lOMoAR cPSD| 48302938
Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, dưới tác động của nhiều yếu tố khách
quan và chủ quan như: phát triển của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa, công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với phát triển kinh tế tri thức, xu thế toàn
cầu hóa và hội nhập quốc tế, cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại, chủ
trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về gia đình…, gia đình Việt Nam đã có
sự biến đổi tương đối toàn diện, về quy mô, kết cấu, các chức năng cũng như quan hệ gia đình....
Thứ nhất, sự biến đổi về quy mô gia đình: quy mô gia đình ngày càng
giảm. Xu hướng giảm quy mô gia đình do tác động của nhiều nguyên nhân, trong
đó phải kể đến vai trò của Nhà nước trong cuộc vận động sinh đẻ có kế hoạch
trong những năm 1980, 1990. Bên cạnh đó, sự thay đổi mô hình chung sống giữa
các thế hệ cũng là nguyên nhân dân đến xu hướng giảm quy mô gia đình.
VD: Số thành viên trong gia đình trở nên ít đi. Nếu như gia đình truyền thống xưa
có thể tồn tại đến ba bốn thế hệ cùng chung sống dưới một mái nhà thì hiện nay,
quy mô gia đình hiện đại đã ngày càng được thu nhỏ lại. Gia đình Việt Nam hiện
đại chỉ có hai thế hệ cùng sống chung: cha mẹ - con cái, số con trong gia đình cũng
không nhiều như trước, cá biệt còn có số ít gia đình đơn thân, nhưng phổ biến nhất
vẫn là loại hình gia đình hạt nhân quy mô nhỏ
Thứ hai, sự biến đổi các chức năng của gia đình:
- Chức năng tái sản xuất ra con người: Trong xã hội truyền thống, nhu cầu về con
cái của gia đình thể hiện trên các phương diện như càng đông con, nhiều cháu
càng tốt và nhất thiết phải có con trai. Hiện nay, nhu cầu đông con trong các gia
đình đã giảm, đặc biệt một số gia đình không còn coi trọng việc nhất thiết phải có con trai …
- Chức năng kinh tế của gia đình: nếu gia đình Việt nam truyền thống là một đơn
vị kinh tế khép kín thì gia đình hiện nay là một đơn vị sản xuất hàng hoá.
- Chức năng giáo dục con cái, chăm sóc các thành gia đình: Gia đình truyền thống
chủ yếu chú trọng giáo dục đạo đức, nhân cách cho thế hệ trẻ; gia đình hiện nay
không chỉ giáo dục về đạo đức, nhân cách mà còn chú trọng giáo dục về kỹ năng,
chuyên môn và việc đầu tư cho con cái học hành ngày càng nhiều hơn. Thứ ba,
sự biến đổi mối quan hệ gia đình
- Quan hệ giữa vợ và chồng
Trong gia đình truyền thống luôn luôn tồn tại sự bất bình đẳng về giới giữa vợ và
chồng. Trong gia đình Việt Nam hiện nay, sự bình đẳng giữa vợ và chồng đã dần
được thể hiện. Chẳng hạn, hiện nay, không còn một mô hình duy nhất là đàn ông
làm chủ gia đình. Ngoài mô hình người đàn ông - người chồng làm chủ gia đình ra
thì còn có ít nhất hai mô hình khác cùng tồn tại. Đó là mô hình người phụ nữ -
người vợ làm chủ gia đình và mô hình cả hai vợ chồng cùng làm chủ gia đình (Lê lOMoAR cPSD| 48302938
Ngọc Văn, 2012). Đáng kể nhất là việc giải phóng phụ nữ: họ được đối xử bình
đẳng hơn và có nhiều điều kiện để phát triển, nâng cao vị thế xã hội của mình; vai
trò của họ trong cuộc sống, trong sản xuất,... ngày càng trở nên quan trọng hơn,
gánh nặng gia đình cũng dần được 2 chia sẻ và cơ hội phát huy tiềm năng cũng đến
nhiều hơn, được toàn xã hội công nhận.
- Quan hệ giữa cha mẹ và con cái
Trong gia đình truyền thống, cha mẹ có uy quyền tuyệt đối với con cái. Con cái
phải có bổn phận phục tùng cha mẹ. Trong gia đình hiện nay, mối quan hệ giữa cha
mẹ và con cái đã dân chủ hơn, con cái được quyền bày tỏ ý kiến, được lựa chọn,
quyết định nhiều vấn đề liên quan đến bản thân mình...
Tất nhiên, quá trình biến đổi đó cũng gây những phản chức năng như tạo ra sự
ngăn cách không gian giữa các thành viên trong gia đình, tạo khó khăn, trở lực
trong việc gìn giữ tình cảm cũng như các giá trị văn hóa truyền thống của gia đình.
Xã hội ngày càng phát triển, mỗi người đều bị cuốn theo công việc của riêng mình
với mục đích kiếm thêm thu nhập, thời gian dành cho gia đình cũng vì vậy mà
ngày càng ít đi. Con người như rơi vào vòng xoáy của đồng tiền và vị thế xã hội
mà vô tình đánh mất đi tình cảm gia đình. Các thành viên ít quan tâm lo lắng đến
nhau và giao tiếp với nhau hơn, làm cho mối quan hệ gia đình trở nên rời rạc, lỏng
lẻo... Đó là mặt hạn chế của gia đình hiện đại so với gia đình truyền thống xưa.
Chính sự coi trọng kinh tế, đặt kinh tế lên hàng đầu ấy đã làm cho những giá trị tốt
đẹp xưa của gia đình bị phai nhạt dần, thậm chí còn dễ dẫn tới các hệ lụy xấu.
Có thể lấy ví dụ về việc chăm sóc và giáo dục trẻ em trong gia đình - nơi được coi
là môi trường xã hội hóa đầu tiên của mỗi con người. Một đứa trẻ được sinh ra và
lớn lên trong gia đình truyền thống định hình nhân cách bằng sự quan tâm giáo dục
dạy bảo thường xuyên của ông bà cha mẹ ngay từ khi rất nhỏ. Còn trong gia đình
hiện đại, việc giáo dục trẻ em gần như được phó mặc hoàn toàn cho nhà trường mà
thiếu đi sự chăm sóc, dạy dỗ của cha mẹ. Chính điều đó đã gây ra hiện trạng có
nhiều trẻ em lang thang, phạm tội hay rơi vào các tệ nạn xã hội
Hay như người cao tuổi trong gia đình, trước đây họ được sống cùng với con cháu,
vì vậy mà nhu cầu về tâm lý, tình cảm được đáp ứng đầy đủ. Còn khi quy mô gia
đình bị biến đổi, người cao tuổi phải đối mặt với sự cô đơn thiếu thốn về tình cảm,
trong khi tuổi già cần nhất là được vui vầy bên con cháu, được chăm sóc khi ốm
đau bệnh tật. Họ luôn có nguy cơ bị đẩy ra viện dưỡng lão, trung tâm hay các dịch
vụ chăm sóc sức khỏe chứ không nhận được nhiều sự quan tâm của người thân trong gia đình
Như vậy, quá trình biến đổi gia đình truyền thống thành gia đình hiện đại
trên nền tảng của tự do kinh tế và tự do hôn nhân, rộng hơn nữa là tự do cá nhân
đang làm thay đổi về cơ bản quy mô, chức năng và cấu trúc gia đình. Sự biến đổi
này là một tất yếu, vì vậy, xây dựng gia đình Việt Nam hiện nay cần xem xét lOMoAR cPSD| 48302938
những biến đổi nào là phù hợp, những biến đổi nào là không phù hợp để có những
giải pháp để xây dựng gia đình VN phát triển bền vững trong tương lai.