-
Thông tin
-
Hỏi đáp
Ưu, nhược điểm của các loại hình thể chế chính trị | Tiểu luận chính trị học
Các khái niệm của thể chế chính trị. Khái niệm thể chế. Khái niệm chính trị. Khái niệm thể chế chính trị. Khái niệm loại hình thể chế chính trị. Các loại hình thể chế chính trị. Thể chế quân chủ. Thể chế cộng hòa. Vai trò của các loại hình thể chế chính trị. Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời đọc đón xem!
Chính Trị Học 128 tài liệu
Học viện Báo chí và Tuyên truyền 1.3 K tài liệu
Ưu, nhược điểm của các loại hình thể chế chính trị | Tiểu luận chính trị học
Các khái niệm của thể chế chính trị. Khái niệm thể chế. Khái niệm chính trị. Khái niệm thể chế chính trị. Khái niệm loại hình thể chế chính trị. Các loại hình thể chế chính trị. Thể chế quân chủ. Thể chế cộng hòa. Vai trò của các loại hình thể chế chính trị. Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời đọc đón xem!
Môn: Chính Trị Học 128 tài liệu
Trường: Học viện Báo chí và Tuyên truyền 1.3 K tài liệu
Thông tin:
Tác giả:
Preview text:
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN
KHOA CHỦ NGHĨA XÃ H ỘI K HOA HỌC
----------------------------- TIỂU LU ẬN CHÍNH TRỊ HỌC ĐỀ TÀI:
ƯU, NHƯỢC ĐIỂM CỦA CÁC
LOẠI HÌNH THỂ CHẾ CHÍNH TRỊ
Sinh viên: PHAN THỊ HỒNG NHUNG Mã số sinh viên: 2350080029
Lớp: CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC K43 Hà nội, Tháng 19 năm 2024 1 MỤC LỤC I. TH Ể CHẾ CHÍNH TR Ị VÀ CÁC LO I Ạ HÌNH TH Ể CH Ế CHÍNH TRỊ4 1. Các khái ni m ệ c a ủ Th ể ch
ế chính trị. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . 4 a) Khái ni m ệ Th
ể chế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .4 b) Khái ni m
ệ Chính trị. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .. .. . 4 c) Khái ni m ệ Th ể ch
ế chính trị. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. 4 d) Khái ni m ệ lo i ạ hình th ể ch
ế chính trị. . . . . . . . . . . . . .. .. .. . .. .. . .. .. ..4 2. Các lo i ạ hình th ể ch
ế chính trị. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .. .. . .. .4 a) Th ể ch
ế quân chủ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. ..4 b) Thể ch
ế Cộng hòa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..5 3. Vai trò c a ủ các lo i ạ hình Th ể ch
ế chính trị. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . 6 II. ƯU ĐIỂM VÀ NH C ƯỢ ĐI M Ể C A Ủ CÁC LO I Ạ HÌNH TH Ể CH Ế
CHÍNH TRỊ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1. Thể ch
ế quân chủ...................................................................................................7 2. Th ể ch ế c n
ộ g hòa................................................................................................12 III. SO SÁNH CÁC TH
Ể CHẾ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 IV. KẾT LU N Ậ VÀ Đ Ề XU T
Ấ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
V. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KH O
Ả . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . .. .. .20 2 3 L I Ờ M Đ Ở U Ầ
Chính tr ,ị v iớ b n ả ch t ấ phức t p ạ và đa chi u ề , không ch ỉlà m t ộ lĩnh v c ự lý thuy t ế khô khan mà là s c ứ s n ố g c a ủ m i ỗ qu c ố gia, hình thành nên c t ố lõi c a ủ đ i ờ s n ố g xã h i ộ . Th ể ch ế chính tr ,ị nh ư m t ộ chi c ế g n ươ g ph n ả chi u ế nh n ữ g giá trị, c ướ mơ và thách th c ứ của con ng i ườ , quy t ế định cách mà quy n ề l c ự đ c ượ sử d n ụ g và phân ph i ố . T ừ nh n ữ g n n ề dân ch ủ c i ở mở đ n ế nh n ữ g chế đ ộ đ c ộ tài chặt chẽ, m i
ỗ thể chế không ch ỉđ n ị h hình v n ậ m n ệ h c a ủ đ t ấ n c ướ mà còn n ả h h n ưở g sâu s c ắ đ n
ế từng cá nhân. Lý do em ch n
ọ đề tài này không ch ỉvì sự
tò mò mà còn vì lòng trăn tr ở v ề t n ươ g lai c a ủ chính xã h i ộ mà em đang s n ố g. Trong một thế gi i ớ đang thay đ i ổ nhanh chóng, n i ơ mà các v n ấ đề toàn c u ầ như bi n ế đ i ổ khí h u ậ , b t ấ bình đ n ẳ g xã h i ộ và xung đ t ộ văn hóa đang hi n ệ h u ữ , việc hi u ể rõ u ư và nh c ượ đi m ể c a ủ các th ể chế chính tr ịtr ở nên thi t ế y u ế h n ơ bao giờ h t ế . Nh n ữ g quy t
ế định chính trị không chỉ là v n ấ đề lý thuy t ế , mà là thực ti n ễ , n ả h h n ưở g tr c ự ti p ế đ n ế cu c ộ s n ố g c a ủ hàng tri u ệ ng i ườ . Thêm vào đó, trong m t ộ thế gi i ớ đang đ i ố m t ặ v i ớ nh n ữ g thách th c ứ như bi n ế đ i ổ khí h u ậ , xung đ t ộ và b t ấ bình đ n ẳ g xã h i ộ , vi c ệ hi u ể rõ và phân tích
các thể chế chính trị có thể giúp chúng ta tìm ra gi i ả pháp cho nh n ữ g v n ấ đề c p
ấ bách này. Chúng ta không thể quên r n ằ g nh n ữ g quy t ế đ n ị h chính trị n ả h hưởng đ n ế vận m n ệ h c a ủ qu c ố gia, và chúng ta, v i
ớ tư cách là công dân, c n ầ phải ch ủ đ n
ộ g tham gia vào quá trình xây d n ự g và c i ả cách. T m ầ quan tr n ọ g c a ủ đ ề tài này còn n m ằ ở khả năng kh i ơ d y ậ nh n ậ th c ứ và tinh thần trách nhi m ệ trong m i
ỗ cá nhân. Khi chúng ta nh n ậ th c ứ rõ u ư đi m ể và nhược đi m ể c a ủ các thể ch ,
ế chúng ta có thể tham gia tích c c ự h n ơ vào các ho t ạ đ n
ộ g chính trị, đóng góp vào vi c ệ xây d n ự g m t ộ xã h i ộ công b n ằ g và b n ề v n ữ g. Chính vì v y
ậ , thể chế chính trị không chỉ là các quy đ n ị h và cơ c u ấ c n ứ g nhắc; nó là bi u ể hi n ệ s n ố g đ n ộ g c a ủ nh n ữ g giá tr ,ị nguy n ệ v n ọ g và đ u ấ tranh không ng n ừ g c a ủ con ng i ườ .
Trong tiểu luận này, em sẽ đi sâu vào phân tích các thể chế chính trị, làm nổi
bật những ưu điểm như tính minh bạch, sự tham gia của công dân và bảo vệ quyền
con người, cũng như những nhược điểm như xung đột, tham nhũng và bất bình đẳng.
Qua đó, em hy vọng sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về tầm ảnh hưởng của thể chế
chính trị đến cuộc sống của mỗi cá nhân, từ đó khuyến khích mọi người cùng suy
ngẫm và hành động vì một tương lai tốt đẹp hơn. 4 I. THỂ CH Ế CHÍNH TR Ị VÀ CÁC LO I Ạ HÌNH THỂ CH Ế CHÍNH TRỊ 1. Các khái ni m ệ c a ủ Th ể ch ế chính trị a) Khái ni m ệ Th ể chế Thể chế*là h ệ thống pháp ch ế g m ồ : Hi n ế pháp (luật m , ẹ lu t ậ căn b n ả ); các bộ lu t ậ (lu t ậ cơ b n ả và luật "hành x " ử ), các quy đ n ị h, các quy t c ắ , chế
định…, nhằm hài hòa các quy n ề l i ợ và trách nhi m ệ c a ủ m i ỗ công dân, m i ọ tổ ch c ứ trong m t ộ tr t ậ tự XH, h n ướ g t i ớ sự t n ổ g hòa các l i ợ ích c a ủ c n ộ g đ n ồ g; [1]Blà nh n ữ g nguyên t c ắ xác đ n ị h m i ố quan h ệ xã h i ộ ; đ n ị h hình cách th c ứ n ứ g x
ử của các thành viên trong xã h i ộ và đi u ề ch n ỉ h s ự v n ậ hành xã h i ộ . b) Khái ni m
ệ Chính trị
Theo chủ nghĩa Mác – Lênin, Chính trị là ho t ạ đ n ộ g trong lĩnh v c ự quan hệ giữa các giaiBc p ấ , cũng như các dân t c ộ và các qu c ố gia v i ớ v n ấ đề giành,Bgi , ữ tổ chức và sử d n ụ g quy n ề l c ự Nhà n c ướ ; là sự tham giaBc a ủ nhân dân vào công vi c ệ của Nhà n c ướ và xã h i ộ , là ho t ạ Bđ n ộ g chính tr ịthực ti n ễ c a ủ giai c p ấ , các đ n
ả g phái chính trị,Bcác nhà n c ướ nh m ằ tìm ki m ế nh n ữ g kh ả năng thực hiệnBđ n ươ g l i ố và nh n ữ g m c ụ tiêu đã đ ề ra nh m ằ th a ỏ mãn l i ợ ích. c) Khái ni m ệ Th ể ch
ế chính trị
Thể chế chính trị là hệ thống các quy đ n ị h, lu t ậ l , ệ giá tr ,ị chu n ẩ m c ự tạo nên nguyên t c ắ t ổ ch c ứ và v n ậ hành c a ủ m t ộ ch ế đ ộ chính tr ,ị là n n ề t n ả g chính tr ị quy đ n ị h tính ch t ấ , n i ộ dung, t ổ chức và ho t ạ đ n ộ g c a ủ m t ộ ch ế đ ộ xã h i ộ . d) Khái ni m ệ lo i ạ hình th ể ch
ế chính trị
Loại hình thể chế chính trị là hệ thống các nguyên tắc, quy tắc và cơ
cấu tổ chức mà qua đó quyền lực được phân phối, quản lý và thực thi trong một quốc
gia hoặc vùng lãnh thổ. Nó phản ánh cách mà các cơ quan nhà nước hoạt động, cũng
như mối quan hệ giữa các cơ quan này và công dân.
2. Các loại hình th ể ch ế chính trị a) Thể ch ế quân chủ
Thể chế quân chủ đ c ượ chia thành hai lo i ạ đó là: Quân ch ủ tuy t ệ đ i ố và Quân chủ l p ậ hiến. Th ể ch ế Quân ch ủ tuy t ệ đối:Blà th ể chế chính tr ịmà ở đó toàn b ộ quy n ề lực thu c
ộ về nhà Vua (theo nguyên t c ắ th a ừ k ) ế và quy n ề l c ự này đ c ượ 5 chuy n ể giao theo nguyên t c ắ “cha truy n ề - con n i ố ”. Trong xã h i ộ đ n ươ g đ i ạ , thể ch ế này h u ầ như không còn t n ồ t i ạ .
Thể chế Quân chủ l p ậ hi n
ế B(Constitutional Monarchy):Blà lo i ạ hình thể ch ế mà trong nhà n c ướ v n ẫ t n ồ t i ạ ngôi Vua, nh n ư g có Hi n ế pháp do Ngh ịvi n ệ ban hành. Hình th c ứ chính thể này th n ườ g t n ồ t i ạ ở nh n ữ g n c ướ , n i ơ mà cu c ộ đấu tranh của giai c p ấ t ư s n ả ch n ố g giai c p ấ phong ki n ế k t ế thúc b n ằ g s ự th a ỏ hi p ệ ; hi n ệ nay hình th c ứ chính thể quân ch ủ v n ẫ t n ồ t i ạ , song d n ầ d n ầ thích n ứ g với l i ợ ích c a ủ giai c p ấ t ư s n ả đang n m ắ chính quy n ề .BB b) Th ể ch ế C n ộ g hòa Ở các nước tư b n ả chủ nghĩa và m t ộ s ố n c ướ đang phát tri n ể , hình th c ứ thể ch ế này có 3 lo i ạ :BC n ộ g hòa T n
ổ g thống, Cộng hòa Đ i ạ ngh ,ị C n ộ g hòa h n ỗ h p ợ . Ở các n c ướ xã h i ộ chủ nghĩa phổ bi n ế là mô hìnhBC n ộ g hòa Xôvi t ế ; C n ộ g hòa Xã h i ộ chủ nghĩa. Thể ch ế C n ộ g hòa T n ổ g th n ố g th n ườ g xu t ấ hi n ệ đi n ể hình ở các n c ướ như
là Mỹ, Châu Mỹ La tinh, Liên Bang Nga,. . Thể chế Cộng hòa Tổng thống là hình
thức chính phủ trong đó Tổng thống đóng vai trò vừa là người đứng đầu Nhà nước
vừa là người đứng đầu Chính phủ, được bầu cử trực tiếp bởi công dân. Trong thể chế
này, Tổng thống có quyền hành lớn trong việc thực thi luật pháp, lãnh đạo quân đội
và quản lý các vấn đề đối ngoại. Quyền lực của Tổng thống thường được tách biệt rõ
ràng với các nhánh khác của chính phủ, như lập pháp và tư pháp, nhằm đảm bảo tính
minh bạch và trách nhiệm. Mô hình này phổ biến ở nhiều quốc gia, đặc biệt là Hoa
Kỳ, nơi Tổng thống được bầu theo nhiệm kỳ và có quyền lực đáng kể trong quản lý quốc gia. Th
ể chế Cộng hòa đ i
ạ nghị là hình th c ứ chính ph ủ trong đó quy n ề l c ự chính trị chủ yếu thu c ộ về cơ quan l p ậ pháp (qu c ố h i
ộ ). Trong mô hình này, ng i ườ đ n ứ g đ u ầ chính ph , ủ th n ườ g là thủ tư n ớ g, đ c ượ b u
ầ từ các thành viên qu c ố h i ộ và ph i ả chịu trách nhi m ệ tr c ướ cơ quan này. Quy n ề l c ự c a ủ chính phủ đ c ượ đi u ề ch n ỉ h b i ở hi n ế pháp, đ m ả b o ả sự cân b n ằ g gi a ữ các nhánh chính quy n
ề . Thể chế này phổ bi n ế ở nhi u ề qu c ố gia như Pháp và n Ấ Đ , ộ n i ơ qu c ố h i ộ đóng vai trò quan tr n ọ g trong quy t ế đ n
ị h chính trị và giám sát ho t ạ đ n ộ g của chính ph . ủ
Thể chế Cộng hòa hỗn hợp là hình thức chính phủ kết hợp các đặc điểm của cả
Cộng hòa Tổng thống và Cộng hòa đại nghị. Trong mô hình này, quyền lực được
chia sẻ giữa một Tổng thống có quyền lực đáng kể và một thủ tướng cùng với quốc
hội. Tổng thống thường được bầu trực tiếp và có quyền quản lý các vấn đề đối
ngoại, trong khi thủ tướng phụ trách điều hành chính phủ và phải chịu trách nhiệm 6
trước quốc hội. Mô hình này cho phép sự phân chia quyền lực rõ ràng nhưng vẫn
duy trì sự hợp tác giữa các nhánh chính quyền. Thể chế Cộng hòa hỗn hợp phổ biến
ở nhiều quốc gia như Pháp và Nga, nơi có sự cân bằng giữa quyền lực hành pháp và lập pháp. Thể chế chính tr ị C n ộ g hòa xã h i
ộ chủ nghĩa là hình th c ứ chính phủ trong đó quy n ề lực thu c ộ v ề nhân dân, th n ườ g đ c ượ th c ự hi n ệ thông qua Đ n ả g C n ộ g s n ả lãnh đ o ạ . Mô hình này nh n ấ m n ạ h mục tiêu xây d n ự g m t ộ xã h i ộ công b n ằ g, bình đ n ẳ g và không có giai c p ấ , v i ớ các quy t ế đ n ị h chính trị đ c ượ thông qua qua các cơ quan đ i ạ di n ệ như qu c ố h i ộ . Quy n ề l c ự th n ườ g t p ậ trung vào đ n ả g c m ầ quy n ề , nh m ằ đ n ị h h n
ướ g chính sách và phát tri n ể kinh t - ế xã h i ộ . Mô hình này ph ổ bi n ế ở các qu c ố gia nh ư Vi t ệ Nam và Cuba. 3. Vai trò c a ủ các lo i ạ hình Th ể ch ế chính trị
Thể chế dân chủ có vai trò h t ế s c ứ quan tr n ọ g trong vi c ệ thúc đ y ẩ sự tham gia c a ủ công dân vào các quy t ế đ n ị h chính tr ,ị t o ạ ra m t ộ n n ề t n ả g v n ữ g ch c ắ cho sự phát tri n ể b n ề v n ữ g c a ủ xã h i ộ . Trong m t ộ hệ th n ố g dân ch , ủ quy n ề l c ự đ c ượ phân chia và ki m ể soát ch t ặ chẽ, giúp tăng c n ườ g tính minh b c ạ h và trách nhi m ệ gi i ả trình c a ủ chính ph .
ủ Công dân không ch ỉlà ng i ườ bỏ phi u ế , mà còn là nh n ữ g tác nhân tích c c ự trong vi c ệ đ n
ị h hình chính sách thông qua các kênh nh ư h i ộ đ n
ồ g nhân dân, các tổ chức xã h i ộ và các cu c ộ th o ả lu n ậ công khai. B n ằ g cách khuy n ế khích sự tham gia c a ủ m i ọ t n ầ g l p ớ trong xã h i ộ , thể ch ế này t o ạ ra không khí dân ch , ủ n i ơ m i ọ ý ki n ế đ u ề có giá tr ịvà đ c ượ tôn trọng. H n ơ n a ữ , quy n ề tự do cơ b n ả như tự do ngôn lu n ậ và tự do báo chí không chỉ giúp ng i
ườ dân bày tỏ quan đi m
ể mà còn đóng vai trò như nh n ữ g y u ế tố ki m ể soát quy n ề l c ự c a ủ nhà n c ướ , ngăn ch n ặ các hành vi l m ạ d n ụ g quy n ề l c ự và b o ả v ệ quy n ề l i ợ c a ủ công dân. M c ặ dù thể ch ế chuyên ch ế th n ườ g b ịch ỉtrích v ề vi c ệ h n ạ ch ế quy n ề tự do cá nhân, nh n ư g không thể phủ nh n ậ r n ằ g nó có kh ả năng ra quy t ế đ n ị h nhanh chóng và hi u
ệ quả trong các tình hu n ố g kh n ẩ c p ấ . Sự t p ậ trung quy n ề lực vào tay m t ộ cá nhân ho c
ặ nhóm nhỏ cho phép chính ph ủ th c ự hi n ệ các bi n ệ pháp c n ầ thi t ế mà không ph i ả chờ đ i ợ sự đ n ồ g thu n ậ t ừ nhi u ề bên, đi u ề này đ c ặ bi t ệ quan tr n ọ g trong nh n ữ g giai đo n ạ kh n ủ g ho n ả g như thiên tai ho c ặ xung đ t ộ . Tuy nhiên, đi u ề này cũng đi kèm v i ớ nguy cơ cao về vi c ệ l m ạ d n ụ g quy n ề l c ự và thi u ế tính minh b c
ạ h trong quá trình ra quy t ế đ n ị h. Khi quy n ề l c ự không bị ki m
ể soát, chính phủ có thể th c ự hi n ệ nh n ữ g chính sách không phù h p ợ v i ớ nguy n ệ v n ọ g của ng i ườ dân, gây ra sự b t ấ mãn và kháng cự từ c n ộ g đ n ồ g. H n ơ n a ữ , vi c ệ ki m ể soát ch t ặ chẽ đ i ố v i ớ truy n ề thông và các tổ 7 chức xã h i ộ có thể d n ẫ đ n ế sự ngăn c n ả trong vi c ệ phát tri n ể các sáng ki n ế xã
hội và chính tr ,ị làm gi m ả khả năng c a ủ công dân trong vi c ệ tham gia vào các quá trình ra quy t ế đ n ị h quan tr n ọ g. Thể chế quân ch , ủ đ c ặ bi t ệ là các quân chủ l p ậ hi n ế , gi ữ vai trò quan tr n ọ g trong vi c ệ b o ả t n ồ văn hóa và l c ị h sử dân t c ộ . Nhà vua ho c ặ hoàng gia th n ườ g là bi u ể t n ượ g c a ủ quốc gia, t o ạ ra s ự g n ắ k t ế và lòng t ự hào trong c n ộ g đ n ồ g. Họ không chỉ đ i ạ di n ệ cho truy n ề th n ố g và b n ả s c ắ văn hóa mà còn có
thể đóng vai trò quan tr n ọ g trong vi c
ệ định hình các chính sách xã h i ộ nh m ằ phục vụ l i
ợ ích chung của nhân dân. Ví d , ụ nhà vua có thể khuy n ế khích các sáng ki n
ế về giáo dục, y tế và phát tri n ể b n ề v n ữ g, t ừ đó tác đ n ộ g tích c c ự đ n ế đời sống của ng i ườ dân. Sự tín nhi m ệ và tôn tr n ọ g mà nhà vua nh n ậ đ c ượ từ ng i ườ dân có th ể t o ạ ra m t ộ môi trư n ờ g n ổ đ n ị h, khuy n ế khích s ự hòa bình và hợp tác trong xã h i ộ . Tuy nhiên, n u ế quy n ề l c ự c a ủ nhà vua không đ c ượ ki m ể soát, có th ể d n ẫ đ n ế tình tr n ạ g đ c ộ tài, khi n ế ng i ườ dân m t ấ đi ti n ế g nói trong các v n ấ đ ề quan tr n ọ g. T n ổ g th , ể m i ỗ lo i ạ hình th ể ch ế chính tr ịđ u ề có nh n ữ g vai trò riêng bi t ệ trong các lĩnh v c ự đ i ờ s n ố g, n ả h h n ưở g đ n ế cách th c ứ qu n ả lý nhà n c ướ , sự tham gia c a ủ công dân và phát tri n ể kinh tế - xã h i ộ . Vi c ệ l a ự ch n ọ m t ộ lo i ạ hình thể chế phù h p ợ có thể góp ph n ầ vào sự phát tri n ể b n ề v n ữ g c a ủ m t ộ qu c ố gia, đ n ồ g th i ờ đ m ả b o ả r n ằ g quy n ề l i ợ và nguy n ệ v n ọ g c a ủ ng i ườ dân được tôn tr n ọ g và b o ả v . ệ Sự cân nh c ắ kỹ l n ưỡ g về u ư đi m ể và nh c ượ đi m ể c a ủ từng lo i ạ hình sẽ giúp xây d n ự g m t ộ n n ề chính tr ị n ổ đ n ị h và phát tri n ể , t o ạ ra m t ộ xã h i ộ công b n ằ g và th n ị h v n ượ g cho t t ấ c ả m i ọ ng i ườ . II. U Ư ĐI M Ể VÀ NH C ƯỢ ĐI M Ể C A Ủ CÁC LO I Ạ HÌNH TH Ể CH Ế CHÍNH TRỊ 1. Th ể ch ế quân chủ Trong b i ố c n
ả h lịch sử chính tr ịth ế gi i ớ , th ể ch ế quân ch ủ đã gi ữ m t ộ vị trí quan tr n ọ g, thể hi n ệ qua sự t n ồ t i ạ và phát tri n ể c a ủ nó trong nhi u ề qu c ố gia. V i ớ đ c ặ đi m ể tập trung quy n ề l c ự vào m t ộ cá nhân ho c ặ gia đình, thể chế này không chỉ mang l i ạ nh n ữ g l i ợ ích như sự n ổ đ n ị h và khả năng ra quy t ế
định nhanh chóng mà còn ti m ề n ẩ nhiều nh c ượ đi m ể , bao g m ồ l m ạ d n ụ g quy n ề l c ự và thi u ế tính minh b c ạ h. Ưu đi m ể của thể ch ế quân ch ủ có th ể th y ấ rõ trong cách th c ứ mà nó mang đ n ế sự n ổ đ n ị h chính tr ịcho đ t ấ n c ướ . Trong nhi u ề tr n ườ g h p ợ , các vị vua ho c
ặ nữ hoàng đã thể hi n ệ khả năng lãnh đ o ạ v n ữ g ch c ắ , giúp duy trì hòa bình và tr t ậ tự trong xã h i ộ . Đi u ề này đ c ặ bi t ệ quan tr n ọ g trong b i ố c n ả h có 8 thể x y ả ra những xung đ t ộ chính tr ịho c ặ kh n ủ g ho n ả g xã h i ộ , khi mà m t ộ nhà lãnh đ o ạ đủ quy n ề l c ự có thể đ a ư ra các quy t ế đ n ị h k p ị th i ờ đ ể gi i ả quy t ế tình hình.
Ngoài ra, thể chế quân chủ th n ườ g quy t ế định nhanh chóng trong vi c
ệ thông qua các chính sách và lu t ậ l , ệ b i ở vì không c n ầ ph i ả tr i ả qua quy trình phê duy t ệ phức t p
ạ như trong các thể chế dân ch . ủ Đi u ề này cho phép nhà vua ho c ặ n ữ hoàng tri n
ể khai các chính sách phúc l i ợ xã h i ộ m t ộ cách hi u ệ qu , ả đ c ặ bi t ệ trong các lĩnh v c ự như giáo d c
ụ , y tế và an sinh xã h i ộ . Ví d , ụ ở một số qu c
ố gia như Thái Lan, nhà vua không chỉ là bi u ể t n ượ g c a ủ s ự th n ố g nh t ấ dân t c ộ mà còn th n
ườ g xuyên tham gia vào các ho t ạ đ n ộ g xã h i ộ , góp ph n ầ nâng cao đ i ờ s n ố g c a ủ ng i ườ dân. H n ơ n a ữ , th
ể chế quân chủ còn mang tính bi u ể t n ượ g m n ạ h mẽ cho qu c ố gia. Các vị vua ho c ặ nữ hoàng th n ườ g đ c ượ coi là đ i ạ di n ệ cho văn hóa, lịch sử và truy n ề th n ố g của dân t c ộ . Hình n ả h c a ủ họ không chỉ hi n ệ di n ệ trong các ho t ạ đ n
ộ g chính trị mà còn trong các sự ki n ệ văn hóa, lễ h i ộ , góp ph n ầ c n ủ g c ố lòng t ự hào dân t c ộ và s ự đoàn k t ế trong xã h i ộ . C ụ th ể nh ư sau: Sự n ổ đ n
ị h chính trị, thể chế quân chủ thường mang lại sự ổn định chính
trị nhờ vào việc quyền lực được kế thừa trong cùng một gia đình. Hệ thống thừa kế
này không chỉ tạo ra một cảm giác liên tục trong quản lý nhà nước mà còn góp phần
giảm thiểu xung đột và tranh giành quyền lực giữa các nhóm khác nhau trong xã hội.
Khi quyền lực được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác trong một gia đình hoàng
gia, điều này giúp xây dựng lòng tin và sự trung thành từ phía người dân đối với nhà
lãnh đạo. Họ thường coi nhà vua hoặc nữ hoàng như biểu tượng của quốc gia và văn
hóa, từ đó tạo ra một mối liên kết chặt chẽ giữa nhân dân và chính quyền.. Ngoài ra,
sự kế thừa quyền lực trong thể chế quân chủ còn giúp giảm thiểu tình trạng bất ổn
định mà nhiều hệ thống chính trị khác có thể gặp phải. Trong các thể chế dân chủ,
việc chuyển giao quyền lực thường diễn ra thông qua các cuộc bầu cử, có thể dẫn
đến sự chia rẽ và căng thẳng giữa các phe phái chính trị. Ngược lại, thể chế quân chủ
cho phép quyền lực được chuyển giao một cách trơn tru mà không gây ra các cuộc
xung đột hoặc khủng hoảng chính trị. Điều này đặc biệt quan trọng trong những thời
điểm khó khăn, khi mà sự ổn định cần thiết để giải quyết các vấn đề kinh tế, xã hội
và an ninh. Hơn nữa, những vị vua và nữ hoàng thường có thời gian dài để phát triển
và thực hiện các chính sách nhất quán, điều này có thể tạo ra một môi trường thuận
lợi cho sự phát triển kinh tế và xã hội. Sự ổn định trong lãnh đạo cho phép các chính
phủ thực hiện các chiến lược dài hạn mà không bị gián đoạn bởi các cuộc bầu cử
hoặc sự thay đổi lãnh đạo bất ngờ. Điều này có thể thấy rõ ở những quốc gia như Ả 9
Rập Saudi, nơi mà sự lãnh đạo bền vững đã góp phần tạo nên một nền kinh tế mạnh
mẽ và một xã hội tương đối ổn định. Thể chế quân chủ, thông qua cơ chế kế thừa
quyền lực trong cùng một gia đình, không chỉ mang lại sự ổn định chính trị mà còn
giảm thiểu xung đột và tranh giành quyền lực. Điều này giúp duy trì trật tự xã hội,
tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự phát triển lâu dài và bền vững. ụ ươ Ví d , V ng qu c ố Anh đã t n ồ t i ạ v i ớ thể chế quân ch
ủ hàng trăm năm, giúp đ t ấ n c ướ này duy trì s ự n ổ định trong b i ố c n ả h bi n ế đ n ộ g l c ị h s ử và chính tr ị ở châu Âu. [1] Quy t
ế định nhanh chóng, trong m t ộ thể chế quân ch , ủ quy trình ra quy t ế định th n ườ g nhanh chóng h n ơ vì nhà vua ho c ặ nữ hoàng có quy n ề l c ự l n ớ trong vi c
ệ thực thi chính sách mà không c n ầ ph i ả tr i ả qua nhi u ề giai đo n ạ phức t p ạ như trong các n n ề dân ch . ủ Sự t p ậ trung quy n ề l c ự vào tay m t ộ cá nhân ho c ặ m t
ộ gia đình cho phép nhà lãnh đ o ạ có thể đ a ư ra quy t ế đ n ị h k p ị thời và hi u ệ qu , ả đ c ặ bi t ệ trong nh n ữ g tình hu n ố g kh n ẩ c p ấ đòi h i ỏ hành đ n ộ g nhanh chóng. Ví d , ụ trong các cu c ộ kh n ủ g ho n
ả g tự nhiên như thiên tai, nhà vua có thể ngay l p ậ t c ứ ban hành các bi n ệ pháp c u ứ tr ợ mà không c n ầ ch ờ đ i ợ sự phê duy t ệ t ừ m t ộ cơ quan l p ậ pháp, giúp gi m ả thi u ể thi t ệ h i ạ và h ỗ tr ợ k p ị th i ờ cho những ng i ườ bị n ả h h n ưở g. H n ơ n a ữ , quy trình ra quy t ế đ n ị h nhanh
chóng còn cho phép chính phủ th c ự hi n
ệ các chính sách phúc l i ợ xã h i ộ mà không bị c n ả trở b i ở các cu c ộ tranh lu n ậ kéo dài trong qu c ố h i ộ . Trong các qu c
ố gia có thể chế quân ch , ủ nhà vua th n ườ g có th ể xác đ n ị h u ư tiên c a ủ qu c ố gia và tri n ể khai các ch n ươ g trình phát tri n ể nhanh chóng, t ừ đó đáp n ứ g đ c ượ nhu c u ầ cấp bách c a ủ ng i ườ dân. Đi u ề này đ c ặ bi t ệ h u ữ ích trong b i ố c n ả h các v n ấ đề xã h i ộ c n ầ đ c ượ gi i ả quy t ế g p ấ , như giáo d c
ụ , y tế và an sinh xã h i ộ . Bên c n ạ h đó, tính hi u ệ qu ả trong quy trình ra quy t ế đ n ị h cũng giúp t o ạ ra m t ộ môi tr n ườ g chính tr ị n ổ đ n ị h h n ơ . Khi m t ộ nhà lãnh đ o ạ có kh ả năng đ a ư ra các quy t ế đ n ị h nhanh chóng, đi u ề này không chỉ gi m ả thi u ể sự ch m ậ trễ trong hành đ n ộ g mà còn giúp xây d n ự g lòng tin t ừ phía ng i ườ dân. H ọ c m ả th y ấ r n ằ g chính ph ủ đang ho t ạ đ n ộ g hi u ệ qu ả và có th ể gi i ả quy t ế các v n ấ đ ề c a ủ xã h i ộ m t ộ cách kịp th i ờ , t ừ đó tăng c n ườ g s ự n ủ g h
ộ và lòng trung thành đ i ố v i ớ nhà lãnh đ o ạ . Tuy nhiên, m c ặ dù quy trình ra quy t ế đ n ị h nhanh chóng có th ể mang l i ạ nhi u ề l i ợ ích, nó cũng ti m ề n ẩ nguy cơ l m ạ d n ụ g quy n ề l c ự , khi nhà lãnh đ o ạ có thể đ a ư ra các quy t ế đ n ị h mà không c n ầ sự ki m ể tra và cân nh c ắ từ phía công chúng. Đi u ề này nh n ấ m n ạ h t m ầ quan tr n ọ g c a ủ vi c ệ thi t ế l p ậ các cơ chế ki m ể soát để đ m ả b o ả r n ằ g quy n ề l c ự không bị l m ạ d n ụ g. Tuy nhiên, trong nhi u ề trư n ờ g h p
ợ , sự nhanh chóng và hi u ệ quả c a ủ thể chế quân chủ 10 v n ẫ đ c ượ coi là m t ộ l i ợ thế n i ổ b t ậ trong vi c ệ qu n ả lý đ t ấ n c ướ . Ví d , ụ trong tr n ườ g hợp kh n ẩ c p
ấ như thiên tai, các vị vua t i
ạ Saudi Arabia có thể nhanh chóng ban hành quy t ế đ n ị h để cung c p ấ c u ứ trợ mà không c n ầ chờ sự đ n ồ g thu n ậ t ừ qu c ố hội. [3] Biểu t n ượ g của qu c ố gia, nhà vua th n ườ g là bi u ể t n ượ g c a ủ lịch s ử và văn hóa, t o ạ ra s ự đoàn k t ế trong xã h i ộ . V ịtrí c a ủ h ọ không ch ỉđ n ơ thu n ầ là ng i ườ lãnh đ o
ạ mà còn mang trong mình nh n
ữ g giá trị văn hóa và truy n ề th n ố g sâu s c ắ , g n ắ li n ề v i ớ b n ả s c ắ dân t c ộ . Trong nhi u ề qu c ố gia, các vị vua ho c ặ nữ hoàng th n ườ g được xem nh ư ng i ườ đ i ạ di n ệ cho linh h n ồ c a ủ qu c ố gia, n i ơ mà l c
ị h sử, văn hóa và di s n ả t p
ậ trung. Họ không ch ỉgi ữ gìn nh n ữ g giá tr ịtruy n ề th n ố g mà còn là c u ầ n i ố gi a ữ quá khứ và hi n ệ t i ạ , góp ph n ầ t o ạ nên s ự nh n ậ di n ệ văn hóa đ c ộ đáo cho m i ỗ dân t c ộ . Sự hi n ệ di n
ệ của nhà vua trong các lễ hội truy n ề thống, các nghi l ễ qu c ố gia, hay th m ậ chí trong các s ự ki n ệ th ể thao l n ớ giúp thúc đ y ẩ lòng yêu n c ướ và tinh th n ầ đoàn k t ế trong c n ộ g đ n ồ g. Khi
người dân thấy nhà vua tham gia vào các ho t ạ đ n ộ g c n ộ g đ n ồ g ho c ặ h ỗ tr ợ các sáng ki n ế văn hóa, h ọ c m ả th y ấ t ự hào v ề di s n ả c a ủ mình và có thêm đ n ộ g l c ự
để gìn giữ và phát huy nh n ữ g giá trị này. Đi u ề này đ c ặ bi t ệ rõ nét ở nh n ữ g qu c ố gia như Thái Lan, n i
ơ mà hoàng gia đóng vai trò quan tr n ọ g trong vi c ệ
bảo tồn văn hóa và truy n ề th n ố g, t ừ nghệ thu t ậ đ n ế l ễ h i ộ , t ừ tôn giáo đ n ế các phong tục t p
ậ quán. Ngoài ra, nhà vua còn có thể là ngu n ồ c m ả h n ứ g cho các phong trào xã h i
ộ và chính tr .ị Hình ảnh c a ủ nhà vua th n ườ g g n ắ li n ề v i ớ những cu c ộ cách m n ạ g lịch sử ho c ặ nh n ữ g giai đo n ạ quan tr n ọ g trong quá trình phát tri n ể của đ t ấ n c ướ . Ví d , ụ nh n ữ g vị vua đã lãnh đ o ạ qu c ố gia v t ượ qua các cuộc kh n ủ g ho n ả g, b o ả vệ chủ quy n
ề và nâng cao v ịthế c a ủ qu c ố gia trên tr n ườ g qu c ố tế sẽ luôn đ c ượ nh ớ đ n ế nh ư nh n ữ g ng i ườ anh hùng dân t c ộ . Sự tôn kính mà ng i
ườ dân dành cho nhà vua có thể t o ạ ra m t ộ c m ả giác đoàn k t ế m n ạ h mẽ, giúp h ọ v t ượ qua nh n ữ g th
ử thách và khó khăn trong l c ị h s . ử Tuy nhiên, vai trò c a ủ nhà vua cũng yêu c u ầ họ ph i ả th c ự hi n ệ trách nhi m ệ m t ộ
cách nghiêm túc. Sự kỳ v n ọ g từ phía ng i ườ dân về vi c
ệ nhà vua không ch ỉgiữ gìn truy n ề thống mà còn ph i ả lãnh đ o ạ v i ớ đ o ạ đ c ứ và trách nhi m ệ cao c ả có thể t o ạ ra áp l c ự l n
ớ . Do đó, khi nhà vua th c ự hi n ệ t t ố vai trò c a ủ mình như một bi u ể t n ượ g văn hóa và l c ị h s , ử h ọ không ch ỉc n ủ g c ố lòng yêu n c ướ mà còn góp ph n ầ xây d n ự g m t ộ xã h i ộ đoàn k t ế và phát tri n ể b n ề v n ữ g. Ch n ẳ g h n ạ , V n
ươ g quốc Thái Lan có v ịvua đ c ượ ng i ườ dân yêu m n ế và kính tr n ọ g, ông đã 11 đóng vai trò quan tr n ọ g trong vi c ệ duy trì b n ả s c ắ văn hóa và đoàn k t ế qu c ố gia. [4] Th c ự hi n
ệ các chính sách phúc l i ợ M t ộ s ố v ịvua có thể cam k t ế th c ự hi n ệ các chính sách mang l i ạ l i ợ ích cho ng i ườ dân, góp ph n ầ c i ả thi n ệ ch t ấ l n ượ g
cuộ c số ng. Ví dụ , tạ i Bhutan, nhà vua đã th c ự hi n ệ chính sách "H n ạ h phúc qu c ố gia g p
ộ " (Gross National Happiness), nh n ấ m n ạ h đ n ế phát tri n ể b n ề v n ữ g và phúc l i ợ xã h i ộ , t ừ đó t o ạ ra m t ộ xã h i ộ hài hòa h n ơ . [5] Bên cạnh nh n ữ g ưu đi m ể n i ổ b t ậ , thể ch ế quân ch ủ cũng không tránh kh i ỏ m t ộ số h n ạ chế đáng lưu ý. Tr c ướ h t ế , sự t p ậ trung quy n ề l c ự vào tay một cá nhân ho c ặ gia đình có thể d n ẫ đ n ế tình tr n ạ g l m ạ d n ụ g quy n ề l c ự và quy t ế đ n ị h không công b n
ằ g. Thứ hai, tính minh b c
ạ h trong quá trình ra quy t ế định th n ườ g thiếu h t ụ , khi n ế ng i ườ dân không có đ ủ thông tin đ ể đánh giá các chính sách c a ủ chính ph . ủ Ngoài ra, vi c ệ c i
ả cách trong thể chế quân chủ thường g p
ặ khó khăn do sức ép từ các thế l c ự b o ả th , ủ làm ch m ậ ti n ế trình phát tri n ể xã h i ộ . Cu i ố cùng, quy n ề tham gia c a
ủ công dân trong chính tr ịcũng bị h n ạ ch , ế d n ẫ đ n ế sự ngăn cách gi a ữ chính quy n ề và ng i ườ dân. Nh n ữ g v n ấ đề này cần đ c
ượ xem xét nghiêm túc đ ể thúc đ y ẩ s ự phát tri n ể b n ề v n ữ g c a ủ
xã hội. Cụ thể những h n ạ ch ế nh ư sau:
Tập trung quyền lực, m t ộ trong nh n ữ g nh c ượ đi m ể l n ớ c a ủ thể chế quân chủ là quy n ề l c ự th n ườ g t p ậ trung vào tay m t ộ cá nhân ho c ặ m t ộ gia đình, d n ẫ đ n ế nguy cơ l m ạ d n ụ g quy n ề l c ự . Khi nhà vua ho c ặ nữ hoàng n m ắ giữ quy n ề lực tuyệt đ i ố mà không có c ơ ch ế ki m ể soát hi u ệ qu , ả h ọ có th ể đ a ư ra những quy t ế đ n ị h không công b n ằ g ho c ặ thiên v .ị Đi u ề này không chỉ n ả h hưởng đ n ế công b n ằ g xã h i ộ mà còn làm gi m ả ni m ề tin c a ủ ng i ườ dân vào chính quy n ề . Hệ qu ả là, nh n
ữ g chính sách không phù h p ợ có th ể đ c ượ áp d n ụ g mà không c n ầ xem xét đ n ế l i ợ ích c a ủ toàn th ể xã h i ộ , d n ẫ đ n ế b t ấ n ổ và xung đột. Sự thi u ế sót trong vi c ệ ki m ể tra và cân nh c ắ nh n ữ g hành đ n ộ g c a ủ ng i ườ c m ầ quy n ề có thể t o ạ ra một môi tr n ườ g d ễ b ịl m ạ d n ụ g và tham nhũng.Ví d , ụ
tại Triều Tiên, Kim Jong-un nắm giữ quyền lực tuyệt đối, dẫn đến các chính sách
độc tài và vi phạm nhân quyền nghiêm trọng. [6] Thi u
ế tính minh bạch, quy trình ra quy t ế đ n ị h trong th ể ch ế quân chủ có thể thiếu minh b c ạ h, đi u ề này d n ẫ đ n ế s ự nghi ng ờ t ừ phía công chúng về những quy t ế đ n ị h c a
ủ nhà vua. Khi các chính sách và quy t ế đ n ị h quan tr n ọ g không đ c ượ công khai ho c ặ gi i ả thích rõ ràng, ng i ườ dân th n ườ g c m ả th y ấ bị 12 bỏ r i ơ và không có quy n ề tham gia vào các v n ấ đề n ả h h n ưở g đ n ế cu c ộ s n ố g c a ủ h . ọ Sự thiếu minh b c ạ h này có thể t o
ạ ra tâm lý hoài nghi và lo l n ắ g về động cơ của nhà c m ầ quy n ề , khi n ế ng i ườ dân không tin t n ưở g vào nh n ữ g quy t ế đ n ị h đ c ượ đưa ra. H n ơ n a ữ , vi c ệ thi u
ế thông tin rõ ràng có thể d n ẫ đ n ế hi u
ể lầm và thông tin sai l c
ệ h, từ đó gây ra sự b t ấ mãn và căng th n ẳ g trong xã h i ộ . Ch n ẳ g h n ạ , trong m t ộ số qu c ố gia như Ả R p ậ Saudi, vi c ệ thi u ế thông tin
rõ ràng về các chính sách và quy t ế đ n ị h c a ủ hoàng gia có th ể d n ẫ đ n ế s ự b t ấ mãn từ phía ng i ườ dân. [7] Khó khăn trong c i ả cách, vi c ệ th c ự hiện c i ả cách chính tr ịho c ặ xã h i ộ
trong thể chế quân chủ th n ườ g g p
ặ khó khăn do sự kháng cự từ nh n ữ g ng i ườ n m ắ quy n ề . Khi quy n ề l c ự t p ậ trung vào tay m t ộ ho c ặ m t ộ vài cá nhân, h ọ có thể lo ng i ạ r n ằ g nh n ữ g thay đ i ổ sẽ làm gi m ả b t ớ quy n ề l c ự và n ả h h n ưở g c a ủ mình. Điều này dẫn đ n ế vi c ệ ch n ố g l i ạ các nỗ l c ự c i ả cách, ngay c ả khi nh n ữ g c i
ả cách đó có thể mang l i ạ l i ợ ích cho xã h i ộ . Sự kháng c ự này không ch ỉđ n ế từ chính quy n ề mà còn có thể t ừ các th ế l c ự b o ả th ủ trong xã h i ộ , nh n ữ g ng i ườ sợ r n ằ g sự thay đ i ổ sẽ phá vỡ tr t ậ tự hi n ệ t i ạ . K t ế quả là, quá trình c i ả cách th n ườ g bị trì hoãn ho c ặ th m ậ chí bị lo i
ạ bỏ hoàn toàn, làm cho xã h i ộ không thể thích n ứ g v i ớ các thách th c ứ m i ớ và cơ h i ộ phát tri n ể . Ví d , ụ t i ạ m t ộ số
quố c gia có chế độ quân chủ như Bahrain, s ự kháng c ự t ừ hoàng gia đ i ố v i ớ yêu c u ầ c i ả cách đã d n ẫ đ n ế b t ấ n ổ và bi u ể tình kéo dài. [8] Thiếu quy n ề tham gia c a ủ công dân, ể ế ủ trong th ch quân ch , công dân th n ườ g không có nhi u ề cơ h i
ộ để tham gia vào quá trình ra quy t ế đ n ị h chính trị, đi u ề này dẫn đ n ế sự thi u ế h t ụ trong đ i ạ di n ệ và ti n ế g nói c a ủ ng i ườ dân. Khi quy n ề lực chủ y u ế t p ậ trung vào nhà vua ho c ặ m t ộ nhóm lãnh đ o ạ , ng i ườ dân th n ườ g c m ả th y ấ mình bị lo i ạ ra kh i ỏ các quy t ế đ n ị h quan tr n ọ g n ả h hưởng đến cu c ộ s n ố g hàng ngày. S ự thi u ế h t ụ này không ch ỉkhi n ế ng i ườ dân c m ả th y ấ không đ c ượ công nh n ậ , mà còn t o ạ ra c m ả giác b t ấ l c ự tr c ướ các v n ấ đề xã h i
ộ và chính tr .ị Khi công dân không có ti n ế g nói trong các quy t ế đ n ị h
chính tr ,ị họ có thể trở nên xa lạ v i ớ chính quy n ề , d n ẫ đ n ế s ự thi u ế ni m ề tin và sự n ủ g h . ộ Đi u
ề này có thể làm gia tăng căng th n ẳ g xã h i ộ và gây ra b t ấ n ổ , khi mà ng i
ườ dân không thấy được s ự ph n ả ánh nguy n ệ v n ọ g và quy n ề l i ợ c a ủ
mình trong các chính sách và quy t ế đ n ị h c a ủ nhà n c ướ . Ch n ẳ g h n ạ , t i ạ Các Tiểu v n ươ g qu c ố Ả R p ậ Th n ố g nh t ấ (UAE), m c ặ dù có m t ộ h i ộ đ n ồ g t i ố cao, nhưng quy n ề l c ự thực t ế v n ẫ t p
ậ trung vào các v ịvua c a ủ các ti u ể v n ươ g qu c ố , h n ạ ch
ế khả năng tham gia chính tr ịc a ủ công dân. [9] 2. Th ể chế c n ộ g hòa 13 Thể chế c n ộ g hòa t n ổ g th n
ố g, trong thể chế này, t n ổ g thống là ng i ườ đứng đầu nhà n c ướ và chính ph , ủ có quy n ề l c ự đ c ộ l p ậ và không phụ thu c ộ vào qu c ố hội. Các quy n ề l c ự đ c
ượ phân chia rõ ràng gi a ữ các nhánh hành pháp, l p
ậ pháp và tư pháp. Như ở Hoa Kỳ, có u ư đi m ể là tính đ c ộ l p ậ c a ủ quy n ề l c ự , tính ổn đ n ị h, quy n ề l c ự t p ậ trung. T n ổ g th n ố g có khả năng đ a ư ra quy t ế đ n ị h nhanh chóng mà không c n ầ sự đồng thu n ậ c a ủ qu c ố h i ộ , giúp chính ph ủ ph n ả n ứ g k p ị th i
ờ trong các tình huống kh n ẩ c p
ấ . Thể chế cộng hòa tổng thống mang
lại nhiều ưu điểm nổi bật, góp phần củng cố sự ổn định và hiệu quả trong quản lý
nhà nước. Đầu tiên, mô hình này cho phép tổng thống nắm giữ quyền hành lớn trong
việc điều hành chính phủ, giúp quy trình ra quyết định trở nên nhanh chóng và hiệu
quả. Điều này rất quan trọng trong các tình huống khẩn cấp, nơi cần có sự phản ứng
kịp thời để bảo vệ lợi ích quốc gia và an ninh công cộng. Thứ hai, việc tách biệt rõ
ràng giữa quyền lực hành pháp và lập pháp tạo ra một hệ thống kiểm soát và cân
bằng (checks and balances) hiệu quả. Tổng thống không thể tùy ý đưa ra quyết định
mà không có sự giám sát từ quốc hội, điều này giúp hạn chế nguy cơ lạm dụng
quyền lực và bảo vệ quyền lợi của công dân. Hệ thống này khuyến khích sự minh
bạch và trách nhiệm trong việc thực thi chính sách. Thứ ba, thể chế cộng hòa tổng
thống thường đi kèm với tính đại diện cao, vì tổng thống được bầu trực tiếp bởi
người dân. Điều này không chỉ tăng cường tính dân chủ mà còn giúp xây dựng mối
quan hệ chặt chẽ hơn giữa chính quyền và công dân. Người dân có thể cảm thấy họ
có tiếng nói và quyền tham gia trong các quyết định quan trọng, từ đó tạo ra sự gắn
kết trong xã hội. Cuối cùng, thể chế này thường khuyến khích sự đa dạng trong
chính trị, cho phép nhiều đảng phái và ý kiến khác nhau có cơ hội tham gia vào quá
trình ra quyết định. Điều này không chỉ làm phong phú thêm nền chính trị mà còn
thúc đẩy sự sáng tạo và đổi mới trong các chính sách, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của
xã hội. Tóm lại, thể chế cộng hòa tổng thống không chỉ cung cấp một khung pháp lý
vững chắc cho việc quản lý nhà nước mà còn đảm bảo rằng quyền lực được phân bổ
hợp lý, phản ánh tiếng nói của người dân và thúc đẩy sự phát triển bền vững của xã hội.
Ví dụ, Tổng thống được bầu cử trực tiếp bởi cử tri, từ đó tạo ra mối liên kết
mạnh mẽ giữa người dân và người đứng đầu chính phủ. Ví dụ, tổng thống Barack
Obama đã nhấn mạnh sự cần thiết phải lắng nghe ý kiến của cử tri và thực hiện các
chính sách như Obamacare dựa trên nguyện vọng của người dân về chăm sóc sức khỏe. [9] M c ặ dù th ể chế c n ộ g hòa t n ổ g th n ố g có nhi u ề u ư đi m ể , nh n ư g cũng không thi u ế nh n ữ g h n ạ chế đáng chú ý. Đ u ầ tiên, s ự t p ậ trung quy n ề l c ự vào 14 tay t n ổ g th n ố g có thể d n ẫ đ n ế nguy cơ l m ạ d n ụ g quy n ề l c ự . Khi t n ổ g th n ố g n m ắ giữ quy n ề h n ạ l n
ớ , họ có thể dễ dàng đ a ư ra quy t ế đ n ị h mà không c n ầ tham kh o ả ý kiến từ qu c ố h i ộ , d n ẫ đ n ế nh n
ữ g chính sách không phù h p ợ v i ớ nguy n ệ v n ọ g và l i ợ ích c a ủ ng i
ườ dân. Thứ hai, sự tách biệt giữa quyền hành pháp
và lập pháp đôi khi có thể gây ra tình trạng bế tắc chính trị. Khi tổng thống và quốc
hội thuộc các đảng phái đối lập, việc thông qua các dự luật và chính sách có thể trở
nên khó khăn, kéo dài thời gian quyết định và làm chậm tiến trình cải cách. Tình
trạng này có thể dẫn đến sự thất vọng từ phía công chúng, khi họ không thấy các vấn
đề quan trọng được giải quyết kịp thời. Thứ ba, trong một số trường hợp, việc bầu
cử tổng thống có thể dẫn đến sự phân chia sâu sắc trong xã hội. Các chiến dịch tranh
cử thường khắc nghiệt và có thể tạo ra sự chia rẽ giữa các nhóm cử tri, làm tăng
căng thẳng và xung đột trong cộng đồng. Ví dụ, như tr n ườ g h p ợ T n ổ g th n ố g Richard Nixon bị bu c ộ ph i ả từ ch c
ứ trong vụ Watergate, khi ông bị phát hi n ệ đã l m ạ d n ụ g quy n ề l c ự đ ể che đ y
ậ các hành vi sai trái. [10]
Trong thể chế cộng hòa đ i
ạ ngh ,ị thể chế c n ộ g hòa đ i ạ nghị mang l i ạ nhi u ề u ư đi m ể n i ổ b t ậ . Đ u ầ tiên, nó đ m ả b o ả sự cân b n ằ g quy n ề l c ự thông qua vi c
ệ phân chia giữa các nhánh chính ph , ủ bao g m ồ hành pháp, l p ậ pháp và tư pháp. Hệ th n ố g này giúp ngăn ch n ặ tình tr n ạ g l m ạ d n ụ g quy n ề l c ự và đ m ả
bả o rằ ng các quyế t đị nh đượ c đư a ra mộ t cách công bằ ng và toàn diệ n. Bên c n ạ h đó, cộng hòa đ i ạ nghị khuy n ế khích s ự tham gia tích c c ự c a ủ công dân vào
quá trình chính trị, thông qua quy n ề b u ầ cử đ i ạ di n ệ . Đi u ề này không ch ỉlàm tăng tính minh b c ạ h mà còn giúp ti n ế g nói c a ủ ng i ườ dân đ c ượ thể hi n ệ rõ
ràng trong chính sách. Quy trình ra quy t ế đ n ị h trong th ể ch ế này th n ườ g mang tính dân ch , ủ v i ớ các quy t ế đ n ị h đ c
ượ thông qua sau quá trình th o ả lu n ậ công khai t i ạ qu c ố h i
ộ . Nhờ đó, khả năng đ t ạ đ c ượ các gi i ả pháp t t ố nh t ấ cho các v n ấ đề xã h i
ộ được nâng cao. Thêm vào đó, sự t p ậ trung vào m t ộ qu c ố h i ộ m n
ạ h mẽ cho phép chính ph ủ ph n ả n ứ g linh ho t ạ v i ớ nh n ữ g thay đ i ổ và thách th c ứ trong xã h i ộ , nhanh chóng tổ ch c ứ các phiên h p ọ đ c ặ bi t ệ để gi i ả quy t ế các kh n ủ g hoảng ho c ặ c n ầ c i ả cách. Cu i ố cùng, s ự hi n ệ di n ệ c a ủ nhi u ề đ n ả g phái chính trị trong c n ộ g hòa đ i ạ ngh ịt o ạ ra m t ộ môi tr n ườ g c n ạ h tranh lành m n ạ h, khuy n ế khích phát tri n ể các chính sách đa d n ạ g và sáng t o ạ . T t ấ cả nh n ữ g ưu đi m
ể này không chỉ làm phong phú thêm đ i ờ s n ố g chính trị mà còn giúp thể chế c n ộ g hòa đ i ạ nghị trở thành m t ộ mô hình h p ấ d n ẫ và hi u ệ quả trong b i ố c n ả h hi n ệ đ i ạ . Ví d , ụ Trong thể chế c n ộ g hòa đ i ạ ngh ,ị chính phủ th n ườ g ph i ả có sự 15 đ n ồ g thu n ậ từ quốc h i
ộ để thông qua các chính sách. Ví d , ụ chính phủ Italy th n
ườ g hình thành liên minh gi a ữ các đ n
ả g khác nhau, cho phép các bên h p ợ tác và tìm ra gi i ả pháp chung cho các v n ấ đề xã h i ộ , từ đó đ m ả b o ả tính n ổ định và khả năng đi u ề hành. [11] M c ặ dù thể chế c n ộ g hòa đ i ạ ngh ịcó nhi u ề u ư đi m ể , nh n ư g cũng không thi u ế những nh c ượ đi m ể đáng chú ý. Tr c ướ tiên, s ự phân chia quy n ề l c ự có thể dẫn đến tình tr n ạ g bế t c ắ chính trị, đ c ặ bi t ệ khi các đ n ả g phái trong qu c ố h i ộ thu c ộ các kh i ố đ i ố l p ậ . Khi không có s ự đ n ồ g thu n ậ , vi c ệ thông qua các d ự lu t ậ
và chính sách có thể trở nên khó khăn, kéo dài th i ờ gian ra quy t ế đ n ị h và làm gi m ả hiệu quả c a ủ chính phủ trong vi c ệ gi i ả quy t ế các v n ấ đề c p ấ bách. Thứ hai, vi c ệ d a ự vào quá trình b u ầ cử đ n ị h kỳ có thể t o ạ ra sự t p ậ trung vào các v n ấ đề ng n ắ h n ạ nh m
ằ thu hút cử tri, thay vì th c ự hi n ệ nh n ữ g chính sách lâu dài và b n
ề vững. Các nhà lãnh đ o ạ có thể u ư tiên nh n ữ g bi n ệ pháp dễ gây n ấ tượng ngay l p ậ tức, d n ẫ đ n ế sự thi u ế cân nh c ắ cho các quy t ế đ n ị h có n ả h hưởng lâu dài đ n ế sự phát tri n ể c a ủ đ t ấ n c ướ . M t ộ h n ạ ch ế khác là s ự b t ấ bình đ n ẳ g trong khả năng ti p ế c n ậ và tham gia c a ủ công dân. Trong m t ộ s ố tr n ườ g hợp, nh n ữ g nhóm thi u ể số ho c ặ y u
ế thế có thể không có đủ đ i ạ di n ệ trong quốc h i ộ , d n ẫ đ n ế vi c ệ nguy n ệ v n ọ g và quy n ề l i ợ c a ủ h ọ không đ c ượ xem xét. Đi u
ề này không ch ỉgây ra sự b t ấ mãn trong xã h i ộ mà còn làm gi m ả tính h p ợ pháp c a ủ thể ch . ế Cu i ố cùng, c n ộ g hòa đ i ạ nghị có th ể ph i ả đ i ố m t ặ v i ớ s ự chi ph i ố t ừ các nhóm l i
ợ ích và các lobbyst, nh n ữ g ng i ườ có th ể tác đ n ộ g đ n ế chính sách theo h n ướ g không ph n ả ánh quy n ề l i ợ chung c a ủ toàn xã h i ộ . S ự can thi p ệ này có thể d n ẫ đ n ế vi c ệ quy t ế đ n
ị h chính trị nghiêng về l i ợ ích c a ủ m t ộ số nhóm thay vì ph c ụ vụ cho l i ợ ích r n ộ g rãi c a ủ ng i ườ dân. Nh n ữ g nh c ượ đi m ể này c n ầ đ c ượ nh n ậ th c ứ và kh c ắ ph c ụ để đ m ả b o ả r n ằ g th ể chế c n ộ g hòa đ i ạ ngh ị có thể ho t ạ đ n ộ g hi u ệ qu ả và ph c ụ vụ t t ố nh t ấ cho l i ợ ích c a ủ xã h i ộ . Tuy nhiên, quy trình này th n ườ g ch m ậ ch p ạ , d n ẫ đ n ế tình tr n ạ g trì tr ệ trong vi c ệ thông qua các lu t ậ quan tr n ọ g, như đã x y ả ra trong giai đo n ạ chính phủ liên minh gi a ữ các đ n ả g vào năm 2017, khi vi c
ệ hình thành chính phủ m t ấ t i ớ 6 tháng. [11] Th
ể chế cộng hòa h n ỗ h p ợ , th ể ch ế c n ộ g hòa h n ỗ hợp k t ế h p ợ các y u ế
tố của cả thể chế t n ổ g th n ố g và thể chế đ i ạ ngh ,ị mang l i ạ nhi u ề u ư đi m ể đáng k . ể Đ u ầ tiên, sự k t ế h p ợ này t o ạ ra m t ộ hệ th n ố g cân b n ằ g quy n ề l c ự hi u ệ qu . ả T n ổ g th n ố g có quy n ề l c ự l n ớ trong vi c ệ th c
ự thi chính sách, trong khi qu c ố h i ộ có vai trò quan tr n ọ g trong vi c ệ giám sát và l p ậ pháp. Đi u ề này giúp ngăn ch n ặ tình tr n ạ g l m ạ d n ụ g quy n ề l c ự và b o ả đ m ả r n ằ g các quy t ế đ n ị h 16 quan tr n ọ g đ c ượ đ a ư ra m t ộ cách cân nh c ắ . Th ứ hai, th ể ch ế c n ộ g hòa h n ỗ h p ợ cho phép linh ho t ạ trong qu n ả lý và ra quy t ế đ n ị h. T n ổ g th n ố g có thể nhanh chóng th c ự hi n ệ các bi n ệ pháp c n ầ thi t ế trong th i ờ gian kh n ẩ c p ấ , trong khi qu c ố h i ộ có thể th o ả lu n ậ và phê duy t ệ các chính sách dài h n ạ . Sự linh ho t ạ này giúp chính phủ ph n ả n ứ g kịp th i ờ v i ớ nh n ữ g thách th c ứ và bi n ế đ n ộ g trong xã h i ộ . M t ộ u ư đi m ể khác là kh ả năng thúc đ y ẩ s ự tham gia c a ủ công dân. Ng i
ườ dân có thể bầu ch n ọ đ i ạ di n ệ trong qu c ố h i ộ , đ n ồ g th i ờ có c ơ h i ộ n ủ g hộ ho c ặ ph n ả đối tổng th n ố g trong các cu c ộ b u ầ c . ử Đi u ề này t o ạ ra m t ộ n n ề t n
ả g cho sự tham gia chính tr ịđa d n ạ g, giúp ng i ườ dân c m ả th y ấ có ti n ế g nói trong quá trình ra quy t ế đ n ị h. Cu i
ố cùng, thể chế này cũng giúp tăng c n ườ g tính trách nhiệm gi i ả trình. V i ớ cả t n ổ g th n ố g và qu c ố h i ộ đ u ề có vai trò quan tr n ọ g trong vi c ệ đ n
ị h hình chính sách, các nhà lãnh đ o ạ ph i ả ch u ị trách nhi m ệ
với công dân về các quy t ế định c a ủ mình. Sự ki m ể soát l n ẫ nhau gi a ữ các nhánh chính phủ t o ạ ra m t ộ môi tr n ườ g n i ơ các quy t ế đ n ị h đ c ượ giám sát và đánh giá, t ừ đó c n ủ g c ố ni m ề tin c a ủ ng i ườ dân vào h ệ th n ố g chính tr .ị Tóm l i ạ , thể chế c n ộ g hòa hỗn h p ợ không chỉ mang l i ạ sự cân b n ằ g và linh ho t ạ trong qu n ả lý nhà n c ướ mà còn khuy n ế khích s ự tham gia và trách nhi m ệ gi i ả trình từ phía công dân, t o ạ ra m t
ộ mô hình chính trị hi u ệ quả trong b i ố c n ả h hi n ệ đ i ạ . M c ặ dù thể chế c n ộ g hòa h n ỗ h p ợ có nhi u ề u ư đi m ể , nh n ư g cũng không tránh kh i ỏ nh n ữ g h n ạ chế đáng l u ư ý. Đ u ầ tiên, s ự phân chia quy n ề l c ự giữa tổng th n ố g và qu c ố h i ộ có th ể d n ẫ đ n ế tình tr n ạ g b ế t c ắ chính tr .ị Khi hai bên thu c ộ các đ n ả g phái đ i ố l p ậ , vi c ệ đ t ạ đ c ượ đ n ồ g thu n ậ trong các quy t ế định quan tr n
ọ g trở nên khó khăn. Đi u
ề này có thể kéo dài th i ờ gian ra quy t ế đ n ị h và làm ch m ậ ti n ế trình c i ả cách, gây ra sự b t
ấ mãn từ phía công chúng. Thứ hai, vi c ệ tổng thống có quy n ề l c ự l n ớ trong vi c ệ th c ự thi chính sách có thể d n ẫ đ n ế nguy c ơ l m ạ d n ụ g quyền l c ự . M c ặ dù có c ơ ch ế ki m ể soát t ừ qu c ố h i ộ , nh n ư g trong m t ộ số tr n ườ g h p ợ , tổng th n ố g có thể dễ dàng b ỏ qua ho c ặ thao túng quy trình l p ậ pháp để thúc đ y ẩ l i ợ ích cá nhân ho c ặ chính tr ịc a ủ mình. Đi u
ề này có thể làm suy y u ế tính minh b c ạ h và trách nhi m ệ gi i ả trình. M t ộ h n ạ chế khác là sự thi u ế n
ổ định chính trị trong m t ộ số tr n ườ g h p ợ . Khi các cu c ộ b u ầ cử di n ễ ra th n ườ g xuyên và căng th n ẳ g gi a ữ các bên di n ễ ra, có thể d n ẫ đ n ế sự thay đ i ổ chính quy n ề th n
ườ g xuyên, gây khó khăn cho vi c ệ th c ự hi n ệ
các chính sách lâu dài. Đi u ề này không ch ỉ n ả h h n ưở g đ n ế k ế ho c ạ h phát tri n ể mà còn t o
ạ ra sự hoài nghi trong c n ộ g đ n ồ g về khả năng c a ủ chính ph . ủ Cu i ố cùng, thể chế c n ộ g hòa h n ỗ h p ợ cũng có thể khi n ế công dân c m ả th y ấ xa r i ờ 17 chính trị. M c ặ dù có nhi u ề c ơ h i ộ đ ể tham gia, nh n ư g s ự ph c ứ t p ạ c a ủ h ệ th n ố g có thể khi n ế m t ộ số ng i ườ c m ả th y ấ không đủ ki n ế th c ứ ho c ặ đ n ộ g l c ự để
tham gia. Điều này có thể d n ẫ đ n ế s ự thi u ế h t ụ trong đ i ạ di n ệ và ti n ế g nói c a ủ ng i
ườ dân trong quá trình ra quy t ế đ n ị h chính tr .ị Tóm l i ạ , đ ể phát huy t i ố đa ti m ề năng c a ủ thể chế c n ộ g hòa h n ỗ h p ợ , c n
ầ có các cơ chế và quy đ n ị h rõ ràng nh m ằ gi m ả thi u ể bế t c ắ chính tr ,ị tăng c n ườ g trách nhi m ệ gi i ả trình và khuy n ế khích sự tham gia c a
ủ công dân. Tuy nhiên, c u ấ trúc ph c ứ t p ạ c a ủ nó có thể d n ẫ đ n ế xung đ t ộ quy n ề l c ự , như đã x y ả ra trong nhi m ệ kỳ c a ủ T n ổ g
thống Emmanuel Macron, khi ông ph i ả đ i ố m t ặ v i ớ sự ph n ả đ i ố từ qu c ố h i ộ trong nhi u ề v n ấ đề quan tr n ọ g. [12] C n ộ g hòa xã h i
ộ chủ nghĩa, thể chế c n ộ g hòa xã hội ch ủ nghĩa mang l i ạ nhi u ề u ư đi m ể quan tr n ọ g, góp ph n ầ vào sự phát tri n ể và n ổ đ n ị h c a ủ xã h i ộ . Trước hết, nó chú tr n ọ g đ n ế công b n ằ g xã h i ộ , v i ớ m c ụ tiêu đ m ả b o ả r n ằ g m i ọ công dân đ u ề có quy n ề ti p ế c n ậ các d c ị h v ụ c ơ b n ả nh ư y t , ế giáo d c ụ và phúc l i ợ . Chính ph ủ th n ườ g tri n
ể khai các chính sách nh m ằ gi m ả thi u ể kho n ả g cách giàu nghèo, t o ạ đi u ề ki n ệ cho t t ấ c ả m i ọ ng i ườ có c ơ h i ộ phát tri n ể bình đ n ẳ g.
Thứ hai, thể chế này khuy n
ế khích sự tham gia tích c c ự c a ủ công dân vào quá trình ra quy t ế đ n ị h chính tr .ị Ng i
ườ dân có thể bày tỏ quan đi m ể và nguy n ệ v n ọ g c a
ủ mình thông qua các tổ ch c
ứ chính tr ,ị từ đó t o ạ ra môi tr n ườ g minh bạch và trách nhi m ệ . Đi u
ề này không chỉ giúp tăng c n ườ g tính h p ợ pháp c a ủ chính phủ mà còn c n ủ g cố ni m ề tin c a ủ ng i ườ dân vào hệ th n ố g. H n ơ n a ữ , trong thể chế c n ộ g hòa xã h i ộ chủ nghĩa, nhà n c ướ đóng vai trò ch ủ đ o ạ trong qu n ả lý kinh t , ế đi u ề này cho phép chính ph ủ đ n ị h h n ướ g phát tri n ể theo cách có lợi cho toàn xã h i ộ . Chính sách phát tri n ể kinh tế đ c ượ thi t ế k ế nh m ằ tránh tình tr n ạ g b t
ấ công và phân hóa xã h i ộ , góp ph n ầ t o ạ ra m t ộ n n ề kinh t ế n ổ đ n ị h và b n ề v n ữ g. Cu i
ố cùng, thể chế này th n ườ g h n ướ g đ n ế phát tri n ể b n ề vững, b o ả vệ môi tr n
ườ g và tài nguyên thiên nhiên. Các chính sách này không
chỉ giúp duy trì sự cân b n ằ g gi a ữ phát tri n ể kinh tế và b o ả vệ môi tr n ườ g mà còn đ m ả b o ả r n ằ g các thế hệ t n ươ g lai cũng có thể h n ưở g l i ợ từ nh n ữ g tài nguyên quý giá. Tóm l i ạ , thể chế c n ộ g hòa xã h i
ộ chủ nghĩa không chỉ nh n ấ m n ạ h sự công b n ằ g và bình đ n ẳ g mà còn t o ạ ra môi tr n ườ g chính tr ị n ổ đ n ị h, khuy n
ế khích sự tham gia của công dân và đ m ả b o ả phát tri n ể b n ề v n ữ g cho xã h i ộ . Ví d , ụ T i ạ Cuba, chính ph ủ cung cấp d c ị h vụ y t ế mi n ễ phí cho m i ọ công dân. Ch n
ươ g trình "Y tế toàn c u ầ " đã giúp Cuba đ t ạ đ c ượ t ỷ lệ t ử vong tr ẻ sơ sinh th p
ấ nhất ở châu Mỹ, chỉ kho n
ả g 4,0 trên 1.000 trẻ em vào năm 2020. 18 Đi u ề này thể hi n ệ cam k t ế c a ủ chính phủ trong vi c ệ đ m ả b o ả s c ứ kh e ỏ cho m i ọ ng i ườ dân, bất k ể thu nh p ậ . [12] M c ặ dù thể ch ế c n ộ g hòa xã h i ộ ch ủ nghĩa mang l i ạ nhi u ề l i ợ ích, nh n ư g cũng t n ồ t i ạ m t ộ số nh c ượ đi m ể đáng l u ư ý. Tr c ướ h t ế , vi c ệ t p ậ trung quy n ề l c ự vào tay nhà n c ướ có thể d n ẫ đ n ế tình tr n ạ g l m ạ d n ụ g quy n ề l c ự . Khi chính phủ n m ắ giữ quyền ki m ể soát l n ớ trong n n ề kinh t ế và đ i ờ s n ố g xã h i ộ , khả năng các nhà lãnh đ o ạ l m ạ d n ụ g quy n ề l c ự để ph c ụ vụ l i ợ ích cá nhân ho c ặ nhóm l i ợ ích là r t ấ cao. Đi u
ề này có thể làm suy y u ế tính minh b c ạ h và trách nhiệm gi i ả trình c a ủ chính ph . ủ Th ứ hai, vi c ệ qu n ả lý kinh tế t p ậ trung đôi khi gây ra sự kém hiệu qu . ả Khi chính ph ủ quy t ế đ n ị h m i ọ v n ấ đề liên quan đ n ế
kinh tế mà không có sự c n ạ h tranh từ khu v c ự tư nhân, có thể d n ẫ đ n ế tình tr n ạ g kém sáng t o ạ và thiếu đ n ộ g lực phát tri n ể . Các doanh nghi p ệ nhà n c ướ có thể ho t ạ động không hi u ệ quả do thi u ế áp l c ự c n ạ h tranh, d n ẫ đ n ế lãng phí ngu n ồ l c ự . H n ơ n a ữ , thể chế c n ộ g hòa xã h i ộ chủ nghĩa có thể g p ặ khó khăn trong vi c ệ th c ự hi n ệ c i
ả cách. Sự kháng cự từ các t n ầ g l p ớ n m ắ quy n ề có thể c n ả trở các thay đổi c n ầ thiết để thích n ứ g v i ớ b i ố c n ả h phát tri n ể m i ớ . Đi u ề này đôi khi d n ẫ đ n ế tình tr n ạ g trì tr , ệ làm gi m ả kh ả năng đáp n ứ g nhu c u ầ c a ủ người dân. Cu i ố cùng, trong m t ộ số tr n ườ g h p ợ , vi c ệ thi u ế không gian cho tự do cá nhân có th ể d n ẫ đ n ế s ự b t ấ mãn trong xã h i ộ . Công dân có thể c m ả th y ấ b ịh n ạ chế trong vi c ệ thể hi n ệ quan đi m
ể và tham gia vào các ho t ạ đ n ộ g chính tr ,ị từ đó làm gi m ả sự g n ắ bó v i ớ chính quy n ề và t o ạ ra nh n ữ g cu c ộ bi u ể tình ho c ặ ph n ả đ i ố . Tóm l i ạ , m c ặ dù th ể ch ế c n ộ g hòa xã h i ộ ch ủ nghĩa có nhi u ề u ư đi m ể , nhưng cũng c n ầ nh n ậ di n ệ và kh c ắ ph c ụ nh n ữ g nh c ượ đi m ể để b o ả đ m ả r n
ằ g các chính sách và quy t ế đ n ị h th c ự s ự ph c ụ v ụ l i ợ ích c a ủ toàn xã h i ộ . Ví dụ, sự ki m ể soát ch t ặ chẽ c a ủ Đ n ả g C n ộ g s n ả Cuba đã khi n ế nhi u ề ti n ế g nói đ i ố l p ậ bị đàn áp, đi u ề này đã đ c ượ nhi u ề tổ ch c ứ nhân quy n ề chỉ trích. [13] III. SO SÁNH CÁC TH Ể CHẾ
Thể chế chính tr ịđóng vai trò quan tr n ọ g trong vi c ệ đ n ị h hình cách th c ứ qu n ả lý và đi u ề hành xã h i ộ . M i ỗ th ể ch ế có nh n ữ g đ c ặ đi m ể riêng, n ả h h n ưở g đến quy n ề l c ự , quy trình ra quy t ế đ n ị h, tính đ i ạ di n ệ và nguy cơ l m ạ d n ụ g quy n ề lực. Trong ti u ể lu n
ậ này, chúng ta sẽ so sánh b n ố thể chế chính trị chính: c n ộ g hòa t n ổ g thống, c n ộ g hòa đ i ạ nghị, c n ộ g hòa h n ỗ h p ợ và c n ộ g hòa xã h i ộ chủ nghĩa, t ừ đó rút ra nh n ữ g bài h c ọ giá tr ịcho vi c ệ c i ả cách h ệ th n ố g chính tr .ị 19 C n ộ g hòa t n ổ g thống là th ể ch ế mà quy n ề l c ự ch ủ y u ế t p ậ trung vào t n ổ g th n ố g, ng i ườ đ n
ứ g đầu nhà nước và chính ph . ủ Trong hệ th n ố g này, t n ổ g th n
ố g có khả năng hành đ n ộ g đ c ộ l p ậ , cho phép ra quy t ế đ n ị h nhanh chóng, đ c ặ bi t ệ trong các tình hu n ố g kh n ẩ c p ấ . Ch n ẳ g h n ạ , trong tr n ườ g h p ợ thiên tai, t n ổ g th n
ố g Hoa Kỳ có thể nhanh chóng ban hành các quy t ế đ n ị h c n ầ thi t ế mà không c n ầ ch ờ s ự đồng thu n ậ c a ủ qu c ố h i ộ . Ng c ượ l i ạ , trong c n ộ g hòa đ i ạ nghị, quốc h i ộ n m ắ quyền l c ự l n ớ h n ơ , và thủ tướng là ng i ườ đ n ứ g đ u ầ chính ph . ủ Đi u ề này t o ạ ra s ự đ i ạ di n ệ cao h n ơ , v i ớ các quy t ế đ n ị h th n ườ g ph i ả đ c ượ thông qua b i ở nhi u ề bên. Ví d , ụ Đ c ứ là
một quốc gia điển hình cho h ệ th n ố g này, n i ơ mà các quy t ế đ n ị h chính tr ịph i ả tr i ả qua quy trình đ n ồ g thu n ậ . C n ộ g hòa hỗn h p ợ k t ế hợp quy n ề l c ự gi a ữ t n ổ g th n ố g và qu c ố h i ộ , t o ạ ra sự linh ho t ạ trong qu n ả lý nh n ư g cũng có thể d n ẫ đ n ế xung đ t ộ quy n ề l c ự . Pháp là m t ộ ví dụ đi n ể hình, n i ơ t n ổ g th n ố g và thủ t n ướ g ph i ả làm vi c ệ cùng nhau đ ể đi u ề hành chính ph . ủ Trong khi đó, c n ộ g hòa xã h i
ộ chủ nghĩa thường t p ậ trung quy n ề l c ự vào một đ n ả g duy nh t
ấ , như ở Cuba. Mục tiêu c a ủ thể ch ế này là ph c ụ vụ l i ợ ích chung c a ủ c n ộ g đ n ồ g, nh n ư g nó cũng khi n ế cho nhi u ề ti n ế g nói không đ c ượ công nh n ậ , d n ẫ đ n ế sự t p ậ trung quy n ề l c ự .
Trong cộng hòa tổng th n
ố g, quy trình ra quy t ế đ n ị h th n ườ g nhanh chóng, nh n ư g có thể d n ẫ đ n ế xung đ t ộ chính trị gi a ữ t n ổ g th n ố g và qu c ố h i ộ , gây ra sự bế t c ắ . Đi u ề này có thể làm gi m ả hi u ệ quả c a ủ chính ph ủ trong vi c ệ th c ự hi n ệ các chính sách. Ng c ượ l i ạ , quy trình ra quy t ế đ n ị h trong c n ộ g hòa đ i
ạ nghị có thể trở nên ch m ậ chạp, nhưng đi u ề này cũng giúp đ m ả b o ả r n ằ g các quy t ế đ n ị h ph n ả ánh ý ki n ế đa d n ạ g c a ủ xã h i ộ . Sự đ n ồ g thu n ậ gi a ữ các đ n ả g phái là c n ầ thi t ế để t o ạ ra các chính sách b n ề v n ữ g. C n ộ g hòa h n ỗ h p ợ mang đ n ế sự linh ho t ạ trong quy trình ra quy t ế đ n ị h. T n
ổ g thống có thể hành đ n ộ g nhanh chóng, nh n ư g v n ẫ c n ầ sự ph i ố h p ợ ch t ặ chẽ v i ớ quốc h i ộ . Đi u ề này có thể t o ạ ra hi u ệ quả cao h n ơ , nh n ư g cũng có thể d n ẫ đ n ế xung đ t ộ n u ế không có s ự đ n ồ g thu n ậ . Cu i ố cùng, trong c n ộ g hòa xã h i
ộ chủ nghĩa, quy trình ra quy t ế đ n ị h th n ườ g di n ễ ra nhanh chóng, nh n ư g thi u ế tính minh b c ạ h và ph n ả bi n ệ do quy n ề l c ự t p ậ trung vào m t ộ đ n ả g. Đi u ề này có thể d n ẫ đ n ế sự ch m ậ ti n ế trong vi c ệ c i ả
cách các chính sách xã h i ộ . C n ộ g hòa t n ổ g th n ố g có tính đ i ạ di n ệ không cao, vì t n ổ g th n ố g có thể hành 20