Bài Giảng Kinh Doanh Quốc Tế (GT) - Chương Trình Toàn Cầu Hóa
Bài Giảng Kinh Doanh Quốc Tế (GT) - Chương Trình Toàn Cầu Hóa
Môn: Toán cho các nhà kinh tế 60 tài liệu
Trường: Đại học Kinh Tế Quốc Dân 3.8 K tài liệu
Tác giả:
Preview text:
BÀI GIẢNG KINH DOANH QUỐC TẾ - 2019 MỤC LỤC
Chương 1: KINH DOANH QUỐC TẾ TRONG BỐI CẢNH TOÀN CẦU HÓA (6,2) 4
1.1. Toàn cầu hóa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.1.1. Khái niệm về toàn cầu hóa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.1.2. Nội dung của toàn cầu hóa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.1.3. Các nhân tố thúc đẩy toàn cầu hóa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.2. Khái quát về kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của hoạt động kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . . 14
1.2.2. Các hoạt động kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.2.3. Chủ thể của hoạt động kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
1.2.4. Mục đích tiến hành hoạt động kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
1.3. Cơ hội và thách thức của toàn cầu hóa đối với hoạt động kinh doanh quốc tế. . . .21
1.3.1. Cơ hội. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
Chương 2: MÔI TRƯỜNG KINH DOANH QUỐC TẾ (6,1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.1. Khái niệm và đặc điểm của môi trường kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . . .23
2.1.1. Khái niệm về môi trường kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.1.3. Sự cần thiết của việc tìm hiểu về môi trường kinh doanh quốc tế. . . . . . . . 25
2.2. Những yếu tố thuộc môi trường kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.2.1. Môi trường chính trị. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.2.2. Môi trường pháp luật. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2.2.4. Môi trường xã hội. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.2.5. Môi trường nhân khẩu học. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45
2.2.6. Môi trường địa lý kinh tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
2.2.7. Môi trường văn hóa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Chương 3: CHIẾN LƯỢC KINH DOANH QUỐC TẾ VÀ CẤU TRÚC TỔ CHỨC
CỦA CÁC DOANH NGHIỆP KINH DOANH QUỐC TẾ (5,2). . . . . . . . . . . . . . . . . 55
3.1. Khái niệm và vai trò của chiến lược kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . .55
3.1.1. Khái niệm về chiến lược kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
3.1.2. Vai trò của chiến lược kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55
3.2. Các yếu tố ảnh hưởng chiến lược kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.3. Các loại hình chiến lược kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3.3.1. Chiến lược quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60 1
3.3.2. Chiến lược đa nội địa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
3.3.3. Chiến lược toàn cầu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65
3.3.4. Chiến lược xuyên quốc gia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
3.4. Cấu trúc tổ chức của doanh nghiệp kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
3.4.1. Mô hình cấu trúc theo chức năng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
3.4.2. Mô hình cấu trúc theo sản phẩm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
3.4.3. Mô hình cấu trúc theo khu vực địa lý. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
3.4.4. Mô hình cấu trúc theo sản phẩm – khu vực địa lý. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73
3.5. Nguyên tắc quản lý. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74
3.5.1. Quản lý tập trung. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
3.5.2. Quản lý phân quyền. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Chương 4: THÂM NHẬP THỊ TRƯỜNG QUỐC TẾ (8,2). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
4.1. Thâm nhập thị trường thông qua thương mại quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . .78
4.1.1. Xuất khẩu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78
4.1.2. Nhập khẩu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82
4.1.3. Mua bán đối lưu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
4.1.4. Thuê ngoài. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
4.2.1. Đầu tư trực tiếp nước ngoài. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
4.2.2. Đầu tư gián tiếp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
4.3. Thâm nhập thị trường thông qua hợp đồng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
4.3.1. Hợp đồng mua bán giấy phép. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
4.3.2. Hợp đồng nhượng quyền thương mại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95
4.3.3. Hợp đồng chìa khóa trao tay. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
4.3.4. Hợp đồng cho thuê. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
4.4. Cơ sở lựa chọn phương thức thâm nhập thị trường quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . 97
4.4.1. Những nhân tố khách quan từ môi trường kinh doanh. . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
4.4.2. Những nhân tố chủ quan từ phía doanh nghiệp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Chương 5: QUẢN TRỊ TRONG DOANH NGHIỆP KINH DOANH QUỐC TẾ (6,1). . .99
5.1. Quản trị chuỗi cung ứng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
5.1.1. Khái niệm về chuỗi cung ứng và quản trị chuỗi cung ứng. . . . . . . . . . . . . . .99
5.1.2. Vai trò của quản trị chuỗi cung ứng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101
5.1.3. Nội dung của quản trị chuỗi cung ứng quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
5.2. Quản trị marketing quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
5.2.1. Khái niệm về quản trị marketing quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
5.2.2. Vai trò của quản trị marketing quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
5.2.3. Nội dung của quản trị marketin 2
g quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
5.3. Quản trị tài chính trong kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113
5.3.1. Khái niệm về quản trị tài chính trong kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . 113
5.3.2. Vai trò của quản trị tài chính trong kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . 114
5.3.3. Nội dung của quản trị tài chính trong kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . 114
5.4. Quản trị nguồn nhân lực quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
5.4.2. Vai trò của quản trị nguồn nhân lực quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
5.4.3. Chính sách nhân sự quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
5.4.3.3. Chính sách đa tâm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117
5.4.3.4. Chính sách địa tâm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
5.4.4. Đào tạo và phát triển đội ngũ quản lý. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118
5.4.5. Đánh giá hiệu quả công việc của nhân viên. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
5.4.6. Chính sách lương. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
.Chương 6. ĐẠO ĐỨC KINH DOANH VÀ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH
NGHIỆP KINH DOANH QUỐC TẾ (4,1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122
6.1. Đạo đức kinh doanh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
6.1.1. Khái niệm về đạo đức kinh doanh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
6.1.2. Những chuẩn mực đánh giá đạo đức kinh doanh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124
6.1.3.Vai trò của đạo đức kinh doanh đối với doanh nghiệp kinh doanh quốc tế. . . . . 136
6.2. Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . .142
6.2.1. Khái niệm và bản chất của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp. . . . . . . 142
6.2.2. Vai trò của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với doanh nghiệp
kinh doanh quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
6.3. Mối quan hệ giữa đạo đức kinh doanh và trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 3
Chương 1: KINH DOANH QUỐC TẾ TRONG BỐI CẢNH TOÀN CẦU HÓA (6,2) 1.1. Toàn cầu hóa
1.1.1. Khái niệm về toàn cầu hóa
Trong quá trình toàn cầu hóa và khu vực hóa, nổi lên xu hướng liên kết kinh tế
dẫn đến sự ra đời của tổ chức kinh tế, chính trị, thương mại, tài chính quốc tế và khu
vực như: Tổ chức thương mại thế giới (WTO), Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), Ngân hàng
thế giới (WB), Liên minh Châu Âu (EU), Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN),
khu thương mại tự do Bắc Mỹ (NAFTA), Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á - Thái
Bình Dương (APEC), thị trường tự do Nam Mỹ (Mercosur). .
Cũng trong quá trình toàn cầu hóa về kinh tế đã tác động mạnh mẽ đến chính trị
dẫn đến sự ra đời của các tổ chức chính trị quốc tế như Liên hợp quốc và các tổ chức
của nó như UNDP, UNFPA, UNESCO, UNICEP, INCTAD, FAO. . đang tác động
mạnh mẽ đến sự phát triển của các nước trên phạm vi toàn cầu. Cùng với sự hình
thành các tổ chức chính trị quốc tế, quá trình toàn cầu hóa đã hình thành luật pháp
quốc tế như công ước quốc tế về luật biển năm 1982, tuyên bố thế giới về nhân quyền,
công ước LHQ về quyền trẻ em mà Việt nam là nước tham gia ký kết sớm nhất châu Á.
Như vậy, không có quá trình toàn cầu hóa thuần nhất về kinh tế. Toàn cầu hóa diễn ra
ở mọi lĩnh vực đời sống bao gồm kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Dưới đây là một số
cách hiểu về toàn cầu hóa:
- Thứ nhất, toàn cầu hóa là thuật ngữ được sử dụng để mô tả về quá trình quốc
tế hóa thị trường hàng hóa và dịch vụ, các phương tiện sản xuất, hệ thống tài chính,…
Đây cũng là quá trình thúc đẩy dòng lưu chuyển của vốn, quá trình đổi mới công nghệ
trở nên nhanh hơn và làm tăng tính phụ thuộc, làm nhất thể hóa thị trường các quốc gia1.
- Thứ hai, toàn cầu hóa là quá trình liên kết, hội nhập giữa các cá nhân, công ty
và chính phủ ở các quốc gia khác nhau, quá trình đó phát triển nhờ có hoạt động
thương mại quốc tế, đầu tư quốc tế, và được hỗ trợ bởi công nghệ thông tin. Toàn cầu
hóa có tác động đối với môi trường, văn hóa, hệ thống chính trị, phát triển kinh tế và
đời sống của con người2.
1 “The term globalisation is generally used to describe an increasing internationalisation of markets for goods
and services, the means of production, financial systems, competition, corporations, technology and industries.
Amongst other things this gives rise to increased mobility of capital, faster propagation of technological
innovations and an increasing interdependency and uniformity of national markets”. Nguồn: OECD glossary
statistical terms, 2008.
2 Globalization is a process of interaction and integration among the people, companies, and governments of
different nations, a process driven by international trade and investment and aided by information technology.
This process has effects on the environment, on culture, on political systems, on economic development and prosperity, and on human physical well-being in societies around the world.
(ht p:/ www.globalization101.org/What_is_Globalization.html) 4
- Thứ ba, toàn cầu hóa liên quan quá trình nhất thể hóa trật tự kinh tế thông qua
việc giảm dần những rào cản đối với thương mại quốc tế như thuế quan, phí XK, hạn
ngạch NK. Theo đó, các nền kinh tế khu vực, các xã hội và các nền văn hóa trở nên
hội nhập thông qua liên lạc, vận tải và thương mại. Toàn cầu hóa dường như được
nhắc đến với ý nghĩa là quá trình toàn cầu hóa kinh tế, đó là quá trình hội nhập của nền
kinh tế các quốc gia với nền kinh tế thế giới thông qua thương mại, đầu tư, di chuyển
thể nhân, và sự phát triển của khoa học công nghệ. Quá trình toàn cầu hóa chịu sự tác
động bởi các yếu tố kinh tế, khoa học công nghệ, văn hóa xã hội, chính trị, công nghệ sinh học…3
- Thứ tư, toàn cầu hóa là quá trình hội nhập của các xã hội, các nền văn hóa
và các nền kinh tế khác nhau. Trong lĩnh vực kinh tế, toàn cầu hóa là quá trình tạo
ra một thị trường chung, nơi đó có trao đổi hàng hóa và dịch vụ giữa các quốc gia
mà không bị giới hạn gì4.
Như vậy, qua những cách hiểu trên đây cho thấy, theo nghĩa rộng, toàn cầu hoá
là một hiện tượng, một quá trình, một xu thế liên kết trong quan hệ quốc tế làm tăng sự
phụ thuộc lẫn nhau về nhiều mặt của đời sống xã hội (từ kinh tế, chính trị, an ninh, văn
hoá đến môi trường, v.v…) giữa các quốc gia. Theo nghĩa hẹp, toàn cầu hoá là một
khái niệm kinh tế chỉ quá trình hình thành thị trường toàn cầu làm tăng sự tương tác và
phụ thuộc lẫn nhau giữa các nền kinh tế quốc gia.
1.1.2. Nội dung của toàn cầu hóa
Nếu tiếp cận toàn cầu hóa từ góc độ mang tính khái quát, toàn cầu hóa được thể
hiện qua 3 dấu hiệu sau đây:
Thứ nhất, toàn cầu hóa thể hiện qua sự gia tăng ngày càng mạnh mẽ của các
luồng giao lưu quốc tế về hàng hoá, dịch vụ và các yếu tố sản xuất như vốn, công nghệ,
nhân công. . Có thể nói thương mại quốc tế là thước đo đầu tiên của mức độ
3 Globalization refers to the increasing unification of the world's economic order through reduction of such
barriers to international trade as tariffs, export fees, and import quotas. The goal is to increase material wealth,
goods, and services through an international division of labor by efficiencies catalyzed by international relations,
specialization and competition. It describes the process by which regional economies, societies, and cultures
have become integrated through communication, transportation, and trade. The term is most closely associated
with the term economic globalization: the integration of national economies into the international economy
through trade, foreign direct investment, capital flows, migration, the spread of technology, and military
presence.[1] However, globalization is usually recognized as being driven by a combination of economic,
technological, sociocultural, political, and biological factors.[2] The term can also refer to the transnational
circulation of ideas, languages, or popular culture through acculturation. An aspect of the world which has gone
through the process can be said to be globalized. (http://en.wikipedia.org/wiki/Globalization)
4 Globalization is the integration of different societies, cultures and economies. In economic terms, globalization
is the creation of a common global market, where the exchange of goods and services between nations is not restricted.
(ht p:/ www.whatisglobalization.org/#read) 5
toàn cầu hóa và sự phụ thuộc lẫn nhau của các nước. Khi các nước trao đổi hàng hóa
và dịch vụ cho nhau đó cũng chính là quá trình các nước xóa nhòa dần sự biệt lập giữa
các nền kinh tế quốc gia. Thương mại thế giới đã tăng lên nhanh chóng. Trong vòng
100 năm từ 1850 – 1948, thương mại thế giới tăng lên 10 lần, trong giai đoạn 50 năm
tiếp theo từ 1948 -1997, tăng 17 lần. Từ giữa thập niên 1970 đến giữa thập niên 1990,
mức tăng bình quân của xuất khẩu thế giới là 4,5%. Trong giai đoạn này, đánh dấu bắt
đầu từ năm 1985, hàng năm tốc độ tăng bình quân của xuất khẩu hàng hóa thế giới là
6,7%, trong khi đó sản lượng thế giới chỉ tăng lên 6 lần. Sự phát triển của thương mại
thế giới và khoảng cách ngày càng tăng giữa tốc độ tăng trưởng kinh tế và tốc độ phát
triển thương mại quốc tế thể hiện mức độ toàn cầu hóa ngày càng cao.
Sự phát triển trao đổi dịch vụ giữa các nước ngày càng có vị trí quan trọng
trong thương mại quốc tế và đóng góp tích cực vào xu hướng toàn cầu hóa. Trong
vòng 10 năm từ 1986 đến 1996, thương mại dịch vụ thế giới tăng gấp gần 3 lần, từ 449
tỷ USD lên 1.260 tỷ USD. Các nước phát triển có mức tăng thương mại dịch vụ cao
gấp 3 lần so với mức tăng thương mại hàng hóa và trở thành khu vực đóng góp chủ
yếu vào GDP (Hoa Kỳ là 76%, Canada là 80%, Nhật Bản là 65%, EC là 64%).
Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và sự di chuyển tư bản (vốn và tiền tệ) giữa
các nước là một yếu tố ngày càng quan trọng đối với từng nền kinh tế quốc gia nói
riêng và toàn bộ nền kinh tế thế giới nói chung. Các luồng FDI có tốc độ tăng nhanh
hơn cả mức tăng của thương mại hàng hóa và dịch vụ quốc tế, đóng góp quan trọng
vào sự phát triển của toàn cầu hóa. Trong những năm 1970, các luồng FDI hàng năm ở
vào khoảng 27 – 30 tỷ USD; trong nửa đầu của thập niên 1980, con số này là 50 tỷ
USD; trong nửa cuối của thập niên của 1980 là 170 tỷ USD; năm 1995 gần 400 tỷ USD,
1998 là 845 tỷ USD, năm 2000 vượt trên 1.000 tỷ USD, năm 2007 là 1.900 tỷ USD.
Đầu tư vào lĩnh vực dịch vụ tăng nhanh, hiện nay chiếm khoảng 50%. Cac luồng FDI
vào các nước phát triển chiếm ¾ tổng số FDI trên thế giới. Tuy nhiên, đầu tư vào lĩnh
vực sản xuất hàng xuất khẩu, gắn với luồng lưu chuyển hàng hóa và dịch vụ bên trong
hệ thống của các công ty đa quốc, xuyên quốc gia vào các nước đang phát triển từ năm
1990 có xu hướng tăng lên.
Thứ hai, toàn cầu hóa thể hiện qua sự hình thành và phát triển các thị trường
thống nhất trên phạm vi khu vực và toàn cầu. Trong thời gian nửa đầu của thập kỷ
1990, theo thống kê của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) có tới 33 thỏa thuận
liên kết kinh tế khu vực dưới dạng các thỏa thuận thương mại ưu đãi, khu vực mậu
dịch tự do, liên minh thuế quan, liên minh kinh tế được ký kết đã thông báo cho Ban
thư ký của WTO. Số lượng này nhiều gấp 3 lần số lượng các thỏa thuận được ký trong
thập kỷ 1980 và bằng gần 1/3 tổng số các thỏa thuận liên kết khu vực được ký trong
giai đoạn 1947 – 1995. Riêng trong giai đoạn từ 2000 – 2008, có trên 140 thỏa thuận 6
liên kết khu vực đã được thông báo cho WTO. Cùng với các thỏa thuận trên, nhiều tổ
chức hợp tác kinh tế đa phương thế giới và khu vực đã ra đời, ngày càng được tăng
cường về số lượng và cơ chế tổ chức. Theo số liệu thống kê của Liên minh các Tổ
chức Quốc tế, nếu như tính vào năm 1909, số lượng các tổ chức quốc tế trên toàn cầu
chỉ là 213 thì đến năm 1960, con số này là 1.422 tổ chức, năm 1981 là 14.273, năm
1991 là 28.200; năm 2001 là 55.282 và 2006 là 58.859 tổ chức. Trên phạm vi toàn cầu,
ngoài các tổ chức kinh tế - tài chính được thành lập trước đây như hệ thống các tổ
chức thuộc Liên Hợp quốc, năm 1995, trên cơ sở Hiệp định chung về Thương mại và
Thuế quan (GATT), Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đã được hình thành. Tính
đến tháng 3 năm 2013, WTO có 159 thành viên, chiếm tới trên 90% tổng giá trị
thương mại thế giới. Ở phạm vi khu vực, các tổ chức và cơ chế liên kết kinh tế cũng
được tăng cường. Tại Châu Âu, Liên minh Châu Âu EU với số lượng 27 nước thành
viên hiện nay đã trở thành một liên kết quốc tế chặt chẽ toàn diện ở hầu hết mọi lĩnh
vực. Ở Châu Á-Thái Bình Dương, Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN), Hiệp
hội hợp tác khu vực Nam Á (SAARC), Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á – Thái Bình
Dương (APEC). . đã ra đời và ngày càng tích cực đóng góp vào quá trình tăng cường
liên kết quốc tế về thương mại trong khu vực. Tại Châu Mỹ, ta có thể sự hình thành
liên kết khu vực qua việc hình thành Khu vực mậu dịch tự do Bắc Hoa Kỳ (NAFTA),
Hiệp hội liên kết Hoa Kỳ La Tinh (LAIA), Thị trường chung Nam Hoa Kỳ
(MERCOSUR), nhóm các nước ANDEAN, Cộng đồng Caribe và Thị trường chung
(CARICOM), Thị trường chung Trung Hoa Kỳ (CACM). . Tại Châu Phi, Cộng đồng
kinh tế các nước Tây Phi (ECOWAS), Liên minh kinh tế và thuế quan Trung Phi
(UDEAC), Cộng đồng phát triển miền Nam Châu Phi (SADC), Liên minh Châu Phi
(AU) là những nỗ lực để hình thành những khối thị trường chung và thống nhất trong khu vực.
Thứ ba, toàn cầu hóa thể hiện qua sự gia tăng số lượng, quy mô và vai trò ảnh
hưởng các công ty xuyên quốc gia tới nền kinh tế thế giới. Theo số liệu của UNCTAD,
năm 1998 có 53.000 công ty xuyên quốc gia với 450.000 công ty con ở nhiều nước
khác nhau trên thế giới. Năm 2000, trên thế giới có khoảng 63.000 công ty xuyên
quốc gia với 700.000 các công ty con ở khắp các nước. Năm 1995, các công ty xuyên
quốc gia bán ra một lượng hàng hóa và dịch vụ có giá trị bằng 7.000 tỷ USD.
Năm 1999, tổng doanh số ban ra của công ty xuyên quốc gia đã đạt đến giá trị
14.000 tỷ USD. Hiện nay, các công ty xuyên quốc gia chi phối và kiểm soát trên
80% thương mại thế giới, 4/5 nguồn vốn đầu tư trực tiếp ở nước ngoài và 9/10 kết
quả nghiên cứu chuyển giao công nghệ trên thế giới. Hệ thống dày đặc các công ty
xuyên quốc gia này không những đã tạo ra một bộ phận quan trọng của lực lượng sản 7
xuất thế giới mà còn liên kết các quốc giá lại với nhau ngày càng chặt chẽ hơn, góp
phần làm cho quá trình toàn cầu hóa trở nên sâu sắc hơn bao giờ hết.
Nếu tiếp cận toàn cầu hóa dưới góc nhìn của doanh nghiệp kinh doanh quốc tế,
toàn cầu hóa có thể nhìn nhận ở góc độ toàn cầu hóa thị trường và toàn cầu hóa quá trình sản xuất.
Toàn cầu hóa các thị trường (The globalization of markets)
Toàn cầu hóa các thị trường đề cập tới việc gắn kết (hợp nhất) các thị trường
quốc gia vốn riêng rẽ và tách biệt thành một thị trường rộng lớn mang tính toàn cầu.
Việc hạ thấp các hàng rào đối với hoạt động thương mại giữa các nước giúp cho việc
bán hàng hóa trên phạm vi quốc tế trở nên dễ dàng hơn. Đôi khi có những ý kiến cho
rằng sở thích và thị hiếu của người tiêu dùng ở các quốc gia khác nhau đang dần trở
nên có sự đồng nhất, điều này giúp cho tạo nên thị trường toàn cầu. Các sản phẩm tiêu
dùng như thẻ tín dụng Citigroup, đồ uống Coca – Cola, các trò chơi video Sony
PlayStation, bánh humberger McDonald’s, và cà phê Starbucks thường được lấy làm
ví dụ điển hình cho xu hướng này. Các doanh nghiệp như Citygroup, Coca-Cola,
McDonald’s, Starbucks và Sony không đơn thuần chỉ là những người được hưởng lợi
mà còn là những nhân tố tạo thuận lợi cho sự phát triển của xu hướng này. Bằng việc
cung cấp các sản phẩm cơ bản ra thị trường nước ngoài, họ đang góp phần giúp tạo
nên một thị trường toàn cầu. Một doanh nghiệp không cần phải có quy mô khổng lồ
như một tập đoàn đa quốc gia mới có thể gặp thuận lợi và thu được lợi ích từ việc toàn
cầu hóa các thị trường. Ví dụ như ở Mỹ, gần 90% số lượng các doanh nghiệp có hoạt
động xuất khẩu là những doanh nghiệp quy mô nhỏ với số lượng lao động ít hơn 100
người, và tỷ trọng của họ trong tổng sản lượng xuất khẩu của Mỹ đang tăng dần trong
suốt thập niên vừa qua và hiện đang vượt quá 20%. Các doanh nghiệp với số lượng lao
động ít hơn 500 người chiếm khoảng 97% số lượng các nhà xuất khẩu của Mỹ và
chiếm 30% trong tổng giá trị xuất khẩu. Điển hình trong số đó là Hytech, nhà sản xuất
tấm nền năng lượng mặt trời có trụ sở tại New York đạt doanh thu hàng năm là 3 triệu
USD và 40% trong số đó là từ việc xuất khẩu sang 5 quốc gia khác. Hay B&S Aircraft
Alloys một doanh nghiệp khác ở New York cũng là ví dụ phù hợp khi mà 40% trong
con số 8 triêu USD doanh thu hàng năm cũng đến từ hoạt động xuất khẩu. Tình trạng
này cũng tương tự như ở một số quốc gia khác. Ví dụ như ở Đức, các doanh nghiệp
với ít hơn 500 lao động chiếm khoảng 30% số lượng các doanh nghiệp có hoạt động
xuất khẩu của quốc gia này. Bất chấp sự phổ biến của thẻ tín dụng Citygroup, bánh
humberger Mc Donald’s hay cà phê Starbucks, cần lưu ý rằng không nên đẩy quan
điểm tiếp cận đi quá xa khi cho rằng các thị trường quốc gia sẽ bị thay thế hoàn toàn
bằng thị trường toàn cầu. Có nhiều khác biệt đáng kể tồn tại giữa thị trường các nước
theo các yếu tố liên quan, bao gồm sở thích và thị hiếu của người tiêu dùng, các kênh 8
phân phối, hệ thống các giá trị văn hóa, hệ thống kinh doanh và các quy định pháp lý.
Các khác biệt này thường đòi hỏi khi đưa ra chiến lược marketing, đặc trưng sản phẩm,
và tác nghiệp trong thực tế cần có những điều chỉnh cho phù hợp nhất với điều kiện
thực tế ở mỗi quốc gia. Ví dụ như các công ty ô tô sẽ xúc tiến bán các mẫu xe khác
nhau căn cứ theo các yếu tố như chi phí nhiên liệu ở địa phương đó, mức thu nhập,
tình trạng tắc nghẽn giao thông, và các giá trị văn hóa. Tương tự như vậy, nhiều doanh
nghiệp cần điều chỉnh định hướng sản phẩm và tác nghiệp giữa các quốc gia tùy theo
sở thích và thị hiếu của từng nơi. Toàn cầu hóa thị trường hiện nay chủ yếu không phải
dành cho các sản phẩm tiêu dùng – khi mà giữa các quốc gia vẫn có những khác biệt
về sở thích và thị hiếu và đây vẫn là những nhân tố quan trọng góp phần kìm hãm xu
hướng toàn cầu hóa. Toàn cầu hóa các thị trường hiện này chủ yếu dành cho các hàng
hóa và vật liệu công nghiệp đáp ứng cho nhu cầu trên phạm vi toàn cầu. Điều này bao
gồm thị trường cho các hàng hóa như nhôm, dầu mỏ, và lúa mì; thị trường đối với các
sản phẩm công nghiệp như vi mạch, DRAMs (chip nhớ của máy tính), và máy bay
thương mại; thị trường cho phần mềm máy tính; và các thị trường đối với các loại tài
sản tài chính từ như tài sản của Mỹ, trái phiếu Châu Âu, đồng peso Mehico. Ở nhiều
thị trường toàn cầu, các doanh nghiệp cùng ngành thường đương đầu với nhau ở các
thị trường quốc gia. Ví dụ như hai đối thủ kình địch trên phạm vi toàn cầu là Coca
Cola và PepsiCo, hay như giữa Ford và Toyota, Boeing và Airbus, Caterpillar và
Komatsui trong lĩnh vực thiết bị đào đất, hay Sony, Nintendo và Microsoft trong lĩnh
vực trò chơi video. Nếu một doanh nghiệp tiến vào một thị trường nơi các đối thủ cạnh
tranh chưa tiếp cận thì chắc chắn các doanh nghiệp kình địch sẽ theo chân vào thị
trường này để ngăn chặn đối thủ của mình thu được lợi ích và chiếm ưu thế. Do các
công ty nối đuôi nhau trên phạm vi toàn cầu nên họ thương mang theo mình các tài sản
để phục vụ hoat động sản xuất và kinh doanh ở các thị trường các quốc gia, bao gồm
các sản phẩm, chiến lược hoạt động, chiến lược tiếp thị, các tên nhãn hiệu, tạo nên tính
đồng nhất ở khắp các thị trường. Vì thế, tính đồng nhất ngày một tăng lên và dần thay
thế cho tính đa dạng. Ngày một nhiều các lĩnh vực sản xuất, khái niệm thị trường Đức,
thị trường Mỹ, thị trường Brazin hay thị trường Nhật Bản dường như không còn tồn tại
nữa mà thay vào đó đối với nhiều doanh nghiệp chỉ tồn tại duy nhất một thị trường toàn cầu.
Toàn cầu hóa hoạt động sản xuất (The globalization of production)
Toàn cầu hóa hoạt động sản xuất đề cập đến việc sử dụng các nguồn lực về
hàng hóa và dịch vụ từ các địa điểm khác nhau ở khắp nơi trên thế giới nhằm khai thác
những lợi ích do sự khác biệt giữa các quốc gia về chi phí và chất lượng của các yếu tố
phục vụ sản xuất như (lao động, năng lượng, đất đai và vốn). Bằng cách này, các công
ty hy vọng có thể hạ thấp cấu trúc chi phí chung/hoặc cải thiện chất lượng hoặc tăng 9
khả năng chuyên môn hóa các chức năng trong hoạt động sản xuất, điều này cho phép
các doanh nghiệp cạnh tranh hiệu quả hơn. Xem xét trường hợp đối với mẫu máy bay
thương mại 777 của hãng Boeing. Có tám nhà cung cấp Nhật Bản tham gia sản xuất
các phần như thân, cửa và cánh máy bay; một doanh nghiệp từ Singapore cung cấp cửa
cho càng hạ cánh; ba nhà cung cấp từ Italia chế tạo vỏ cánh máy bay… Tổng cộng có
khoảng 30% giá trị của chiếc máy bay 777 được cung cấp bởi các công ty nước ngoài.
Đối với chiếc máy bay 787, Boeing còn định đẩy mạnh xu hướng này nhiều hơn, họ
dự định tới 65% giá trị của chiếc máy bay sẽ được thuê ngoài từ các công ty nước
ngoài và 35% trong số đó sẽ đến từ 3 công ty lớn của Nhật Bản. Một phần lý do căn
bản của Boeing khi thuê ngoài khá nhiều trong hoạt động sản xuất đó là vì các nhà
cung ứng nước ngoài này thực sự là những doanh nghiệp giỏi nhất trong lĩnh vực
chuyên môn của họ. Một mạng lưới toàn cầu các nhà cung cấp sẽ tạo ra những sản
phẩm cuối cùng tốt hơn, điều này cho phép Boeing có thêm cơ hội dành thị phần nhiều
hơn trong tổng đơn hàng máy bay thương mại so với đối thủ chính của họ là Airbus.
Bên cạnh đó, việc Boeing outsource một số hoạt động sản xuất ở các nước khác là
nhằm tăng cơ hội dành được các đơn hàng quan trọng
từ các hãng hàng không có trụ sở ở nước đó.
Một ví dụ khác về mạng lưới các hoạt động toàn cầu, hãy xem xét chiếc laptop
X31 của IBM. Sản phầm này được các kỹ sư của IBM thiết kế tại Mỹ vì IBM tin rằng
đây là địa điểm tốt nhất cho việc thiết kế các mẫu sản phẩm. Vỏ máy, bàn phím và ổ
đĩa cứng được sản xuất tại Thái Lan; màn hình hiển thị và bộ nhớ được sản xuất tại
Hàn Quốc; card không dây gắn trong được sản xuất tại Malaysia, và vi mạch xử lý
được chế tạo tại Mỹ. Trong mỗi case, các linh kiện này được sản xuất tại các địa điểm
tối ưu với các khoản chi phí sản xuất và vận chuyển. Các linh kiện này sẽ được chuyển
tới bộ phận của IBM tại Mehico để lắp ráp trước khi được chuyển về Mỹ để tiêu thụ.
IBM thực hiện việc lắp ráp máy tính ThinkPad tại Mehico vì các nhà quản lý tính toán
rằng do chi phí nhân công ở quốc gia này khá rẻ, nên họ có thể giảm thiểu chi phí lắp
ráp khi thực hiện tại đây. Chiến lược marketing và bán hàng đối với thị trường Bắc Mỹ
do nhân sự của IBM tại Mỹ xây dựng và phát triển, chủ yếu là do công ty này tin rằng
dựa trên sự am hiểu về thị trường địa phương, nhân sự của IBM ở Mỹ sẽ tạo thêm giá
trị cho sản phẩm thông qua các nỗ lực marketing của họ hơn là nhân sự ở nơi khác.
(Năm 2005, bộ phận kinh doanh các sản phẩm máy tính cá nhân của IBM, bao gồm cả
ThinkPad, đã được công ty Lenovo của Trung Quốc mua lại và công ty này đã nhanh
chóng chuyển trụ sở chính của mình về Mỹ vì tin rằng đây là nơi tốt nhất đề điều hành
công việc kinh doanh). Trong khi các hoạt động thuê ngoài (outsource) chủ yếu như
Boeing và IBM giới hạn đối với các doanh nghiệp chế tạo thì ngày càng nhiều công ty
tận dụng sự tiến bộ của công nghệ truyền thông, đặc biệt là Internet để outsource các
hoạt động dịch vụ sang các nhà sản xuất với chi phí thấp ở các nước khác. Ví dụ,
Internet cho phép các bệnh viện ở Mỹ thuê ngoài (outsource) công việc liên quan đến 10
chẩn đoán bệnh thông qua phim chụp sang Ấn Độ, nơi mà hình ảnh của chụp cộng
hưởng từ và các phương pháp tương tự được phân tích vào ban đêm khi các bác sĩ điều
trị ở Mỹ ngủ và kết quả sẵn sàng cho họ vào sáng hôm sau. Tương tự như vậy vào
tháng 12 năm 2003, IBM tuyên bố công ty này sẽ chuyển công việc của khoảng 4,300
kỹ sư phần mềm từ Mỹ sang Ấn Độ và Trung Quốc (sản xuất phần mềm được coi là
một loại hoạt động dịch vụ). Nhiều công ty phần mềm hiện đang sử dụng kỹ sư người
Ấn Độ để thực hiện chức năng bảo trì đối với các phần mềm được thiết kế tại Mỹ. Do
sự khác biệt về thời gian, các kỹ sư Ấn Độ có thể thực hiện công việc kiểm tra
debugging đối với các phần mềm được viết ở Mỹ khi các kỹ sư bên Mỹ đi ngủ, và
chuyển các mã đã được sửa lỗi về Mỹ thông qua kết nối Internet được bảo mật và sẵn
sàng cho các kỹ sư bên Mỹ tiếp tục công việc vào ngày hôm sau. Việc phân tách các
hoạt động tạo ra giá trị theo cách này có thể rút ngắn thời gian và giảm chi phí cần
thiết để phát triển các chương trình phần mềm mới. Các doanh nghiệp khác từ các
công ty sản xuất máy tính đến các ngân hàng cũng đang thực hiện việc outsource các
chức năng dịch vụ khách hàng, chẳng hạn như trung tâm giải đáp điện thoại, sang các
quốc gia đang phát triển nơi mà chi phí lao động rẻ hơn. Robert Reich người đã từng
đảm nhiệm vị trí bộ trưởng lao động dưới thời chính quyền Clinton, cho rằng xu
hướng mà các công ty như Boeing, Microsoft hay IBM đang thực hiện dẫn tới kết quả
là giờ đây nhiều trường hợp không còn thích hợp khi nói đến hàng hóa của Mỹ, của
Nhật Bản, của Đức hay của Hàn Quốc. Theo Reich, khi việc outsourcing các hoạt
động sản xuất sang các nhà cung ứng khác đang ngày một tăng như hiện nay thì kết
quả tất yếu của hoạt động toàn cầu hóa, người ta đã đề cập đến “sản phẩm toàn cầu”.
Tuy nhiên, giống như với việc toàn cầu hóa các thị trường, người ta cũng phải cẩn
trọng tránh việc đẩy toàn cầu hóa hoạt động sản xuất đi quá xa. Có rất nhiều trở ngại
gây khó khăn cho các doanh nghiệp khi họ tìm cách phân tán hoạt động sản xuất ra
nhiều nơi trên phạm vi toàn cầu một cách tối ưu. Những trở ngại này bao gồm các rào
cản chính thức hoặc không chính thức cản trở hoạt động thương mại giữa các nước,
các rào cản đối với đầu tư nước ngoài, chi phí vận chuyển và các vấn đề liên quan đến
rủi ro kinh tế và chính trị. Ví dụ, như các quy định của Chính phủ hạn chế việc các
bệnh viện thực hiện outsource công việc chẩn đoán bệnh qua ảnh chụp cộng hưởng từ
sang các nước đang phát triển nơi mà chi phí cho bác sĩ Xquang rẻ hơn. Tuy nhiên,
chúng ta đang tiến bước về một tương lai được đặc trưng bởi toàn cầu hóa các thị
trường và hoạt động sản xuất. Các doanh nghiệp hiện đại đóng vai trò nhân tố quan
trọng trong xu thế này khi các hoạt động của họ góp phần thúc đẩy toàn cầu hóa. Tuy
vậy, các doanh nghiệp này cũng phản ứng lại một cách hiệu quả với những thay đổi về
điều kiện trong môi trường hoạt động.
1.1.3. Các nhân tố thúc đẩy toàn cầu hóa
Có hai nhân tố chính thúc đẩy quá trình toàn cầu hóa, đó là việc dỡ bỏ các rào
cản trong các hoạt động thương mại và đầu tư ở các lĩnh vực; và sự phát triển của cách
mạng khoa học và công nghệ. 11
Việc dỡ bỏ các rào cản trong các hoạt động thương mại, đầu tư, dịch vụ, công
nghệ, sở hữu trí tuệ giữa các nước và lãnh thổ trên phạm vi khu vực và toàn cầu cùng
với sự hình thành và tăng cường các quy định, nguyên tắc, luật lệ chung với cơ chế tổ
chức để điều chỉnh và quản lý các hoạt động, giao dịch kinh tế quốc tế theo hướng tự
do hoá là động lực quan trọng thúc đẩy quá trình toàn cầu hóa. Đối với lĩnh vực hàng
hóa, trong khuôn khổ của Hiệp định GATT, thương mại hàng hóa là lĩnh vực thể hiện
rõ nét nhất việc dỡ bỏ các rào cản theo hướng tự do hóa. Từ năm 1947 đến nay đã diễn
ra 8 vòng đàm phán để cắt giảm thuế quan. Kết quả của các vòng đàm phán đã đưa
thuế quan của các nước công nghiệp phát triển giảm xuống từ 40% năm 1947 xuống
còn gần 10% vào cuối thập niên 1960 và dưới 4% sau khi hoàn thành thực hiện các
cam kết của vòng đàm phán Urugoay. Hiệp định đạt được tại vòng đàm phán Urugoay
làm giảm tới 38% mức thuế quan của hàng nghìn mặt hàng trên thế giới. Về hàng rào
phi thuế quan, tổ chức WTO cũng như các khuôn khổ khu vực đều đưa vào trong
chương trình đàm phán. Vòng đàm phán Urugoay đã đề cập tới một các lĩnh vực liên
quan tới các hàng rào phí thuế quan như biện pháp vệ sinh an toàn và kiểm dịch động
thực vật, các rào cản kỹ thuật, các quy định về định giá hải quan, quy tắc xuất xứ. .
Trên phạm vi khu vực, hàng rào thuế quan nội khối đã được gỡ bỏ như trong EU,
NAFTA, AFTA. Đối với lĩnh vực thương mại dịch vụ, Hiệp định GATS trong khuôn
khổ của WTO là nỗ lực đầu tiên nhằm xây dựng các quy định trên phạm vi toàn cầu để
quản lý các luồng lưu chuyển dịch vụ giữa các quốc gia. Hiệp định đã đưa ra các
nguyên tắc mang tính chất khung, dựa vào đó các nước đưa ra những cam kết cụ thể
về mở cửa và tiếp cận thị trường.
Sự phát triển của cách mạng khoa học và công nghệ có tác động mạnh mẽ
tới quá trình toàn cầu hóa, là động lực quan trọng thúc đẩy quá trình này. Những tiến
bộ của khoa học – kỹ thuật và công nghệ bao gồm những phát minh, sáng chế, các
biện pháp kỹ thuật tiên tiến, các giống mới, các phương pháp công nghệ hiện đại, các
lý thuyết và phương thức quản lý mới trong mọi lĩnh vực được áp dụng vào thực tiễn
sản xuất, kinh doanh làm tăng năng suất lao động, tạo ra ngày càng nhiều sản phẩm
thặng dư cho xã hội với chi phí thấp hơn, giá rẻ hơn, tạo ra tiền đề thúc đẩy sự hình
thành và phát triển sự phân công, chuyên môn hóa lao động, sản xuất và kinh doanh
theo ngành nghề, vùng lãnh thổ và giữa các quốc gia. Nhờ đó, thương mại và trao đổi
quốc tế về hàng hóa, dịch vụ, vốn, lao động và tri thức ngày một tăng.
Sự phát triển của khoa học – công nghệ, đặc biệt là cuộc cách mạng công
nghiệp lần thứ nhất và lần thứ hai đã mở đường cho sự hình thành và phát triển nhanh
chóng của thị trường thế giới. Nếu cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất chủ yếu
dựa vào máy hơi nước, sắt và than thì cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai chủ yếu
dựa vào máy chạy bằng nhiên liệu lỏng, điện và năng lượng nguyên tử và những vật 12
liệu đặc biệt: kim loại không sắt, chất dẻo, sợi hóa chất, đặc biệt là dựa vào những
thành tựu của lĩnh vực thông tin và phương thức quản lý mới. Việc ứng dụng các tiến
bộ khoa học công nghệ trong ngành giao thông và kỹ thuật thông tin làm cho thế giới
bị thu nhỏ lại về không gian và thời gian. Các chi phí về vận tải, về thông tin ngày
càng giảm, sự cách trở về địa lý dần được khắc phục, các quốc gia và dân tộc trở nên
gần gũi hơn với những hình ảnh và thông tin được truyền hình liên tục về các sự kiện
đang xẩy ra ở mọi nơi trên trái đất.
Trong thế kỷ XIX, sự ra đời của đường sắt đã làm giảm chi phí vận tải khoảng
85 – 95%. Trong khoảng 10 – 15 năm, phí vận tải đường biển đã giảm khoảng 70%;
phí vận tải hàng không giảm mỗi năm khoảng 3 – 4%. Sự phát triển của máy tính cá
nhân và thương mại điện tử đã diễn ra với tốc độ nhanh chóng hơn. Năng suất trong
ngành công nghệ thông tin suốt trên ba thập kỷ tăng khoảng 5% một năm, cao gấp 5
lần so với tốc độ tăng năng suất chung của tất cả các ngành. Dưới tác động của cuộc
cách mạng công nghệ về công nghệ thông tin, kinh tế tri thức đang hình thành trong đó
tri thức trở thành một lực lượng sản xuất ngày càng quan trọng, chiếm tỷ trọng ngày
càng lớn trong nền kinh tế nói chung và từng loại hàng hóa và dịch vụ được sản xuất
và tiêu thục trên thị trường quốc tế nói riêng.
Khoa học và công nghệ từ cuối thập niên 1970 đã trở thành lực lượng sản xuất
trực tiếp tham gia vào quá trình sản xuất toàn cầu, làm thay đổi hầu hết mọi mặt hoạt
động sản xuất cả về lượng và chất và mang tính quốc tế hóa cao độ. Cuộc cách mạng
khoa học công nghệ này đã làm cho nền kinh tế thế giới phát triển với tốc độ trên
3%/năm trong vòng hơn 20 năm. Hai cuộc cách mạng công nghiệp trước đây đã mang
lại những biến đổi to lớn trong đời sống kinh tế và xã hội toàn cầu, đặc biệt là sự phát
triển nhanh chóng của sản xuất, tạo ra nguồn của cải phong phú cho loài người. Tuy
nhiên, với hai cuộc cách mạng đầu tiên, hàm lượng vật chất (năng lượng, nguyên
nhiên liệu, thiết bị máy móc, vốn và lao động) vẫn chiếm phần lớn trong một sản phẩm.
Với cuộc cách mạng khoa học – công nghệ hiện nay, hàm lượng vật chất trong các sản
phẩm ngày càng giảm, hiện nay chỉ còn chiếm tỷ lệ bình quân từ 25 – 30% trong một
sản phẩm, phần còn lại là hàm lượng tri thức. Đặc điểm này cũng thể hiện tính toàn
cầu, tính quốc tế hóa của hoạt động lao động sản xuất ngày càng cao.
Cuộc cách mạng khoa học – công nghệ lần thứ ba gắn với sự ra đời của những
công nghệ cao trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là lĩnh vực sinh học, thông tin, tự động
hóa, vật liệu mới và năng lực.
Trong lĩnh vực sinh học, việc khám phá ra cấu trúc ADN, hiểu biết được mật
mã của sự sống là một bước ngoặt trong lịch sử sinh học. Với những kỹ thuật về di
truyền học, về gien và nuôi cấy tế bào, nhiều loại giống cây trồng, vật nuôi và nguồn
dinh dưỡng mới được tạo ra, góp phần nâng cao năng suốt nông nghiệp, tạo ra lương 13
thực và thực phẩm dồi dào cho con người sử dụng và trao đổi. Trong vòng ba thập kỷ,
sản xuất lương thực thế giới tăng trên 100% trong khi dân số tăng trên 60%.
Lĩnh vực thông tin chứng kiến những tiến bộ phi thường, đóng vai trò quan
trọng trong việc thúc đẩy xu thế toàn cầu hóa. Với hệ thống các phương tiện và kỹ
thuật thông tin hiện đại, cách mạng thông tin toàn cầu như điện thoại, fax, Internet. .
mối liên hệ qua lại và giao dịch giữa các cá nhân và doanh nghiệp ở mọi nơi trên thế
giới trở nên nhanh chóng, thường xuyên và thuận tiện với chi phí ngày càng giảm dần;
biên giới giữa các quốc gia trên nhiều phương diện đã và đang bị xóa mờ. Sự biến đổi
trong lĩnh vực thông tin, đặc biệt đã biến thông tin trở thành môt thứ hàng hóa, truyền
thông trở thành một trong những ngành công nghiệp hàng đầu trên thế giới. Nhờ vào
công nghệ thông tin, thương mại điện tử ra đời và phát triển ngày càng mạnh mẽ. Nhờ
vào công nghệ thông tin, phương thức tổ chức và quản lý sản xuất – kinh doanh đã
thay đổi vô cùng nhanh chóng. Một số nhà phân tích dự đoán rằng “Nền kinh tế điện
tử„ sẽ tạo ra nhiều công ty với quy mô nhỏ, hoạt động thông qua mạng điện tử với cơ
chế tạm thời hoặc không cần phải có một trụ sở làm việc chung.
Cuộc cách mạng khoa học – công nghệ cũng tạo ra nhiều loại vật liệu mới có
chất lượng tốt hơn, chi phí thấp hơn thay thế những vật liệu truyền thống. Từ những
năm 1980 cho đến nay, thế giới đã tăng cường sử dụng những nguồn năng lượng và
vật liệu mới, khiến cho lượng dầu lửa do các nước công nghiệp tiêu thụ giảm đi trung
bình 1 tỷ tấn/năm. Tỷ lệ nguồn điện nguyên tử, thủy điện, năng lượng mặt trời được sử
dụng ngày càng cao trong sản xuất và đời sống. Các vật liệu mới như chất dẻo đặc biệt,
vật liệu tổng hợp, sợi quang học, gốm sứ. . thay thế ngày càng nhiều nguyên liệu
truyền thống. Tự động hóa cũng trở thành một nét đặc trưng của khoa học – công nghệ,
nhiều khâu trong sản xuất được tự động hóa, lập trình khoa học.
1.2. Khái quát về kinh doanh quốc tế
1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của hoạt động kinh doanh quốc tế
Ngày nay, nhiều doanh nghiệp ở các quốc gia trên thế giới thực hiện mở rộng
hoạt động kinh doanh vượt ra khỏi biên giới quốc gia của mình. Ví dụ:
- Honda (Nhật Bản) xây dựng các nhà máy lắp ráp ô tô, xe máy và hệ thống các
cửa hàng bán lẻ tại thị trường Việt Nam.
- Viettel (Việt Nam) đầu tư xây dựng hạ tầng cơ sở dịch vụ viễn thông và cung
cấp dịch vụ viễn thông tại Campuchia, Lào, Haiti, Mozambic,. .
- Quá trình mở rộng hoạt động sang thị trường Việt Nam của HSBC: Với trụ sở
chính tại Luân Đôn, Tập đoàn HSBC có 7.200 văn phòng tại 85 quốc gia và vùng lãnh
thổ. Tổng giá trị tài sản của Tập đoàn tính đến ngày 31 tháng 12 năm 2011 là 2.556 tỉ
đô la Mỹ. Năm 1870 HSBC mở văn phòng đầu tiên tại Sài Gòn (nay là TP. Hồ Chí
Minh). Tháng 8 năm 1995, chi nhánh TP. Hồ Chí Minh được cấp phép hoạt động và 14
cung cấp đầy đủ các dịch vụ tài chính ngân hàng. HSBC khai trương chi nhánh Hà Nội
và thành lập Văn phòng Đại diện tại Cần Thơ vào năm 2005.
Ngày 29 tháng 12 năm 2005, HSBC mua 10% cổ phần của Ngân hàng Cổ phần
Kỹ thương Việt Nam (Techcombank), một trong các ngân hàng thương mại cổ phần
lớn nhất tại Việt Nam xét về vốn. Tháng 07 năm 2007, HSBC mua thêm 5% cổ phần
tại Techcombank. Tháng 09 năm 2008, HSBC hoàn tất việc nâng cổ phần sở hữu tại
Techcombank từ 15% lên 20%, trở thành ngân hàng nước ngoài đầu tiên tại Việt Nam
sở hữu 20% cổ phần tại một ngân hàng trong nước.
Tháng 09 năm 2007, HSBC ký hợp đồng mua 10% cổ phần của Tập Đoàn Bảo
Việt, tập đoàn bảo hiểm và tài chính hàng đầu của Việt Nam và trở thành đối tác chiến
lược nước ngoài duy nhất của Bảo Việt. Tháng 10 năm 2009, HSBC ký thoả thuận
tăng tỷ lệ cổ phần nắm giữ tại Bảo Việt từ mức 10% lên 18% với trị giá 1,88 nghìn tỷ
đồng (khoảng 105,3 triệu Đôla Mỹ).
Ngày 01 tháng 01 năm 2009, HSBC chính thức đưa ngân hàng con đi vào hoạt
động, trở thành ngân hàng nước ngoài đầu tiên đưa ngân hàng con vào hoạt động tại
Việt Nam sau khi nhận được giấy phép của Ngân hàng Nhà Nước để thành lập Ngân
hàng 100% vốn nước ngoài tại Việt Nam vào tháng 09 năm 2008. Ngân hàng mới có
tên Ngân hàng TNHH một thành viên HSBC (Việt Nam) đặt trụ sở chính ở tòa nhà
Metropolitan, 235 Đồng Khởi, Quận 1, thành phố Hồ Chí Minh. Với số vốn đăng kí
3.000 tỷ đồng, Ngân hàng TNHH một thành viên HSBC (Việt Nam) thuộc 100% sở
hữu của Ngân hàng Hồng Kông và Thượng Hải, đơn vị sáng lập và thành viên chính
thức của tập đoàn HSBC.
Tính đến tháng 7 năm 2011, mạng lưới hoạt động của HSBC Việt Nam mở
rộng lên đến 16 điểm trên toàn quốc bao gồm một hội sở, một chi nhánh và năm phòng
giao dịch tại thành phố Hồ Chí Minh; một chi nhánh, ba phòng giao dịch và một quỹ
tiết kiệm tại Hà Nội và bốn chi nhánh tại Bình Dương, Cần Thơ, Đà Nẵng và Đông Nai.
(ht p:/ www.hsbc.com.vn/1/2/about-hsbc/about_HSBC )
Qua đó cho thấy, các doanh nghiệp không chỉ tập trung cung cấp hàng hóa, dịch
vụ cho khách hàng tại thị trường trong nước mà còn thực hiện xuất khẩu hàng hóa,
dịch vụ để đáp ứng nhu cầu của khách hàng ở thị trường nước ngoài. Không chỉ thực
hiện hoạt động xuất khẩu, các doanh nghiệp còn đầu tư vốn, công nghệ sang thị trường
nước ngoài để cung cấp hàng hóa và dịch vụ, tìm kiếm những cơ hội để phát triển hoạt
động kinh doanh, tăng doanh thu, lợi nhuận. Khi hoạt động kinh doanh của doanh
nghiệp vượt ra khỏi biên giới của quốc gia, mang tầm quốc tế, đó chính là lúc các
doanh nghiệp đang thực hiện các hoạt động kinh doanh quốc tế. Có một số cách hiểu
về “Kinh doanh quốc tế” như sau: 15
Kinh doanh quốc tế là tất cả các giao dịch mang tính thương mại của tư nhân
hoặc chính phủ giữa hai hay nhiều quốc gia5. Các công ty tư nhân thực hiện các giao
dịch này vì mục đích lợi nhuận, các chính phủ thực hiện các giao dịch này có thể vì
mục đích lợi nhuận hoặc không. Những giao dịch này bao gồm bán hàng, đầu tư, vận
tải. Như vậy, theo cách hiểu này, Kinh doanh quốc tế là hoạt động mua bán hàng hóa
và dịch vụ, hoặc hoạt động đầu tư giữa các chủ thể ở hai hay nhiều quốc gia. Cũng
trong cuốn sách này, một cách hiểu khác về Kinh doanh quốc tế được đưa ra, đó là các
hoạt động gắn liền với lợi nhuận được thực hiện qua biên giới của quốc gia. Một lần
nữa, cách hiểu này cho thấy kinh doanh quốc tế bao gồm những hoạt động vượt qua
biên giới của quốc gia, được thực hiện vì mục đích sinh lợi.
Một cách hiểu khác về Kinh doanh quốc tế, đó là: Kinh doanh quốc tế
(international business), hiểu đơn giản, là việc thực hiện hoạt động đầu tư vào sản xuất,
mua bán, trao đổi hàng hóa hoặc dịch vụ nhằm mục đích sinh lợi có liên quan tới hai
hay nhiều nước và khu vực khác nhau6. Khái niệm này cho thấy những hoạt động cụ
thể của kinh doanh quốc tế, bao gồm đầu tư, mua bán hàng hóa và dịch vụ, đó là
những hoạt động được thực hiện nhằm mục đích sinh lợi, có liên quan giữa hai hay
nhiều quốc gia hoặc khu vực khác nhau.
Như vậy, từ những cách hiểu về Kinh doanh quốc tế được trình bày ở trên cho
thấy Kinh doanh quốc tế là những hoạt động được thực hiện bởi các chủ thể từ hai hay
nhiều quốc gia khác nhau nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm những hoạt động như đầu
tư, trao đổi thương mại hàng hóa và dịch vụ.
Từ những khái niệm và ví dụ về kinh doanh quốc tế trên đây cho thấy kinh
doanh quốc tế có những đặc điểm cơ bản như sau:
- Chủ thể tham gia hoạt động kinh doanh quốc tế có trụ sở ở các quốc gia khác nhau.
Đây là đặc điểm cơ bản đầu tiên có ý nghĩa quyết định tính quốc tế của hoạt động kinh
doanh quốc tế. Chủ thể tham gia hoạt động kinh doanh quốc tế chủ yếu là các doanh
nghiệp ở mọi lĩnh vực, mọi loại hình, các loại quy mô, từ những doanh nghiệp vừa và
nhỏ tới những doanh nghiệp lớn, các tập đoàn kinh tế, các công ty quốc tế, công ty đa
quốc gia, xuyên quốc gia. Trong đó, các công ty đa quốc gia và các công ty xuyên
quốc gia là những chủ thể có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy dòng lưu chuyển
hàng hóa dịch vụ giữa các quốc gia, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ở các nước, thậm chí
các công ty đó còn là những chủ thể có vai trò đáng kể trong việc thúc đẩy quá trình
hình thành thị trường chung và quá trình liên kết giữa các quốc gia, phát triển các mối quan hệ quốc tế.
5 Marios I.Katsioloudes, Spyros Hadjidakis, International Business – A global perspective, 2007.
6 TS Nguyễn Thị Hồng Yến, Giáo trình KDQT, 2011. 16
- Hoạt động kinh doanh quốc tế chịu sự tác động bởi các yếu tố thuộc môi trường
kinh doanh mang tính quốc tế, bao gồm môi trường chính trị, pháp luật, kinh tế, văn
hóa. Sự khác biệt về chính trị, luật pháp, kinh tế, văn hóa ở các quốc gia khác nhau yêu
cầu các doanh nghiệp kinh doanh quốc tế phải có chiến lược và cách thức thực hiện
sao cho phù hợp nhằm đạt được mục đích kinh doanh của doanh nghiệp. Ví dụ “Tại
Lào, thói quen không làm việc ngoài giờ và nghỉ toàn bộ các ngày cuối tuần của nhân
viên bản xứ khiến cho Viettel đã gặp nhiều khó khăn trong việc đảm bảo việc phục vụ
khách hàng 24/7 như các công ty viễn thông cần phải làm. Trong giao tiếp và làm việc,
nhân viên người Lào thích được nói chuyện nhẹ nhàng, chứ không quen với tác phong
quân đội, chấp hành mệnh lệnh. Chính vì vậy, bộ máy nhân viên Viettel đã quyết định
vừa phải thay đổi bản thân, vừa phải thay đổi chính cách nhìn và làm việc của nhân viên bản xứ”7.
- Đồng tiền được sử dụng trong kinh doanh quốc tế cũng mang tính quốc tế. Trong
kinh doanh quốc tế, chủ thể có thể sử dụng đồng tiền của quốc gia mình, cũng có khi sử
dụng đồng tiền của quốc gia của đối tác, hoặc sử dụng đồng tiền của một nước thứ ba.
Khi đó cần có sự chuyển đổi giữa các đồng tiền theo một tỷ giá nhất định. Doanh nghiệp
có thể có lợi hoặc bất lợi trước một diễn biến của tỷ giá mà diễn biến này phát sinh do
cung cầu thị trường hoặc do tác động từ một văn bản pháp luật của Nhà nước.
- Quản trị tại các doanh nghiệp có hoạt động kinh doanh quốc tế khác với quản trị tại
các doanh nghiệp chỉ có hoạt động kinh doanh trong nước, đòi hỏi nhà quản trị phải có
kỹ năng và nghệ thuật quản trị trong môi trường có tính quốc tế với nhiều cơ hội
nhưng không ít khó khăn thách thức, nhà quản trị cũng phải có tầm nhìn mang tính
chiến lược trên một phạm vi thị trường rộng lớn với rất nhiều yếu tố từ môi trường
kinh doanh tác động tới hoạt động kinh doanh quốc tế của doanh nghiệp. Điều này
xuất phát từ chính sự khác biệt về chính trị, pháp luật, văn hóa, kinh tế giữa các quốc gia.
1.2.2. Các hoạt động kinh doanh quốc tế - Xuất khẩu - Nhập khẩu - Mua bán đối lưu
- Thuê ngoài/ gia công quốc tế - Đầu tư trực tiếp - Đầu tư gián tiếp
- Nhượng quyền thương mại - Mua bán giấy phép
7 Mạnh Chung, Viettel đầu tư ra nước ngoài, kỹ thuật đi trước. Truy cập ngày 15 tháng 7 năm 2012 tại
http:/ vneconomy.vn/20110208100937782P0C5/viet el-dau-tu-ra-nuoc-ngoai-ky-thuat-di-truoc.htm 17
1.2.3. Chủ thể của hoạt động kinh doanh quốc tế
Người tiêu dùng, các công ty, các tổ chức tài chính, các chính phủ, tất cả đều
liên quan tới hoạt động kinh doanh quốc tế và có vai trò quan trọng đối với các hoạt
động kinh doanh quốc tế. Bởi lẽ người tiêu dùng có nhu cầu đối với hàng hóa và dịch
vụ từ các công ty quốc tế, các công ty này chính là người sản xuất và cung cấp hàng
hóa, dịch vụ đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng, các tổ chức tài chính giúp các công
ty trong quá trình tham gia hoạt động kinh doanh quốc tế thông qua việc tài trợ vốn,
trao đổi ngoại tệ, chuyển tiền, còn chính phủ là người xây dựng các văn bản pháp lý để
điều chỉnh các dòng trao đổi hàng hóa, dịch vụ, con người, vốn giữa các quốc gia.
Tuy nhiên, chủ thể thực hiện các hoạt động kinh doanh quốc tế chủ yếu là các
công ty, bao gồm các công ty ở tất cả các loại hình, các loại quy mô và ở tất cả các
ngành nghề lĩnh vực. Tất cả các công ty sản xuất, công ty dịch vụ, công ty bán lẻ đều
tìm kiếm khách hàng ngoài biên giới quốc gia của mình. Một công ty kinh doanh quốc
tế là công ty tham gia trực tiếp vào bất kỳ hình thức kinh doanh quốc tế nào như xuất
khẩu, nhập khẩu hay sản xuất quốc tế, đầu tư quốc tế. Nếu xét theo khía cạnh quy mô
về vốn và lao động, bên cạnh những doanh nghiệp nhỏ và vừa là các công ty mang tầm
cỡ lớn như công ty đa quốc gia, công ty xuyên quốc gia8. Những công ty này có nguồn
vốn lớn hơn cả GDP của một quốc gia, thậm chí có khả năng vận động các chính phủ
đưa ra những văn bản pháp luật có lợi cho họ. Nếu căn cứ vào chiến lược kinh doanh
của công ty, chúng ta có thể gọi các công ty kinh doanh quốc tế với các tên gọi: công
ty đa quốc nội, công ty toàn cầu, công ty quốc tế9.
Tóm lại chủ thế tham gia kinh doanh quốc tế chính là các doanh nghiệp, các
công ty ở các loại hình, các loại quy mô, ở các lĩnh vực ngành nghề, thực hiện các hoạt
động kinh doanh vượt ra khỏi biên giới của quốc gia và mang tính quốc tế như hoạt
động xuất khẩu, nhập khẩu, đầu tư quốc tế,…
1.2.4. Mục đích tiến hành hoạt động kinh doanh quốc tế
8 công ty đa quốc gia (MNC – multinational company), công ty xuyên quốc gia (TNC – transnational company):
Công ty đa quốc gia hay doanh nghiệp đa quốc gia (MNE) và công ty xuyên quốc gia đôi khi được sử dụng thay
thế cho nhau. HIện nay chưa có nghiên cứu nào đưa ra một khái niệm hoàn chỉnh về MNC và TNC. Từ năm
1973, Liên hợp quốc đưa ra 21 định nghĩa về MNC trong khi trong các báo cáo hàng năm về đầu tư của thế giới
do UNCTAD công bố, tổ chức này chỉ đưa ra định nghĩa về công ty xuyên quốc gia và thường có những thông
kê về hoạt động của các công ty này. Nhìn chung, đây là những công ty có trụ sở chính/ công ty mẹ ở một quốc
gia (nước chủ nhà, nước chủ đầu tư – home country) và có hệ thống các chi nhánh, các công ty con ở nhiều quốc
gia khác nhau (nước tiếp nhận đầu tư – host country) thông qua hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).
9 công ty đa quốc nội (MDC - multidomestic company): là một tổ chức luôn cố gắng cá biệt hóa sản phẩm, chiến
lược marketing và các hoạt động khác nhằm đáp ứng tốt nhất yêu cầu của thị trường ở từng quốc gia. Công ty
toàn cầu (GC – global company): là một tổ chức luôn cố gắng tiêu chuẩn hóa và nhất thể hóa các hoạt động trên
phạm vi toàn thế giới ở mọi bộ phận chức năng. Hay nói cách khác, công ty toàn cầu không có chiến lược cá biệt
hóa sản phẩm, chiến lược marketing hay các hoạt động khác theo những thị trường cụ thể. Công ty quốc tế (IC -
international company): là công ty vừa có hoạt động ở thị trường trong nước, vừa có hoạt động ở thị trường nước ngoài. 18
Các chủ thể thực hiện kinh doanh quốc tế vì những mục đích cơ bản sau:
Thứ nhất, các công ty thực hiện kinh doanh quốc tế nhằm mở rộng thị trường,
tăng doanh thu, lợi nhuận, thị phần và củng cố năng lực cạnh tranh. Mục đích chính
của các công ty khi thực hiện hoạt động kinh doanh là lợi nhuận. Vì vậy, để tăng lợi
nhuận, các công ty phải tìm kiếm các cơ hội giúp tăng doanh thu và giảm chi phí. Mở
rộng thị trường là một trong những cách giúp công ty có thể tăng doanh thu, tăng thị
phần, từ đó có thể nâng cao vị thế và năng lực cạnh tranh của công ty.
Ví dụ, năm 2006, Viettel bắt đầu nghiên cứu tìm kiếm thị trường ngoài nước.
Tháng 2/2009, Viettel đã chính thức khai trương mạng di động Metfone tại Cam-pu-
chia, khởi đầu quá trình kinh doanh tại nước ngoài. Ngay sau đó, Viettel tiếp tục mở
rộng thị trường sang Lào với mạng di động mang thương hiệu Unitel vào tháng
10/2009. Tháng 9/2011, Viettel tiến sang thị trường châu Mỹ với việc khai trương
mạng di động Natcom tại Ha-i-ti. Ngày 15/5/2012, Tập đoàn Viễn thông Quân đội
(Viettel) đã chính thức khai trương mạng di động tại Mozambique, thị trường nước
ngoài thứ 5 của Viettel và là thị trường đầu tiên tạo đà để tập đoàn tiến quân mạnh hơn
vào châu Phi. Thương hiệu của Viettel tại Mozambique có tên là Movitel. Movitel là
liên doanh giữa Viettel, SPI và Invespar (Mozambique), trong đó Viettel chiếm 70%
vốn. Các mạng viễn thông mà Viettel đầu tư và kinh doanh ở nước ngoài chỉ sau hai
năm đều bắt đầu có lãi và trở thành công ty lớn ở nước sở tại. Năm 2011, Unitel trở
thành công ty số một tại Lào (về cả hạ tầng, thuê bao và doanh thu) với 42,23% thị
phần. Doanh thu năm 2011 của Unitel đạt 110 triệu USD, chiếm 1,4% tổng GDP của
Lào. Còn tại Cam-pu-chia, mặc dù là DN thứ tám tham gia thị trường viễn thông nước
này nhưng chỉ sau hai năm hoạt động, Metfone cũng đã dẫn đầu thị trường với 49% thị
phần. Doanh thu năm 2011 của Metfone là 255 triệu USD, chiếm gần 2% tổng GDP
của Cam-pu-chia. Tại Ha-i-ti, là DN thứ ba tham gia thị trường nhưng ngay tại thời
điểm khai trương, Natcom cũng đã là công ty số một tại Ha-i-ti về hạ tầng mạng viễn
thông với 1.300 trạm thu phát sóng di động 2G và 3G (tương đương 74% tổng số trạm của toàn Ha-i-ti).
Hoạt động đầu tư ra nước ngoài của Viettel đã đóng góp đáng kể vào con số
doanh thu của Viettel. Năm 2011, Viettel đạt doanh thu gần sáu tỷ USD và có 60 triệu
thuê bao đang hoạt động trên toàn cầu. Sau ba năm kinh doanh ở nước ngoài, Viettel
đã bắt đầu chuyển lợi nhuận về nước. Năm 2011, Tập đoàn chuyển về nước hơn 40
triệu USD, lớn hơn số tiền mà Viettel đầu tư vào thị trường Cam-pu-chia. Dự kiến lợi
nhuận năm 2012 Viettel sẽ chuyển về nước đạt hơn 80 triệu USD10.
10 Tổng hợp từ các nguồn: http://www.nhandan.org.vn/cmlink/nhandandientu/thoisu/kinh-te/kinh-t-tin-chung/v-
n-ra-th-tr-ng-n-c-ngoai-1.348965?mode=print và http://vneconomy.vn/201205160902510P0C16/viettel-khai-
truong-mang-di-dong-o-mozambique.htm ngày 15/7/2012 19
Thứ hai, các công ty thực hiện kinh doanh quốc tế để sử dụng các nguồn lực
một cách hiệu quả, đó là nguồn lực về vốn, khoa học công nghệ, lao động và các yếu
tố sản xuất khác. Để đạt được mục đích sinh lợi, các công ty không chỉ mở rộng thị
trường cho sản phẩm, dịch vụ nhằm tăng doanh thu, lợi nhuận, thị phần mà họ còn
phải thực hiện tối thiểu hóa chi phí đầu vào thông qua các hoạt động như mua bán
quốc tế hàng hóa và dịch vụ, đầu tư quốc tế, tiếp nhận đầu tư quốc tế. Với những công
ty có lợi thế về vốn, khoa học công nghệ, họ sẽ thực hiện đầu tư ra nước ngoài, vào
những thị trường có nhu cầu về vốn, khoa học công nghệ, đủ điều kiện đảm bảo an
toàn cho hoạt động đầu tư, thậm chí đó là những thị trường có lợi thế về lao động giá rẻ,
nguồn tài nguyên dồi dào, phong phú,… Đồng thời, chính công ty tiếp nhận đầu tư
được giải quyết nhu cầu về vốn, công nghệ. Như vậy, các bên có thể sử dụng hiệu quả
hơn nguồn lực thông qua hoạt động kinh doanh quốc tế. Ví dụ, khi HONDA đầu tư
vào Việt Nam, xây dựng nhà máy và đầu tư công nghệ lắp ráp ô tô, xe máy tại Việt
Nam, HONDA có cơ hội sử dụng nguồn lao động với chi phí thấp hơn ở thị trường
Nhật Bản, nhờ đó góp phần giảm giá thành của sản phẩm khi được lắp ráp tại Việt
Nam. Một ví dụ khác là các doanh nghiệp sản xuất phần mềm ở Mỹ đặt gia công sản
xuất phần mềm ở các nước khác như Trung Quốc, Việt Nam, Ấn Độ với mục đích là
tranh thủ nguồn nhân công có trình độ, có tay nghề nhưng chi phí cho người lao động thấp hơn ở Mỹ.
Thứ ba, các công ty thực hiện kinh doanh quốc tế để có thể tranh thủ những điều
kiện thuận lợi từ thị trường bên ngoài, đặc biệt khi thị trường trong nước không có đủ
những điều kiện thuận lợi cho hoạt động kinh doanh của công ty. Doanh nghiệp cần
những điều kiện thuận lợi nhất định để phát triển hoạt động kinh doanh của mình, đó là
những điều kiện thuận lợi về khung pháp luật, cơ chế, chính sách, hay về điều kiện cạnh
tranh, nhu cầu của khách hàng,. . Vì vậy, các doanh nghiệp phát triển hoạt động kinh
doanh sang thị trường nước ngoài nhằm tranh thủ những điều kiện thuận lợi hơn mà tại thị
trường trong nước doanh nghiệp không có. Chẳng hạn, tại thị trường trong nước khi xuất
hiện nhiều nhà cung cấp dịch vụ viễn thông, thị trường trong nước cũng trở nên bão hòa,
Viettel đã mở rộng hoạt động kinh doanh của mình sang các thị trường nước ngoài, vừa
để tăng doanh thu, lợi nhuận, nâng cao vị thế của doanh nghiệp, vừa để tránh áp lực cạnh
tranh tại thị trường trong nước khi xuất hiện nhiều nhà cung cấp dịch vụ và nhu cầu trong
nước đã được đáp ứng tương đối đầy đủ.
Thứ tư, các doanh nghiệp thực hiện hoạt động kinh doanh quốc tế để phân tán,
giảm thiểu rủi ro trong kinh doanh. Việc đa dạng hóa lĩnh vực kinh doanh, đa dạng hóa
thị trường giúp doanh nghiệp có thể phân tán, giảm thiểu rủi ro trong kinh doanh thay
vì chỉ tập trung vào một hay một số thị trường hay đối tác. Ví dụ các doanh nghiệp
xuất khẩu thủy sản của Việt Nam không chỉ xuất khẩu sang các thị trường khu vực 20