Tóm tắt ôn tập bài Xạ trị học phần Lý sinh y học | Trường Đại học Phenikaa

2.3. Phương pháp xạ trị bằng tia X để điều trị ung thư
2.3.1. Cơ sở lý thuyết
Tia X là một loại ánh sáng mà con người không thể nhìn thấy như ánh sáng xanh
và đỏ. Do có năng lượng cao, tia X có thể thâm nhập sâu vào—hoặc thậm chí đi
xuyên qua—cơ thể con người. Cũng giống như kính trong suốt hoặc kính mờ một
phần trong suốt với ánh sáng, hầu hết các bộ phận của cơ thể con người đều trong suốt với tia X.
Các hạt ánh sáng được gọi là photon. Để giúp chúng ta hiểu rõ hơn về tia X, chúng
ta sẽ phải coi chúng là các hạt. Cơ thể con người gần như trong suốt đối với tia X,
có nghĩa là một số photon xuyên qua cơ thể con người như thể không có gì ở đó.
Tuy nhiên, một số photon va vào và tương tác với các proton và electron của vật
thể. Cũng giống như vonfram trong LINAC, năng lượng được giải phóng khi các
hạt này va chạm với nhau. Năng lượng phát ra cao đến mức có thể làm hỏng DNA
của cả tế bào bình thường và tế bào ung thư ( Hình 2 ). Khi có đủ thiệt hại cho một
tế bào, nó sẽ chết ngay lập tức hoặc không thể phân chia để tạo ra các tế bào mới.
Hình 2 - DNA hiện diện trong hầu hết các tế bào và chứa tất cả các hướng dẫn để
giữ cho tế bào tồn tại và thực hiện các chức năng của nó.
Năng lượng bức xạ cao có thể làm hỏng DNA, khiến tế bào chết ngay lập tức hoặc
ngăn không cho tế bào phân chia để hình thành tế bào mới
Để điều trị ung thư, chúng ta muốn tiêu diệt tế bào ung thư và bảo vệ tế bào bình
thường, nhưng các photon tia X không thể phân biệt được sự khác biệt giữa hai
loại tế bào này. Làm thế nào để giải quyết vấn đề đó? Đầu tiên, hầu hết các tế bào
ung thư phân chia rất nhanh, trong khi các tế bào bình thường không phân chia
nhiều như vậy. Trong quá trình phân chia tế bào, DNA của tế bào lộ ra và dễ bị tổn
thương bởi tia X. Do đó, các tế bào ung thư là mục tiêu dễ dàng hơn cho tia X. Tùy
thuộc vào loại ung thư, các bác sĩ sẽ đưa ra một mô hình điều trị cụ thể cho phép
các tế bào bình thường không bị hư hại hoặc phục hồi sau điều trị. Ví dụ, các bệnh
ung thư nằm sâu bên trong cơ thể sẽ được điều trị bằng phương pháp được thiết kế
sao cho tia X có thể đi vào cơ thể từ các góc độ khác nhau và bệnh nhân được xạ
trị vào các ngày điều trị khác nhau. Bằng cách này, tia X tập trung vào các tế bào
ung thư và diệt trừ nó.
2.3.2. Nguyên lý kỹ thuật
Xạ trị giết chết các tế bào ung thư hoặc làm chậm sự phát triển của chúng bằng
cách làm hỏng DNA của chúng.
Xạ trị là phương pháp điều trị ung thư sử dụng liều cao tia phóng xạ để tiêu diệt tế
bào ung thư và thu nhỏ khối u. Ở liều lượng thấp, bức xạ được sử dụng trong chụp
X-quang để nhìn thấy bên trong cơ thể, chẳng hạn như chụp X-quang răng hoặc gãy xương.
2.3.2.1. Các loại xạ trị
Có hai loại xạ trị chính: xạ trị trùm tia bên ngoài và xạ trị tia trong.
-Loại xạ trị để điều trị có thể có phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm: +loại ung thư
+kích thước của khối u
+vị trí của khối u trong cơ thể
+mức độ gần của khối u với các mô bình thường nhạy cảm với bức xạ
+tiền sử bệnh và sức khỏe tổng quát của bạn
+có thể có các loại điều trị ung thư khác
+các yếu tố khác, chẳng hạn như tuổi của bạn và các điều kiện y tế khác
*Xạ trị chùm tia bên ngoài (Hình …)
Xạ trị chùm tia bên ngoài đến từ một máy nhắm bức xạ vào bệnh ung thư của bạn.
Máy hơi lớn và có thể gây ồn ào. Nó không chạm vào cơ thể của bệnh nhân, nhưng
có thể di chuyển xung quanh, gửi bức xạ đến một phần cơ thể bạn từ nhiều hướng.
Xạ trị chùm tia bên ngoài là phương pháp điều trị cục bộ , có nghĩa là nó điều trị
một bộ phận cụ thể trên cơ thể bạn. Một số máy xạ hiện đại, máy sẽ cùng lúc phát
tia trong lúc đang di chuyển để tối ưu hóa sự phân bố liều, và tiết kiệm thời gian
bệnh nhân điều trị. Xạ trị ngoài là phương pháp điều trị tại chỗ, chỉ xạ trị khu trú
vào khối bướu nguyên phát, hạch di căn và vùng lân cận có nguy cơ cao bị bướu
lan tới. Ví dụ, nếu bạn bị ung thư phổi, bạn sẽ chỉ xạ trị ở ngực chứ không phải toàn bộ cơ thể.
Hình … .Xạ trị trùm tia bên ngoài
*Xạ trị trong (Xạ trị áp sát)
Xạ trị bên trong là phương pháp điều trị trong đó nguồn bức xạ được đưa vào bên
trong cơ thể bạn. Nguồn bức xạ có thể là chất rắn hoặc chất lỏng.
-Liệu pháp bức xạ bên trong với nguồn rắn được gọi là xạ trị áp sát . Trong loại
điều trị này, hạt, ruy băng hoặc viên nang có chứa nguồn bức xạ được đặt vào cơ
thể bạn, trong hoặc gần khối u. Giống như xạ trị chùm tia bên ngoài, xạ trị áp sát là
phương pháp điều trị cục bộ và chỉ điều trị một bộ phận cụ thể trên cơ thể bạn.
Với phương pháp xạ trị, nguồn bức xạ trong cơ thể bạn sẽ phát ra bức xạ trong một thời gian.
-Xạ trị bên trong với nguồn chất lỏng được gọi là liệu pháp toàn thân. Hệ thống có
nghĩa là phương pháp điều trị di chuyển trong máu đến các mô khắp cơ thể bạn,
tìm kiếm và tiêu diệt các tế bào ung thư. Bạn được xạ trị toàn thân bằng cách nuốt,
truyền qua đường tĩnh mạch IV hoặc tiêm nguồn phóng xạ vào cơ thể.
Với bức xạ toàn thân, cơ thể của bạn sẽ thải ra bức xạ, chẳng hạn như nước tiểu,
mồ hôi và nước bọt, sẽ cùng bức xạ thải ra trong một thời gian.
2.3.3. Ý nghĩa của kết quả sử dụng phương pháp xạ trị trong y học *Ý nghĩa
Xạ trị được sử dụng để điều trị ung thư và giảm bớt các triệu chứng ung thư.
Khi được sử dụng để điều trị ung thư, xạ trị có thể chữa khỏi ung thư, ngăn ngừa
ung thư quay trở lại, làm ngừng hoặc làm chậm sự phát triển của các tế bào ung thư.
Khi các phương pháp điều trị được sử dụng để giảm bớt các triệu chứng, chúng
được gọi là phương pháp điều trị giảm nhẹ . Bức xạ chùm tia bên ngoài có thể thu
nhỏ khối u để điều trị cơn đau và các vấn đề khác do khối u gây ra, chẳng hạn như
khó thở hoặc mất kiểm soát ruột và bàng quang. Cơn đau do ung thư di căn đến
xương có thể được điều trị bằng các loại thuốc xạ trị toàn thân được gọi là dược chất phóng xạ . *Ưu điểm:
Xạ trị giúp điều trị, chữa bệnh triệt để. Xạ trị có thể được sử dụng đơn lẻ hoặc kết
hợp cùng các phương pháp khác. Xạ trị có thể được chỉ định trước khi phẫu thuật
để thu nhỏ một khối u hoặc sau khi phẫu thuật để ngăn chặn sự tăng trưởng của tế
bào ung thư còn sót lại. Nó cũng có thể được đưa ra trước, trong hoặc sau khi hóa
trị hoặc điều trị hormone để cải thiện kết quả tổng thể.
Xạ còn có tác dụng thu nhỏ các khối u và giảm đau hoặc giảm các triệu chứng do
ung thư mang lại. Xạ trị giảm nhẹ cũng giúp người bệnh kéo dài tuổi thọ.
( https://benhvienthucuc.vn/xa-tri-la-gi/#:~:text=%C6%AFu%20%C4%91i
%E1%BB%83m%3A,ung%20th%C6%B0%20c%C3%B2n%20s%C3%B3t%20l %E1%BA%A1i.)
*Nhược điểm: Xạ trị có thể gây ra tác dụng phụ
Tác dụng phụ của xạ trị là gì?
Bởi vì bức xạ có thể làm hỏng các tế bào bình thường, nên có một số tác dụng phụ
liên quan đến việc điều trị. Các tác dụng phụ phổ biến nhất bao gồm rụng tóc,khó
chịu trên da, giảm hồng cầu, bạch cầu hoặc tiểu cầu (Hình …). Bệnh nhân cũng dễ
mệt mỏi trong suốt quá trình điều trị. Điều trị ung thư không hề đơn giản và
thường phải kết hợp nhiều phương pháp điều trị để đạt được kết quả tốt nhất. Tuy
nhiên, đôi khi, điều trị ung thư vẫn có thể thất bại. Vẫn còn rất nhiều câu hỏi chưa
được giải đáp trong lĩnh vực điều trị ung thư và các bác sĩ cũng như các nhà khoa
học đang tìm hiểu, nghiên cứu để tiếp tục tìm ra những giải pháp tốt hơn.
Hình… .Tác dụng phụ của xạ trị
Những bệnh nhân được xạ trị bằng cách sử dụng tia X do LINAC tạo ra không bị
nhiễm phóng xạ—họ không phát ra bức xạ. Nguồn phóng xạ, LINAC, luôn ở bên
ngoài cơ thể bệnh nhân, đó là lý do tại sao bức xạ sẽ không phát ra từ bên trong cơ
thể bệnh nhân. Để điều trị một số loại ung thư, thay vì sử dụng LINAC, bệnh nhân
có thể được xạ trị bằng thiết bị cấy ghép. Trong những trường hợp như vậy, khi
nguồn bức xạ ở bên trong bệnh nhân, bệnh nhân có thể phát ra bức xạ. Những bệnh
nhân này thường phải làm theo hướng dẫn cụ thể từ bác sĩ của họ về cách tiếp tục
cuộc sống hàng ngày sau khi xạ trị. Ví dụ, một số bệnh nhân có thể phải đợi vài
tuần trước khi được bế em bé, hoặc có thể không được đi máy bay nếu không có
giấy của bác sĩ.( https://kids.frontiersin.org/articles/10.3389/frym.2021.428516)