Chủ nghĩa duy vật lịch sử cho rằng:

Lao động và sáng tạo.

Lao động và sản xuất.

Khoa học và kỹ thuật.

Sự thay đổi của môi trường sống.

Đạo đức.

Sự thay đổi của nguồn thực phẩm.

Tính thiện.

Tính ác.

Tổng hòa các quan hệ kinh tế

Lịch sử được quyết định bởi mệnh trời.

Lịch sử được quyết định bởi cá nhân anh hùng hào kiệt.

Lịch sử không do ai quyết định, vì nó diễn ra theo quy luật tự nhiên.

1) tính vật chất, 2) tổng hòa.

1) tính vật chất, 2) tổng hợp.

1) tính hiện thực, 2) tổng số.

Trong quan hệ với loài.

Trong quan hệ với giai cấp.

Trong quan hệ với nhà nước.

Tăng trưởng kinh tế.

Ổn định xã hội.

Bình đẳng xã hội.

Đối tượng chinh phục của con người.

Đối tượng cải tạo của con người.

Đối tượng vô cơ của con người.

Con người là sản phẩm của lịch sử, luôn chịu tác động của lịch sử.

Con người sáng tạo ra lịch sử theo mong muốn chủ quan của mình.

Con người vừa là sản phẩm của lịch sử, vừa là bộ phận của lịch sử.

Con người cụ thể.

Con người trừu tượng.

Con người lý tưởng.

Phát triển thể chất con người

Phát triển con người đạo đức.

Phát triển con người văn hóa.

Người lao động.

Bộ phận dân cư chống lại các giai cấp bóc lột.

Những tầng lớp, giai cấp thúc đẩy tiến bộ xã hội.

Thuyết tế bào.

Thuyết di truyền

Thuyết biến dị

Vạch ra bản chất con người là chủ thể sáng tạo lịch sử.

Vạch ra hai mặt cơ bản tạo thành bản chất con người là cái sinh vật và cái xã hội.

Vạch ra bản chất con người là kết quả sự tiến hóa lâu dài của giới tự nhiên.

Thông qua tư tưởng của con người.

Thông qua hoạt động sản xuất vật chất của con người.

Thông qua cống hiến xã hội của con người.