Chương 1: Tổng quan về chính sách kinh tế môn Chính sách công | Đại học kinh tế Quốc dân

lOMoAR cPSD| 58511332 CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN VỀ CHÍNH SÁCH KINH TẾ
1.1. Chính sách và chính sách kinh tế
Khái niệm chính sách và chính sách kinh tế
● Tính hợp lý của can thiệp nhà nước bằng chính sách kinh tế
Phân loại các chính sách kinh tế
● Chức năng của các chính sách kinh tế
● Các cách tiếp cận tới chính sách kinh tế
Khái niệm chính sách
Chính sách là phương thức hành động được một chủ thể xác định thực hiện nhằm giải quyết
những vấn đề lặp đi lặp lại.
Chính sách công là tổng thể các mục tiêu, các giải pháp và công cụ mà Nhà nước sử dụng để
tác động lên các chủ thể kinh tế - xã hội nhằm giải quyết vấn đề chính sách, thực hiện các
mục tiêu nhất định theo định hướng mục tiêu tổng thể của đất nước.
Khái niệm chính sách kinh tế
Chính sách kinh tế là tổng thể các mục tiêu, các giải pháp và công cụ mà Nhà nước sử dụng
để tác động đến các chủ thể kinh tế - xã hội nhằm giải quyết vấn đề kinh tế lặp đi lặp lại, thực
hiện các mục tiêu nhất định theo định hướng mục tiêu tổng thể của đất nước.
Chính sách kinh tế là những chính sách điều tiết các mối quan hệ kinh tế nhằm tạo ra động
lực phát triển kinh tế - xã hội.
Tính hợp lý của can thiệp nhà nước bằng chính sách kinh tế
● Phát huy những ưu điểm của nền kinh tế thị trường
● Khắc phục những hạn chế của nền kinh tế thị trường
Phân loại các chính sách kinh tế
Theo lĩnh vực tác động ● Chính sách tài chính
● Chính sách tiền tệ, tín dụng ● Chính sách phân phối
● Chính sách kinh tế đối ngoại
● Chính sách cơ cấu kinh tế
● Chính sách phát triển các loại thị trường
● Chính sách phát triển các ngành kinh tế lOMoAR cPSD| 58511332
Theo phạm vi ảnh hưởng của chính sách ● Chính sách vĩ mô ● Chính sách trung mô ● Chính sách vi mô
Theo thời gian phát huy tác dụng ● Chính sách dài hạn ● Chính sách trung hạn ● Chính sách ngắn hạn
Theo cấp độ của chính sách
● Chính sách quốc gia do Quốc hội quyết định
● Chính sách của Chính phủ
● Chính sách của địa phương do chính quyền địa phương (Hội đồng nhân dân và Ủy
ban nhân dân) quyết định
Chức năng của chính sách kinh tế
● Định hướng và tạo khuôn khổ hoạt động
● Điều tiết nền kinh tế
● Tạo tiền đề cho sự phát triển
● Khuyến khích sự phát triển
1.2. Các yếu tố cốt lõi của một chính sách kinh tế
Căn cứ để đề ra chính sách
● Mục tiêu của chính sách
● Chủ thể và đối tượng của chính sách
● Các nguyên tắc thực hiện mục tiêu chính sách
● Các phân hệ của chính sách (các chính sách bộ phận)
● Các giải pháp của chính sách
● Các công cụ chính sách
Căn cứ để đề ra chính sách ● Căn cứ pháp lý ● Căn cứ thực tiễn ● Căn cứ lý luận lOMoAR cPSD| 58511332
Mục tiêu của chính sách kinh tế Mục tiêu chung
● Các mục tiêu kinh tế chung như tăng trưởng kinh tế đáng kể và liên tục, ổn định giá
cả, đảm bảo công ăn việc làm và cân bằng cán cân thanh toán.
● Các mục tiêu xã hội của kinh tế như công bằng xã hội, an toàn xã hội.
● Các mục tiêu cơ cấu như cải thiện cơ cấu ngành, cơ cấu lao động, cơ cấu thành phần kinh tế. Mục tiêu riêng
Mỗi chính sách kinh tế được xây dựng nhằm thực hiện những mục tiêu nhất định của sự can thiệp nhà nước.
Chủ thể và trách nhiệm đối với chính sách
● Ai chịu trách nhiệm ban hành chính sách ● Ai
chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện chính sách ● Đối tượng của chính sách:
○ Ai phải thực hiện chính sách
○ Ai chịu ảnh hưởng của chính sách (tích cực và tiêu cực)
Nguyên tắc thực hiện mục tiêu của chính sách
Là những quan điểm chỉ đạo hành vi của các chủ thể chính sách trong quá trình hoạch định và thực thi chính sách.
Các phân hệ của chính sách
Một chính sách lớn thường có một hoặc nhiều chính sách bộ phận tồn tại một cách độc lập tương đối.
● Mỗi chính sách bộ phận có mục tiêu riêng, nguyên tắc riêng.
● Tuy nhiên, có những chính sách không có chính sách bộ phận.
Các giải pháp chính sách
Các giải pháp chính sách giúp trả lời câu hỏi: ● Làm gì?
● Làm thế nào để đạt được mục tiêu của chính sách?
Các loại giải pháp:
● Giải pháp tác động trực tiếp lên mục tiêu
● Giải pháp tác động gián tiếp lên mục tiêu
● Giải pháp cho đối tượng thực hiện
● Giải pháp cho chủ thể thực hiện
● Giải pháp can thiệp trực tiếp vào đối tượng lOMoAR cPSD| 58511332
● Giải pháp can thiệp gián tiếp vào đối tượng
Các công cụ chính sách
Thực hiện mục tiêu bằng gì? Xác định nguồn lực để thực hiện các giải pháp.
Các loại công cụ chính sách: ● Công cụ kinh tế
● Công cụ tổ chức - hành chính
● Công cụ tâm lý - giáo dục
● Công cụ kỹ thuật (nghiệp vụ)
1.3. Quy trình chính sách kinh tế
● Hoạch định chính sách
● Tổ chức thực thi chính sách
● Giám sát và đánh giá chính sách
1.4. Chính sách kinh tế trong một thế giới phức tạp
● Tồn tại với những hạn chế
● Tồn tại với sự phụ thuộc và tương tác
1.5. Tiến trình phát triển của các chính sách kinh tế
● Phát kiến ra các chính sách bình ổn kinh tế
● Tìm kiếm các chính sách điều tiết kinh tế mới
● Tìm kiếm chính sách tăng trưởng kinh tế
● Chính sách kinh tế và khủng hoảng kinh tế
Chương 2: HOẠCH ĐỊNH CHÍNH SÁCH KINH TẾ
2.1. Giới thiệu về hoạch định chính sách kinh tế
Khai niệm hoạch định chính sách kinh tế
● Sản phẩm của hoạch định chính sách kinh tế cốt tri của hoạch định trong quá trình chính sách kinh tế.
Yêu cầu đối với hoạch định chính sách kinh tế
● Căn cứ hoạch định chính sách kinh tế. lOMoAR cPSD| 58511332 Khái niệm:
Hoạch định chính sách kinh tế là một quá trình nghiên cứu, đề xuất các phương thức hành
động của Nhà nước để giải quyết một hoặc một chuỗi vấn đề kinh tế, bao gồm việc xác định
các mục tiêu, các giải pháp và công cụ để thực hiện mục tiêu, được cơ quan nhà nước có
thẩm quyền thông qua và ban hành dưới hình thức văn bản quy phạm pháp luật.
Sản phẩm của hoạch định chính sách kinh tế là chính sách kinh tế tối ưu được thể chế hóa
bằng văn bản quy phạm pháp luật.
Vị trí của hoạch định trong quá trình chính sách kinh tế
● Hoạch định chính sách là giai đoạn đầu tiên có ý nghĩa quyết định đối với toàn bộ quá trình chính sách.
● Sản phẩm của hoạch định chính sách là căn cứ để đánh giá toàn bộ quá trình chính sách kinh tế.
Yêu cầu đối với hoạch định chính sách: ● Tính khoa học
● Tính ổn định và tính khả thi
● Tính hệ thống và hội nhập Căn cứ hoạch định chính sách:
● Căn cứ chính trị - pháp lý
● Căn cứ thực tiễn về kinh tế, về xã hội ● Căn cứ khoa học
2.2. Các cách tiếp cận
● Cách tiếp cận hợp lý
● Cách tiếp cận tiến hóa
● Cách tiếp cận hỗn hợp
● Cách tiếp cận theo hệ thống
2.3. Các chủ thể hoạch định chính sách kinh tế
● Các chủ thể quyết định chính sách kinh tế
● Các chủ thể phân tích chính sách kinh tế
● Các chủ thể ảnh hưởng tới chính sách kinh tế
2.4. Quy trình hoạch định chính sách kinh tế
Đưa ra chương trình nghị sự về chính sách kinh tế
● Phân tích vấn đề chính sách kinh tế
● Xác định mục tiêu chính sách kinh tế
● Xây dựng các phương án chính sách kinh tế lOMoAR cPSD| 58511332
● Đánh giá và lựa chọn phương án tối ưu
● Quyết định và thể chế hóa chính sách kinh tế
Đưa ra chương trình nghị sự về chính sách
● Có vấn đề chính sách không?
● Có cần có chính sách không?
● Ai có thẩm quyền quyết định chính sách? ● Ai sẽ là người thực hiện chính sách?
Phân tích vấn đề chính sách:
● Vấn đề chính sách sẽ được phân tích một cách kỹ lưỡng.
● Có thực sự có vấn đề chính sách không?
● Có đúng là cần phải có chính sách để giải quyết vấn đề không?
● Nguyên nhân của vấn đề chính sách là gì?
● Quyết định giải quyết vấn đề rồi thì phải phân tích xem có những cơ hội và thách thức nào?
Phân tích vấn đề chính sách: Các biểu hiện của vấn đề chính sách kinh tế
● Vấn đề quan tâm, lo ngại, bức xúc của nhiều người, có ảnh hưởng đến nhiều mặt của
đời sống kinh tế - xã hội.
● Những thất bại xuất hiện trong quá trình cạnh tranh và hội nhập kinh tế quốc tế.
Phân tích vấn đề chính sách: Một số mô hình phân tích vấn đề
● Mô hình phân tích tác động môi trường
● Mô hình phân tích các lực lượng liên quan đến vấn đề
● Mô hình phân tích các lực lượng, cơ hội, thách thức khi giải quyết vấn đề
Xác định mục tiêu chính sách
● Cơ sở xác định mục tiêu:
○ Đường lối của Đảng, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của đất nước
○ Kết quả của nghiên cứu và dự báo
○ Yêu cầu của việc xác định mục tiêu
○ Phù hợp với chiến lược và các mục tiêu khác trong hệ thống mục tiêu
○ Có tính cấp thiết và đặc trưng cho vấn đề chính sách
○ Đảm bảo tính cụ thể trong những điều kiện nhất định của môi trường
○ Phải được xác định cao nhất đến mức có thể đồng thời đảm bảo tính khả thi
Xây dựng các phương án chính sách
● Trong mỗi phương án cần xác định giải pháp và các công cụ chính sách Cơ sở xây
dựng phương án chính sách:
● Mục tiêu của chính sách
● Các căn cứ pháp luật
● Khả năng về nguồn lực để thực thi chính sách lOMoAR cPSD| 58511332
● Trình độ dân trí và tác động tâm lý của những đối tượng thực thi chính sách Nguồn
để xác định các giải pháp công cụ: ● Mô hình lý thuyết
● Nghiên cứu kinh nghiệm trong nước và nước ngoài
● Thu thập ý kiến, kiến nghị về chính sách
Phương pháp tổng quát để xác định các giải pháp công cụ:
● Đề xuất các giải pháp có liên quan đến việc thực hiện mục tiêu chính sách
● Lập bảng giải pháp và công cụ chính sách
● Sắp xếp thứ tự ưu tiên của các giải pháp để soạn thảo thành các phương án chính sách
Đánh giá, lựa chọn phương án chính sách tối ưu
● Mục tiêu là tìm ra một phương án (hoặc hơn một phương án) tối ưu hoặc hợp lý nhất
trong số các phương án đã được đề ra để Nhà nước thông qua và ban hành thành chính sách.
Hệ thống chỉ tiêu đánh giá – cơ sở để lựa chọn phương án chính sách tối ưu:
● Phương án nào thực hiện được mục tiêu ở mức cao nhất hoặc có ảnh hưởng mạnh
nhất tới mục tiêu đề ra?
● Phương án nào tác động vào nguyên nhân của vấn đề?
● Phương án nào có chi phí thấp nhất?
● Phương án nào tối đa hóa những ảnh hưởng tích cực và giảm thiểu những ảnh hưởng
tiêu cực về mặt xã hội?
● Phương án nào có khả năng tạo ra được sự hưởng ứng tích cực nhất của dân chúng?
Các tiêu chí đánh giá lựa chọn phương án chính sách tối ưu:
● Tính hiệu quả: Kết quả / chi phí
● Tính kinh tế: Có được nguồn lực theo yêu cầu với chi phí nhỏ nhất
● Tính khả thi: Có điều kiện thực hiện tốt nhất trong thực tế
● Tính bền vững: Có ảnh hưởng tích cực dài lâu, không ảnh hưởng tiêu cực đến môi
trường, cân bằng lợi ích các chủ thể liên quan
● Tính phù hợp: Hướng tới việc thực hiện các mục tiêu bậc cao hơn Quyết định và thể
chế hóa chính sách:
● Trình đề án chính sách lên cơ quan Nhà nước có thẩm quyền
● Các cơ quan có thẩm quyền đánh giá, thảo luận, bàn bạc, xem xét ý kiến các bên có liên quan
● Bổ sung, hoàn chỉnh đề án chính sách
● Thông qua chính sách tại các hội nghị chính thức
● Quyết định chính sách bằng văn bản quy phạm pháp luật lOMoAR cPSD| 58511332
CHƯƠNG 3: TỔ CHỨC THỰC THI CHÍNH SÁCH KINH TẾ Nội dung chương:
● 3.1. Vai trò của tổ chức thực thi chính sách kinh tế
● 3.2. Quá trình tổ chức thực thi chính sách kinh tế
3.1. Vai trò của tổ chức thực thi chính sách kinh tế
Khái niệm tổ chức thực thi chính sách kinh tế
Tổ chức thực thi chính sách kinh tế là quá trình biến các chính sách thành kết quả thực tế
thông qua các hoạt động có tổ chức trong bộ máy nhà nước, nhằm hiện thực hóa những mục
tiêu mà chính sách đã đề ra.
Tầm quan trọng của tổ chức thực thi chính sách kinh tế
● Giải quyết các vấn đề kinh tế - xã hội bức xúc và quan trọng.
● Nếu thực hiện không tốt, có thể gây mất niềm tin, thậm chí vấp phải sự phản đối của người dân.
● Góp phần điều chỉnh, bổ sung, hoàn thiện chính sách.
● Chỉ có thể đánh giá chính sách một cách đầy đủ và có sức thuyết phục sau khi đã thực hiện trên thực tế.
Các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức thực thi chính sách kinh tế
1. Các yếu tố khách quan
● Bản chất của vấn đề cần giải quyết.
● Bối cảnh thực tế: xã hội, kinh tế, công nghệ, chính trị, quốc tế.
● Tiềm lực chính trị và kinh tế của các nhóm đối tượng chính sách nói riêng và toàn dân nói chung.
2. Các yếu tố chủ quan
● Bộ máy tổ chức thực thi chính sách kinh tế. ● Thể chế hành chính.
● Kinh phí thực thi chính sách.
● Cơ chế giao tiếp, truyền đạt thông tin.
● Năng lực tác động đến thái độ và hành động của nhân dân.
Một số điều kiện để tổ chức thực thi chính sách thành công
● Phải hoạch định được một chính sách tối ưu.
● Phải có nền hành chính công đủ mạnh.
● Cần có sự cam kết và đi tiên phong của các nhà lãnh đạo cấp cao. ● Phải có được sự
ủng hộ của công chúng. lOMoAR cPSD| 58511332
3.2. Quá trình tổ chức thực thi chính sách kinh tế
Quá trình tổ chức thực thi chính sách kinh tế gồm ba giai đoạn chính:
1. Chuẩn bị triển khai chính sách.
2. Chỉ đạo thực hiện chính sách.
3. Kiểm soát sự thực hiện chính sách.
1. Chuẩn bị triển khai chính sách
● Xây dựng bộ máy tổ chức thực thi chính sách, xác định các cơ quan chịu trách nhiệm
chính và cơ quan phối hợp.
● Phân định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm và lợi ích giữa các cơ quan.
● Đảm bảo nhân sự triển khai chính sách.
● Lập kế hoạch triển khai chính sách (thực chất là lập kế hoạch tác nghiệp).
● Ban hành các văn bản hướng dẫn nhằm cụ thể hóa chính sách.
● Tổ chức tập huấn cho cán bộ, công chức chịu trách nhiệm tổ chức thực thi chính sách
và các đối tượng liên quan.
2. Chỉ đạo thực hiện chính sách
Truyền thông và tư vấn
● Giúp người dân biết, hiểu và chấp nhận thực hiện chính sách.
● Tạo sự ủng hộ thực hiện chính sách một cách tự nguyện.
Triển khai các chương trình, dự án phát triển
● Các cơ quan liên quan trong bộ máy triển khai chính sách chịu trách nhiệm thực hiện
các chương trình và dự án phát triển.
Vận hành các quỹ hỗ trợ
● Quản lý và sử dụng kinh phí cho triển khai chính sách.
Phối hợp hoạt động ●
Đảm bảo sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan trong quá trình thực thi chính sách.
3. Kiểm soát sự thực hiện chính sách
Xây dựng hệ thống thông tin phản hồi
● Thu thập thông tin về việc thực hiện chính sách. lOMoAR cPSD| 58511332
● Báo cáo của các cơ quan tổ chức thực thi chính sách.
● Kiểm tra của cán bộ tổ chức thực thi.
● Thanh tra của các cơ quan hành chính.
● Giám sát của Quốc hội, cơ quan kiểm sát và tòa án.
● Giám sát của các tổ chức độc lập.
Đánh giá sự thực hiện chính sách
● Tính phù hợp: Chính sách có phù hợp với thực tiễn không?
● Hiệu quả: Chính sách có đạt mục tiêu đề ra không?
● Tính công bằng: Các nhóm đối tượng có được hưởng lợi công bằng không?
● Tính bền vững: Chính sách có tác động lâu dài không?
Điều chỉnh chính sách
Khi phát hiện bất cập trong quá trình thực hiện, có thể điều chỉnh:
● Mục tiêu căn bản của chính sách.
● Giải pháp, công cụ thực hiện.
● Cách thức tổ chức thực thi.
● Ngân sách cho việc thực thi chính sách.
● Thậm chí có thể xóa bỏ chính sách nếu không còn phù hợp.
4. Đưa ra sáng kiến hoàn thiện và đổi mới chính sách
● Xem xét liệu chính sách hiện tại có cần kết thúc không?
● Nếu tiếp tục, cần thay đổi những gì?
● Nếu kết thúc, cách kết thúc như thế nào?
● Nếu kết thúc, phần việc còn lại sẽ do cơ quan nào tiếp nhận?
● Cần xây dựng chính sách nào tiếp theo để thay thế? Kết luận
Tổ chức thực thi chính sách kinh tế là giai đoạn quan trọng, quyết định hiệu quả của một
chính sách. Việc thực thi phải đảm bảo tính khoa học, chặt chẽ và có sự kiểm soát, đánh giá
thường xuyên để kịp thời điều chỉnh khi cần thiết.