Chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam | Tài liệu môn chủ nghĩa xã hội khoa học Trường Đại học sư phạm kỹ thuật TP Hồ Chí Minh

Chủ nghĩa xã h i
ộ và con đư n ờ g đi lên ch ủ nghĩa xã h i ộ ở Vi t
ệ Nam là một đề tài lý lu n và th ậ c ự ti n ễ r t ấ c b ơ n, ả quan tr ng, ọ n i ộ dung r t ấ r ng ộ l n, ớ phong phú và ph c ứ t p, có ạ nhi u ề cách ti p ế c n khác ậ nhau, đòi h i ph ỏ i có s ả nghiên c ự u r ứ t công phu, nghiêm túc, t ấ ng ổ k t th ế c ti ự n ễ m t ộ cách sâu s c, ắ khoa h c. T ọ rong ph m vi bài ạ này, tôi ch xin đ ỉ c ề p m ậ t s ộ ố khía c nh ạ t ừ góc nhìn th c ự tiễn c a ủ Vi t ệ Nam. Và cũng chỉ t p ậ trung vào tr l ả i ờ m y ấ câu h i: ỏ Ch nghĩa ủ xã h i ộ là gì? Vì sao Vi t ệ Nam l a ự ch n ọ con đ ng xã ườ h i ộ ch ủ nghĩa? Làm th ế nào và b ng ằ cách nào đ t ể n ừ g bước xây d ng ự đ c ượ chủ nghĩa xã h i ộ ở Vi t ệ Nam? Th c ự ti n ễ công cu c ộ đ i ổ m i, ớ đi lên chủ nghĩa xã h i ộ Vi ở t Nam trong th ệ
i gian qua có ý nghĩa gì và đ ờ t ra v ặ n đ ấ gì? ề Như chúng ta đã bi t, ế chủ nghĩa xã h i ộ th ng ườ đư c ợ hi u ể v i ớ ba t ư cách: ch ủ nghĩa xã h i ộ là m t ộ h c ọ thuy t
ế ; chủ nghĩa xã h i ộ là m t
ộ phong trào; chủ nghĩa xã h i ộ là m t
ộ chế độ. M i ỗ tư cách y ấ l i ạ có nhi u ề bi u ể hi n ệ khác nhau, tuỳ theo th ế gi i ớ quan và trình đ ộ phát tri n ể ở m i ỗ giai đo n ạ lịch sử cụ th . ể Chủ nghĩa xã h i ộ đ c ề p ậ đây ở là ch nghĩa ủ xã h i khoa ộ h c ọ d a ự trên h c
ọ thuyết Mác - Lênin trong th i ờ đ i ạ ngày nay. V y ậ thì chúng ta ph i ả đ n
ị h hình chủ nghĩa xã h i ộ thế nào, và đ n ị h hư n
ớ g đi lên chủ nghĩa xã h i ộ thế nào cho phù h p ợ v i ớ hoàn c nh, ả đ c ặ đi m c ể ụ thể Vi ở ệt Nam? Tr c đây ướ , khi còn Liên Xô và h th ệ n ố g các n c xã h ướ i ch ộ nghĩa th ủ gi ế i thì v ớ n đ ấ đi lên ch ề ủ nghĩa xã h i ộ ở Vi t ệ Nam d ng ườ như không có gì ph i ả bàn, nó m c ặ nhiên coi như đã đ c ượ kh ng ẳ định. Nh ng ư
từ sau khi mô hình chủ nghĩa xã h i ộ ở Liên Xô và nhi u ề n c ướ Đông Âu s p ụ đ , ổ cách m ng ạ thế gi i lâm ớ vào thoái trào thì v n ấ đ ề đi lên ch nghĩa xã ủ h i ộ l i ạ đ c ượ đ t ra và ặ trở thành tâm đi m ể thu hút m i ọ sự bàn th o, ả th m ậ chí tranh lu n ậ gay g t. ắ Các th ế l c ự ch ng ố c ng, ộ cơ h i
ộ chính trị thì hí hửng, vui m ng, ừ th a ừ c ơ d n ấ t i ớ để xuyên t c, ạ ch ng ố phá. Trong hàng ngũ cách m ng ạ cũng có ng i ườ bi quan, dao đ ng, ộ nghi ng ờ tính đúng đ n, ắ khoa h c ọ c a ủ
chủ nghĩa xã hội, quy k t ế nguyên nhân tan rã c a ủ Liên Xô và m t ộ số n c ướ xã h i ộ ch ủ nghĩa Đông Âu là do sai l m
ầ của chủ nghĩa Mác - Lênin và sự l a ự ch n ọ con đ ng ườ xây d ng ự chủ nghĩa xã h i. ộ Từ đó h ọ cho r ng ằ chúng ta đã ch n ọ đ ng ườ sai, c n ầ ph i ả đi con đ ng ườ khác. Có ng i còn ph ườ ho ụ v ạ i các lu ớ n đi ậ u thù đ ệ c
ị h, công kích, bài bác ch n ủ ghĩa xã h i, ộ ca ng i m ợ t ộ chi u ề chủ nghĩa t b ư n. ả Th m ậ chí có ng i ườ còn sám h i ố v m ề t ộ th i đã ờ tin theo ch nghĩa Mác ủ - Lênin và con đ ng ườ xã h i ộ ch nghĩa! ủ Th c ự t ế có ph i ả nh ư v y ậ không? Th c ự t có ế ph i ả hi n ệ nay ch ủ nghĩa tư b n, k ả ể c ả nh ng n ữ ư c t ớ ư b n ả ch nghĩa ủ già đ i v ờ n đang phát ẫ tri n ể t t ố đ p ẹ không? Có ph i Vi ả t Nam chúng ta đã ch ệ n con đ ọ ng đi sai không? ườ Chúng ta th a ừ nh n ậ r ng, ằ ch nghĩa t ủ b ư n ả ch a ư bao gi ờ mang tính toàn c u nh ầ ngày ư nay và cũng đã đ t ạ đ c ượ nhi u ề thành t u ự to l n, ớ nh t ấ là trong lĩnh v c ự gi i ả phóng và phát tri n ể s c ứ s n ả xu t, ấ phát tri n ể khoa h c ọ - công ngh . ệ Nhi u ề n c ướ tư b n ả phát tri n, ể trên c ơ s các ở đi u ề ki n ệ kinh tế cao và do k t ế qu ả đ u ấ tranh c a giai ủ c p
ấ công nhân và nhân dân lao đ ng, ộ đã có nh ng ữ bi n ệ pháp đi u ề chỉnh, hình thành đ c ượ không ít các ch ế đ ộ phúc l i ợ xã h i ộ ti n ế b ộ h n ơ so v i ớ tr c. ướ Từ gi a ữ th p ậ kỷ 70 và nh t
ấ là từ sau khi Liên Xô tan rã, để thích ng ứ v i ớ đi u ề ki n ệ m i, ớ chủ nghĩa tư b n ả thế gi i ớ đã ra s c ứ tự đi u ề ch n ỉ h, thúc đ y ẩ các chính sách "tự do m i"
ớ trên quy mô toàn c u; và ầ nh đó h ờ i n ệ v n còn ẫ ti m năng phát tri ề n. ể Tuy nhiên, ch nghĩa ủ tư b n ả v n ẫ không thể kh c ắ ph c ụ đ c ượ những mâu thu n ẫ cơ b n ả v n ố có c a ủ nó. Các cu c ộ kh ng ủ hoảng v n ẫ tiếp tục di n ễ ra. Đ c ặ bi t
ệ là, năm 2008 - 2009 chúng ta đã ch ng ứ ki n ế cu c ộ kh ng ủ ho ng
ả tài chính, suy thoái kinh tế b t ắ đ u ầ từ n c ướ M , ỹ nhanh chóng lan r ng ộ ra các trung tâm tư b n
ả chủ nghĩa khác và tác đ ng ộ đ n ế h u ầ h t ế các n c ướ trên thế gi i. ớ Các nhà n c,
ướ các chính phủ tư s n ả ở Ph ng ươ Tây đã b m ơ nh ng ữ l ng ượ ti n ề kh ng ổ l đ ồ ể c u ứ các t p ậ đoàn kinh tế xuyên qu c ố gia, các tổ h p ợ công nghi p,
ệ tài chính, ngân hàng, th ịtr ng ườ ch ng ứ khoán, nh ng ư không m y
ấ thành công. Và hôm nay, chúng ta l i ạ ch ng ứ ki n ế cu c ộ kh ng ủ ho ng ả nhi u ề m t, ặ cả về y t , ế xã h i ộ l n ẫ chính tr ,ị kinh t ế đang di n ễ ra d i ướ tác đ ng ộ c a ủ đ i ạ d ch ị Covid-19 và cu c ộ Cách m ng ạ công nghi p l ệ n ầ th t ứ . ư Kinh t suy thoái đã làm ế ph i bày ơ s ự th t ậ c a ủ nh ng ữ b t ấ công xã h i ộ trong các xã h i ộ t ư b n ả chủ nghĩa: đ i ờ s ng ố c a ủ đa s ố dân c ư lao đ ng b ộ ị gi m sút nghiêm tr ả ng, th ọ t nghi ấ p ệ gia tăng; kho ng
ả cách giàu - nghèo ngày càng l n, ớ làm tr m ầ tr ng ọ thêm nh ng ữ mâu thu n, ẫ xung đ t ộ gi a ữ các s c ắ t c. ộ Nh ng ữ tình hu ng ố "phát tri n ể xấu", nh ng ữ nghịch lý "ph n ả phát tri n", ể từ đ a ị h t ạ kinh t
ế - tài chính đã tràn sang lĩnh v c ự xã h i,
ộ làm bùng nổ các xung đ t ộ xã h i, ộ và ở không ít n i ơ t ừ tình hu ng ố kinh tế đã trở thành tình hu ng ố chính trị v i ớ các làn sóng bi u
ể tình, bãi công, làm rung chuy n c ể th ả ch ể . S ế ự th t ậ cho th y ấ , b n ả thân thị tr ng ườ tự do c a ủ ch ủ nghĩa t b ư n ả không th giúp ể gi i ả quy t đ ế c ượ nh ng
ữ khó khăn, và trong nhi u ề tr n ườ g h p ợ còn gây ra nh ng ữ t n ổ h i ạ nghiêm tr ng ọ cho các n c ướ nghèo; làm sâu s c ắ thêm mâu thu n ẫ gi a ữ lao đ n
ộ g và tư bản toàn c u. ầ Sự th t ậ đó cũng làm phá s n ả nh ng ữ lý thuy t
ế kinh tế hay mô hình phát tri n ể v n ố x a ư nay đ c ượ coi là th i ờ th ng, ượ đ c
ượ không ít các chính khách tư s n ả ca ng i, ợ đ c ượ các chuyên gia c a ủ h ọ coi là t i ố u, h ư p lý. ợ Cùng v i ớ kh n
ủ g hoảng kinh tế - tài chính là kh ng ủ ho n ả g năng l ng, ượ l ng ươ th c, ự s c ự n ạ ki t ệ c a ủ các ngu n
ồ tài nguyên thiên nhiên, sự suy thoái c a ủ môi tr ng
ườ sinh thái,... đang đ t ặ ra nh ng ữ thách th c ứ vô cùng l n ớ cho sự t n ồ t i ạ và phát tri n ể c a ủ nhân lo i. ạ Đó là h u ậ qu ả c a ủ m t ộ quá trình phát tri n ể kinh tế - xã h i ộ l y ấ l i ợ nhu n ậ làm m c ụ tiêu t i ố th ng, ượ coi chi m ế h u ữ c a ủ c i ả và tiêu dùng v t ậ ch t
ấ ngày càng tăng làm th c ướ đo văn minh, l y ấ l i ợ ích cá nhân làm trụ c t ộ của xã h i.
ộ Đó cũng chính là nh ng ữ đ c ặ tr ng ư c t ố y u ế của ph ng ươ th c ứ s n ả xu t ấ và tiêu dùng tư b n ả chủ nghĩa. Các cu c ộ kh ng ủ ho ng ả đang di n ễ ra m t ộ l n ầ n a ữ ch ng ứ minh tính không b n ề vững c ả v ề kinh t , ế xã h i
ộ và môi trư n
ờ g sinh thái c a nó. Theo nhi ủ u nhà khoa ề h c ọ phân tích, các cu c ộ kh n ủ g ho n ả g hi n ệ nay không thể gi i ả quy t ế đ c ượ m t ộ cách tri t ệ để trong khuôn kh c ổ a ch ủ đ ế t ộ b ư n ch ả ủ nghĩa. Các phong trào ph n ả kháng xã h i ộ bùng n ổ m nh ạ m ẽ t i ạ nhi u ề n c ướ t ư b n ả phát tri n ể trong th i ờ gian qua càng làm b c ộ lộ rõ sự th t ậ về b n ả ch t ấ c a
ủ các thể chế chính tr ịt ư b n ả chủ nghĩa. Thực t ế là các thiết ch ế dân chủ theo công th c ứ "dân chủ t ự do" mà ph ng ươ Tây ra s c ứ qu ng ả bá, áp đ t ặ lên toàn thế gi i ớ không hề b o ả đ m ả đ ể quy n ề l c ự th c ự sự thu c ộ về nhân
dân, do nhân dân và vì nhân dân - y u ế t ố b n ả ch t ấ nh t ấ c a ủ dân ch . ủ H ệ th ng ố quy n ề l c ự đó vẫn ch ủ y u ế thu c v ộ thi ề u ể s giàu có và ph ố c v ụ cho l ụ i ích ợ c a các t ủ p ậ đoàn t b ư n l ả n. M ớ t ộ b ộ ph n ậ r t ấ nh , ỏ th m
ậ chí chỉ là 1% dân s , nh ố ng ư l i chi ạ m gi ế ph ữ n ầ l n ớ c a ủ c i, ả t li ư u ệ s n ả xu t, ấ ki m ể soát t i ớ 3/4 ngu n ồ tài chính, tri th c ứ và các ph ng ươ ti n ệ thông tin đ i ạ chúng chủ y u ế và do đó chi ph i ố toàn xã h i.
ộ Đây chính là nguyên nhân sâu xa d n ẫ đ n ế phong trào "99 chống lại 1" di n ra ễ ở M đ ỹ u năm 2011 và nhanh ầ chóng lan r ng ộ nhi ở u ề n c t ướ b ư n. S ả rêu ự rao bình đ n ẳ g về quy n ề nh ng
ư không kèm theo sự bình đ n
ẳ g về điều ki n ệ để th c ự hiện các quy n ề đó đã d n ẫ đ n ế dân chủ v n ẫ chỉ là hình th c, ứ tr ng ố r n ỗ g mà không th c ự ch t. ấ Trong đ i ờ s ng ố chính trị, m t ộ khi quy n ề l c ự c a ủ đ ng ồ ti n ề chi ph i ố thì quy n ề l c ự c a ủ nhân dân s ẽ b l ị n ấ át. Vì v y mà t ậ i các n ạ c t ướ b ư n phát tri ả n, các cu ể c b ộ u c ầ đ ử c g ượ i là "t ọ do", "dân ch ự " dù ủ có thể thay đ i
ổ chính phủ nhưng không thể thay đ i ổ đ c ượ các th ế l c ự th ng ố tr ;ị đ ng ằ sau hệ th ng đa đ ố n ả g trên thực t v ế n ẫ là s chuyên ch ự c ế a các t ủ p đoàn t ậ b ư n. ả Chúng ta c n ầ m t ộ xã h i ộ mà trong đó s ph ự át tri n ể là th c ự s vì ự con ng i, ườ ch ứ không ph i ả vì l i nhu ợ n mà bóc l ậ t ộ và chà đ p lên ph ạ m giá con ng ẩ i. Chúng ta c ườ n s ầ phát tri ự n v ể kinh t ề ế đi đôi v i ti ớ n b ế ộ và công b ng xã h ằ i, ch ộ không ph ứ i gia tăng kho ả ng ả cách giàu nghèo và b t ấ bình đ ng ẳ xã h i. ộ Chúng ta c n ầ m t ộ xã h i ộ nhân ái, đoàn k t, ế t ng ươ tr ợ l n ẫ nhau, h ng ướ t i ớ các giá tr ti ị n ế b , ộ nhân văn, ch không ứ ph i ả c nh ạ tranh b t ấ công, "cá l n ớ nu t ố cá bé" vì l i ích ợ vị kỷ c a m ủ t s ộ ít cá nhân và các ph ố e nhóm. Chúng ta c n s ầ ự phát tri n ể b n v ề n ữ g, hài hoà v i ớ thiên nhiên để b o ả đ m ả môi tr ng ườ s ng ố trong lành cho các th ế h hi ệ n ệ t i ạ và t ng ươ lai, chứ không ph i đ ả khai thác, ể chi m đo ế t
ạ tài nguyên, tiêu dùng v t ậ ch t ấ vô h n đ ạ và ộ hu ỷ ho i ạ môi tr ng. ườ Và chúng ta c n ầ m t ộ h ệ th n ố g chính trị mà quy n ề l c ự th c ự s ự thu c ộ về nhân dân, do nhân dân và ph c ụ vụ l i ợ ích c a ủ nhân dân, ch ứ không ph i ả ch cho ỉ m t ộ thi u ể s giàu ố có. Ph i ả chăng nh ng ữ mong c ướ t t ố đ p ẹ đó chính là nh ng ữ giá trị đích th c ự c a ủ chủ nghĩa xã h i ộ và cũng chính là m c ụ tiêu, là con đ ng ườ mà Ch t ủ ịch H Chí ồ Minh, Đ ng ả ta và nhân dân ta đã l a ự ch n và đang kiên đ ọ ịnh, kiên trì theo đu i. ổ