Phân tích hệ giá trị thể hiện thông qua nhân tố văn hóa/ sự kiện:
1. Tính cộng đồng, tinh thần dân tộc4 - Thông qua cách xây dựng cốt truyện:
Chúng ta đều hiểu rõ một điều rằng, điều kiện thiên nhiên của Nhật Bản vô cùng
khắc nghiệt với rất nhiều thiên tai như động đất, sóng thần… đã tạo ra một ý chí, nghị
lực kiên cường và trên hết là tinh thần đoàn kết chống lại thiên tai của người Nhật.
Điều này ăn sâu vào máu họ trong suốt hàng thế kỷ, và ảnh hưởng rất nhiều đến hệ
thống văn hóa của họ. Và manga không phải là ngoại lệ.
Nội dung trong truyện tranh Nhật Bản luôn đề cao môi quan hệ của con người trong
cuộc sống: đó tình bạn, tình đồng đội, tình cảm gia đình - nói tóm lại là sự đoàn kết.
Sự thể hiện tinh thần dân tộc trong Manga là một nhiệm vụ, một bài học giáo dục cũng
như là nơi để thể hiện sự tự hào. Nội dung Manga không xây dựng những con người
siêu đẳng như Superman, Batman, Spiderman… mà thường tập trung xây dựng câu
chuyện quay xoay quanh một nhóm cộng động, nơi mà không chỉ nhân vật chính đóng
vai trò quan trọng mà sự phát triển của những nhân tố xung quanh đều cực kỳ cần
thiết, góp phần thúc đẩy mạch truyện cũng như sự phát triển của nhân vật trung tâm
(nhiều khi vai trò các nhân vật thậm chí không còn quá rõ ràng đến mức khó mà phân
biệt được đâu mới là nhân vật chính và đâu là nhân vật phụ). Và cũng hiếm khi nào có
truyện một mình nhân vật chính, tự mình chiến thắng kẻ thủ ác hay vượt qua khó khăn
một mình mà đâu đó đều có sự giúp đỡ của những người xung quanh. Chúng ta có thể
thấy điều đó ở chính những bộ truyện cực kỳ nổi tiếng: “Songoku - Bảy viên ngọc
rồng” với quả cầu “kênh khi” tập hợp sức mạnh của mọi người khắp nơi trên thế giới;
hay chúng ta thấy trong Doraemon dài truyện, những nhân vật chị chiến thức khi liên kết lại với nhau;...
4 Tham khảo bài viết “Tìm hiểu về Manga - Nét đặc trưng của Nhật Bản” trên website của Trung tâm tiếng Nhật
SOFL, đăng tải: 30/04/2018. Link: http://trungtamtiengnhat.org/tim-hieu-ve-manga-net-dac-trung-cua-van-hoa- nhat-ban.html 11
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Ngoài ra, có một chi tiết tương đối thú vị là trong sự phát triển của manga Nhật
Bản. Trước hết, manga có hẳn một thể loại riêng để nói về thảm họa thiên nhiên: thực
và phi thực; vốn lúc đầu chỉ nhằm đề cao sự hợp tác và đoàn kết của người Nhật vượt
qua mọi khó khăn; nhưng càng về sau, sự phát triển đó càng tạo nên sự khác biệt so
với các tác phẩm của phương Tây theo mô-típ một vị anh hùng từ phương Tây đứng
lên cứu thế giới. Giờ, manga cũng vẫn đề cao sự hợp tác của nhiều tuyến nhân vật,
nhưng điểm đặc biệt là không phải lúc nào chỉ có người Nhật là trung tâm cứu rỗi thế
giới, mà là sự góp sức tư đa dạng chủng tộc, đa dạng tôn giáo, đa dạng các quốc gia,...
Điều này chính là một trong những thứ thể hiện tư tưởng tiến bộ và mang theo thông
điệp đoàn kết, hòa bình giữa các quốc gia trên toàn thế giới. Ví dụ điển hình là tác
phẩm khoa học viễn tưởng gần đây mang tên “Terra Formars” viết bởi Yuu Sasuga and
Michio Fukuda, khi trái đất đối diện thảm họa diệt vong từ sao hỏa và những con
người khắp nơi trên thế giới tập hợp lại để cùng giải cứu Trái Đất.
2. Tinh thần Samurai - Tinh thần võ sĩ đạo5 - Thông qua hình ảnh nhân vật:
Tinh thần võ sĩ đạo như một lý tưởng về một lối sống đầy nghị lực, quyết tâm mà
người Nhật luôn hướng đến. Để trở thành một võ sĩ đạo chân chính phải rèn luyện được các tính căn:
Thứ nhất, đức tính ngay thẳng: Người dân Nhật Bản có thói quen quyết định công
việc một cách nhanh chóng, thẳng thắn, hợp với lẽ phải và lương tâm.
Thứ hai, đức dũng cảm: Từ nhỏ người Nhật đã được rèn luyện đức tính này, luôn
luôn sẵn sàng chịu đựng khó khăn, gian khổ để khôn lớn, xông pha vào cuộc đời, lúc
gặp nguy nan vẫn luôn sáng suốt, bình tĩnh.
Thứ ba, đức nhân từ: Người Nhật luôn luôn có tấm lòng rộng lượng, nhân ái, bao
dung, họ luôn luôn dành tình thương cho gia đình, người thân và nhân loại.
5 Tham khảo bài viết trên Website Trung tâm tư vấn du học Nhật Bản AVI. Link: http://www.avi.edu.vn/Nhat-
Ban/524/nhung-net-dac-trung-cua-van-hoa-nhat-ban.html 12
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Thứ tư, biết tự kiểm soát mình: Người Nhật luôn biết tự kiềm chế bản thân mình,
những lúc vui mừng hay giận dỗi, họ không hề tỏ thái độ thái quá. Đối với họ, kiềm
chế bản thân là để làm cho xã hội vui tươi hơn, đời sống có ý vị hơn.
Thứ năm, đức tính chân thực: Người Nhật rất coi trọng sự chân thực, với họ nếu
không chân thực thì tất cả những lễ nghĩa và sự nhân từ chỉ là giả tạo. Họ coi lời nói và
danh dự có trọng lượng hơn cả giá trị của văn tự.
Thứ sáu, đức tính trung thành: Người Nhật không bao giờ phản bội chủ soái của
mình, họ luôn làm việc một cách trung thành. Nếu như không đồng ý kiến với chủ
soái, họ sẽ tìm mọi cách để chủ soái thấy được sai lầm của mình.
Thứ bảy, trọng danh dự: Đây cũng là một đức tính khá mạnh mẽ, sâu sắc của
người Nhật. Với họ, khi bị người khác nói xấu, trước tiên họ sẽ suy nghĩ xem mình đã
làm tròn bổn phận chưa thay vì quay lại trả thù họ. Họ luôn biết tự cảm thấy hổ thẹn
khi làm điều gì tổn hại đến danh dự của mình.
Nhờ vào các đức tính đó, mà từ một nước nghèo ở Đông Á, hứng chịu nhiều tổn
thất từ chiến tranh thế giới thứ 2 và thiên nhiên khắc nghiệt tàn phá, Nhật Bản đã vươn
lên trở thành một trong những nước có nền công nghiệp và kinh tế phát triển hàng đầu thế giới.
Vậy manga đã thể hiện các đức tính này như thế nào? Đơn giản là thông qua hình
ảnh của các nhân vật chính, con người điển hình mang trên mình những nét tính cách như thế này:
a) Ngay thẳng & Dũng cảm:
Đây là đức tính chung của hầu hết “nhân vật chính” trong các bộ Manga: luôn đi
theo những gì đúng đắn; luôn đương đầu với những khó khăn, thử thách, và mục tiêu
là để trở lại với những điều đúng đắn.
Có 2 mô-típ phát triển quen thuộc nhân vật chính có thể liệt kê trong manga như sau: 13
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Thứ nhất, gặp khó khăn và thử thách và mất hết tất cả, nhưng thay vì từ bỏ, họ sẽ
quyết định rèn luyện lại từ đầu, bền bỉ cho đến một khi hoàn thành và vượt qua những
khó khăn đó, và giành lại được những gì đã mất.
Thứ hai, từ số không lần lượt liên tục chinh phục những thử thách và đạt được khả
năng vượt qua, chinh phúc được đích đến cuối cùng.
Dù thế nào thì cả 2 cốt truyện xây dựng nhân vật này đều có một điểm chung nằm ở
việc, từ số 0 chính phục thành công đích cuối cùng bằng chính năng lực và sức lực của
mình. Điều này cũng tương tự như việc người Nhật mất hết mọi thứ sau động đất và
sóng thần, sau đó vẫn vùng lên và hiên ngang giành lại mọi thứ mà không suy sụp,
không dùng bất cứ mánh lới gì, đi lên lại từ 2 bàn tay trắng. Đây chính là sự mạnh mẽ,
và chính trực của 1 samurai. b) Nhân từ:
Trong manga, có 2 biểu hiện đáng chú ý nhất của đức tình này:
Thứ nhất, sự nhân từ đến từ hình ảnh của những nhân vật chính. Luôn có hình ảnh
của cái chìa tay ra từ phía nhân vật chính đối với kẻ thủ, biểu tượng như một sự tha
thứ, bàn tay đưa ra để kéo nhân vật phản diện trở lại ánh sáng. Nó không chỉ nâng cao
tính cách và phẩm chất của nhân vật chính mà đồng thời còn giúp tác giả truyền tải bài
học về cách đối nhân xử thế trong cuộc sống, biết tha thứ.
Điều thứ hai nằm trong ý nghĩa sâu sắc đằng sau hành động “nhân từ”. Các câu
chuyện không bao giờ xây dựng ra những nhân vật hoàn toàn xấu xa. Họ đều xuất phát
điểm là những con người tốt đẹp, chỉ vì hoàn cảnh xô đẩy và bị va phải với những thứ
sai lầm mới khiến họ bị biến đổi bản chất, và hình thành nên những tư tưởng sai lầm.
Đằng sau họ luôn là những câu chuyện mà độc giả đáng dành thời gian để suy ngẫm
“Liệu bản thân mình trong một hoàn cảnh như vậy thì mình có giữ được bản thân trong
sạch?”; và qua đó, đồng cảm với chính những nhân vật xấu xa, bởi cần biết rằng trong
họ là những con người đáng thương đang cần cứu rỗi. Đối với truyện tranh Nhật Bản,
con người luôn được miêu tả hiện thực như bản chất vốn có của nó trong cuộc sống:
luôn có 2 mặt sáng và tối; cần phải biết vị tha và thông cảm. Bởi có là anh hùng thì 14
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
cũng sẽ có lúc hèn nhát, cái cao thượng nhưng bị va chạm với sự thù hận sẽ gắn liền
với dã tâm, cái ác cũng có thể hoàn lương nếu ta cho họ một cơ hội,... c) Kiểm soát mình:
Chúng ta sẽ thấy điều này qua nội tâm của nhân vật được lột tả rất rõ mỗi khi các
nhân vật phải đối mặt với những cám dỗ của chính bản thân: tham lang, lười biếng, sắc dụng, phàm ăn,... d) Chân thực:
Các tác giả manga cũng không né tránh phơi bày tình trạng sinh tồn thảm hại của
con người đương đại, những cạm bẫy mà họ rơi vào cùng nguy cơ máy móc hóa và áp
lực cộng đồng lên mỗi cá nhân. Manga, khi ấy, không còn là sản phẩm của ngành công
nghiệp văn hóa tư bản chủ nghĩa, mà còn phản biện lại chính ngành công nghiệp ấy.
Như bộ truyện tranh kinh điển Zeni Geba (Tiền bạc, Điên cuồng) năm 1970 của
Akiyama, kể về nhà tư bản độc tài Futaro, trải qua thời thơ ấu khốn khổ, hắn ta quyết
tâm làm mọi thứ vì tiền. Futaro bị ám ảnh bởi quyền lực của đồng tiền tới mức phát
điên. Tác phẩm của Akiyama là tiếng nói phê phán không mấy khó hiểu chứng ám ảnh
vật chất tới mức phủ nhận giá trị nhân văn của một thế hệ trẻ đương thời. Nói cách
khác, đúng là manga được tạo ra để phục vụ cho những nhu cầu giải trí khá dễ dãi,
nhưng nó không phải là không có ý nghĩa với những người muốn kiếm tìm sự cứu
thoát khỏi đời sống tẻ nhạt hằng ngày. Thay vì chỉ đưa tới những lối thoát tưởng tượng
để trốn tránh tạm thời khỏi thế giới thực, manga còn là sự phản ánh đầy tinh thần phê
phán về chính trị, đạo đức và trạng huống sinh tồn. e) Trung thành:
Điều này có lẽ sẽ thấy rõ nhất ở các manga cổ trang nói về lịch sử của Nhật Bản
thời phong kiến. Nhân vật chính sẽ là những tướng lĩnh tài giỏi và hết sức trung thành với lãnh chúa của mình.
Trung thành ở trong manga không chỉ dừng lại đối với những người sếp, người chủ
của mình mà con là giữa bạn bè với nhau (và nó cũng thể hiện đại loại như sự đoàn
kết, cộng đồng lúc đầu vậy). 15
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522 f) Danh dự:
Điều này sẽ thể hiện rất rõ ở những manga có tính hành động và phiêu lưu. Có một
mô típ quen thuộc của những thể loại truyện này là nhân vật chính trên hành trình của
mình sẽ gặp phải một nhân vật đặc biệt, khó khăn và đang có vấn đề gì đó. Sau đó
nhân vật chính sẽ hứa một điều gì đó và dù sau đó có gặp khó khăn đến thế nào, cũng
vẫn sẽ thực hiện xong lời hứa đó, vì danh dự của chính bản thân mình.
3. Tôn giáo6 - Thông qua khung cảnh và chủ đề tâm linh:
Những tôn giáo chính của Nhật Bản bao gồm “Thần đạo” (Shinto) và Phật giáo. Họ
cho rằng Thần đạo thì chăm lo cho cuộc sống ở kiếp này còn Phật giáo thì sẽ theo họ
đến với kiếp sau. Có thể nói, tôn giáo là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của
người Nhật. Tuy nhiên, cũng giống như cách người Việt đối với Phật giáo, người Nhật
không thực sự theo một tôn giáo nào cả, mặc cho việc họ vẫn tuân theo những lễ nghi,
quy tắc của Thần Đạo và vẫn đi thăm những ngôi chùa của Phật Giáo a) Thần đạo:
Theo nghĩa đen nó là con đường của thần thánh, nó không có một nguyên tắc rõ
ràng cũng như danh tính xác định của các vị thần. Nó chỉ đơn giản là hiện diện trong
tâm trí người Nhật từ thuở sơ khai rằng có thần linh nào đó ẩn náu trong vạn vật, cả
sinh vật sống lẫn các vật vô tri vô giác, thậm chí cả trong những hòn đó, gió, tiếng
vọng, họ gọi chúng là kami, nhưng khác với thần của phương Tây hay tôn giáo khác ở
chỗ, kami thì không có thân thể.
Đền thờ: Đây có lẽ là yếu tố được hiện lên rất nhiều trong các chương truyện của
Nhật Bản, ngôi đền cổ kính làm bằng gỗ, với những thầy vu sư thương thực hiện nghĩ
lễ thanh tẩy với bộ quần áo đặc biệt và một cây gậy dài có buộc dải giấy. Chính xác, đó
là các ngôi đền được người dân lập ra để bày tỏ lòng biết ơn với các kami, cầu mong sự phù hộ của họ
6 Tham khảo sách “Đối thoại với các nền văn hóa - Nhật Bản”, NXB Trẻ, Biên dịch: Trịnh Huy Hóa 16
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522 g) Phật giáo:
Phật giáo du nhập vào Nhật từ năm 552 và mang đến những triết lý về cuộc sống
(tính luân hồi, kiếp sau, sự vị tha...) cho người dân ở đây, bù đắp lại những điểm còn
thiếu của Thần đạo. Triết lý của phật giáo còn ảnh hưởng tới quan điểm, phong cách
ẩm thực của người Nhật (ăn uống thanh đạm, hòa hợp với thiên nhiên... – điều này có
thể thấy rõ qua 1 vài món ăn của Nhật Bản, như Sushi, Tofu,…). Nhưng chắc chắn nó
không thể thay thế được thần đạo.
Hình ảnh của 2 nền tôn giáo này thể hiện “thực tế” trên manga chủ yếu qua hình ảnh
và kiến trúc của những ngôi đền và chùa được xây dựng hoàn toàn bằng gỗ, bậc thang
và cánh cổng dẫn lên chùa đặc trưng của nhật bản; bên cạnh những lễ như cầu siêu,
cầu may, cầu bình an,...; hình ảnh của đức Phật... Bên cạnh đó, quan niệm về tôn giáo
còn được thể hiện rất nhiều qua những hình ảnh mang đậm giá trị siêu thực, tâm linh.
Bạn đã bao giờ nghe đến yokai – những quái vật, sinh vật siêu linh, huyền thoại
(tengu, kappa,...)? Hay nghe đến sự tích xuyên không gian - thời gian, luân hồi,…?
Nghe đến những câu chuyện ma? (ma nhà xí, ma không đầu,...)… Không chỉ manga
mà còn nhiều thể loại nghệ thuật khác (anime, phim truyện,...) ở Nhật cũng khai thác
đặc điểm này. Tất cả đều bắt nguồn từ chính 2 tôn giáo này. Và những hình ảnh này
đã không ít lần được sử dụng làm ý tưởng cho các nhân vật trong các chương
truyện. Lấy ví dụ như câu chuyện về “cáo chín đuổi” được lồng ghép vào tác phẩm
nổi tiếng của tác giả Kishimoto Masashi, “Naruto”, như đại diện cho một mối tai họa.
Hay hình ảnh Phật tổ được lồng ghép vào tác phẩm “One Piece”, Oda eiichiro, như
một hình tượng biểu trưng cho công lý tối cao.
4. Hướng nội - kín kẽ7:
Điều này được thể hiện rất rõ qua ngôn ngữ cử chỉ của người Nhật. Theo nhận xét
của cuốn sách “Đối thoại các nền văn hóa - Nhật Bản”, họ là những con người “vô
cùng tinh ý và sử dụng rất nhiều các ngôn ngữ cử chỉ tinh tế. Họ gọi chúng là haragei
7 Tham khảo sách “Đối thoại với các nền văn hóa - Nhật Bản”, NXB Trẻ, Biên dịch: Trịnh Huy Hóa 17
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
hay “cảm giác trong lòng”, lắng nghe những tiếng nói của tiềm thức được thể hiện
bằng những dấu hiệu thoáng qua: một sự co giật nhẹ trên cơ mặt, một cái đưa mắt hay
một cử chỉ mơ hồ”. Điều này còn được thể hiện qua lễ nghi thường ngày trong cuộc
sống, từ cách họ cúi chào, đổ gập người, số lần cúi người, các khoanh tay đưa cầm, tất
cả nhằm để chỉ sự tôn trọng với một người khác, có thể do địa vị cao hơn, hoặc mình
thực sự kính trọng (dù không hay nói ra).
Sự tinh tế này tạo nên sự khác biệt của manga so với những nền truyện tranh
khác, ở chỗ manga luôn vượt trội về khả năng phân tích nội tâm nhân vật trong
từng tình huống, từng trạng thái cảm xúc khác nhau. Đó là nhờ cốt truyện được
đầu tư suy nghĩ bởi chính những tác giả, người chịu ảnh hưởng bởi “tính hướng nội”
của một nền văn hóa - suy nghĩ nhiều, tư duy nhiều trong tâm thức; đây là yếu tố quan
trọng để các mangaka hình dung dễ và rõ ràng hơn về cách chuyển biến trong tâm lý
của các nhân vật của mình, khiến chúng thật hơn, sinh động hơn và gần gũi hơn. Ngoài
ra, không chỉ nằm ở nội dung, điều này còn thể hiện qua cách tác giả thay đổi, phác ra
từng đường nét trên khuôn mặt của các nhân vật; vì họ hiểu rõ rằng từng sự thay đổi
dù là nhỏ nhất trong nét vẽ, trong cách thể hiện gương mặt, cử chỉ của tay chân, hay
dáng người, sẽ tạo ra những sắc thái khác nhau cho nhân vật, thậm chí còn làm nổi bật
lên tính cách, hình tượng của nhân vật của mình. Tức giận thì mắt sẽ xếch lên 2 bên,
mặt nhăn lại, gân nổi lên; cười thì hai mắt hơi nhẹo lại, miệng há rộng,...
* Điều đặc biệt là chính tính cách này lại tại ra một đặc điểm rất riêng khác của người
nhật “Vẻ bề ngoài vô kỷ luật”. Trong hình dung của chúng ta, người Nhật hiện lên là
một dân tộc hết sức kỉ luật, chỉnh chu; nhưng sự thật không phải vậy. Vẻ ngoài đó
được hình thành, vẽ ra bởi “tính hướng nội” đã nói ở phần trên, đây là yêu cầu cơ bản
trong công việc của họ thôi; thực chất, họ vẫn có nhiều khi cư xử một cách hoang dại
và cẩu thả. Họ say mèm nơi công cộng, ngủ gục trên đường, quán nhậu; họ vui chơi
thả ga tại các lễ hội; họ công khai thích thú với các kiểu sách báo, trò đùa tục tĩu.
Không cần phải quá để ý nhưng các bạn cũng sẽ thấy hình ảnh đó hiện lên trong các
trang truyện manga, những hình ảnh nhân vật “dại gái”, những trò đùa đen tối được
chèn vào, có lúc tệ nhị có lúc thì lỗ ra rõ rành rành. 18
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Tuy nhiên, đối với người Nhật, điều này không xấu bởi họ tin vào một triết lý xâu xa
trong cuộc sống: trong cuộc sống, làm việc đã phải đè nén đủ rồi thì lúc hưởng thụ,
giải trí thì sao phải đè nén nữa; điều đó chỉ làm dục vọng nó tăng cao hơn thôi. Hãy
chấp nhận và thoải mái để cho những thú vui này xả ra hết ở đúng chỗ; để ta có thể thư
giãn, thoát khỏi đè nén của cuộc đời; và tránh xa những chuyện “sai lầm” do bị đè nén tạo ra.
5. Hướng tới tương lai - hiếu kỳ:
Nếu bạn biết tới Doraemon thì đặc điểm này cũng không còn quá xa lạ với các bạn
nữa. Nhắc đến Nhật Bản hiện nay, là chúng ta sẽ nhắc tới một quốc gia với vô vàn
những công nghệ hiện đại phục vụ trong cuộc sống (robot, trí thông minh nhân tạo, đồ
gia dụng, xe cộ,...) biểu tượng cho một quốc gia đi đầu trong việc phát triển những
công nghệ mới, luôn tìm tòi, hiếu kỳ để không ngừng phát triển. Điều này được hình
thành từ việc họ phải thường xuyên đương đầu với những thảm họa và thiên nhiên
thảm khốc; và vô thức họ học được cách nhìn lên phía trước suy nghĩ tích cực, và cùng
lúc rèn luyện được tính cách hiếu kỳ - thúc đẩy họ đi tìm kiếm những công nghệ mới,
những công cụ mới để giúp cho cuộc sống của mình tốt đẹp hơn, ổn định hơn.
Hiện đang rất nhiều các tác phẩm manga viết về thế giới tương lai, nơi mà có những
dụng cụ, máy móc mà chúng ta mới chỉ tưởng tượng (hay thậm chí còn chưa nghĩ ra),
chính xác phản ảnh tư duy của người Nhật về cách họ luôn nhìn về phía trước về phía
một tương lai đầy tươi sáng, với vô vàn những tiện ích và phát minh mới phục vụ cuộc sống con người,...
6. Tôn trọng thứ bậc:
Ý thức tôn trọng thứ bậc có lẽ đã có từ lâu trong đời sống người Nhật. Thái độ nhún
mình trước những người có địa vị, quyền chức cũng có ở một số nước khác thời cận
đại nhưng đặc biệt ở Nhật cho đến nay vẫn còn đậm nét. Tập quán này được nhấn
mạnh trong hơn 250 năm dưới thời tokugawa. Ngày nay ý thức tôn trọng thứ bậc vẫn
được thể hiện trong đời sống hàng ngày. Ví dụ trong phòng họp, người có chức vụ thấp
nhất sẽ ngồi gần cửa ra vào thì người có chức vụ càng cao sẽ ngồi càng gần phía 19
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
trong... Sắc thái tôn ti trật tự trong xã hội Nhật Bản thể hiện rõ trong ngôn ngữ và đây
cũng là cái được thể hiện trong các đoạn hội thoại giữa các nhân vật trong manga, đều
theo đúng chuẩn xưng hô, chào hỏi với từng đối tượng xã hội cụ thể. Đối với người
lớn tuổi hay có địa vị cao hơn thì phải dùng kính ngữ (sonkeigo), với những người
trong gia đình thì dùng khiêm nhường ngữ (keijogo).
Kể cả đối với những tác phẩm dịch thuật sang các ngôn ngữ khác cũng đều phải chú
ý, và được kiểm soát thật kỹ đến những chi tiết này để không làm mất đi sai lạch ý
nghĩa, cũng như văn hóa tôn trọng thứ bậc của người Nhật.
7. Óc thẩm mỹ và tính tỉ mỉ8:
Óc thẩm mỹ của người Nhật không chỉ biểu hiện qua các hiện tượng bên ngoài như
việc bài trí nhà cửa mà còn thể hiện qua lối suy nghĩ và cung cách làm việc của họ
hàng ngày, hay nói rộng ra là nhân sinh qua của họ. Sẽ không có gì là nếu một người
Nhật đan quạt tre rồi ngắm đi ngắm lại xem cái quạt của mình làm đã cân đối chưa, có
cần phải trau chuốt gì không, dù khi làm như vậy anh ta sẽ mất nhiều thời gian hơn,
đồng nghĩa với việc lợi nhuận thu về được ít hơn; song đối với người dân Nhật Bản,
ngoài mục đích lợi nhuận thì họ còn muốn đạt được một mục tiêu khác không kém
phần quan trọng - đó là cảm giác thoải mái khi hoàn thành mỹ mãn một công việc dù
là rất nhỏ. Họ luôn tìm kiếm cái đẹp trong công việc của mình, người Nhật nổi tiếng là
người làm việc cần mẫn, xem công việc của công ty như là công việc của mình, luôn
tận tâm hết sức, nhiều khi họ làm việc không chỉ vì lợi ích kinh tế cá nhân mà còn là
hoạt động thẩm mỹ. Danh tiếng về chất lượng của các sản phẩm, dịch vụ của Nhật bắt
nguồn phần lớn từ tính cách này
Chính điều này góp một phần không nhỏ vào thành công của manga hiện đại,
những khung hình sống động và chân thật. Dù cho công nghệ đã hỗ trợ rất nhiều
trong công cuộc sáng tác nhưng phần lớn các khung hình trong truyện đều được các
tác giả vẽ một cách thủ công bằng tay một cách chi tiết từ cúc áo, đến khung cảnh
đằng sau, các những nhân vật phụ siêu nhỏ ở đằng xa,... trước khi đưa vào máy để đồ
lại nét vẽ cho dễ dàng. Thời gian trung bình để tác giả sáng tác hoàn chỉnh 1 chương
8 Tham khảo bài viết trên website của Công ty hỗ trợ du học Du học UE, đăng tải: 11/06/2015, tác giả Diễm
Thu. Link: https://duhocue.edu.vn/tim-hieu-ve-con-nguoi-van-hoa-phong-tuc-nhat-ban 20
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
truyện (chỉ tầm 10-15 trang) cần tới tận một tuần làm việc từ sáng cho đến tới muộn.
Dù vất vả như vậy nhưng đổi lại chính điều này tạo cho độc giả cảm giác được sự chân
thành và tâm hồn của người sáng tác. Đây là điều mà hiếm 1 loại hình nghệ thuật thị
giác nào có thể so sánh được 21
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
III. Thực tiễn làm ngoại giao văn hóa thông qua Manga:
1. Các công cụ văn hóa đại chúng được sử dụng:
Manga vừa là một nét văn hóa vừa phương diện nghệ thuật, lẫn một phương tiện
truyền thông cho những sản phẩm văn hóa đi kèm. Lồng vào những cuốn manga còn là
văn hóa truyền thống Nhật Bản, những món ăn đặc trưng, những lễ hội văn hóa đặc
sắc…. Người đọc biết được luật bóng chày – một môn thể thao yêu thích của người
Nhật, biết được về cách mặc bộ đồ Kimono, biết lịch sử và cách mà các võ sĩ kiếm đạo
luyện tập, biết được tinh thần bất diệt của một Samurai,... Ngoài ra còn biết đến sức
hấp dẫn của các món ăn Nhật, cách chế biến các món ăn, tinh thần truyền thống của
người dân đất nước phù tang…Manga đã thực sự trở thành một phần quan trọng trong
lịch sử đất nước Phù Tang và. Đọc Manga, chúng ta có thể hiểu về quá khứ, biết về
hiện tại và dự báo được tương lai phát triển của đất nước Nhật Bản. Nói 1 cách khác,
manga là 1 mắt xích quan trọng, và tạo ra 1 mối liên kết với toàn bộ các nét văn hóa
đương đại của Nhật Bản (Qua manga chúng ta biết đến các nét văn hóa Nhật Bản và
khi nói đến các nét văn hóa Nhật Bản, chúng ta sẽ lặp tức liên hệ đến các manga liên quan). a) Ẩm thực9:
Như đã trình bày ở các phần trước, Manga sở hữu một lượng nội dung cũng như chủ
đề đáng kinh ngạc; và tất nhiên, không có gì lạ khi có hẳn một nhánh Manga nói về ẩm
thực của Nhật bản. Đặc biệt khi dòng chảy của Food Manga (truyện tranh xoay quanh
các món ăn) rõ ràng đã góp phần gìn giữ và quảng bá văn hóa Nhật đến các tín đồ ẩm
thực khắp nơi trên thế giới.
Food Manga đầu tiên xuất hiện vào thập niên 80, khi nước Nhật đang trên đà phát
triển kinh tế mạnh mẽ. Một trong số các tác phẩm hàng đầu thời đó là Oishinbo, sức
sống của nó kéo dài đến 20 năm và trở thành chất liệu chính để gây dựng loạt phim
9 Tham khảo Used Book Store VN. Đăng tải: 3/9/2016. Link: https://usedbookstorevn.com/food-manga-truyen- tranh-am-thuc-nhat/ 22
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
hoạt hình thành công sau đó. Các ấn phẩm food manga đáng chú ý như: Food Wars
(Cuộc chiến ẩm thực), Cooking Master Boy (Bậc thầy nấu nướng), Antique Bakery
(Tiệm bánh cổ), Cooking Papa (Ông bố đầu bếp)….được yêu thích không chỉ riêng ở
Nhật mà còn ở nhiều nước trong và ngoài khu vực.
Sức hút của Food Manga đến
từ chính nội dung khi mà nó luôn
sở hữu một kịch bản thu hút để
kể câu chuyện của mình. Thông
thường, có thể đó là một cuộc
đua tài về tài nghệ ẩm thực –
nhằm mục đích không chỉ giới
thiệu liên tiếp rất nhiều món ăn từ
độc đáo khác nhau mà còn đủ
kịch tính để khiến độc giả không
thể nào rời mắt. Hay đôi khi là một cốt
truyện đậm chất hư cấu. Chẳng hạn như
Nobunaga No Chef (Đầu bếp của
Nobunaga) kể về chàng đầu bếp trẻ ở
thời hiện đại tỉnh dậy thấy mình đã quay
lại quá khứ và mắc kẹt trong cuộc chiến
tranh ở thế kỷ thứ 15. Anh trở thành đầu
bếp cho lãnh chúa khét tiếng Oda
Nobunaga để rồi dùng tài năng nấu ăn
của mình truyền cảm hứng cho binh sĩ
nơi chiến trận. Thực tế, khi đọc truyện
tranh Nhật, dù đề tài khai thác đa dạng
nhưng xen kẽ vào đó ta thấy vô vàn chi
tiết về truyền thống, ngôn ngữ, lịch sử…
được lồng ghép khéo léo khiến nó luôn
thể hiện rất rõ cái hồn Nhật Bản. 23
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Người Nhật rất giỏi trong việc bảo tồn những giá trị thuộc về mình, Và đối với họ,
bất cứ một nét sinh hoạt nào dẫu bình thường đến đâu đều được nâng cấp thành thứ
nghệ thuật tinh túy. Cũng như vậy, Food Manga với những câu chuyện về ẩm thực
Nhật Bản sẽ luôn có một sức sống mãnh liệt – thứ tôn vinh và đem Nhật Bản đến gần
hơn với phần còn lại của thế giới.
Qua đây, Nhật Bản không chỉ mang ra thế giới những món ăn vốn đã phổ biến khắp
nơi như sushi, sashimi, ramen,... nữa mà còn mang đến những món ăn khác (dù ngon)
nhưng không nổi tiếng bằng như teriyaki, okonomiyaki, taiyaki,...
h) Trang phục và Lễ hội:
Đối với những trang phục truyền thống
như Kimono (quốc phục của người Nhật
Bản, mang đến rất nhiều niềm tự hào cho
người dân xứ sở hoa anh đào) hay Yukata,
(loại trang phục có kiểu dáng giống như
kimono nhưng đơn giản hơn, thường được
mặc sau khi tắm vào mùa hè) hay Houmogi
(trang phục của người phụ nữ sau khi đã kết hôn),... thì manga là một công cụ hữu hiệu
để quảng bá những bộ trang phục truyền thống như vậy đến cho bạn bè khắp nơi trên
thế giới. Thông qua những bộ manga, chúng ta sẽ được cung cấp 1 cái nhìn khách 24
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
quan và dễ dàng hình dung được 1 cách tương đối về hình dáng của những bộ kimono (cho cả nam và nữ)
Đi kèm với các tác phẩm manga, hình ảnh của các trang phục truyền thống này hiện
ra rất nhiều, và chúng thường gắn liền với các lễ hội truyền thống của Nhật Bản như lễ
Tết, Lễ Tanabata (Lễ Thất tịch),... Thông qua đây, chúng ta cũng hiểu được đại khái về
cách mà 1 lễ hội ở Nhật diễn ra như thế nào? Các gian hàng bán đồ ăn? Các gian trò
chơi có thưởng? Cây nêu để cầu may? Pháo hoa? Trang phục mặc cho những ngày Lễ?
Và còn vô vàn những điều khác nữa về lễ hội của Nhật Bản mà chúng ta có thể tìm
hiểu thông qua những trang vẽ. i) Thể thao:
Nói rằng, môn thể thao nào có ở Nhật Bản, môn thể thao đó sẽ có cuốn manga của
riêng mình có lẽ không hề sai. Sport manga là một loại hình cực kỳ phát triển tại Nhật
Bản, số lượng phải lên đến hơn 5000 đầu chuyện lớn nhỏ. Từ những môn thể thao đặc
trưng của Nhật Bản như Bóng chày (Daiya no Ace, Captain, Touch,...) , Sumo
(Hinomaru Zumou,...), Bóng đá (Captain Tsubasa, Itto,...), Kendo (Kiếm sĩ
Musashi,...) đến những môn thể thao không quá nổi tiếng tại Nhật như bóng nước
(Hantsu X Torasshu), Tennis (Prince of Tennis), Golf,... Điều này tạo ra 2 cái lợi cực
lớn cho bức tranh toàn cảnh về Nhật Bản:
- Thứ nhất, cho toàn thế giới Nhật Bản là một đất nước năng động và hoàn toàn
mở cửa, sẵn sàng đón nhận bất cứ môn thể thao nào đó trên thế giới; và quan
trọng nhất là có thể làm chủ và trở nên xuất sắc với nó.
- Thứ hai, với những môn thể thao truyền thống của Nhật là Sumo, Kendo (Kiếm
đạo), Karate,... thu hút được ngày càng nhiều số lượng người đam mê và theo
đuổi trên khắp thế giới, thông qua cảm hứng được truyền đi từ những cuốn truyện tranh nhỏ bé. j) Điện ảnh:
Truyện tranh (manga) và phim hoạt hình (anime) là một ngành công nghiệp mang
về cho nước Nhật nhiều tỷ dollar hằng năm và là một phần quan trọng trong nền văn 25
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
hóa Nhật Bản đương đại. Manga/anime đã mang hình ảnh của nước Nhật đi khắp thế
giới qua Songoku, Doraemon, Pokemon hay gần đây hơn là Luffy và Naruto. Mỗi tuần
ở Nhật có hàng tá tạp chí truyện tranh được xuất bản trong đó nổi bật là Shounen Jump
hay Magazine Special còn có nhiều trong số chúng được chuyển thể thành anime (cả
series, hoặc phim dài tập / đặc biệt) và phát trên khắp các kênh sóng với rating còn cao
hơn các bộ phim truyền hình thông thường. Có thể nói rằng, nếu Hàn quốc có K-
Drama, thì Nhật Bản có Anime (chuyển thể từ Manga) làm đối trọng nặng ký, không
thể phân tài cao thấp (rating, độ phủ sóng trong và ngoài nước, nội dung đa dạng, mức
độ phổ biến và độ ưa chuộng,…)
Không chỉ vậy, cho đến nay đã có 1 vài bộ manga được mượn nội dung hoặc thậm
chí là sử dụng luôn nội dung gốc để chuyển thể thành phim người đóng thật được dàn
dựng bởi các hãng phim nổi tiếng, trước chủ yếu tại Nhật Bản và giờ thì ngay cả
Hollywood cũng đã bắt đầu tiến hành những dự án tương tự mà có thể kể đến gần đây
như Ghost in the Cells, Alita,... k) Âm nhạc:
Nhờ vào việc sản sinh ra điện ảnh từ manga, yếu tố âm nhạc cũng dần dần nổi lên
như 1 phần quan trọng trong việc hộ trỡ các bộ truyện tranh đem về cho Nhật Bản rất
nhiều tiếng tăm trên trường quốc tế. Anime chuyển thể từ manga của Nhật Bản, bên
cạnh phần hình ảnh, mầu sắc được chăm chút tỉ mỉ thì phần âm thanh cũng được đề
cao; điều này xuất phát từ việc chúng ta đang trong một môi trường toàn cầu hóa và
hội nhập quốc tế nên sự cạnh tranh tăng cao, manga giờ không chỉ phải đối diện với
truyện tranh comics từ các nước phương Tây nữa mà còn các thể loại truyện tranh nảy
sinh từ manga từ các nước láng giềng như Manhhua của Trung Quốc, hay Manhwa của
Hàn quốc,… Do đó, hướng đến mục đích tăng sức cạnh tranh cho những sản phẩm
manga, các nhà sản xuất tiến đền việc phát triển những tiêu chuẩn về âm thanh và bài
hát cho 1 bộ manga /anime với mục tiêu quan trọng nhất là tạo ra thêm 1 nét đặc biệt,
đặc trưng riêng biệt mà hễ cứ nghe thấy giai điệu, lời bài hát thôi (dù cho có không
hiểu hay nhớ được tên bài hát đi nữa) thì sẽ nghĩ ngay tới các tác phẩm này. Và bước
đi này có thể gọi là một trong những bước đột phát giúp giữ vững vị thế dẫn đầu của
manga hiện nay trong các thể loại tranh truyện trên khắp thế giới. 26
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Có thể lấy ra ví dụ về một số bài hát nổi bật được biết đến và thậm chí là ưa chuộng
trên thế giới hiện nay được lấy ra hay lấy cảm hứng từ các bộ manga/anime nổi tiếng:
- “Tháng tư là lời nói dối của em” – Bài hát nổi tiếng những năm gần đây của ca
sĩ Hà Anh Tuấn, được nhạc sĩ Phạm Toàn Thắng, tác giả sáng tác bài hát, lấy
cảm hứng từ manga, light novel và phim anime chuyển thể cùng tên “Your lie in April”của Nhật Bản
- Hay khi nghe đến giai điệu của bài hát Doraemon no Uta, “…Tottemo daisuki
Doraemon…” (lời Nhật) hay “…Mèo máy thông minh đáng yêu ghê,
Doraemon…” (lời Việt) là ta sẽ nghĩ đến ngay tác phẩm nổi tiếng Chú mèo máy
đến từ tương lai Doraemon.
l) Các nhân tố đặc biệt:
Các nhân tố đặc biệt ở đây ám chỉ đến những nhân vật vốn đã gắn liền với hình ảnh
Nhật Bản suốt bao lâu này: samurai hay ninja. Dù cho không khắc họa chính xác
100% đặc điểm của những nhân vật này nhưng có thể chắc chắn rằng, manga đã mang
đến cho độc giả 1 cái khái niệm cũng như mô tả khái quát nhất về những nhân vật mà
có lẽ cho đến hiện nay và tương lai sau này sẽ không còn tồn tại nữa. Chính những
cuốn manga như Naruto, Ninja Loạn thị, hay Ryonin Kenshin (Kiếm sĩ Kenshin)
Minamoto Yoshitsune (Thiếu niên vương) đã giúp không chỉ một mà vô vàng con
người trên khắp các nơi níu kéo lại đặc điểm và hình ảnh của những nhân vật hết sức
đặc biệt trên (Về thời gian họ sống, về tính cách của họ, về những truyền thuyết và tài năng của họ,...)
m) Các yếu tố khác:
Một trong những điểm đặc sắc của manga/anime là khối lượng kiến thức đa dạng và
phong phú. Phần nội dung của manga/anime được đánh giá còn quan trọng hơn cả
phần hình ảnh nên các họa sĩ phải đọc rất nhiều tư liệu để có thể xây dựng những cốt
truyện hợp lý và hấp dẫn. Mỗi bộ manga thường gắn với một chủ đề hoặc một nghề
nghiệp cụ thể nên bạn đọc có thể thu thập được nhiều kiến thức chuyên môn từ
manga/anime mộ cách dễ hiểu và sinh động hơn nhiều cách nghe giảng thụ động ở trường học. 27
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Ví dụ các truyện tranh trinh thám như Conan hay Kindaichi cung cấp rất nhiều kiến
thức về khoa học và hình sự. Các bộ truyện của Adachi Mitsuru miêu tả rất chi tiết các
kiến thức về thể thao như bóng chày, boxing hay bơi lội. “Bác sĩ quái dị” thì cung cấp
nhiều thông tin y học bổ ích. Truyện tranh không thể thay thế sách giáo khoa nhưng nó
giúp cho những kiến thức chuyên môn gần gũi hơn và giúp người đọc có hứng thú hơn
với việc tìm hiểu kiến thức.
Người Nhật cũng dùng manga để giúp thế hệ trẻ có thêm tình yêu với lịch sử và văn
hóa Nhật Bản. “Rurouni Kenshin”, “Kaze Hikaru”, … giúp cho thanh niên Nhật Bản
quan tâm hơn đến những sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước qua những câu
chuyện dã sử sinh động và hấp dẫn.
Những người anh hùng được 2D hóa như Okita Souji, Date Masamune hay Sanada
Yukimura cũng trở nên gần gũi và thú vị hơn. Bên cạnh đó manga/anime cũng giới
thiệu những nét đẹp văn hóa đặc trưng của Nhật như ẩm thực (“Vua bếp Soma”), ninja
(“Ninja Hattori”), võ thuật (“Teppi”, “Cậu bé giỏi võ”),… Tình yêu đất nước được xây
dựng ngay từ tình yêu đối với văn hóa lịch sử của dân tộc. Với nền văn hóa đặc sắc và
lịch sử lâu đời, người Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi cách người Nhật nuôi dưỡng
tình yêu văn hóa, lịch sử dân tộc của giới trẻ từ những trang truyện tranh (“Thần đồng
Đất Việt” là một ví dụ tiêu biểu và tích cực).
Những thông điệp sâu sắc thông qua những câu chuyện thú vị
Có rất nhiều bộ truyện tranh và phim hoạt hình mang đến những thông điệp sâu sắc
qua những cách thể hiện tự nhiên gần gũi mà không hề giáo điều hay cứng nhắc như
những bài giảng đạo đức thông thường. Trong Doraemon, nhân vật chính Nobita là
một cậu nhóc có tất cả các khuyết điểm của một đứa trẻ bình thường, thông qua những
câu chuyện thú vị xung quanh việc Nobita vòi vĩnh bảo bối của Doraemon để giúp
mình gian lận thi cử hay chơi nổi với bạn bè , tác giả khiến các độc giả nhỏ tuổi tự biết
phê phán những thói xấu của Nobita, bài học đạo đức cho trẻ nhỏ được trình bày một
cách hài hước thú vị và dễ thấm.
Và còn rất nhiều thông điệp cảm động khác xuất hiện rất nhẹ nhàng và cảm động
trong manga/anime. Đó là bài học y đức của bác sĩ Black Jack, là bài học về tư cách 28
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
một võ sĩ và một con người ngay thẳng của Rurouni Kenshin, là bài học về tình anh
em sâu sắc của Katchan và Tatchan (Touch), là bài học về tình yêu thiên nhiên và môi
trường trong Mononoke-hime, là bài học về tình yêu và sự trưởng thành trong Only
Yesterday, … Những bài học ấy sẽ giúp giới trẻ hoàn thiện nhân cách và trở thành
những người có ích và biết hi sinh vì người khác.
Bệ phóng cho trí tưởng tượng và ước mơ
Nhiều cầu thủ Nhật nổi danh ở Châu Âu như Nakata Hidetoshi cho biết tình yêu
bóng đá của họ xuất phát từ bộ truyện tranh “Captain Tsubasa”. Nhiều bộ truyện tranh
hay phim hoạt hình khác cũng là cảm hứng cho các cậu bé, cô bé tuổi teen định hướng
tương lai của mình hoặc phát huy trí tưởng tượng của họ. Những nhân vật truyện tranh
sở hữu đam mê và nhiệt huyết và đạt được thành công bằng nỗ lực của bản thân chính
là hình tượng để giới trẻ tự tin lựa chọn con đường phía trước.
Bên cạnh đó truyện tranh và phim hoạt hình mang lại những hình ảnh mà cuộc sống
thực tế không mang lại cho bạn được, khiến cho trí tưởng tượng của người đọc bay
bổng, tăng thêm sức sáng tạo cả về tư duy hình tượng lẫn tư duy khoa học. Ví dụ
những bảo bối thần kỳ cho Doraemon chính là nguồn cảm hứng cho các nhà khoa học
của thế giới tương lai.
2. Các công cụ truyền thông đại chúng được sử dụng:
a) Truyền thông đại chúng nói chung:
Ở Nhật Bản, truyện tranh là một nét văn hóa, một nền công nghiệp, một niềm tự hào
dân tộc bởi người Nhật đã thiết lập được một hệ thống phân phối, quảng bá mạnh mẽ,
công chúng đọc rộng rãi và nền phê bình, giáo dục phát triển, khoa học. Nhật Bản có
rất nhiều tạp chí phê bình truyện tranh, các trường đại học, khoa nghiên cứu và đào tạo
sáng tác chuyên về truyện tranh. Người đọc manga trải dài trên nhiều lứa tuổi, với sự
phân loại theo độ tuổi và thể loại một cách rõ ràng. Ngoài ra, sự phổ biến của những
thư viện, thư quán, sản phẩm lưu niệm, lễ hội hóa trang (cosplay), các viện bảo tàng
cũng như nhiều hoạt động quảng bá của các đại sứ quán và tổ chức văn hóa được diễn
ra thường xuyên, có chiến lược ở tầm quốc gia nhằm vươn ra quốc tế. Người ta cũng 29
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
xây dựng cả một viện bảo tàng lớn ở Kyoto chỉ để triển lãm về văn hóa manga đặc sắc của nước Nhật.
Ở Nhật bạn có thể bắt gặp phong cách vẽ 2D của manga/anime ở khắp nơi: từ
những tờ rơi giới thiệu đến những banner treo trên tàu điện hay video quảng cáo trên
truyền hình; manga cũng được đặt tại ghế chờ của các phòng khám hay tiệm cắt tóc.
Những mangaka (họa sĩ vẽ manga) cũng được người Nhật kính trọng và gọi là
sensei (tiên sinh) như nhà văn, thầy giáo hay bác sĩ. Manga được coi như là trái tim
của văn hóa đại chúng Nhật Bản bao gồm: manga, anime, phim chuyển thể, game, cosplay,…
n) Tạp chí Weekly Shonen Jump10 - Điển hình cho truyền thông qua phương tiện in ấn:
Đây là một tạp chí hàng tuần chuyên về shōnen manga (manga dành cho thiếu niên)
tại Nhật do nhà xuất bản Shueisha phát hành theo dòng tạp chí Jump. Shounen Jump là
một tuyển tập manga xuất bản hằng tuần với số lượng bản in lớn nhất Nhật Bản (3
triệu bản mỗi tuần). Được ra đời từ năm 1968, Shounen Jump đã cắm một mốc son
quan trọng trong nền công nghiệp manga Nhật Bản. Đây chính là tạp chí lần đầu tiên
đã đưa manga bước ra thôn tính thị trường thế giới. Truyện tranh thể loại Shounen luôn
có chủ đề phù hợp với đối tượng độc giả như thể thao, trinh thám, chiến đấu như
Dragon Ball; Yu Yu Hakuso; Slam Duck; Yu Gi oh!. Nhân vật nhấn mạnh đến hành
động chứ không phải nội tâm và ngôn ngữ, cách vẽ luôn chú trọng đặc tả hành động,
bỏ qua khung nền nhằm thể hiện sự lướt nhanh của không - thời gian. Một trong những
đặc điểm lớn của shounen đó là các nhân vật chính thường ẩn chứa khả năng siêu năng
lực. Có thể gói gọn siêu năng lực của nhân vật trong shounen bằng công thức.
Các tựa manga của Weekly Shōnen Jump được dịch sang nhiều ngôn ngữ khác, một
số thậm chí còn có tuyển tập Weekly Shōnen Jump phiên bản riêng của nước đó.
Truyện tranh của Weekly Shōnen Jump cũng được xuất bản ở nhiều nước khác nhau,
nơi mà tạp chí không phát hành ấn phẩm riêng, ví dụ như Anh, Argentina, Mexico, Tây
Ban Nha, Australia, và Hàn Quốc. Ví dụ như: Shonen Jump (Bắc Mỹ), Banzai!(Đức),
10 Theo Wikipedia. Link: https://vi.wikipedia.org/wiki/Weekly_Sh%C5%8Dnen_Jump 30
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Remen Shaonian Top (Trung Quốc), EX-am (HongKong), C-Kids (Thái Lan),... Có thể
thấy rằng tạp chí này đã xuất hiện ở rất nhiều quốc gia và khu vực trên thế giới, chính
điều này đã góp phần tạo nên một mạng lưới manga trên toàn cầu.
o) Chiến dịch truyền thông “Cool Japan”:
Năm 2013, Thượng viện Nhật đã thông qua một quỹ tiền mặt có giá trị lên tới 500
triệu USD, chi tiêu trong 20 năm, nhằm thúc đẩy sự xâm nhập của văn hóa Nhật Bản
tại nước ngoài. Chiến dịch có tên Cool Japan (tạm dịch: Nhật Bản thú vị) là tổng hòa
của rất nhiều phương tiện văn hóa, như anime (phim hoạt hình Nhật Bản), manga
(truyện tranh Nhật Bản) tới phim truyện, thiết kế, thời trang, thực phẩm và du lịch.
Được giám sát bởi Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản (METI), chiến
dịch dự tính thu hút đầu tư tư nhân trong năm nay đạt con số 600 triệu USD.
Với Tokyo, đây mới chỉ là những động thái đầu tiên của chương trình đẩy mạnh
"quyền lực mềm" của nước Nhật. Tất nhiên chiến dịch này cùng với toàn bộ nội dung
sáng tạo của nó sẽ tập trung vào mục tiêu cuối cùng là "thúc đẩy bán hàng". Trong lĩnh
vực này, tấm gương của Hàn Quốc là một ví dụ sinh động. Trong năm 1998, Hàn Quốc
đầu tư 500 triệu USD vào một quỹ quảng bá văn hóa. Mười lăm năm sau, nghệ sĩ Hàn
thống trị các bảng xếp hạng âm nhạc khắp châu Á, trong mảng truyền hình và phim
truyện, phim Hàn Quốc dẫn đầu về số lượng phát hành cũng như doanh thu phòng vé,
cả thế giới biết rằng rapper nổi tiếng Psy là một người Hàn. Thậm chí, hàng hóa xuất
xứ Hàn Quốc với các sản phẩm như điện thoại và máy tính bảng Samsung, xe hơi
Hyundai đã trở thành những sự lựa chọn hàng đầu trên toàn thế giới, với chung một
hình ảnh hiện đại, trẻ trung và vui vẻ.
Dù vậy, đây vẫn được coi là chiến dịch quan trọng của Nhật Bản trong tương lai và
có lẽ sẽ trở thành trung tâm, điểm nhấn truyền thông của Olympic Tokyo 2020 sắp tới.
Chiến dịch này cũng sẽ bao gồm một loạt những hoạt đồng truyền thông nhỏ lẻ,
nhưng đểu có chèn vào đó hình ảnh của các nhân vật manga và hoạt hình gắn liền với
lĩnh vực đó. Có thể lấy ví dụ như: 31
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Các chương trình đối thoại trên sóng truyền hình, một diễn đàn để mọi người trao
đổi về văn hóa Nhật Bản, cũng lấy tên gọi Cool Japaning.
Ngoài ra còn có chương trình phát sóng những món ăn mới tại các cửa hàng Nhật
Bản tại Singapore, Malaysia.
Một loạt các sự kiện văn hóa, lễ hội được tổ chức với mác “Cool Japan” như “Lễ
hội văn hóa và tiêu dùng Nhật Bản 2018” dưới đây. Ngoài ra, phải kể đến Universal
Cool Japan: là sự kiện có thời gian diễn ra dài nhất được tổ chức tại Universal Studios
Japan. Với chủ đề các năm đều liên quan đến các nhân vật manga và anime. Đây có
thể coi là 1 tổ hợp vui chơi, giải trí bao gồm các concert, khu vui chơi, khu văn hóa,
triển lãm,… hướng tới mục tiêu không chỉ quảng bá hình ảnh các nhân vật hoạt hình
nổi tiếng đến với mọi người, công chúng trên toàn thế giới mà còn là không ngừng thu
hút các lượt du khách đến thăm Nhật Bản, đóng góp vào sự phát triển của ngành công
nghiệp du lịch của Nhật Bản và sâu xa hơn là ghim văn hóa Nhật Bản vào tâm trí du
khách (thông qua manga). Năm 2019 là năm thứ 5 của sự kiện Universal Cool Japan,
với 6 hoạt động giải trí tầm cỡ quốc tế như Lupin Đệ Tam, Thám Tử Conan, Godzilla,
Attack on Titan, Evangelion và Sailor Moon. p) T r u y ề n
thông mạng xã hội:
Đây có thể coi là phương tiện đắc lực nhất cho manga để lan truyền ra khắp nơi trên
thế giới với một tốc độ chóng mặt. Đơn giản, hiện nay với Internet, đi kèm với các ấn
phẩm truyền thống như Shonen Jump, là một loạt các website upload liên tục lên các
phiên bản kỹ thuật số của các thương hiệu manga nổi tiếng như Naruto, One piece,
Fairy Tails... Và điều quan trọng là hầu hết tại các quốc gia, chúng hoàn toàn miễn phí.
Ngay tại Việt Nam, số lượng website cũng phải lên tới con số hàng trăm,... Có thể lấy 32
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
ví dụ như: mangarock.com, mangapanda.com, comicvn.net, hamtruyen.com,
nettruyen.com, truyentranhhay.com,… Không chỉ dừng lại ở đó, nhiều cộng đồng,
fanpage, nhóm xã hội dần dần được cộng động người yêu manga/anime lập lên để chia
sẻ các câu chuyện, hình ảnh vui, ý kiến… qua đó cứ từng bước từng bước lan rộng ra
đối với bạn bè, anh chị em của họ. Và cứ thế, manga dễ dàng tiếp cận với một con số
người đọc khổng lồ trên khắp toàn thế giới.
3. Các công cụ khác để quảng bá hình ảnh manga:
a) Du học ngành Manga:
Hiện tại, đã có rất nhiều những trung tâm, trường học đã bắt đầu mở mã ngành thiết
kế đồ họa cho manga. Đào tạo chuyên sâu các tác giả truyện tranh trong tương lai. Và
như một thực tế mà số lượng người hâm mộ đông đảo trên toàn thế giới, không có gì lạ
khi những trường đại học sẵn sàng cấp học bổng du học cho những sinh viên nước
ngoài đến để học từng kiến thức nhỏ nhất để sáng tạo nên một tác phẩm truyện tranh hoàn chỉnh.
Tại đây, bạn sẽ được học tỉ mỉ từng thứ một từ cách sử dụng các loại bút, các
nguyên liệu, dụng cụ cho vẽ tranh,... đến cách lên khung ý tưởng, thiết kế cốt truyện
cho tác phẩm của chính bạn. Và tùy vào sở trường cũng như định hướng và trình độ
của mỗi người mà bạn có thể chọn học nghề, hoặc cao đẳng / đại học trong lĩnh vực
manga – anime, theo chuyên sâu vào 1 loại hình manga cụ thể.
Sau đây là một loạt danh sách các trường học: - Tokyo Designer Gakuin
- Kokusho Japanese Language School
- JAM – trường chuyên môn anime và manga Nhật Bản
- Đại học nghệ thuật tạo hình Nagoya
- Đại học nghệ thuật Tokyo
- Học viện thiết kế Yokohama
- Cao đẳng thiết kế tạo hình Aichi
- Lớp học vẽ tại trường Tokyo Designer Gakuin 33
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Đây có thể coi là một chiến lược có tầm nhìn từ phía chính phủ của Nhật Bản khi
biết tận dụng 2 điều: Sự mong muốn của sinh viên, công chúng chúng nước ngoài đối
với du học Nhật Bản; và Sự thích thú đối với manga của 1 công đồng công chúng rộng
lớn. Chiến lược này không chỉ giúp củng cố niềm yêu thích của công chúng với manga
mà còn xây dựng lên 1 hình ảnh mới về manga (chuyên nghiệp hơn, hiện đại hơn và
cao quý hơn – đào tạo như mọi ngành nghề khác), giúp mở rộng đối tượng công chúng
mục tiêu (cả những đối tượng trung niên, lớn tuổi,… – vốn có những định kiến về
manga như vô giá trị, thứ giá trị linh tinh,…)
q) Sự kiện giao lưu văn hóa:
Đến nay, bên cạnh việc quảng bá cho những bộ trang phục và sự kiện truyền thống,
Manga còn tạo ra một nét văn hóa ăn mặc và sự kiện riêng cho chính bản thân nó trong
cộng đồng giới trẻ, những người hâm mộ các tác phẩm Manga.
Cosplay - nhân vật truyện tranh bước ra khỏi trang sách và các sự kiện thường niên
tụ họp của những người yêu thích Manga trên toàn thế giới. Đến nay đây có thể được
coi là một nét văn hóa đặc trưng của Nhật Bản; Viết tắt của “costume play”, cosplay
chỉ việc người hâm mộ các nhân vật trong manga, anime, games và phim giả tưởng…
ăn mặc hoặc có điệu bộ giống nhân vật mà mình yêu thích. Đến Nhật Bản, bạn sẽ dễ
dàng nhìn thấy hình ảnh của các nhân vật manga/anime được hóa trang bởi các otaku ở
Akihabara, Shinjuku, Harajuku hay nhiều con phố khác ở khắp nước Nhật.
Còn các sự kiện Manga có 1 lực lượng fan hâm mộ cuồng nhiệt đông đảo trên toàn
thế giới và họ được gọi chung là Otaku. Các hoạt động dành cho Otaku rất đa dạng,
nổi bật nhất là 3 sự kiện lớn: Comiket, Otakon và Anime Expo. Comiket là hội chợ
quốc tế chuyên về Anime và Manga lớn được tổ chức 2 lần/năm ở Nhật với số gian
hàng trưng bày trên 20.000. Không chỉ đơn thuần là quảng cáo cho bản thân Manga
nữa mà giờ những sự kiện này trở thành là một mồi câu rất lớn thu hút những người
yêu thích manga trên toàn thế giới đến với Nhật Bản. Không chỉ là những sử kiện tổ
chức tại Nhật Bản, trên khắp thế giới đều diễn ra những hoạt động tương tự dù ở quy
mô nhỏ hơn. Ngay tại Việt Nam, một năm cũng diễn ra 10-20 sự kiện lớn nhỏ như vậy, 34
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
quy tội hàng ngàn các bạn trẻ chia sẻ chung niềm đam mê với manga Nhật Bản. Tại
đây họ không chỉ đơn thuần là ăn mặc và giao lưu như các nhân vật truyện tranh mà
còn có cơ hội được thưởng thức những sản phẩm văn hỏa của Nhật Bản từ các món ăn
truyền thống, đến các trò chơi hay có ở những lễ hội của Nhật Bản như vớt cá chép chẳng hạn.11  Olympic Tokyo 2020:
Nhật Bản đang hướng đến một trong những sự kiện lớn nhất thập kỷ của mình là
Olympic Tokyo 2020, vì vậy cũng không có gì ngạc nhiên khi biết rằng một trong
những đặc điểm nổi bật nhất của văn hóa Nhật bây giờ, sẽ được đưa lên như 1 trong
những hình ảnh nối bất nhất của Olympic Tokyo 2020.
Một trong những biểu hiện của điều này đã được tôi đề cập trong phần trước của bài
tiểu luận, chiến dịch truyền thông “Cool Japan”, được coi là 1 trong các chiến dịch
truyền thông quảng bá chính và lớn nhất cho Olympic 2020. Chiến dịch này sẽ xoay
quanh việc sử dụng các nhân vật manga vốn đã tạo nên thương hiệu của Nhật Bản
trong suốt thời gian qua như Doraemon, Pokemon-Pikachu, Conan,… để đưa những
thông điệp về sự thân thiện, gần gùi và hiếu khách của người dân Nhật Bản với bạn bè
quốc tế (yếu tố vốn là cốt lõi trong chính sách đội ngoại của Nhật Bản kể từ sau thế
chiến thứ 2 để xóa đi hình ảnh của một nước đế quốc tàn bạo, đã được đề cập ở các
phần I). Những cách thức thể hiện chính của chiến dịch truyền thông này đã được đề
cập ở phần trên như: các chương trình talkshow, các chương trình truyền hình về ẩm
thực, văn hóa (có chèn vào hình ảnh của các nhân vật manga), các sự kiện vui chơi giải
trí bên lề (lễ hội giải trí Universal Cool Japan, lễ hội trao đổi hàng hóa,…), và chắc
chắc là các ấn phẩm Shounen Jump số đặc biệt với hình ảnh, cách trình bày, nội dung,
… hướng đến Olympic 2020.
Bên cạnh đó, thì cũng có một vài sự chuẩn bị khác, biến manga và anime trở thành 1
trong những biểu tượng chính hướng đến 1 sự kiện thể thao tầm quốc tế này, bao gồm:
trang trí, sửa sang lại một vài con phố (thuộc địa điểm sẽ tổ chức hoạt động thi đấu),
tòa nhà, các phương tiện giao thông công cộng (tàu điện, xe bus, taxi,…) đi qua các
11 Tham khảo Japan Times, “Anime and manga to play bigger role in luring tourists to Japan”, viết bởi Shusuke Murai, đăng 16/09/2016 35
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
con phố này với những hình dán, hình vẽ anime; các khinh khí cầu, người mặc đồ
quảng cáo hình các nhân vật hoạt hình (Pikachu, Doraemon,…) xuất hiện trên các
tuyến phố sầm uất; đẩy mạnh các sự kiện, hội chợ về anime như đã đề cập ở phần trên
“Sự kiện giao lưu văn hóa”… 36
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
IV. Kinh nghiệm tham khảo cho Việt Nam:
1. Bài học cho ngành truyện tranh tại Việt Nam – “Chuyển hướng sang tư
duy và cách thức sản xuất truyện tranh thời hiện đại: Thay đổi linh hoạt để
phù hợp với đa dạng đối tượng người đọc”:
Có thể thấy rằng, việc Manga vươn ra tầm thế giới không chỉ đơn thuần nằm ở việc
nó hay và mang bản sắc của người Nhật Bản; mà còn nằm ở việc, họ biết thay đổi để
thích nghi với các thị trường mới, nhu cầu mới trên khắp quốc tế - tư duy thị trường.
Sự “linh hoạt” là cần thiết với ngành ngoại giao văn hóa trong bối cảnh toàn cầu hóa
như hiện nay. Bởi ta đều biết rằng, mỗi một nền văn hóa, nhóm cộng đồng đều có 1 hệ
thống đánh giá riêng của chính mình, và sẽ có những sự khác biệt tương đối giữa
những nhóm đó. Do đó, nếu muốn 1 sản phẩm văn hóa lan ra được khắp thế giới thì
chúng ta không chỉ nên dựa vào việc nâng cao chất lượng của sản phẩm đó không, thể
hiện ra toàn bộ vẻ đẹp mà nó có; mà còn phải biết thay đổi, thử các cách tiếp cần,
quảng bá mới với những thị trường mới, chỉ như thế hiệu quả của quá trình quảng cáo
mới đạt đến mức độ chúng ta mong muốn, và sản phẩm của chúng ta mới có thể được
chấp nhận bởi sản phẩm văn hóa đó.
Điểm yếu của truyện tranh Việt hiện này xuất phát từ chính yêu tố “linh hoạt” này.
Các bộ truyện của Việt Nam hoặc là chưa nắm bắt được rõ đối tượng công chúng mà
mình hướng đến, chỉ theo các khuôn mẫu sẵn có, hoặc là chỉ đâm đầu vào 1 phân khúc
khách hàng (trẻ em), thay vì đa dạng như manga của Nhật Bản. Việc chỉ nhằm tới 1
đối tượng người đọc sẽ cản trở quá trình phát triển của nền công nghiệp truyện tranh.
Về nội dung, truyện tranh sẽ có xu hướng một màu, không thể hiện được quá nhiều
đặc điểm và giá trị nổi bật trong văn hóa, vì đối tượng chỉ có 1, ví dụ như trẻ em thì
những thứ truyền tải được là rất hạn chế,... Về hình thức, nét vẽ của truyện tranh Việt
có thể nói là gần như không thay đổi qua năm tháng vì đối tượng của họ vẫn luôn là 1
và duy nhất. Về tác giả, họ cũng sẽ bị bó hẹp sức sáng tạo của mình với 1 nội dung, 1
cách vẽ khuôn mẫu,… Tất cả hợp lại đã làm giảm sự hấp dẫn. 37
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Bài học quan trọng với ngành công nghiệp truyện tranh của Việt Nam: Ở đây,
yếu tố thành công của các họa sĩ Manga là biết cách thay đổi để phù hợp cho từng
vùng văn hóa, từng địa phương và thậm chí là nắm bắt được tâm lý của thị trường toàn
cầu. Họ sẽ không ngại thay đổi từ nét vẽ, cách thức thể hiện, bố cục các khung
tranh , đến cách xuất bản,… sao cho phù hợp với đối tượng mà manga của họ
hướng đến, và quan trọng là họ không ngần ngại mở rộng tệp đối tượng của mình.
Để có cái nhìn cụ thể nhất về “thay đổi như thế nào”, trước tiên, bài tiều luận đã
tổng hợp dưới đây những thay đổi được Nhật Bản áp dụng vào kỹ thuật vẽ và xuất
bản; điều này sẽ giúp các họa sĩ của Việt Nam nhận ra hướng đi mà họ cần sửa đổi và
phát triển trong tương lai.
Trước hết, ta phải biết rằng trong thời hiện đại, từ nửa đầu thế kỷ XX trở đi, Nhật
Bản bị “cưỡng ép” giao lưu với phương Tây (hậu quả từ việc thất trận trong Thế chiến
thứ II), nhưng chủ yếu là do chủ động canh tân hội nhập (Cải cách Minh Trị thiên
hoàng) với thế giới, mà chủ yếu là giao lưu với phương Tây, nên không chỉ văn hóa,
kinh tế, khoa học mà cả văn học và truyện tranh cũng có những cách tân mạnh mẽ theo
hướng hiện đại hóa và phương Tây hóa. Chúng ta có thể điểm qua một số đặc trưng như:
- Thứ nhất: Sự thay đổi về hình vẽ và cách thức đánh bóng tranh. Chỉ từ khi có
sự xâm nhập của văn hóa phương Tây, người Nhật mới vẽ các tác phẩm của mình một
cách có chiều sâu hơn, biết chú ý đến các đặc tính biểu hiện không gian và các mặt
phẳng hơn. Từ đó, manga đã được tiếp thu các kỹ thuật của hội họa hiện đại cùng
những ứng dụng trên phương diện không gian và điểm nhìn của điện ảnh và nhiếp ảnh.
Tezuka Osamu là người đi tiên phong trong việc áp dụng các kỹ thuật không gian vào manga.
- Thứ hai: Cách ghi lời thoại theo kiểu “bong bóng” của Phương Tây. Các hình
thức tiền thân của truyện tranh Nhật Bản chỉ ghi chú thích dưới các khung tranh. Bước
vào giai đoạn này, các mangaka (tác giả manga) đã bắt đầu biết sử dụng các “bong
bóng” trong việc thể hiện lời thoại như truyện tranh phương Tây. Đây là một bước 38
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
ngoặt lớn, bởi nó cho ra đời hình thức đối thoại trực tiếp trong manga. Đưa nền truyện
tranh Nhật Bản bắt kịp với trình độ hiện đại cũng như xích lại gần hơn với nghệ thuật hoạt hình.
- Thứ ba: Sự xuất hiện của kỹ thuật in hiện đại. Chỉ từ khi nghệ thuật in hiện đại
đến từ nền công nghiệp cơ khí của người phương Tây thì vấn đề nan giải trong việc
phổ biến và phát hành, sao chép manga mới thực sự được giải quyết triệt để. Ít nhất, nó
biến manga từ một hình thức nghệ thuật trở thành một ngành công nghiệp thực sự (có
ông chủ tư bản, có máy móc, có công nhân và hàng hóa). Sự xuất hiện của ngành in
còn mang hai ý nghĩa to lớn khác đó là sao chép nhanh chóng và thiết lập mạng lưới
phân bố, phát hành rộng khắp Nhật Bản, với những máy bán và in truyện tranh tự
động, hoạt động 24/24h có giá thành các tập truyện cực kì rẻ do sử dụng giấy tái chế,
không in màu - đây là đặc trưng rất khác của manga so với truyện tranh phương Tây.
Xuất phát từ các nền tảng hiện đại ấy, manga dần phát triển trở thành một nền
công nghiệp, tác giả truyện tranh dần trở thành một nghề nghiệp phổ biến và
nhiều người đã trở thành thần/biểu tượng văn hóa Nhật Bản đương đại. Lấy ví dụ
về sự không ngừng cải tiến và học tập đặc điểm của những nền văn hóa khác, người
được tôn vinh như cha đẻ của manga hiện đại không ai khác là Tezuka Osamu. Nhân
vật Atom vĩ đại (tên tiếng Anh là Astro Boy), với ít nhiều ảnh hưởng từ phong cách
Walt Disney đã đưa manga lần đầu tiên “vượt biên” ra khỏi quần đảo Nhật Bản để
được hâm mộ trên toàn thế giới. Năm 1947, tác phẩm Shin Takarajima (Tân đảo giấu
vàng - tên tiếng Anh là New Treasure Island) đã được xuất bản dưới dạng akahon
(sách đỏ - tên tiếng Anh là Red Book) và đạt được 400.000 bản, chính thức mở màn
cho sự bành trướng của manga hiện đại. Có thể thấy, nét vẽ của Tezuka mang hơi
hướng phương Tây khá rõ, cụ thể là bị chi phối bởi phong cách Walt Disney ở các nét
tròn trong phương thức khắc họa nhân vật. Ông cũng đã áp dụng nhiều kỹ thuật hiện
đại của điện ảnh, nhiếp ảnh vào manga nhằm đưa loại hình văn học này thực sự trở
thành một nghệ thuật hiện đại. Tuy nhiên, đóng góp lớn nhất của Tezuka đối với lịch
sử manga không chỉ biểu hiện trong những phát kiến về hình thức. Các bộ manga nổi
tiếng của ông trên khắp thế giới như Jungle Taitei (Kimba the White Lion, xuất bản ở
Việt Nam dưới tựa đề Vua Sư Tử); Black Jack (Bác sĩ quái dị); Cậu bé ba mắt… đều 39
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
thấm đẫm tinh thần nhân đạo, kêu gọi bảo vệ môi trường cũng như cảnh báo con người
trước hành vi của chính mình. Tezuka cũng là người khai sinh ra Anime (hoạt hình
chuyển thể từ truyện tranh) ở Nhật Bản. Chỉ từ Tezuka trở đi, manga và anime mới
phát triển trở thành một nghệ thuật chân chính, một nền công nghiệp khổng lồ cũng
như có tiếng nói quyết định trên thị trường truyện tranh thế giới.
Tính phi bản sắc về mặt văn hóa cũng nới rộng phạm vi hoạt động của loại hình
phương tiện. Manga dần không còn là thể loại độc quyền của Nhật Bản mà đã có sự
lan tỏa đặc biệt khắp châu Á, chẳng hạn, đưa đến sự hình thành của Manhwa – phiên
bản manga của Hàn Quốc. Manga kiểu Mỹ cũng dần xuất hiện với tác giả tiên phong
là Fred Gallagher. Trong xác nhận của Giám đốc biên tập TokyoPop, “manga đến nay
đã là một phong cách kể chuyện bằng hình ảnh mang tính quốc tế, vượt ra bên ngoài
mọi biên giới quốc gia. Chúng ta đang được chứng kiến quá trình toàn cầu hóa mạnh
mẽ của thể loại này”.
Bài học ở đây là nếu truyện tranh Việt Nam muốn phát triển mạnh mẽ và rộng
rãi hơn nữa thì nên đẩy mạnh hơn tư duy thay đổi và hấp thu. Thay vì chỉ bám
theo lỗi cũ từ trước đền giờ hay đi, chắc chắn học tập và áp dụng những kiến thức và
kỹ thuật của các nền văn hóa từ nhiều quốc gia có thể giúp truyện tranh Việt Nam giải
quyết những vướng mắc, trở ngại mà đang phải đối diện: nét vẽ chưa thu hút công
chúng, nội dung chưa đủ sức hút,…
Cuối cùng, quan trọng nhất, cách manga xác định đối tượng: Họ không chỉ
đơn thuần cung cấp 1 thể loại phục vụ đại trà cho mọi công chúng. Mà sáng tạo
ra nhiều thể loại riêng biệt khác nhau, phục vụ cho từng nhóm đối tượng khác
nhau, như thế việc thay đổi để phù hợp các đối tượng cũng dễ dàng và hiệu quả
hơn. Truyện tranh Việt muốn phát triển rộng rãi thì cũng nên mở rộng đối tượng công
chúng của mình, không nên mãi bó hẹp vào chỉ một đối tượng là trẻ em. - Thể loại Shounen 40
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
“Shounen” là một thể loại manga dành riêng cho phái nam ở độ tuổi thiếu niên với
nhiều đặc điểm riêng trong nghệ thuật. Thuật ngữ “Shounen” vốn dùng để chỉ các tạp
chí dành riêng cho nam thiếu niên, trải qua sự phát triển và đăng tải truyện tranh trên
tạp chí, dần dần khái niệm này đã được hiểu theo một nghĩa khác. Ngày nay, người ta
ai cũng quan niệm “shounen” là một thể loại truyện tranh Nhật Bản chứ không còn
hiểu theo nghĩa là một loại tạp chí nữa. - Thể loại Shoujo
Tương tự như “shounen”, khái niệm “shoujo” ban đầu cũng dùng để chỉ những tạp
chí dành cho nữ thiếu niên tại Nhật. Trải qua lịch sử phát triển và chuyển mình,
“shoujo” thực sự đã trở thành một thể loại tiêu biểu của truyện tranh Nhật Bản. Nhìn
nhận lại cơ cấu giới trong xã hội Nhật, chúng ta có thể nhận thấy sự bất bình đẳng là
một hiện tượng phổ biến. Qua manga, chúng ta có thể thấy rất ít nhân vật nữ có được
khả năng tri giác ngoại cảm (extrasensory perception) và siêu năng lực như những
nhân vật nam giới. Chính vì vậy, sự ra đời của thể loại shoujo chính là một biểu tượng
lớn cho công cuộc đấu tranh bình đẳng giới. Mặc dù, ngay chính trong bản thân thể
loại shoujo cũng vẫn còn tồn tại những quan niệm thiên lệch. Thông thường, trong các
tác phẩm shounen, các nhân vật nữ chỉ đóng vai trò cổ vũ, động viên bạn trai mình
chiến đấu. Ở một số trường hợp khác, họ là nạn nhân hoặc lặng lẽ âm thầm hy sinh cho
sự nghiệp của người đàn ông. Người con trai chỉ dành phần lớn thời gian cho sự
nghiệp chứ không phải để chăm sóc người con gái (VD các bộ manga: Katsu;
Ultraman; Go Lion Voltroni; Cyborg 009). - Thể loại Kodomo
Đặc điểm lớn nhất của kodomo chính là đối tượng tiếp nhận mà trường phái này
hướng đến là thiếu nhi. Kodomo thực sự là một trường phái mang tính giáo dục cao,
nó khác hẳn trường phái shounen thường xuất hiện yếu tố bạo lực hoặc shoujo thường
có yếu tố tình cảm bi lụy. Ngay từ thuở sơ khai, giới quản lý và những mangaka hàng 41
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
đầu của Nhật đã rất chú trọng phát triển kodomo. Sở dĩ có sự ưu ái ấy là vì người Nhật
quan niệm rằng truyện tranh chính là một phương tiện giáo dục hiệu quả và trực quan
nhất. Hệ thống giải thưởng Shogakukan Comics Award (giải thưởng truyện tranh lâu
đời nhất ở Nhật Bản) ngay từ buổi ban đầu đã dành riêng một hạng mục dành cho
kodomo, hạng mục đó mang tên Jido muke bumon (manga dành cho độc giả nhỏ tuổi).
Hệ thống giải thưởng của Nhà xuất bản Kodansha và hệ thống giải thưởng của Bộ giáo
dục Nhật Bản cũng có những hạng mục dành riêng cho thể loại kodomo (Children’r
Manga Category). Qua hệ thống giải thưởng đồ sộ này, những tác phẩm manga
kodomo lừng danh đã được tôn vinh, chúng ta có thể kể đến một số tác phẩm tiêu biểu
như như Nhóc Maruko (Momoko Sakura); Asari tinh nghịch (Mayumi Muroyama);
Yaiba (Gosho Aoyama); Doraemon (Fujiko. F. Fujio)… Đặc trưng quan trọng nhất
trong thể loại kodomo là lòng nhân ái và tính giáo dục cao mà tiêu biểu như bộ truyện
tranh Nhật Bản nổi tiếng nhất Việt Nam là Doraemon. Để phù hợp với lứa tuổi thiếu
nhi, hình vẽ trong kodomo luôn đơn giản hết mức có thể, các đồ vật và tình tiết được
ước lệ để giảm tính căng thẳng (như máu, xác chết) hoặc ghê rợn (ma quỷ).
- Thể loại Hentai và Ecchi
Hentai và Ecchi là truyện tranh dành cho người lớn. Không đơn thuần biểu thị
những vấn đề về tình dục, nhiều tác phẩm thuộc trường phái này vẫn thể hiện được
tính nhân bản của nó, một khi libido chỉ còn là cái cớ để tác giả có thể triển khai những dụng ý nghệ thuật.
Ngoài ra, chúng ta cũng có thể kể đến hai thể loại truyện tranh nữa cũng rất được
thịnh hành ở Nhật, đó là trường phái seine và redisu. Seine là một trường phái dành
cho nam ở độ tuổi thanh niên trở lên, nó là một bước phát triển nối dài của shounen.
Trong khi đó, redisu là bước phát triển của shoujo lên độ tuổi cao hơn dành cho giới
nữ. Nhìn chung, cả redisu và seine đều mang những đặc điểm nghệ thuật cơ bản như
shounen và shoujo nên chúng tôi sẽ không tiến hành phân tích kỹ. Sau đây là sơ đồ
mối quan hệ của các trường phái truyện tranh Nhật Bản. 42
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Có thể nói, qua quá trình hình thành và phát triển của mình, manga đã trở thành tấm
thẻ căn cước thông hành đa năng giúp văn hóa Nhật nối dài với văn hóa thế giới. Nhà
hoạt hình vĩ đại nhất thế giới Walt Disney đã từng tặng một bộ tranh vẽ thuộc những
tác phẩm kinh điển của ông cho Bảo tàng quốc gia mỹ thuật hiện đại ở Tokyo. Trải qua
nhiều thập kỷ, bộ tranh vẽ ấy vẫn được cất giữ nguyên vẹn. Bao giờ cũng vậy, sự trân
trọng văn hóa thế giới sẽ làm cho mọi nền văn hóa bản địa có được sự giao lưu và chia
sẻ. Chính từ dòng hải lưu văn hóa mới được thiết lập đó, những tinh hoa truyền thống
của một dân tộc sẽ đồng thời được thế giới thừa nhận và tôn vinh. Văn hóa và biểu
tượng văn hóa đôi khi không đến từ những công trình vật chất đồ sộ như tháp Tokyo,
tinh xảo như xe hơi Lexus, hùng mạnh như giá trị của đồng yên. Đôi lúc, văn hóa
chính là một cánh hoa anh đào thoắt nở thoắt tàn giữa lúc nhiệm màu nhất của mùa
màng, là một trang manga bé nhỏ không màu sắc đang thầm lặng ngợi ca về cuộc sống.
2. Bài học mang tầm vĩ mô cho Ngoại giao văn hóa Việt Nam - Ứng dụng tư
duy về “Công nghiệp văn hóa” vào Truyền thông và Văn hóa đại chúng:
Trong những thập niên gần đây khi Việt Nam và nhiều nước trong khu vực vẫn còn
đang lúng túng ở định hướng phát triển các ngành nghề, dịch vụ văn hóa theo hướng 43
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
công nghiệp hóa thì công nghiệp văn hóa đã đạt được những thành tựu rất ấn tượng tại
Nhật Bản (với Manga, Anime) và cả Hàn Quốc (với K-Pop, K-Drama). Ở hai nước đó,
công nghiệp văn hóa là một trong những lĩnh vực kinh tế trụ cột, không chỉ đem lại
nhiều lợi nhuận, mà còn quảng bá văn hóa ở trong nước và hải ngoại rất hữu hiệu, tạo
nên những hiệu ứng tích cực nhiều mặt.
Về bản chất, công nghiệp văn hóa là lĩnh vực công nghiệp, làm văn hóa những vận
hành theo nguyên tắc sản xuất công nghiệp, trong đó nhấn mạnh đến việc sản xuất
theo nhu cầu thị trường. Nó bao gồm các ngành liên quan đến đời sống sinh hoạt và
giải trí của con người như: ăn (đồ ăn, đồ uống và các dụng cụ phục vụ cho sinh hoạt ăn
uống), ở (kiến trúc hiện đại), mặc (thời trang, thiết kế thời trang), công nghiệp nội
dung số (điện ảnh, ca nhạc, truyện tranh, phim hoạt hình, nghệ thuật biểu diễn, game,
show truyền hình, phần mềm giải trí…), du lịch, quảng cáo, mỹ thuật đồ cổ và thủ
công mỹ nghệ, in ấn xuất bản…
Ở Hàn Quốc và Nhật Bản hiện nay, khi nói đến công nghiệp văn hóa, người ta đặc
biệt quan tâm tới lĩnh vực công nghiệp nội dung số, tức là quá trình sản xuất, lưu thông
các sản phẩm văn hóa dựa vào những thành tựu của công nghệ thông tin kỹ thuật số.
Trên thực tế, trong các chính sách công nghiệp văn hóa được thực hiện ở Hàn Quốc và
Nhật Bản, người ta đặt trọng tâm đầu tư vào công nghiệp nội dung số. Với tư cách là
một lĩnh vực công nghiệp, trong công nghiệp văn hóa, lợi ích kinh tế được quan tâm
hàng đầu. Vì thế trọng tâm của công nghiệp văn hóa là “sản xuất các sản phẩm văn hóa
đắt hàng”. Đương nhiên, để kiếm được nhiều lợi nhuận thì các sản phẩm văn hóa phải
có sức thu hút và lôi cuốn khách hàng và không phải sản phẩm văn hóa nào cũng là đối
tượng của chính sách công nghiệp văn hóa. Công nghiệp văn hóa của Nhật Bản và Hàn
Quốc còn gắn với một yếu tố quan trọng khác là yếu tố quốc tế. Cụ thể là, sản xuất các
mặt hàng văn hóa bán chạy mang lại lợi nhuận cao nhưng không chỉ để tiêu thụ trong
nước mà còn để xuất khẩu ra nước ngoài, nâng cao giá trị của bản thân sản phẩm văn
hóa đó và các dạng sản phẩm khác, nâng cao sức cạnh tranh quốc gia trên thị trường
thế giới. Cho nên, góc độ tiếp cận chính sách công nghiệp văn hóa là góc độ “siêu quốc gia” 44
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Áp dụng với Việt Nam,
Chúng ta vẫn đang đi theo lối mòn trong quá trình thực hiện ngoại giao văn hóa, vẫn
chỉ bám vào những hình ảnh vốn đã nổi tiếng “đến mức nhàm chán” như áo dài, nón là
hay bát phở. Xét trên thực tế mà nói, Việt Nam có nhiều tiềm năng văn hóa hơn Nhật
Bản và Hàn Quốc rất nhiều, từ tài nguyên thiên nhiên cho tới các nét văn hóa truyền
thống đa dạng,... Vậy tại sao họ lại phát triển đến như vậy, thậm chí là bỏ xa Việt
Nam? Điểm khác biệt nằm ở trong tư duy quảng bá hình ảnh, không chỉ đơn giản
là vì họ giàu nên họ có thể mạnh tay chi tiền cho quảng bá (bởi những chính sách này
có từ khi họ còn là nước nghèo, và họ giàu lên bởi chính chính sách này). Họ coi văn
hóa là một ngành công nghiệp quan trọng của đất nước, là điểm thu hút bạn bè quốc tế
đối với mình, có thể, coi đây là một ngành kinh doanh. Nhật Bản và Hàn quốc có thể
coi là những “dân chơi”, họ dám nghĩ và dám làm, đưa ra những Quỹ đầu tư, kêu gọi
sự ủng hộ từ các doanh nghiệp tư nhân bên cạnh vốn của nhà nước. Các quỹ đầu tư
khủng lên đến chục tỷ đô đó sẽ được một Cơ quan riêng biệt phụ trách chi tiêu và
lập kế hoạch truyền thông quảng bá và tiến hành thực hiện để phát triển được 1
giá trị văn hóa, 1 hình ảnh có thể đại diện cho văn hóa của họ. Ở Nhật Bản chính là
Quỹ Cool Japan và chiến dịch Cool Japan đã được đề cập ở phía trên. Đây có thể là bài
học cho Việt Nam về cách phát triển Ngoại giao văn hóa: Xây dựng 1 Quỹ đầu tư và
kêu gọi sự tham gia góp sức của các cá nhân trong xã hội; đồng thời xây dựng 1
Cơ quan chuyên trách tập hợp những người có chuyên môn về vấn đề này để đề
ra chiến lược và thực thi công tác quảng bá hình ảnh, vừa thu hút được sự quan
tâm của công chúng trong nước vừa hạn chế 1 thức tế rằng công tác quảng bá hình ảnh
đất nước do các bộ phối hợp và quản lý – điều này không tốt vì nó tạo sự chồng chéo
trong công tác tiến hành và quản lý, vừa tạo ra sức ỳ vì thiếu chuyên sâu, động lực và
sức sáng tạo (các bộ ban ngành có nhiều công việc khác nhau nên khó có thể nhanh
chóng xử lý các công tác riêng lẻ; việc bộ này chờ bộ kia sẽ làm chậm lại cả quá trình)
- yếu tố từng bị chê trách trong suốt 1 thời gian trên truyền thông khi nhắc đến quảng
bá các hình ảnh văn hóa của quốc gia. 45
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Bên cạnh đó, tư duy về 1 ngành công nghiệp giúp Nhật Bản hiểu rõ tầm quan
trọng của việc tạo ra khác biệt và không ngừng thay đổi. Họ sử dụng chính những
giá trị văn hóa thực của mình và đẩy nó lên, từng bước nhỏ một tạo ra sự khác biệt cho
sản phẩm văn hóa này, và sau 20-30 năm, họ có được một sản phẩm đặc biệt như ngày
hôm nay. Đối với manga, là từ cách vẽ, cách trình bày, nội dung, cốt truyện,... xa hơn
là nằm ở việc đào tạo ra các tác giả có tài năng, giúp phát huy tiềm năng của nét văn
hóa này… tạo ra những nét riêng của phong cách manga sao cho khác hoàn toàn với
truyện tranh comics của phương Tây, mềm mại hơn, sinh động hơn. Việt Nam đúng là
cũng có những sự thay đổi nhỏ trong cách tiếp cận và phát triển những hình ảnh truyền
thống, nhưng hiện nay thì nó mới chỉ dừng lại ở nỗ lực của những cá nhân nhỏ lẻ mà
thôi chứ không đến từ sự quyết tâm của chính phủ. Do đó, hình ảnh quảng bá của tà áo
dài sau bao năm vẫn gần y nguyên như vậy, không có gì thay đổi; phở thì cũng vẫn gần
như vậy, chưa có nhiều đột phá;...
Nếu muốn phát triển các bản sắc văn hóa của mình, Việt Nam cần có tư duy của một
doanh nghiệp, công nghiệp và coi các giá trị văn hóa như 1 “món hàng có giá trị cực
kỳ” to lớn và người mua hàng chính là bạn bè quốc tế. Và doanh nghiệp sẽ làm mọi
cách để quảng bá hình ảnh sản phẩm của mình đến mọi khách hàng và tìm càng nhiều
cách thay đổi để có thể thu hút khách hàng. Chỉ khi có một tinh thần như vậy thì chúng
ta mới có thể tạo ra bước đột phá mới trong Ngoại giao văn hóa. Đây chính xác là tâm
lý của chính phủ Nhật khi chi ra hẳn 1 quỹ cho chiến lược “Cool Japan” dù vấp phải
nhiều lo ngại, khó khăn trong việc thông qua dự thảo chiến lược này. 46
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Tài liệu giấy:
1. Khóa luận “Ngoại giao văn hóa Nhật Bản qua truyện tranh tại Việt Năm từ năm 2016-2017”
2. Luận văn “Ảnh hưởng của manga Nhật Bản đến học sinh phổ thông tại thành phố
Hà Nội” (2017), tác giả Hạ Thị Lan Phi
3. Luận văn “Sự du nhập và ảnh hưởng của Manga ở Việt Nam hiện nay” (2007), tác giả Hạ Thị Lan Phi
4. Sách “Đối thoại với các nền văn hóa”. Biên dịch: Trinh Huy Hóa. Nhà xuất bản trẻ
5. Bài nghiên cứu “Công nghiệp văn hóa ở Nhật Bản và Hàn Quốc” - PGS.TS. Phạm
Hồng Thái, Ths Hạ Thị Lan Phi, Ts Nguyễn Thi Thắm
6. Bài nghiên cứu “Manga and Anime: A Gateway to the Japanese Culture”, tác giả Zakaria Dalil
7. Bài nghiên cứu “A “Cool’’ Approach to Japanese Foreign Policy: Linking Anime to
International Relations”, tác giả Ibrahim Akbas
8. Bài nghiên cứu “Marketing Japan: Manga as Japan’s New Ambassador”, tác giả
Jennifer Prough, Valparaiso University
9. Giáo trình “Đại cương Ngoại giao văn hóa” 2. Tài liệu Online
- Tài liệu chính thống
https://www.japantimes.co.jp/news/2016/09/16/national/anime-manga-play-bigger-
role-luring-tourists-japan/#.XaO8nXM3vIV 47
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
http://cjs.inas.gov.vn/index.php?newsid=755
http://trungtamtiengnhat.org/tim-hieu-ve-manga-net-dac-trung-cua-van-hoa-nhat- ban.html
https://dav.edu.vn/so-35-mot-so-suy-nghi-ve-van-hoa-truyen-thong-va-ngoai-giao- nhat-ban/
- Tài liệu không chính thống
https://duhocue.edu.vn/tim-hieu-ve-con-nguoi-van-hoa-phong-tuc-nhat-ban
https://comicvine.gamespot.com/manga-stereotypes/4015-52780/
https://dtu.com.vn/tim-hieu-con-nguoi-van-hoa-phong-tuc-tap-quan-nhat-ban/
http://www.baobariavungtau.com.vn/xa-hoi/201308/kham-pha-nhat-ban-qua-manga- va-cosplay-332242/
https://isenpai.jp/le-hoi-tanabata-cua-nhat-ban/
https://usedbookstorevn.com/food-manga-truyen-tranh-am-thuc-nhat/
https://japagazine.com/culture/entry-163.html/page/2/
http://www.avi.edu.vn/Nhat-Ban/524/nhung-net-dac-trung-cua-van-hoa-nhat-ban.html
https://vi.wikipedia.org/wiki/Weekly_Sh%C5%8Dnen_Jump
https://vn.blog.kkday.com/2019/06/20/3-hoat-dong-hot-nhat-phai-thu-tai-su-kien- universal-cool-japan-2019/
https://japo.vn/contents/van-hoa/39258.html
https://doanhnhansaigon.vn/thoi-su-quoc-te/nhat-ban-gia-co-quyen-luc-mem- 1049426.html
https://vi.wikipedia.org/wiki/Cool_Japan 48
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
https://howlingpixel.com/i-vi/Cool_Japan
http://esuhai.com/news/3D6FF/nhat-ban-day-manh-truyen-ba-van-hoa-ra-nuoc- ngoai.html
http://thanglongosc.edu.vn/du-hoc-nhat-ban-nganh-anime-va-manga-cuc-doc-dao.html
https://vi.wikipedia.org/wiki/Manga
https://duhocnhatbanuytin.net/du-hoc-nhat-ban/du-hoc-nhat-ban-nganh-manga-anime
https://news.abs-cbn.com/business/07/22/13/why-japan-counting-anime-manga-boost- economy
https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-02-13/japanese-government- promote-anime-and-manga
https://anime.stackexchange.com/questions/188/are-anime-and-manga-subsidized-or-
actively-used-by-japanese-government-to-promot
http://tiasang.com.vn/-van-hoa/Hinh-hoa-Nhat-Ban-Tai-dinh-vi-hinh-anh-cua-nghe- thuat-Nhat-Ban-15307 49
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com) lOMoARcPSD|35973522
Phương thức thuyết trình:
- Sử dụng powerpoint và vật mẫu 2 cuốn manga - Timeline thuyết trình:
1’: Làm nóng không khí và giới thiệu chủ đề Do thời gian không có nhiêu nên thay
vì trò chơi để tạo tương tác với khán giả thì sẽ tiến hành giao lưu, làm nóng không khí
với 1 vài hỏi đáp nhỏ với các thành viên trong lớp, về các tác phẩm Manga nổi tiếng
để khẳng định rằng, văn hóa manga đang rất phổ biển.
Giới thiệu 2 cuốn truyện tranh mẫu. Mời một thành viên lên làm người mẫu sản phẩm
2’: Giới thiệu khái quát về Manga
2.5’: Nói về hệ giá trị được thể hiện trong Manga: 7 hệ giá trị: - Tính cộng đồng - Tinh thần samurai - Tôn giáo - Hướng nội
- Thứ bậc trong xã hội
- Hướng tới tương lai - Tính thẩm mỹ
2.5’: Thực hiện ngoại giao văn hóa qua nhân tố manga: Tập trung vào các phần sau:
1. Các công cụ văn hóa đại chúng: Ẩm thực và Các nhân tố đặc biệt
2. Các công cụ truyền thông đại chúng: Chiến dịch Cool Japan và Tạp chí Weekly Shounen và mạng xã hội
3. Các công cụ khác: sự kiện
2’: Bài học cho Việt Nam: Ví dụ điển hình Nhật Bản, và cả Hàn quốc 50
Downloaded by Di?p ??ng Ng?c (tanphatthpt@gmail.com)
Document Outline

Lý do chọn đề tài
I. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ NHÂN TỐ MANGA:
- 1. Nhật Bản - Chặng đường xây dựng lại hình ảnh một nền văn hóa:
- 2. Khái niệm:
- 3. Đặc trưng của truyện tranh Nhật Bản:
II. Phân tích hệ giá trị thể hiện thông qua nhân tố văn hóa/ sự kiện:
- 1. Tính cộng đồng, tinh thần dân tộc - Thông qua cách xây dựng cốt truyện:
- 2. Tinh thần Samurai - Tinh thần võ sĩ đạo - Thông qua hình ảnh nhân vật:
a) Ngay thẳng & Dũng cảm:
b) Nhân từ:
c) Kiểm soát mình:
d) Chân thực:
e) Trung thành:
f) Danh dự:
- 3. Tôn giáo - Thông qua khung cảnh và chủ đề tâm linh:
a) Thần đạo:
g) Phật giáo:
- 4. Hướng nội - kín kẽ:
- 5. Hướng tới tương lai - hiếu kỳ:
- 6. Tôn trọng thứ bậc:
- 7. Óc thẩm mỹ và tính tỉ mỉ:
III. Thực tiễn làm ngoại giao văn hóa thông qua Manga:
- 1. Các công cụ văn hóa đại chúng được sử dụng:
a) Ẩm thực:
- Người Nhật rất giỏi trong việc bảo tồn những giá trị thuộc về mình, Và đối với họ, bất cứ một nét sinh hoạt nào dẫu bình thường đến đâu đều được nâng cấp thành thứ nghệ thuật tinh túy. Cũng như vậy, Food Manga với những câu chuyện về ẩm thực Nhật Bản sẽ luôn có một sức sống mãnh liệt – thứ tôn vinh và đem Nhật Bản đến gần hơn với phần còn lại của thế giới.
- Qua đây, Nhật Bản không chỉ mang ra thế giới những món ăn vốn đã phổ biến khắp nơi như sushi, sashimi, ramen,... nữa mà còn mang đến những món ăn khác (dù ngon) nhưng không nổi tiếng bằng như teriyaki, okonomiyaki, taiyaki,...
h) Trang phục và Lễ hội:
i) Thể thao:
j) Điện ảnh:
k) Âm nhạc:
l) Các nhân tố đặc biệt:
m) Các yếu tố khác:
- 2. Các công cụ truyền thông đại chúng được sử dụng:
a) Truyền thông đại chúng nói chung:
n) Tạp chí Weekly Shonen Jump - Điển hình cho truyền thông qua phương tiện in ấn:
o) Chiến dịch truyền thông “Cool Japan”:
p) Truyền thông mạng xã hội:
- 3. Các công cụ khác để quảng bá hình ảnh manga:
a) Du học ngành Manga:
q) Sự kiện giao lưu văn hóa:
Olympic Tokyo 2020:
IV. Kinh nghiệm tham khảo cho Việt Nam:
- 1. Bài học cho ngành truyện tranh tại Việt Nam – “Chuyển hướng sang tư duy và cách thức sản xuất truyện tranh thời hiện đại: Thay đổi linh hoạt để phù hợp với đa dạng đối tượng người đọc”:
- 2. Bài học mang tầm vĩ mô cho Ngoại giao văn hóa Việt Nam - Ứng dụng tư duy về “Công nghiệp văn hóa” vào Truyền thông và Văn hóa đại chúng:
Áp dụng với Việt Nam,
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- 1. Tài liệu giấy:
- 2. Tài liệu Online
Phương thức thuyết trình:

Tiểu luận "Tìm hiểu ngoại giao văn hóa Nhật Bản qua nét đặc trưng văn hóa thời hiện đại - Manga"

Thông tin :

Tài liệu liên quan:

Đề cương chuyên đề 1 - Chính sách đối ngoại Việt Nam | Học viện Ngoại giao Việt Nam

Bài thi kết thúc Lý thuyết truyền thông - International Communication | Học viện Ngoại giao Việt Nam

Bài thi ảnh chủ đề Hà Nội - Kỹ thuật công nghệ truyền thông - International Communication | Học viện Ngoại giao Việt Nam

Sự thay đổi của các đặc trưng đô thị - International Communication | Học viện Ngoại giao Việt Nam

Bài tiểu luận các loại hình nghệ thuật cơ bản - International Communication | Học viện Ngoại giao Việt Nam