Chương 4: Độc quyền và Vai trò Nhà nước môn Kinh tế chính trị | Trường đại học Mở Hà Nội

lOMoAR cPSD| 48641284
23. Làm rõ những biểu hiện mới của độc quyền và độc quyền nhà nước tư
bản trong điều kiện hiện nay.
a. Sự kết hợp nhân sự giữa nhà nước và tổ chức độc quyền
V.I. Lênin đã từng nhấn mạnh về vấn đề này thông qua câu nói: “Hôm nay là bộ
trưởng, ngày mai là chủ ngân hàng; hôm nay là chủ ngân hàng, ngày mai là bộ
trưởng”[1], sự liên minh cá nhân của các ngân hàng với xí nghiệp được bổ sung
bằng sự liên minh cá nhân của ngân hàng và xí nghiệp với chính phủ.
Sự kết hợp về nhân sự thực hiện thông qua các đảng phái tư sản được gọi là
“Hội chủ” mang những tên khác nhau, thí dụ: Liên đoàn công nghiệp Italia, Tổ
chức liên hợp công nghiệp Đức, Liên đoàn công thương Anh...để tạo ra cho tư
bản độc quyền một cơ sở xã hội để thực hiện thống trị và trực tiếp tham gia
vào bộ máy nhà nước, chi phối chính sách nhà nước nhằm mục đích phục vụ
lợi ích của các tổ chức độc quyền. Vai trò của các hội lớn đến mức mà dư luận
thế giới đã gọi chúng là những chính phủ đằng sau chính phủ, một quyền lực
thực tế đằng sau quyền lực của chính quyền. Mặt khác, nhà nước cũng đưa
người vào các tổ chức tư bản độc quyền giữ những chức vụ trọng yếu chính
thức hoặc danh dự, hoặc trở thành những người đỡ đầu các tổ chức độc
quyền nhằm giám sát hoạt động.
Sự kết hợp này đã tạo ra những biểu hiện mới trong mối quan hệ giữa các tổ
chức độc quyền và cơ quan nhà nước. b. Những biểu hiện mới về sở hữu nhà nước
Sở hữu nhà nước tăng lên ở nhiều lĩnh vực không chỉ bao gồm những động sản
và bất động sản cần cho hoạt động của bộ máy nhà nước, mà gồm như doanh
nghiệp nhà nước trong công nghiệp, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, như: giao
thông vận tải, giáo dục, y tế, bảo hiểm xã hội,... Trong đó ngân hàng nhà nước
là bộ phận quan trọng nhất. Sở hữu độc quyền nhà nước có nghĩa là sở hữu
tập thể của giai cấp tư sản độc quyền nhằm phục vụ mục đích của tư bản độc
quyền để duy trì sự tồn tại của chủ nghĩa tư bản. Sở hữu nhà nước được hình
thành dưới nhiều hình thức khác nhau: xây dựng xí nghiệp nhà nước bằng vốn
của ngân sách: quốc hữu hoá các xí nghiệp tư nhân bằng cách mua lại: nhà
nước mua cổ phần của các xí nghiệp tư nhân; mở rộng xí nghiệp nhà nước
bằng vốn tích luỹ của các xí nghiệp tư nhân... Sở hữu nhà nước và tư nhân đan
kết với nhau trong quá trình tuần hoàn của tổng tư bản xã hội. lOMoAR cPSD| 48641284
Sở hữu nhà nước thực hiện các chức năng quan trọng: -
Một là, tăng cường vai trò kinh tế của nhà nước, tạo địa bàn rộng lớn
cho sự phát triển của chủ nghĩa tư bản mở rộng sản xuất tư bản chủ nghĩa, bảo
đảm địa bàn rộng lớn cho sự phát triển của chủ nghĩa tư bản. Tạo điều kiện
cho tư nhân đầu tư vào lĩnh vực có lợi nhuận cao. Điều này liên quan đến
những ngành sản xuất cũ không đứng vững được trong cạnh tranh và có nguy
cơ thua lỗ, cũng như các ngành công nghiệp mới nhất đòi hỏi vốn đầu tư lớn
và trình độ nghiên cứu khoa học, thiết kế và thử nghiệm cao được nhà nước đầu tư phát triển. -
Hai là, giải phóng tư bản của tổ chức độc quyền từ những ngành ít lãi để
dưa vào những ngành kinh doanh có hiệu quả hơn. -
Ba là, sở hữu nhà nước là nguồn lực để nhà nước can thiệp và điều tiết
một số quá trình kinh tế phục vụ lợi ích của tầng lớp tư bản độc quyền.
c. Những biểu hiện mới trong vai trò công cụ điều tiết kinh tế
Bộ máy điều tiết gồm cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp và về mặt nhân sự
có sự tham gia của những đại biểu của tập đoàn tư bản độc quyền lớn và các quan chức nhà nước.
Một trong những hình thức biểu hiện quan trọng của chủ nghĩa tư bản độc
quyền nhà nước là sự tham gia của nhà nước tư sản vào việc điều tiết quá
trình kinh tế. Hệ thống điều tiết kinh tế của nhà nước tư sản là một tổng thể
những thiết chế và thể chế kinh tế của nhà nước. Nó bao gồm bộ máy quản lý
gắn với hệ thống chính sách, công cụ có khả năng điều tiết sự vận động của
toàn bộ nền kinh tế quốc dân, toàn bộ quá trình tái sản xuất xã hội theo hướng
có lợi cho tầng lớp tư bản độc quyền.
Các chính sách kinh tế của nhà nước tư sản gồm chính sách chống khủng hoảng
chu kỳ, chống lạm phát; chính sách tăng trưởng kinh tế, chính sách xã hội,
chính sách kinh tế đối ngoại là sự thể hiện rõ nét nhất sự điều tiết kinh tế của
chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước trong giai đoạn hiện nay. Các công cụ
chủ yếu của nhà nước tư sản dùng để điều tiết kinh tế và thực hiện các chính
sách kinh tế là: ngân sách, thuế, hệ thống tiền tệ - tín dụng, các doanh nghiệp
nhà nước, kế hoạch hoá hay chương trình hoá kinh tế và các công cụ hành chính - pháp lý. lOMoAR cPSD| 48641284
Cơ chế điều tiết kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là cơ chế thị
trường có sự điều tiết của nhà nước nhằm phụ vụ lợi ích của chủ nghĩa tư bản độc quyền. Tài liệu tham khảo
[1] trích V.Lenin Toàn tập NXB, Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, t31, tr 275.
24 . Phân tích vai trò lịch sử của chủ nghĩa tư bản. -
Thứ nhất, chủ nghĩa tư bản ra đời dưới quy luật của giá trị thặng dư và
các quy luật khác trong chủ nghĩa tư bản.
+ Thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển nhanh chóng, chuyển lao động từ kỹ
thuật thủ công lên lao động kỹ thuật ngày càng hiện đại.
+ Giải phóng sức lao động, nâng cao hiệu quả khám phá và chinh phục tự nhiên của con người. -
Thứ hai, chủ nghĩa tư bản chuyển nền sản xuất nhỏ thành nền sản xuất
lớn hiện đại, nó xây dựng nên 1 xã hội hiện đại, khác tất cả xã hội cổ truyền
trước đây trong chu kì văn minh của nhân loại và dưới tác động của các quy
luật kinh tế thị trường, nó đã kích thích cải tiến kĩ thuật, tăng năng suất lao
động, hợp lí hóa quá trình sản xuất,.... Tạo ra khối lượng sản phẩm khổng lồ.
Như Mác đánh giá ở thời kì của mác, chủ nghĩa tư bản từ giữa thế kỉ 18 đến
giữa thế kỉ 19, nó đã tạo ra 1 lực lượng sản xuất ngang bằng lực lượng sản xuất
trước đó của loài người cộng lại, và trong thế kỉ 20, các nhà kinh tế học của
nước anh đã đánh giá: 100 năm tồn tại của chủ nghĩa tư bản trong thế kỉ 20
(1905-2000), chủ nghĩa tư bản đã tạo ra 1 khối lượng của cải gấp 15 lần khối
lượng của cải của loài người trước đó cộng lại. -
Thứ 3, sự tồn tại của chủ nghĩa tư bản, nó đã đẩy nhanh quá trình xã hội
hóa, sản xuất phát triển mạnh về cả chiều rộng lẫn chiều sâu, làm cho quá
trình sản xuất được liên kết với nhau, phụ thuộc với nhau 1 cách chặt chẽ
thành một hệ thống sản xuất xã hội thống nhất. Quá trình liên kết này không
chỉ diễn ra trong 1 quốc gia, mà diễn ra trong khu vực và hiện nay đang diễn ra
rất mạnh mẽ trên toàn thế giới.