Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay | Đại học Điện lực

lOMoARcPSD| 59149108
Đề 9: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay A. Mở
Nền kinh tế nước ta đang ở vào giai đoạn đặc biệt của sự phát triển, đó là bước
ngoặt trong quá trình chuyển từ nền kinh tế quan liêu bao cấp sang nền kinh tế
thị trường có sự quản lý của Nhà nước. Như chúng ta đã biết, trong thời đại ngày
nay không có nền kinh tế nào chịu sự điều tiết của cơ chế thị trường mà không
có sự quản lý của Nhà nước ở những mức độ và phạm vi khác nhau. Bởi vì bên
cạnh những mặt tích cực của kinh tế thị trường như: năng suất lao động tăng
nhanh công nghệ sản xuất không ngừng được cải tiến, hàng hoá sản xuất ra
nhiều, thu nhập quốc dân tăng…. thì cơ chế thị trường cũng nảy sinh nhiều vấn
đề tiêu cực cần giải quyết như: lạm phát, thất nghiệp, khủng hoảng, tệ nạn, xã hội…
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế tổng quát mà
nước ta đã lựa chọn trong thời kì đổi mới. Nó vừa mang tính chất chung của
kinh tế thị trường, vừa có những đặc thù, được quyết định bởi các nguyên tắc và
bản chất của chủ nghĩa xã hội. Đây là sự vận dụng sáng tạo những kinh nghiệm
trong nước và thế giới về phát triển kinh tế thị trường, là sự kết tinh trí tuệ của
toàn Đảng trong quá trình lãnh đạo nhân dân xây dựng đất nước. Đảng ta đã xác
định một cách nhất quán kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là nền
kinh tế nhiều thành phần, trong đó kinh tế nhà nước đóng vai trò chủ đạo. Qua
đề tài: “Vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng
XHCN ở nước ta hiện nay”, chúng ta có thể xác định một cách rõ ràng và nhất
quán về vị trí, vai trò kinh tế của Nhà nước trong quá trình phát triển kinh tế.
Hơn nữa, ta có thấy được những mặt tích cực và hạn chế của vấn đề, có thể đưa
ra một số giải pháp nhằm tăng cường vai trò của các thành phần kinh tế của Nhà
nước trong đề tài trên.
Ngày nay, đi lên CNXH ở nước ta, Đảng ta chủ trương phát triển nền KTTT có
sự quản lý của nhà nước theo định hướng XHCN. Đó là con đường, mô hình
kinh tế mà Bác Hồ và Đảng ta đã lựa chọn là hoàn toàn đúng đắn. Hơn 10 năm
cải biến cách mạng chúng ta đã đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận, đã vượt
qua khủng hoảng kinh tế xã hội, tiếp tục đi lên. Tuy nhiên,để vừa đảm bảo phát
triển kinh tế, vừa đảm bảo định hướng XHCN là một nhiệm vụ rất khó khăn, lâu
dài, có tính chiến lược. Chính vì vậy em chọn đề tài 9: Vai trò của thành phần
kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay. B. Thân I. CƠ SỞ LÝ LUẬN
1. Nền kinh tế thị trường lOMoARcPSD| 59149108
1.1 Khái niệm kinh tế thị trường
Nền kinh tế thị trường là nền kinh tế được vận hành theo cơ chế thị trường. Đó
là nền kinh tế hàng hoá phát triển cao, ở đó mọi quan hệ sản xuất và trao đổi đều
được thông qua thị trường, chịu sự tác động, điều tiết của các quy luật thị trường.
Sự hình thành kinh tế thị trường là khách quan trong lịch sử: từ kinh tế tự
nhiên, tự túc, kinh té hàng hoá, rồi từ kinh tế hàng hoá phát triển thành kinh tế
thị trường. Kinh tế thị trường cũng phải trải qua quá trình phát triển ở các trình
độ khác nhau từ kinh tế thị trường sơ khai đến kinh tế thị trường hiện địa như
ngày nay. Kinh tế thị trường là sản phẩm của văn minh nhân loại.
1.2 Tính tất yếu khách quan của phát triển KTTT định hướng XHCN ở Việt Nam hiện nay
- Vì phù hợp với xu hướng phát triển khách quan của Việt Nam
- Do tính ưu việt của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa trong thúc đẩy phát triển đối với Việt Nam
- Vì phù hợp với nguyện vọng mong muốn dân giàu, nước mạnh,
dân chủ, công bằng, văn minh của người dân Việt Nam.
1.2.1.Kinh tế thị trường định hướng XHCN phù hợp với tính quy luật phát triển của khách quan.
Kinh tế thị trường là giai đoạn phát triển cao của kinh tế hàng hoá, ở Việt Nam
những điều kiện cho sự hình thành và phát triển của kinh tế hàng hoá không mất
đi mà còn phát triển mạnh cả về chiều rộng và chiều sâu, sự phát triển kinh tế
hàng hoá tất yếu hình thành kinh tế thị trường. Như vậy, sự lựa chọn mô hình
kinh tế thị trường định hướng xhcn ở Việt Nam là phù hợp với xu thế của thời
đại và đặc điểm phát triển của dân tộc.
1.2.2.Kinh tế thị trường có rất nhiều ưu việt, là động lực quan trọng thúc đẩy
sự phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. -
Kinh tế thị trường là phương thức phân bổ nguồn lực hiệu quả mà loài
người đã đạt được so với các mô hình kinh tế phi thị trường, là động lực thúc
đẩy lực lượng sản xuất phát triển nhanh và hiệu quả cao. Dưới tác động của các
quy luật thị trường nền kinh tế luôn phát triển theo hướng năng động, kích thích
tiến bộ kỹ thuật – công nghệ, nâng cao năng suất lao động, chất lượng sản phẩm
và hạ giá thành sản phẩm. -
Xét trên góc độ đó, sự phát triển kinh tế thị trường không hề mâu thuẫn
mà cònlà cơ sở vật chất tạo điều kiện thực hiện những mục tiêu xhcn lOMoARcPSD| 59149108
1.2.3.Mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phù hợp với
nguyện vọng của nhân dân mong muốn một xã hội dân giàu, nước mạnh, dân
chủ, công bằng, văn minh.
Sự tồn tại của kinh tế thị trường ở nước ta tạo ra một động lực quan trọng cho sự
phát triển của lực lượng sản xuất, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho chủ
nghĩa xã hội. Với đặc điểm lịch sử của dân tộc, Việt Nam không thể lựa chọn
mô hình kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa, chỉ có lựa chọn mô hình kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa mới phù hợp với ý chí và nguyện vọng của
đông đảo nhân dân về một xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
2. Khái niệm kinh tế nhà nước.
Kinh tế nhà nước là một khái niệm dùng để chỉ khu vực kinh tế thuộc sở hữu
của nhà nước, do nhà nước trực tiếp quản lý, điều hành và tổ chức các hoạt động
sản xuất, kinh doanh thông qua bộ máy đại diện là các cơ quan quản lý nhà
nước. Tuy nhiên, bản chất của kinh tế nhà nước trong các chế độ kinh tế khác nhau là không giống nhau.
3. Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế thị trường
Trong nền kinh tế thị trường, xét về vai trò kinh tế, nhà nước thực hiện chức
năng quản lý nhà nước về kinh tế, đồng thời thực hiện những biện pháp khắc
phục những khuyết tật của thị trường.
Với trách nhiệm như vậy, một mặt, nhà nước thực hiện quản trị phát triển nền
kinh tế thông qua việc tạo lập môi trường kinh tế tốt nhất cho các chủ thế kinh tế
phát huy sức sáng tạo của họ. Việc tạo ra các rào cản đối với hoạt động sản xuất
kinh doanh từ phía nhà nước sẽ kìm hãm động lực sáng tạo của các chủ thể sản
xuất kinh doanh. Các rào cản như vậy phải được loại bỏ. Việc này đòi hỏi mỗi
các nhân có trách nhiệm trong bộ máy quản lý nhà nước cần phải nhận thức
được trách nhiệm của mình là thúc đẩy phát triển, không gây cản trở sự phát
triển của nền kinh tế thị trường.
Tóm lại, chủ thể nhà nước trong nền kinh tế thị trường là người tiêu dùng, là
nhà sản xuất, cung ứng dịch vụ và là nhà quản lý vĩ mô nền kinh tế Mục
tiêu: Lợi ích kinh tế, chính trị, quốc phòng,....
Vai trò của thành phần kinh tế nhà nước: -
Thiết lập thể chế, môi trường pháp luật cho các chủ thể tham gia thị
trường đạt hiệu quả tối đa -
Đảm bảo tính công bằng, thúc đẩy cạnh tranh bình đẳng khắc phục những
khuyết tật của thị trường lOMoARcPSD| 59149108 -
Định hướng phát triển một số quan hệ kinh tế trong sản xuất và tiêu dùng
saocho đem lại những phúc lợi cho xã hội.
Vai trò của nền kinh tế nhà nước là một trong những vấn đề mấu chốt của việc
xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Vai
trò của nền kinh tế nhà nước được khẳng định dựa trên những luận cứ khoa học sau:
Một là, tuy chưa sử dụng thuật ngữ “kinh tế thị trường” nhưng các nhà kinh điển
của Chủ nghĩa Mác-Lênin đã nghiên cứu, luận giải sâu sắc những vấn đề cơ bản
như: Thị trường, cạnh tranh, cung-cầu, giá cả... Chỉ ra vai trò của kinh tế tập thể,
KTNN. Trong tác phẩm "Hệ tư tưởng Đức", K.Marx và F.Engels viết: “Những
người nông dân đó không thể tự tổ chức theo chủ nghĩa cộng sản được vì họ
không có đủ những phương tiện cần thiết để thực hiện điều kiện đầu tiên của
một hiệp hội cộng sản, tức là sự quản lý kinh tế tập thể”.
Hai là, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta đã vận dụng sáng tạo quan điểm của
Chủ nghĩa Mác-Lênin vào điều kiện cụ thể của cách mạng Việt Nam. Khi chỉ ra
các thành phần kinh tế ở nước ta (vùng tự do), Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ:
“Kinh tế quốc doanh là công. Nó là nền tảng và sức lãnh đạo của kinh tế dân chủ mới”
Ba là, những thành tựu đạt được trong 35 năm đổi mới tiếp tục khẳng định vai
trò chủ đạo của KTNN, nhất là trong bối cảnh thiên tai, dịch bệnh diễn biến hết
sức phức tạp, nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới là minh
chứng không thể phủ nhận vai trò của KTNN. KTNN đã có những đóng góp to
lớn cho phát triển kinh tế-xã hội, nhất là ở các địa bàn khó khăn, biên giới, hải
đảo; điều tiết vĩ mô, ổn định giá cả, thực hiện an sinh xã hội, xóa đói, giảm
nghèo, đền ơn đáp nghĩa, đặc biệt trong phòng, chống đại dịch Covid-19 hiện
nay. Nhiều DNNN thành công không chỉ trong nước mà vươn tầm quốc tế như:
Tập đoàn Công nghiệp-Viễn thông Quân đội, Tổng công ty Tân cảng Sài Gòn,
Tập đoàn Điện lực Việt Nam, Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam...
Giữ vững vai trò chủ đạo của KTNN trong nền kinh tế thị trường định hướng
XHCN ở Việt Nam là sự vận dụng đúng đắn, sáng tạo Chủ nghĩa Mác-Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh của Đảng ta trong tình hình mới. KTNN là công cụ, lực
lượng vật chất quan trọng để Nhà nước ổn định kinh tế vĩ mô, định hướng, điều
tiết, dẫn dắt, thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội, khắc phục các khuyết tật của cơ
chế thị trường. Trong khi chỉ rõ vai trò của KTNN, Đảng và Nhà nước ta luôn
khẳng định, nhất quán rằng, các thành phần kinh tế đều là bộ phận cấu thành
quan trọng của nền kinh tế quốc dân. Các chủ thể thuộc các thành phần kinh tế
bình đẳng, hợp tác và cạnh tranh theo pháp luật. Nhà nước khuyến khích, tạo
điều kiện để doanh nhân, doanh nghiệp và cá nhân, tổ chức khác đầu tư, sản
xuất, kinh doanh; phát triển bền vững các ngành kinh tế, góp phần xây dựng đất lOMoARcPSD| 59149108
nước. Tài sản hợp pháp của cá nhân, tổ chức đầu tư, sản xuất, kinh doanh được
pháp luật bảo hộ và không bị quốc hữu hóa. lOMoARcPSD| 59149108 II. Vận dụng
1. Thực trạng phát triển thành phần kinh tế nhà nước ở Việt Nam
a. Nh÷ng mÆt lµm ®îc vµ tiÕn bé cña kinh tÕ nhµ níc
Nh×n kh¸i qu¸t, hÖ thèng kinh tÕ nhµ níc, mµ chñ lùc lµ hÖ thèng doanh
nghiÖp nhµ níc, ®ang ®îc ®æi míi, ph¸t triÓn ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. §iÒu nµy
biÓu hiÖn ë chç: hÖ thèng doanh nghiÖp ®ang ph¸t triÓn, n¾m gi÷ c¸c lÜnh vùc
quan träng trong nÒn kinh tÕ.
Quèc d©n vµ chi phèi thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. C¸c bé phËn cña thµnh
phÇn kinh tÕ nhµ níc nh:ng©n s¸ch nhµ níc tõ trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng ®¶m
b¶o cho nh÷ng c©n ®èi lín cña kinh tÕ quèc d©n; hÖ thèng ng©n hµng cã nhiÒu
h×nh thøc míi phôc vô tèt h¬n nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi; HÖ thèng b¶o
hiÎm ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kh¸ ,®Êt b¶o hiÓm vµ gióp thanh phÇn kinh tÕ
an t©m s¶n xuÊt ; Tµi nguyªn, ®Êt ®ai, hÇm má … ®îc khai th¸c hiÖu qu¶ h¬n. C¶
hÖ thèng kinh tÕ nµy cïng víi nh÷ng thÓ chÕ thèng nhÊt ®ång bé cña nhµ níc
®ang cã t¸c dông thóc ®Èy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
§iÒu ®¸ng quan t©m lµ hÖ thèng doanh nghiÖp nhµ níc – lùc lîng nßng cèt
cña kinh tÕ nhµ níc –trong qu¸ tr×nh ®æi míi ,®· ®îc x¾p xÕp cñng cè l¹i vµ ®ang
ph¸t triÓn theo híng tèt, thÓ hiÖn ë mét sè ®iÓm sau:
Thø nhÊt, tuy sè lîng gi¶m nhng sè doanh nghiÖp cã quy m« võa ;vµ lín
nhiÒu h¬n, cô thÓ n¨m 1991 lµ 12.296 doanh nghiÖp, n¨m 1994 lµ 5700 doanh
nghiÖp.§Õn Nay ®· thµnh lËp 18 tæng c«ng ty theo quyÕt ®Þnh cña chÝnh phñ
vµ 66 tæng c«ng ty do quyÕt ®Þnh cña trùc thuéc Bé,uû ban nh©n d©n
tØnh,thµnh phè trùc thuéc; 25 tæng c«ng ty xÕp lo¹i ®Æc biªt, 38 doanh nghiÖp
nhµ níc ®îc cæ phÇn ho¸ vµ mét sè doanh nghiÖp nhµ níc ®îc cæ phÇn ho¸ vµ
mét sè doanh nghiÖp ®ang chuÈn bÞ cæ phÇn hãa. Nh÷ng n¨m 1999-2003 thùc
hiÖn cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc nªn sè lîng doanh nghiÖp tû träng lao
®éng, tû träng gÝa trÞ s¶n xuÊt cña khu vùc doanh nghiÖp trong c«ng nghiÖp lOMoARcPSD| 59149108
gi¶m dÇn nhng doanh nghiÖp nhµ níc vÉn gi÷ ngµnh c«ng nghiÖp then chèt cña ngµnh kinh tÕ.
Thø hai, liªn doanh liªn kÕt doanh nghiÖp nhµ níc víi c¸c thµnh phÇn kinh
tÕ kh¸c ph¸t triÓn , c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi tiÕp tôc ph¸t triÓn
®· thu hót thªm ®îc thªm ®îc nhiÒu vèn, c«ng nghÖ gi¶i quyÕt viÖc lµm më ®êng
cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn. Cô thÓ trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp:
VÒ vèn,n¨m 1994 lµ 46281 tû VN§,n¨m 1995 lµ 59797 tû VND, n¨m 1996 t¨ng lªn 71750 tû VND
VÒ lao ®éng, 68352 lao ®éng;1995 t¨ng lªn 784803 lao ®éng vµ 1996 lµ 862500 lao ®éng.
Thø ba, c«ng nghÖ, ph¬ng tiÖn,ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt kinh doanh vµ qu¶n
lý cña mét sè doanh nghiÖp hiÖn ®¹i h¬n, nhê ®ã tõng bíc cã kh¶ n¨ng n©ng cao
n¨ng suÊt, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ tèt h¬n.
Thø t, tèc ®é t¨ng trëng cña doanh nghiÖp nhµ níc t¨ng nhanh h¬n tèc ®é
t¨ng trëng chung cña cña nÒn kinh tÕ . Thêi k× 1991-1995 tèc ®é t¨ng trëng b×nh
qu©n cña doanh nghiÖp nhµ níc b×nh qu©n theo GDP lµ 11,7% vµ b»ng 1,5 tèc
®é t¨ng trëng chung cña nÒn kinh tÕ.
Kinh tÕ ngµy cµng t¨ng trëng qua c¸c n¨m cô thÓ:19911995 tèc ®é t¨ng
b×nh qu©n cña doanh nghiÖp nhµ víc lµ 11,7%;®Õn n¨m 2004 lµ 38,22%.Tæng
gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp n¨m 2004 t¨ng 16% so víi n¨m 2003, trong ®ã khu vùc nhµ níc chiÕm 11,4%.
Thø n¨m hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cña doanh nghiÖp nhµ níc ngµy cµng t¨ng
cao .Sè lîng doanh nghiÖp nhµ níc ®¹t hiÖu qu¶ kinh doanh nhiÒu h¬n ,sè lîng
doanh nhgiÖp hoµ vèn thua lç Ýt h¬n so víi thêi k× ®æi míi kinh tÕ.HiÖu qu¶ kinh
tÕ trªn ®ång vèn ngµy cµng t¨ng,cô thÓ lµ tû suÊt lîi nhuËn trªn doanh thu cña
doanh nghiÖp nhµ níc t¨ng tõ 3,61% n¨m 1990 ®Õn 4,89% n¨m 1994 vµ 5,59% n¨m1995. lOMoARcPSD| 59149108
C¸c doanh nghiÖp nhµ níc g¬ng mÉu trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch
thuÕ,®I ®Çu trong viÖc nép ng©n s¸ch nhµ níc.Cô thÓ tû träng GDP cña doanh
nghiÖp nhµ níc trªn tænh GDP nh sau:1991lµ 33,3%,1993 lµ 42,9% n¨m 1996 lµ
41,3% vµ 2004 lµ 33,82%.kinh tÕ nhµ níc ®ãng cho tæng sè vèn ®Çu t ph¸t triÓn
lµ 56,5%. Trong c«ng nghiÖp kinh tÕ nhµ níc chiÕm 46,2%, trong ®ã nép ng©n
s¸ch 40.7%(1998).Doanh nghiÖp nhµ níc ®ãng vÞ trÝ hµng ®Çu ®ãng gãp vµo
nguån thu ng©n s¸ch s¶n lîng mét sè s¶n phÈm quan träng t¨ng nhanh.N¨m 2000
so víi n¨m 1995, c«ng suÊt ®iÖn gÊp 1,5 lÇn( t¨ng 2,715 MW); xi m¨ng t¨ng gÊp
2,1 lÇn (t¨ng 8.7 triÖu tÊn), ph©n bãn t¨ng 1,3 triÖu tÊn,thÐp t¨ng 1.0 triÖu
tÊn.Mét sè khu c«ng nghiÖp khu chÕ suÊt víi nhiÒu c¬ së s¶n xó¨t cã c«ng nghÖ
hiÖn ®¹i.Trong th¬ng m¹i, xuÊt khÈu, du lÞch, tæng møc b¸n lÎ hµng ho¸ vµ dÞch
vô x· héi tÝnh chung n¨m 2004 t¨ng 18,7% so víi n¨m 2003 trong ®ã khu vùc kinh
tÕ nhµ níc chiÕm 8.5%.Trong n«ng nghiÖp, c¶ níc cã 881 doanh nghiÖp nhµ níc
trong ®ã cã 199 n«ng trêng .304 l©m trêng,186 c«ng ty gièng c©y trång,168 c«ng
ty thuû n«ng ,doanh thu h»ng n¨m ®¹t 10 tû ®ång/doanh nghiÖp/n¨m.§ång thêi
®ãng gãp vµo ng©n s¸ch nhµ níc1 tû ®ång/n¨m.
Sè doanh nghiÖp nhµ níc cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh th¾ng lîi trong c¬ chÕ thÞ
trêng còng nhiÒu h¬n.C¸c doanh nghiÖp nhµ níc c«ng Ých trong ho¹t ®éng tiÕt
kiÖm chi phÝ, nªn hiÖu qu¶ h¬n ®Ó phôc vô nhu cÇu x· héi tèt h¬n
Tãm l¹i víi nh÷ng kÕt qu¶ trªn doanh nghiÖp nhµ níc ®· tao ra lùc l¬ng vËt
chÊt cÇn thiÕt ®Ó t¸c ®éng chi phèi vµ hîp t¸c trog viÖc thùc hiÖn c¸c c©n ®éi chñ
yÕu cña nÒn kinh tÕ, bíc ®Çu ph¸t huy vai trß më ®êng vµ lµm ®ßn bÈy trªn mét
sè mÆt ®Ó thóc ®Èy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn ,gãp phÇn gi¶I quyÕt
tèt h¬n nh÷ng vÊn ®Ò x· héi híng vµo viÖc tõng bíc thùc hiÖn môc tiªu d©n giµu
níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh, lµm c¬ së cho viÖc h×nh thµnh chÕ ®é míichÕ ®é XHCN.
b. Nh÷ng tån t¹i vµ yªó kÐm cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc lOMoARcPSD| 59149108
Níc ta ®ang trong qu¸ tr×nh CNH_H§H nÒn kinh tÕ ®ang tõng bíc c¶i thiÖn theo
híng tÝch cùc, song bªn c¹nh ®ã vÉn cßn nhiÒu nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt chóng ta
cÇn biÖt ®îc nh÷ng ®iÓm yÕu nµy ®Ó ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n nÒn kinh tÕ nãi
riªng vµ toµn x· héi nãi chung. Cô thÓ nh÷ng yÕu kÐm ®ã lµ:
Mét lµ, Sè lîng doanh nghiÖp nhµ níc cã vèn vµ quy m« s¶n xuÊt lín cha nhiÒu cßn dµn tr¶i.
Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc, hÖ thèng doanh nghiÖp nhµ níc cßn nhiÒu
h¹nh chÕ, yÕu kÐm , lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶. NhiÒu doanh nghiÑp ho¹ ®éng chång
chÐo c¶ vÒ ngµnh nghÒ kinh doan c¶ vÒ cÊp qu¶n lý Qu¶n lý cßm yÕu kÐm,
cha thùc sù tù chñ tù chÞu tr¸ch nhiÖm trong qu¶n lÝ kinh doanh. Cïng víi quy
m« s¶ xuÊt nhá, c¬ cÊu s¶n xuÊt cßn bÊt hîp lý, cha thôc sù tËp trung vµo nh÷ng
ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc then chèt.V× thÕ c¸c kÕt qñ kinh doanh cha t¬ng xøng víi
nguån lùc ®· cã.Tèc ®ä t¨ng trëng b×nh qu©n c¶ nhµ níc sau thêi gian liªn tôc ë
møc 13%, nhng ®Õn n¨m 1998, vµ ®Çu n¨m 1999 ®· gi¶m xuèng 8-9%. N¨m 1998
sè doanh nghiÖp lam ¨n thùc sù cã l·I chØ lµ 40%.vµ doanh nghiÖp bÞ lç lµ 20%
®Æc biÖt ë khu th¬ng m¹i, dÞch vô du lÞch.
Ba lµ, chñng lo¹i mÆt hµng ®¬n ®iÖu, c¬ së s¶n xuÊt hµng ho¸ cha hîp
lý,n¨ng su¸t chÊt lîng cßn thÊp, gi¸ thµnh cao nªn søc c¹nh tranh cßn yÕu so víi
hµnh ho¸ níc ngoµi.MÆt hµng xuÊt khÈu cßn ®¬n ®iÖu , phÇn lín lµ xuÊt khÈu hµng th« vµ s¬ chÕ.
Bèn lµ, trªn thùc tÕ phÇn lín c¸c doanh nghiÖp nhµ níc c«ng nghÖ l¹c hËu
vµ cã søc c¹nh tranh kÐm. VÒ ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh doanh vµ tr×nh ®é lao
®éng cßn thÊp, cha ®¸p øng ®îc nh cÇu thùc tÕ.Theo ®iÒu tra cña Côc doanh
nghiÖp võa vµ nhá(Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t) thùc hiªn ë 60.000 doanh nghiÖp ë 30
tØnh thµnh phè phÝa b¾c th× cã tíi 55,63%sè doanh nghäªp cã tr×nh ®é chuyªn
m«n kü thuËt õ trung cÊp trë xuèng, trong ®ã cã 33,3%chñ doanh nghiÖp ë tr×nh
®é s¬ cÊp.Sè chñ doanh nghiªpn cã tr×nh ®é tiÕn sÜ chØ ®¹t 0,66%, th¹c sÜ 0,33%, lOMoARcPSD| 59149108
®¹i häc 37,82% cao ®¼ng 3,56%trung häc chuyªn nghiÖp 3,56%, cßn l¹i 43,33% ë tr×nh ®é thÊp h¬n.
ChÊt lîng nguån nh©n lùc thÊp lµm gi¶m søc c¹nh tranh.Theo tæ chc
Beri,kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña LLL§ níc ta chÊm theo thang ®iÓm sau: 45 ®iÓm vÒ khung ph¸p lý
20 ®iÓm vÒ n¨ng suÊt lao ®éng
40 ®iÓm vÒ th¸I ®é lao ®éng
16 ®iÓm vÒ kÜ n¨ng lao ®éng
32 ®iÓm vÒ chÊt lîng lao ®éng
N¨m lµ,c¸c doanh nghiÖp nhµ nø¬c n¨m gi÷ mét sè ngµnh chñ chèt trong
nÒn kinh tÕ ViÖt Nam: s¶n xuÊt ®iÖn,khai th¸c than, c¬ khÝ chÕ tao,ng©n
hµng,…do ®ã ph¸t sinh t×nh tr¹ng ®éc quyÒn dÉn t¬I hiÖn tîng t¨ng gi¸ tuú tiÖn
¶nh hëng rÊt nhiÒu tíi lîi Ých ngßi d©n.
2. Các giải pháp nhằm phát huy vai trò của kinh tế nhà nước ở Việt Nam hiện nay
Quản lý nhà nước về kinh tế ở nước ta đang đứng trước những thời cơ và
thách thức lớn. Chúng ta đã có kinh nghiệm và kết quả của hơn mười năm đổi
mới, đang đứng trước xu thế mở cửa, hội nhập và hợp tác quốc tế; nhưng khủng
hoảng kinh tế khu vực và thế giới; việc nhà nước phải tự đổi mới, tự cải cách; hệ
thống quản lý càng trở nên phức tạp hơn; sự cạnh tranh quốc tế ngày càng gay
gắt - tất cả các yếu tố đòi hỏi quản lý nhà nước về kinh tế phải tiếp tục đổi mới
một cách toàn diện. Yêu cầu đặt ra là phải tiếp tục đổi mới quản nước để nhà
nước thực sự của dân, do dân và vì dân dưới sự lãnh đạo của Đảng, bộ máy nhà
nước trong sạch vững mạnh, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả; cán bộ, công chức
nhà nước thực sự là công bộc của dân, làm tốt công tác quản lý kinh tế - xã hội.
Trong thời gian tới cần phải chú ý các giải pháp chủ yếu sau:
1. Nhận thức và xử lý tốt mối quan hệ giữa nhà nước với nhân dân, giữa sự lãnh
đạo của Đảng và quản lý của nhà nước về kinh tế, giữa quản lý nhà nước và
quản lý của doanh nghiệp. -
Cần khẳng định rằng, nhân dân là người chủ đích thực và cao nhất của đất
nước, nhà nước là đại diện của nhân dân để quản lý đất nước, do nhân dân bầu lOMoARcPSD| 59149108
ra và chịu sự giám sát của nhân dân. Do đó, nhà nước phải tôn trọng quyền làm
chủ của dân, phục vụ dân, còn nhân dân phải chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật,
chính là tự bảo vệ quyền làm chủ của mình. Trong nhận thức và xử lý các mối
quan hệ giữa nhà nước và nhân dân cần thấm nhuần lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí
Minh: "nếu không có nhân dân thì chính phủ đủ lực lượng. Nếu không có chính
phủ thì nhân dân không ai dẫn đường".
Để tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, Đại hội IX của Đảng đã
chỉ rõ: "Thực hiện tốt quy chế dân chủ, mở rộng dân chủ trực tiếp ở cơ sở, tạo
điều kiện để nhân dân tham gia quản lý kinh tế - xã hội, thảo luậnvà quyết định
những vấn đề quan trọng". -
Cần nhận thức và phân biệt rõ chức năng lãnh đạo của Đảng và chức năng
quản lý của Nhà nước. Đảng lãnh đạo kinh tế bằng đường lối, chính sách và
bằng phương pháp giáo dục, thuyết phục, còn nhà nước thể chế hoá đường lối,
chính sách của Đảng thành pháp luật, đảm bảo quyền làm chủ của nhân dân, xây
dựng và thực hiện thể chế mới về kinh tế, tiến hành quản lý, điều hành nền kinh
tế bằng tổng hợp các phương pháp quản lý, trong đó có cả những biện pháp gián
tiếp, khuyến khích sự tự nguyện, tự giác, có cả những biện pháp bắt buộc, cưỡng
chế. Thông qua nhà nước, Đảng đưa đường lối, chính sách của Đảng vào cuộc
sống. Như vậy, Đảng phải tăng cường lãnh đạo nhà nước nhưng không làm thay
nhà nước mà tạo điều kiện để phát huy tính chủ động và nâng cao hiệu quả quản
lý, điều hành của nhà nước. -
Đối với các doanh nghiệp, nhà nước có chức năng và trách nhiệm quản lý
nhà nước về kinh tế đói với tất cả các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh
tế, không can thiệp trực tiếp vào hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp.
Riêng với các doanh nghiệp nhà nước, tuỳ theo sự phân cấp và uỷ quyền của
Chính phủ mà các bộ, cơ quan chính phủ và uỷ ban nhân dân địa phương có
trách nhiệm đại diện chủ sở hữu nhà nước đối với các doanh nghiệp trên một số
chức năng nhất định nhưng phải tôn trọng quyền tự chủ, không can thiệp sâu
vào hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.
2. Thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và hoạt động của bộ
máy quản lý nhà nước về kinh tế
Tập trung dân chủ là nguyên tắc cơ bản của quản lý kinh tế, càng có ý nghĩa
quan trọng đối với tổ chức và hoạt động của bộ máy quản lý nhà nước về kinh
tế, được thể hiện trên hai nội dung chủ yếu sau đây: -
Nâng cao hiệu lực quản lý thống nhất của nhà nước trung ương đi đôi với
phâncấp quản lý cho địa phương. Để thực hiện nguyên tắc này, nhà nước trung
ương tập trung quản lý ở tầm chiến lược, tầm vĩ mô bao gồm việc hoạch định
chiến lược, chính sách quốc gia, chương trình, quy hoạch, kế hoạch, các chính
sách kinh tế lớn có tác dung chung cho toàn bộ nền kinh tế. Còn chính quyền địa lOMoARcPSD| 59149108
phương có trách nhiệm và thẩm quyền quyết định những vấn đề của địa phương,
đặc biệt là về kế hoạch đầu tư cho khu vực công cộng, thu chi ngân sách, về tổ
chức và nhân sự hành chính địa phương, xử lý các vụ việc hành chính. Ngay
trong chính quyền địa phương cũng phải có sự phân cấp theo hướng cấp nào
nắm thông tin đầy đủ hơn, giải quyết vấn đề sát thực tế hơn thì giao thẩm quyền
và nhiệm vụ cho cấp đó. -
Tăng cường phối hợp quản lý theo ngành và theo lãnh thổ. Các ngành
trung ương có trách nhiệm quản lý theo ngành trên phạm vi cả nước bao gồm tất
cả các thành phần kinh tế. Chính quyền địa phương có trách nhiệm quản lý toàn
bộ hoạt động kinh tế - xã hội trên phạm vi lãnh thổ, kể cả kiểm tra kiểm soát
việc chấp hành pháp luật đối với các cơ quan và tổ chức thuộc ngành cấp trên
hoạt động trên địa bàn lãnh thổ, đảm bảo sự phối hợp có hiệu quả và thông suốt.
3. Đẩy mạnh cải cách nền hành chính nhà nước
Cải cách nền hành chính nhà nước là yêu cầu của nhiều quốc gia, nhưng đối với
nước ta hiện nay, đây là một nhiệm vụ hết sức cấp bách nhằm khắc phục những
hạn chế, yếu kém của quản lý nhà nước kiểu cũ, xây dựng một Nhà nước thực sự
của dân, do dân, vì dân, có khả năng quản lý nền kinh tế đang trong quá trình
chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường, còn rất mới mẻ và rất phức tạp, sớm
thích nghi và hoà nhập với thị trường thế giới. Cải cách nền hành chính nhà
nước là một cuộc đấu tranh hết sức gay go để khắc phục cái cũ, xây dựng cái
mới bao gồm hàng loạt vấn đề, trong đó tập trung vào một số việc chủ yếu sau đây: -
Tiếp tục xây dựng hoàn chỉnh hệ thống luật pháp kinh tế, bao gồm hệ
thống luật và văn bản pháp quy nhằm tạo khuôn khổ pháp lý cho việc hình thành
đồng bộ các yếu tố thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa; đổi mới công
tác kế hoạch hoá đảm bảo phù hợp và định hướng được nền kinh tế thị trường
đang trong bước sơ khai và nhiều biến động; xây dựng và hoàn chỉnh các chính
sách kinh tế và xã hội, trong đó quan trọng nhất là chính sách tài chính - tiền tệ. -
Cải cách một bước thủ tục hành chính cả về quy chế và tổ chức thực hiện,
giảm đến mức tối đa các thủ tục, quy chế và tình trạng quan liêu, phiền hà đối
với nhân dân và các doanh nghiệp. -
Sắp xếp lại và chấn chỉnh tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về kinh tế,
đảm bảo cho bộ máy tinh gọn, đủ khả năng quản lý và xử lý tốt các vấn đề nảy
sinh trong nền kinh tế, đảm bảo cho bộ máy tinh gọn, đủ khả năng quản lý và xử
lý tốt các vấn đề nẩy sinh trong nền kinh tế thị trường, tập trung vào chứuc năng
quản lý kinh tế vĩ mô, giảm dần đi tới xoá bỏ chế độ chủ quản đối với doanh
nghiệp nhà nước. Việc sắp xếp lại tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về kinh tế
phải gắn liền với việc xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức nhà nước có phẩm
chất, trình độ và năng lực trong quản lý nền kinh tế thị trường. lOMoARcPSD| 59149108
4. Đẩy mạnh đấu tranh chống tệ quan liêu, tham nhũng
Quan liêu và tham nhũng đi liền với nhau như hình với bóng, là căn bệnh vốn có
của nhà nước nói chung. Riêng ở nước ta đang trong thời kỳ đổi mới, cơ chế
quản lý tập trung quan liêu, bao cấp chưa hoàn toàn xoá bỏ, cơ chế thị trường có
sự quản lý của nhà nước ra đời chưa đồng bộ là điều kiện tốt cho tệ quan liêu,
tham nhũng phát triển, vừa cản trở sự phát triển của đất nước, vừa làm mất uy
tín và làm suy yếu hiệu lực quản lý của nhà nước. Do đó, đấu tranh kiên quyết
xoá bỏ tệ quan liêu, tham nhũng trở thành một nhiệm vụ cấp bách trước mắt của
toàn Đảng, toàn dân ta. Văn kiện Đại hội IX của Đảng đã nhấn mạnh phải kiên
quyết đấu tranh chống tham nhũng, gắn với chống lãng phí, quan liêu, buôn lậu,
đặc biệt chống các hành vi lợi dụng chức quyền để sách nhiễu, tham ô, nhận hối
lộ, làm giàu bất chính.
Đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng phải vận dụng tổng hợp các biện pháp
hành chính - tổ chức, kinh tế và giáo dục, trước mắt cần chú trọng các biện pháp sau: -
Phát huy quyền làm chủ thực sự của nhân dân trong hoạt động kinh tế và
tham gia quản lý kinh tế, trong việc phát hiện, tố cáo, đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng. -
Bổ sung, hoàn thiện cơ chế và chính sách quản lý kinh tế phù hợp với quy
luật của cơ chế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, mọi thể chế, quy
định phải minh bạch, rõ ràng, dễ hiểu, công khai, đảm bảo cho moi người có thể
nắm bắt, thực hiện, kiểm tra, kiểm soát. -
Đẩy mạnh cải cách hành chính, tiếp tục sắp xếp lại bộ máy quản lý nhà
nước về kinh tế tinh gọn, xoá bỏ các thủ tục phiền hà, nâng cao trách nhiệm
phục vụ của các cơ quan công quyền và công chức nhà nước. -
Đề cao kỷ cương, phép nước, xử lý nghiêm các cán bộ, công chức phạm
tội tham nhũng, làm giàu bất chính, đồng thời nghiêm trị những người vu cáo,
làm mất danh dự và uy tín của cán bộ, công cụ quản lý nhà nước.