-
Thông tin
-
Quiz
Bài giảng khoa học quản lý - Môn quản trị học - Đại Học Kinh Tế - Đại học Đà Nẵng
Nguồn gốc phát triển loài người là lao động của cá nhân và lao động chung. C.Mác đã khẳng định: "Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành quy mô tương đối lớn, thì ít nhiều cũng cần một sự chỉ đạo để điều hòa những hoạt động cá nhân và thực hiện những chức năng chung phát sinh từ sự vận động của toàn bộ cơ chế sản xuất". Tài liệu giúp bạn tham khảo ôn tập và đạt kết quả cao. Mời bạn đọc đón xem!
Môn: Quản trị học (QTH 11) 458 tài liệu
Trường: Trường Đại học Kinh tế, Đại học Đà Nẵng 1.1 K tài liệu
Thông tin:
Tác giả:
Preview text:
lOMoARcPSD| 49670689
(Dành cho sinh viên khóa ¿i hßc 7 – chuyên ngành Qu¿n lý TDTT)
CH¯¡NG 1. NHþNG V¾N Þ CHUNG
VÞ QU¾N LÝ VÀ KHOA HÞC QU¾N LÝ I. QU¾N LÝ:
1. Tính t¿t y¿u khách quan cÿa qu¿n lý:
Ngußn gßc phát trißn loài ng±ßi là lao Ⅵßng cÿa cá nhân và lao Ⅵßng chung. C. Mác
Ⅵã kh¿ng Ⅵßnh: “T¿t c¿ mßi lao Ⅵßng xã hßi trÿc ti¿p hay lao Ⅵßng chung nào ti¿n
hành trên quy mô t±¡ng Ⅵßi lßn, thì ít nhißu cÜng c¿n Ⅵ¿n mßt sÿ chß Ⅵ¿o Ⅵß Ⅵißu
hòa nhÿng ho¿t Ⅵßng cá nhân và thÿc hißn nhÿng chÿc nng chung phát sinh tÿ sÿ v¿n
Ⅵßng cÿa toàn bß c¡ ch¿ s¿n xu¿t... Mßt ng±ßi Ⅵßc t¿u v¿ c¿m tÿ mình Ⅵißu khißn
l¿y mình, còn mßt dàn nh¿c thì c¿n ph¿i có nh¿c tr±ßng=.
Lao Ⅵßng chung c¿n có tß chÿc và thßng nh¿t nh¿m t¿o ra sÿc m¿nh Ⅵß Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc
mÿc Ⅵích chung. Trong lßch sÿ phát trißn loài ng±ßi xu¿t hißn mßt d¿ng lao Ⅵßng
mang tính Ⅵ¿c thù là tß chÿc - Ⅵißu khißn con ng±ßi vßi các ho¿t Ⅵßng theo nhÿng
yêu c¿u nh¿t Ⅵßnh; d¿ng lao Ⅵßng Ⅵó Ⅵ±ÿc gßi là qu¿n lý.
Qu¿n lý là mßt chÿc nng lao Ⅵßng b¿t ngußn tÿ tính ch¿t lao Ⅵßng cÿa xã hßi.
Tÿ khi con ng±ßi b¿t Ⅵ¿u hình thành các nhóm Ⅵß thÿc hißn nhÿng mÿc tiêu mà hß
không thß Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc vßi t± cách là nhÿng cá nhân riêng l¿, thì nhu c¿u qu¿n lý cÜng
hình thành nh± mßt y¿u tß c¿n thi¿t Ⅵß phßi hÿp nhÿng nß lÿc cá nhân h±ßng tßi
nhÿng mÿc tiêu chung. Xã hßi phát trißn qua các ph±¡ng thÿc s¿n xu¿t tÿ cßng s¿n
nguyên thÿy Ⅵ¿n nßn vn minh hißn Ⅵ¿i, trong Ⅵó qu¿n lý luôn là mßt thußc tính t¿t
y¿u lßch sÿ khách quan g¿n lißn vßi xã hßi ß mßi giai Ⅵo¿n phát trißn cÿa nó. Thußc
tính Ⅵó b¿t ngußn tÿ b¿n ch¿t cÿa hß thßng xã hßi Ⅵó là ho¿t Ⅵßng lao Ⅵßng t¿p thß
- lao Ⅵßng xã hßi cÿa con ng±ßi. Trong quá trình lao Ⅵßng con ng±ßi bußc ph¿i liên
k¿t l¿i vßi nhau, k¿t hÿp l¿i thành t¿p thß. ißu Ⅵó Ⅵòi hßi ph¿i có sÿ tß chÿc, ph¿i có
sÿ phân công và hÿp tác trong lao Ⅵßng, ph¿i có sÿ qu¿n lý.
Nh± v¿y, qu¿n lý là mßt ho¿t Ⅵßng xã hßi b¿t ngußn tÿ tính ch¿t cßng Ⅵßng
dÿa trên sÿ phân công và hÿp tác Ⅵß làm mßt công vißc nh¿m Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc mÿc tiêu chung Ⅵß ra.
M¿c dù qu¿n lý là mßt thußc tính t¿t y¿u g¿n lißn vßi xã hßi nh±ng chß khi xã hßi
phát trißn Ⅵ¿n mßt trình Ⅵß nh¿t Ⅵßnh thì qu¿n lý mßi Ⅵ±ÿc tách ra thành mßt chÿc
nng riêng cÿa lao Ⅵßng xã hßi; d¿n d¿n hình thành nhÿng t¿p thß, nhÿng tß chÿc và
c¡ quan chuyên ho¿t Ⅵßng qu¿n lý - hß thßng qu¿n lý (chÿ thß qu¿n lý).
Downloaded by Thu Giang (hth7@gmail.com) lOMoARcPSD| 49670689
Xã hßi càng phát trißn vß trình Ⅵß và quy mô s¿n xu¿t, vß vn hóa, khoa hßc, kÿ thu¿t
công nghß, thì trình Ⅵß qu¿n lý, tß chÿc, Ⅵißu hành và công nghß qu¿n lý cÜng càng
Ⅵ±ÿc nâng lên và phát trißn không ngÿng.
Qu¿n lý là mßt trong nhÿng ho¿t Ⅵßng vÿa khó khn, phÿc t¿p; vÿa là mßt nhân tß có
ý ngh¿a quy¿t Ⅵßnh Ⅵßi vßi sÿ tßn t¿i và phát trißn xã hßi, suy thoái hay thßnh v±ÿng
cÿa mßt tß chÿc, mßt qußc gia, th¿m chí là toàn c¿u. Sÿ phát trißn xã hßi dÿa vào
nhißu y¿u tß: sÿc lao Ⅵßng, tri thÿc, ngußn vßn, tài nguyên, nng lÿc qu¿n lý. Trong
Ⅵó nng lÿc qu¿n lý Ⅵ±ÿc x¿p hàng Ⅵ¿u. Nng lÿc qu¿n lý là sÿ tß chÿc, Ⅵißu hành,
k¿t hÿp tri thÿc vßi vißc sÿ dÿng sÿc lao Ⅵßng, ngußn vßn và tài nguyên Ⅵß phát trißn
xã hßi. Qu¿n lý tßt thì xã hßi phát trißn, ng±ÿc l¿i n¿u buông lßng hay qu¿n lý tßi thì
s¿ mß Ⅵ±ßng cho sÿ rßi lo¿n, kìm hãm sÿ phát trißn xã hßi.
2. Khái nißm qu¿n lý:
Qu¿n lý là mßt khái nißm r¿t rßng bao gßm nhißu d¿ng. Chúng ta có thß gßp thành 3 d¿ng chính:
- Qu¿n lý các quá trình cÿa th¿ gißi vô sinh (nhà x±ßng, rußng Ⅵ¿t, tài
nguyên, h¿m mß, thi¿t bß máy móc, nguyên v¿t lißu, s¿n ph¿m...).
- Qu¿n lý các quá trình dißn ra trong c¡ thß sßng (cây trßng, v¿t nuôi).
- Qu¿n lý các quá trình dißn ra trong xã hßi loài ng±ßi (qu¿n lý xã hßi: Ⅵ¿ng,
nhà n±ßc, Ⅵoàn thß qu¿n chúng, kinh t¿, các tß chÿc...)
Trong ph¿m vi môn hßc, chúng ta chß nghiên cÿu ß d¿ng thÿ ba qu¿n lý xã hßi. Qu¿n
lý xã hßi là d¿ng qu¿n lý phÿc t¿p nh¿t, bao gßm nhißu l¿nh vÿc nh±: qu¿n lý Nhà
n±ßc, qu¿n lý hành chính công, qu¿n lý kinh t¿, qu¿n lý xã hßi, qu¿n lý ngành.
Qu¿n lý nói chung theo ngh¿a ti¿ng Anh là Administration vÿa có ngh¿a qu¿n lý
(hành chính, chính quyßn), vÿa có ngh¿a qu¿n trß (kinh doanh). Trong vn b¿ng Th¿c
sÿ qu¿n trß kinh doanh (MBA Master of Business Administration). Ngoài ra trong
ti¿ng Anh còn có mßt thu¿t ngÿ khác là Management vÿa có ngh¿a qu¿n lý, vÿa có
ngh¿a qu¿n trß, nh±ng hißn nay Ⅵ±ÿc dùng chÿ y¿u vßi ngh¿a là qu¿n trß.
Trong thÿc t¿, thu¿t ngÿ "qu¿n lý" và "qu¿n trß" v¿n Ⅵ±ÿc dùng trong nhÿng hoàn
c¿nh khác nhau Ⅵß nói lên nhÿng nßi dung khác nhau, nh±ng vß c¡ b¿n hai tÿ này
Ⅵßu có b¿n ch¿t gißng nhau. Khi dùng theo thói quen, chúng ta coi thu¿t ngÿ "qu¿n
lý" g¿n lißn vßi qu¿n lý nhà n±ßc, qu¿n lý xã hßi, qu¿n lý ß khu vÿc công cßng, tÿc
là qu¿n lý ß t¿m v¿ mô, còn thu¿t ngÿ "qu¿n trß" Ⅵ±ÿc dùng ß ph¿m vi nhß h¡n Ⅵßi
vßi mßt tß chÿc, mßt doanh nghißp (kinh t¿). 1 lOMoARcPSD| 49670689
Xét vß tÿ ngÿ, thu¿t ngÿ tích hÿp vào nhau; quá trình "qu¿n" là sÿ coi sóc, giÿ gìn, duy trì ß tr¿ng thái "ßn
Ⅵßnh"; quá trình “ lý" là sÿa sang, s¿p x¿p, Ⅵßi mßi Ⅵß Ⅵ±a tß chÿc vào th¿ trißn=.
Có nhißu quan nißm khác nhau vß qu¿n lý, ví dÿ: -
Mary Parker Follet: "Qu¿n lý là nghß thu¿t khi¿n cho công vißc Ⅵ±ÿc thÿc
hißn thông qua ng±ßi khác". -
Robert Albanese: "Qu¿n lý là mßt quá trình kÿ thu¿t và xã hßi nh¿m sÿ dÿng
các ngußn, tác Ⅵßng tßi ho¿t Ⅵßng cÿa con ng±ßi và t¿o Ⅵißu kißn thay Ⅵßi Ⅵß Ⅵ¿t
Ⅵ±ÿc mÿc tiêu cÿa tß chÿc". -
Harolk Kootz & Cyryl O'Donell: "Qu¿n lý là vißc thi¿t l¿p và duy trì môi
tr±ßng n¡i mà cá nhân làm vißc vßi nhau trong tÿng nhóm có thß ho¿t Ⅵßng hÿu hißu
và có k¿t qu¿, nh¿m Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc các mÿc tiêu cÿa nhóm" -
Robert Kreitner: "Qu¿n lý là ti¿n trình làm vißc vßi và thông qua ng±ßi khác
Ⅵß Ⅵ¿t các mÿc tiêu cÿa tß chÿc trong mßt môi tr±ßng thay Ⅵßi. Trong tâm cÿa ti¿n
trình này là k¿t qu¿ và hißu qu¿ cÿa vißc cÿa vißc sÿ dÿng các ngußn lÿc gißi h¿n". -
Harol Koontz: "Qu¿n lý là mßt nghß thu¿t nh¿m Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc mÿc tiêu Ⅵã Ⅵß ra
thông qua vißc Ⅵißu khißn, chß huy, phßi hÿp, h±ßng d¿n ho¿t Ⅵßng cÿa nhÿng ng±ßi
khác" (Nhÿng v¿n Ⅵß cßt y¿u cÿa qu¿n lý. NXB khoa hßc - Kÿ thu¿t, 1993). -
Nguyßn Minh ¿o: "Qu¿n lý là sÿ tác Ⅵßng chß huy, Ⅵißu khißn, h±ßng d¿n
các quá trình xã hßi và hành vi ho¿t Ⅵßng cÿa con ng±ßi nh¿m Ⅵ¿t tßi mÿc tiêu Ⅵã
Ⅵß ra" (C¡ sß khoa hßc qu¿n lý, NXB Chính trß qußc gia, Hà Nßi 1997). -
"Qu¿n lý là vißc Ⅵ¿t tßi mÿc Ⅵích cÿa tß chÿc mßt cách có k¿t qu¿ và hißu qu¿
thông qua quá trình l¿p k¿ ho¿ch, tß chÿc, lãnh Ⅵ¿o và kißm tra các ngußn lÿc cÿa
tß chÿc" (Khoa hßc qu¿n lý, t¿p I, Tr±ßng H KTQD, Hà Nßi 2001).
Tÿ nhÿng quan nißm này cho th¿y, qu¿n lý là mßt ho¿t Ⅵßng liên tÿc và c¿n thi¿t khi
con ng±ßi k¿t hÿp vßi nhau trong tß chÿc. ó là quá trình t¿o nên sÿc m¿nh g¿n lißn
các ho¿t Ⅵßng cÿa các cá nhân vßi nhau trong mßt tß chÿc nh¿m Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc mÿc tiêu chung.
Qu¿n lý bao gßm các y¿u tß sau: -
Chÿ thß qu¿n lý là tác nhân t¿o ra các tác Ⅵßng và Ⅵßi t±ÿng bß qu¿n lý ti¿p
nh¿n trÿc ti¿p các tác Ⅵßng cÿa chÿ thß qu¿n lý và các khách thß khác chßu các tác
Ⅵßng gián ti¿p tÿ chÿ thß qu¿n lý. Tác Ⅵßng có thß liên tÿc nhißu l¿n. -
Mußn qu¿n lý thành công, tr±ßc tiên c¿n ph¿i xác Ⅵßnh rõ chÿ thß, Ⅵßi t±ÿng
và khách thß qu¿n lý. ißu này Ⅵòi hßi ph¿i bi¿t Ⅵßnh h±ßng Ⅵúng. 2 lOMoARcPSD| 49670689 -
Chÿ thß qu¿n lý ph¿i thÿc hành vißc tác Ⅵßng và ph¿i bi¿t tác Ⅵßng. Vì th¿
chÿ thß ph¿i hißu Ⅵßi t±ÿng và Ⅵißu khißn Ⅵßi t±ÿng mßt cách có hißu qu¿. -
Chÿ thß có thß là mßt ng±ßi, mßt nhóm ng±ßi; còn Ⅵßi t±ÿng có thß là con
ng±ßi (mßt ho¿c nhißu ng±ßi), gißi vô sinh ho¿c gißi sinh v¿t.
Tóm l¿i: Qu¿n lý là mßt quá trình tác Ⅵßng, gây ¿nh h±ßng cÿa chÿ thß qu¿n lý Ⅵ¿n
khách thß qu¿n lý mßt cách hÿp quy lu¿t nh¿m Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc mÿc tiêu chung.
Quá trình tác Ⅵßng này có thß Ⅵ±ÿc thß hißn b¿ng s¡ Ⅵß sau:
Ch ÿ thß qu ¿n lý M ÿc tiêu
Khách th ß
qu ¿n lý ßi t±ÿng
qu ¿n lý
3. ßi t±ÿng cÿa qu¿n lý
3.1. Tß chÿc: Tß chÿc chính là Ⅵßi t±ÿng cn b¿n cÿa qu¿n lý. Nhà qu¿n lý
làm vißc trong các tß chÿc. Xu h±ßng tß chÿc và hÿp tác trong nhÿng mßi quan
hß t±¡ng thußc là mßt Ⅵ¿c Ⅵißm b¿n ch¿t cÿa con ng±ßi vì nh± tÿc ngÿ Vißt
Nam nói "hÿp qu¿n gây sÿc m¿nh".
Mßt tß chÿc là mßt sÿ s¿p x¿p có hß thßng nhÿng ng±ßi Ⅵ±ÿc nhóm l¿i vßi nhau
Ⅵß Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc nhÿng mÿc tiêu cÿ thß. Ví dÿ: ¿ng CSVN là mßt tß chÿc, tr±ßng ¿i hßc
TDTT à N¿ng là mßt tß chÿc, mßt Ⅵ¡n vß kinh doanh, mßt c¡ quan nhà n±ßc là mßt
tß chÿc, mßt Ⅵßi bóng Ⅵá, mßt CLB thß thao&cÜng là các tß chÿc.
Tß chÿc có 3 Ⅵ¿c tr±ng c¡ b¿n: -
Thÿ nh¿t, mßt tß chÿc Ⅵßu có mßt mÿc Ⅵích riêng bißt thông qua
các mÿc tiêu cÿa tÿng cá nhân riêng l¿. -
Thÿ hai, mßi tß chÿc bao gßm nhißu ng±ßi. Sÿ t¿p hÿp nhißu
ng±ßi trong mßt tß chÿc là sÿ t¿p hßp có ý thÿc Ⅵß nh¿m thÿc hißn Ⅵ±ÿc
các mÿc tiêu chung. Hß có ý thÿc Ⅵ¿y Ⅵÿ vß vai trò, trách nhißm cÿa
mình, cái Ⅵ±ÿc, cái m¿t cÿa mình khi tham gia vào tß chÿc Ⅵó. Hß có ý
thÿc rõ ràng vß nhißm vÿ chung mà mßi ng±ßi trong tß chÿc Ⅵßu ph¿i hoàn thành. 3 lOMoARcPSD| 49670689 -
Thÿ ba, các tß chÿc Ⅵßu phát trißn thành mßt kißu s¿p Ⅵ¿t nh¿t
Ⅵßnh. Kißu s¿p Ⅵ¿t Ⅵó Ⅵßnh ngh¿a gißi h¿n và hành vi cÿa các thành
viên, ch¿ng h¿n nó bao gßm vßc Ⅵ¿t ra nhÿng quy Ⅵßnh, chß Ⅵßnh mßt
sß ng±ßi giÿ chÿc vÿ thÿ tr±ßng (Ⅵÿng Ⅵ¿u), có mßt sß quyßn Ⅵißu
hành Ⅵßi vßi mßt sß ng±ßi khác.
Nh± v¿y, tß chÿc là mßt thÿc thß có mÿc Ⅵích cÿ thß, rõ ràng, có nhÿng thành viên
và có mßt c¡ c¿u ch¿t ch¿ có tính hß thßng. Tß chÿc là mßt thÿc thß có mÿc tiêu ph¿i hoàn thành.
3.2. Con ng±ßi: Con ng±ßi là Ⅵßi t±ÿng cÿa qu¿n lý. Có nhißu quan Ⅵißm
khác nhau vß b¿n ch¿t cÿa con ng±ßi, ví dÿ:
Quan nißm cÿa Edgar H. Schein: ông Ⅵ±a ra 4 mô hình: -
Mßt là, mô hình vß lÿi ích kinh t¿: là con ng±ßi tr±ßc h¿t bß thúc
Ⅵ¿y bßi Ⅵßng c¡ kinh t¿. Vì v¿y, con ng±ßi thÿc ch¿t là thÿ Ⅵßng, bß
sÿ dÿng, bß thúc Ⅵ¿y theo h±ßng ng±ßi qu¿n lý mong mußn. -
Hai là, mô hình con ng±ßi xã hßi: là con ng±ßi bß thúc Ⅵ¿y bßi nhÿng nhu c¿u xã hßi. -
Ba là, mô hình con ng±ßi tÿ thân v¿n Ⅵßng: theo quan Ⅵißm này
con ng±ßi tÿ thúc Ⅵ¿y mình, mußn Ⅵ±ÿc hoàn thißn mình do nhÿng nhu
c¿u bên trong cÿa con ng±ßi (nhu c¿u cÿa con ng±ßi Ⅵ±ÿc chia thành 5 nhóm tÿ th¿p Ⅵ¿n cao) -
Bßn là, mô hình con ng±ßi phÿc hÿp: con ng±ßi là thÿc thß phÿc
hÿp và có kh¿ nng thay Ⅵßi, có nhißu Ⅵßng c¡ khác nhau k¿t hÿp thành
mßt m¿u v¿n Ⅵßng phÿc hÿp. Có kh¿ nng hßc hßi nhÿng cách v¿n Ⅵßng
mßi và có kh¿ nng Ⅵáp ÿng l¿i các chi¿n l±ÿc qu¿n lý khác nhau.
Quan nißm cÿa Mc. Gregor: Ông Ⅵ±a ra hai gi¿ thuy¿t -
Thuy¿t X cho r¿ng con ng±ßi bình th±ßng b¿m sinh không thích
làm vißc và s¿ trßn vißc n¿u có thß. Vì b¿n tính không thích làm vißc
nên hß Ⅵßu ph¿i bß ép bußc, Ⅵißu khißn, h±ßng d¿n và Ⅵe dßa b¿ng
các hình ph¿t Ⅵß bußc hß ph¿i h¿t sÿc cß g¿ng Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc nhÿng mÿc
tiêu cÿa tß chÿc; ng±ßi bình th±ßng bao giß cÜng thích bß lãnh Ⅵ¿o,
mußn trßn tránh trách nhißm, ít có hoài bão và chß mußn an thân. Tÿ
Ⅵó, nhÿng nhà qu¿n lý theo thuy¿t X chÿ tr±¡ng dùng quyßn lÿc Ⅵß
Ⅵißu khißn thông qua vißc giám sát ch¿t ch¿. Chß có tißn b¿c, lÿi nhu¿n
và b¿ng Ⅵe dßa mßi thúc Ⅵ¿y Ⅵ±ÿc ng±ßi lao Ⅵßng làm vißc. 4 lOMoARcPSD| 49670689 -
Thuy¿t Y cho r¿ng làm vißc cÜng c¿n sÿ cß g¿ng vß thß xác và
tinh th¿n cÜng nh± khi vui ch¡i, nghß ng¡i. ißu khißn tÿ bên ngoài ho¿c
Ⅵe dßa b¿ng hình ph¿t không ph¿i là cách duy nh¿t Ⅵß bußc con ng±ßi
ph¿i cß g¿ng Ⅵ¿t mÿc tiêu cÿa tß chÿc. Con ng±ßi s¿ tÿ chÿ và tÿ lãnh
Ⅵ¿o b¿n thân Ⅵß Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc nhÿng mÿc tiêu cÿa tß chÿc mà hß Ⅵ±ÿc
giao phó; các ph¿n th±ßng liên quan tßi nhÿng k¿t qu¿ công vißc cÿa hß
Ⅵóng vai trò quan trßng; trong nhÿng Ⅵißu kißn thích hÿp, ng±ßi bình
th±ßng không chß hßc cách ch¿p nh¿n trách nhißm mà còn hßc cách
nh¿n trách nhißm vß mình; không ít ng±ßi có kh¿ nng khá tßt vß trí
t±ßng t±ÿng, tài nng và sÿc sáng t¿o; trong Ⅵißu kißn công nghißp hißn
Ⅵ¿i chß có mßt ph¿n tri thÿc cÿa con ng±ßi bình th±ßng Ⅵ±ÿc sÿ dÿng.
Thuy¿t Y là mßt khoa hßc qu¿n lý thông qua tÿ giác và tÿ chÿ. Nhÿng
ng±ßi qu¿n lý theo thuy¿t Y chÿ tr±¡ng sÿ dÿng bißn pháp qu¿n lý phát
huy tính tÿ chÿ cÿa ng±ßi lao Ⅵßng ß mÿc cao nh¿t trong Ⅵißu kißn có thß.
Tÿ nhÿng quan nißm này, ng±ßi ta Ⅵi Ⅵ¿n mßt sß k¿t lu¿n sau:
+ Cá nhân (cái tôi) là mßi quan tâm nh¿t cÿa con ng±ßi.
+ Cá nhân s¿ cß g¿ng thßa mãn nhÿng nhu c¿u cn b¿n cÿa b¿n tính n¿u cái lÿi lßn h¡n phí tßn.
+ Cá nhân có thß chßu Ⅵ±ÿc sÿ lãnh Ⅵ¿o.
+ Cá nhân mußn sßng và làm vißc trong mßt khung c¿nh xã hßi.
+ Cá nhân có thß góp ph¿n t¿o l¿p nhÿng c¡ ch¿ Ⅵß phÿc vÿ nhu c¿u chung cÿa t¿p thß.
+ Không có con ng±ßi trung bình.
+ Cá nhân nß lÿc cao nh¿t khi hß Ⅵ±ÿc trßng dÿng.
Quan Ⅵißm vß Ⅵßng c¡ và Ⅵßng viên tinh th¿n làm vißc cÿa nhân viên:
ß Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc mÿc tiêu ng±ßi qu¿n lý ph¿i bi¿t cách Ⅵßng viên và chß Ⅵ¿o nhân viên.
Hay nói cách khác ng±ßi qu¿n lý ph¿i bi¿t cách làm vißc vßi con ng±ßi, thông qua nß
lÿc cÿa con ng±ßi Ⅵß Ⅵ¿t mÿc tiêu. Các lý thuy¿t qu¿n lý Ⅵßu dành nhißu công sÿc
Ⅵß gi¿i thích các Ⅵßng c¡ bên trong Ⅵã thúc Ⅵ¿y con ng±ßi làm vißc và tÿ Ⅵó có
nhÿng bißn pháp áp dÿng nh¿m huy Ⅵßng tßi Ⅵa nng lÿc cÿa con ng±ßi vào sÿ nghißp chung.
Lý thuy¿t cß Ⅵißn: ¿i dißn là F.W.Taylor. 5 lOMoARcPSD| 49670689
Quan Ⅵißm này Ⅵ±ÿc xây dÿng trên nh¿n thÿc b¿n ch¿t chÿ y¿u cÿa ng±ßi lao Ⅵßng
là l±ßi bi¿ng, Ⅵßng c¡ lao Ⅵßng cÿa hß là lÿi ích kinh t¿, b¿n thân hß không có Ⅵóng
góp gì cho tß chÿc ngoài sÿc lao Ⅵßng cÿa hß, các nhà qu¿n lý am hißu công vißc h¡n
công nhân. Vì v¿y, Taylor cho r¿ng mßt trong nhÿng công vißc quan trßng mà các
nhà qu¿n trß ph¿i làm là b¿o Ⅵ¿m cho công nhân làm nhÿng công vißc th±ßng xuyên
l¿p Ⅵi l¿p l¿i mßt cách nhàm chán nh±ng vßi hißu qu¿ cao nh¿t. ß làm Ⅵ±ÿc Ⅵißu
Ⅵó nhà qu¿n trß ph¿i d¿y cho công nhân cách làm vißc và dùng các kích thích vß
kinh t¿ nh± lißn l±¡ng, tißn th±ßng Ⅵß Ⅵßng viên công nhân.
Lý thuy¿t tâm lý - xã hßi:
Quan Ⅵißm này cho r¿ng nhÿng quan hß xã hßi Ⅵã có tác dÿng thúc Ⅵ¿y ho¿c kìm
hãm sÿ hng hái làm vißc cÿa công nhân, con ng±ßi s¿ kém sÿ hng hái khi ph¿i th±ßng
xuyên thÿc hißn nhÿng công vißc nhàm chán và Ⅵ¡n Ⅵißu. Tÿ Ⅵó các nhà lý thuy¿t
tâm lý xã hßi cho r¿ng các nhà qu¿n lý có thß Ⅵßng viên con ng±ßi b¿ng cách thÿa
nh¿n nhÿng nhu c¿u xã hßi cÿa hß, t¿o Ⅵißu kißn cho hß c¿m th¿y hãnh dißn vß sÿ
hÿu ích và quan trßng cÿa hß trong công vißc chung. Ví dÿ nh± cho ng±ßi lao Ⅵßng
nhißu tÿ do h¡n Ⅵß thÿc hißn các quy¿t Ⅵßnh liên quan Ⅵ¿n công vißc Ⅵ±ÿc giao,
quan tâm h¡n Ⅵ¿n các nhóm không chính thÿc, thông tin nhißu h¡n cho ng±ßi lao
Ⅵßng bi¿t các k¿ ho¿ch và ho¿t Ⅵßng cÿa tß chÿc.
Các lý thuy¿t vß nhu c¿u: -
Thuy¿t c¿p b¿c nhu c¿u cÿa Maslow: Maslow cho r¿ng hành vi cÿa con ng±ßi
b¿t ngußn tÿ nhu c¿u và nhÿng nhu c¿u cÿa con ngußi Ⅵ±ÿc s¿p x¿p theo mßt thÿ tÿ
tÿ th¿p Ⅵ¿n cao: nhu c¿u vß sinh hßc; nhu c¿u vß an toàn; nhu c¿u vß quan hß, liên
k¿t xã hßi; nhu c¿u vß sÿ tôn trßng; nhu c¿u vß tÿ thß hißn. Mßi nhu c¿u l¿i có hai
mÿc Ⅵß: mÿc cao và mÿc th¿p. -
Thuy¿t nhu c¿u cÿa David Mc. Cleland: Cleland cho r¿ng con ng±ßi có ba
nhu c¿u c¡ b¿n: nhu c¿u thành tÿu, nhu c¿u liên minh, và nhu c¿u quyßn lÿc. -
Thuy¿t nhu c¿u cÿa Clayton Alderfer: Thuy¿t này cho r¿ng con ng±ßi cùng
mßt lúc theo Ⅵußi vißc thßa mãn c¿ ba nhu c¿u c¡ b¿n: nhu c¿u tßn t¿i, nhu c¿u quan
hß và nhu c¿u phát trißn.
Nhìn chung, các thuy¿t nhu c¿u cÿa các hßc gi¿ nói trên có mßt ¿n ý quan trßng là
các nhà qu¿n lý mußn lãnh Ⅵ¿o nhân viên thì ph¿i hißu Ⅵßi t±ÿng qu¿n lý (ng±ßi lao
Ⅵßng) cÿa mình Ⅵang ß c¿p Ⅵß và mÿc Ⅵß nhu c¿u nào. Tÿ Ⅵó cho phép b¿n Ⅵ±a
ra các bißp pháp phù hÿp cho vißc thßa mãn nhu c¿u cÿa ng±ßi lao Ⅵßng Ⅵßng thßi
Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc mÿc tiêu cÿa tß chÿc. Thuy¿t mong Ⅵÿi. 6 lOMoARcPSD| 49670689
Thuy¿t mong Ⅵÿi cho r¿ng Ⅵßng c¡ là k¿t qu¿ cÿa nhÿng mong Ⅵÿi cÿa mßt cá
nhân. ßng c¡ cÿa con ng±ßi phÿ thußc vào hai nhân tß:
+ Mÿc Ⅵß mong mußn thÿc sÿ cÿa cá nhân Ⅵßi vßi vißc gi¿i quy¿t công vißc;
+ Cá nhân Ⅵó ngh¿ vß công vißc và s¿ Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc k¿t qu¿ công vißc nh± th¿ nào.
Vì th¿, Ⅵß Ⅵßng viên nhân viên các nhà qu¿n lý c¿n quan tâm Ⅵ¿n nh¿n thÿc và
mong Ⅵÿi cÿa cá nhân vß các m¿t: tình th¿, các ph¿n th±ßng, sÿ dß dàng thÿc hißn
theo cách mà s¿ Ⅵ¿t Ⅵ¿n ph¿n th±ßng, sÿ Ⅵ¿m b¿o là ph¿n th±ßng Ⅵ±ÿc tr¿. Thuy¿t công b¿ng.
Thuy¿t vß sÿ công b¿ng cho r¿ng ng±ßi lao Ⅵßng trong tß chÿc mußn Ⅵ±ÿc Ⅵßi xÿ
mßt cách công b¿ng, hß có xu h±ßng so sánh nhÿng Ⅵóng góp và ph¿n th±ßng cÿa
hß vßi nhÿng ng±ßi khác. N¿u ng±ßi lao Ⅵßng cho r¿ng hß Ⅵ±ÿc Ⅵßi xÿ không tßt,
ph¿n th±ßng không xÿng Ⅵáng, hß s¿ b¿t mãn và làm vißc không h¿t kh¿ nng. N¿u
ng±ßi lao Ⅵßng cho r¿ng ph¿n th±ßng và Ⅵãi ngß là t±¡ng xÿng vßi công sÿc cÿa
hß thì hß s¿ duy trì mÿc nng su¿t cÜ. N¿u ng±ßi lao Ⅵßng cho r¿ng ph¿n th±ßng và
Ⅵãi ngß là cao h¡n so vßi Ⅵißu mà hß mong mußn hß s¿ là vißc tích cÿc h¡n.
Tóm l¿i, các lý thuy¿t hißn Ⅵ¿i vß Ⅵßng c¡ và Ⅵßng viên con ngußi Ⅵßu k¿ thÿa các
giá trß cÿa cÿa các lý thuy¿t cß Ⅵißn và lý thuy¿t tâm lý xã hßi và dÿa trên c¡ sß mô
hình vß b¿n ch¿t con ng±ßi là thÿc thß phÿc hÿp và có kh¿ nng thay Ⅵßi, có nhißu
nhu c¿u và Ⅵßng c¡ khác nhau k¿t hÿp thành mßt m¿u v¿n Ⅵßng phÿc hÿp, có kh¿
nng hßc hßi nhÿng cách v¿n Ⅵßng mßi và có kh¿ nng Ⅵáp ÿng l¿i các chi¿n l±ÿc qu¿n
lý khác nhau. Vì v¿y, các nhà qu¿n lý c¿n có nhÿng bißn pháp tác Ⅵßng Ⅵ¿n nhu c¿u
con ng±ßi, phát huy nßi lÿc cÿa con ng±ßi, Ⅵßng viên, giúp Ⅵÿ hß hoàn thành nhißm
vÿ Ⅵ±ÿc giao tÿ Ⅵó Ⅵ¿t mÿc tiêu cÿa tß chÿc.
4. Môi tr±ßng qu¿n lý:
4.1. Khái nißm: Môi tr±ßng (enviroment) Ⅵ±ÿc hißu theo ngh¿a thông th±ßng
là Ⅵißu kißn, hoàn c¿nh tác Ⅵßng lên con ng±ßi ho¿c tß chÿc. Có môi
tr±ßng tÿ nhiên (natural enviroment) và môi tr±ßng kinh t¿ - xã hßi (social-
economic enviroment). Môi tr±ßng qu¿n lý là môi tr±ßng kinh t¿ - xã hßi (social-economic enviroment).
Môi tr±ßng qu¿n lý gßm 2 nhóm: Môi tr±ßng v¿ mô (tßng quát) và môi tr±ßng vi mô
(Ⅵ¿c thù). Môi tr±ßng tßng quát gßm t¿t c¿ nhÿng y¿u tß ß ngoài tß chÿc nh±ng có
kh¿ nng ¿nh h±ßng m¿nh Ⅵ¿n tß chÿc, mà không có liên quan rõ rßt nh± môi tr±ßng
chính trß - pháp lu¿t, môi tr±ßng kinh t¿ - vn hóa - xã hßi . Môi tr±ßng Ⅵ¿c thù là mßt
ph¿n cÿa môi tr±ßng tßng quát, liên quan tßi sÿ hoàn thành mÿc tiêu cÿa tß chÿc, Ⅵó 7 lOMoARcPSD| 49670689
là môi tr±ßng tác nghißp cÿa tß chÿc, nó có Ⅵ±ÿc sÿ thay Ⅵßi vßi nhÿng y¿u tß nh±
nhu c¿u xã hßi, khách hàng, Ⅵßi tác, c¡ quan qu¿n lý&
Ho¿t Ⅵßng qu¿n lý cÿa tß chÿc Ⅵßu chßu sÿ tác Ⅵßng cÿa các y¿u tß môi tr±ßng,
trong khi Ⅵó các y¿u tß môi tr±ßng luôn luôn bi¿n Ⅵßi. Các tß chÿc không thß thay
Ⅵßi ho¿c lÿa chßn các y¿u tß bên ngoài mà ph¿i xác Ⅵßnh, ±ßc l±ÿng và thích nghi
vßi các y¿u tß, các lÿc l±ÿng Ⅵó. -
Môi tr±ßng có thß tác Ⅵßng tích cÿc ho¿c tiêu cÿc lên ho¿t Ⅵßng
cÿa tß chÿc. Môi tr±ßng t¿o ra nhÿng c¡ hßi thu¿n lÿi cho tß chÿc n¿u bi¿t n¿m l¿y chúng. -
Tß chÿc tác Ⅵßng Ⅵ¿n môi tr±ßng t¿i Ⅵßa ph±¡ng mà nó Ⅵang
ho¿t Ⅵßng, tß chÿc có thß làm ô nhißm ho¿c c¿i thißn môi tr±ßng.
4.2. Các y¿u tß môi tr±ßng v¿ mô:
a) Môi tr±ßng chính trß và pháp lu¿t:
Môi tr±ßng chính trß và pháp lu¿t bao gßm các lu¿t lß, các quy t¿c, và nhÿng ho¿t
Ⅵßng cÿa c¡ quan Nhà n±ßc có ¿nh h±ßng Ⅵ¿n ho¿t Ⅵßng cÿa tß chÿc. Thß ch¿ chính
trß giÿ vai trò Ⅵßnh h±ßng, chi phßi các ho¿t Ⅵßng trong xã hßi. Môi tr±ßng chính
trß, pháp lu¿t thußc nhóm các y¿u tß v¿ mô, m¿c dù nó ¿nh h±ßng gián ti¿p Ⅵ¿n ho¿t
Ⅵßng cÿa tß chÿc nhÿng y¿u tß này giÿ vai trò r¿t quan trßng Ⅵßi vßi sÿ phát trißn cÿa tß chÿc.
Hß thßng pháp lu¿t Ⅵ±ÿc xây dÿng dÿa trên nßn t¿ng cÿa các Ⅵßnh h±ßng chính trß,
nh¿m quy Ⅵßnh nhÿng Ⅵißu mà các thành viên trong xã hßi không Ⅵ±ÿc làm và là
c¡ sß Ⅵß ch¿ tài nhÿng hành Ⅵßng vi ph¿m các mßi quan hß xã hßi mà pháp lu¿t b¿o vß.
b) Môi tr±ßng xã hßi:
Mßi tß chÿc Ⅵßu ho¿t Ⅵßng trong mßt môi tr±ßng xã hßi nh¿t Ⅵßnh và có nhÿng
mßi liên hß ch¿t ch¿, tác Ⅵßng qua l¿i vßi xã hßi. Các giá trß chung cÿa xã hßi, các
t¿p tÿc truyßn thßng, lßi sßng cÿa nhân dân, c¡ c¿u dân sß, thu th¿p cÿa dân chúng&
Ⅵßu có tác Ⅵßng Ⅵ¿n ho¿t Ⅵßng cÿa tß chÿc. c) Môi tr±ßng vn hóa:
Có nhißu tác nhân vn hóa khác nhau tßn t¿i trong xã hßi và xung quanh tß chÿc mà
chúng không ph¿i lúc nào cÜng hißn hÿu nh± các y¿u tß khác cÿa môi tr±ßng. Trên
ph±¡ng dißn qu¿n lý, có thß coi vn hóa là nhÿng Ⅵ¿c tr±ng chung vß ngôn ngÿ, tôn
giáo, nghß thu¿t, hß thßng quan nißm sßng, thái Ⅵß Ⅵßi vßi tÿ nhiên, môi tr±ßng, di
s¿n vn hóa cÜng nh±a các giá trß v¿t ch¿t và tinh th¿n nh¿m phân bißt giÿa thành
viên mßt cßng Ⅵßng này vßi mßt cßng Ⅵßng khác. Gía trß vn hóa chÿa Ⅵÿng nhÿng 8 lOMoARcPSD| 49670689
nißm tin c¡ b¿n vß mßt tr¿ng thái Ⅵ±ÿc coi là quan trßng Ⅵáng kß và có ý ngh¿a Ⅵßi
vßi mßi cá nhân, có tính t±¡ng Ⅵßi bßn vÿng theo thßi gian.
Con ng±ßi Ⅵã b¿t Ⅵ¿u ti¿p nh¿n và h¿p thu các giá trß vn hóa tÿ khi mßi sinh ra và
quá trình Ⅵó ti¿p dißn trong sußt qu¿ng Ⅵßi còn l¿i. Nhà qu¿n lý ph¿i Ⅵánh giá Ⅵ±ÿc
t¿m quan trßng cÿa các giá trß, c¿ Ⅵßi vßi mình và Ⅵßi vßi ng±ßi khác.
D±ßi Ⅵây là mßt sß ví dÿ vß giá trß vn hóa và ¿nh h±ßng cÿa chúng Ⅵ¿n các hành vi qu¿n lý. -
Quan nißm nhìn nh¿n con ng±ßi ¿nh h±ßng Ⅵ¿n mßi quan hß giÿa các cá
nhân: Quan Ⅵißm cß x±a ß ph±¡ng ông cho r¿ng phÿ nÿ là ng±ßi chßu mßi quy¿t
Ⅵßnh tÿ phía ng±ßi Ⅵàn ông. Phÿ nÿ thußc vß gia Ⅵình, n¡i hß có trách nhißm nuôi
d¿y và giáo dÿc con cái (Ⅵàn ông xây nhà, Ⅵàn bà xây tß ¿m). Hißn nay, vai trò cÿa
phÿ nÿ Ⅵang d¿n d¿n Ⅵ±ÿc thay Ⅵßi, ngày càng nhißu nhà qu¿n lý xem trßng vai trò
cÿa ng±ßi phÿ nÿ vì nng lÿc thÿc sÿ và nhÿng Ⅵóng góp cÿa hß cho xã hßi. -
Cách thÿc nhìn nh¿n v¿n Ⅵß: Nhißu nhà qu¿n trß ph±¡ng Tây và Mÿ cho r¿ng
t¿t c¿ mßi mâu thu¿n, c¿nh tranh Ⅵßu có thß Ⅵ±ÿc gi¿i quy¿t khôn khéo. Ng±ÿc l¿i,
ng±ßi Á Ⅵßng (Nh¿t, Vißt Nam…) có khuynh h±ßng né tránh nhÿng mßi b¿t hòa và
mâu thu¿n giÿa nhân viên và lãnh Ⅵ¿o, ng±ßi làm công và ông chÿ. -
Cách thÿc gi¿i quy¿t v¿n Ⅵß: Mßt sß nhà qu¿n lý cho r¿ng làm vißc theo nhóm
s¿ phát huy tßt nng lÿc cÿa nhân viên, các nhà qu¿n lý khác l¿i Ⅵß cao nhÿng quy¿t Ⅵßnh mang tính cá nhân. -
Cách thÿc quy¿t Ⅵßnh Ⅵâu là hành vi hÿp Ⅵ¿o Ⅵÿc: Nhißu nhà qu¿n lý cho
r¿ng Ⅵ¿o Ⅵÿc là vißc hành Ⅵßng nhÿng gì trong khuôn khß pháp lu¿t cho phép. Sß
khác l¿i nhìn nh¿n Ⅵ¿o Ⅵÿc v±ÿt ra khßi nhÿng Ⅵòi hßi pháp lu¿t tßi thißu Ⅵß thÿc
hißn nhÿng gì Ⅵ±ÿc cho là Ⅵúng Ⅵ¿n. -
Cách thÿc d¿n d¿t và kißm soát nhân viên: T¿i Mÿ nhißu nhà qu¿n lý tin r¿ng
vißc chia s¿ thông tin giÿa các cá nhân và vißc hành Ⅵßng dÿa trên sÿ tin t±ßng l¿n
nhau quan trßng h¡n vißc kißm soát nhân viên. Trong khi Ⅵó, ß Mêhicô, h¿u h¿t các
nhà qu¿n lý nh¿n m¿nh Ⅵ¿n lu¿t lß và quy t¿c, giám sát ch¿t ch¿ và thi hành mßnh lßnh.
Trong nßn kinh t¿ toàn c¿u hóa, nhÿng hißu bi¿t vß vn hóa có thß giúp mßi ng±ßi
thành nhÿng nhà qu¿n lý xu¿t s¿c dù hß có tÿng ra khßi Ⅵ¿t n±ßc mình hay không.
Trong bßi c¿nh chính trß, kinh t¿ Ⅵang thay Ⅵßi m¿nh m¿ nh± hißn nay, các nhà
qu¿n lý c¿n có mßt t± duy toàn c¿u (t± duy toàn c¿u - hành Ⅵßng mang tính Ⅵßa
ph±¡ng: Think globally, Act locally).
d) Môi tr±ßng v¿t ch¿t: 9 lOMoARcPSD| 49670689
Môi tr±ßng v¿t ch¿t bao gßm các y¿u tß tài nguyên thiên nhiên, kÿ thu¿t công nghß, hß thßng c¡ sß h¿ t¿ng.
Tài nguyên thiên nhiên bao gßm các khoáng s¿n tài nguyên trên bß m¿t và trong lòng
Ⅵ¿t. Vßi mÿc dân sß tng nhanh, sÿ l¿m dÿng các ngußn tài nguyên thiên nhiên Ⅵã
gây ra nhÿng h¿u qu¿ nghiêm trßng, t¿ng ozon bß thÿng, bão lÿt th±ßng xuyên, môi tr±ßng sßng bß ô nhißm.
Kÿ thu¿t công nghß là y¿u tß nng Ⅵßng nh¿t trong các y¿u tß môi tr±ßng. Nhÿng
thành tÿu cÿa công nghß Ⅵã thay Ⅵßi ph±¡ng pháp làm vißc cÿa con ng±ßi. Hißn nay,
công nghß th¿ gißi Ⅵang b±ßc vào thßi Ⅵ¿i cÿa các th¿ hß công nghß thông minh,
máy vi tính, rô-bßt s¿ ngày càng Ⅵ¿m nh¿n nhißu chÿc nng Ⅵißu khißn, máy móc
Ⅵ¿m nh¿n nhÿng công vißc n¿ng nhßc thay cho con ng±ßi. Nhà qu¿n lý dù ß Ⅵâu
cÜng có thß Ⅵißu hành và kißm soát t¿t c¿ ho¿t Ⅵßng cÿa tß chÿc mà không m¿t
nhißu thßi gian. ißu Ⅵó cÜng Ⅵòi hßi con ng±ßi cÜng ph¿i Ⅵ±ÿc Ⅵào t¿o l¿i và Ⅵào
t¿o liên tÿc Ⅵß Ⅵáp ÿng yêu c¿u qu¿n lý công nghß mßi.
Hß thßng c¡ sß h¿ t¿ng nh± hß thßng m¿ng l±ßi giao thông v¿n t¿i, m¿ng l±ßi thông
tin b±u chính vißn thông, tính hÿu hißu cÿa các dßch vÿ, ngußn nhân lÿc.. cÜng có
¿nh h±ßng r¿t quan trßng Ⅵ¿n ho¿t Ⅵßng cÿa tß chÿc.
4.3. Các y¿u tß môi tr±ßng vi mô:
Môi tr±ßng vi mô bao gßm các y¿u tß trong ngành và các y¿u tß ngo¿i c¿nh Ⅵßi vßi
tß chÿc, mÿc Ⅵß tính ch¿t và quy¿t Ⅵßnh c¿nh tranh trong ho¿t Ⅵßng cÿa tß chÿc. Có
các y¿u tß môi tr±ßng vi mô c¡ b¿n là: -
Các Ⅵßi thÿ c¿nh tranh: là nhÿng tß chÿc hay cá nhân có kh¿ nng thßa mãn
nhu c¿u cÿa khách hàng cÿa mßt tß chÿc, mßt doanh nghißp b¿ng cách cùng mßt s¿n
ph¿m, dßch vÿ có cùng nhãn hißu ho¿c cung mßt lo¿i s¿n ph¿m nh±ng khác nhãn
hißu. Sÿ c¿nh tranh giÿa các Ⅵßi thÿ c¿nh tranh Ⅵòi hßi các doanh nghißp ph¿i áp
dÿng các bißn pháp Ⅵßi phó Ⅵß giÿ vÿng và phát trißn thß ph¿n.
Sÿ hißu bi¿t các Ⅵßi thÿ c¿nh tranh có mßt ý ngh¿a quan trßng Ⅵßi vßi các tß chÿc
trong bßi c¿nh c¿nh tranh dai d¿ng, phÿc t¿p nh± hißn nay. Các tß chÿc c¿n ph¿i so
sánh kh¿ nng cÿa mình vßi các Ⅵßi thÿ c¿nh tranh khác, tÿ xây dÿng b¿ng thßng kê
Ⅵß phân tích các th¿ m¿nh cÿa Ⅵßi thÿ cÜng nh± tìm ra Ⅵ±ÿc lÿi th¿ cÿa mình. Lÿi
th¿ th±ßng có hai lo¿i: vô hình (uy tín, th±¡ng hißu, mßi quan hß, Ⅵißu kißn, Ⅵßa
Ⅵißm, sÿ ±a thích cÿa khách hàng…) và hÿu hình (ch¿t l±ÿng s¿n ph¿m, chi phí s¿n
xu¿t, vßn Ⅵ¿u t±, giá c¿, nhãn hißu&). -
Khách hàng: Là mßt y¿u tß quan trßng cÿa doanh nghißp, tß chÿc; tß chÿc ph¿i
l¿y sÿ thßa mãn nhu c¿u cÿa khách hàng làm mÿc Ⅵích ho¿t Ⅵßng. Nhÿng Ⅵßng thái 10 lOMoARcPSD| 49670689
vß nhu c¿u, vß sÿ thßa mãn vß lÿi ích Ⅵßi vßi ho¿t Ⅵßng cÿa tß chÿc. Sÿ tín nhißm
cÿa khách hàng có thß là tài s¿n có giá trß to lßn cÿa tß chÿc. Sÿ tín nhißm Ⅵó Ⅵ¿t
Ⅵ±ÿc do bi¿t thßa mãn các nhu c¿u và thß hi¿u cÿa khách hàng so vßi các Ⅵßi thÿ c¿nh tranh.
Ngoài ra, Ⅵßi vßi các doanh nghißp còn có các y¿u tß khác là: nhà cung c¿p, Ⅵßi thÿ
tißm ¿n mßi, s¿n ph¿m thay th¿&
5. Ý ngh¿a cÿa qu¿n lý:
Khi chúng ta so sánh giÿa k¿t qu¿ Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc vßi chi phí Ⅵß thÿc hißn s¿ có khái nißm là hißu qu¿.
Hißu qu¿ = K¿t qu¿ - Chi phí.
Khi con ng±ßi k¿t hÿp vßi nhau trong mßt t¿p thß Ⅵß cùng nhau làm vißc, ng±ßi ta
có thß tÿ phát làm nhÿng vißc c¿n thi¿t theo cách suy ngh¿ riêng cÿa mßi ng±ßi. Lßi
làm vißc này có thß Ⅵem l¿i k¿t qu¿, cÜng có thß không Ⅵem l¿i k¿t qu¿, nh±ng ch¿c
ch¿n mßt Ⅵißu là không Ⅵem l¿i hißu qu¿.
N¿u ta bi¿t tß chÿc ho¿t Ⅵßng thì trißn vßng Ⅵ¿t k¿t qu¿ s¿ ch¿c ch¿n h¡n, Ⅵ¿c bißt
quan trßng không ph¿i chß k¿t qu¿ mà s¿ còn tßn ít thßi gian, tißn b¿c và nhÿng chi
phí khác h¡n, ngh¿a là Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc hißu qu¿. Vì v¿y, mußn Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc hißu qu¿, Ⅵòi
hßi ph¿i bi¿t cách qu¿n lý. Không bi¿t cách lãnh Ⅵ¿o, qu¿n lý cÜng Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc k¿t
qu¿ nh±ng hißu qu¿ s¿ th¿p.
Nh± v¿y, mÿc tiêu cÿa ho¿t Ⅵßng qu¿n lý là nh¿m giúp chúng ta có nhÿng ki¿n thÿc,
nhÿng kÿ nng c¿n thi¿t Ⅵß gia tng hißu qu¿ trong ho¿t Ⅵßng cÿa mßt tß chÿc.
II. KHOA HÞC QU¾N LÝ.
1. Vai trò cÿa khoa hßc qu¿n lý.
Khoa hßc qu¿n lý giúp chúng ta tr¿ lßi các câu hßi:
- Thÿ nh¿t, làm qu¿n lý là làm gì?
B¿t kö mßt tß chÿc nào, nhà qu¿n lý Ⅵßu ph¿i thÿc hißn quá trình qu¿n lý
bao gßm ho¿ch Ⅵßnh, tß chÿc, lãnh Ⅵ¿o và kißm tra.
- Thÿ hai, Ⅵßi t±ÿng chÿ
y¿u cÿa qu¿n lý là ai?
ßi t±ÿng chÿ y¿u và trÿc ti¿p cÿa qu¿n lý là nhÿng mßi quan hß con ng±ßi bên trong
và bên ngoài tß chÿc. Chÿ thß tác Ⅵßng lên con ng±ßi, thông qua Ⅵó mà tác Ⅵßng
Ⅵ¿n các y¿u tß v¿t ch¿t và phi v¿t ch¿t khác nh± tißn vßn, v¿t t±, máy móc, thi¿t bß,
công nghß, thông tin, hß thßng... Ⅵß t¿o ra k¿t qu¿ cußi cùng cÿa toàn bß ho¿t Ⅵßng.
Nh± v¿y, qu¿n lý tß chÿc thÿc ch¿t là qu¿n lý con ng±ßi, vì v¿y, qu¿n lý tß chÿc là
d¿ng qu¿n lý phÿc t¿p nh¿t. 11 lOMoARcPSD| 49670689
Thÿ ba, cách thÿc (ph±¡ng thÿc) qu¿n lý nh± th¿ nào?
Cách thÿc qu¿n lý bao gßm hß thßng các hình thÿc, ph±¡ng pháp, ph±¡ng tißn tß chÿc
và Ⅵißu hành công vißc qu¿n lý. Nh± v¿y, tính tß chÿc - kÿ thu¿t cÿa qu¿n lý ph¿n
ánh trình Ⅵß tß chÿc, công nghß qu¿n lý, quy mô phát trißn cÿa qu¿n lý, nó không
mang nßi dung giai c¿p mà nó ph¿n ánh sÿ vn minh, ti¿n bß xã hßi vß qu¿n lý. Xã hßi
sau bao giß cÜng k¿ thÿa và bi¿t phát trißn nhÿng giá trß tích cÿc vß ph±¡ng dißn tß
chÿc - kÿ thu¿t qu¿n lý cÿa xã hßi tr±ßc.
Thÿ t±, tß chÿc Ⅵ±ÿc thành l¿p và ho¿t Ⅵßng vì mÿc Ⅵích gì? Ai n¿m quyßn lãnh
Ⅵ¿o, Ⅵißu hành và phân phßi các ngußn lÿc, s¿n ph¿m cÿa tß chÿc? Ai là Ⅵßi t±ÿng qu¿n lý???
Trong thÿc tißn, các tß chÿc Ⅵ±ÿc nhÿng lÿc l±ÿng khác nhau t¿o ra nh¿m thÿc hißn
nhÿng mÿc Ⅵích khác nhau. Ai n¿m quyßn sß hÿu ng±ßi Ⅵó n¿m quyßn lãnh Ⅵ¿o tß
chÿc và hß s¿ quy¿t Ⅵßnh nhÿng v¿n Ⅵß cÿa tß chÿc. ßi t±ÿng qu¿n lý là nhÿng ngußn
lÿc Ⅵ±ÿc thu hút vào ho¿t Ⅵßng cÿa tß chÿc. Giá trß gia tng t¿o ra Ⅵ±ÿc phân phßi
nh± th¿ nào phÿ thußc vào mÿc Ⅵích cÿa tß chÿc. Khoa hßc qu¿n lý giúp ta tr¿ lßi
các v¿n Ⅵß trên.
2. ¿c Ⅵißm cÿa khoa hßc qu¿n lý.
2.1. KHQL là môn khoa hßc có tính ÿng dÿng.
Khoa hßc qu¿n lý không dÿng l¿i ß mÿc Ⅵß nh¿n thÿc th¿ gißi mà chÿ y¿u ph¿i tìm
ra con Ⅵ±ßng Ⅵß c¿i t¿o Ⅵßi t±ÿng khách quan, xây dÿng các nguyên lý, nguyên t¿c,
tìm ki¿m nhÿng ÿng dÿng mßi thích hÿp, sát hÿp thÿc t¿, tr±ßc h¿t t¿o ra c¡ ch¿ tác
Ⅵßng phù hÿp vßi Ⅵßi t±ÿng và khách thß qu¿n lý.
Vißc nghiên cÿu và Ⅵß ra nguyên lý qu¿n lý là c¿n thi¿t. Song khoa hßc qu¿n lý còn
ph¿i chß ra cho ng±ßi qu¿n lý bi¿t v¿n dÿng nguyên lý Ⅵó vào tÿng Ⅵißu kißn cÿ thß.
S¿ là sai l¿m n¿u chß bi¿t áp dÿng mßt cách máy móc, r¿p khuôn các nguyên lý qu¿n
lý, các c¡ ch¿ chính sách chung nh¿t - thành tÿu mà loài ng±ßi Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc - mà v¿n Ⅵß
là ph¿i bi¿t hßc t¿p, bi¿t v¿n dÿng sáng t¿o vào Ⅵißu kißn cÿ thß, phù hÿp vßi Ⅵ¿c
Ⅵißm kinh t¿ - xã hßi và truyßn thßng vn hóa dân tßc cÿa mßi qußc gia, mßi Ⅵßa ph±¡ng, mßi vùng.
2.2. KHQL là mßt khoa hßc có tính liên ngành, liên bß môn.
Xu¿t phát tÿ tính tßng hÿp trong lao Ⅵßng qu¿n lý, khoa hßc qu¿n lý là mßt khoa hßc
liên ngành. Trong quá trình phát trißn cÿa mình, khoa hßc qu¿n lý Ⅵã k¿t hÿp vßi
nhißu môn khoa hßc khác, sÿ dÿng nhÿng lu¿n Ⅵißm và thành tÿu cÿa các khoa hßc
Ⅵß gi¿i quy¿t nhißu v¿n Ⅵß cÿa lý lu¿n và thÿc tißn qu¿n lý. 12 lOMoARcPSD| 49670689
Khoa hßc qu¿n lý Ⅵã dÿa trên c¡ sß lý lu¿n cÿa Tri¿t hßc, Kinh t¿ hßc Ⅵß phát trißn
và g¿n bó ch¿t ch¿ vßi nhißu môn khoa hßc cÿ thß trong l¿nh vÿc kinh t¿ nh±: Kinh
t¿ nông nghißp, Kinh t¿ công nghißp, Kinh t¿ th±¡ng nghißp, K¿ ho¿ch hóa nßn kinh
t¿ qußc dân, Tß chÿc lao Ⅵßng khoa hßc...
Khoa hßc qu¿n lý cÜng phát trißn trong mßi quan hß g¿n bó ch¿t ch¿ vßi khoa hßc
Thßng kê, H¿ch toán k¿ toán, Tài chính, Phân tích ho¿t Ⅵßng kinh doanh, Marketing, Kinh doanh qußc t¿ v.v...
Khoa hßc qu¿n lý sÿ dÿng nhißu thành tÿu cÿa các ngành khoa hßc tÿ nhiên và khoa
hßc kÿ thu¿t nh± Toán hßc, ißu khißn hßc, Tin hßc, Công nghß hßc v.v...
Khoa hßc qu¿n lý sÿ dÿng nhißu lu¿n Ⅵißm và k¿t qu¿ nghiên cÿu cÿa các môn khoa
hßc xã hßi nghiên cÿu vß con ng±ßi nh± Xã hßi hßc, Tâm lý hßc, Giáo dÿc hßc, Lu¿t
hßc, Thß dÿc thß thao v.v...
2.3. Khoa hßc qu¿n lý có tính khoa hßc và tính nghß thu¿t. a) Tính khoa hßc.
Khoa hßc qu¿n lý là hß thßng các tri thÿc lý lu¿n bao gßm các khái nißm, ph¿m trù,
các quy lu¿t, các nguyên t¿c, ph±¡ng pháp và kÿ nng qu¿n lý c¿n thi¿t.
Qu¿n lý có tính khoa hßc vì nó nghiên cÿu, phân tích các mßi quan hß qu¿n trß nh¿m
tìm ra nhÿng quy lu¿t và c¡ ch¿ v¿n dÿng nhÿng quy lu¿t Ⅵó trong qu¿n lý sao cho có
hißu qu¿. Quá trình qu¿n lý luôn Ⅵ¿t ra nhÿng nhißm vÿ mßi cho các nhà qu¿n lý.
Hoàn thißn qu¿n lý nh± là mßt quá trình t¿t y¿u cÿa mßt tß chÿc, doanh nghißp.
Lý thuy¿t qu¿n lý cung c¿p nhÿng khái nißm c¡ b¿n làm nßn t¿ng cho vißc nghiên
cÿu các l¿nh vÿc qu¿n lý chuyên ngành nh± qu¿n lý TDTT, qu¿n lý nhân sÿ, qu¿n lý
hành chính, qu¿n lý kinh t¿, qu¿n trß kinh doanh, qu¿n trß Marketing…
Qu¿n lý hßc còn là mßt khoa hßc liên ngành, vì nó sÿ dÿng tri thÿc cÿa nhißu môn
khoa hßc khác, Ⅵßng thßi còn làm c¡ sß nghiên cÿu cho các môn khoa hßc Ⅵó.
Khoa hßc qu¿n lý nói chung và khoa hßc qu¿n lý cÿa tÿng l¿nh vÿc, tÿng ngành nói
riêng có Ⅵßi t±ÿng, nhißm vÿ, nßi dung và ph±¡ng pháp nghiên cÿu cÿ thß cÿa nó.
Dÿa trên các quy lu¿t v¿n Ⅵßng và phát trißn cÿa các hình thái kinh t¿ - xã hßi mà lý
lu¿n khoa hßc qu¿n lý Ⅵ±ÿc hình thành. ßng thßi xu¿t phát tÿ nhÿng quy lu¿t cÿa
khoa hßc qu¿n lý mà các l¿nh vÿc, các ngành (kinh t¿, xã hßi, vn hoá, giáo dÿc...) cn
cÿ vào Ⅵ¿c Ⅵiêm cÿ thß Ⅵß xây dÿng lý lu¿n khoa hßc qu¿n lý riêng cho ngành mình.
Khoa hßc qu¿n lý có quá trình hình thành, phát trißn m¿nh m¿ và ngày nay nó trß
thành mßt môn khoa hßc quan trßng. Nhß có tri thÿc khoa hßc mà các nhà qu¿n lý 13 lOMoARcPSD| 49670689
Ⅵß ra Ⅵ±ÿc các gi¿i pháp qu¿n lý có cn cÿ, phù hÿp vßi quy lu¿t khách quan trong
nhÿng v¿n Ⅵß qu¿n lý cÿ thß.
Tính khoa hßc cÿa qu¿n lý Ⅵòi hßi các nhà qu¿n lý tr±ßc h¿t ph¿i n¿m vÿng nhÿng
quy lu¿t liên quan Ⅵ¿n quá trình ho¿t Ⅵßng cÿa tß chÿc. N¿m vÿng quy lu¿t thÿc ch¿t
là n¿m vÿng hß thßng lý lu¿n vß qu¿n lý.
Tính khoa hßc cÿa qu¿n lý còn Ⅵòi hßi các nhà qu¿n lý ph¿i bi¿t v¿n dÿng các ph±¡ng
pháp kÿ thu¿t nghißp vÿ qu¿n lý, bi¿t sÿ dÿng nhÿng thành tÿu cÿa khoa hßc và kÿ
thu¿t (nh± các ph±¡ng pháp Ⅵo l±ßng, Ⅵßnh l±ÿng, dÿ Ⅵoán, các ph±¡ng pháp tâm
lý xã hßi hßc, các công cÿ xÿ lý, l±u trÿ, truyßn thông, công nghß thông tin v.v...) vào
trong công tác qu¿n lý. b) Tính nghß thu¿t.
Nghß thu¿t qu¿n lý là vißc sÿ dÿng các ph±¡ng pháp, các tißm nng, các c¡ hßi mßt
cách khôn khéo, tài tình nh¿m Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc mÿc tiêu mßt cách tßt nh¿t. Qu¿n lý là mßt
nghß thu¿t vì nó lß thußc khá lßn vào cá nhân nhà qu¿n lý (thiên b¿m, tài nng, c¡ may, mßi quan hß&).
Nghß thu¿t qu¿n lý còn thß hißn sÿ nh¿y bén, sáng t¿o, ÿng phó kßp thßi vßi tÿng
tình hußng cÿ thß cÿa nhà qu¿n lý. Nghß thu¿t qu¿n lý Ⅵ±ÿc t¿o l¿p trên c¡ sß tißm
lÿc (sÿc m¿nh), tài thao l±ÿc (ki¿n thÿc và thông tin) và y¿u tß giÿ Ⅵ±ÿc bí m¿t ý Ⅵß.
Tính nghß thu¿t cÿa qu¿n lý xu¿t phát tÿ tính Ⅵa d¿ng phong phú, muôn hình muôn
v¿ cÿa các sÿ v¿t và hißn t±ÿng trong qu¿n lý. Không ph¿i mßi hißn t±ÿng Ⅵßu mang
tính quy lu¿t và cÜng không ph¿i mßi quy lu¿t vß tß chÿc, qu¿n lý Ⅵßu Ⅵã Ⅵ±ÿc nh¿n thÿc thành lý lu¿n.
Tính nghß thu¿t cÿa qu¿n lý còn xu¿t phát tÿ b¿n ch¿t cÿa qu¿n lý, suy cho cùng qu¿n
lý là sÿ tác Ⅵßng tßi con ng±ßi vßi nhÿng nhu c¿u và các mßi quan hß h¿t sÿc Ⅵa
d¿ng phong phú. Nhÿng mßi quan hß cÿa con ng±ßi luôn Ⅵòi hßi nhà qu¿n lý ph¿i
xÿ lý khéo léo, linh ho¿t, "nhu hay c±¡ng", 'cÿng hay mßm" và Ⅵißu Ⅵó khó có thß
tr¿ lßi hay áp dÿng chung cho t¿t c¿ mßi tr±ßng hÿp. M¿t khác, tính nghß thu¿t cÿa
qu¿n lý còn phÿ thußc vào kinh nghißm, tâm lý cá nhân cÿa tÿng nhà qu¿n lý, phÿ
thußc vào c¡ may, v¿n hßi và rÿi ro v.v...
Có thß nói, qu¿n lý là mßt khoa hßc, nh±ng sÿ thÿc hành qu¿n lý là mßt nghß thu¿t.
Theo Harol Koonkz: "Các ki¿n thÿc vß qu¿n lý là mßt khoa hßc còn vßi t± cách thÿc
hành thì qu¿n lý là mßt nghß thu¿t".
Nghß thu¿t qu¿n lý th±ßng Ⅵ±ÿc thß hißn trong thÿc tißn qu¿n lý. ó là nghß thu¿t
"bi¿t làm th¿ nào" Ⅵß Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc mßt k¿t qu¿ cÿ thß tßi ±u nh¿t. Nghß thu¿t qu¿n lý
Ⅵòi hßi sÿ khôn khéo, tinh t¿ và nhÿng kinh nghißm trong cách "Ⅵßi nhân xÿ th¿", là
"nét riêng Ⅵßc Ⅵáo cÿa tÿng nhà qu¿n lý". 14 lOMoARcPSD| 49670689
3. ßi t±ÿng cÿa khoa hßc qu¿n lý.
3.1. ßi t±ÿng nghiên cÿu cÿa khoa hßc qu¿n lý.
Khoa hßc qu¿n lý là khoa hßc nghiên cÿu các quy lu¿t hình thành và bi¿n Ⅵßi các tß
chÿc cÿa con ng±ßi trong môi tr±ßng cùng ph±¡ng pháp, các nghß thu¿t Ⅵß thÿc hißn
có hißu qu¿ nh¿t Ⅵòi hßi cÿa các quy lu¿t này nh¿m Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc mÿc tiêu Ⅵã Ⅵßnh.
Khoa hßc qu¿n lý có Ⅵßi t±ÿng nghiên cÿu là các quan hß qu¿n lý, tÿc là các
quan hß phát sinh trong quá trình ho¿t Ⅵßng cÿa tß chÿc. Nhÿng quan hß này có thß
là quan hß giÿa tß chÿc vßi môi tr±ßng, hay mßi quan hß giÿa các cá nhân và cá nhân,
cá nhân và t¿p thß, quan hß giÿa chÿ thß qu¿n lý và Ⅵßi t±ÿng qu¿n lý...
Khoa hßc qu¿n lý có nhißm vÿ nghiên cÿu các mßi quan hß trên nh¿m tìm ra nhÿng
quy lu¿t, các v¿n Ⅵß có tính quy lu¿t cÿa ho¿t Ⅵßng qu¿n lý và c¡ ch¿ v¿n dÿng các
quy lu¿t Ⅵó trong quá trình tác Ⅵßng lên con ng±ßi, thông qua Ⅵó mà tác Ⅵßng lên
các y¿u tß v¿t ch¿t khác (các ngußn lÿc) mßt cách có hißu qu¿.
Khoa hßc qu¿n lý cung c¿p nhÿng ki¿n thÿc c¡ b¿n làm nßn t¿ng cho vißc nghiên cÿu
sâu các môn hßc vß qu¿n lý theo tÿng l¿nh vÿc ho¿c theo ngành chuyên môn hóa nh±:
qu¿n lý kinh t¿, qu¿n trß doanh nghißp, qu¿n lý hành chính nhà n±ßc, qu¿n lý giáo
dÿc, qu¿n lý vn hóa, xã hßi, qu¿n lý TDTT ...
3.2. Nßi dung nghiên cÿu cÿa khoa hßc qu¿n lý:
Khoa hßc qu¿n lý nghiên cÿu nhÿng nßi dung c¡ b¿n sau:
- C¡ sß lý lu¿n và ph±¡ng pháp lu¿n cÿa khoa hßc qu¿n lý;
- Quá trình quy¿t Ⅵßnh qu¿n lý và Ⅵ¿m b¿o thông tin cho các quy¿t Ⅵßnh; - Các chÿc nng qu¿n lý; - Ng±ßi qu¿n lý,
- Các v¿n Ⅵß vß kÿ thu¿t, nghißp vÿ qu¿n lý và Ⅵßi mßi các ho¿t Ⅵßng qu¿n lý tß chÿc...
Ngoài ra, khoa hßc qu¿n lý cÿa tÿng l¿nh vÿc, tÿng ngành còn có nhÿng nßi dung
nghiên cÿu cÿ thß khác, nh± qu¿n lý TDTT qu¿n chúng, qu¿n lý TDTT thành tích
cao, qu¿n lý kinh t¿ TDTT....
3.3. Ph±¡ng pháp nghiên cÿu cÿa khoa hßc qu¿n lý
Khoa hßc qu¿n lý sÿ dÿng nhißu ph±¡ng pháp nghiên cÿu cÿa các khoa hßc nh±:
ph±¡ng pháp duy v¿t bißn chÿng, duy v¿t lßch sÿ, ph±¡ng pháp toán hßc, xác su¿t,
thßng kê, các ph±¡ng pháp nghiên cÿu tâm lý và xã hßi ...,
3.3.1. Ph±¡ng pháp duy v¿t. 15 lOMoARcPSD| 49670689
Là ph±¡ng pháp c¡ b¿n làm nßn t¿ng lý lu¿n cÿa ng±ßi lãnh Ⅵ¿o và qu¿n lý. Ph±¡ng
pháp lu¿n duy v¿t bißn chÿng và duy v¿t lßch sÿ cÿa chÿ ngh¿a Mác - Lênin cung c¿p
cho nhà qu¿n lý ph±¡ng pháp nh¿n thÿc Ⅵßi t±ÿng khách quan cùng vßi sÿ v¿n Ⅵßng
và phát trißn cÿa Ⅵßi t±ÿng qu¿n lý h¿t sÿc Ⅵa d¿ng và sinh Ⅵßng vßi hàng lo¿t mâu
thu¿n n¿y sinh ph¿i gi¿i quy¿t. 3.3.2. Ph±¡ng pháp phân tích hß thßng:
Là ph±¡ng pháp nghiên cÿu chÿ y¿u cÿa khoa hßc qu¿n lý. Ph±¡ng pháp phân tích
hß thßng trong khoa hßc qu¿n lý Ⅵ±ÿc Ⅵ¿c tr±ng bßi các nßi dung sau:
- Xem tß chÿc nh± mßt hß thßng mß, v¿n Ⅵßng và tßn t¿i theo nhÿng quy lu¿t khách
quan. Hß thßng này bao gßm nhißu bß ph¿n, nhißu nhân tß ¿nh h±ßng trong mßi
quan hß tác Ⅵßng qua l¿i Ⅵß t¿o thành mßt chßnh thß. N¿u mßt nhân tß, mßt bß
ph¿n nào Ⅵó có "v¿n Ⅵß" s¿ ¿nh h±ßng Ⅵ¿n các nhân tß và bß ph¿n khác và Ⅵ¿n c¿ hß thßng.
- Tß chÿc không chß là mßt hß thßng nói chung mà là hß thßng kinh t¿ - xã hßi.
- "V¿n Ⅵß" không cß Ⅵßnh ß mßt nhân tß, ho¿c bß ph¿n nào cÿa tß chÿc mà luôn
bi¿n Ⅵßng. Gi¿i quy¿t tßt v¿n Ⅵß cÿa nhân tß ho¿c mßt bß ph¿n này có thß l¿i xu¿t
hißn v¿n Ⅵß thußc nhân tß ho¿c bß ph¿n khác.
- ßng lÿc phát trißn chÿ y¿u cÿa tß chÿc là nhÿng nhân tß bên trong tß chÿc.
- ß nghiên cÿu, qu¿n lý th±ßng Ⅵ±ÿc phân tích thành các chÿc nng qu¿n lý. Tiêu chí
Ⅵß hình thành các chÿc nng qu¿n lý là quá trình qu¿n lý và các l¿nh vÿc cÿa ho¿t Ⅵßng qu¿n lý.
3.3.3. Ph±¡ng pháp mô hình hóa.
Là ph±¡ng pháp tái hißn nhÿng Ⅵ¿c tr±ng cÿa mßt Ⅵßi t±ÿng nghiên cÿu b¿ng mßt
mô hình khi vißc nghiên cÿu chính Ⅵßi t±ÿng Ⅵó không thß thÿc hißn Ⅵ±ÿc. Nó cho
phép ng±ßi nghiên cÿu n¿m b¿t Ⅵ±ÿc nhÿng y¿u tß c¡ b¿n và quan hß c¡ b¿n mßt
cách phß quát, Ⅵ¡n gi¿n, nhanh chóng và hißu qu¿. Trong khoa hßc qu¿n lý th±ßng
sÿ dÿng các mô hình toán hßc theo công thÿc tính toán, các hình v¿ ho¿c s¡ Ⅵß. Ví
dÿ dùng kÿ thu¿t ±ßc l±ÿng và kißm tra dÿ toán (P.E.R.T: Program Evalution and
Review Technique). 3.3.4. Ph±¡ng pháp thÿc nghißm:
Là ph±¡ng pháp làm thÿ mßt ph±¡ng án Ⅵß xem cái gì s¿ x¿y ra, n¿u Ⅵúng thì ti¿p
tÿc ho¿t Ⅵßng, n¿u sai thì sÿa chÿa ho¿c lÿa chßn ph±¡ng án khác. Thÿc tißn qu¿n lý
h¿t sÿc sinh Ⅵßng. Các quy¿t Ⅵßnh qu¿n lý cho dù Ⅵ±ÿc so¿n th¿o và nghiên cÿu
công phu, ch¿t ch¿ Ⅵ¿n Ⅵâu cÜng ch±a ch¿c phù hÿp vßi Ⅵißu kißn khách quan, do
Ⅵó b¿ng ph±¡ng pháp thÿc nghißm có thß rút ng¿n thßi gian và ti¿t kißm chi phí. Tuy
nhiên không nên quá l¿m dÿng ph±¡ng pháp này vì dß d¿n Ⅵ¿n sai l¿m và nhÿng tßn
th¿t nhißu khi khó kh¿c phÿc Ⅵ±ÿc. 16 lOMoARcPSD| 49670689
Ngoài ra, khoa hßc qu¿n lý còn sÿ dÿng nhißu ph±¡ng pháp khác nh±: ph±¡ng pháp
phân tích và tßng hÿp, ph±¡ng pháp toán kinh t¿, ph±¡ng pháp toán thßng kê, ph±¡ng
pháp Ⅵißu tra xã hßi hßc, ph±¡ng pháp tâm lý, ph±¡ng pháp lßch sÿ&
CH¯¡NG 2. KHÁI L¯þC VÞ LÞCH Sþ PHÁT TRIÞN CÁC
T¯ T¯ÞNG QU¾N LÝ.
1. Sÿ c¿n thi¿t ph¿i tìm hißu lßch sÿ phát trißn các t± t±ßng qu¿n lý.
Hßc thuy¿t qu¿n lý là hß thßng nhÿng t± t±ßng, quan nißm, khái nißm, quy lu¿t,
nguyên t¿c vß các ho¿t Ⅵßng qu¿n lý Ⅵ±ÿc hình thành trong quá trình phát trißn cÿa
xã hßi. Ho¿t Ⅵßng qu¿n lý cùng tußi vßi vn minh nhân lo¿i nh±ng khoa hßc qu¿n lý
là mßt ngành khoa hßc còn mßi m¿ và Ⅵang Ⅵ±ÿc r¿t nhißu ng±ßi, nhißu ngành quan
tâm. Ngày nay chúng ta có Ⅵ±ÿc mßt di s¿n Ⅵß sß, phong phú vß hßc thuy¿t qu¿n lý
và vißc nghiên cÿu chúng là c¿n thi¿t cho các nhà qu¿n lý.
Lßch sÿ phát trißn cÿa nhân lo¿i Ⅵã cho chúng ta th¿y nhÿng v¿n Ⅵß c¡ b¿n cÿa khoa
hßc qu¿n lý. Ng±ßi Sumerian thßi nguyên thÿy (vùng Iraq hißn nay) Ⅵã hoàn thißn
mßt hß thßng phÿc t¿p nhÿng quy trình th±¡ng m¿i vßi hß thßng cân Ⅵong, Ⅵo Ⅵ¿m; 17 lOMoARcPSD| 49670689
ng±ßi Ai C¿p thành l¿p nhà n±ßc vào kho¿ng 3.000 nm tr±ßc công nguyên và nhÿng
Kim tÿ tháp là d¿u tích vß trình Ⅵß tß chÿc, Ⅵißu hành và kißm soát nhÿng công trình
phÿc t¿p; ng±ßi Trung Hoa cÜng có nhÿng Ⅵßnh ch¿ chính quyßn nhà n±ßc ch¿t ch¿
và nhÿng công trình v¿ Ⅵ¿i nh± V¿n lý tr±ßng thành thß hißn mßt trình Ⅵß tß chÿc cao.
Þ Châu Âu, nhÿng kÿ thu¿t và ph±¡ng pháp qu¿n lý b¿t Ⅵ¿u Ⅵ±ÿc áp dÿng trong
kinh doanh tÿ th¿ kÿ XVI, khi ho¿t Ⅵßng th±¡ng m¿i Ⅵã phát trißn m¿nh. Còn tr±ßc
Ⅵó, lý thuy¿t qu¿n lý ch±a Ⅵ±ÿc phát trißn vì công vißc s¿n xu¿t - kinh doanh chß
Ⅵóng khung trong ph¿m vi gia Ⅵình.
¿n cußi th¿ kÿ XVIII, cußc các m¿ng công nghißp vßi sÿ ÿng dÿng cÿa máy móc c¡
khí Ⅵã chuyßn s¿n xu¿t tÿ ph¿m vi gia Ⅵình sang nhà máy. ây là nhÿng hình thÿc tß
chÿc s¿n xu¿t khác h¿n vßi tß chÿc s¿n xu¿t trong gia Ⅵình. Quy mô và Ⅵß phÿc t¿p
gia tng, vißc nghiên cÿu qu¿n lý b¿t Ⅵ¿u trß nên c¿p bách. Nh±ng sÿ chú ý cÜng chß
t¿p trung vào khía c¿nh kÿ thu¿t cÿa s¿n xu¿t h¡n là vào nßi dung cÿa ho¿t Ⅵßng qu¿n lý.
¿n th¿ kÿ XIX, mßi quan tâm Ⅵ¿n các ho¿t Ⅵßng qu¿n lý cÿa nhÿng ng±ßi trÿc ti¿p
qu¿n lý các c¡ sß s¿n xu¿t kinh doanh và cÿa nhÿng nhà khoa hßc mßi th¿t sÿ sôi nßi.
Federick W.Taylor (1856-1915) vßi t± t±ßng qu¿n lý khoa hßc cÿa mình Ⅵã Ⅵ¿t nßn
móng cho khoa hßc qu¿n lý hißn Ⅵ¿i. Thßi kö này, sÿ quan tâm v¿n t¿p trung nhißu
Ⅵ¿n các khía c¿nh kÿ thu¿t cÿa s¿n xu¿t nh±ng Ⅵßng thßi cÜng Ⅵã chú ý Ⅵ¿n khía
c¿nh xã hßi trong qu¿n lý, nh± Robert Owen Ⅵã tìm cách c¿i thißn Ⅵißu kißn làm
vißc và Ⅵißu kißn sßng cÿa công nhân. Xét vß ph±¡ng dißn qu¿n lý, vißc làm cÿa
Owen Ⅵã Ⅵ¿t nßn móng cho cho các công trình nghiên cÿu qu¿n lý vß mßi quan hß
giÿa Ⅵißu kißn lao Ⅵßng vßi k¿t qu¿ cÿa xí nghißp. Nhÿng nß lÿc nghiên cÿu vß khoa
hßc qu¿n lý Ⅵã Ⅵ±ÿc ti¿n hành rßng kh¿p và tÿ Ⅵó Ⅵ¿n nay các lý thuy¿t qu¿n lý Ⅵã
Ⅵ±ÿc phát trißn nhanh chóng, góp ph¿n tích cÿc cho sÿ phát trißn kö dißu cÿa xã hßi
loài ng±ßi trong th¿ kÿ XXI và hißn nay.
2. Khái quát lßch sÿ phát trißn các t± t±ßng qu¿n lý.
2.1. Các t± t±ßng qu¿n lý Trung Hoa thßi cß Ⅵ¿i.
Thßi cß Ⅵ¿i, nhißu tri¿t gia cÿa Trung Hoa Ⅵã có nhÿng Ⅵóng góp Ⅵáng kß vào t±
t±ßng qu¿n lý mà cho tßi nay các t± t±ßng Ⅵó v¿n còn Ⅵ¿m nét trong phong cách
qu¿n lý cÿa nhißu n±ßc Châu Á, Ⅵ±ÿc nhißu hßc gi¿ Ph±¡ng Tây Ⅵánh giá cao. Sau
Ⅵây là hai tr±ßng phái t± t±ßng tiêu bißu.
2.1.1. T± t±ßng "Ⅵÿc trß= cÿa Nho giáo: 18 lOMoARcPSD| 49670689
Kß tÿ Khßng Tÿ (ông Tß cÿa Nho giáo) Ⅵ¿n M¿nh Tÿ, ßng Trßng Th±, Chu Hy và
các nhà nho vß sau Ⅵã bàn nhißu Ⅵ¿n <Ⅵÿc trß= trong qu¿n lý.
T± t±ßng qu¿n lý cÿa Nho giáo thß hißn ß quan nißm vß ¿o và ÿc vßi Tam c±¡ng,
NgÜ th±ßng mà trung tâm là Ⅵÿc Nhân. Theo Nho giáo, Nhân là bi¿t yêu th±¡ng
ng±ßi khác, bi¿t giúp Ⅵÿ ng±ßi khác thành công nh± mình. D±ßi góc Ⅵß qu¿n lý,
"Nhân" trß thành nguyên t¿c c¡ b¿n, quy Ⅵßnh ho¿t Ⅵßng cÿa chÿ thß qu¿n lý trong
quan hß vßi chính mình và quan hß vßi Ⅵßi t±ÿng qu¿n lý. Trong NgÜ th±ßng thì
Nhân là y¿u tß quan trßng nh¿t, quy Ⅵßnh, chi phßi, ¿nh h±ßng Ⅵ¿n các y¿u tß khác.
T± t±ßng vß Nhân Ⅵ±ÿc Nho giáo g¿n lißn vßi ¿o (quy lu¿t cÿa Trßi ¿t) và trß thành
quy lu¿t chung cho xã hßi loài ng±ßi (ng±ßi quân tÿ hßc Ⅵ¿o Ⅵß th±¡ng ng±ßi và trß
ng±ßi, k¿ tißu nhân hßc Ⅵ¿o Ⅵß dß sai khi¿n).
Lß là hình thÿc cÿa Nhân, "Kh¿c kÿ phÿc Lß vi Nhân" tÿc là ép mình theo Lß
là Nhân. "Ra cÿa ph¿i nh± ti¿p khách quý, trß dân ph¿i nh± làm lß lßn, Ⅵißu gì
mình không mußn làm cho mình thì không nên làm cho ai". Thi¿u Nhân thì Lß chß
là hình thÿc, gi¿ dßi "Ng±ßi không có Ⅵÿc nhân thì lß mà làm gì" (Khßng Tÿ).
Ngh¿a là th¿y vißc gì Ⅵáng làm là làm, không m±u tính lÿi ích cá nhân. Ngh¿a g¿n
lißn vßi Nhân. Theo Nho giáo, “cách ÿng xÿ cÿa ng±ßi quân tÿ không nh¿t Ⅵßnh là
nh± th¿ này mßi Ⅵ±ÿc, cÜng không nh¿t Ⅵßnh là nh± th¿ kia thì không Ⅵ±ÿc, cÿ hÿp
ngh¿a thì làm, làm h¿t mình không thành thì thôi".
Trí là bi¿t ng±ßi, có hißu bi¿t sáng sußt mßi bi¿t cách giúp ng±ßi mà không h¿i cho
ng±ßi và cho mình. Ng±ßi Nhân mà không có Trí dß bß ng±ßi khác lÿi dÿng lòng tßt.
DÜng là kiên c±ßng, qu¿ c¿m, dám hy sinh b¿n thân mình vì ngh¿a lßn, dám v±ÿt
qua khó khn Ⅵß Ⅵ¿t Ⅵ±ÿc mÿc Ⅵích. DÜng là bißu hißn và là mßt bß ph¿n cÿa Nhân.
"Nhân gi¿ t¿t h±ng dÜng" tÿc là ng±ßì Nhân ¿t có dÜng, nh±ng ng±ßi dÜng ch±a
ch¿c Ⅵã có nhân. "Hÿu dÜng vô nhân" là nguyên nhân cÿa lo¿n. Theo Nho giáo,
Nhân - Trí - DÜng là ph¿m ch¿t c¡ b¿n cÿa ng±ßi quân tÿ và cÜng là tiêu chu¿n c¡ b¿n cÿa nhà qu¿n lý.
¿c bißt, các nhà Nho bàn nhißu vß Lÿi: "Ng±ßi quân tÿ hißu rõ vß Ngh¿a, k¿ tißu
nhân hißu rõ vß Lÿi"; "Giàu sang là Ⅵißu ai cÜng mußn, nh±ng n¿u Ⅵ±ÿc giàu sang
mà trái Ⅵ¿o lý thì ng±ßi quân tÿ không thèm; nghèo hèn là Ⅵißu ai cÜng ghét, nh±ng
n¿u sÿ nghèo hèn mà không trái Ⅵ¿o lý thì ng±ßi quân tÿ cÜng không bß". Nho giáo
không coi vißc làm giàu, tính toán lÿi ích kinh t¿ là x¿u, th¿m chí ông còn Ⅵánh giá
cao nhÿng ng±¡i bi¿t cách làm giàu Ⅵúng lß, ngh¿a và coi th±ßng k¿ giàu b¿t nhân.
Khßng Tÿ khuyên các nhà qu¿n lý - cai trß không nên chß dÿa vào lÿi: "N±¡ng tÿa
vào Ⅵißu lÿi mà làm là sinh ra Ⅵißu oán". Nhà qu¿n lý ph¿i nghiêm kh¿c vßi mình,
rßng lÿ¡ng vßi ng±ßi, không ÿ chÿc quyßn mà tranh lÿi vßi c¿p d±ßi, có nh± th¿ xã 19