Chương 4: Các Phương Pháp Dạy Học Hiệu Quả và Đặc Điểm Nổi Bật | Môn Thực hành sư phạm - Đại học Sư phạm Hà Nội 2

lOMoAR cPSD| 58950985
CHƯƠNG 4: PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
I. Một số vấn đề về phương pháp
1. Khái niệm của phương phápPhương pháp được hiểu như sau:
-Phương pháp là cách thức ( con đường, phương tiện ) để đạt được mục đích -
Phương pháp là ý thức về sự tự vận động bên trong của nội dung.
2. Đặc điểm của phương pháp
- Phương pháp vừa mang tính khách quan vừa mang tính chủ quan:
+ Tính khách quan của phương pháp: được xây dựng trên cơ sở những quy luật
khách quan tri phối đối tượng ( logic của đối tượng ).
+ Tính chủ quan của phương pháp: để xây dựng được một phương pháp đúng hay
không đúng, sử dụng phương pháp đúng có kết quả hay không có kết quả đều phụ
thuộc vào trình độ khả năng năng lực của con người.
-Phương pháp đúng là phương pháp thỏa mãn 2 tiêu chí: tính chân thực và tính đúng đắn
+ Tính chân thực: được thể hiện ở cơ sở khoa học của phương pháp
+ Tính đúng đắn: được thể hiện ở sự phù hợp giữa những biện pháp, thủ thuật với
những quy luật khách quan tri phối đối tượng.
-Phương pháp chịu sự quy định của mục đích và nội dung: mục đích quy định nội
dung còn nội dung thì quy định phương pháp.
-Phương pháp bao giờ cũng chứa đựng trong đó phép biện chứng giữa chủ thể và khách thể. lOMoAR cPSD| 58950985
II. Phương pháp dạy học
1. Khái niệm về phương pháp dạy học: phương pháp là tổ hợp các cách
thức hoạt động của thầy và trò mà thầy và trò sử dụng để đạt được mục
đích dạy học. Như vậy phương pháp dạy học là tổ hợp của phương pháp
dạy và phương pháp học. Ta có thể biểu diễn bằng sơ đồ sau: Pdh = Pdạy + Phọc lOMoAR cPSD| 58950985
2. Đặc điểm của phương pháp dạy học:
2.1. Phương pháp dạy học vừa mang tính chủ quan, vừa mang tính khách quan
2.2. Phương pháp dạy học chịu sự quy định của mục đích và nội dung dạy học lOMoAR cPSD| 58950985
2.3. Phương pháp dạy học chứa đựng trong nó phép biện chứng giữa chủ thể và khách thể
2.4. Phương pháp dạy học bao hàm trong đó mặt bên trong và mặt bên ngoài lOMoAR cPSD| 58950985
2.5. Phương pháp dạy học bao hàm mặt trí dục và mặt đức dục
2.6. Phương pháp dạy học đa dạng và phong phú, trong quá trình dạy học
việc lựa chọn và vận dụng phối hợp các phương pháp dạy học là cần thiết
3. Phân loại phương pháp dạy học lOMoAR cPSD| 58950985
Trong dạy học có 3 nguồn phát sinh ra tri thức đó là lời nói của giáo viên;
phương tiện dạy học trực quan; hoạt động thực tiễn của học sinh. Căn cứ vào
nguồn phát sinh ra tri thức mà các phương pháp dạy học được chia thành 3
nhóm các phương pháp học:
+ Nếu nguồn phát sinh ra tri thức là từ lời nói của giáo viên thì ta có nhóm
các phương pháp dạy học bằng lời
+ Nếu nguồn phát sinh ra tri thức là từ các hoạt động thực tiễn của học sinh
thì ta có nhóm các phương pháp dạy học trực quan
+ Nếu nguồn phát sinh ra tri thức là từ các hoạt động thực tiễn của học sinh
thì ta có nhóm các phương pháp dạy học thực tiễn lOMoAR cPSD| 58950985
4. Hệ thống các phương pháp dạy học:
4.1. Nhóm các phương pháp dạy học dùng lời:
a. Nhóm các phương pháp thuyết trình:
- Giảng thuật (Kể chuyện): là phương pháp dạy học mà giáo viên dùng lời
để kể lại cho học sinh nội dung tài liệu học tập, học sinh nghe, hiểu và
ghi nhớ nội dung tài liệu học tập. Nét đặc trưng của phương pháp này là
nó chứa đựng yếu tố trần thuật và mô tả.
+ Phương pháp này được sử dụng rộng rãi trong việc giảng dạy các môn
khoa học xã hội và nhân văn đặc biệt là trong việc giảng dạy môn đạo đức và môn kể chuyện.
+ Để phương pháp kể chuyện có hiệu quả, vấn đề quan trọng là ở nghệ thuật
kể chuyện và sử dụng ngôn ngữ của giáo viên. lOMoAR cPSD| 58950985
- Giảng giải: là phương pháp dạy học mà giáo viên dùng lời để giải thích
rõ cho học sinh nội dung tài liệu học tập, thông qua đó mà học sinh nắm
vững nội dung dạy học.
+ Nét đặc trưng của phương pháp giảng giải là nó chứa đựng yếu tố giải
thích và minh họa và trả lời câu hỏi tại sao? Phương pháp này được sử dụng
chủ yếu trong việc dạy học các môn khoa học tự nhiên. Ưu điểm và nhược
điểm của những phương pháp thuyết trình - Ưu điểm
+ Một bài giảng được chuẩn bị kỹ lưỡng và được truyền tải tốt có thể khiến
các môn xã hội học trở nên thú vị.
+ Bài giảng giúp học sinh luyện nghe và ghi chép nhanh. lOMoAR cPSD| 58950985
+ Tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên tác động mạnh mẽ đến tư tưởng, tình
cảm của học sinh thông qua trình bày tài liệu với giọng nói, cử chỉ, điệu bộ thích hợp.
+ Bài giảng hay kích thích sự tham gia và phát triển của học sinh. - Nhược điểm
+ Làm cho học sinh thụ động
+ Có rất ít phạm vi cho hoạt động của học sinh
+ Có thể bao gồm tài liệu không liên quan
+ Giáo viên không có điều kiện chú ý đến trình độ riêng của từng học sinh
+ Không hình thành được cho học sinh kĩ năng sử dụng ngôn ngữ nói b.
Phương pháp vấn đáp(đàm thoại):
- Khái niệm: Phương pháp đàm thoại là phương pháp dạy học được đặc
trưng bằng việc giáo viên đưa ra trước học sinh một hệ thống câu hỏi đã
được chuẩn bị trước, thông qua việc trả lời hệ thống câu hỏi mà giáo viên
đưa ra mà học sinh nắm vững nội dung tài liệu học tập lOMoAR cPSD| 58950985
Các phương pháp vấn đáp được sử dụng ở mọi khâu của quá trình dạy học.
Căn cứ vào mục đích dạy học phương pháp vấn đáp được chia thành những
trong phương pháp : vấn đáp gợi mở; vấn đáp ôn tập củng cố; vấn đáp tổng
kết; vấn đáp kiểm tra và đánh giá. - Ưu điểm
Kích thích học sinh tự giác, tích cực, tự lực trong quá trình dạy học Tạo
điều kiện để giáo viên chú ý đến đặc điểm nhận thức riêng của từng học
sinh (có khả năng cá biệt hóa cao độ học sinh trong dạy học)
Giúp giáo viên và học sinh thường xuyên thu được tín hiệu nghịch trong và
nghịch ngoài để kịp thời điều chỉnh quá trình dạy học nhờ đó mà quá trình
dạy học vận động và phát triển đúng hướng.
Hình thành cho học sinh kĩ năng sử dụng ngôn ngữ nói.
Kích thích được hứng thú học tập của học sinh sau mỗi câu trả lời đúng.
Mất nhiều thời gian ảnh hưởng đến kế hoạch của bài lên lớp
Biến vấn đáp thành cuộc đối thoại tay đôi giữa thày và trò không thu hút
được toàn lớp vào việc tiếp thu bài học.
Không giúp học sinh nắm được tri thức một cách có hệ thống
Không có khả năng hình thành cho học sinh kĩ năng sử dụng ngôn ngữ viết. lOMoAR cPSD| 58950985
4.2. Nhóm những phương pháp dạy học trực quan: lOMoAR cPSD| 58950985
- Nhóm những phương pháp dạy học trực quan là nhóm các phương pháp dạy
học có sử dụng các phương tiện dạy học trực quan. Sử dụng có hiệu quả với
học sinh tiểu học và được sử dụng trong giảng dạy các môn khoa học tự nhiên.
- Phương tiện dạy học trực quan là toàn bộ những sản phẩm vật chất và tinh
thần có chứa đựng nội dung dạy học và được sử dụng trong quá trình dạy
học. Phương tiện dạy học trực quan tồn tại ở những dạng: vật chất, vật nhồi,
vật tạo hình, vật thay thế.
 Nhóm các phương pháp dạy học trực quan bao gồm:
- Phương pháp trưng bày trực quan
+ là phương pháp dạy học mà thầy tổ chức cho học sinh quan sát nội dung
tài liệu học tập trên những phương tiện dạy học trực quan, học sinh quan sát
và tự rút ra những kết luận.
+ Nhiệm vụ của thầy: hướng dẫn học sinh quan sát nội dung tài liệu học tập
trên phương tiện dạy học trực quan. Nhiệm vụ của học sinh: quan sát theo sự
hướng dẫn của thầy và tự rút ra những kết luận. - Phương pháp trình bày trực quan
+ là phương pháp dạy học mà giáo viên trình bày nội dung tài liệu học tập
trên phương tiện dạy học trực quan , học sinh quan sát theo sự trình bày của
giáo viên, nghe, hiểu và ghi nhớ.
+ nhiệm vụ của thầy: trình bày nội dung tài liệu học tập trên phương tiện dạy
học trực quan(thầy làm việc là chủ yếu). Nhiệm vụ của học sinh: quan sát nội dung
tài liệu học tập theo sự trình bày của thầy, hiểu và ghi chép.  Ưu nhược điểm của
phương pháp dạy học trực quan - Ưu điểm
+ Huy động được sự tham gia của nhiều giác quan, kết hợp được chặt chẽ 2
hệ thống tín hiệu với nhau, gây được những mối liên hệ thần kinh tạm thời khá phong phú. lOMoAR cPSD| 58950985
+ Phát triển ở học sinh năng lực chú ý, quan sát, óc tò mò khoa học và nâng
cao hứng thú học tập cho học sinh.
+ Hình thành cho học sinh niềm tin khoa học. - Hạn chế
+ Dễ làm học sinh phân tán sự chú ý, không tập trung vào những dấu hiệu cơ bản chủ yếu.
+ Nếu lạm dụng sẽ hạn chế sự phát triển tư duy trìu tượng cho học sinh.
 Những yêu cầu cần đảm bảo sự vận dụng có hiệu quả phương pháp dạy học trực quan
- Căn cứ vào mục đích và nội dung dạy học để lựa chọn những phương tiện
dạy học trực quan sao cho phù hợp.
- Giải thích rõ mục đích trước khi sử dụng các phương tiện dạy học trực quan
sử dụng các phương tiện dạy học trực quan theo 1 trình tự logic chặt chẽ phù
hợp với logic của nội dung bài học , sử dụng đúng lúc đúng chỗ.
- Đảm bảo cho tất cả học sinh quan sát được đầy đủ nội dung dạy học trên
những phương tiện dạy học trực quan.
- Đảm bảo phát triển óc quan sát cho học sinh , năng lực quan sát nhanh,
chính xác và độc lập, biết tập trung vào những chi tiết những bộ phận chủ
yếu phù hợp với nội dung bài giảng; tích cực tư duy để lĩnh hội nội dung tài
liệu học tập trên những phương tiện dạy học trực quan.
- Đảm bảo tính thẩm mĩ của các phương tiện dạy học trực quan.
- Đảm bảo kết hợp chặt chẽ giữa lời nói với việc sử dụng các phương tiện dạy học trực quan. lOMoAR cPSD| 58950985
4.3. Nhóm các phương pháp dạy học thực tiễn:
a. Phương pháp làm thí nghiệm. *Khái niệm, tác dụng:
+ Phương pháp làm thí nghiệm là phương pháp dạy học mà thầy và mà cùng
tái tạo lại các hiện tượng và các quá trình cần nghiên cứu bằng các dụng cụ
thí nghiệm trong phòng thí nghiệm.
+ Thông qua việc nghiên cứu các hiện tượng và các quá trình được tái tạo
lại trong phòng thí nghiệm mà nội dung tài liệu học tập được học sinh nắm vững.
+ Sử dụng rộng rãi trong việc giảng dạy các môn khoa học tự nhiên.
+ Giúp học sinh nắm được tri thức vững chắc, hứng thú học tập, tò mò khoa
học; hình thành các kĩ xảo cần thiết, niềm tin khoa học.
+ Bồi dưỡng phẩm chất người lao động như chăm sóc, kỉ luật, chính xác...
+ Liên hệ với nhiều phương pháp khác như quan sát, giảng giải, luyện tập..
+ Có tính chất minh họa, phát hiện trong quá trình sử dụng và tìm hiểu tri thức mới. lOMoAR cPSD| 58950985
b. Tổ chức làm thí nghiệm có hai dạng , việc lựa chọn là tùy thuộc vào mục
đích và nội dung dạy học, trình độ học sinh, thực trạng thiết bị....
- Dạng 1: Giáo viên biễu diễn thí nghiệm:
+ bước 1: Giáo viên xác định mục đích yêu cầu và giúp học sinh xác định
được mục đích và dụng cụ phục vụ thí nghiệm.
+ bước 2: Bố trí dụng cụ thí nghiệm.
+ bước 3: Hướng dẫn học sinh quan sát theo dõi và ghi chép kết quả.
+ bước 4: Giáo viên biểu diễn thí nghiệm học sinh quan sát và ghi kết quả thí nghiệm.
+ bước 5: Giáo viên và học sinh phân tích kết quả và rút ra kết luận.
- Dạng 2: học sinh biểu diễn thí nghiệm dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
+ bước 1: Giáo viên xác định đề tài, mục đích, yêu cầu, chỉ dẫn nội dung và
các giai đoạn thí nghiệm đối với mỗi phần và mỗi loại dụng cụ, lưu ý học
sinh đảm bảo an toàn và bảo vệ các dụng cụ thí nghiêm.
+ bước 2: Giáo viên phân học sinh thành các nhóm.
+ bước 3: các nhóm học sinh độc lập tiến hành thí nghiệm và ghi kết quả
dưới sự giúp đỡ của giáo viên.
+ bước 4: các nhóm phân tích và viết báo cáo kết quả.
+ bước 5: các nhóm báo cáo kết quả và thảo luận giữa các nhóm.
+ bước 6: Giáo viên tổng hợp và đưa ra kết luận, học sinh ghi vào vở. lOMoAR cPSD| 58950985 lOMoAR cPSD| 58950985 b. Phương pháp ôn tập.
- Khái niệm: là phương pháp dạy học mà thầy cô tổ chức cho học sinh nắm lại
kiến thức theo hệ thống giúp học sinh nắm vững kiến thức, kĩ xảo, mở rộng,
đào sâu, hệ thống hóa, khái quát hóa,... những tri thức đã học, phát triển tư
duy tạo hứng thú học tập. - Cách tiến hành:
+ Giáo viên nhắc lại hệ thống những tri thức đã học, học sinh nghe và nắm lại.
+ Giáo viên ra cho học sinh những câu hỏi ôn tập củng cố.
+ Giáo viên đưa ra bài tập củng cố.
- Để đảm bảo hiệu quả giáo viên cần:
+ ôn tập có kế hoạch theo hệ thống kịp thời với nhiều hình thức khác nhau.
+ ôn tập thường xuyên tránh tập trung vào một thời gian ngắn.
+ Xen kẽ nhiều môn tránh tập trung vào một môn.
+ Khích lệ học sinh, đảm bảo sự tích cực, thường xuyên đưa những kiến thức mới vào.
+ Lấy ví dụ thực tiễn, tìm kiếm nhiều phương án giải quyết theo chiều xuôi với chiều ngược.... lOMoAR cPSD| 58950985
c. Phương pháp luyện tập 1, Khái niệm
- là phương pháp dạy học mà giáo viên tổ chức cho học sinh vận dụng
những những tri thức đã nắm được để hoàn thành nhiệm vụ học tập do giáo viên đặt ra. 2, Mục đích:
-hình thành các kĩ năng,kĩ xảo cần thiết. 3, Phân loại
-luyện tập nói: học sinh sử dụng ngôn ngữ nói để hoàn thành nhiệm vụ luyện tập
-luyện tập viết: học sinh sử dụng ngôn ngữ viết để hoàn thành bài tập luyện tập
-luyện tập thực hành: học sinh hoàn thành những bài tập hình thành kĩ năng, kĩ xảo
4, Điều kiện vận dụng tốt phương pháp luyện tập.
+học sinh nắm chắc lý thuyết trước khi học tập. lOMoAR cPSD| 58950985
+tổ chức luyện tập dưới nhiều hình thức khác nhau.
+đòi hỏi cả thầy và trò nhẫn nại, tập trung
+giáo viên thường xuyên giám sát hướng dẫn học sinh.
d, Phương pháp đọc sách giáo khoa và tài liệu tham khảo 1, khái niệm
-là phương pháp giáo viên tổ chức cho học sinh đọc sách giáo viên và tài liệu tham khảo 2, phân loại:
- 2 hình thức đọc sách giáo khoa:
+đọc lướt: mục tiêu để biết nội dung
+đọc kỹ: mục tiêu để hiểu sâu sắc nội dung
* phương pháp đọc sách đạt hiệu quả cần kết hợp với ghi chép
- có các hình thức ghi chép:
+ghi nhật ký: ghi lại cảm nghĩ nhận xét của bản thân
+ghi trích: ghi lại nguyên văn nội dung tài liệu
+ghi dàn ý : ghi theo từng ý, từng mục có trình tự logic nhất định
+ghi tóm tắt: ghi nội dung cơ bản theo hiểu biết người đọc
3, điều kiện thực hiện phương pháp đọc hiệu quả
-cần hướng dẫn học sinh đọc tài liệu trước khi lên lớp để hình thành kĩ năng đọc
- cần xác định được nội dung học sinh có thể tự đọc hiểu được và nội dung cần hướng dẫn
-cần phối hợp chặt chẽ với các phương pháp khác
-https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?
q=tbn:ANd9GcQFSdPjnnobH92jjb8O_CQqRZZSZUmtFzH1o59ijN7MOnd
vA4zO4b7J2pGweOYsvgU84ws&usqp=CAU -https://encrypted-
tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcS- tYKmS4xlSQs0VNT4GMQhwcQHxF-
P08Po8rRVEuMWnRl3IJGU0_82ilNldj32jzAwPg&usqp=CAU lOMoAR cPSD| 58950985
https://thongtintuyensinh.net/wp-content/uploads/2020/07/bo-chinh-
sachmien-hoc-phi-cho-sinh-vien-su-pham.jpg
https://hoasenschool.edu.vn/wp-content/uploads/2020/11/MG_0493.jpg
e. Phương pháp kiểm tra và đánh giá 1,Khái niệm
-Là phương pháp dạy học mà giáo viên tổ chức cho học sinh hoàn thành
những nhiệm vụ học tập trong thời gian khống chế (kiểm tra) . Từ đó phát
hiện trình độ tri thức, kĩ năng, kĩ xảo mà học sinh đạt được sau một quá trình dạy học(đánh giá ) 2, Vai trò - với giáo viên:
+Giúp kịp thời phát hiện được năng lực học sinh
+Giúp phát hiện ra độ sai lệnh giữa kết quả và mục đích
+Tìm hiểu nguyên nhân giúp tìm ra phương pháp điều chỉnh quá trình dạy
học, hoàn thiện hoạt động dạy và hoạt động học đáp ứng yêu cầu và nhiệm vụ đặt ra - với học sinh:
+Nếu được tổ chức tốt sẽ là cơ hội học sinh ôn tập củng cố tri thức, kĩ năng, kĩ xảo
+Là cơ hội học sinh phát triển trí tuệ, phẩm chất đạo đức cần thiết: thói quen
tự kiểm tra, tự đánh giá, tinh thần tập thể, ý thức kỉ luật...... - với nhà trường:
+Giúp hoạch định chiến lược phát triển giáo dục trong nhà trường