Chương 7 Tư Tưởng Hồ Chí Minh Về Văn Hóa, Đạo Đức & Con Người Mới | Môn Tư tưởng Hồ Chí Minh - Đại học Kinh Tế Quốc Dân

lOMoAR cPSD| 61409713 Chương 7
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA, ĐẠO ĐỨC
VÀ XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI HƯỚNG DẪN HỌC:
Để nắm được kiến thức trong bài học này, học viên cần thực hiện một số
phương pháp học cơ bản sau:
- Học đúng lịch trình của môn học theo tuần, làm các bài luyện tập đầy
đủ vàtham gia thảo luận trên diễn đàn lớp học. - Đọc tài liệu: 1.
Giáo trình Tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2015, tr204-228. 2.
Giáo trình Tư tưởng Hồ Chí Minh (Hội đồng Lý luận Trung ương), Nxb
Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2010. 3.
Hồ Chí Minh về đạo đức, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1993. 4.
Hồ Chí Minh về giáo dục và đào tạo, Nxb Lao động, Hà Nội, 2007.
- Học viên làm việc theo nhóm và trao đổi trực tiếp với giảng viên trên lớp học hoặcqua email.
- Thông qua trang web môn học. NỘI DUNG:
Khái quát nhưng nội dung cơ bản trong tư tưởng về văn hóa, đạo đức và xây
dựng con người mới. Cụ thể:
- TTHCM về văn hóa (định nghĩa văn hóa; quan điểm của Hồ Chí Minh vềmột
số vấn đề cơ bản của văn hóa; quan điểm của HCM về một số lĩnh vực của văn hóa).
- TTHCM về đạo đức (về vai trò và sức mạnh của đạo đức cách mạng; cácchuẩn
mực đạo đức cách mạng; các nguyên tắc xây dựng đạo đức mới). lOMoAR cPSD| 61409713
- TTHCM về xây dựng con người mới (quan niệm về con người; vai trò củacon
người; chiến lược trồng người). MỤC TIÊU:
- Cung cấp cho người học những kiến thức cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí
Minhvề văn hóa, đạo đức và xây dựng cong người mới.
- Giúp cho người học biết vận dụng các quan điểm của Hồ Chí Minh về vănhóa,
đạo đức, xây dựng con người mới vào thực tiễn bản thân và xã hội.
TÌNH HUỐNG DẪN NHẬP: 1.
“Văn hóa soi đường cho quốc dân đi” luận điểm trên là của ai và nội dung của
luận điểm đó muốn đề cập đến vấn đề gì?
Để giải quyết được tình huống này cần làm rõ: Nội dung quan điểm của Hồ Chí
Minh về vị trí, vai trò của văn hóa; chức năng của văn hóa. 2.
Tại sao nói đạo đức là gốc của người cách mạng? Nếu không có đạo đức thìcó
thể trở thành người cách mạng được không?
Để giải quyết được tình huống này cần làm rõ: Nội dung quan điểm của Hồ Chí
Minh về vai trò và sức mạnh của đạo đức. 3.
Tại sao con người lại được xem là “vốn quý nhất”? Muốn phát huy “vốn
quýnhất” trong xây dựng đất nước thì đòi hỏi Đảng và Nhà nước cần phải làm gì?
Để giải quyết được tình huống này cần làm rõ: Nội dung quan điểm của Hồ Chí
Minh về vai trò của con người và chiến lược trồng người.
Nắm vững những nội dung kiến thức trong Chương 7 “Tư tưởng Hồ Chí Minh
về văn hóa, đạo đức và xây dựng con người mới” sẽ giúp chúng ta có cơ sở lý luận
và thực tiễn để luận giải được những vấn đề nêu trên.
7.1. NHỮNG QUAN ĐIỂM CƠ BẢN CỦA HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA
7.1.1. Định nghĩa về văn hóa và quan điểm về xây dựng nền văn hóa mới lOMoAR cPSD| 61409713
7.1.1.1. Định nghĩa về văn hóa
Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, văn hóa được hiểu theo 3 nghĩa: rộng, hẹp, rất hẹp. -
Theo nghĩa rộng: Hồ Chí Minh nêu văn hóa là toàn bộ những giá trị vật
chất và tinh thần do loài người sáng tạo ra. Năm 1943 Người viết: “Vì lẽ sinh tồn
cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát triển ra ngôn ngữ,
chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ
sinh hoạt hàng ngày về ăn, mặc, ở, và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng
tạo và phát minh đó tức là văn hóa”. -
Theo nghĩa hẹp: Văn hóa là những giá trị tinh thần. Người viết: “trong
công cuộc kiến thiết nước nhà, có bốn vấn đề cần chú ý đến, cũng phải coi là quan
trọng ngang nhau: chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa. Nhưng văn hóa là một kiến trúc thượng tầng”. -
Theo nghĩa rất hẹp: Văn hóa đơn giản chỉ là trình độ học vấn của một
người được đánh giá bằng cấp học phổ thông, thể hiện ở việc Hồ Chí Minh yêu cầu
mọi người “phải đi học văn hóa”, xóa mù chữ…
Trong nội dung của bài học này thì khái niệm văn hóa chủ yếu được tiếp cận
và hiểu theo nghĩa rộng.
7.1.1.2. Quan điểm về xây dựng nền văn hóa mới
Năm 1943, khi đất nước chưa giành được độc lập, cùng với định nghĩa về văn
hóa, Hồ Chí Minh còn đưa ra năm quan điểm lớn định hướng xây dựng nền văn hóa
của dân tộc. Đây là một trong những định hướng rất quan trọng cho việc phát triển
văn hóa của dân tộc. Bởi lẽ thông qua các định hướng này nền văn hóa nước ta đã
xác định rõ được hướng đi, phục vụ đắc lực cho công cuộc kháng chiến của dân tộc.
Đặc biệt là sau khi giành được độc lập cho dân tộc (sau Cách mạng Tháng Tám năm
1945), trong chế độ dân chủ mới, những quan điểm định hướng xây dựng nền văn
hóa mới càng tỏ ra quan trọng. Dưới đây là 5 định hướng: lOMoAR cPSD| 61409713 -
Thứ nhất, xây dựng tâm lý: tinh thần độc lập tự cường. -
Thứ hai, xây dựng luân lý: biết hi sinh mình, làm lợi cho quần chúng. -
Thứ ba, xây dựng xã hội: mọi sự nghiệp có liên quan đến phúc lợi của nhân dân trong xã hội. - Thứ tư, xây dựng chính trị: dân quyền. - Thứ năm, xây dựng kinh tế.
ăn hóa phải ở trong chính trị, xã
Ngay từ rất sớm Hồ Chí Minh
hội, kinh tế
đã quan tâm đến văn hóa, thấy được
vị trí vai trò quan trọng của văn hóa
đối với sự nghiệp cách mạng của dân tộc.
Người đã sớm có quan điểm để chỉ đạo xây dựng một nền văn hóa của dân tộc, phục
vụ sự nghiệp cách mạng.
7.1.2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về các vấn đề chung của văn hóa
1.2.1. Quan điểm về vai trò và vị trí của văn hóa trong đời sống xã hội -
Văn hóa là đời sống tinh thần của xã hội, thuộc kiến trúc thượng tầng.
Đây là một quan điểm của chủ nghĩa Mác-lênin về văn hóa được tiếp thu và
truyền bá theo phương thức của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Khác với tất cả các quan
niệm văn hoá trước kia của các nhà nho, của các trí thức tư sản, họ đã tách văn hóa
ra khỏi đời sống kinh tế, trính trị, xã hội và coi lĩnh vực văn hóa gắn liền với những
cách sống cao thượng của tầng lớp trên, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định rằng,
“Văn hóa không thể đứng ngoài mà phải ở trong kinh tế và chính trị”. Văn hóa trong
tư tưởng Hồ Chí Minh là một bộ phận hợp thành của toàn bộ đời sống xã hội. Nó
cùng với kinh tế, chính trị tạo nên đời sống của dân tộc ta. lOMoAR cPSD| 61409713 -
Văn hóa là 1 trong 4 vấn đề cơ bản của xã hội: Chính trị, kinh tế, văn
hóa,xã hội. Văn hóa có mối quan hệ mật thiết với 3 vấn đề (chính trị, kinh tế, xã hội).
+ Trong quan hệ với chính trị, xã hội: Hồ Chí Minh cho rằng, chính trị, xã hội
có được giải phóng thì văn hóa mới được giải phóng. Chính trị giải phóng sẽ mở
đường cho văn hóa phát triển. Người nói: “Xã hội thế nào, văn hóa thế ấy… Dưới
chế dộ thực dân và phong kiến, nhân dân ta bị nô lệ, bị kìm hãm, không thể phát triển được”.
+ Trong quan hệ với kinh tế, Hồ Chí Minh chỉ rõ, kinh tế là thuộc cơ sở hạ
tầng, là nền tảng của việc xây dựng văn hóa. Người viết: “Văn hóa là một kiến trúc
thượng tầng; nhưng cơ sở hạ tầng của xã hội có kiến thiết rồi, văn hoá mới kiến thiết
được và có đủ điều kiện phát triển được”. -
Văn hóa không thể đứng ngoài mà phải ở trong kinh tế và chính trị,
phảiphục vụ nhiệm vụ chính trị và thúc đẩy sự phát triển kinh tế
+ Văn hóa phải ở trong kinh tế và chính trị, có nghĩa là văn hóa phải tham gia
thực hiện nhiệm vụ chính trị, thúc đẩy xây dựng và phát triển kinh tế. Quan điểm này
không chỉ định hướng cho việc xây dựng một nền văn hóa mới ở Việt Nam mà con
định hướng cho mọi hoạt động văn hóa.
+ Văn hóa ở trong kinh tế và chính trị, điều đó cũng có nghĩa là kinh tế và
chính trị cũng phải có tính văn hóa, điều mà chủ nghĩa xã hội và thời đại đang đòi hỏi.
Như vậy, quan điểm điểm này cũng chỉ rõ, văn hóa cũng có tính chủ động
tương đối, không hoàn toàn phụ thuộc vào kinh tế, chính trị, nó cũng tác động ngược
trở lại nhằm thúc đẩy sự phát triển của kinh tế và chính trị. lOMoAR cPSD| 61409713
7.1.2.2. Quan điểm về chức năng của văn hóa
Chức năng của nền văn hóa trong chế độ dân chủ mới rất phong phú, đa dạng.
Hồ Chí Minh cho rằng, văn hóa có ba chức năng cơ bản sau:
Một là, bồi dưỡng tư tưởng đúng đắn và tình cảm cao đẹp.
Văn hóa thuộc đời sống tinh thần của xã hội.
Tư tưởng và tình cảm là vấn đề chủ yếu nhất của
đời sống tinh thần của xã hội và con người. Vì vậy,
theo Hồ Chí Minh, văn hóa phải thấm sâu vào tâm
lý quốc dân để thực hiện chức năng hàng đầu là
bồi dưỡng nâng cao tư tưởng đúng đắn và tình cảm
cao đẹp cho con người, đồng thời loại bỏ những tư
tưởng sai lầm, tình cảm thấp hèn.
Hồ Chí Minh chỉ rõ văn hóa phải làm cho ai cũng có lý tưởng tự chủ, tự cường,
độc lập, tự do; phải làm cho quốc dân "có tinh thần vì nước quên mình, vì lợi ích
chung mà quên lợi ích riêng".
Đó là lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền với CNXH, thực hiện nhiệm vụ giải
phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người. Mỗi khi con người đã phai
nhạt lý tưởng độc lập dân tộc và CNXH thì không còn ý nghĩa gì đối với cuộc sống cách mạng.
Tình cảm lớn, theo Hồ Chí Minh là lòng yêu nước, thương dân, thương nhân
loại bị đau khổ, áp bức. Đó là tính trung thực, thẳng thắn, thủy chung; đề cao cái
chân, cái thiện, cái mỹ... Tình cảm đó thể hiện trong nhiều mối quan hệ: với gia đình,
quê hương, dân tộc, nhân loại, với bạn bè, đồng chí, quan hệ thầy trò... lOMoAR cPSD| 61409713
Tư tưởng và tình cảm có quan hệ gắn bó với nhau. Tình cảm cao đẹp là con
đường dẫn đến tư tưởng đúng đắn; tư tưởng đúng làm cho tình cảm cao đẹp hơn, làm
cho con người ngày càng hoàn thiện.
Văn hóa còn góp phần xây đắp niềm tin cho con người, tin ở bản chất khoa
học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tin vào nhân dân, tin vào tiền đề của cách mạng.
Hai là, nâng cao dân trí.
Văn hóa luôn gắn với dân trí. Không có
văn hóa không có dân trí. Văn hóa nâng cao dân
trí theo từng nấc thang, phục vụ mục tiêu cách
mạng trước mắt và lâu dài. Mục tiêu nâng cao
dân trí của văn hóa trong từng giai doạn cách
mạng có thể có nhưng điểm chung và riêng. Song, tất cả đều hướng vào mục tiêu
chung là giành độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Nâng cao dân trí là để nhân dân
có thể tham gia sáng tạo và hưởng thụ văn hóa, góp phần cùng Đảng “biến một đất
nước dốt nát, cực khổ thành một nước văn hóa cao và đời sống tươi vui”.
Nâng cao dân trí bắt đầu từ việc làm cho người dân biết đọc, biết viết. Tiếp
đến là sự hiểu biết các lĩnh vực khác nhau về chính trị, kinh tế, văn hóa... Từng bước
nâng cao trình độ học vấn, chuyên môn nghiệp vụ, khoa học kỹ thuật, thực tiễn Việt Nam và thế giới...
Tùy từng giai đoạn cách mạng mà mục đích của nâng cao dân trí có điểm
chung và riêng, nhưng tất cả đều nhằm mục tiêu chung là độc lập dân tộc và CNXH;
phải biến một nước dốt nát, cực khổ thành một nước có văn hóa cao và đời sống tươi
vui hạnh phúc. Mục tiêu đó hiện nay là "dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh". lOMoAR cPSD| 61409713
Ba là, bồi dưỡng những phẩm chất tốt đẹp, những phong cách, lối sống lành
mạnh, luôn hướng con người vươn tới cái chân, cái thiện, cái mỹ, không ngừng hoàn thiện bản thân mình.
Chức năng cao quý nhất của văn hóa là bồi dưỡng, nêu cao tư tưởng đúng đắn
và tỡnh cảm cao đẹp cho nhân loại, giúp cho con người loại bỏ được những sai lầm,
khuyết điểm có thể có trong tư tưởng, tỡnh cảm mỗi con người.
Để thực hiện chức năng này văn hóa phải tham gia chống được tham nhũng,
lười biếng, phù hoa, xa xỉ, chống sự lạm dụng quyền lực, tham quyền cố vị dẫn tới
sự tha hóa con người. Văn hóa giúp cho con người phân biệt được cái tốt với cái xấu,
cái lạc hậu và cái tiến bộ. Từ đó văn hóa hướng con người vươn tới cái chân, cái thiện, cái mỹ.
7.1.2.3. Quan diểm về tính chất của văn hóa
Tại Đại hội lần thứ 2 của Đảng(2/1951), trong Báo cáo chính trị đọc tại Đại
hội, Chủ tịch Hồ Chí Minh có đề cập tới tính chất của nền văn hóa của dân tộc trong
chế độ dân chủ mới. Người khẳng định, nền văn hóa của dân tộc mang tính chất: dân
tộc, khoa học, đại chúng. Đến Đại hội 3 của Đảng (1960), Người có bổ sung thêm,
đó là: mang nội dung XHCN. Nhưng tựu chung lại, khi đề cập tới tính chất của nền
văn hóa dân tộc, Hồ Chí Minh nhất quán khẳng định, nền văn hóa dân dân tộc mang
tính chất: dân tộc, khoa học, đại chúng. -
Tính dân tộc của văn hóa, là sự thể hiện chủ nghĩa yêu nước và tinh thần
độc lập, tự cường của dân tộc trong lĩnh vực văn hóa, nên trước hết nó phải được thể
hiện ở nội dung tuyên truyền cho “lý tưởng tự chủ, độc lập, tự do” và “tinh thần vì nước quên mình”.
Tính dân tộc của văn hóa đòi hỏi phải thể hiện được cốt cách và tâm hồn người
Việt Nam, đó là truyền thống yêu nước, cần cù, dũng cảm,đoàn kết, tương thân tương lOMoAR cPSD| 61409713
ái… Tóm lại là tất cả những gì cao đẹp nhất trong tâm hồn người Việt Nam đã được
đúc kết trong hàng ngàn năm lịch sử dân tộc.
Tính dân tộc của văn hóa còn được thể hiện ở hình thức và phương tiện diễn
đạt, ở ngôn ngữ….Ví dụ: thơ, ca, hò, vè, trò chơi dân gian, v.v. -
Tính khoa học: Nhấn mạnh giá trị truyền thống của dân tộc, đồng thời Hồ Chí
Minh cũng chỉ rõ trong truyền thống có mặt
tích cực và mặt tiêu cực. Một trong những
thiếu hụt của văn hóa truyền thống là chưa hình
thành được tư duy khoa học trong xây dựng
nền văn hóa dân tộc. Trong tư duy truyền thống
của dân tộc là một loại tư duy kinh nghiệm, không mở đường cho khoa học
tự nhiên phát triển. Trong điều kiện đó mê tín dị đoan có đất để phát triển.
Hồ Chí Minh đòi hỏi phải đấu tranh chống lại những gì trái với khoa học, phản
tiến bộ và Người cho rằng, phải truyền bá tư tưởng mácxít, đấu tranh chống chủ
nghĩa duy tâm thần bí, mê tín, dị đoan, kế thừa truền thống tốt đẹp của dân tộc và
tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Người giao cho ngành giáo dục phải dạy bảo các
cháu thiếu niên về khoa học và kỷ luật. -
Tính đại chúng của văn hóa: Đây là vấn đề thuộc về tính nhân dân, về
đối tượng phục vụ của văn hóa. Trước kia trong xã hội cũ, văn hóa nghệ thuật được
coi là món ăn tinh thần sang trọng , chỉ dành riêng cho một thiểu số người ăn trên
ngồi trốc. Đó là một trong những điều bất công của xã hội cũ. Chủ tịch Hồ Chí Minh
là người xuất phát từ quan điểm của chủ nghĩa duy vật lịch sử: Quần chúng nhân dân
là người sáng tạo ra mọi của cải vật chất và giá trị tinh thần, sáng tạo ra văn hóa, do
đó họ phải là người được hưởng thụ các giá trị văn hóa. lOMoAR cPSD| 61409713
Từ đó người đặt vấn đề: “văn hóa phục vụ ai” và người khẳng định dứt khoát:
văn hóa phải phục vụ đa số nhân dân, phải hướng về đại chúng, phải phán ánh được
tâm tư nguyện vọng của nhân dân.
Hồ Chí Minh đòi hỏi các nhà hoạt động văn hóa phải tăng cường liên hệ với
thực tế, đi sâu vào cuộc sống của nhân dân vừa để tìm hiểu và phản ánh nỗi lo âu,
suy nghĩ, khát vọng của nhân dân, vừa để đem ánh sáng văn hóa đến mọi người, mọi
nhà, nhất là vùng sâu, vùng xa.
7.1. 3. Quan điểm của Hồ Chí Minh về một số lĩnh vực chính của văn hóa
7.1.3.1. Văn hóa giáo dục
Sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến trình độ dân trí, trình
độ học vấn cũng như nhu cầu giáo dục của nhân dân ta. Bởi vậy, Người đã sớm đưa
ra quan điểm về xây dựng nền giáo dục mới của nước Việt Nam độc lập. Người xác
định, xây dựng một nền giáo dục mới là một nhiệm vụ cấp bách, có ý nghĩa chiến
lược, vì nó góp phần làm cho dân tộc ta xứng đáng với nước Việt Nam độc lập. Văn
hóa giáo dục là một mặt trận quan trọng trong công cuộc xây dựng CNXH và đấu
tranh thống nhất nước nhà. Theo Người: -
Mục tiêu của văn hóa giáo dục là thực hiện cả ba chức năng của văn hóa
bằnggiáo dục, có nghĩa là bằng dạy và học. Đó là đào tạo ra những con người toàn
diện vừa có đức vừa có tài, biết làm và đủ điều kiện làm chủ để xây dựng và bảo vệ đất nước -
Chương trình, nội dung dạy và học phải thật khoa học, thật hợp lý, phù
hợpvới những bước phát triển của nước ta, phản ánh được mục tiêu không chỉ dạy
và học chữ mà phải dạy và học làm người. lOMoAR cPSD| 61409713 -
Học đi đôi với hành, lý luận liên hệ với thực tế, học phải kết hợp với lao
động.Có như vậy văn hóa giáo dục mới có tính định hướng đúng đắn, rõ ràng, thiết thực. -
Phải tạo tạo ra được môi trường giáo dục lành mạnh, dân chủ, trường
phảira trường, lớp phải ra lớp, thầy ra thầy trò ra trò. Đồng thời phải phối hợp cả ba
khâu nhà trường, gia đình và xã hội. -
Phương trâm, phương pháp của giáo dục là.
+ Phương châm học đi đôi với hành, lý luận liên hệ với thực tế; học tập kết
hợp với lao động; phối hợp nhà trường - gia đình - xã hội; thực hiện dân chủ, bình
đẳng trong giáo dục; học suốt đời. Coi trọng việc tự học, tự đào tạo và đào tạo lại.
Học ở mọi lúc, mọi nơi, học mọi người.
+ Phương pháp giáo dục phải xuất phát và bám chắc vào mục tiêu giáo dục.
Giáo dục là một khoa học nên cách dạy phải phù hợp với lứa tuổi; dạy từ dễ đến khó;
kết hợp học tập với vui chơi có ích, lành mạnh; giáo dục phải dùng phương pháp nêu
gương; giáo dục phải gắn liền với thi đua.
7.1.3.2. Văn hóa văn nghệ -
Văn nghệ là mặt trận, nghệ sĩ là chiến sĩ, tác phẩm văn nghệ là vũ khí
sắcbén trong đấu tranh cách mạng, xây dựng xã hội mới, con người mới. Giai đoạn
trước khi giành được chính quyền, Người cho
rằng, văn hóa văn nghệ phải có nhiệm vụ thức
tỉnh quần chúng, tập hợp lực lượng, cổ vũ cho
thắng lợi tất yếu của cách mạng. Sau khi có
chính quyền, văn nghệ phải tham gia vào
công cuộc xây dựng và bảo vệ chế độ mới, con người mới. lOMoAR cPSD| 61409713 -
Văn nghệ phải gắn với thực tiễn đời sống nhân dân, theo Hồ Chí Minh
là từthực tiễn của đất nước, bằng tài năng sáng tạo và tinh thần nhân văn của mình,
văn nghệ sĩ có thể nhào nặn, thăng hoa, hư cấu, tạo nên những tác phẩm nghệ thuật
trường tồn cùng dân tộc và nhân loại. -
Văn nghệ sĩ cần phải có những tác phẩm văn nghệ xứng đáng với thời
đạimới của đất nước, của dân tộc. Đó là những tác phẩm mà theo Hồ Chí Minh phải
kế thừa được những tinh hoa của văn hóa dân tộc, mang hơi thở của thời đại, vừa
phản ánh chân thật những gì đã có trong đời sống, vừa phê phán cái dở, cái xấu, cái
sai, hướng nhân dân tới cái chân, thiện, mỹ, vươn
tới cái lý tưởng – đó chính là sự phản ánh có tính
hướng đích của văn nghệ. Theo người, một áng văn
chương không cứ dài mới là hay. Khi nào tác phẩm
ấy chỉ diễn đạt vừa đủ những điều kiện đáng nói,
khi nó được trình bày sao cho mọi người ai cũng
hiểu được và khi đọc xong độc giả phải suy ngẫm,
thì tác phẩm mới xem như một tác phẩm hay.
7.1.3.3. Văn hóa đời sống
Văn hóa là bộ mặt tinh thần của xã hội, nhưng bộ mặt tinh thần ấy không phải
là cái gì cao siêu, mà lại được thể hiện ra ngay trong cuộc sống hàng ngày của mỗi
người, rất dễ hiểu, rễ thấy. Đó chính là văn hóa đời sống. Văn hóa đời sống bao gồm: -
Đạo đức mới, theo Hồ Chí Minh là thực hành đời sống mới trước hết là
thực hành đạo đức các cách mạng cần, kiệm, liêm, chính. Người nói: “Nếu không
giữ được cần, kiệm, liêm, chính thì dễ trở nên hủ bại, biến thành sâu mọt của dân”. lOMoAR cPSD| 61409713 -
Lối sống mới, đó là lối sống có lý tưởng có đạo đức, văn minh, tiên tiến,
kết hợp hài hòa truyền thống tốt đẹp của dân tộc và tinh hoa văn hóa của nhân loại.
Do đó để xây dựng lối sống mới, Hồ Chí Minh yêu cầu phải sửa đổi năm cách: “cách
ăn, cách mặc, cách ở, cách đi lại
Phong cách sống, theo Hồ Chí Minh là phải khiêm tốn, giản dị, chừng mực,
ngăn nắp, vệ sinh, yêu lao động, quý trọng thời gian, ít lòng ham muốn vật chất.
Trong quan hệ với nhân dân, bạn bè, đồng chí phải chân tình, cởi mở, ân cần, tế nhị;
giầu tình yêu thương, quý mến… Phong cách làm việc, theo Người là phải sửa đổi
sao cho có tác phong quần chúng, tác phong tập thể-dân chủ, tác phong khoa học. -
Nếp sống mới, theo Hồ Chí Minh phải làm cho lối sống mới dần dần trở
thành nền nếp, thói quen, ổn định ở mỗi con người, thành phong tục tập quán của tập
thể hay cả cộng đồng, trong khu vực hay cả nước, thường gọi là nếp sống mới hay nếp sống văn hóa.
Hồ Chí Minh dạy chúng ta chẳng những biết kế thừa mà còn phải biết phát
triển những thuần phong mỹ tục, đồng thời phải biết cải tạo những phong tục tập
quán lạc hậu. Vừa sửa đổi những thói quen, phong tục tập quán lạc hậu, vừa xây
dựng những cái tốt đẹp, đây là công việc vô cùng khó khăn phức tạp.
7.2. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐẠO ĐỨC
7.2.1. Nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức
7.2.1.1. Quan điểm về vai trò và sức mạnh của đạo đức -
Thứ nhất, đạo đức là cái gốc của người cách mạng.
+ Khái niệm đạo đức: Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội dùng để đánh giá hành vi của con người.
+ Đạo đức có từ rất sớm, trong bất kỳ xã hội nào cũng có một chuẩn mực đạo
đức nhất định. Trong xã hội mới cũng cần xây dựng một chuẩn mực đạo đức mới. lOMoAR cPSD| 61409713
Hồ Chí Minh khẳng định đạo đức là nguồn nuôi dưỡng và phát triển con người, như
gốc của cây, ngọn nguồn của sông suối. Người nói: “cũng như sông thì có nguồn mới
có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo.
Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi đến mấy cũng
không lãnh đạo được nhân dân”.
Hồ Chí Minh coi đạo đức là sức mạnh, là tiêu chuẩn hàng đầu của cán bộ, đảng
viên. Người nói: “sức có mạnh mới gánh được nặng và đi xa. Người cách mạng phải
có đạo đức cách mạng làm nền tảng mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ vang”.
=> Chính đạo đức yêu nước, thương dân của Người là động lực to lớn góp
phần làm nên sự nghiệp cách mạng phi thường của Người. Ngược lại, sự suy thoái
về đạo đức là khởi điểm của mọi suy thoái. Tha hóa về đạo đức sớm muộn sẽ dẫn
đến tha hóa về chính trị. -
Thứ hai, đạo đức là nhân tố tạo nên sức hấp dẫn của chủ nghĩa
xã hội, theo Hồ Chí Minh sức hấp dẫn của chủ nghĩa xã hội chưa phải là ở lý
tưởng cao xa, ở mức sống vật chất dồi dào, mà trước hết là ở những giá trị đạo
đức cao đẹp, ở phẩm chất của những người cộng sản ưu tú, bằng tấm gương
sống và hành động của mình, chiến đấu cho lý tưởng đó thành hiện thực.
Cũng như Lênin, tấm gương đạo đức của Hồ Chí Minh chẳng những có sức
hấp dẫn mạnh mẽ đối với toàn thể nhân dân Việt Nam mà còn có ảnh hưởng sâu rộng trên toàn thế giới. -
Thứ ba, đạo đức là động lực, là sức mạnh nội sinh của con người.
Đạo đức là nhân tố để thúc đẩy con người phát triển, giúp người cách mạng
vượt qua mọi khó khăn gian khổ để giành những thắng lợi mới. Hồ Chí Minh nói lOMoAR cPSD| 61409713
nhờ có sức mạnh đó đã giúp cho người cách mạng vượt qua mọi khó khăn gian khổ,
ngay cả khi cách mạng đã thành công. -
Thứ tư, đạo đức là thước đo lòng cao thượng của con người
Hồ Chí Minh nói: mỗi con người trong xã hội có vị trí khác nhau, tài năng
khác nhau, đạo đức là thước đo chuẩn mực của con người. Người nói: đạo đức cũ
như người đầu chổng xuống đất, hai chân chổng lên trời. Đạo đức mới như người
đầu ngẩng lên trời, hai chân đứng vững dười đất.
7.2.1.2. Quan điểm về những chuẩn mực đạo đức cách mạng
* Trung với nước, hiếu với dân
Đây là chuẩn mực đạo đức quan trọng nhất, Hồ Chí Minh luôn đặt lên hàng
đầu. Trong các quan hệ đạo đức, thì quan hệ với nước, với dân là quan hệ lớn nhất,
do đó, “trung với nước, hiếu với dân”cũng là chuẩn mực chung nhất, bao trùm nhất. -
Khái niệm “Trung”, “hiếu” ra đời và tồn tại trong xã hội phong kiến.
Trongxã hội phong kiến đây là phẩm chất quan trọng hàng đầu. Nội dung của khái
niệm “trung” và “hiếu” đó là “Trung với vua, hiếu với cha mẹ”.
+ Đối tượng của chữ “trung” trong xã hội phong kiến, đó là trung thành với vua, nội dung bó hẹp.
+ Đối tượng của chữ “hiếu” trong xã hội phong kiến, đó là hiếu với cha mẹ.
Phải tuân thủ những lời giáo huấn của cha mẹ. -
Hồ Chí Minh đã tiếp thu những quan niệm đạo đức cũ và đã đưa vào
trongkhái niệm đó một nội hàm mới. Theo Người thì “Trung” và “hiếu” không chỉ
đơn thuần là “trung với vua”, “hiếu với cha mẹ”, mà có nghĩa rộng hơn là “Trung
với nước” và “hiếu với dân”. -
Nội dung của Trung với nước (Đối tượng là Tổ quốc).
+ Thứ nhất, đặt lợi ích của Đảng, của tổ quốc, của cách mạng lên trên hết; lOMoAR cPSD| 61409713
+ Thứ hai, tuyết tâm phấn đấu thực hiện mục tiêu của cách mạng;
+ Thứ ba, sẵn sàng hi sinh bản thân vì mục tiêu cao cả của dân tộc, của đất
nước; + Thứ tư, thực hiện tốt chủ trương, chính
sách của Đảng và Nhà nước. -
Nội dung của hiếu với dân (đối tượng lànhân dân).
+ Yêu dân, kính trọng nhân dân, tôn trọng
nhân dân, lấy dân làm gốc;
+ Khẳng định vai trò sức mạnh thật sự của nhân dân;
+ Tin dân, lắng nghe dân, học dân, tổ chức động viên nhân dân cùng thực hiện
tốt chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước;
+ Phải luôn quan tâm đến đời sống của nhân dân, chăm lo cải thiện đời sống
cho dân; khi dân còn thiếu thì mình không có quyền đòi hỏi sung sướng cho riêng mình;
+ Tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, nâng co dân trí, để dân
biết và sử dụng được quyền làm chủ của mình.
* Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư
- Đạo đức trong xã hội phong kiến cũng đề cập đến cần, kiệm, liêm, chính,
nhưng chỉ để cho quần chúng nhân dân thực hiện. Hồ Chí Minh nêu ra cần, kiệm,
liêm, chính trong đạo đức mới là để trước hết cho cán bộ, đảng viên sau đó đến nhân dân cùng thực hiện. lOMoAR cPSD| 61409713
- Nội dung của cần, kiệm, liêm, chính : + Cần là lao động cần
cù, siêng năng, lao động có kế
hoạch, sáng tạo năng suất cao;
lao động với tinh thần tự lực
cánh sinh, không lười biếng, không ỷ lại.
Cần là chuẩn mực đạo
đức của dân tộc Việt Nam. Hồ Chí Minh kế thừa truyền thống của dân tộc, Người đã
đưa thêm vào trong đó một nội dung mới. Cần không chỉ là yêu lao động mà lao
động phải có kỷ luật, có kỹ thuật, có chất lượng, có năng suất.
Để có được lao động như vậy thì cần phải gắn với kế hoạch. Ví như người thợ
mộc đóng bàn thì cần phải chuẩn bị gỗ…Kế hoạch phải đi với phân công, phân công
trách nhiệm theo đúng năng lực chuyên môn.
+ Kiệm là tiết kiệm sức lao động, tiết kiệm thì giờ, tiết kiệm tiền của của nhân
dân của đất nước, của bản thân. Tiết kiệm từ cái nhỏ đến cái to; “Không xa sỉ, không
hoang phí, không bừa bãi”.
Trong tiết kiệm về tiền của, Người phân biệt với người chi đúng và người bủn
xỉn. Cần và kiệm có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, cần mà không kiệm thì như “tiền
vào nhà khó, gió vào nhà trống”, ngược lại kiệm mà không cần thì “lấy gì mà kiệm”.
+ Liêm là luôn tôn trọng của công và của dân. Phải “trong sạch, không tham
lam” tiền của, địa vị, danh tiếng.
Người liêm là người không ham sung sướng, tiền tài địa vị, mà chỉ có một thứ
ham, “ham học, ham tiến bộ”.
+ Chính là thẳng thắn, đứng đắn, không tà. lOMoAR cPSD| 61409713
Người chính là người: đối với mình thì khiêm tốn, học hỏi; đối với người khác,
không nịnh hót người trên, không coi thường người khác; đối với việc, việc công đặt
lên trên việc tư, chánh xa việc xấu.
Cần, kiệm, liêm chính có mối quan hệ chặt chẽ với nhau tác động qua lại nhau
tạo lên phẩm chất cần có ở mỗi con người, nhất là đối với người cách mạng. - Chí công vô tư
Chí công là yêu cầu phải rất mực công minh, chính trực, công bằng, công tâm;
Vô tư là không được thiên tư, thiên vị; Chuẩn mực này nhắc nhở người lãnh đạo,
cầm cân nảy mực phải hết sức công bằng, không được có lòng riêng mà thiên tư, thiên vị.
Khi nhấn mạnh đến tầm quan trọng của đạo đức cách mạng Hồ Chí Minh đã đúc kết:
“Trời có bốn mùa xuân, hạ, thu đông
Đất có bốn phương đông, tây, nam, bắc
Người có bốn đức cần, kiệm, liêm, chính
Thiếu một mùa không thành trời
Thiếu một phương thì không thành đất Thiếu
một đức thì không thành người”
* Thương yêu con người, sống có tình có nghĩa lOMoAR cPSD| 61409713
Dân tộc Việt Nam có truyền thống yêu thương, kính trọng con người: “Thương
người như thể thương thân”, “Lá lành đùm lá rách”, v.v. Hồ Chí Minh đã thiếp thu
những giá trị truyền thống này của dân tộc. Đây là một trong những phẩm chất đạo
đức cao đẹp nhất. Hồ Chí Minh nói, người cách
mạng là người giầu tình cảm, có tình cảm cách
mạng thì mới đi làm cách mạng. Vì yêu thương
nhân dân, yêu thương con người mà chấp nhận
mọi gian khổ hi sinh để đêm lại độc lập tự do,
cơm áo ấm no hạnh phúc cho mọi người.
- Nội dung yêu thương con người của Hồ Chí Minh có những điểm mới:
+ Đó là một tình cảm rộng lớn giành cho những người nghèo khổ, bị áp bức
không phân biệt giai cấp.
+ Tình yêu thương đó phải được xây dựng trên lập trường giai cấp công nhân
và được thể hiện trong các mối quan hệ hàng ngày với bạn bè, đồng chí, anh em.
+ Yêu thương con người đi liền với tôn trọng, tìm mọi cách nâng đỡ con người
lên, dù đó là những con người thất thời lầm lạc, v.v. Người dạy: “Hiểu chủ nghĩa
Mác-Lênin là phải sống với nhau có tình, có nghĩa. Nếu thuộc bao nhiêu sách mà
sống không có tình có nghĩa thì sao gọi là hiểu chủ nghĩa Mác- Lênin được”.
Trong Di chúc, Người dặn lại: “Phải có tình đồng chí yêu thương lẫn nhau”. lOMoAR cPSD| 61409713
+ Yêu thương không phải là chín bỏ làm mười,
bao che cho nhau cả lỗi lầm, trở thành phe cánh,
phường hội, v.v. Như vậy, chỉ có đưa đến tổn thất cho
cách mạng, cho tổ quốc.
+ yêu thương con người phải gắn với hành động
cụ thể, phải tiến hành sự nghiệp cách mạng giải phóng
con người. Bản thân Hồ Chí Minh là một tấm gương cho tinh thần ấy.
* Có tinh thần quốc tế trong sáng. -
Yêu nước, nhân ái vốn là truyền thống dân tộc, nhưng yêu nhân dân
mình,đồng thời lại biết yêu, giải phóng nhân dân các dân tộc bị áp bức, thì phải đến
thời đại Hồ Chí Minh mới được đề ra và giáo dục đầy đủ. Đâyđạo đức hoàn toàn
mới, có ở trong cuộc cách mạng mới của chúng ta. Vì chỉ có giải phóng triệt để con
người thì mới có. Đây là một trong những phẩm chất quan trọng nhất của đạo đức CSCN. -
Nội dung cơ bản của phẩm chất này là:
Tôn trọng tất cả các dân tộc trên thế giới dù đó là dân tộc lớn hay nhỏ; có tinh
thần hòa bình, hữu nghị, hơp tác giữa các dân tộc; có tinh thần bình đẳng, đoàn kết
và giúp đỡ giữa các dân tộc, không phân biệt dân tộc lớn, dân tộc nhỏ.
Trong suốt cuộc đời mình, Hồ Chí Minh đã dày công vun đắp, xây dựng tình
đoàn kết, hữu nghị giữa Việt Nam với các nước trên thế giới.
7.2.1.3. Quan điểm về những nguyên tắc xây dựng đạo đức mới *
Nói đi đôi với làm, phải nêu gương về đạo đức.