Câu ca dao tục ngữ anh em như thể tay chân nói lên
phạm trù đạo đức nào?
"Anh em như thể tay chân" là một trong những câu tục ngữ trong kho tàng ca dao, tục
ngữ Việt Nam thể hiện sự khăng khít, gắn bó giữa những người anh em trong gia đình với
nhau. Trong bài viết lần này, Luật Minh Khuê sẽ chia sẻ về vấn đề phạm trù đạo đức được
thể hiện trong câu tục ngữ trên.
1. Anh em như thể tay chân là gì?
Anh em như thể tay chân là một trong hai vế của câu tục ngữ:
“Anh em như thể tay chân
Rách lành đùm bọc, dở hay đỡ đần.”
Từ đây có thể hiểu ý nghĩa của câu tục ngữ này như sau:
- Anh em như thể tay chân nghĩa là anh em như tay với chân, cả hai đều là bộ
phận gắn liền trên cơ thể người, quan trọng như nhau và hỗ trợ cho nhau.
- Rách là chỉ lúc nghèo khổ thiếu thốn, lành là chỉ khi đầy đủ sung sướng đều
đùm bọc, đỡ đần nhau.
Câu ca dao trên đã sử dụng lối so sánh, anh em được so sánh với tay chân -
những bộ phận trên cơ thể con người. Ai cũng biết tay chân là những bộ phận
không thể thiếu trên một cơ thể thống nhất. Trên cơ thể con người, mỗi bộ
phận có một chức năng, nhiệm vụ riêng nhưng giữa chúng lại có mối quan hệ
khăng khít. Không thể thiếu đi một trong các bộ phận bởi nếu thiếu đi thì cơ
thể con người sẽ không hoạt động được như bình thường. Bộ phận này hỗ
trợ bộ phận kia, chúng bổ sung cho nhau. Mượn ý nghĩa đó, câu ca dao tục
ngữ nói đến tình cảm anh em. Anh em trong một gia đình cũng như vậy. Tuy là
những con người riêng biệt nhưng ở họ có những cái chung rất thiêng liêng.
Chung nhà, chung cha mẹ, chung huyết thống. Tình cảm anh em là sự gắn bó
ruột thịt, anh em có quan hệ ruột thịt máu mủ với nhau.
Có thể thấy, đã là anh em một nhà, chảy chung một dòng máu thì phải gắn bó
keo sơn, luôn yêu thương, quan tâm lẫn nhau, biết “rách lành đùm bọc dở hay
đỡ đần”. Tuy hai mà một, phải biết san sẻ, đỡ đần nhau trong lúc ốm đau,
hoạn nạn, khó khăn hay khi giàu sang phú quý cũng không bỏ nhau.
Tóm lại, câu ca dao trên thể hiện mối quan hệ khăng khít, gắn bó của anh em,
dù giàu sang hay nghèo đói đều luôn phải yêu thương, trân trọng, giúp đỡ nhau.
2. Đạo đức là gì? Phạm trù đạo đức là gì?
Đạo đức là hệ thống các quy tắc chuẩn mực của xã hội mà nhờ đó con người
tự giác điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với lợi ích chung của cộng
đồng, của xã hội.
Phạm trù đạo đức theo triết học Mác – Lênin là những khái niệm đạo đức cơ
bản phản ánh những đặc tính căn bản, những phương diện và những quan hệ
phổ biến nhất của những hiện tượng đạo đức trong đời sống hiện thực. Việc
nghiên cứu các phạm trù đạo đức giúp người nghiên cứu nắm được một cách
hệ thống, cơ bản nội dung của khoa học đạo đức học.
Cùng với sự phát triển của lịch sử, nội dung các phạm trù, khái niệm đạo đức
lại được bổ sung và phát triển. Qua đó, qua hệ thống các phạm trù và những
nội dung của nó phản ánh một cách khái quát nhất sự hình thành và phát triển
tư tưởng đạo đức qua các thời đại. Có thể khẳng định, các phạm trù đạo đức
là sự khái quát dưới hình thức lý luận các hiện tượng đạo đức trong đời sống
hiện thực và những quan niệm của con người về những hiện tượng đó. Vì vậy,
phạm trù đạo đức ngoài ý nghĩa thông tin các nội dung cơ bản, nó còn bao
hàm sự đánh giá và nhận định các giá trị.
Các phạm trù đạo đức phổ biến trong đời sống xã hội hiện nay là: Lương tâm,
Hạnh phúc, Nghĩa vụ, Nhân phẩm, Danh dự.
3. Câu ca dao tục ngữ anh em như thể tay chân nói lên phạm trù đạo đức nào?
Từ sự phân tích ý nghĩa của câu ca dao anh em như thể tay chân, cùng với
việc tìm hiểu khái niệm của phạm trù đạo đức, có thể suy ra câu ca dao anh
em như thể tay chân đã nói lên phạm trù đạo đức là: Lương tâm.
Câu ca dao anh em như thể tay chân nói lên phạm trù lương tâm, bởi vì những lý do sau:
Lương tâm chính là năng lực tự đánh giá và điều chỉnh hành vi đạo đức của
bản thân trong mối quan hệ với người khác và xã hội.
Lương tâm tồn tại ở hai dạng, đó là: Lương tâm thanh thản và lương tâm cắn
rứt, cho nên lương tâm dù ở trạng thái nào cũng có ý nghĩa đối với từng cá nhân.
Để trở thành người có lương tâm, chúng ta phải luôn rèn luyện đạo đức theo
quan điểm tiến bộ, đây là điều rất, khó đòi hỏi mỗi người tự rèn luyện bồi đắp
và đấu tranh với những khuyết điểm, mặt xấu trong tính cách mỗi người. Qua
đó, biết tự nguyện thực hiện nghĩa vụ của bản thân, bồi dưỡng tình cảm trong
sáng đẹp đẽ giữa người với người.
Từ những giải thích trên đây, có thể khẳng định, câu ca dao “anh em như thể
tay chân” nói lên phạm trù lương tâm. Câu ca dao chính là lời răn dạy của cha
ông về quan hệ anh em trong gia đình, phải có sự gắn bó, thân thiết, tương trợ
lẫn nhau. Qua câu ca dao, chúng ta biết tự đánh giá và điều chỉnh hành vi đạo
đức của bản thân trong mối quan hệ với những người anh, em của mình.
Mặt khác, anh em quan tâm giúp đỡ nhau không chỉ là lương tâm mà còn là
trách nhiệm, nghĩa vụ đạo đức. Đây là trách nhiệm giữa những người thân
trong gia đình mà mỗi người Việt Nam đã được nuôi dưỡng, dạy bảo từ thơ bé.
4. Đặt câu với cụm từ “anh em như thể tay chân”
Với câu ca dao anh em như thể tay chân, chúng ta có thể kết hợp nó trong những câu nói sau:
- Ông bà ta có câu: “Anh em như thể tay chân” nên chúng ta phải yêu thương
lẫn nhau như anh em một nhà.
- “Anh em như thể tay chân” là truyền thống quý báu của dân tộc.
- Mẹ vẫn hay nói với em: “Anh em như thể tay chân”. Vì thế hai anh em con
phải luôn yêu thương, đùm bọc lẫn nhau.
5. “Câu chuyện bó đũa” và bài học về tình cảm anh em như thể tay chân
“Câu chuyện bó đũa” là một bài học ý nghĩa về tình cảm anh em. Câu chuyện diễn ra như sau:
Ngày xửa ngày xưa, một gia đình nọ có hai người anh em sống cùng với cha.
Từ khi còn nhỏ, hai anh em rất yêu thương nhau. Thế nhưng, khi đến tuổi
“dựng vợ gả chồng” thì hai anh em lại xảy ra nhiều mâu thuẫn, tranh chấp với
nhau. Họ hay đối chọi nhau từ những điều nhỏ nhặt nhất, người cha thấy vậy
thì rất phiền lòng.
Đến một ngày, người cha cho gọi bốn người con và đưa ra thử thách bẻ gãy
một bó đũa sẽ được thưởng một túi tiền. Lần lượt từng người con cầm bó đũa
lên thử sức nhưng không sao bẻ gãy được. Rồi người cha tháo rời bó đũa ra
và bẻ gãy từng chiếc một. Bốn người con vô cùng ngạc nhiên và cho rằng bẻ
gãy từng chiếc thì đâu có gì khó.
Thấy thế, người cha liền nói: “Các con thấy đấy, khi chia lẻ ra thì yếu, hợp lại
thì mạnh. Có đoàn kết thì mới có sức mạnh. Do đó, các con biết yêu thương,
đùm bọc lẫn nhau”.
Từ câu chuyện trên, chúng ta rút ra được bài học quý giá cho bản thân: Chỉ
khi anh em biết đoàn kết, yêu thương lẫn nhau thì mới có sức mạnh vượt qua
nghịch cảnh. Mỗi chiếc đũa tượng trưng cho từng cá nhân. Khi cá nhân tách
ra khỏi gia đình và xã hội thì sức mạnh cũng trở nên nhỏ bé và yếu ớt vô cùng.
Cha ông ta thường bảo “anh em như thể tay chân”, “một giọt máu đào hơn ao
nước lã”. Do đó, đã là anh em thì hà cớ gì phải hơn thua, ganh ghét đố kị với
nhau. Tại sao chúng ta không cùng nhau hỗ trợ, giúp đỡ nhau mọi mặt trong
cuộc sống. Anh em thì nên biết yêu thương, nhường nhịn nhau để sống, để
trở thành “cánh tay” đắc lực, là hậu phương vững chắc của người kia.
Tựu chung lại, câu ca dao “anh em như thể tay chân” là châm ngôn sống, là
kim chỉ nam giúp con người có định hướng rõ ràng, hành xử đúng chuẩn
mực. Dù có gian nan, sóng gió chỉ cần chúng ta biết nắm tay nhau, đùm bọc
lẫn nhau thì chuyện gì cũng có thể giải quyết được. Hãy sống có tình có nghĩa,
đối xử tốt với anh em rồi tâm hồn chúng ta sẽ trở nên tốt đẹp và trưởng thành hơn.