Tổng hợp về Giá trị Thặng Dư trong Kinh Tế | Kinh tế chính trị Mác - Lênin | Đại học Tôn Đức Thắng

Giá trị thặng dư là một khái niệm trong lý thuyết kinh tế của C. Mác:chỉphầngiátrịmà
côngnhânlàmthuêtạorangoàigiátrịsứclaođộngcủahọ,nhưngbịnhàtưbảnchiếmđoạtmà
khôngtrảchohọ.Giátrịthặngdưlànguồngốccủalợinhuậnvàlàbiểuhiệncủasựbóclộtlao
độngtrongchủnghĩatưbản.(Giátrịthặngdưlàphầngiátrịmớidôirangoàigiátrịsứclao
độngcủacôngnhânlàmthuê,phầngiátrịnàybịnhàtưbảnchiếmđoạtkhôngtrảchocông nhân)
Bản chất của giá trị thặng dư:làsựthểhiệnmốiquanhệbóclộtcủanhàtưbảnđốivớilao
độnglàmthuêtrongchủnghĩatưbản.Nólànguồngốccủalợinhuậnmànhàtưbảnthuđược. Vídụđơngiản:
Mỗingàyngườicôngnhântạoragiátrịlà:100 USD
Tiềnlương(giátrịsứclaođộng)trảchocôngnhân:40 USD
⇒Phầncònlại60 USDlàgiá trị thặng dưdocôngnhântạoranhưngbịnhàtưbảnchiếm hữu.
Qúa trình sản xuất giá trị thặng dư:làsựthốngnhấtcủaquátrìnhtạoravàlàmtănggiátrị
Điều kiện để có được giá trị thặng dư:khinềnxãhộiphảiđạtđếnmộttrìnhđộnhấtđịnh.
Trìnhđộđóphảnánhviệcngườilaođộngchỉphảihaophímộtphầnthờigianlaođộng(trong
thờigianlaođộngđãđượcthỏathuậnmuabántheonguyêntắcnganggiá)cóthểbùđắpđược
giátrịhànghóasứclaođộng,bộphậnnàylàthờigianlaođộngtấtyếu(trang88/sgk)
(dểhiểuhơn):Đểcóđượcgiátrịthặngdư,xãhộicầnđạtđếnmộttrìnhđộpháttriểnnhấtđịnh.
Trìnhđộnàythểhiệnởviệcngườilaođộngchỉcầnlàmviệctrongmộtkhoảngthờigiannhất
địnhđểtạoragiátrịtươngđươngvớigiátrịcủasứclaođộngmàhọđãbán.Phầnthờigianlao
độngnàyđượcgọilà"thờigianlaođộngtấtyếu".Saukhihoànthànhthờigiannày,nếungười
laođộngtiếptụclàmviệc,họsẽtạoragiátrịthặngdưchonhàtưbản,tứclàphầngiátrịmà
côngnhântạoravượtquagiátrịsứclaođộngcủahọ.
Đểcógiátrịthặngdư,cầncóđiềukiệnlàngườilaođộngtạoragiátrịlớnhơngiátrịsứclao
độngcủachínhmình.Giátrịsứclaođộngđượctáihiệntrongthờigianlaođộngtấtyếu,phần
giátrịdôirađượctạoratrongthờigianlaođộngthặngdư.
VD:1Mộtcôngnhânlàmviệc8giờmỗingàyvàđượctrảlương100.000VNĐ.Trong8giờlàm
việc,họtạoramộtlượnggiátrịmới.Giảsửrằng,trong4giờđầutiên,lượnggiátrịhọtạoravừa
đủđểbùđắpchotiềnlương100.000VNĐmàhọnhậnđược.4giờlàmviệccònlại,họtiếptục
tạoragiátrị,vàphầngiátrịnày(100.000VNĐ)làgiátrịthặngdư,bịnhàtưbảnchiếmđoạt.
Khái niệm tư bản khả biến: 
làmộtkháiniệmtrongkinhtếchínhtrịMarx-Lenin,dùngđểchỉ
bộphậntưbảnđượcsửdụngđểmuasứclaođộng(trảlương,thuêmướncôngnhân)
Tư bản bất biến: làmộtkháiniệmdùngđểchỉtồntạidướihìnhtháitưliệusảnxuấtnhưmáy
móc,nguyênvậtliệu,nhàxưởng,côngcụlaođộng...Bộphậntưbảnnàykhôngthayđổigiátrị
trongquátrìnhsảnxuất,tứclàgiátrịkhôngthayđổivềlượngtrongquátrìnhsảnxuất
Côngthứctínhtỷsuấtgiátrịthặngdư:m’=(m/v)*100%
Vớim’:tỷsuấtgiátrịthặngdư
m:giátrịthặngdư
v:tưbảnkhảbiến
Giảithíchcôngthứctrên:
·Tỷsuấtgiátrịthặngdưphảnánhmứcđộbóclộtsứclaođộngtrongnềnsảnxuấttưbảnchủ nghĩa.
·Nóchobiết:vớimỗi1đồnglương(v),côngnhânbịbóclộtbaonhiêuđồnggiátrịthặngdư (m).
Vídụ:Mộtcôngnhânđượctrảlương200.000đồng/ngày(v),nhưngtrong1ngàylàmviệc,họ
tạora600.000đồnggiátrịmới,trongđó:
200.000làgiátrịsứclaođộng(trảcông-v)
400.000làgiátrịthặngdư(m)
Ápdụngcôngthức:
m’=(400.000/200.000)*100%=200%
→Nghĩalà:nhàtưbảnthuđược2đồnggiátrịthặngdưchomỗi1đồngtiềncôngtrảra.
Tómlại:m’càngcaothìmứcđộbóclộtcànglớn–côngnhântạoracàngnhiềugiátrịthặngdư
sovớitiềnlươnghọnhậnđược.
-Bêncạnhđótỷsuấtgiátrịthặngdưcóthểtínhtheotỷlệ%giữathgianLĐthặngdư(t’)và
thgianLĐtấtyếu(t):m’=(t’/t)x100%
Phânloại:cácphươngphápsảnxuấtgiátrịthặngdư
+SảnxuấtGTTDtuyệtđối
+SảnxuấtGTTDtươngđối
Giátrịthặngdưtuyệtđối:làgiátrịthặngdưthuđượcdokéodàithờigianlaođộngvượtquá
thờigianlaođộngtấtyếu,trongkhinăngsuấtlaođộng,giátrịsứclaođộngvàthờigianlao
độngtấtyếukhôngthayđổi.
Vd:·GTTDtuyệtđối:
Ngàylàm8tiếng,4tiếngtạoragiátrịbùlương(v),4tiếngcònlạilàgiátrịthặngdư(m)
Nếukéolên10tiếngthì6tiếnglàm⇒GTTDtuyệtđốităng.(Nếungàylaođộnglà8giờ,trong
đó4giờlàthờigianlaođộngtấtyếu(tạoragiátrịbùđắptiềnlương)và4giờlàthờigianlao
độngthặngdư(tạoragiátrịthặngdưchonhàtưbản),thìkhikéodàingàylaođộnglên10giờ,
thờigianlaođộngthặngdưtănglên6giờ,làmtănggiátrịthặngdưtuyệtđối.")
giátrịthặngdưtươngđối:làgiátrịthặngdưthuđượcdorútngắnthờigianlaođộngtấtyếu
bằngcáchnângcaonăngsuấtlaođộngtrongngànhsảnxuấtratưliệusinhhoạtđểhạthấpgiá trịsứclaođộng
VD:·GTTDtươngđối:
Nhờcôngnghệ,côngnhânchỉcần2tiếngđểtạoragiátrịbằnglương.
6tiếngcònlạidùngđểtạom⇒GTTDtăngmàkhôngcầntăngthờigianlàmviệc.( Khiápdụng
côngnghệmới,năngsuấtlaođộngtănglên,thờigiancầnthiếtđểsảnxuấtracáchànghóathiết
yếu(nhưlươngthực,thựcphẩm)giảmtừ4giờxuống2giờ.Dođó,thờigianlaođộngtấtyếu
củacôngnhângiảmxuống2giờ,vàthờigianlaođộngthặngdưtănglên6giờ,làmtănggiátrị
thặngdưtươngđốimàkhôngcầnkéodàingàylaođộng.")
Ngoài2phươngphápcơbảncòn1sốphươngpháptạoraGTTDtrongthựctiễn
1. Giá trị thặng dư siêu ngạch (siêu lợi nhuận) 
Làmột dạng đặc biệt của giá trị thặng dư tương đối,nhưngkhông phổ biến trong toàn ngành
chỉ có ở doanh nghiệp nào áp dụng công nghệ tiê ,mà n tiến hơn mức trung bình. 
Khái niệm:Làgiátrịthặngdưdôirangoàigiátrịthặngdưtươngđối,thuđượcdodoanh
nghiệpcónăngsuấtlaođộngcábiệtcaohơnnăngsuấtlaođộngxãhộitrungbình Ví dụ: 
DoanhnghiệpAápdụngcôngnghệcao,giảmchiphísảnxuất,giátrịhànghóathấphơn giátrịxãhội. 
Bánsảnphẩmtheo giá trị xã hộinhưngchiphíthấphơn→thuđượcphầnchênhlệch,
gọilàgiá trị thặng dư siêu ngạch. 
Mộtdoanhnghiệpápdụngcôngnghệtiêntiến,sảnxuấthànghóavớichiphíthấphơnso
vớicácdoanhnghiệpkháctrongngành.Khibánhànghóatheogiátrịxãhội(giácảthị
trường),doanhnghiệpnàythuđượcgiátrịthặngdưcaohơn(siêungạch)sovớicác doanhnghiệpkhác.
Đâylàlýdothựctếkhiếncácdoanhnghiệpchạyđuađổimớicôngnghệ.
2. Giá trị thặng dư thương mại (lưu thông) 
Trongnềnkinhtếhiệnđại,giátrịthặngdưkhôngchỉđếntừsản xuất,màcòntừkhâu
phân phối, lưu thông,nhờ: o
Độc quyền thị trường o
Chiếm lĩnh chuỗi cung ứng o
Gia tăng giá trị thương hiệu
Vídụ:Cáctậpđoànbánlẻ(Amazon,Shopee)kiếmlợinhuậnkhổnglồdùkhôngtrựctiếpsản xuấthànghóa.
3. Giá trị thặng dư tài chính (thặng dư từ vốn) 
Xuấthiệntrongchủ nghĩa tư bản tài chính,khitưbảnkhôngtrựctiếpbóclộtlaođộng, mà: o
Đầu tư tài chính cho vay , (tưbảnchovay) o Hưởng ,
lợi tức cổ tức,chênh lệch giá chứng khoán o
Dướihìnhthứctư bản giả (fictitious capital)
Đâylàphầngiátrịđượcchuyển hóa từ giá trị thặng dư trong sản xuất,thôngquahệthống tàichính.
4. Giá trị thặng dư thông qua bóc lột lao động phi chính thức hoặc rẻ mạt 
Thựctếhiệnnay,ởnhiềunướcđangpháttriển,tưbảntạoragiátrịthặngdưqua: o
Bóc lột lao động không có hợp đồng,khôngbảohiểm(laođộngphichínhthức) o
Di cư lao động giá rẻ,bóclộtlaođộngtrẻem,laođộngnữ,laođộngngoạiquốc
Đâylàhìnhthứctái hiện phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối,nhưngdướidạng
mới và khắc nghiệt hơn.
Câu hỏi: Từ việc nghiên cứu các phương pháp sản xuất giá trị thặng dư, hãy giải thích vấn
đề ưu tiên phát triển lĩnh vực công nghệ cao ở nước ta hiện nay.
1. Xác định vấn đề
Vấnđềcốtlõitrongcâuhỏilàmốiquanhệgiữacơsởlýluận(cácphươngpháptạoragiátrị
thặngdưnhưtuyệtđối,tươngđốivàsiêungạch)vớiđịnhhướngpháttriểnkinhtế-xãhộithực
tiễncủađấtnước.Từđó,cầnlàmrõvaitròcủakhoahọc–côngnghệ,đặcbiệtlàcôngnghệcao,
trongviệcnângcaonăngsuấtlaođộng,tạolợithếcạnhtranhvàthúcđẩyquátrìnhtíchlũygiá
trịthặngdưtheohướngbềnvững.Việcxácđịnhđúngvàlàmrõmốiquanhệnàysẽgiúplýgiải
tạisaocôngnghệcaođượccoilàđộnglựcquantrọngcủaquátrìnhpháttriểnkinhtếhiệnnayở nướcta. 2. Giải thích
a. Lý luận về sản xuất giá trị thặng dư theo Chủ nghĩa Mác-Lênin
Marxxácđịnhbaphươngphápcơbảnđểtưbảntạoragiátrịthặngdư:
GiátrịthặngdưtuyệtđốiTăngthờigianlaođộng(làmthêmgiờ,kéodàingàylaođộng).Có
giớihạnvàdễgâymâuthuẫnxãhội,xungđộtlaođộng.GiátrịthặngdưtươngđốiNângcao
năngsuấtlaođộngbằngcáchđổimớicôngnghệ,tổchứcsảnxuất,đàotạonhânlực.Khôngcần
tăngthờigianlaođộng,nhưngvẫntạoranhiềusảnphẩmhơn.
GiátrịthặngdưsiêungạchDoanhnghiệpápdụngcôngnghệmớisớmhơnđốithủđểcónăng
suấtcaohơntrungbìnhngành,từđóthuđượclợinhuậnvượttrội.
=>Cảgiátrịthặngdưtươngđốivàsiêungạchđềugắnchặtvớitrìnhđộcôngnghệ,đổimới
sángtạovàchấtlượngnguồnnhânlực.
b. Liên hệ với thực tiễn Việt Nam:
ViệtNamđangchuyểntừmôhìnhtăngtrưởngdựavàolaođộnggiárẻ(tươngđươngvới
phươngphápgiátrịthặngdưtuyệtđối)sangmôhìnhtăngtrưởngdựavàonăngsuất,khoahọc-
côngnghệvàđổimớisángtạo.
Việcpháttriểncôngnghệcao(AI,tựđộnghóa,sinhhọc,vậtliệumới...)sẽ:
Tăngnăngsuấtlaođộng→tạoragiátrịthặngdưtươngđối.Tạolợithếcạnhtranhvượttrội→
đạtđượcgiátrịthặngdưsiêungạch.(Đểtăngnăngsuấtlaođộng,giảmchiphísảnxuất,nângcao
chấtlượngsảnphẩmvàthamgiasâuhơnvàochuỗigiátrịtoàncầu,ViệtNamcầnưutiênphát
triểncácngànhcôngnghiệpcôngnghệcao.) VD: 
Trongnôngnghiệp:Côngnghệsinhhọcgiúptạoragiốngcâytrồng,vậtnuôicónăng
suấtvàchấtlượngcaohơn;côngnghệIoTgiúpquảnlývàtốiưuhóaquátrìnhsảnxuất." 
"Trongcôngnghiệp:Tựđộnghóavàrobothóagiúptăngnăngsuấtvàđộchínhxáctrong
sảnxuất;côngnghệvậtliệumớigiúptạoracácsảnphẩmcótínhnăngvượttrội." 
"Trongdịchvụ:Fintechgiúppháttriểncácdịchvụtàichínhsố;côngnghệthôngtingiúp
nângcaohiệuquảquảnlývàcungcấpdịchvụcông."
TrongbốicảnhhộinhậpquốctếvàCáchmạngcôngnghiệp4.0,nếukhôngpháttriểncôngnghệ
cao,ViệtNamsẽtụthậuvàbịlệthuộcvàolaođộnggiảnđơn.(TrongbốicảnhCáchmạngcông
nghiệp4.0,cácquốcgiađangcạnhtranhnhaubằngnănglựccôngnghệvàđổimớisángtạo.
ViệtNamcầnpháttriểncôngnghệcaođểkhôngbịtụthậu,đồngthờitạorađộnglựctăng trưởngmới.) c. Kết luận:
Việcưutiênpháttriểncôngnghệcaoởnướctahiệnnaylàhoàntoànphùhợpvớiquyluậtsản
xuấtgiátrịthặngdưtrongchủnghĩaMác-Lênin.Đâylàconđườngđểnângcaonăngsuấtlao
động,thúcđẩytăngtrưởngbềnvữngvàtạolợithếcạnhtranhtrongnềnkinhtếtoàncầu.