Vai trò của triết học đối với sinh viên | Tài liệu môn triết học Mác -Lênin trường Đại học sư phạm kỹ thuật TP Hồ Chí Minh

Triết học là bộ môn nghiên cứu về những vấn đề chung và cơ bản của
con người, thế giới quan và vị trí của con người trong thế giới quan,
những vấn đề có kết nối với chân lý, sự tồn tại, kiến thức, giá trị, quy
luật, ý thức, và ngôn ngữ. Triết học là môn học chung của các trường
đại học, cao đẳng hiện nay. Vậy Vai trò của triết học đối với sinh
viên như thế nào? Bài viết sẽ có những chia sẻ giúp Quý độc giả hiểu hơn về vấn đề này:
Sinh viên ở các thời đại khác nhau và ở các nước khác nhau đều
thường đi tiên phong trong các phong trào và các tiến trình chính trị.
Triết học đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành thế giới quan,
phương pháp luận, nhân sinh quan, hệ thống giá trị văn hóa nhân văn
cho sinh viên, nó như “la bàn” giúp họ định hướng tính tích cực xã hội
và chính trị của mình vào mục đích xây dựng, sáng tạo.
Triết học đem lại cho sinh viên tri thức về các mối quan hệ xã hội, về
bản chất, chức năng của nhà nước và của pháp luật, về mục đích tồn tại
của con người, về cái thiện và cái ác, về mối quan hệ giữa cá nhân với
nhà nước và xã hội, về tự do và trách nhiệm. Vì vậy, triết học có vai trò
quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách sinh viên.
Sinh viên Việt Nam hiện nay là một bộ phận thanh niên đã được tuyển
chọn qua các kỳ thi quốc gia và được đào tạo trong các trường đại học,
cao đẳng. Họ là lớp người đang trưởng thành, đang chuẩn bị hành trang
nghề nghiệp cần thiết và chín muồi về nhân cách. Là bộ phận dân cư có
tuổi đời trẻ chủ yếu khoảng từ 18 – 23, sinh viên được xã hội đào tạo
theo hệ thống cơ bản để trở thành những nhà quản lý xã hội, lực lượng
sản xuất hiện đại và quan trọng trong tương lai.
Khi nghiên cứu tính quy luật của sự hình thành nhân cách, nhân cách
sinh viên, chúng ta thấy rằng nhân cách chỉ được hình thành và phát
triển cùng với quá trình giáo dục và tự giáo dục, quá trình giao tiếp, quá
trình hoạt động thực tiễn bộc lộ những “phẩm chất người” của mỗi con
người..; trong đó, giáo dục giữ vai trò chủ đạo. Giáo dục triết học Mác –
Lênin cho sinh viên là một yếu tố hợp thành quan trọng của nền giáo
dục đại học nước ta hướng đến việc xây dựng những thế hệ sinh viên
có nhân cách trong sáng, có lập trường tư tưởng chính trị vững vàng,
đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao của quá trình hội nhập và phát triển đất
nước. Cơ sở để khẳng định điều đó là:
Thứ nhất, giáo dục triết học Mác – Lênin trong trường đại học nhằm góp
phần hình thành thế giới quan khoa học trong nhân cách sinh viên Việt Nam.
Giáo dục triết học Mác – Lênin trước hết là giáo dục những nguyên lý,
phạm trù cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin nhằm xây dựng lập trường
thế giới quan cho sinh viên. Đó chính là thế giới quan duy vật biện
chứng – nền tảng để sinh viên nhận thức và tiếp thu những nguyên lý,
quy luật khác. Thế giới quan là toàn bộ hệ thống tri thức, những quan
niệm của con người về thế giới và về vị trí của chính con người trong
thế giới đó. Là một hệ thống tri thức, quan niệm về thế giới nhưng thế
giới quan được hiểu là kết quả của quá trình nhận thức đặc thù của con
người, chứ không phải là phép cộng giản đơn tổng số các tri thức khoa học cụ thể.
Việc giáo dục triết học Mác – Lênin trong các trường đại học có vị trí đặc
biệt quan trọng đối với quá trình hình thành và phát triển thế giới quan
khoa học – thế giới quan duy vật biện chứng của sinh viên. Bởi lẽ, triết
học Mác – Lênin nghiên cứu những quy luật chung nhất của tự nhiên,
xã hội và tư duy, nó cung cấp cho con người một cách nhìn khoa học
đối với hiện thực khách quan và khẳng định vai trò, vị trí của con người
trong hoạt động nhận thức và cải tạo thế giới. Từ đó, giúp họ có thái độ
đúng đắn, khoa học đối với hiện thực, có phương hướng chính trị vững
vàng, có khả năng nhận biết, phân tích và giải quyết các vấn đề mới nảy
sinh trong thực tiễn xã hội trên tinh thần thế giới quan Mác – Lênin.
Với tư cách một hệ thống lý luận, một học thuyết, triết học Mác – Lênin
đã lý giải một cách khoa học nhất về thế giới và vị trí của con người
trong thế giới đó. Như vậy, triết học Mác – Lênin đóng vai trò là cơ sở lý
luận, là “hạt nhân” của thế giới quan. Gọi là “hạt nhân” của thế giới
quan, bởi vì ngoài triết học Mác – Lênin, thế giới quan Mác – Lênin còn
có các quan điểm về chính trị, kinh tế, đạo đức, luật pháp, thẩm mỹ…
Song, tất cả các quan điểm trên đều được xây dựng trên nền tảng khoa
học của triết học Mác – Lênin. Quan điểm và niềm tin khoa học của triết
học Mác – Lênin đã tạo dựng cơ sở nền tảng cho toàn bộ hệ thống thế giới quan Mác – Lênin.
Triết học đã lý giải về mặt lý luận toàn bộ các dữ kiện của hiện thực
khách quan và hoạt động thực tiễn của con người một cách lịch sử – cụ
thể và khoa học nhất. Vấn đề cơ bản của triết học, như Ph.Ăngghen đã
nói, là vấn đề về mối quan hệ giữa tư duy và tồn tại. Việc con người có
khả năng nhận thức được thế giới hay không cũng là những vấn đề của thế giới quan.
Thế giới quan của chủ nghĩa Mác – Lênin, mà cốt lõi là chủ nghĩa duy
vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, là hệ thống lý luận khoa
học và cách mạng; nó đã, đang và sẽ là một công cụ tư duy quan trọng
nhất định hướng cho toàn Đảng, toàn dân ta nói chung và sinh viên nói
riêng trong hoạt động nhận thức cũng như trong hoạt động thực tiễn. Vì
vậy, xây dựng và phát triển thế giới quan Mác – Lênin chính là nhân tố
đặc biệt quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách
nói chung và nhân cách sinh viên Việt Nam nói riêng.
Tuy nhiên, thế giới quan khoa học không hình thành một cách tự động,
tức cứ trang bị tri thức là có thế giới quan; trái lại, đó còn phải là quá
trình chuyển tri thức thành niềm tin khoa học trong mỗi sinh viên. Cơ sở
để hình thành và phát triển thế giới quan là những nhận thức về tự
nhiên và xã hội, là kết quả của quá trình giáo dục và những kinh nghiệm
được tích lũy trong thực tiễn của sinh viên. Đó chính là quá trình hình
thành và phát triển các quan điểm, quan niệm, niềm tin về vai trò và khả
năng của con người trong quá trình nhận thức và cải tạo thế giới. Nói
cách khác, tri thức, niềm tin, lý tưởng và tình cảm là những yếu tố cơ
bản nhất cấu thành nên thế giới quan. Trong đó, tri thức tự nó chưa thể
trở thành thế giới quan. Nó chỉ gia nhập thế giới quan khi trở thành niềm
tin trong mỗi người. Nhờ có niềm tin, tri thức mới trở thành cơ sở cho
hành động của mỗi người. Khi biến thành niềm tin, tri thức đóng vai trò
động cơ, động lực tinh thần cho hoạt động của con người, giúp con
người xác định lý tưởng sống. Đạt đến “độ” này, mỗi sinh viên thể hiện
trình độ sâu sắc trong nhận thức và tri thức, hình thành thế giới quan và
khi đó, thế giới quan trở thành nhân tố định hướng quan trọng trong mọi
hoạt động nhận thức và thực tiễn.
Thứ hai, giáo dục triết học Mác – Lênin còn góp phần xây dựng nhân
sinh quan cộng sản chủ nghĩa cho sinh viên, xây dựng trong họ những
quan niệm đúng đắn về cuộc đời, về ý nghĩa và mục đích của cuộc
sống. Cụ thể là, triết học Mác – Lênin giúp sinh viên hiểu được mục đích
cao nhất của con người là xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ, văn
minh; trong đó, mọi người đều có một cuộc sống đầy đủ về vật chất và
tinh thần. Đó là một xã hội mà “sự phát triển tự do của mỗi người là điều
kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi người”.
Giáo dục triết học Mác – Lênin sẽ góp phần từng bước xây dựng và bồi
dưỡng nhân sinh quan cộng sản chủ nghĩa cho sinh viên thông qua việc
trang bị cho họ những kiến thức cơ bản về lý luận cách mạng xã hội, về
bản chất và chức năng của nhà nước, về con người và các quan hệ xã
hội của con người, về giai cấp, dân tộc, về xu hướng phát triển tất yếu của xã hội…
Đồng thời, từng bước xây dựng cho sinh viên cách nhìn, lối sống cũng
như cách vận dụng những định hướng giá trị xã hội đã được nhận thức
vào thực tiễn cuộc sống. Chẳng hạn, từ tri thức về những quy luật
chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy, cung cấp cho sinh viên một
cách nhìn khoa học đối với hiện thực khách quan và khẳng định vai trò,
vị trí của con người trong việc nhận thức và cải tạo thế giới.
Hoặc là, khi phân tích kết cấu của mỗi hình thái kinh tế – xã hội, với tất
cả các quy luật tác động và chi phối nó, C.Mác đã kết luận: Sự thay thế
của các hình thái kinh tế – xã hội là một quá trình lịch sử tự nhiên. Chính
những kết luận như vậy tự nó đã mang đến cho mỗi sinh viên một niềm
tin vào sự phát triển. Từ đó giúp họ có thái độ đúng đắn, khoa học đối
với hiện thực cũng như khả năng phân tích và giải quyết các vấn đề mới
nảy sinh trên tinh thần thế giới quan và phương pháp luận duy vật biện chứng.
Điều này tạo ra trong mỗi sinh viên thái độ lạc quan cách mạng để vượt
qua những thử thách, cam go trên con đường tiến lên chủ nghĩa xã hội.
ở đây, với những tri thức được học, sinh viên sẽ hiểu rằng lý luận về chủ
nghĩa xã hội khoa học được xây dựng trên cơ sở kế thừa một cách chọn
lọc những tư tưởng về chủ nghĩa xã hội của nhân loại trong lịch sử và
được phát triển một cách khoa học lên tầm cao mới, đáp ứng đúng quy
luật phát triển của xã hội. Và Đảng ta đã vận dụng một cách sáng tạo
những nguyên lý của chủ nghĩa xã hội khoa học vào thực tiễn nước ta
để xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.
Khi nhận thức rõ vấn đề đó, sinh viên sẽ tự nguyện, tự giác sống theo
quan điểm sống của nhân sinh quan cộng sản chủ nghĩa như là một sự
thôi thúc nội tâm. Mặt khác, việc giáo dục triết học Mác – Lênin còn giúp
sinh viên có năng lực nhận diện rõ và đấu tranh chống lại những quan
điểm trái với những nguyên lý của chủ nghĩa xã hội khoa học, trái với
chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng; kiên quyết đấu tranh
chống lại chủ nghĩa xét lại, chủ nghĩa giáo điều, đứng vững trong cuộc
đấu tranh phòng chống “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch.
Chủ nghĩa Mác – Lênin thực chất là học thuyết về con người và giải
phóng con người. Học thuyết Mác – Lênin nói chung, triết học Mác –
Lênin nói riêng trang bị cho sinh viên một nhân sinh quan khoa học và
nhân đạo, chỉ ra mục đích cao cả nhất của cuộc sống là vì con người và
vì sự nghiệp giải phóng con người. Mỗi con người chỉ đạt được lợi ích,
nhu cầu cá nhân cao nhất khi nhận thức đúng đắn và tự nguyện, tự giác
thực hiện lợi ích xã hội, lợi ích dân tộc mình.
Nhân cách chỉ được hình thành và phát triển khi giải quyết hài hòa mối
quan hệ giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội, hạnh phúc của mỗi cá
nhân chỉ được đảm bảo và thực hiện khi hạnh phúc của toàn thể xã hội
được đảm bảo, được thực hiện. Mỗi cá nhân chỉ được giải phóng khi sự
nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng nhân loại được thực hiện. Qua
việc thẩm thấu những tri thức này, mỗi sinh viên tự nguyện hướng đến
lẽ sống cao đẹp “mình vì mọi người và mọi người vì mình”.
Thứ ba, giáo dục triết học Mác – Lênin góp phần xây dựng lý tưởng
cộng sản cho các thế hệ sinh viên Việt Nam. Lý tưởng giữ vai trò quan
trọng trong quá trình hình thành nhân cách sinh viên, vì lý tưởng là mục
đích cao nhất, đẹp nhất, tạo ra nghị lực giúp con người vượt qua mọi
thách thức đạt đến mục tiêu đề ra. Mục tiêu cao nhất mà lý tưởng cộng
sản hướng tới là xây dựng một chế độ xã hội tốt đẹp: Xã hội xã hội chủ
nghĩa và sau này là xã hội cộng sản chủ nghĩa. ở đó, con người được tự
do, bình đẳng và hạnh phúc. Sinh viên khi tiếp nhận những tri thức khoa
học Mác – Lênin sẽ tìm kiếm được sức mạnh từ chính bản thân tri thức
ấy để tự mình vươn lên, bồi dưỡng lý tưởng cộng sản, tin tưởng vào
con đường đi lên chủ nghĩa xã hội. Có niềm tin, có hoài bão, sinh viên
tất có ý chí thực hiện lý tưởng. Việc thực hiện lý tưởng không phải trừu
tượng, xa vời, mà ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường họ cần xác
lập ý chí học tập để sau này góp phần xây dựng Tổ quốc. Đồng thời, họ
cần có tinh thần đấu tranh với những hành vi lệch chuẩn của một bộ
phận sinh viên sống thiếu trách nhiệm, mất phương hướng, lòng tin, lý
tưởng sa đà vào cuộc sống hưởng thụ, thực dụng chỉ nghĩ đến lợi ích
riêng mình, vô cảm với lợi ích của đồng loại, của dân tộc.
Sự hình thành và phát triển nhân cách sinh viên Việt Nam hiện nay
dưới tác động của giáo dục triết học Mác – Lênin cũng chính là quá trình
hình thành ở họ những phẩm chất cần thiết, thể hiện sự tri thức hóa, sự
trưởng thành đến độ nhất định về mặt xã hội, giúp sinh viên nâng cao
nhận thức lý luận, ý thức chính trị, nhạy bén với thực tiễn, xử lý tốt các
tình huống xảy ra trong thực tiễn, sống có lý tưởng, có ước mơ để học
tập, phấn đấu và cống hiến. Trong cuộc sống con người không thể sống
mà thiếu lý tưởng phấn đấu. Lý tưởng là sự thôi thúc nội tâm giúp con
người hành động để thỏa mãn những nhu cầu, lợi ích của cá nhân và xã hội.
Vì vậy, giáo dục triết học Mác – Lênin nhằm từng bước xây dựng lý
tưởng cách mạng cho sinh viên là vấn đề được quan tâm hàng đầu. Đó
cũng chính là giá trị đạo đức của từng cá nhân sinh viên mang nhân
cách, là mục tiêu phấn đấu của mỗi sinh viên. Đạt đến mục tiêu này,
giáo dục triết học Mác – Lênin hoàn toàn khẳng định vai trò quan trọng
và quyết định của mình trong cuộc đấu tranh ngăn ngừa những biểu
hiện về suy thoái đạo đức, nhân cách của sinh viên trước những tác
động tiêu cực của quá trình phát triển kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế hiện nay