Cơ sở văn hóa Việt Nam - Đề cương ôn tập (p2) | Đại học Sư Phạm Hà Nội

Cơ sở văn hóa Việt Nam - Đề cương ôn tập (p2) | Đại học Sư Phạm Hà Nội với những kiến thức và thông tin bổ ích giúp sinh viên tham khảo, ôn luyện và phục vụ nhu cầu học tập của mình cụ thể là có định hướng, ôn tập, nắm vững kiến thức môn học và làm bài tốt trong những bài kiểm tra, bài tiểu luận, bài tập kết thúc học phần, từ đó học tập tốt và có kết quả cao cũng như có thể vận dụng tốt những kiến thức mình đã học vào thực tiễn cuộc sống

57 29 lượt tải Tải xuống

Chia sẻ Báo cáo tài liệu

Khoa Sư Phạm

Cơ Sở Văn Hóa Việt Nam

Tác gi: Phùng Hoài Ngọc

Phần 1: Văn hóa học đại cương

Văn hóa là cái còn lại khi người ta đã quên đi tất cả, là cái vẫn thiếu khi người ta

đ ọ ấ ảã h c t t c .

Edouard Herriot

Chương 1: Văn hóa và văn hóa học

Văn hóa là gì?

Theo cách hiu thông thng, vĕn hóa là học thc, trình đ họ c v n và li sng

lành mnh. Theo nghĩa rng,VH bao gm toàn b đi sng con ngi Trên th

gii có nhiu n a ã đnh nghĩa v VH. Chúng ta chọ đnh nghĩ đ đc UNESCO

công nhn:

“Văn hóa là một h thệ ống hữu cơ các giá trị vậ ấ ầt ch t và tinh th n do con người

sáng tạo và tích lũy trong quá trình hoạt tđộng thực tiễn và trong sự ương tác

giữa con người vớiø môi trường tự nhiên và xã hội “

Tính cht và chức n a văng củ ăn hóa

2.1. Tính hệ thống và chức năng tổ chức xã hội:

VH g n có liên quan mm nhiu b ph t thit v  i nhau, nh hng l n nhau.

Nhng con ngi có chung mt nn VH s sng chung thành mt cng ng đ n

đnh

2.2. Tính giá trị và chức n ng thúc ă đẩy xã hội vận ng độ đi lên

Có nhiu cách phân loi giá tr vĕn hóa:

• Giá tr vt cht, giá tr tinh thần, giá tr hn hp v n t cht – tinh thầ

• Giá tr s d ụng, giá tr đ đo c và giá tr thẩm mỹ

• Giá tr ĩ    v nh cu, giá tr nh t th i , giá tr lch s và giá tr đang hình thành

Tính giá tr o ra nh còn có vai trò đ i u chnh xã hi , bằng cách t ũ ng m u mc

đ mọi ngi noi theo.

2.3. Tính lịch sử và truy ng có chền thố ức năng giáo dụ ộc, duy trì c ng đồng.

2.4. Tính dân tộc tạo nên cá tính, bn sắc riêng, phân biệt với dân tộc khác.

Phân biệt vă ăn hóa, v n hi n vến, vă ật và văn minh.

V V n V Văn hoá ăn hiế ăn vật ăn minh

Hài hoà gia

vt cht và tinh

Thiên v giá tr

tinh thần

Thiên v giá tr

vt cht

Thiên v giá tr

vt cht, kỹ

thần thut

Có b dài lch

s

Có b dài lch

s

Có b dài lch

s

Có trình đ

phát trin

Có tính dân t c Có tính dân t c Có tính qu c Có tính dân t  c t

Thiên v nông

thôn, nông

nghip,

phơng Đông

Thiên v nông

thôn, nông

nghip,

phơng Đông

Thiên v nông

thôn, nông

nghip,

phơng Đông

Thiên v thành

th, thơng

mi, và công

nghip,

phơng Tây

Cu trúc của một nền văn hóa

Có th chia ra 4 thành t, gm :

• B phn vĕn hóa nhn thc

• B  ĕ    ph n v n hóa t chc c ng đng xã hi và đi s ng cá nhân.

• B phn vĕn hóa ng x  trong môi trng t nhiên.

• B phn vĕn hóa ng x  trong môi trng qu c t .

Các bộ môn nghiên cứu văn hóa

Gm nhng chuyên ngành:

• Vĕn hóa học đi cơng, còn gọi là Lí thuyt vĕn hóa, nghiên c u các khái 

nim, quy lu t hình thành và phát tri n vĕn hóa...

• Đa lí vĕn hóa: tìm hiu vh. ca các vùng (theo chiu ngang).

• L ĕ  ch s v n hóa: kh o sát quá trình di n bi n c a m n v  t n ĕn hóa dân

tc.(theo chiu dọc)

• Cơ s vĕn hóa nh u mằm nghiên c t nn vĕn hóa dân tc, bao hàm c đa-

vĕn hóa và s -vĕn hóa, nhằm hng vào thi hin đi, vi mục đích bo tn và

phát trin n n v ĕn hóa y.

Hai loại hình văn hoá cơ bn trên thế ớ gi i

Ngi ta thng phân chia th gii ra hai khu vc vĕn hóa: phơng Đông và

phơng Tây.

Cách chia nh th ch là tm thi, vì nó thi ơ  ọu c s khoa h c và không chính

xác.Tiêu chí phân loi phi c i sĕn c vào l ng ch yu (cách sn xut), mà sn

xut phụ thuc vào đa hình, khí hu.

Thu x s ya, con ngi trên trái đt có hai ngh n xut ch u: trng lúa nc

và chĕn nuôi du mục.

Bng đối chiếu hai loại hình văn hoá.

Tiêu chí

Văn hoá nông nghiệp

(Chủ yếu ở phương

Đông

Văn hoá du mục (Chủ

yếu ở phương Tây)

Đ

a hình, khí hu

đng bằ ẩng, nóng, m,

thp

tho nguyên, lnh, khô,

cao

Ngh nghip chính trng lúa nc chĕn nuôi du mục

Cách s

ng (nơi ) đnh c, nhà  n đnh

du c, cắ  m tr i, l u

tm b

Quan h n bó, hoà h vi t nhiên gắ p chim đ o t, khai thác

Ĕ  ĕ  ĕ n u ng đ n thc v t đ n đng v t

Quan h xã hi

trọng tình, trọng đc,

trọng v ng nĕn, trọ ,

dân ch, trọng tp th

trọng lý (nguyên tắc),

trọng tài, trọng võ,

trọng nam gii, trọng

cá nhân (th lĩnh)

Giao l

u đi ngoi

hi u hoà, dung h p,

mm dẻo khi đi phó

hiu chin, đc tôn,

cng rắn bằng bo lc

Đc đim t duy

ch quan, cm tính,

kinh nghim, tng hp

và bin chng

khách quan, lý tính,

thc nghim, phân tích

và siêu hình

ĕn học ngh thut

thiên v thơ, nhc tr

tình

thiên v truyn, kch,

múa sôi đng

Xu h

ng khoa học

thiên vĕn, tri ọt h c tâm

linh, tôn giáo

khoa họ ỹc t nhiên, k

thut

Khuynh h

ng chung

thiên v ĕ v n hoá nông

thôn

thiên v vĕn minh

thành th

Trên đây trình bày nh ng nét khác bi t cơ bn nht gia hai loi hình vĕn hóa

ch yu ca loài ngi. Trên cơ s đó, sinh viên tip tục tìm hiu nhng nét

khác nhau trong nhiu lĩnh vc khác.

Phần 2: Cơ s vở ăn hóa Việt Nam

Chương 2: Xác định tọa độ nền vă ệ ến hóa Vi t Nam (20 ti t)

Ba yu t n t o nên m n v c bơ   t n ĕn hóa :

• Ch th vĕn hóa

• Không gian vĕn hóa

• Th ĕi gian v n hóa

Chủ thể văn hóa là các dân tộc Việt nam (4 tiêt)

Cách ng đây trên 30 vn nĕm, loài ngi s  hai khu vc chính: phía Tây và

phía Đông. Khu vc phía Tây gm 2 đi chng là chng Âu (Europeoid), và

chng Phi (Negroid) Còn  phía Đông, có đi chng Á (Mongoloid) sng  phía

Bắc, đi chng Úc (Australoid) sng  phía Nam gm khu vc Đông Nam Á và

nam ng. đo Thái bình dơ

Cách đ ây kho ng 10 ngàn nĕm (thi đ đá gi ng ta), ch c Melanesien (thuc

đi chng Australoid) đ  Đang sinh s ng trên khu vc ông nam Aù, tính t phía

nam sông Dơng T tr xung. Mt dòng ngi du mục thuc đi chng Á t

phơng B ng Tắc thiên di xu t qua sông Dng, v ơ  (còn g ng giang), ọi Tr

dng li và hp chng vi dân Melanesien nông nghip bn đa, to ra mt

chng mi gọi là Indonesien (Mã lai c), nc da ngĕm đen, tóc hơi quĕn, tầm

vóc thp.

Cách n đ ây kho ng 5000 nĕm (thi đ đá mi, đầu thi đi đ đng), tip tục di

ra s tip nh ng vn và h i Mongoloid phía Bp chng dòng ng ắ đc i xu i dân

c Indonesien bn đa, to ra chng mi, Austroasiatic -gọi là chng Nam Á.

Dần dần, chng Nam Á chia tách ra nhiu dân tc gọi chung là nhóm Bách Vit,

nh Dơng Vit,Đông Vit, Đin Vi   t, L c vi t, Mân vi t, Nam vi t,...sinh s ng

t phía nam sông Dơng T cho ti bắc Trung b. Nhóm này hình thành theo 4

nhóm ngôn ng là Vit -Mng, Môn -Khmer, Tày- Thái, Mèo -Dao.Trong đó,

dân t a sc Vit (kinh) chim đ , ti 90 %.

Trong khi đó, mt b phn dân Indonesien không mu p chn  li h  ng v i các

dòng du m n dục phơ ng Bắc nên ã di chuyđ  ọc theo dãy Trng Sơn vào

phía Nam, đnh c l , i  vùng Tây nguyên và Trung b đó là các dân tc Bana,

Eđê, Gia rai, Churu, Vân kiu... và dân tc Chĕm ngày nay.

Nh vy, ngi Vit ngày nay đu có chung mt ngun gc là chng

Indonesien nhng l a d ng r p ti đ ng và s i rác khắ  Bắc đn Nam.

Không gian văn hóa- còn gọi là lãnh thổ ă v n hóa (8 tiêt)

Hai tam giác không gian văn hóa Việt Nam

Hãy xác nh v ng Tđ  trí sông Dơ  trên bn đ và đng biên gii Vit - Trung

ngày nay.

Tam giác th nht: cnh đáy là b ắ nam sông Dơng T, còn đnh là b c Trung

b o (khong Đèo Ngang). Đây là giai đ n các dân tc phơng Nam còn sng

chung vi các dân phơng Bắc xung.

Cách đ ây kho ng 4000 nĕm, các dân tc Vi c gia t lùi xung, hình thành qu

đầ đu tiên gọi là Vĕn Lang, ng th   i m mang b cõi v phơng Nam.

Tam giác th hai hình thành, c t - Trung ngày nay nh đáy là đng biên gii Vi

còn đnh là chót Mũi Cà mau (chính xác hơn, đó là các đo cc Nam ca T

quc)

Sáu vùng văn hóa Việt Nam

Đt nc Vi  đ  t Nam có đa hình, khí h u a d ng nên đã hình thành nhi u vùng

vĕn hóa khác nhau.

2.2.1. Vùng văn hóa Tây Bắc:

H i thng núi non trùng đ p bên hu ngn sông Hng,thuc lu vc sông Đà.,

kéo dài ti phía bắ c t nh Thanh Hóa và Ngh An.Có trên 20 dân tc sinh sng,

tiêu biu là hai dân tc Thái và Mng.

Thành tu v n hóa nĕ i bt:

• H thng mơng phai dn nc t sui vào rung trng lúa.

• Trang phục hoa vĕn s c s : khĕn váy áo.

• Ca múa xòe, khèn, sáo...

Gm các tnh Lai Châu, Sơn La, Hòa Bình và mt s vùng ca tnh Thanh Hóa,

Ngh An giáp gii nc Lào.

2.2.2. Vùng văn hóa Việt Bắc: (còn gọi: vùng Đông bắc)

Núi non hi bên tm tr  ngn sông Hng. C dân ch yu ngi Tày và Nùng.

Gm sáu tnh: Cao Bằng, Bắc Cn, L ơng S n, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Hà

Giang.

Trang phục gin d, quần áo chàm

Có h thng v n tĕ  sm, vĕn học phát trin.

2.2.3. Vùng văn hóa Bắc Bộ:(vùng Thăng long, vùng sông Hồng)

Gm các tnh đng b ng Bằ ắc B: Hà Ni, Hà Tây, Hà Nam, H i Phòng, Qu ng

Ninh, Hi Dơng, Hng Yên, Bắc Ninh, Bắc Giang, Nam Đnh, Ninh Bình, Thái

Bình,Thanh Hóa, Ngh An.

C dân ch y   đu là ngi Vi t Kinh, s ng thành làng xã.Vùng này đt ai trù

phú, phát trin toàn din, s là ngun c a vi c ĕn hóa Trung b và Nam b sau

này và tr thành trung tâm vĕn hóa c nc.

2.2.4. Vùng văn hóa Trung Bộ

Di đt hp và dài dọc theo bin Đông, t tnh Qung bình ti tnh Phan Thit.

Khí hu khắc nghit, t tđt đai khô c n. Dân Viằ   ngoài vào, sinh s  ng ch y u

bằng ngh bin. Con ngi chu đng gian kh, cần cù, hiu học.

Ch nhân đầu tiên là ngi Chĕm (gc Indonesien), trc đây dng nên vơng

quc Cham Pa, sau sáp nhp vào nc Đi Vit (thi Lê). B phn vĕn hóa

Chĕm chu n nh h n hóa ng vĕ  Đ vi nhiu thành tu đc s c vắ  kin trúc

và điêu khắc...tiêu biu là nhng Tháp Chàm.

Trung tâm ca vùng v nh Thĕn hóa Trung b là t a Thiên - Hu.

2.2.5. Vùng văn hóa Tây Nguyên:

Phía đông dãy Trng S n tơn, b nh Gia Lai, Kontum, Đak Lak, Lâm Đng.

Trên 20 dân tc, đây là vùng có nhiu thành tu vĕn hóa c đc sắc, nh các l 

hi, nh c c ụ cng chiêng, dân ca, l hi, trng ca c Đ ( am San, Xing Nhã...).

2.2.6. Vùng văn hóa Nam bộ:

Hai lu vc sông Đng Nai và sông Cu Long, gọi là min Đông Nam b và

Tây Nam b Sài Gòn -Gia , trung tâm là thành ph Đnh.

Đng bằ   ằ    đ ng r ng rãi, kinh r ch ch ng ch t, khí h u 2 mùa ma và khô rõ r t, i u

hòa.

Nhng c a nh dân bn đ  Khmer (min Tây) và M, Stieng, Chơ ro, Mnông

sinh s ng cng (min Đông) cùng vi nh  dân đn sau nh Vit, Hoa, Chĕm

xây dng cu c s ng.

Nhà  dọc theo kênh r ng làng xã mch và đng l trong nh 

Sn xut ch yu làm rung lúa nc và ngh đánh bắt cá sông bin.

Đ ĕ   n thiên v th y s n.

Tín ng t phong phú và ng, tôn giáo r đa dng.

Tính cách con ngi phóng khoáng.

Vùng đt này tip xúc sm vi phơng Tây.

Nhng trong lòng ngi dân v n in  đm hai câu thơ:

“T thu mang gơm đi m cõi

ngàn n ng nhĕm thơ  đt Thĕng long “.

Nhìn chung, các dân tc Vit liên h gắn bó mt thit v  Đi các dân t c ông Nam

Á t trong ngun g ng ng c: gi i, ngôn ng, li sng. Đ ơây là c s t o ra s

khác bit cơ bn gia vĕn hóa Vit Nam và Trung Hoa.

Mối quan hệ không gian văn hóa Việt Nam - Trung Quốc

Khi đầu, ngi Hán mt dân tc du mục, sng  thng ngun sông Hoàng

Hà..V sau, họ làm thêm ngh nông nghip trng kê mch (nông nghip khô).

Dần dần, họ di chuyn t Tây sang Đông, dọc theo sông Hoàng hà xung h

lu.Đn đây, đnh c và hình thành nn vĕn hóa sông Hoàng Hà.Thi kỳ này đ

li t “đông tin “ nh mt phơng h ng sinh t n và quan trọng nht trong đi

sng (đông cung, đông sàng...)

K tip, ngi Hán tip tục qua sông Hoàng, qua Trung nguyên, vt sông

Dơng T (Trng giang) đi xung phơng Nam nơi có khí hu d chu vi đt

đ  ơ Đ    ai màu m h n. ó là cu c Nam ti n v i khái ni m “ kim ch  nam “ (nhi u dòng

ngi đã h ng vp ch i các dân tc phơng Nam - xem li ph n Chầ  th vĕn

hóa Vit; ngun gc các dân tc Vit nam).

Trong giai đ  ắ ắo n này, ch c ch n ng u vi Hán đã thu nhn không ít thành t ĕn

hóa ph n vơng Nam đ góp vào n ĕn hóa Hán - sông Hoàng Hà.

Nh vy, ngay t nhng bui đầu hình thành vĕn hóa, dân tc Vit và Hán đã

có nh h ng l n nhau, qua li mt cách t nhiên trong th i kì s ng chung 

phía Nam sông Dơng T.

Vĕn hóa Trung Hoa = Vĕn hóa du mục Tây Bắc + Vĕn hoá nông nghip khô

Trung nguyên + Vĕn hóa lúa n ơc ph ng Nam. (Vĕ ụ ắn hóa du m c Tây B c +

Vĕn hóa nông nghip khô Trung nguyên = Vĕn hóa Hoàng Hà)

Vĕn hóa Vit Nam = Vĕn hóa nam sông DT + Vĕn hóa sông Hng, sông Mã +

Vĕn hóa min Trung và sông Mekong.

Thời gian văn hoá Việt Nam (còn gọi: lịch sử văn hóa / tiến trình văn hóa /

diễn trình văn hóa.)

Có th chia thành 6 giai đ o n/ ba lp.

Lớp văn hóa bn địa

Giai đ ạo n 1: giai đ ạo n tiền sử

K t thng c đn khi hình thành nc Vĕn Lang.

Thành tu l n nh n v t là to ra ngh trng lúa nc (khác hẳ  i tr ng lúa khô /

nơng ry)

Thuần d ng m t s gia súc (bò trâu, gà vt, heo)

Trng dâu nuôi tằm, dt vi

Làm nhà sàn. Dùng cây thuc nam cha bnh

Ung trà.

Giai đ ạo n 2: giai đ ạo n Văn Lang - Âu lạc.

Quc gia đầu tiên ra n chđi gọi tên là Vĕn Lang, có l đ h  dòng ngi du

mục phơng bắc đi xung. Sau khi An dơng vơng đi tên là Aâu Lc, thi

đ đi Hùng vơng k  t thúc v i tri u i Triu Đà k  ti p.

Thành tu vĕn hóa chính:

• Ngh  đ đ ắ   luy n kim đng, úc đng và iêu kh c đng (th p đng, tr ng đng...).

• Vĕn học dân gian, truyn thuyt, thần thoi...

• Có th đã to ra h thng vĕn t, ch vit, nhng v sau b xóa b.

Lớp văn hóa giao lưu với Trung Hoa và n Độ

Giai đ ạo n 3: giai đ ạo n v ng Băn hóa chố ắc thuộc.

K t Triu Đà (238.tr.CN) đn khi Ngô Quyn giành li đc lp dân tc (938)

Ý thc đi kháng kiên trì, bt khut trc nguy cơ xâm lĕng ca phong kin

phơng Bắc. Tên nc “ Nam Vit “ ra đi t thi Triu à Đ đã t rõ ý thc phân

bit ch quyn đt nc ; T đó v sau, tri nhi u l ần n đi tên, ch “nam” v

đc duy trì

Nhng cu c kháng chi n liên ti  p qua các th k nh Hai Bà Trng, Bà Triu, Lí

Bí,Triu Quang Phục, Mai Thúc Loan, Phùng Hng, Cha con họ Khúc, Dơng

Diên Ngh và đnh cao là cuc đi thắng ca Ngô Quyn nĕm 938.

Mc dù lúc này nn vĕn hóa Vĕn Lang - Âu Lc đã lc hu, suy thoái cần đc

s tip nhn thêm vĕn hóa khu vc phát trin hơn, nhng đ gi gìn ch quyn

dân tc, nhân dân ta kiên trì tìm mọi cách chi t vĕn hóa Hán đang tràn vào

theo gót nga quân xâm lc Tuy nhiên, trong khi chi t, dân tc ta vn chp

nhn ti t php thu m ần vĕn hóa Hán

Giai đ o n này không có nhng thành tu v n hóa ĕ đáng k. Nu có, chúng ta

cần nói đn hai ngun vĕn hóa n Đ truyn vào nc ta theo con đng hòa

bình, đó là vĕn hóa Pht giáo thâm nhp vào min Bắc và vĕn hóa Hi giáo, Bà

la môn đi vào min Trung b to d ng nên v ng qu ơ c Chĕmpa.

Bọn phong kin phơng Bắc ra sc phá huỷ, tiêu dit thành tu vĕn hóa dân

tc ta nh: thu gom sách v, bắt thay th trang phục Hán.v.v… nhng không

đt đc mục đích Có th h th ĕ  đ   ng v n t Vi t ã b xóa b trong su t ngàn

nĕm đô h này.

Giai đ ạo n 4: Văn hóa Đại Việt thời tự chủ:

Sau chin thắng c ng na Ngô Quyn, nc ta li xây d n đc lp.Tri qua các

triu n đi ngắ Đinh B Lĩnh, Lê Hoàn, phi đn thi nhà Ly,ù nn v n hóa ĕ Đi

Vit m t. i phát trin m nh v n ph i tinh thầ ục hng mãnh li

Tip theo là nhà Trần, nn v n hóa n rĕ Đi Vit đt đc bc phát tri c r,

gọi chung là thi đi vĕn hóa Lý - Trần.

Đt ti đnh cao rc r là thi nhà Lê, nc ta đ  ã có m t n n vĕn hóa phong

kin ngang tầm khu vc, đ s c vc t ng và gi ng đc lp dân tc.

Dân tc ta phát trin v a nh phơng Nam v ằm mụ đc ích b lãnh tho v , va

phát trin đt nc. Xóa b vơng quc Chĕm pa  mi n Trung thng qu y

phá sau lng theo s n xâm l xúi giục ca bọ c phơng Bắc.

Dân tc ta khẩn trơng tip thu vĕn hóa phong kin Trung Hoa, ch yu là h

thng giáo dục Nho Giáo, Pht giáo Trung hoa, k c Đo giáo, theo xu hng”

Tam giáo đng quy “. Vi phơng châm “Vit nam hóa “ nh ng th  vĕn hóa

ngoi lai, nghĩa là tip nhn v n dĕn hóa và v ụng cho phù hp hoàn cnh và

bn lĩnh, tính cách dân tc Vit, nhân dân ta đã to nên mt nn Nho giáo Vit

Nam, Pht giáo Vit nam...

Nhân dân ta tip nh ng tn ch Hán, nh o ra cách đọc bằng âm Hán Vit. Ri

li sáng to ra ch Nôm đ ghi âm ting Vit.

Nhng lp trí thc Hán họ đc ã đóng vai trò nòng ct trong b máy quan li

phong kin Vit nam các triu đi Lý, Trần, Lê và Nguyn.

Th đô b ng tn v  đây đt ti Thĕng Long, v i Qu c T Giám đc coi là

trng ng n đi học đầu tiên, cùng vi Vĕn Miu, khẳ đnh mt giai đ o n phát tri

cao ca dân tc

Lớp văn hóa giao lưu với phương Tây và thế giới

Giai đ ạo n 5: Văn hóa Đại Nam

Đi Nam là qu    c hi u do Nhà Nguy n Minh M ng đt sau tên Vi t Nam do Gia

Long đt. Giai đ o n này tính t th i các chúa Nguy n cho đn khi thc dân

Pháp chim đc nc ta làm thuc đa.

Sau thi kì hn đn Lê - Mc, Trnh Nguyn phân tranh, đn nhà Nguyn, Nho

giáo li đc phụ c h i làm quc giáo, nhng nó đã đn hi suy tàn, không còn

đ kh ĕ đ n ng áp ng yêu cầ u phát tri n vĕ n hóa ti n kp phơng Tây.

Thiên chúa giáo bắt đầu thâm nh php vào Vit nam do các giáo sỹ ơng Tây

đ đ đần các vùng duyên h i nc ta truy n o. Nhà Nguyn ban u cho họ vào,

v sau li ngĕn cn.Thc dân Pháp kim c bo v đo đã kéo quân vào, n

súng cp nc ta t 1858.

Giai đ ạo n 6: Văn hóa hiện đại:

K t t  khi thc dân Pháp đ đc nn cai tr trên cõi Đông dơng và Vit Nam,

đầu th  ĕ k 20, v n hóa phơ ng Tây t do tràn ngp vào n c ta:

• Khoa học xã hi - nhân vĕn nc ta vn có mt b ầ  dày nhng c n ti p thu

nhng phơng pháp mi

• Khoa họ ĩ  ầ  đ c t nhiên k thu t h u nh hoàn toàn m i ã đc ti p thu nhanh.

• Cơ   ầ ĩ s h t ng k thut nh đng qu c l , nhà máy đ i n, khai m, nhà Bu

đ  đ  ắi n,nhà máy i n.v.v...b t đầu xây dng.

• Mt s trng trung học, sau đó cao đẳng, đc thành lp.

• Ting Pháp đa vào d y nhà trng.

• H    ọ   th ng ch qu c ng đc sáng t o, giúp cho phong trào h c t p, truy n

bá vĕn hóa mi đc nhanh chóng.

• H t tng dân ch t do t sn truyn bá vào nc ta.

• Li sng phơng Tây nh hng ch yu  thành th.

• Vĕ ọ    ắ  ĕn h c, ngh thu t phơng Tây gây nh hng sâu s c trong đi s ng v n

ngh nc ta (giai đ o n 1930 -1945).

• Đc bit, t tng cách mng vô sn Mác - Lê nin đã đc tip thu sáng to

vào VN qua nh giàu lòng yêu n c nhng trí thc trẻ   Nguy n Ái Qu c.

Nhìn chung, dân ta va ch a ch ng Âu hóa trong chp nhn Âu hoá, v  ng mc

nht đnh, bo đm va tin k a gi n sp trình đ th gii, v  gìn b ắc dân tc.

Nhng giá tr vĕn hóa mi đang đnh hình c i gian thần có th  thách và la

chọn.

Tóm tắt quá trình hình thành vĕn hóa Vit Nam:

ớp văn hoá bn địa

Lớp văn hoá giao lưu Trung

Quốc, n Độ

Lớp giao tiếp phương Tây và

thế giới

1. Giai đoạn v n săn hoá tiề ử 3. Giai đoạ ắn chống B c thuộc 5. Giai đoạn văn hoá Đại Nam

2. Giai đoạn v n Lang ăn hoá Vă

- Âu L

ạc

Giai đoạ ăn v n hoá Đại Việt 6. Giai đoạ ăn v n hoá hiện đại

Chương 3: Bốn n n vội dung của nề ăn hóa Việt nam (22 tiết)

Văn hoá nhận thức- Nhận thức về vũ trụ và con người (6 tiết)

Tri qua l , con ngch s i đt vđc nhng hi u bi t v ũ trụ và v chính bn

thân mình, tng b n gi n phc t đơ n đ c tp.

Trong lp v n hóa b ã biĕ n đa, ngi xa đ t:

• Trit lí âm dơng

• Cu trúc ngũ hành

Trong lp v u v p nhĕn hóa giao l i Trung Hoa và n Đ, ta ti n đc:

• Tam giáo: Nho, Pht và Đo

Trong lp v u vĕn hóa giao l i phơng Tây và th gii:

• Tri thc khoa học hin đi và nhiu thành tu khoa học chung ca nhân loi.

Bài này ch c dân t y u trình bày v nhng nhn th c ta đt lđc ngay t p

bn đa - nhng bui đầu, theo li t duy tng hp và bin chng ca ngi

nông nghi c php ph ng t o hơng Đông. Đó là nh  tng trit lí ca Đ ọ ơng

Đ ẳ     ọông, khác h n v i các h th ng tri t h c phơng Tây.

Triết lý âm dương

a/ Khái niệm

Đng tr c th    gi i bao la, l n x n, con ng i khao khát và cầ  n ph i hi u đc

chúng đ t t n t u bii. S hi  đầu tiên là phân loi, nh i thn din mọ  gần, xa

có liên quan n cuđ  c s ng con ngi.

Trc ht, ngi ta nhn thy có hai th: Tr   i và Đt. M và Cha, và nhi u c p

đ ọ  ôi khác, g i chung là c p Âm - Dơng. V y là, th    gi i không l n x n, lung

tung mà có mt trt t, đó là: tng c n tp đôi t i vi nhau.

TRI ĐT M / N CHA / NAM

cao thp yu khoẻ

nóng lnh chm nhanh

bắc nam du dàng nóng ny

mùa đông mùa h tình cm lý trí

ngày đêm yên tĩnh vn ng đ

sáng ti

tròn vuông

đng tĩnh

s lẻ s ẵ ch n

Trong th gi p khác, nhi còn vô s c đc suy ra t ng c ã bip đ t.

Lưu ý: t   c p này suy ra c p khác:

Ví dụ: T c p Tĩnh - Đng, suy ra cp Vuông - Tròn, vì hình vuông yên tĩnh,

hình tròn nĕng đng.

T cp Nóng - Lnh, suy ra cp Sáng - Ti.

Suy rng ra (khái quát):

Nn vĕn hóa nông nghip yên tĩnh = Âm, Nn vĕn hóa du mục di đng =

Dơng.

b/ Hai qui luật của triết lý âm dương (quan hệ giữa âm và dương):

Qui luật 1:

Trong âm có d ng, trong d a là không có cái gì thuơ ơng có âm (nghĩ ần cht.)

Ví dụ: Trong nắng cha đng cái ma.

N có khi d tn, nam có lúc hin lành.

Tri n i mắng thiên v dơng nhng Tr a thiên v âm

Đ Đt hn hán: dơng nhng t lũ ụ l t: âm

Lưu ý 1: Mu   n xác đnh m t v t là dơng hay âm, ph i chọn đi tng so sánh

Ví dụ: nĕm màu sắc (ca lá cây)

Đ đ → ắ → → →en (đt en) lá tr ng lá xanh lá vàng lá đ

Màu xanh là âm (so vi màu đ)

Màu xanh là d ng (so vơ i màu trắng)

Mt con ngi tri qua nhiu giai đon, lúc là dơng lúc là âm so vi mt ngi

khác:

Ví dụ: ngi m trẻ khe - đa con trai / gái mi sinh

(dơng) (âm)

m cha già (âm) - con trng thành (dơng)

Lưu ý 2: Khi đ ầ  ơ ã có đi tng so sánh, c n ph i xác đnh c s so sánh (tiêu chí

so sánh cụ th)

Ví dụ: khi p so sánh sau đã có mt c đây:

Nam (20 tui) - N (20tui)

Xét v c sng đ c khe:

Nam (dơng) - N (âm)

Xét v đ dai bn:

Nam (âm) - N (dơng).v.v...

Qui luật 2:

Âm và dơng luôn gắn bó mt thit vi nhau, và có th chuyn hóa, đi ch cho

nhau theo xu hng: âm cc sinh dơng, dơng cc sinh âm.

Ví dụ: Nắng lắm, ma nhiu

Trèo cao, ngã đau

X nóng (dơng) phù hp trng trọt (âm)

X lnh (âm) phù hp chĕn nuôi (dơng)

Nh yu, ln khe

Ln khe → già yu...

Trit lý âm dơng và tính cách ngi Vit:

Ngi Vit a thích s quân bình âm d c, d ơng, tránh s thái quá (âm c ơng

cc)

• T  qu c là: Đt -Nc

(phơng Tây du mục, ch là land - đt)

• Ông Đng bà Ct

• Cp bài trùng

• Công cha nghĩ a m (núi và su i)

• Ngói âm ngói dơng:

∪

∪∪

∩

∩∩

• M  tròn con vuông (ý nói h p nhau khi sinh)

• Xin âm dơng khi bói (tung hai đng tin, mt sp m  t nga là t t nh t)

• Trĕ ĕ   ẩ m n m tính cu c vuông tròn (hòa h p là tiêu chu n cao nht, khác v iø

giàu sang thiên v dơng)

• Không ai giàu ba họ, không ai khó ba đi.

Tuy vy, vn c mơ "ba vuông sánh vi by tròn, đi cha vinh hin, đi con

sang giàu". Ngh ng l n h n m nh vĩa là: yêú t dơ  ơn âm s có s phát tri  

sau.

Tóm lại, trong li sng, ngi Vit a s quân bình âm dơng. Điu n n đó d đ

cuc s c sng yên tĩnh, n đnh nhng cu ng kém phát trin.

Thm nhuần trit lý âm dơng chuyn hóa, ngi Vit s ng trong gian khó v n

nghĩ đn m ng lt tơng lai tt đp ắt s đn. S c quan chu n đng, không cầ

bi quan nn chí. (Nhng n u su thi  n l c nĕng đng...thì tơng lai s phát

trin ra sao?!)

c/ Hai hướng phát triển của triết lý âm dương:

* Hướng lên phía Bắc

(qua sông Dơng T đi lên sông Hoàng Hà)

âm dơng phát trin kiu s chẵn

Thái Cc → Lng nghi → T t ng → Bát quái → vô cùng

Đ  ơ    ó là n i dung c b n c a Kinh D ch - h th  ọ  ng tri t h c c c a Trung Hoa.

Lng nghi Âm Dơng

T tng Thái âm, thiu dơng Thái dơng, thiu âm

Bát quái Khôn, Cn, Khm, Tn Càn, Đoài, Ly, Chn

Bi s Nhiu quẻ âm Nhiu quẻ dơng

Mi quái có 3 hào âm hoc / và dơng.

Đ ẻ  ẻ   ẻ em qu này ch ng lên qu kia s cho m t qu m i

Ví dụ: quẻ Tn chng lên quẻ Ly cho qu Gia nhân. ẻ

quẻ Càn chng lên quẻ Càn,cho quẻ Càn 1 (Kin 1)

Đ    ó là n i dung c a thu t T Vi theo Kinh D ch. Ngoài ra t duy s ẵ  ch n còn v n

dụng trong đi sng rng rãi:

• T tr mã, t ụ, t bình, t tuy  t, t c vô thân...

• Bát bu, bát âm, bát cú, bát vơng gia...

(v hình bát quái xen gia là âm dơng)

* Hng xung phơng Nam:

Tam tài và Ngũ hành

• Âm dơng sinh Tam tài

Tam tài sinh Ngũ hành.

• S   5 phát tri n cao đn s 9 (9 nút) và vô cùng.

Tam tài

3 c ng k p vp âm dơ t h i nhau to ra tam tài:

Đ    ó là b ba l n nh t, khái quát nh t.

Còn rt nhiu b ba khác:

không gian - thi gian - con ngi

cõi tri - cõi th - cõi âm

ba cha con, ba m con

cha, m và con

v, chng, chng cũ

ba anh em, ba ngi bn...

Ngã ba đng, king ba chân,

Trầu - cau - vôi

Sơn Tinh -Thy Tinh - Mỵ Nơng

Tam tài (s  3) thiên v tính dơng, phát tri ĕn, n ng đng:

Trong vũ trụ tn t u bi nhi  ba có quan h tam tài nh vy.

Mt cách khái quát la ø: Dơng - Âm - Trung hòa (trung dung):

(+) (-) (- +)

Ngũ hành

2 b tam tài hp nhau mà thành 1 ngũ hành.

Tam tài 1: Th - Thy - Ha (th dơng)

Tam tài 2: Th - M âm) c - Kim (th

1.3.1 Hà Đồ - cơ sở của Ngũ hành.

Truyn thuy c Hy t - ngi Hán k: vua Phụ đi chơi  sông Hà, thy con Long

Mã ( a) nđầu rng mình ng i lên, trên lng có bc v ). Vua chép l y g (đ  ọi là

bc Hà Đ.

B oc v gm các đ n dây thắt nút đen, trắng theo cách đm ca ngi tin s:

Ví dụ: s 1 -o- (dơng)

s - 2 -● ●- (âm)

Chuyn bc v Hà Đ thành con s  Rp, ta có:

Có 5 cp s trong bc v (s lẻ: dơng, s n: âm),  chẵ đó là 5 yu t a ng c ũ

hành.

Các phơng hng: Bắc, Nam, Đông,Tây. (ng ơc chi  u v i b n đ ph ng

Tây hin đi)

Thêm hng: Trung tâm

1.3.2. Phân tích c ũu trúc ng hành:

Mi cp s có mt s lẻ (dơng) và mt s chẵn (âm)

S nh nằm trong (s sinh), s  ằ  l n n m ngoài (s thành)

Trt t s ng vi phơng hng:

1. Bắc

2. Nam

3. Đông

4. Tây

5. Trung tâm

- S 5 có t l t l bo nên b đ i 2/ 3, ây là t    n vng và phát tri n nh t (dơng

ln hơn âm mt chút, không quá chênh lch)

1.3.3. Nội dung c ũu trúc ng hành:

STT Lãnh vực M Thuỷ Ho ộc Kim Thổ

1 vt cht nc la cây kim đt

2 s Hà Đ 1 2 3 4 5

3 tơng sinh mc th ho thuỷ kim

4 tơng khắc ho kim th m ỷc thu

5 phơng hng bắc nam đông tây trung ơng/ trung tâm

6 th  đi ti t (mùa) ông h xuân thu khong gia các mùa

7 mùi v m ọn đắng chua cay ng t

8 th đt ngoằn ngoèo nhọn dài tròn vuông

9 màu biu en đ đ xanh trắng vàng

10 vt biu rùa chim rng h ngi

Ngũ hành có tham vọng khái quát toàn b vũ trụ và con ngi.

Trên đây ch  trình bày m t s ni dung tiêu bi u c a ngũ hành

Lưu ý: hai quan h  ọ ắ đ r t quan tr ng là tơ ơng sinh và t ng kh c, ây là nguyên

nhân c a s ng c a v  vn đ  ũ trụ.

Phân tích: 5 con vt biu có nhiu ng d n hụng trong vĕ ọc - ngh t Vi thu t

Nam và ph ông (so sánh vơng Đ i phơng Tây, th bc u tiên khác nhau).

Vùng sông nc: Chim, Rng, Rùa.

Con Rùa: s 1, phơng Bắc, thuc hành Thy

Đ       áng chú ý là 3 con v t bi u c a phơng Nam: hi n lành, ch m ch p, tu i thọ

cao nht trong gii đng vt.Trí tu cao siêu. Đc suy tôn là thần Kim Quy (rùa

vàng) trong nhiu thần thoi truyn c. Th hin c mơ sng lâu, bn vng và

có trí tu.Th hi n tính cách ch     m rãi, gi th th (xem truy n thuy t An Dơng

Vơng, s tích H Gơm,..). Rùa gắn vi Nho Giáo (tm bia tin sĩ đt trên

lng rùa đá  Vĕn Miu - Quc T Giám, và  các đ ầ ơ ình th n, n i th cúng

thánh nhân)

Con Chim: s 2, phơng Nam, thuc hành Ha. Ngi Vit t nhn mình thuc

dòng họ Hng Bàng (tên môt loài su, h n, c c l  dài, chân dài, còn gọi là chim

Lc (hoc L c H ng). Đó là loài chim sng  phơng Nam sông nc. Trong

thần thoi c x na, loài chim này mang hình dáng ngi phụ  (hoc ngc li)

gọi là Tiên - v tiên n đầu tiên là Âu Cơ.

Loài chim Lc hình dáng đp, hin lành, t do - là biu t ng ng i m ging

nòi dân tc. (Trên mt trng ng đ Đông Sơn có khắ c m t đàn chim Lc)

Con Rồng: s 3, phơng ng Đông, thu c hành M c: Mt con vt tng t

ghép t nguyên m u con cá s u và con r  ắn - 2 con vt đc ác.

Th hin ng c mơ dân tc: bin d hóa lành, con Rng cao quý, nĕ đng, có

ích ch i tr phun nc làm ma cho ng ng lúa. Rng không cánh mà bay khắp

tri, nơi trú ngụ là bin và sông.

Con Hổ: s 4, phơng Tây, thuc hành Kim. Nó là bi  u tng c a sc m nh du

mục. Ngi Vit phơng Nam không a thích, ch dùng tr tà ma yêu quái. (V

bùa ngũ H, v sau tip thu vĕn hóa Trung Hoa có thêm bùa Bát quái).

Con người  v trí s 5, trung tâm, thuc hành Th, cai qu n muôn loài và b n

phơng.

Tóm l t bii, hai con v u cao quí nht t đc đ  hai phơng ông đp nht là Đ

và Nam. Truyn thuyt Âu Cơ - Lc Long Quân tin rằng dân tc ta thuc dòng

dõi Rng Tiên.

1.3.4 Lạc Thư: (sách trên sông Lạc)

Đ đ   ơ  ũ   ây là giai o n phát tri n cao h n c a Ng Hành: t 5 t i 9, t trung tâm t i

hng Nam.

Triết lí về cu trúc thời gian - lịch âm dương

(The Cosmic Time Structure, Calendar of Zin - Zang)

Trit lí âm dơng và ngũ hành gii thích cu trúc và b    ũ ụn ch t c a toàn b v tr

và con ngi.

• Vũ  = không gian (vt ch t)

• Trụ    = th i gian (phi v t ch t)

• Con ngi = m   ọ  ũ ụt b ph n quan tr ng c a v tr .

Bài này chuyên nghiên cu v ng d trit lí thi gian và  ụng vào Lch

1.4.1. Lịch

Do nhu cầu cần hiu rõ th i ti t - th  đ i gian nên vùng nông nghip ã sáng t o

ra lch

1.4.1.1. Lịch dương

Phát sinh t vùng vĕn hóa nông nghi u v ng 3000 p Ai Cp (l c sông Nil) kho

nĕm trc công nguyên da trên chu kỳ “chuyn đng biu kin “ca mt ttri:

mt nĕm = 1 chu kỳ = 365 ngày ¼

Lch âm phát sinh  vùng nông nghip Lng Hà da trên chu kỳ Mt trĕng dài

29.5 ngày (mt tháng), mt nĕm có 354 ngày (ít hơn d ng lơ ch 11 ngày).

Ngi La Mã du mục đã tip thu lch âm và s d kụng t th  7 tr.công nguyên

đ đn nĕm 47 trc công nguyên thì hoàng Julius Caesar thay th ằ  b ng l ch

d iơng. Ông đã dày công nghiên cu, kho sát và đ u chnh, đt li nĕm s 1

đ ghi nĕm sinh ca chúa Jesus, gọi là công lch. Lch đó ngày nay đc dùng

rng rãi trên th gii (ông đt tên tháng 7 bằng tên mình là Julius (July, v sau

hoàng đ Auguste điu chnh thêm và đt tháng 8 là Auguste (August)

1.4.1.2. Lịch âm dương:

Vùng nông nghip Á Đông dùng mt th lch tng h p c  lch âm và lch dơng.

C i 3 nĕm dùng lch âm, nĕm th 4 li đ u chnh theo lch dơng - gọi là nĕm

nhun (có 13 tháng). Do lch âm gi vai trò ch đo nên nhân dân ta quen gọi là

âm lch (chính xác gọi là lch âm- dơng).Mun xác đnh nĕm nhun, l ĕy n m

dơng lch (/ công lch / tây l  ch) chia cho 19, n u s d là 0, 3, 6, 9,11, 14,17,

thì nĕm y là nĕm nhun.

Lưu ý: nĕ    m nhu n có th i ti t th t thng do nh h ng c a m   t tri và mt

trĕng đi vi trái đt.

Âm lch (lch âm dơng) đã bao quát đc c quy lut ca mt trĕng và mt

tri, do đó rt cần thi p (và lâm,ngt cho nông nghi  nghip). Ch tính riêng m t

trĕng đã có tác đng rõ rt đn:

• thy triu (nc ln, nc ròng, nc rong)

• chu kỳ    sinh n c a con ngi và côn trùng, sinh v t khác (khong cách t trái

đ đ đ đt n m ĕ  ằ t tr ng ch b ng 1/20 kho ng cách n m t tr i nên tác ng mnh

hơn).

Ngoài mt tr t tr ch còn khĕng, m i, âm l o sát c h thng sao (hành tinh, đnh

tinh) đ đo đm thi gian.

Nĕm ngôi sao quan trọng: thy, ha, mc, kim, th, nằm  phía đuôi sao Bắc

Đẩ Đẩu. (Sao Bắc u là m  ũt chùm sao 7 ngôi t o hình cái gáo). 5 sao ng hành

tinh k t hành tinh). t h t tp vi Nht, Nguy o ra tht tinh (th

T chòm sao Bắc Đẩu kéo dọc xung (vuông góc vi mt đt) nhìn thy h

thng 28 ngôi sao c đ đnh ( nh tinh) hàng ngày xoay quanh chòm Bắc Đẩu, gọi

tên là nh thp bát tú, gm 4 chòm, mi chòm 7 ngôi. Mi mùa nhìn rõ nht 1

chòm,  mt phơng tri.

• Chòm Huyn Vũ (rùa đen) - phơng Bắc, mùa Đông

• Chòm Chu Tc (chim sẻ đ) - phơng Nam, mùa H

• Chòm Thanh Long (r Đng xanh) - phơng ông, mùa Xuân

• Chòm B   ắch H (H tr ng) - phơng Tây, mùa Thu

Mi chòm sao còn ng vi mt tuần l, mi ngôi sao ng vi mt ngày. (Nhng

ngôi sao đi vào truyn thuyt vĕn học: sao Khuê, sao Ngu, sao Chc, sao

Tâm, sao Đẩu,...).

Đ ơ    ĕ ọó là c s c a b môn thiên v n h c.

1.4.2. Hệ đếm Can -Chi:

Đ gọ  ĕ i tên các đơn v nh n m, tháng, ngày, gi , ngi xa chọ  n m t h đm

gọi là h Can - Chi, gm:

H Can - H Chi - H Can Chi

1.4.2.1. Hệ Can:

Gm 10 yu t đt tên: Giáp, t, Bính, Đinh, Mu, K, Canh, Tân, Nhâm, Quý,

xut phát t 5 hành phi hp 2 âm dơng (5 x 2 = 10)

Do s 5 là gc nên h này mang tính dơng, gọi là thiên Can.(Ngày xa khi lch

âm c nc ta ch có 10 tháng / nĕm nên đt tên theo h Can. V sau khi dùng

12 tháng thì sau tháng 10 ni thêm tháng Mt và tháng Chp).

1.4.2.2. Hệ Chi:

Gm 12 yu t: Tí, Su, Dần, Mão (M o), Thìn, T ỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Du, Tut,

Hi (tên ca 12 con vt theo ting c).

Xut phát t 6 cp âm dơng (ng hành ũ đc bit có 2 hành Th: th âm và th

dơng), thiên v tính âm (gọi là đa chi). H Chi đc dùng nhiu hơn h Can.

• Dùng đ đm gi trong mt ngày: (gi Tý: 23h - 01 h...gi ọ Ng :11 - 13 h....)

• Dùng đ đm tháng trong nĕm.

• Dùng m ngày trong hai tháng đ đ

Nói chung, h Chi thng đc ghép vi h Can đ đm, dân gian thng ch

gọi tên rút gọn theo Chi.

1.4.2.3. Hệ Can -Chi:

Ghép 2 h nh, to ra h đm 60

CANCHI

Tí Su

+ -

Dần Mão

+ -

Thìn Tỵ

+ -

Ngọ Mùi

+ -

Thân Du

+ -

Tut Hi

+ -

Giáp +



t -

Bính +

inh -

Mu +

ĩ -

Canh +

Tân -

Nhâm +

Quý -

Nguyên t u tắc kt hp: Can vi Chi đng tính to ra mt y  mi, ghi bằng con

s (mã s) dùng đ đt tên nĕm, ta có mt chu kỳ = 60 nĕm, gọi là mt Hi. Hi

đầ đầu tiên bắt u áp dụ ĕ ng vào n m th 4 dơng l  ơch, tc là ch m h n dơng

lch 3 nĕm (4 - 1 = 3). H     ĕi hi n nay là h i th 33 k t n m 1984.

Lưu ý:

• Cách đi nĕm dơng lch sang âm lch:

C = d ca (D - 3): 60.

C: nĕm Can chi (âm lch)

D: nĕm dơng lch

d: s d . 

(Đc bit, khi d = o, thì C = 60, nĕm Hi)

• Cách đi nĕm âm lch thành dơng lch:

D = C + 3 + (h. 60)

trc ht phi tìm h (s chu kỳ).

Cần nh nĕm D gần vi mt s kin đc bit (ct mc đáng nh nĕm nào), t

đó tìm ra h. N   ĕu không ta s có k t qua 33 n m dơng l ch trùng v i nĕm âm đã

cho.

• Gi Đ ằ  ầ ỳi thích vì sao phơng ông cho r ng th i gian tu n hoàn vi chu k là 01

hi? (trong khi phơng Tây xác đnh rằng: thi gian không bao gi lp li: không

ai tắm 2 lần trên mt dòng sông).

Gi ý nghiên cu: theo quan ni c vào ông m thi phong ki n nn, v c tùy thu

vua. Đi mt ông vua khong 60 nĕm. Khái quát hơn, đi ngi cũng vn đng

trong chu kì 60 nĕm thĕng trầm. Quan nim phơng ng Đông có tính tơ đi.

Quan nim phơng Tây có tính tuyt đi.

Triết lý - nhận thức về con người

(Cognition of man)

Con ngi là mt b t c phn đc bi a vũ tr i là mụ, gọ t “ tiu vũ trụ”.

Vũ trụ có cu trúc âm dơng, ngũ hành thì con ng ơi cũ ng có c u trúc t ng t

nh vy.

1.5.1. Nhận thức về con người tự nhiên:

Mi ngi có quan h vi mt ngôi sao trong vũ trụ

• Tín ngng cúng sao, ng vi mi nĕm tui.

• Cơ th ngi có 2 phần âm dơng.

• T ngc tr ầ ụ   lên là ph n dơng.T b ng tr xu ng là phần âm.

• Phầ  n trên g m: m t sau (gáy, lng) là dơng, mt là âm.

• Phần di gm: trc bụng là dơng, sau lng là âm.

• Mu bàn tay, bàn chân là dơng.

• Lòng bàn tay, gan bàn chân là âm.

• ng quy ụn là dơng. B ng chân là âm.

Đ  ầ    ũ ũ  ũó là xét b ngoài. Ph n n i t ng có c u trúc ng hành: ng t ng và ng phu û,

đ   ọ   ơây là nhng b ph n quan tr ng nh t c a c th.

• Ngũ tng: thn, tâm, can, ph, tỳ

Ngũ ph : bàng quang, ti u tràng, đm, đi tràng, v.

Các b có quan h phn cơ th  tơng sinh và tơng khắc gi quan hng nh 

ngũ hành. Trong n” và “tâm “ là b phđó, “th  n quan trọng nht (phơng Đông

trọng thn, phơng Tây trọng tâm).

Đ  ĕ  ũông Y học Vi t Na m c n c vào lu t âm dơng và ng hành đ chẩn tr cho

con ngi.

Bnh là do mt quân bình âm dơng hoc / và ny sinh quan h tơng khắc

trong ngũ hành. Khi đã xác đnh đc nguyên nhân thì tìm cách đ i u tr (chẩn /

tr).

Thu c thang toàn là cây, c , hoa, trái vn l ng sy t thiên nhiên -môi tr ng

ca con ngi.

Châm cu là kĩ thut tác đng phần này nhằm kích thích phần khác (nơi b trục

trc).

• Khuôn m   ũ t ngi g m: trán (h a), m i (th ), ming (thy), tai trái (kim), tai

phi (mc).

• Bàn tay gm ngón cái (mc), ngón tr (ha), ngón gia (th), ngón áp út

(kim), ngón út (thy).

1.5.2. Nhận thức về con người xã hội:

Mi ngi có mt v trí và quan h trong xã hi cũng nh mt hành có quan h

vi các hành khác. Tuy vy, không nên hiu rằng th gii có 5 hành thì cũng ch

có 5 loi ng i ngi, bi vì ngũ hành phát sinh ra bi s. M i đc xác đnh

bằng thi gian đc sinh ra i: giđ , ngày, tháng, nĕm tính theo h Can chi.

Nh th nghĩa là: mi ngi có quan h tơng sinh và tơng khắc đi vi

ngi khác. Mi ngi có mt “lá s “ (da theo gi, ngày sinh) nằm trong h

thng 110 sao (tc là 110 ki u tính cách, s phn) thu c v mt trong 12 cung

(h chi). Đó là thut T Vi xem đ oán tng s . ngi chia ra 2 nhóm:

• Nhóm cá nhân: bn thân, tin kip, bnh tt,

Có 12 vn đ ln chi phi cu c s ng con nhà ca, ca ci, s nghip, đi li (7)

• Nhóm xã hi: cha m, anh em, v chng, con cái, bè bn.

Vic gi u kii đoán T Vi có kt qu đúng hay không tùy thuc vào 2 đi n:

• Có đ d kin lp ra lá s chính xác hay không.

• Thầ   ĕ  đy tng s có kh n ng gi i oán hay không.

Tóm li, thut T Vi da trên 2 cơ   ọ ũ ằ s tri t h c Ng Hành và Bát Quái nh m d

đ     oán tơng lai c a cá nhân ho c c m t c ng đng. Ngày nay có ngành “D

đ ọ  ầ  oán h c “ r t c n thi t cho xã h i.

T thi c đi, Khng T đã dy học trò (sách Lun Ng):” không nhng vic

10 oán đi sau mà 100 đi sau cũng suy đ đc “.

Nhng truyt phơng Đông k v nhng danh nhân có tài suy đoán b ng lằ i

sm ký, đng dao trẻ em nh Nguyn Bnh Khiêm (Trng Trình), Nguyn Thip

(La Sơn Phu T.),

Khng Minh và các v ĩ đo s truyn thuyt... đc gọi là các nhà tiên tri.

Văn hóa tổ chức cộng đồng và đời sống cá nhân (4 tiết)

Bài này gm 2 phần:

1. Nghiên cu t ng l chc cng đ  ắn, có tính b t buc, gọi là thit ch xã

hi nh làng xã, quc gia, đô th.

2. Nghiên cu nh ng t n t o ra, nh  chc do cá nhân t nguy  giác t  l

hi, sinh hot vĕn ngh, phong tục tp quán...

Văn hoá ứng x ng tử trong môi trườ ự nhiên (4 tiết)

Gm mt s hot đng ch yu sau:

• Ĕ   ụn u ng (t n d ng thiên nhiên )

• Mc ( đi phó vi thiên nhiên )

•  và đi li đi phó vi thiên nhiên ).

Tình tr a lí, a hình, khí h c ta ng đ đ u, sinh thái và li sn xut n đ ã quy t

đ đnh, chi ph  i c 3 v n sinh t n nói trên c a ngi dân Vit t  x a đn nay.

Tổ chức cộng ng đồ

2.1.1.Tổ chức nông thôn: làng xã

Các lo i làng xã: 

Nông thôn có làng xã, huỵên, tnh. Nhng t n t i lâu b ĕn, có tính v n hóa là làng

xã. Do đó chúng ta ch nghiên cu đc đim ca làng xã Vit Nam. Còn huyn,

qun, tnh thuc ph m vi vùng v ĕn hóa (xem l i bài Không gian v ĕn hóa. chơng

1).

Ngi Vit (kinh) sng theo làng xã t lâu đi, có 3 loi làng xã nh sau:

a/ Làng xã theo huyết thống:

Toàn b dân làng sinh ra t mt dòng họ (mt gia ình) trđ i qua nhiu đi ni

tip. Ngày nay, tuy không còn loi làng xã y do s thay đi dân c nhnh còn

mang tên c ng tên làng ghi nh dòng ũ: Đ Xá, Nguyn Xá, Lê Xá, Đng Xá. Nh 

họ đầu tiên có công lp làng.

Quan h c t a loi làng này là: đoàn k đùm bọ c nhau, có tôn ti tr t t theo th

bc trong dòng họ. Trng họ mc nhiên làm công vic trng làng.

b/ Làng xã theo địa bàn cư trú:

Nhng ngi sng trên mt khu vc mc dù thuc các dòng họ khác nhau cũng

hp li thành mt làng. Dân làng sng bình đẳng vi nhau, tôn trọng ngi ln

tui. Đc bit có quan h láng ging gắn bó. (Bán anh em xa, mua láng ging

gần).

Dân làng còn có s h l tr n nhau trong sn xut mùa vụ, làm đi công cho

nhau.

Dân làng có tính dân ch.Tuy vy, vn có khuyt đ i m là da d ỷ  m, l i, ch đi,

chẳng ai bo đc ai, “cháy rng cùng si “.

c/ Tổ chức làng nghề, phường và hội:

Nhng ngi cùng làm m ánh cá (làng t ngh (không k trng lúa), nh ngh  đ

chài),ngh th công (làng gm, làng rèn, đan nón, v sau gọi là phng. Nhng

phng này s là mầm mng ca thành th. Hà N i ngày xa có 36 ph phng

(phng (ph ng chính là m t làng ngh), mi ph ph  . Ngày nay còn gi tên

gọi cũ: ph Hàng Bún, Hàng Bông, Hàng Đào, Hàng Cá...

d/ Tổ chức trong làng:

* Hội đồng chức sắc:

Gm nhng ngi có bằng cp thi c do vua ban, t tú tài tr lên, và nhng

ngi có công lao đc vua chúa phong tc. Đ ây là h i đng c n c v a làng

xã.

* Hội đồng chức dịch:

Gm lí trng, phó lý, chng b, trơng tuần,... do dân làng bầu ra, cp trên

phê chuẩn. Nhng ngi này điu hành công vi c hành chính c a làng.

* T chc dân làng:

Gm 3 loi:

• Ti u: trẻ em

• Đinh: nam gii đn tu t bui trng thành, có nghĩa vụ xã hi bắ c (thu thân,

dân công, quân s,…)

• Bô lão: t 50 hoc 60 đc lên lão, min các nghĩa vụ xã h i. H i đng bô lão

tham gia bên c bàn bnh hi đng chc sắc và hi đng chc dch đ c, quyt

đnh vi      c làng. (60 tu i ng i ngang hàng Tú Tài, 70 tu i ng i v i c nhân, 80 tu i

ngi vi tin sĩ, phó b i chung là “quan viên “. ng,…) đc gọ

Truyn thng tr ng tu ng thọ i già mang tính vĕn hóa cao (vĕn hóa o bđ ằ i gian,

tng tri, bn vng). Tuy th dân gian cũng châm bim nhũng ngi già thiu

kh nĕng nhng hám danh (sng lâu lên lão làng)

Ghi chú: có nơi vài ba xã liên kt vi nhau lp ra “tng “ đ h tr cho nhau.

e/ Đặc điểm của làng xã:

Tính cng đng và tính t tr - là hai đc trng cơ bn ca làng xã Vit Nam.

* Tính cng đng:

Biu t n nng là Sân đình - B c - Cây đa.

Ngôi đình làng trc ht là nơi th cúng v thành hoàng - ngi có công lp

làng. Do dân đ ngh c phong thành hoàng - m, nhà vua ký sắ t v thánh ca a đ

phơng ( Nam B gọi là đình thần). Ngôi đình có nhiu chc nĕng:

• Nơ i th cúng tôn nghiêm, biu hin o đ đc nh ơn ngi lp làng. Bên cnh

đ  ó còn th cúng Tr i, Đt

• Nơ ụi tr s c h a hi đng làng xã, thng trc có các v  i đng chc d ch

ngi điu hành vic làng.

• Trung tâm vĕ    ĕ  ơ n hóa khi làng m l , h i, v n ngh , thi đu, trò ch i. Ch có dp

này, phụ n, trẻ con mi có dp ti đây.

Trong vi đ   c i u hành, qu n lí vi c làng, bên cnh lut l ca nhà nơc phong

kin, dân làng còn có” l làng” do các hi đng họp và quyt ngh. Có thng, có

pht. Khuynh hng x lí mâu thun xung đt kin cáo trong dân làng là hòa

gii (thành ng: hòa c làng)

Bn nc / Ging nc: Nơi sinh hot, gp g a ph c ụ n hàng ngày.

Gc đa cây đa đầu làng, có thêm quán nc trà, nơi dng ngh chân cho khách

qua đng và ngi làng đ ơi làm - n i gp g, trao đi thông tin

* Tính t tr:

Biu tng Lũy tre

Lũy tre bao bọc làng quê, nh hàng rào ca ngôi nhà, có cng làng (nhng li 2

cng). Cuc sng khép kín, mi làng đu có ch riêng, có đ mọi ngh th công

dch vụ nhằm t cp t túc. Do v    y kinh t hàng hóa kém phát tri n, thi u c nh

tranh.(Lũy có nghĩa là thành lũy đ bo v)

Làng t qun, đt ra nhiu “ l làng “.

Cĕn c vào 2 đc tính trên, có th nh   n xét: làng xã Vi t Nam truy n th ng thiên

v âm tính: n đnh nhng kém phát trin. Đó là loi làng xã khép kín, cục b đa

phơng.

Hai đc tính trên mang tính nc đôi, va đi lp va thng nht (cng đng và

t tr, hng ngoi và hng ni), đó là s quân bình âm dơng trong vĕn hóa

làng xã.

TÍNH CNG ĐNG TÍNH T TR

CHC NĔNG Liên kt các thành viên Gi s đc lp ca làng

BN CHT Dơng tính, hng ngoi Âm tính, hng ni

BIU TNG Sân đ  đ ỹình, b n nc, cây a Lu tre

H QU TT

• Tinh thần đoàn kt, tơ đng ng

• Tính hoà ng tđ p th

• Np sng dân ch, bình đẳng

• Tinh thần t lp

• Tính cần cù

• Np sng t cp, t túc

HU QU XU

• Vai trò cá nhân b th tiêu

• Thói da dm, ỷ li

• Thói cào bằng đ k

• Thói t   h u ích k

• Thói bè phái đ ơa ph ng cục b

• Li gia trng tôn ti

Lưu ý: Làng xã Nam B có m m khác: t s đc đi

• Không có kiu làng xã huyt thng, ch có kiu làng xã theo đa bàn c trú

(dân t x)

• Tính dân ch cao.

• Do đa hình kênh rch thun tin qua l n mi, làng xã có đ i u ki  rng giao

lu, kinh t hàng hóa phát trin (làng xã m)

• L làng không gò bó, tính cách ngi dân phóng khoáng t do, ci m hơn.

Nhìn chung, nhng truyn th n thng t a ct đp xa x a làng xã Vit Nam v m

sâu trong tim thc ngi dân làng Nam B nh tính cần cù, t lc, giúp đ

nhau, thích l hi đ có dp giao lu vi nhau.

2.1.2. Tổ chức quốc gia

T LÀNG ĐN NC:

Làng có trc, nc có sau.

“Sống ở làng, sang ở nước “

Tnh, qun, huyn không có vai trò đáng k trong lch s vĕn hóa dân tc. Tên

gọi và đa gii ca nó thơng xuyên thay đi. Cp tnh đẵ tri qua nhiu lần đi

tên: B, qun, châu, l, đo, th   a tuyên, tr n, dinh, doanh,...t nh. Huy n ngày

xa là ph, qun.

Làng và N Vic là hai t chc quan trọng nht  t Nam v c hai mt hành

chính và v c là cĕn hóa. Các trung gian đơn v  phơng Tây du mụ p tnh thì gi

vai trò quan trọng: ngày xa là lãnh đa ca mt lãnh chúa, sau này là mi bang

có lut pháp riêng. C nhp làng xã ca họ rt m     t, t m b . N u làng xã Vi t

Nam là mt” lũy tre “ thì làng xã phơng Tây nh mt “bao ti khoai tây “(ri rc

- theo nhn xét ca Marx).

Ý thc quc gia ca ngi Vit rt cao. Ranh gi i lãnh th  là quan trọng, thiêng

liêng. Còn vi ngi phơng Tây, ranh gii có th thay đi. Khu vc Trung Hoa

du m n B ng vục (mi ắc) cũ y. Ngi dân b quê quán đi lp nghip  nơi khác

khá d dàng. Trái li ngi Vit không chú ý ti qu c t (ngày nay các t chc

qu c t đu do phơng Tây thành lp).

Bng so sánh

Cá nhân Làng xã

Vùng (tnh,

bang)

Qu  c gia Qu c t

Vit Nam - + - + -

Phơng Tây + - + - +

Du -: tính âm, yu

Du +: tính dơng, mnh

Nhng cuc chin tranh xâm lc đu xut phát t phơng Tây hng sang

phơng ng Đông, t vùng du mục hng ti vùng nông nghip. Kt qu: nh

cuc kháng chin ca vùng nông nghip cui cùng đu thắng li.

• T trong lp vĕn hóa bn đa, nhu cầu thành lp quc gia đ gi gìn lãnh th

có hi a các vua Hùng. Xây du qu ã t n Lang c đ o ra nc Vĕ  ng nc theo

kiu làng xã. T đng hơng phát trin thành đng bào.

Du sao, qun lí m n lí mt quc gia không ging nh qu t làng xã. V sau, dân

tc ta tt yu phi la chọn mt mô hình cht ch   nh ch đ phong ki n Trung

Hoa

• Vit Nam xây dng ch đ phong ki n theo ki u Trung Quc t sau khi nc

Đi Vi  đ  ụ    ắ ĕt thành l p nhng ã v n d ng phù h p hoàn c nh và b n s c v n hóa

dân tc ta. S đc tài c n cha nhà vua b h . Phát huy tính dân ch. Đ i u

chnh pháp lut Trung Hoa cho phù hp tính cách Vit Nam. (Ví dụ: sa đi b

sung lu ng lãnh t hôn nhân gia đình). Mt truyn th đo tp th đc hình

thành.

• Pháp lut, pháp ch cần phi tĕng cng.

Trong mt quc gia không th trông c , tính cy vào tính dân ch ng đng theo

kiu làng xã. Cần phi có mt h thng t chc cht ch   cùng v i pháp lu t

nghiêm chnh.

Lut pháp ca nhà nc có thêm lut l (lut vua, l   làng - không mâu thu n v i

nhau).

Lut Vit Nam có khuynh hng gim ti vì tình, u tiên phụ n (th  ụt xu t: ph

n không con, dâm dt, cãi cha m chng, tr ắ ắ đ m c p, l m i u, ghen tuông, có ác

tt. VN thêm tam bt kh xut gm: đã đ tang cha / m chng, làm giàu cho

nhà chng và không còn nơi nơng ta. VN thêm lut b ch n, có ác  ng:phá s

tt, b rơi v 5 tháng. Lut còn cm ngi chng không đc bán v, bắt v đ i

làm thuê, h v .  chính thành v nh

• B  máy quan li Vi t Nam:

Truyn thng chọn quan l i. Nhà i qua thi c. Trng l p m  t do  mọi nơ

nc ch m khoa thi: Tam trng: thi Hơng, thi H Đi, thi ình.(thi Hơng: tú tài,

c nhân. Thi Hi: tin sĩ. Thi Đình: ti ĩ    n s đc x p h ng 3 c p, ho c tam khôi:

Trng Nguyên, Bng Nhãn, Thám Hoa (3 ngi cao đim nht trong bc tin

sĩ)). Tri qua các triu đi có nhng thay đi trong thi c. Khoa thi cui cùng nĕm

1918.

• B    ĩc thang xã hi Vi t Nam th i phong ki n: S - Nông - Công - Thơng

(Vit Nam: sĩ là nho sĩ, vĕn sĩ. Trung Hoa: sĩ là vĕn sĩ và hi ĩ  ĩ p s . Nh t: s ch là

võ sĩ. Ph có hiơng Tây: trung c  ĩ   p s , th i hi n đi thì thơng nhân là h ng

nht trong xã hi).

2.1.3 Tổ chức đô thị

Trong quá kh, đô th Vit Nam rt kém phát trin. Đó là mt đc đim ca nn

v iĕn hóa nông nghip, mt khác cũng là đc đ m riêng ca lch s Vit Nam.

Chúng ta hãy lp bng so sánh đô th Vit Nam / nông nghi  đ p v i ô th Phơng

Tây/ du mục:

Đ   Đ ô th Vi t Nam ô th phơng Tây

Chính quyn sinh ra đô th ô th Thơng nhân to ra đ 

Thiên v hành chính, qun tr Thiên v kinh t giao thơng

Theo ki u làng xã, ph , tng Doanh nhân bầu chọn th trng

Phng, ngh, dch vụ liên kt vi nhau (mn

hàng, gi giá). Khách hàng có th đọ giá đ mua

Thơng nhân liên kt vi khách hàng và cnh

tranh, chèn ép ln nhau

Kém phát tri

n vì thiu kinh phí

R    t phát tri n do s đầu t c a thơng nhân đ

tĕng qui mô sn xut và buôn bán

Khu tp th (kiu làng) Bit th cá nhân

Nông thôn bao vây ngĕn cn đô th, cnh giác vi

 "m ca" ca đô th

Đô th ch huy nông thôn

* Nhận xét chung về tổ chức xã hội Việt Nam:

• Tính âm ln át tính dơng.

• n đnh bn vng nhng kém phát trin.

• Bo th. Khép kín

• Tit kim hơn là đầu t

• Phơng h o vng ngày nay là hóa nông thôn, lđô th u ý b  môi trng,

gia tĕng ngo ng, công nghii thơ p hóa - hin đi hóa, tham gia vào quá trình

toàn cầu hóa.

Văn hoá tổ chức đời sống cá nhân

Cá nhân t nguyn t a do ra t chc xã hi linh đng, uyn chuyn, đ ng)

2.2.1. Tín ngưỡng

Khái niệm:

a/ Tín ngưỡng phồn thực:

Tín ngng th b phn sinh thc khí và các hành vi giao hoan ca hai ging

đ đ đ đc cái. Du tích l  i là các hình v trên tr ng ng, trên thp ng trong mt

s trò chơi c xa.

b/ Tín ngưỡng sùng bái t nhiên:ự

• Tín ngng ng đa th n (trầ i, đt, sông, núi,....cây c thụ t đá ln, mây ma

sm sét, mi hai Bà Mụ, lo vic sinh đẻ trong mi hai tháng...)

• Tín ngng sùng bái loài vt:

• Tiên, Rng

• Rắn, Cá su

• Cá

• Cây lúa, cây cau, cây đa, qu bầu......

c/ Tín ngưỡng sùng bái con người:

Quan nim rằng con ngi có 3 hn 7 vía. Ba h n là: tinh, khí, th ần. Khi ngi

cht ch có tinh và khí b hy hoi, còn thần bay đi (linh hn)

T tín ngng đó, ngi ta cúng gi linh hn, cầu hn phù h ngi sng.

Phong tụ c tang ma r t đa dng, mi dân tc khác nhau.

d/ Tín ngưỡng thờ thổ công hoặc thần tài:

V thần ca mi gia đình gi cho gia đình yên n và giàu có Th Thành Hoàng:

Mang ý nghĩa o đ đc hơn là mt tín ngng.

e/ Thờ Tứ bất tử:

Tn Viên (Sơn Tinh), Thánh Gióng, Ch Đng T và Bà chúa Liu Hnh (theo

truyn thuyt bà giáng trần n  Nam Đnh, nguyên là công chúa con tri xung trầ

đ sng nh ngi bình dân đc t do)

2.2.2. Phong tục

Xut phát t tín ngng, nhân dân đt ra các nghi thc sinh ho đt, ó là phong

tục.

Gm 3 nhóm chính: sinh nht, hôn nhân, tang ma

a/ Sinh nhật, thượng thọ:

Đầy tháng: cúng bà Mụ

Thôi nôi: sinh nht đầu tiên

Thng thọ: 50, 60, 70, 80, 90 tu  i...(sinh nh t đc bi t)

b/ Hôn nhân:

Quan ni c chung cm: hôn nhân không ph c riêng ci vi a hai ngi mà là vi a

2 h n n n lọ. Hơ a hôn nhân còn là quy i ca làng xã (l y ch ng làng đc u

tiên, l ng, ch y ch ng ng ng gii b pht). Tục ng: Ru ũa đ ng gia làng. Ta

v ta tắm ao ta.....

Tục l np “cheo “ là mt th thu   hôn nhân, n p cho đa phơng ch ng hoc

v.

Nhìn chung quyn l a 2 ng úng mi c i không đc coi trọng đ c.

c/ Tang ma:

Tín ngng c a ng i dân b mâu thun khi có ngi thân qua đi. Ni bun

hay nim vui ? S chu t chu ẩn b r đáo cho mt đám tang. Là cuc tin ua đ

ngi cht đn cõi cc lc sao lai đau bun ?!

Ngi Vi i tt t chuẩn b cho cuc ra đ  khi còn sng ( óng sđ ẵ ẵn hòm, xây s n

m,..). Tục l tang ma  Vit Nam cũ đ   ng khá a d ng, m i vùng m i khác.

Ngoài ra còn nhiu dp khác đc coi trọng: thi đ, đi xa, làm nhà, v.v...

2.2.3. Lễ hội (Lễ tết và lễ kỉ niệm):

a/ Lễ Tết - cúng vào nhng dp th i ti t quan trọng đi vi ngh nông nghip và

đi sng đ t ơ  n Tr i Đt.

Quan trọng nh n lt là Tt Nguyên Đán, m đầu mùa xuân thu i cho trng trọt,

mùa màng.

Còn nhiu Tt khác:

• T t ht thng nguyên, Tt trung nguyên, T  nguyên (đầu, gia, cu ĕi n m).

• Tt Trung Thu (r m tháng Tám âm lằ ch)

• Tt ông Táo (23/ tháng Chp)

• Tt ĕn ngu i / T t Hàn thc (3/ 3) k   ni m Gi i T Thôi.

• Tt ĕn chua / Tt Đoan Ngọ (5 / 5) di ọ   t sâu b , đng th i k nim Khu t

Nguyên (nhà thơ Trung Quc thi Chin quc)

Ngoài ra còn có các ngày l tt nh khác nh cúng đầu mùa (cơm mi),đầu mùa

ma (Tt ngâu)...

a/. Lễ kỉ niệm:

Đ    ĕó là nhng l h i mang tính xã h i - nhân v n.

• L    ĕ h i hng v nhng anh hùng dân t c, damh nhân v n hóa, nhân dân ta

t lòng bit ơn nh ng ng i có công dng nc, gi nc và xây dng t quc,

quê hơng.

L gi thành hoàng (cúng đình) gọi là hi làng

Gi t Hùng vơng và Hi đn Hùng (ngày 10 / 3 âm lch, thu c t nh Phú thọ).

Nhiu ngành ngh ã mang l t t t chc gi  ngh đ ng nh n ng công ơ i đ i

công ĕn vic làm cho họ.

• L  h i tôn giáo:

Ngày l ng (kéo dài hàng tháng,vào gi Pht đn (pht sinh), Hi Chùa Hơ a

mùa xuân), Hi chùa Thầy... L Noen

b/ Cấu trúc của Lễ hội:

Gm hai phần: nghi l trang trọng và vui chơi thoi mái.(l và hi)

• Phần nghi l m r đầu, t chc ti đình chùa miu, có th c tng thần

tng,đọc bài chúc vĕn ca tụng công lao ca v thần, dàn nhc dân tc hòa tu

nhc cung đình, dâng hơng, ru, bánh...

• Phầ  ơ  đ    n h i hè vui ch i r t a d ng, phong phú g m các trò thi đu c truy n

tranh tài khéo léo, bn chí, thông minh và các loi hình vĕn ngh. Nhìn chung

các trò ch có ít nhiơi và vĕn ngh u liên quan đn thân th và s nghi p c a

thần tng lúc sinh thi.

Thành ng ng d p t dân gian nói “ vui nh hi “, đi “try “ hi. Đây là nh  t đ dân

chúng đ mọi la tui, nhiu đa phơng, giao lu g p g . ngh ngơi, th giãn,

tĕng cng mi quan h cng đng và giáo dục lp con cháu.

2.2.4. Văn hoá giao tiếp và Tiếng Việt

a/ Đặc điểm giao tiếp của người Việt nam:

Ngi Vit a thích giao tip trong cng n đng (thích gp g, thĕm ving l

nhau và tip khách).Thĕm ving không ch  vì công vi c, mà còn đ bi đắp gi

gìn quan h tình c áo, xm.Đc bit, khi tip khách, ngi Vit rt ân cần chu đ i

li sao cho khách hài lòng. Nhìn chung, khách đc u tiên.Nhng khi tip xúc

vi ngi l (ngoài cng đng làng xã) thì ngi Vit li rụt rè, e ngi.(Dân ta ít

coi trọng qui tắc xã giao khách quan, mà ng x tùy thuc tình cm, “yêu nên tt

ghét nên xu “, đó cũng là mt nhc đi ầ ắ ụm c n kh c ph c.

Không nhng ch quan tâm ti khách, ngi Vi  t còn quan tâm r ng t i gia đình

ca khách nên thng thích hi thĕm ti c ng i nhà. Có th  còn vì lí do bit

cách ng x p hoàn c nh c cho phù h  a khách cho khi sơ sut.(Ngi Âu -

Mỹ đã nghĩ lầm rằng ngi Vit có tính tò mò !).

Ngi Vit còn có tính hàm ơn sâu sắ c. Ch u ơn ai thì t lòng cm ơn chân

thành và nghĩ đn vic đn đáp hu hơn s chu ơn. Nhng li cm ơn phong

phú không theo m ắt qui t c xã giao cng nhắc, sơ lc.

Ngi Vi i vt cũng có tính ph n chân thành. Khi lục thi  mắ c l i ai, ngi ta

thng bày t s xin li vi nhng cách khác nhau, cm th y l i nng hơn thc

t và ân hn bĕn khoĕn mãi.

Trọng danh d và s ting n u a đ đi: va là  đ i m cũng va là nhc đim c

con ngi quen np s ng c u t ng đng. Đ i t là con ng i quí danh ti ng, “ tt

danh hơn lành áo “, mt trái là rơi vào thói sĩ din, hoc nhiu khi thiu t tin 

bn lĩnh cá nhân.

Nhng nh n ng i trên, k ẻ di, dĩ hòa vi quí. C tránh mọi s mâu thun bt

hòa trong cng đng. “ Mt s nhn, chín s lành “, “ Chín b làm mi “.

b/ Ngôn ngữ tiếng Việt trong giao tiếp:

Ngôn ng ca mt dân t c n y sinh trc ht do nhu cầu giao tip trong cng

đng

Ting Vit th hi , tính cách giao tin rõ rt thái đ   p c a dân t c.

V đi t nhân xng: li nói xng hô rt phong phú,nht là t ng gọi khách

(ngôi th 2).Nhng t ng g ng  y l i chính là ti ọi ngi thân thu ọc h hàng

nh “ ông bà cô chú anh ch,em cháu … Ngi Vit mun t n m lòng quí m ọi

ngi nh họ hàng bà con vy. Còn đi t nhân xng ngôi 1 cũng tơng ng 

vi ngôi 2 theo hng nhún mình t h thp hơn ngi khách. Him khi xng

tôi, nhiu khi li bi i vu l nh nh thái đ l t ho c bc b i ngi.

Đ t ọ  ọ   ọ s kính tr ng, ngi Vi t g i khách bằng th (anh Hai, ch Ba….) ho c g i

tên con thay th - tránh g i tên cọ a ngi khách.

Xng hô khiêm tn, nhún mình, mc dù ngang hàng nhau, thm chí còn có vai

v cao hơn khách (ví dụ: mt ông già gọi mt thanh niên là “ anh, ch “…)

(Lu ý trng h p t  tôn thái quá ca vua chúa ngày xa: dân chúng phi tránh

né các tên họ vua chúa, ai nhắ c t i tên vua, nht là trong bài thi ca thí sinh và

các loi vĕn b n s ng ph  b tr t !)

Ng đ i u, ng âm, kiu câu trong ting Vit giao tip

“ Chim khôn nghe ting rnh rang

Ngi khôn nói ting d u dàng d  nghe “

“ Li nói chẳng mt tin mua

La li mà nói cho va lòng nhau “

Ting Vit giàu âm điu, có ti 6 thanh (6 du giọng), đ i u u đó chẳng phi ng

nhiên. Ng âm ting Vit sinh ra t nhu cầu bi u c m trong li nói.

• Câu ting Vit cũng đc l i, nhu ý cu to sao cho cân đ p nhàng, d nghe.

Ngi Vit a nói “ vòng vo tam quc “, tránh nói th ng vào vẳ n đ đ khi làm

pht lòng khách.

• Tính t: rt phong phú, t m, nhằm ngoài vic miêu t chính xác s vt, còn

bc l thái  đ đánh giá và tình cm (thí dụ: lão râu xm: ví vi con dê, con chó...)

• Đng t:Thng dùng câu ch đng, ít dùng câu b đng. Nghĩa là quan tâm

đn “ngi nói”, ch ơ ng h n là tân ng.

“Cô  y b thầy giáo pht “

“Tôi b mt cái xe đp “

(Th so sánh vi 2 câu ting Anh tơng ng đơ đ so sánh quan nim ca hai

dân tc)

Ting Vit nĕng đng, uyn chuyn,đôi khi mơ h, thiu chính xác khi ng pháp

câu không ngôi, không thi, không th.

Ting Vit thiên v bc l tình cm, thái đ hơn là truyn đt mt thông tin chuẩn

xác. Do v t ngôn ngy ngh thu  Vi t Nam thiên v thơ  ca tr tình.

2.2.5. Sinh hoạt nghệ thuật.

(Vĕn chơng, ngh thu thut thanh sắc và ngh  t t o hình)

a/ Văn chương:

Vĕn chơng ting Vit thiên v thơ ca và đt nhiu thành tu hơn hẳn vĕn xuôi.

(Th so sánh: theo 2 cun t n v n h đ i ĕ ọc:

• Tây Âu và Nga: 21,7% thơ ĕ và v n xuôi 78,3%

• Vi ơ ĕt Nam: 72,6% th và 27,4% v n xuôi)

Trong s y nh vĕn xuôi còn cáo, hch, chèo, tung cha đầ ng câu thơ. Ngay c

v i iĕn xuôi ting Vit cũng cha đầy âm đ u, nhp đ u.)

Xut phát t tính cht duy cm, dn đn m u ct ngôn ng bi m và nâng cao

lên thành ngh thut thơ. Thơ ting Vit là sinh hot tâm hn ph  bi n, a thích

ca ngi Vit thành tu thi phú dân tc đt nhiu đnh cao, t Nguyn Trãi đn

Nguyn Du, H Xuân H n, Xuân Diơng, Nghuyn Khuy u, T Hu, Nguyn

Bính - nhng trc ht là thơ ca dân gian (ca dao, tụ  ơc ng) và truy n th , ngâm

khúc, câu đi.

Ngay c vĕn xuôi (truyn, ti  ĕ  ũ u thuy t, tùy bút, v n chính lu n,...) c ng giàu ch t

biu cm, cht thơ (Cáo Bình Ngô, Hch Tng Sĩ, Bút ký T Đ n à, Chiu D i

Đ đ  ô, Đng chúng ta i (Nguy n Trung Thành), Dòng kinh quê hơng (Nguy n

Thi).Mnh trĕng cui rng (Nguyn Minh Châu).v. v...

b/ Nghệ thuật thanh sắc:

• Âm nhc c truyn:

Dân ca Vit Nam rt phong phú  khắp các dân tc, các vùng min đt nc.

Dân ca Vit Nam ch yu b a ng c l tâm t tình cm c i dân lao đng, nht

là nông dân.

Âm nh c c àn bc không li vi nhiu nh ụ đa dng, đc đáo nh cây đ ầu vi 1

si dây. S nhc cụ ít i trong 1 dàn nhc đ kh nĕng din tu nĕng đng, bin

hóa. Không có nh c x ng nhng s hòa tu cũng điu ngh, các nhc công t

chọn “nhc trng “ y là mt ngi nhc công gii nht va din va lôi kéo

ngi khác din theo.

• Khi din kch: (chèo tung, ci lơng) din viên v ọn ly gi ng hát, bài ca làm

chính. Vi bic din xut, hành đng ch là c l u trng, vic hóa trang nhân

vt và phông cnh tng trng, nói sơ qua, ct yu nht là ting hát. Dân chúng

gọi là “đi xem hát “.

Ngh thut Chèo là sân khu dân gian c nht, gọi là hát Chèo. Không nhằm

miêu t xung ch nói phđt nh k ơng Tây, chèo c thiên v ch giu, cm hng

trào phúng (mt kiu tr tình). Chèo có s kt h ắ   ầp các dân ca B c b r t nhu n

nhuyn.

Ngh thut Tung n y sinh p gi  mi n Trung, k t h a dân ca Trung b vi kch

Tàu và tích truyn Tàu. Cm hng bi k ch, anh hùng ca và l ch s thm đm sân

khu Tung.

Ngh thut sân khu Ci lơng là s kt hp nhiu ngu t Chèo, n, t thu ngh 

Tung, âm nhc cung đình Hu, kch Tàu, dân ca Nam b đn kch nói phơng

Tây. Đc bit là đ i u hát vọng c - (gc là bài D C hoài lang ca Cao Vĕn Lầu)

- linh hn c ng ca bài bn ci lơng. Vọ  chm rãi, rõ ràng, cm đng, khi mãnh

lit khi dìu d tình ct, lên bng xung trầm, nhằm bày t  m, tranh cãi, thuy t

phục, nĕn n p m,... đc a thích  khắ ọi min u đt nc Đi đó cho thy ngh

thut C t ni lơng dù có tip thu ngh thu c ngoài v  n gi vng truy n th ng

duy cm ca dân t nh ngh a dân tc - th m  thut c c.

Ngh thut Múa ri nc là mt sn phẩm đc s c cắ a dân tc, gm 3 yu t:

đo con r   đ    i, l ng ti ng hát và tài i u khi n con r i trên m t sân khu nc.

Nhìn chung đi vi ngh thut thanh sắc, ngi Vit vn luôn u tiên cho thanh

“hơn “s n (truyắc ” - coi thanh là biu hi n c a tâm h n tình bi đát Trơng Chi)

Ngh thut múa còn kém phát trin  nc ta (múa là s trng ca phơng

Tây, nói chung vùng vĕn hóa du mục). Tuy nhiên Ngh thut múa minh họa, din

xu t trong ngh thut thanh sắcVit Nam có nét riêng, thiên v s tinh t  đ c a ôi

tay, ánh mắt, đo cụ...Có th ngh t múa n thu c ta ch  u nh hng c a múa

     n Đ, Trung Hoa nhng v n có nét đp riêng Vi t Nam. Sang th k 20, ngh

thut múa Âu - Mỹ lan ta sang Vi p thu có cht Nam, nhân dân ta ti ng mc và

bit k t h p vi tính cách dân tc Vit Nam.

c/ Nghệ thuật tạo hình:

* H c:ội họa dân tộ

có 2 dòng tranh dân gian truyn thng.

Một là: trng phái tranh làng t là Tranh làng HĐông H (gọi tắ ) thiên v miêu 

t cnh sng nông thôn và c mơ bình d ca nông dân, đôi khi có tranh châm

bim, trào phúng.

Hai là: tranh Hàng Trng (Hà Ni) v các nhân vt lch s, anh hùng, danh nhân

Trung Quc và Vit Nam. Công chúng ca dòng tranh này thng là trí thc và

dân thành th

Trong giai đ o n vĕn hóa Đi Vit, ngh sĩ Vit Nam tip thu tranh qu ọc h a

Trung Hoa,...tiêu biu là tranh b t n bình (4 mùa, 4 kĩ , 4 ngh... t linh)

Sang th k 20 (giai đon VN hin đi), dân ta tip thu ngh thut to hình

phơng Tây thiên v t thc, phô din vẻõ đp hình th, thm chí v tranh (và

tng) kha thân - đó là ngh thut kt hp sc sng, vẻ đp hình th vi tâm

hn, ý chí, khát vọng chân chính ca con ngi. (loi tr các loi tranh nh sexy

gi tính dục, không có ý nghĩa nhân vĕn cao đp. Loi này có tác hi làm sa đọa

th h trẻ, cần phi bài tr)

*Nghệ thuật điêu khắc:

(tng và phù điêu)

Ngh thu t ch m khắc có t lâu ng chđ đi còn li bằ ng rõ ràng trên các trng

đ đ đng n  i ti ng và th p ng, th m chí còn c nhng quy ằn sách b ng ng khắc

ch. Bên cnh nhng ý tng, hình v tip thu t ngh thut t điêu kh c Phắ 

giáo, Bà La môn giáo ca n n  Đ, ngh thut đ đài Trung Hoa, nhân dân ta còn

sáng to ngh thut riêng bit Vit Nam. Kin trúc hình thuyn (mái cong), hình

    ắ nh con ngi Vi t Nam và ý tng Vi t Nam, c nh s c Vi t Nam.

Ngi Vit trân trọng pho t ng h ơn các th loi khác, ch tc tng nhng

nhân v ng b ng nào t linh thiêng tôn kính (phơng Tây có th tc t t kì đi t

trong cu c s ng).

Ngh thut lđiêu khắ c VN truy n thng ã đ đ i nhng bc tng  đn, chùa

và mt s công trình vĕn hóa khác, ngày nay đang đc bo tn, là nim t hào

ca nn vĕn hóa dân tc.

Cu trúc âm dơng hòa hp là mt th pháp xuyên sut ngh thu  t t o hình Vi t

Nam. (Đc - cái, vĕn - võ, thin - ác).

Dân gian có ngh thut trang trí (nhà ca, bàn th) thm đm trit lí âm dơng

và ngũ hành (cân đi, đi xng hai bên, mâm ng quũ , ngũ hành,) tranh Phúc -

Lc - Thọ (tam tài)

Nhn xét chung v ngh thut VN truy n th ng:

• Ngh thut tr tình, biu cm.

• Th pháp tng trng, c l (khác vi t thc)

• T  ng h p và linh ho t.

Ngh thut VN là b phn mang du n khá rõ nét ca tâm h ĕn VN, v n hóa VN.

Ĕ n u ng

Quan nim:

“Có thc mi vc c đ đo “

“Dĩ thc vi tiên “

Rt nhiu hành đng đc gọi là “ĕn”: ĕn , ĕn mc, ĕn chơi, ĕn nói, ĕn học, ĕn

tiêu (xài), ĕn nằm, m, ĕn tr ĕn thua. Th mi bit ngi Vit coi trọ ng vi c ĕn

ung hàng đầu. Nhng ĕn ung còn là mt hin tơmg vĕn hóa

“ Ĕn tùy nơi, ch n “ ơi tùy ch

“Ming ĕn là ming nhục “

“ Ĕn trông n i, ng i trông hng “.v.v...

Bit bao câu tục ng, thành nh ca t tiên lu ý con cháu vic ĕn ung sao cho

tt đp.

Cơ cu ca ba ĕn ngi Vit: Cơm - rau - cá (hoc nc mắm)

Nhìn chung, đ ĕn ch yu là th c v t. Sau cơm - rau - cá là hoa qu, mùa nào

th y. “Đói ĕn rau, đau ung thuc “. Li có vô s gia v đ các mùi v, màu sắc

va là thc ĕn va là thuc ung.

Tht đng vt là thc ĕn ít khi dùng đn, nhng đc ch bin tinh x đo, a dng

chng t khẩu v rt tinh t, sành si. c Đc bit món tht chó đ đáo.

Đ u ầ ng hút có tr u cau, ru g o, n c chè, n c v i và nhi u th lá, hoa,

ht, r cây khác.đc bit thuc lào đc a thích hơn thuc lá. Hút thuc lào

phi hp âm dơng (la và nc, khói phi chui qua nc) còn thu c lá cây ch

có la.

Tính t p trong lng h i ĕn Vit:

• Phi hp nhiu món ĕn trong mt ba.

• Mt món ĕn gm nhiu th kt hp v i nhau. N u nng nh vy đ kt hp

hài hòa các món (hài hòa âm dơng, tam tài, ngũ hành / ngũ v). Hài hòa các

màu s i thiên nhiên. ắc đ ĕn. Nh vy giúp cơ th thích nghi hòa hp v

• Mọi ngi ĕn chung mt mâm, không chia phần, tùy ý nhng nhn

nhau.Trc khi ĕn, ct ting mi chào l đ. Riêng vi khách đc u tiên hơn

ngi nhà

• Ĕ ằ    n b ng đũa th hin tính linh ho t, khéo léo c a ngi Vi t.

• Có nhiu món ĕn ch bin đc sắc: da, cà, nc mắm, nem, g i,...Nh t là

mt s món ĕn “non “đang gia quá trình chuyn hóa - giàu cht dinh dng

nh ht vt ln, mĕng, giá, cm, d  ằi trng, heo sa, nh ng (t m)...

Vĕn hóa ẩm thc Vit Nam còn nhiu món đc sắc  tng vùng đt.

Mc (trang phục, trang đim)

Sau ĕn u ng mng ti mc trang phục. Nh c là đ đi phó, trc ht vi khí hu

th i ti t, sau nhằm tha mãn nhu cầu thẩm mỹ và phù hp vi công vic.

Mi dân tc có cách ĕn mc riêng, do đó tr thành thói quen đc chp nhn

trong tng cng đng dân tc, và xa hơn, tr thành biu t ng v n hóa dân t ĕ c.

Trong nh n xâm lng cu ng hóa dân tc chinh phục, đ c khác, bọ c c ý

cng ép dân chúng i cách đ ĕn mc, nhng ngi Vit Nam cha bao gi

khut phục.(Ngi Hán đã có thi b dân Mãn Châu ép thay đi trang phục, đầu

tóc ti vài th k).

Trang phục Vit Nam, trc ht, thích hp vi khí hu, thi ti t và ngh nông

nghip. Sau na, theo quan đ i m thẩm mỹ, ngi Vit a ĕn mc bình d, kín

đ ắ   áo (không thích s c màu s c s và h hang)...

3.2.1. Cht liệu may mặc:

S dụng cht li c vu th t nh thoáng. Tơ ằ    t m là lo i đc bi t n a th c v t na

đng v ằ    ơ   t (con sâu t m ch bi n lá dâu thành s i t ). Sau tr ng lúa, vi c tr ng

dâu nuôi tằm đc coi trọng (nông và tang). Tơ tằm dt nên r u lot nhi i v i t 

đơn gin đn quí giá: tơ ụ, l a, lt, là, the, nhiu, đ o n,si, đũi, lĩnh, thao,(nón

quai thao) nái, đa,...đn gm vóc.

Ngoài nuôi tằm, còn dùng các loi cây thông thng khác nh si gai, si đay,

si bông và tơ chui (Đc bit tơ chui mn màng, nh, mc mùa nóng rt mát

mc dù d rách)

[ So sánh vi phơng Tây du mục: ch t li u mc là lông thú, da thú chắc b, m

phù h p x  lnh,..]

3.2.2. Kiểu trang phục:

Phụ n: váy, áo, và ym.

Nam gi đi: óng kh, quần đùi (xà ln)

Đc bi  ĕ ắ t chi c kh n và th t lng c a ph n lụ n r t ti i, linh hot khi s dụng.

Chic áo lâu bn nh n Bt đn nay còn li là áo cánh (cách gọi mi ắc) hoc áo bà

ba 9 nam b).

Áo l h ni ca phụ  là chic áo dài có hai lo ĕi t thân và n m thân, cài khuy

bên trái. Riêng nam gii v sau cài khuy bên phi (áo cánh lch tà) theo nh

hng ph n nào cầ a Trung Quc. Sang th k 20, chic áo dài phụ  n đc c i

tin m nh h u áo t bc na (có l  ng Âu Mỹ) và tr thành ki đc s c vắ a

truyn thng v a hi u t ng v n n đi mà v đc coi là bi  ĕn hóa Vit Nam.

Nam gii cũng mc áo dài khi trang trọng (cúng l, hi hè và nhng công vic

nghiêm trang nh công s   nơi d ọ ụy h c,...). Ngày nay Âu ph c đã hầu nh thay

th hẳn loi áo dài nam gii.

Nhìn chung, trang phục n gii gi theo truy n nam gin thng lâu bn hơ i.

• Màu sắ ọ  c: ch n màu âm tính, d u nh , mát.

• M   t s đ trang sc khác: Nh vòng c , vòng tay, nh n, bông tai,....nói chung

đơn gi n, gi n d.

Nhà 

Cĕn nhà trc h c vt phụ ụ yêu cầu đi phó vi thiên nhiên, khí hu và thun tin

vi ngh nông nghip. Cuc sng nhà nông yên tĩnh. Do đó ngôi nhà đc xây

dng n đnh thành cái t m.“An c lc nghip “

Ngôi nhà Vi t Nam thích h p vi sông nc và khí hu nóng ẩm gió mùa. Đc

bit kiu nhà sàn, và nhà bè, nhà thuyn. Kin trúc mái cong (hình thuyn) có

tính thẩm mỹ. Nói chung, nhà cao ca r ng phù h n ph p th i ti t. Nhà cầ i bn

chắc đ chng gió bão.Do đó, b khung (sn) nhà phi có kh nĕng chu lc

đ các hng. Nhà không cầ   ụn móng. Cây tre là v t li u thông d ng nh đt, sau ó

ti các loi g đa dng.Vn đ chọn hng nhà rt quan trọng, tránh phía Tây

và Bắc, a thích Đông Nam.

Cu trúc ngôi nhà:

• Gian nhà trung tâm trang trọ    ơng nh t dành làm bàn th t tiên, kiêm luôn n i

tip khách (tr tiên và hiọng t u khách).

• Do li sng cng đng, cĕn nhà không chia các phòng bit lp, ch có cĕn

bung (1,2 c n) ngĕ ĕn h, vn liên thông vi gian chính. ( phơng Tây ngĕn

bit lp tng phòng cho mi cá nhân).

• Do li coi trọng bên trái, nên cĕn bung bên tay trái (phía Đông) dành cho s

u tiên (m chng bung trái, con dâu bung phi).Trên bàn th chung ni ngoi

thì bên ni i  bên trái, bên ngo  bên phi ca bàn th).

• Do coi trọ  ẻ  ũng s l , đc bi t ng hành nên s gian nhà là 1, 3, và 5 (ti đa) Bc

thm 3 bc (tam cp). Cng nhà có 1 hoc 3 cái (tam quan).

• Mái nhà lp bằng các loi lá c cho mát, nu mái ngói thì dùng ngói âm dơng

va mát va bn.

• V ọ ơ   trí ngôi nhà ch n đt n i trung bình, không cao không th p. Ghép các b

phn theo li ghép mng (âm dơng) tránh dùng đinh kim lo ắ i (kim kh c m c) r

sét làm h hng nhà.

Nói chung, vic làm nhà da theo nguyên lý hài hòa âm dơng, hng ti mt

cuc sng n đnh.

S đi li

ng phó vi khong cách là vic giao thông vn ti.

Hot đng đi l i c a ngi dân nông nghip Vit Nam trong mt phm vi ngắn,

t nhà ra rung đng, gò bãi. Do đó, ch yu ch dùng s c ng i mà vn chuyn

trong s ng hon xut và sinh hot. S lng t  (đng t) ch t đng rt phong

phú. T khái quát nht là” mang “ (tơng ng vi to carry, to take trong ting

Anh, porter ting Pháp). Bên cnh u đó ting Vit còn nhi đng t: cầm, xách,

kéo, đi, khiêng, bê, bng, ôm, b, ẳm, bng, cõng, gánh, đu, gùi,...

Giao thông đng b ng nh Vit Nam rt kém phát trin. Trên nhng con đ ,

ch có sc đôi chân (đi b, li b)) him khi có xe trâu bò, nga, voi. Quan li,

nhà giàu đi bằng kiu, cáng. V sau có xe tay, ri đn xe đp, xích lô. Giao thông

đng th   ơ ũ   ơy phát tri n m nh h n nhng c ng ch có phơng ti n thô s trên

sông ngòi chằng cht, ít có tàu chy bin

Sách Gia nào Đnh Thành Công Chí ca Trnh Hoài Đc vi Gia t “  Đnh, ch

cũng có ghe thuỳên, hoc dùng thuyn làm nhà , hoc đ đi thĕm ngi thân

thích, họĕc ch go c n la đi buôn bán rt ti i. Ghe thuyn cht sông, ngày

đ đ êm i không ng t.

Sách Trung Hoa vit “ Nam đi chu, Bắ đc i mã “ (chu: thuyn, mã: nga)

Ghe thuy ôi mn Vi ng lot Nam rt nhiu ch i. Thuyn đc v thêm đ ắt nh

con ng n Th c Vii. Theo sách Tầ , th k 3 n t đã có nhng con thuy đn i

bin ch đc 600-700 ngi. Nhà Lê có con thuyn n ng t i 50 tn, 50 mái

chèo. Ngi Hà Lan ghi chép rằng thuyn chin ca chúa Tr nh và chúa Nguy n

có th đánh b n l n nhi thuyn chi n ca Hà Lan quen đi bi  ch  nhân c a n

Đ Dơng..)

Các loi cầu qua sông rch cũng khá nhiu: cầu tre, cầu cây (tơi sng), cầu

ván, cầu phao (ghép nhiu thuyn li).

Hình nh con thuyn và sông nc in đm du n n trong đi sng tinh thầ

ngi Vit Nam, va gần gũi thân thit va lãng m n bay b ng. Hàng trĕm câu

tục ng, ca dao, dân ca truyn c gắn lin vi sông nc, đôi b, đầu sông, cui

sông, đò ngang, đò d n học.... Nhng sáng tác vĕ ọc - ngh thut dân tc a thích

đ tài, b    ọ   đ i c nh sông nc... Đc bi t ngi Nam b g i c vi c i b là “l i b “

(....). Khi ngi cht, cũng theo tín ngng dân gian, còn đi chuyn đò cui cùng

qua “ chín sui “. Khi hát c ám tang, các bà vãi hát bài “ chèo ầu kinh trong đ đò “

đa ti n linh h n.

Văn hoá ứng x ng quử trong môi trườ ốc tế

Đt nc Vi     t Nam vào ngã t đng qu c t , tc là giao đim ca 2 con

đng Bắc -Nam, Tây- Đông. Du mục ph ng Nam phơng Bắ đc i xung phơ i

qua Vit Nam, du mục phơng Tây tìm đng sang Đông cũng ghé Vit Nam

trc. Chúng ta hiu vì sao dân tc ta t xa đn nay thng xuyên phi i đ

phó v a ki nn bành trng, xâm l c c  ẻ ngoi bang. Tuy vy ngày nay điu

đ       ĕ ó l i tr nên thu n li khi th gi i m ca, t ng cng giao lu h p tác, Đt

nc Vit Nam nh ngôi nhà”ø mt tin “ rt thu  đ n l i giao thơng và i l i...)

V trí đa lý đó đã chi phi, nh h ng r t sâu đm đn tính cách ngi Vit và

nn vĕn hóa dân tc ta.

S giao lu (tip xúc, nh h ng qua l i) bao gm nhiu dng nh:

• Ti  ĕ p nh n v n hóa dân t c khác.

• Chi t, (theo các mc đ t tẩy chay, hn ch đn kháng chin đánh đui

bằng vũ lc)

• Phát huy vĕn hóa dân tc Vit sang nc khác.

Các dng h n h u Hán hóa (giai  p, ví dụ: va ch a chng Hán hóa v  đ o n 3),

va Âu hóa va chng Âu hóa (giai đon 6),..(xem li bài “ Thi gian vĕn hóa /

lch s vĕn hóa Vit Nam - chơng 2)

Đc đim chung ca s giao lu vĕ   n hóa Vi t Nam là tính dung hp - t ng h p -

tích hp, xut phát t mt dân t t có tính hic Vi u hòa, bao dung. Ngay c khi

cần chng li xâm lc và nn bành trng, vĕn hóa dân tc cũng vn phát huy

đc tính đ ĩ  ó. “ D b t bi n, ng vn bin “ là cách ng x ca m  t dân t c có b n

lĩnh cao.

Chơng này nghiên cu nh ng v n đ sau:

1. Giao lu vi n Đ: vĕn hóa Pht giáo và vĕn hóa Chĕm.

2. Giao lu vi Trung Quc: Nho giáo và Đo giáo

3. Vĕn hóa đi phó vi bọn xâm lc, bành trng. Vi c giao l u vi vĕn

hóa phơng Tây - - Âu - Mỹ và th gii thuc giai đon 6 - giai đ o n vĕn

hóa hi p din đi còn đang ti n, cha hoàn thành - gọi là giai đon m)

Giao lu vi n Đ

4.1.1. Văn hóa Chăm và nguồn gốc Bà la môn, Hồi giáo:

Nhng ngi truyn giáo và nhà buôn n Đ đầu tiên đt chân  nc ta t đầu

công nguyên. Du vt c còn tìm thy  Óc Eo (An Giang,  ven bin min

Trung,  Luy Lâu (Bắc Ninh). Khi ngi Chĕm lp ra Vơng quc Champa, thoát

ra khi ách đô h ca phong kin Trung Quc.Họ ti  p nh n ngi n Đ đn

truyn giáo, theo đó tip thu nhiu giá tr vĕn hóa khác. Vĕn hóa n Đ thm sâu

vào v 15 khi Champa chĕn hóa Chĕm t th k k 7 đn ht th     m dt s t n t i

đc lp.

Bà la môn giáo (Bramanism) th  đng t i cao tên là Brahma (có nghĩa là đi

hn) đc miêu t trong b kinh Veda (chuyn th thành V Đà ca kinh Pht).

Brahma gm có 3 ngôi: Brahma (sáng t y dio), Visnu (bo v) và Siva (h t). Khi

đo Ph  t phát sinh n Đ Đ, Bà la môn giáo t c i cách thành n giáo

(Hinduism).

Thc ra vĕn hóa Chĕm còn chu nh hng ca khu vc k cn và vĕn hóa gc

min Trung (vĕn hóa Sa Huỳnh).

Đa hình, khí h u, l i s ắ     ĕng kh c nghi t mi n Trung t o ra tính cách Ch m

dơng tính (cng rắn, thng võ, hiu chin).

Thành tu vĕn hóa Chĕm còn li ngày nay gm 1 s lãnh vc: kin trúc, điêu

khắc và tôn giáo, trong đó tôn giáo là linh hn ca nn vĕn hóa y.

Ngày nay nhng tháp Chàm còn đó s ng s ng tr thành nhng đ i m du lch

hp dn du khách bn phơng.

Tháp Chàm (Chĕm) n i ti ng v kĩ thut xây dng đc đáo giũ đa đt núi và á.

Ni dung ca tháp là: trong lòng làm lĕng m vua, trên nóc th thần linh ti cao

Bà la môn. V thần linh đc th t là th nhiu nh ần Si Va, do nhu cầu đng hóa

vi sinh thc khí nam (dơng tính trong tín ngng phn thc)

Cùng vi Bà la môn, đi vào vĕn hóa Chĕm còn có đo H i (Islam). H i giáo có

giáo lc khắt khe nhng đã đc ngi Chĕm ci biên nhiu. Hi giáo gc coi

trọng nam gii, thì Hi giáo Chĕm Vi  ọ ụt nam v n coi tr ng ph n.

Còn phi k đn âm nhc Chĕm tuy còn sâu đm n tng n  Đ (bun bã, sâu

thẳm) nhng cũng pha tr ng Nam. n giai đ i u tr tình phóng khoáng phơ

4.1.2. Văn hoá Phật Giáo (Buddism)

4.1.2.1. Sự hình thành đạo Phật

Đ Đo Ph  t hình thành n vào th  đ k 5 tr.CN khi đo Bà la môn ang đc

sùng bái khắp x n n Đ. Ngi khơi ngu đo này là thái t Sidharta, sinh 

nĕm 563 tr.CN. Bt mãn vi ch đ cai tr ca giáo hi Bà la môn ch trơng

phân chia ng c ng cđẳ p XH, thaíù t rt đ m vi ni kh ca dân chúng và

quyt tâm tìm 1 con đng gi ng mi thoát cho họ bằ t tôn giáo khác.

Sidharta ri khi nhà nĕm 29 tui, mang danh là Sakia Muni (Thích Ca Mầu Ni -

ngi hin h p t ng ngọ  Thích Ca). Sakia ti ụ đc i họ c h i  nh i tu hành già

nhng không tha mãn, r 5 ngi bn đn mt vùng núi tu kh hnh 6 nĕm

ròng (núi Tuyt Sơn), vô ích Ngài tr l  ĕ  ọi đi s ng bình thng ( n u ng m i th

nh ngi không tu) ri đn mt gc cây Pipal c p trung suy ng thụ, ngi t m

v i giáo lí. Sau 49 ngày đêm, t tng ca ngài sáng t mọi đ u - đó là qui lut

ca cuc đi, ni kh ca chúng sinh và con đng gii thoát. Đó là lúc ngài đã

giác ng. Ngài đi tìm 5 ngi bn cũ, giác ng ọ   ọ cho h , r i cùng v i h trong 40

nĕm còn li đi khắp vùng lu vc sông Hằng hà (Ganga) đ truyn bá t tng.

Dân chúng gọi ngài là Buddha (B c giác ng i 2 cách: B , ti t gng Vi ọ ụt, Pht).

Cây Pipal nơi ngài giác ng đc gọi cây bodhi (b đ). Đc Pht qua đi nĕm

483 tr. CN, thọ 80 tui.

4.1.2.2. Học thuyết Phật Giáo

Bàn v Ni kh và S Gii Thoát (kh và kh   ơ  di t). Các khái ni m c b n là “ T

diu đ “ (hoc T thánh đ) nghĩa là” Bn chân lí kì diu “.

1. Kh đ: s bun phi n c a con ngi do “ sinh, lão, bnh, t “ và nhng

nguyn vọng, nhu cầu không đc tha mãn.

2. Nhân đ đ (hay Tp ) gi i thích nguyên nhân c a n  i kh . y là do “ ái

dục “ (ham mun) và “ vô minh“ (kém sáng sut). Hai cái đó to nên “ dục

vọng “. Dục v c lọng b  ra hành đng gọi là ”nghip“ (karma). Hành đng

gây t ph (nghin h n hi ngi khác khi ọ i nhn l u qu y h  p báo), tc

là ki n. (Thi hào Nguyp sau ph i tr n, gọi là vòng luân hi lẩn quẩ n Du

vit trong truyn Kiu: đã mang ly nghip vào thân...)

3. Dit t đ: nên ra cách dit kh. Phi bắ đầu t tiêu dit nguyên nhân (xóa

b nhân đ). Khi thành công, con ngi s đc đn cõi Nirvana (Nit

bàn, nghĩa là” dp tắt”). Đó là cõi giác ng và gii thoát.

4. Đo đ: Toàn b con đng dit kh, phi rèn luyn o đ đc (gii), xác

đ đnh t tng ( nh) và khai sáng trí tu  ọ    (tu ) g i là b ba Gi i - Đnh -Tu .

Cụ th hơn, hãy đi theo 8 con đng đúng đắn (Bát chính đo). Đó là:

chính ng ng (gi, chính nghip, chính m i), chính nim, chính đnh (t

tng - đnh) và chính kin, chính t duy, chính tnh tin (Tu).

Giáo lý ca Pht x t h thp thành m  ng gm ba “tng “ (tam tng: 3 phần cha

đng).

• Kinh tng: là các bài thuyt pháp ca Đc Pht và 1 s đ t.

• Lut tng: gm các đ i u ngĕn nga và nghi thc sinh hot.

• Lu  đ    n t ng: cha nhng i u bình lu n v cu c đi.

Pht giáo suy tôn 3 đ i u quí giá (tam bo) gm: Đc Pht, Giáo lý và Tĕng ni,

gọi tắt là Pht - Pháp - Tĕng.

• Tĕ ĕ    ng là nhng ngi đ t, chúng t ng, ti p n i con đng truy n đo c a

Đc Ph  t. Chia ra 2 phái b t đng v i nhau:

• Phái trng lão, gọi là “ Thng tọ   đa “, b o th , bám sát kinh in, gi nghiêm

gii lut. Họ lo giác ng cho b n thân mình, th   Pht Thích Ca và tu đn bc La

Hán (Arhat) - ngi thoát vòng luân hi. S khác lp ra phái Đi Chúng, ch

trơng phóng khoáng hơn, tìm cách gi ọi thoát cho m i ngi, tu qua các bc La

Hán, B Tát và vơn ti Đc Pht.

Kinh tng c ng ta phái Th ọa là Tiu tha (c xe nh, ch đc ít ngi) còn

Kinh tng ca phái Đi chúng gọi là Đi tha (c xe ln, ch nhiu ngi). Phái

Đi tha phát tri ắ ắ  n lên phía B c (B c Tông), lan sang Trung Hoa, Nh t B n,

Triu Tiên, Vit Nam. Phái Tiu tha phát trin xung phía Nam Aán Đ (Nam

Tông / phái), đo Sri Lanka và Đ ông Nam Á. (Th i nhà Đng, nhà vua sai

Đng Tĕng sang Aán Đ Đ họ  c kinh Tam t ng thu c phái i tha)

4.1.2.3. Qúa trình phát triển của Phật Giáo ở Việt Nam

T đầu Công nguyên, các nhà s n Đ theo đng bin đn Vit Nam, tnh

Bắc Ninh - nơi đây tr thành trung tâm Pht giáo đầu tiên  nc ta. (k đó mt

s nhà s Aán Đ còn đi tip sang vùng Nam Trung Quc đ truyn giáo).

Pht giáo Vit Nam lúc này theo kiu Tiu tha Nam Tông. Nhng ông Bụt

(Budda) theo quan nim ca ngi Vit, là mt v thần có mt mọi nơi giúp đ

ngi tt, pht kẻ xu.

Đầu th   k IV- V, m t lung Pht giáo Đi tha Bắc Tông t Trung Quc lan

xung Vit Nam, và mau chóng thay th nhóm Tiu tha Nam Tông. T đây,

ting Đc Pht (theo âm Hán) dần thay th Bụt (theo âm Vi ụ   t). B t v n t n t i

trong dân gian trong truyn c tích hoc trong l i nói thông th ng.

Pht giáo chia 3 phái thâm nhp vào Vit Nam:

• Thi    ĩn Tông (t tu luy n, ng i thi n suy t - t nh tâm), quan nim “ Pht ti tâm

“. Tâm c i trí tha mi ngi là cõi Nit Bàn, là Pht, chẳng phi đâu xa! Gi c

quí tc a thích tu kiu Thin Tông. (Vua Trần Nhân Tông đi tu  núi Yên T

(Qu ng Ninh) và l p ra phái Trúc Lâm Yên T.)

• T   đ ầ  nh Đ Tông: Hng v cõi Ni t Bàn, thng xuyên i c u nguy n chùa

pht A-di -đà, nhắc nh li d y c a Pht. Nh cách tu hành đơn gi n, T nh Đ

Tông thu hút phần ln dân chúng. Tín đ ch vi c nói “ Nam mô A-di-đà “

(nguyn qui theo Đc A-di -đà).

• Mt Tông: Tu hành bí mt, dùng n quyt, mt chú, c hin vi hy vọng mau

chóng giác ng  và gia thoát. Mt Tông hòa ln vi tín ngng dân gian Vit

Nam thành các nghi l, pháp thut, ym bùa, cha bnh.

Hai tri u ki Viu o đi Lý và Trần t đ i  n cho Ph t giáo lan rng  t Nam, li

đc dân chúng sẵn sàng ti p nh n.

Nhiu chùa, tháp, tng Ph ng Aán t đc xây dng, bên cnh đc tr Đ có

ngh thut đc đáo mang tính Vit Nam. Chùa Pht Tích (Bắc Ninh), chùa

Hơng (Hà Tây), chùa Mt Ct (Hà Ni), v.v..

Đn th ọ    i nhà Lê, Nho h c - Nho giáo th nh hành, l n át đo Ph t. Ph t giáo suy

gim. Đn đầu th k 18 (cui Lê), vua Quang Trung quan tâm, chn hng Pht

giáo.

Đầu th    k 20, đ ph n ng v i vĕ ỹ  n hóa Aâu - M tràn vào, dân t c l i dy lên

phong trào chn hng Ph t giáo. Các h i Pht giáo l p ra   B , ắ ỳc K , Trung kỳ

Nam kỳ vi các t báo riêng.

Hin nay  nc ta, có khong 3 triu tĕng ni (xut gia, lên chùa), s ngi i đ

chùa thng xuyên 10 triu. Ai không theo h t tôn giáo khác hẳn m ầu nh đu

t coi mình là tín đ đo Pht.

4.1.2.4. Một số đặc điểm của Phật Giáo Việt Nam

• Tính t ng h p:

Kt hp nhiu ngun đ to ra PGVN:

Pht giáo n Đ, Pht giáo Trung Quc, tín ngng vĕn hóa dân gian Vit Nam

pha trn v a di nhau ri ny sinh  tng thi kì, tng vùng min khá đ ng.(khác

nhau v kin trúc, tng Pht, nghi l, kinh cầu,…)

Pht giáo Vit Nam bao dung tng h p v i các tôn giáo khác - Nho và Đo.

PGVN kt hp cht ch vic đo vi vi c đi, tránh s phiêu du, xa r i cuc

sng. Trong th k 20, nhiu phong trào Pht giáo tham gia đu tranh xã hi theo

quan đ  i m Ph t giáo ( òi ân xá Phan Bđ i Châu, d đám tang Phan Châu Trinh,

chng Mỹ - Dim …)

• Tính hài hòa âm dơng, thiên v n tính:

Các v Pht n Đ vn là đàn ông, sang VN thì n t bà và Phy sinh Ph t ông.

Quán Th Aâm B Tát có nghìn mắt nghìn tay (Quán th âm: nghe ht đc âm

thanh c a cu u kh  c s ng) làv thần h mnh c a h ầ ắp dân chúng Đông Nam Á

(Nam Hi B Tát).  mt s t B nơi (Vi ắ  ũ ọ c) Ph t Thích Ca c ng đc g i là” M

Pht “. Truyn c  tích Vi t Nam k nàng Man tu  chùa Dâu, sinh ra đa con

gái(không cha) ngày 8-4 âm lch, sau tr thành Pht T VN, còn nàng Man (Man

nơng) đc gọi là Pht Mu. Ngày sinh Pht t VN gọ i là ngày Ph t Đn (8/4

ÂL). Ngoài ra còn có các v Ph t Bà Quan Aâm Th Kính, Pht Bà Chùa Hơng

(bà chúa Ba) … Nhi n mang tên “ bà “: chùa Bà Dâu, chùa Bà u chùa chi Đá,

chùa bà Đanh, chùa Bà Đu, Bà Tng … Tín đ đi chùa phần ln là phụ n

• Tính linh hot:

Chùa Vi t Nam hòa h p v nh hi thiên nhiên, to ra phong c u tình, ngày

thng là nơi tĩnh lng trong mt không khí linh thiêng, trầm mc, nhng đn

ngày l hi, ca chùa rng m tr th nên “ khu gii trí công cng “ đầy vẻ  tục.

Nhng m n ni tình lãng m y sinh ngay  n mơi phong cnh chùa chin thơ ng.

Ngi Vit Nam không c sùng tín đn ni quá m đo Pht, vn coi trọng, th

cúng ông bà, cha m, t tiên:

“ Tu đâu cho bằng tu nhà

Th cha kính m mi là chân tu.”

Tng Pht - đc to ra do nhng ngh nhân VN - mang phong cách nhng

ngi hin, dân giã, không còn dáng v nghiêm trang trên tòa sen Aán ẻ Đ.

Tng ngi dui hoc co chân, nhĕn mt, cúi đầu... quay nhìn nhiu h ng ( đọc

bài thơ Các v La Hán chùa Tây Phơng ca Huy Cn.)

Bên cnh mái Đình (đo Nho), ngôi chùa Pht tr thành công trình va linh

thiêng li va g n gầ ũi thân thi i dân làng tt v  bao đi nay.

* Pht giáo Hòa Ho:

Mt tông phái lp ra  An Giang do giáo ch Huỳnh Phú S đng đầu, sau lan ra

vài t o Hòa Hnh  đng bằng Tây Nam b. Đ o l y T nh Đ Tông làm ct lõi,

kt hp đo lý dân tc và th cúng ông bà. Đó là thuyt T Aân: ơ n t tiên, cha

m - ơn đt nc - ơn đng bào, nhân loi - ơn tam bo. Trong đó “ tam bo “

(Pht - Pháp - Tĕng) đng hàng th 3, còn ân cha m  đng đầu.

Đo Hòa H ọ ụ     o chú tr ng giáo d c ý thc dân t c ch ng ngo i xâm, th t tiên.

Tic thay, có mt s ngi tham vọng chính tr, li dụng đo, mê hoc dân

chúng lp ra đng phái, quân đi gây ri lon. Ngày nay, tín đ Pht giáo Hòa

Ho đang đc giác ng chân lý cách mng và theo s tu hành đúng đắn.

Giao l i Trung Hoa u v

4.2.1. Nho giáo và văn hoá Việt Nam

4.2.1.1. Sự hình thành Nho giáo:

Nho học ra đi trên cơ s lý thuyt giáo dục - đào to ca thi Tây Chu mà

ngi phát ngôn là Chu Công Đán (Chu Công). Đn l ng Tt mình,Kh  phát

trin, h th t mng hóa và tích cc truyn bá su t đi d ọy h c và du thuyt

(Khng T tên tht là Khng Khâu, sinh nĕm 551 tr. CN    nc L (nay là t nh

Sơn Đông). Lên 3 tui, m côi cha, Khâu phi làm lụng giúp m, và rt ham học.

Nĕm 22 tui m lp dy học. Học trò gọi ông là Kh  ng Phu T ho c Kh ng T.

T nĕm 34 tui, sut 20 nĕm, Khng T d ọ đ  n h c trò i nhi u nc đ truy n bá

t tng, tìm nơi làm vic. Nhi đ đ  đ   ọ  u khi lao ao vì ói, b u i, b d a gi t. Ôâng tr

li quê nhà dy học và vit sách. Oâng mt nĕm 479 tr.CN, thọ  73 tu i.

* Ngun gc ca Nho Giáo t đâu?:

Có nhng l n gii gii đáp khác nhau, tuy nhiên ngi ta thng hay nói đơ n là

Nho giáo ca Trung Hoa (!). Thc ra, cần phi nói rằng Nho giáo là đa con tinh

thần chung, ung hai dòng sa v ng nông nghiĕn hóa truyn th p phơng Nam

và du mục phơng B n nhắc. K t lu  vy là da trên s phân tích ni dung và

tính cht Nho giáo.

• Tính cht du mục:

Tham vọng " bình thiên h " mà coi nh ó là tính  qu c gia, coi tr ọng qu c t - đ

cách du m ng bành trục rõ nét nht.T tng bá quyn, tham vọ ng.

Quan nim v mt xã h i tr t t ngĕn nắp,tôn ti, thuyt chính danh là tính cách

trọng lý, trọng nguyên tắ c k cơng c a du m ục.

• Tính cht nông nghip:

Đ cao ch  Nhân và thuy  t Nhân tr xu t phát t đi s ọ ĩ ng tr ng tình ngh a c a

vĕn hóa nông nghip.

Đ cao dân ch     v n là truy n th ng c a vhnn phơng Nam

Coi trọng vĕn hóa tinh thần, ngh nh thut (thi th l   c…), ngay các v vua

chúa Trung Hoa và Vit Nam cũng th hin khác nhau vû đ i m này.

Sách kinh ca Nho gia gm 2 b ũ: Ng kinh và T th

B Ngũ Kinh gm 5 cun:

• Kinh Thi: b su tp ca dao, thơ dân gian, trong đó ch đ tình yêu nam n

khá nhiu. Mụ đc ích ca Kinh Thi là giáo dục tình cm lãng mn và cách din đt

ngôn ng, t tng rõ ràng.

• Kinh Th: ghi chép nhng truyn thuyt và bi  n c các đi vua thng c ,

anh minh nh Nghiêu,Thun, các vua tàn bo nh Kit, Trụ …đ làm gơng cho

đi.

• Kinh L: ghi chép l nghi nhà Chu, nhằm duy trì trt t XH.

• Kinh D ch: ghi chép lý thuy t Aâm dơng và Bát quái, tip tục lí thuyt ca

Chu Vơng và Chu Công (em). Đó là b Chu Dch, đc Khng T gii thích rõ

ràng, s p trắp x t t, d hiu.

• Kinh Xuân Thu: là s kí nc L, kèm thêm l   i bình, l i tho i đ khuyên nh

vua chúa (Đúng ra còn có cu còn mn Kinh Nhc, sau b tht l c ch t ít, ghép

vào Kinh L, gọi là Nhc Kí).

B T g Th m 4 cun:

Sau khi Khng T ng c qua đi, học trò ghi li nhng bài gi a thầy thành cun

“Lun Ng”. Học trò xut sắc nht là Tĕng sâm (Tĕng t) son li b i h “Đ ọc “

dy phép làm ngi quân t.Ri mt học trò ca Tĕng t là Khng Cp (Ngũ T

T, cháu ni Khng T) vit ra sách “ Trung Dung “ phát trin t ng c a ông  t 

ni v cách sngdung hòa, không thiên lch. Đn thi Chin Quc, bách gia ch

t ni lên, có Mnh Kha (390- 305 tr. CN) gọi là Mnh T, ngi k tục t tng

Khng T i bài gi nh T, li đc học trò ghi l ng thành cun “ M  “.

Bn cun: Lun Ng, Đi học, Trung Dung, Mnh T hp thành b T TH.

Hai b Ngũ Kinh và T ó là “ Nho  Th là sách gi đầu ging ca Nho gia. Đ

giáo nguyên th c thuyy “ trc Tần, sau này gọi là họ t Khng Mnh.

4.2.1.2. Nội dung cơ bản của Nho giáo:

a/ Giáo dụ đc ào tạo:

Mục tiêu là đào to ngi quân t (ngi cai tr)

Trc ht phi Tu Thân:

• Phi đt Đo: là con đng ng x trong XH. Có 5 Đo: vua - tôi, cha - con,

v - chng, anh - em, bè- bn. (quân thần, phụ ụ ằ t, phu ph , huynh đ, b ng

hu), gọi là Ngũ Luân.

• Phi đt Đc: Nhân - L - Nghĩa - Trí (Tín - đn thi nhà Hán b sung), gọi là

Ngũ thng.

• Ph    ũi bi t Thi- Th - L - Nh c (Ng Kinh) t c là quân t phi có vn vĕn hóa

toàn din.

Th hai là Hành Đng: T gia, tr quc, bình thiên h.

Đu phi theo các cách thc sau:

b/ Chính trị học:

• Nhân tr  ằ ĩ : cai tr b ng tình ngi (nhân ngh a) coi ngi nh b n thân mình.

• Chính danh: M    đ ọi ngi có m t chc ph n, ph i làm úng nh tên g i (quân

quân, th n thầ ần, phụ phụ, t t) “ Danh không chính thì li nói không thun. Li

không thun thì vic chẳng thành “

Nho giáo th c ch t là s tng hp ca 2 ngọn ngun: vĕn hóa du mục phơng

Bắc và VH nông nghip phơng Nam. Chẳng hn: “ bình thiên h “ là tính cht

du mục. “ chính danh “ c nguyên tũng là tính k lut thu c v ắc du mục.

Hai ch Nhân và Nhân tr xut phát t li sng trọng tình ca dân phơng Nam

nông nghip. Có l c trò Tần họ  L h i thầ      y v sc m nh, Kh ng T tr l i: “ h i

v cái mnh ca phơng Nam ? Hay là cái mnh ca ph ng Bơ ắc? … Khoan

hòa mm mi đ dy ng i, không báo thù k ẻ vô đo - y là cái mnh cu

phơng Nam, ngi quân t  vào phía y. Xông pha g u chơm giáo dầ t

không nn, nh y là cái mnh c a ph ng B ơ ắc - kẻ m  vào phía y “ (Sách

Trung Dung). B ng trn thân Khng T ng s cũ  ọng tình nghĩa. (nghe k chuyn

mt ngi ngay thẳng đi t cáo cha ĕn trm cu, Khng T nói: Tôi không th

làm nh vy, cha giu t u t i cho cha mi cho con, con gi  i là ngay thẳng!).

Coi tr n chọng dân chúng là b t dân ch ca nn VH nông nghip ph. Nam.

Khng T phát biu: ý dân là ý tri, vua là con tri nên phi nghe dân.

Coi trọng “ thi, th, l, nhc “ là bn tính ca dân nông nghip ph. Nam. Tình yêu

trong Kinh Thi là cái g c c a ch Nhân ph. Nam. V nhc, Khng T nói: khi

ngi ta hiu thu ng đc nhc … thì nh đc nhã nhn, thành thc s phát

trin d dàng (xem b  phim Hoàn Châu công chúa th y có hai nhân vt va đi

lp va hòa hp: T Vi phơng Nam và Tiu Yn T ng B phơ ắc vi tính cách

rt khác nhau đã kt làm ch em).

S phc hp v ngun gc Nho giáo đã gây nên tn bi kch lâu dài cho Nho gia

sut trng kì lch s Trung Hoa, ngi đầu tiên chu đng là Khng T. Nho

giáo va thành công va tht bi!

Tht bi: vì bc đ vơng a chuyên quyn, bo lc, thích dùng hình pht thì

Nho giáo li ngĕn c n h ọ. Nhng khi phát ngôn, vua chúa a đ cao Nho giáo.

Đ   ó là “ ngo i Nho, n i Pháp “ (ho c dơng đc, âm pháp).

Tuy v ã giúp chy Nho giáo đ  đ PK Trung Hoa bn vng sut hàng nghìn nĕm.

Aáy là vì Nho giáo chi o ra tr XH m đc lòng dân, t t t n đnh.

K t thi nhà Hán bắt đầu suy tôn Nho giáo. Tri qua các đi sau, Nho giáo

đc sa đi, b ụ  sung liên t c. (Hán Nho, Đng Nho, T ng Nho …). Nhìn

chung, h gi ng Nam, tọ m bt cht “ nhân tr “ ca vĕn hóa phơ ĕng cng “

pháp tr “ (cai tr bằng pháp ch, hình pht) ca v n hóa du mĕ ục phơng Bắ c.

đt nc Trung Hoa rng l đ   n, a dân t c, làm sao dùng “ nhân tr “ và “ dân ch

“ mà cai tr đc, nên cần phi dùng “ pháp tr “ và” quân ch “ (vua làm ch

tuyt đi).

Nho giáo ca Khng T rút cục ch còn là tm bình phong cho các vua chúa

giơng lên che chắn cho ch đ quân ch, chuyên quyn ca họ.

4.2.1.3. Nho giáo Việt Nam:

Ngay t đầu công nguyên, Hán Nho đã đc các quan li Trung Hoa nh Tích

Quang, S c truyĩ Nhip, Nhâm Diên ra s n bá vào Vit Nam, rt cht v t vì v p

phi s i t lnh nht, ch  ca dân tc Vit. Đn nĕm 1070, vua Lý Thánh Tông

cho l Chu Công và Khp nhà Vĕn Miu th ng T thì Nho giáo m c chi đ p

nhn chính thc  Vit Nam. Lúc này Nho giáo y là Tng Nho ch không phi

Hán Nho, Đng Nho,..

Đi Trầ ĕ đ   ọ ọ ọn có Chu V n An ào t o đc nhi u h c trò theo Nho h c. H ra sc

bài xích Pht giáo nh. Nhđ t khẳng đ ng n o Đo Nho vn còn yu hơ Đ

Pht.

Đn tri u Lê, Nho giáo đc nâng lên làm qu c giáo. Nho giáo đc tôn.

Nhà nc Vit Nam khai thác tính cht cng rắ n, tr t t ca Nho giáo đ t chc

và qun lý u y u tđt nc. Bên cnh đó, nhi   Tng Nho đc c i ti n, điu

chnh theo cách thc Vit Nam.

• T chc triu đình, b máy quan li:

• M h thng thi c đ chọn ngi làm quan. Khoa thi đầu tiên thi Lý nĕm

1075, đn khoa thi cui cùng (1919), trong vòng 844 nĕm có 185 khoa, ly đ

2875 ngi, trong đó có 56 trng nguyên (đn nhà Nguyn không đt danh hiu

trng nguyên)

• Thi nhà Trần bắt đầu sáng to ra ch Nôm, (da vào ch Hán ghi âm ting

Vit).Nhiu yu t n gi Nho giáo v  nguyên v ng cách hi mt ch nh u ã đ

khác đi.

Nhìn chung, các yu t vĕn hóa phơng Nam trong Nho giáo đc phát huy làm

gim bt tính du mục.

Theo truyn thng vĕn hóa làng xã, cá nhân phụ thuc vào cng đng, khin cho

XH n đnh. Nay, nhà nc PK to ra s ràng buc quan chc vào nhà cầm

quyn bằng 2 cách:

• Nh lơng nng bng: Lơng thì ít nhng b   ng thì nhi u (b ng: do c p di

biu xén, lc: do vua ban cho nh ân ngh mt th ĩa). Đó là mt kiu kinh t bao

cp.

• Bin pháp tinh thần “ trọng đc khinh tài “, khin quan li phi đ phòng d

lun dân chúng. (Đc là m t khái ni m mp m - hiu sao cho thu l!)

Đ  ĕ đ    ó là nhng giá tr v n hóa ã đc ti p nh n, và ti p bi n  VN.

Tóm l n thi, nhân dân ta vn gi truy ng tr ng tình và trọ ọng v ng phĕn (trọ ụ n

qu có b suy gim trong th i phong ki n)

Nhìn chung, dân tc ta chp nhn Nho giáo và cũng đã đóng góp cho Nho giáo

phát trin theo hng Đông Nam Á.

T tng trung quân (ca Trung Quc) đã gim đi vi sc mnh ái quc  Vit

Nam (trung quân phi gắn lin vi ái quc). Nhng cuc thay đi vua chúa 

nc ta đu vì 2 ch ái quc (Lê Hoàn thay th vua Đinh, Trần Cnh thay th Lý

Chiêu Hoàng. Nguy i. Ngô Thì Nhn Trãi b nhà Trần theo Lê L m b nhà Lê

mt đi theo Tây Sơn Nguyn Hu. Khi vua nhà Nguyn T Đc yu hơn, nhiu

nhà Nho, sĩ phu phn đi d di …

H Chí Minh và nhiu nhà cách mng xut thân Nho gia nhng dám đi ngc

giáo hun Nho gia: đ li cha già, đi tìm đng c u n c (theo Nho giáo: Phụ

mu ti, bt vin du)

Nho giáo Trung Hoa khuyn khích làm giàu v u kii đ i n không trái v nghi l ĩa

(phú quý mà có 5th cầu đc thì dù làm kẻ cầm roi đánh xe hầu ngi, ta cũng

làm - li d y c a Khng T, Lun Ng). Ngi cai tr phi lo làm giàu cho dân.

Ngh buôn bán  Trung Hoa r buôn bán giao t phát trin.Còn  Vit nam, ngh

thơng v n b  đình tr p th, không đc giai c ng tr khuyn khích, trái l i còn b

khinh rẻ. Vn là chính sách “ trọng nông, c thơng “.

Nhìn chung, Nho giáo Trung Hoa và Nho giáo Vit Nam có nhiu nét thng nht

vn t cái cơ s Nho giáo đã bao hàm c vĕn hóa nông nghip phơng Nam 

trong ri.

4.2.2. Đạo giáo và văn hoá Việt Nam

4.2.2.1.Đạo gia, Đạo, Đạo đức kinh, Đạo giáo:

• Lão T ngi nc S thuc vùng quần c Bách Vit, tên Nhĩ t Đam, họ Lý,

còn g ng vào khoọi Lão Đam. S ng th k  VI-V tr.CN, cùng th i Khng T

nhng ln tui Lão Đam. Sng vào khong th k VI-V tr.CN, cùng th i Kh ng

T nhng ln tui Truyn thuyt k, khi v già, ông ci con trâu xanh đi v núi

phía Tây ri mt tích, ông đã thành tiên (Lão T: b c s ng mãi  tui già). T

tng ca ông đc trình bày trong cun sách duy nht: Đo đc kinh.

• Đo: khái ni ơ   ẵm c b n ch cái t nhiên, có s n, chi phi s tn ti và vn ng đ

ca th gii: “ Ngi bắt chc Đt, t bĐ ắt chc Tri, Tri bắt chc Đo,

Đ Đo bắt chc T Nhiên “. o là c   t lõi c a t nhiên, chúng ta nhìn th y t

nhiên, còn Đo tru t n vng, cha  bên trong. Vy mà Đo sinh ra v t. Đc

là biu hin cụ th ca đo trong tng s vt.

Đo là cái yên tĩnh, vô hình.

Đ Đc là cái đng hu hình, b  ngoài c a o.

Đ Đ Đo và đc chuyn hóa qua l  ũ ụi, t o ra v tr . o và c là c p ph m trù âm

dơng, xut phát  phơng Nam. Cp o Đ Đc luôn có xu hng t nhiên làth

quân bình, ta thng gọi là “ l t nhiên “, công bằng, h p lí, không ai cng l i

đc. Mọ  đ  i s trái t nhiên s đc Đ Đo c i u ch nh.

Lão T p v đa ra trit lý sng vô vi.Vô vi là hòa nh i t nhiên, tránh s thái

quá. Thái quá thì kt qu ti t, thà rằng không làm còn hơn!

Lão T ng c a n n v c g ắng duy trì tinh thần vĕn hóa hài hòa âm dơ   ĕn hóa

nông nghi “, tránh né xã hp phơng Nam. Oâng ch tr t thơng “ xu  i, hng

v cuc sng t nhiên. (Hegel, nhà trit học Đc ca ngi Lão T hơn hẳn Khng

T v mt trit học).

Lão T ng gi n d a chung hòa bình, hài lòng vi cu c s   (vô vi).

Trang T (369- 286 tr.CN) ngi nc Tng (Hà Nam), không bao gi ra làm

quan, sng ẩn dt  núi Nam Hoa. Tên th n sách Nam Hoa  t Trang Chu, vi t cu

Kinh.

Trang T tip t n bá tục truy  tng Lão T n m t nhi u v khi ọi ng i bi    Đo

học.

Học thuyt Trang T là “ thuyt tơng đi “, xóa nhòa ranh gii gia con ngi

xã hi và con ngi t nhiên, gia T n t i và H vô, gia Chính và Tà,v.v…

Trang T cĕm ghét kẻ thng tr, ông gọi họ là bọ   n tr m l n (đi đo). Ông ti p

tục kêu gọi ri b xã hi, tr v xã hi nguyên thy (đm tính t nhiên).

Đn cu i th i Đ  ông Hán (th k II), ng i ta d a vào t t ng Lão - Trang mà

thần bí hóa n nó thành Đo học, bi Đo giáo. Họ tôn th Lão T, gọi ông là Thái

Thng Lão Quân tng giáng th giúp  đi. Đo giáo tr thành tôn giáo gm có 2

phái:

Đạo giáo thần tiên: d     Đ y tu luy n, luy n thu c trng sinh (luy n an). Luy n khí

công, tp võ ngh. Ngoài ra còn mt s nghi thc khác. Mục đích là trng thọ.

Ai đi tu Đo này gọi la “ø ng pháp rèn luyĐo Sỹ”. Có 2 phơ n: ni tu là rèn

luyn thân th, ngoi dng là ung thuc linh đan, k t qu  s tr v Đo (t

nhiên). Đo Tng là các sách vit v , d nghi l, giáo lý, bói toán, tng s ng

sinh, phong thy (coi đt), thơ vĕn tùy bút … (Tng s và thut phong thy

chính là cái t c t nhiên có sẵn, xem đó mà đoán nhn đ ơng lai!)

Đạo giáo phù thủy: dùng nghi l    ọ ằ pháp thu t đ tr b nh (h cho r ng tà ma đẻ ra

bnh tt), ch yu là v bùa, bên cnh cũng dùng thuc ung.

Quí tc a đo thần tiên.

Bình dân tin theo Đo phù thy.

4.2.2.2. Đạo giáo ở Việt Nam:

Cu i th k II, Đo giáo thâm nhp vào nc ta (ngi phơng Bắc lánh nn

chin tranh do ni chin thi Hán gây ra, chy xung phơng Nam, mang theo

Đo giaó truyn bá vào nc ta)

Lúc này, trong khi Nho giáo a xong thì đang c thâm nh p vào Vi t Nam ch Đo

giáo mau chóng đc tip nh p vn. Đo giáo phù h i nhiu tín ngng dân

gian Vit Nam. Ngi Vit vn sẵn tính sùng bái t nhiên, tin ma thut. Các nhà

s Đo Pht (n Đ) cũng phi học thêm ma thut và tr bnh đ d truyn bá

đo Pht.

Đo giáo phù th  ơ ầ  y truy n lan nhanh h n Đo th n tiên. Còn gi i quí t c trí thc

li quan tâm ti Đo thần tiên, ti ngọn ngun Đo học.

Đo giáo phù th   đ y Trung Hoa và Vi t Nam ã tng đng v phía nhân dân,

tp hp lc lng chng li giai cp thng tr phn đng. Nhân dân tin  sc

mnh kì diu và phép màu ca “ thầy phù thy “ (pháp s) có th đánh bi kẻ

thng tr.

Đo giáo Vi  ầt Nam th 2 nhóm th n linh. Nhóm th nh ọt: Ng c Đ, Thái Thng

Lão Quân, thần Trn Vũ, Quan Thánh (Quan Công), nhóm th 2: Đc Thánh

Trần, Bà Chúa Liu (Liu H ầnh - nàng tiên giáng tr n). Thánh và Chúa đi đôi

nh mt cp âm dơng. Ngoài ra, các pháp s còn th ầ các th n khác: Tam

Bành, Đc C c … 

Đ Đo sĩ ũ ọ ĕ c ng đc vua chúa coi tr ng nh t ng s o Ph  t, đc m i làm c

vn.

Thi nhà nhà Lê, ny sinh mt trng phái Đo giáo ln, gọi là Ni Đo, do Trần

Toàn quê Thanh Hóa khi xng, có ti 10 vn tín đ.

• Đo giáo thầ     n tiên VN thiên v ” n i tu” (còn Nam Trung Hoa thiên v

ngoi dng: luyn thuc trng sinh).Ch Đng T a c đc coi là ông t c a

đo thầ    n tiên Vi t Nam, sau đc tôn th là 01 trong “ T b t t “ (T n Viên,

Thánh Gióng, Liu H ng Tnh và, Ch Đ )

Đi nhà Trầ    n, có truy n thuy t v ông quan T  Th c (quê Thanh Hóa) g p tiên

n Giáng Hơng, sau kt hôn mà thành tiên.

Đi Lê, truy  ầ    n thuy t Tr n Tú Uyên g p g tiên n Giáng Ki u xóm Bích Câu

(Hà Ni), sau 2 v chng ci hc bay đi. Dân chúng lp ra Bích Câu đo quán

đ th ơ  . Vua Lê Thánh Tông m g p tiên, cho xây Vọng Tiên quán ( ca Nam

Hà Ni).

Sĩ phu Vit Nam xa đ đ ầ ơ ầ ụ   ôi khi lp àn c u c (c u tiên, ph tiên) đ h i th i th ,

vn mnh đt nc.

Trong các phong trào nông dân n ng chi dy đu tranh ch  đ PK và trong

kháng chi n tiên cn chng xâm lc, đo thầ ũng là m n giúp dân t phơng ti

khẳng đnh nim tin và tp trung lc lng.

Bên cnh 2 phái Đo giáo phù thy và thần tiên nói trên, nhiu nho sĩ Vit Nam

đ     ọ   ĩ  ầi t i suy ng m v c t lõi Đo học, ch n l i s ng thanh t nh, nhàn l c (an b n lc

đo). Chu Vĕ n An, Nguy n B nh Khiêm, Phan Huy Ích, Nguy n Công Tr,

Nguyn Khuyn … khi bt mãn thi cu p vc đu tìm v li sng ẩn c, hòa h i

thiên nhiên.

Ngày nay ã tàn l ViĐo giáo đ ụi  t Nam, ch còn lẻ t mẻ t s ít nghi l mang

tính tín ng i bát nhang, xin bùa chú, tang ma. ng dân gian nh đng bóng, đ

Phơng Tây vi vĕn hoá Vit Nam

4.3.1. Kitô giáo với văn hóa VN:

Đ ĕ  ây là hin tng v n hóa Phơng Tây đầu tiên du nh p vào nc ta. Th c s

bắt đầu t th k XVI-XVII. Nhng nhà truyn giáo mang theo đ trang sc, pha

lê, v á quí, yũ khí … đi ly hàng đc sn nh trầm hơng, đ n sào, ngà voi,

sng tê, đi mi và các gia v quí (ht tiêu) … to ra” con đng h tiêu “ (t Đa

Trung Hi đn Đông Nam Á).

Đầ Đu tiên, linh mụ  c Ignatio lén vào gi ng o đ vùng Nam nh. Sau đó các giáo

sĩ B và Tây Ban Nha k ti đ ọ   p, i d c các t nh ven bi n mi n Trung.(Kitô giáo, còn

đọ đc là Cơ c giáo, th  chúa Jesus Christ. Ngu n gc do Jesus ngi Do Thái

x Palestin khi xng, nhằm nâng cao và phát trin đo Do Thái. Do thái giáo

và Ki tô giáo vn là tôn giáo ca ngi nô l, kẻ b áp bc, xua đ  u i. Châu

Aâu, Kitô giáo chia tách thành công giáo La Mã và Đo Tin Lành. Tin Lành theo

h t t s ng t n, ch th Jesus và đọc Kinh Thánh, không th Maria và không

chu s ch đo ca Tòa thánh La Mã, do đó mang tên là Protestanism, gc ch

Latin là Protestatio- nghĩa là phn đi.  nc Anh th k   XVI có m t cu c phân

hóa sinh ra Anh giáo (Anglicanism) i Ki tô giáo La Mã.) đc lp v

Nhà truy n cánh tay tn giáo và nhà t bn liên kt vi nhau vơ i phơng

Đ    ông, truy n đo và tìm hi u th trng, buôn bán. Chúa Tr nh, vua Lê, chúa

Nguyn đu sẵn lòng giúp đ h lọ đ tranh th c lng tr giúp mình cng c

quyn lc.

Cui nĕm 1624, giáo sĩ Pháp Alexandre de Rhodes (thuc giáo hi B Đào Nha)

vn đng tòa thánh La Mã thành lp 2 giáo hi Đàng Ngoài và Đàng Trong 

nc ta. V giám mục Đàng Trong, gọi ting Vi Đt là Bá a Lc, tên tht là Pièerre

Pignneaux de Béhaine (1741-), dân gọi là Cha C, Cđ đầu hoàng t nh đi

Pháp, thay m m 1787. Do cách mt Nguyn Aùnh kí hip c Versailles nĕ ng

Pháp 1789, hi mình mp c này vô hi Đu. Bá a Lc t  quân, sắm vũ khí giúp

Nguyn Aùnh đánh Tây S n. Hoơ t sđng ca ông linh mụ c này t o cơ  cho

thc dân Pháp sau này m đng vào VN.

Khi lên ngôi Gia Long, Nguyn Aùnh lâm vào th khó x: nhn ra nh hng

xu ca Kitô giáo đi vi vĕn hóa dân tc và nguy cơ b xâm ln nh ng l i chu

ơ ĩ  n giáo s Pháp. Aùnh ch trơng h n ch Kitô giáo, gi nguyên hi n tr ng,

ngĕn c n hm phát trin thêm. Nhà Nguyn khôi phục, ch ng Nho giáo.

Đn các đ đẩ đi Minh Mng Thiên Tr, Pháp y mnh ý xâm lc, tranh th đo

Kitô gây khó khĕn cho triu đình PK VN khi T Đc ra lnh cm Đo.

Tháng 5- 1862, vua T ép c Đc b ắt 3 tnh min Đông Nam B cho Pháp và hy

b lnh cm đo. Các nhà Nho và sĩ phu yêu nc phn đi, kéo dài ti phong

trào Cần Vơng. Nĕm 1954, Pháp tung tin “ Chúa đã vào Nam “ đ lôi kéo nhiu

ngi di c vào Nam.

Sau 4 th k truyn đo, đn nay Kitô giáo đã có khong 5 triu tín đ Công giáo

và na triu tín đ Tin Lành  VN.

Kitô giáo không th đt đa s  VN vì 2 l: Th nht, Kitô giáo đã dính líu đn

các cuc xâm lc ca Đ Quc Phơng Tây  n lc ta, đ   i n tng x u

khó phai m. (dân chúng không chp nhn tho t giáo Aán i mái nh Ph Đ vô

t). Th hai là: Kitô giáo mang tính cht vĕn hóa du mục, mc dù đã c gắ ng c i

bin hòa h p v p nh ng v i tín ng ĕn hóa nông nghi  n trái v ng th cúng t 

tiên.

Ngày nay, Kitô hu VN s c, kính chúa gng hòa mình trong dân t ắn vi yêu

nc, “ sng phúc âm trong lòng dân tc “

4.3.2. Văn hóa phương Tây ở Việt Nam:

Tóm tắt mt s thành tu cơ bn sau:

• Phát tri đ   n ô th , xây dng ki n trúc m i.

• Xây dng công nghip.

• Giao thông vn ti

• Trng họ c m i.

• Tài chính, ngân hàng.

• Báo chí xut bn.

• H p tác làm ra ch quc ng tin li d dàng.

• Khoa học xã hi - nhân vĕn phát tin theo phơng pháp mi. Khoa học t

nhiên - kĩ thut đc ph bi n có h  thng.

Vĕn học - ngh thut Tây Âu thm sâu vi các th loi, phơng thc sáng tác và

t tng ngh thut mi (vĕn học, kch, h ọ ĕ ọ i h a, múa). Trong v n h c: ti u

thuyt, thơ mi, kch nói … theo phơng pháp lãng mn và hin thc Tây Aâu

th k 19, đã bùng n  VN trong giai đ o n 1930 - 1945.

V t t ng, ban đầu ch yu là h t t ng dân ch   c ng hòa t s n. Đầu

nhng nĕ m 20, Nguy n Aùi Quc và đng chí đã tìm ra ch nghĩa Mác - Lê nin

truyn bá v n b Vit Nam khi h t tng này v  các th    lc ph n đng c m

Tây Âu.

Nguyn Ái Quc- H Chí Minh là biu t ng k a 2 ngu n v t h t vp tuy i c  ĕn

hóa ng Đông và Tây (nông nghip phơ Đông và du mục phơng Tây).

Đc đim vĕn hóa đi phó ca dân tc Vit Nam

Vì sao mt dân tc nh bé nh Vi  t Nam li không b đng hóa sau nh ng cu c

xâm lĕng ca Trung Quc, Mông C, Pháp và Mỹ? Trái li còn luôn luôn chin

thắng! Đó là huyn thoi v sc mnh quân s và sc đ kháng ca n n v ĕn

hóa Vit Nam.

Ngi dân nông nghip thng y ng tu kém kh nĕ  chc và lc lng quân

s.

Khi cần ph n ngoi đi phó vi n i xâm, truyn thng Vit Nam là tránh đi đầu

bằng chin tranh, c gắng thơng lng tìm gi ọi pháp hòa bình. Dân ta tr ng

vĕn hơn võ nên nhà n c không  đầu t t chc quân s.

Khi nhn thy không th tránh đc nn chin tranh, nhân dân ta kiên quyt t

chc kháng chin, dùng chin lc tng hp đ đi phó, đó là:

• Toàn dân kháng chin

• Toàn di n kháng chi n

• Trng kỳ  kháng chi n

Đ    ó là đng l i chin tranh nhân dân. Khi có chi n tranh, m i ngi dân là m t

ngi lính, “ gic đn nhà đàn bà cũng đánh “. t quĐ c gia nh đt làng xã,

quyt không th mt tc đt rơi vào tay kẻ khác.

Khi đánh gic, dân tc ta s d . ụng mọi cách đánh min là có kt qu Đánh du

kích (bt ng), phục kích, tránh giáp tr Đ ằ  đn đi đầu) … ánh b ng binh v n, ánh

bằng tuyên truyn. Đc bit, “ va đánh va đàm “, đàm phán đ s m ch m dt

chin tranh, gim bt thit hi

Ngh thut ngoi giao Vi   t Nam r t khéo léo, tài gi i và cơng quy t, kéo dài

thi gian làm cho quân gi c m i mt. Quân ta còn tìm cách gi th lung lay ý chí

quân Minh (Nguyn Trãi - Quân Trung t ng gi mnh tp - gm th t g i t c

Minh sut 10 nĕm). Đó là ly thi gian làm lc lng tiêu hao ý chí gic.

“ Bit trng tre đ đi ngày thành gy

Đ  i tr thù mà không s dài lâu “

(Đt Nc - Nguyn Khoa Đim)

“ Quc thù v báo đầu tiên bch

K đ Long Tuyn đi nguyt ma “

(Thù nc tr cha xong đầu đã bc

Vn ngi mài kim di ánh trĕng)

(Cm Hoài - Đng Dung)

M đào hầm t lúc tóc còn xanh

Nay m đã phơ phơ đầu bc

M vn đào di tầm đi bác

Bao đêm r i ti ng cuc vọng nĕm canh…

(Đt quê ta mênh mông- Dơng Hơng Ly)

Khi chin thắng, dân tc ta t lòng bao dung khoan th. Lý Thng Kit m li

cho quân Tng rút chy trong danh d (gi xin đ i u đình khi quân Tng sắp thua

trn). Sau khi n Nhân Tông sai đánh xong quân Nguyên, vua Trầ đem đt ht th

t ca nhng kẻ phn bi liên lc, đầu hàng gic. Sau khi đánh tan 10 vn quân

Minh ti Chi Lĕng n ng hòa vĕm 1427, Lê Li đng ý gi i Vơng Thông, cp

nga xe tàu thuyn cho chúng rút chy. Đ Thám tha mng cho tên toàn quyn

Pháp Paul Dumer sau khi bắt đc y. Kt thúc 2 cuc kháng chin chng Pháp

và Mỹ, nhân dân ta đi x i v nhân đo, cao thng đ i kẻ b t  i tr n, đi thu nh

hài ct lính gic và trao tr cho gia đình họ.

Trong thi phong kin, sau khi chin thắng, các vua chúa n c ta còn sai s 

sang Trung Qu c c ng np (biu quà quí) và xin làm ch hầu n đ gi th di

cho kẻ b i tr n đ tránh xung đt v sau.

Nguyên nhân chin thắng là s tng h p c a:

• Lòng yêu nc ca nhân dân ta

• Đoàn kt mt lòng.

• Kh nĕng tng hp

• Tính linh hot

Tng kt v s giao lu vĕn hóa Vit Nam vi quc t

- Kh nĕng dung hp các ngun vĕn hóa

• Chung đ  ĕ Đúc các n n v n hóa phơng ông:

Vn bn tính bao dung, ngi Vit Nam không kì th dân tc, trc ht chp

nhn v ó x p biĕn hóa ngoi lai. Sau đ y ra s dung hp và ti n (tích hp) đ

cui cùng sáng to giá tr vĕn hóa mi. Nói cách khác, mọi giá tr vĕn hóa nc

ngoài lan vào VN đu đc “Vit Nam hóa”, sao cho thích hp vi bn lĩnh / bn

sắc vĕn hóa VN.

Ba h t t ng phơng Đông Nho, Pht, Đo khi vào VN tr thành “ tam giáo

đ đng qui” coi nh cùng m   ĕ t g c v i v n hóa b n a. Tn dụng t t c nhng u

đ    ĕ  ĕ ầi m c a tam giáo đ b i d ng cho con ng i và v n hóa dân t c. T ng d n

cht dơng tính bằng Đo Nho, Đo Lão và Đo Pht làm cho vĕn hóa quân

bình tr l ci bằng cht âm tính. Nhà Trần có đn th  3 v: Ph t Thích Ca ng i

gia, Lão T ngi bên trái (âm tính), Khng T ng i (di bên ph ơng tính)

• Tip thu vĕn hóa phơng Tây, kt hp Đông - Tây

Chic áo dài tân thi là s kt hp truyn thng d u dàng, nh nhàng vi tính táo

bo ca phơng Tây.

Kin trúc c truyn k a pht hp kin trúc gothic c ơng Tây còn đ li các tòa

bit th th i Pháp, nhà th Phát Di ĕ  ĕ m, L ng Kh i Đnh. Hãy xem L ng Kh i Đnh

có cu trúc tng hp: Ph linh, ần ngoài: trang trí kiu cung đình (Nho giáo) nh t

t bình, nht nguyt, rng mây. Chính đin: nhng môtif bát bu ca Đo Lão

xut hi ng. Hn, vầng m ang lt tri (vua) đ n xu u đin: trang trí 400 ch “ vn “

() c mơ đc siêu thoát  cõi Nit Bàn (Pht). Đan xen  ba phần là nhng

con vt nuôi ca nông dân (chó, mèo, gà, chut,….) và nhng đ vt phơng

Tây nh đng h, vt tennis, ly ru sâm banh, cây kính loupe, hp thuc lá,

cây đèn hoa kì

Đ Đo Cao Đài ( i đ đo tam kì ph ) hình thành vào nhng nĕ  m 20 th k XX.

Đo Cao Đài tìm l     i thoát t tng cho tâm tr ng bu n n n c a dân t c khi hàng

lot phong trào yêu nc chng Pháp đầu tht bi. Cao Đài đã tng hp các tôn

giáo cũ đ to ra mt tôn giáo mi Thng Đ là v giáo ch có tên là Cao Đài

Tiên ông: biutng “ con mắt trái “ (thiên nhãn). Các thần t ng g m nhiu bc

nh sau:

Tam giáo t s:

• Lão T, Pht Thích Ca, Kh ng T (cao nh t)

• Quan Công, Lý Bch, Quán Th Âm B Tát

• Victor Huygo, Nguy  n B nh Khiêm,Tôn D t Tiên

Còn có tranh th Jesus, Khơng T Nha. Sau 1975, có chân dung H Chí Minh.

Cu trúc Cao Đài là con s 3 và s 5 (tam tài và ngũ hành)

Ngi sáng lp đo Cao Đài là ông Ngô minh Chiêu, đo hiu là Ngô Minh

Chiêu (mt nĕm 1932).

Ngày nay có khong 2 triu tín đ Cao Đài vi 20 t chc chi phái. Chùa T Lâm

 ọ  Đ Tây Ninh g i là tòa thánh th t Cao ài.

Đo này có 2 phái: vô vi và ph    ọ   đ. Ph đ r ng m cho m i ngi, gi n d và

d hiu. Vô vi ch dành cho s tín đ đơ trí thc. Nghi l Đ Cao ài n gin, không

phin phc.

+ Nguy n Ái Qu c - H Chí Minh, danh nhân vĕn hóa th gi  ĕi - s tích h p v n

hóa Đông Tây vi lý tng xã hi ch nghĩa.

Sut na cuc đi bôn ba nĕm châu bn bin, Nguyn Aí Quc - H Chí Minh

vn gi đc giá tr vĕn hóa dân tc Vit, vĕn hóa phơng Đông, li còn tip thu

nhng tinh hoa vĕn hóa phơng Tây và th gii. Ngi thc là s dung hp

Nho - Pht - Đo v ng v n hóa hiiø t t ĕ n đi Aâu - Mỹ, thu sut t tng

Mác - LêNin đnh cao nhân loi.

V quan đim giáo dục, H Chí Minh học tp  Nho học cái vai trò, phơng

pháp giáo dụ c c i thin và ci to con ngi

Ngi có tầm nhìn rng ln, phát huy sc mnh đoàn kt dân tc và nhân dân

th gi i vì l i ích dân tc ta và cách m  ng c a nhân lo i.

T Nguyn Ái Quc đn H Chí Minh, Ngi đi t ch nghĩa yêu nc truyn

thng Vit Nam đn mt ngi cng sn chân chính. Nhà báo Nga

Mandelstamm đã nhn xét “Nguy n Aùi Qu c thm đm mt cht vĕn hóa -

không phi th vĕn hóa Châu Aâu, có l đy là nn v n hóa c a tĕ  ơng lai “.

Ngh quy nhit ca UNESCO ghi rõ: “ s đóng góp quan trọng v u mt ca ch

tch H Chí Minh trong các lĩnh vc vĕn hóa, giáo dục và ngh   thu t là k t tinh

truyn thng vĕn hóa hàng ngàn nĕm ca nhân dân Vit Nam, và nhng t

tng ca Ngi là hin thân nhng khát vọng ca các dân tc trong vic khẳng

đnh bn sắ  c dân t c c a mình “.

Chương 4: Kết luận (6 tiết)

Chương k n hóa Viết luận: Vă ệt Nam từ truyền thống n đến hiệ đại

Hằng s vĕn hoá Vit Nam

Nhng y u t ã tu t khách quan v i là yũ trụ (còn gọ   đa - vĕn hóa) c đnh đ o

ra nn t ng c a m n v  t n ĕn hóa dân tc, t đó sinh ra nhng đc đim cơ bn

không thay i trong l n hóa. đ ch s (và trong tơng lai) - gọi là hằng s vĕ

Lp vĕn hóa bn đa Vit Nam đc to ra trên nn tng Nam Á và Đông Nam Á

(nguyên là vùng Đông Nam Á c đi) đã sinh ra nhng đc đim bn vng sau

đây:

Ngh nông trng lúa nc.

Kéo theo nhng giá tr vĕn hóa khác nh: kĩ thu t canh tác, m t s gia súc chĕn

nuôi nh trâu, bò, heo, gà, vt, mt s cây tr ắ ắng: khoai, s n, b p, rau trái...

Cơ cu ba ĕn ch yu vn là: cơm - rau - ca ù.

T nhng hằng s vĕn hóa y, mt s đc trng đc hình thành gọi là bn sắc

vĕn hóa dân tc.

Bn sắc vĕn hoá dân tc

Xut phát t ngh n các giá  nông trng lúa nc và các hằng s vĕn hóa, dn đ

tr v yĕn hóa ch u sau:

• T chc làng xã bn vng, n đnh.

• Tính c đ ng đng, tính oàn k t

• Tính t tr    , tính dân ch , ý thc đc l p dân t c và lòng yêu nc n ng nàn

• Li sng thiên v quân bình hài hòa âm dơng,trọng tình cm hơ ọn lí trí, tr ng

vĕn hơn võ, mm dẻo hiu hòa.

• Li ng x nĕng đng, linh hot, kh nĕng thích nghi cao vi mọi tình hung,

bin đi.

• Li t duy tng hp và bin chng

• Tinh thần dung hp và xu hng kt hp, tích hp nhi u ngu n vĕn hóa.

Bn sắc vĕn hóa dân tc là s kt tinh toàn b giá tr vĕn hóa truyn thng ca

dân t n tc và t i d i d ng tinh thần (trong mi con ngi Vit Nam tiêu biu).

Bn sắc y còn gọi là tính cách vĕn hóa - cá tính vĕn hóa ca dân tc.

B in sắc v c cĕn hóa dân t ũng cha đng c mt trái (nhng nhc đ m c

h iu). Chúng ta cần nhìn nhn nhc đ m y đ có quyt tâm và bin pháp sa

cha

Bn sắc vĕn hóa rt n đnh, bn vng, chm thay đi.

Giá tr vĕn hoá truyn thng

Là t p vt c nhng giá tr vĕn hóa còn thích h  i th i đi ngày nay.(Truyn: lp

trc chuyn giao, Th n và nhng: lp sau tip nhn. Khi truy n n đu có s chọ

la, gn lọc b đi nhng giá tr li thi)

Giá tr v vĕn hóa truyn thng, bao gm c nhng giá tr ĕn hóa dân tc khác vn

đ      đ ã đc dân t c ta ti p thu,tr i nghi m qua th i gian, ã đc dung h p, tích

hp (còn gọi là Vit Nam hóa).

Giá tr vĕn hoá tiêu biu

Là mt s trong nhng giá tr vĕn hóa truyn thng,đc bit riêng ca Vit nam,

là phần n đóng góp vào n đi vĕn hóa vô cùng phong phú ca nhân loi.

Gm mt s nhóm giá tr ĕ v n hóa sau:

• cĐ      ỹ : Tr ng đng,th p đng,đ g m, đ th công m ngh c , đng ti n c

… Nhng th này cần đc bo tàng. Đó là nhng k vt ca t tiên đ l i.Vi n

(nhà) bo tàng là nơi trng bày các di vt c cho các th  h con cháu xem,

nhằm tha mãn tình cm ca ngi dân mt nc, giáo dục lòng t hào dân tc

và gii thiu, giao l c khác.Bên cu v n bè dân ti b  nh đó, vin ba tàng cũng

phụ ục v cho nghiên cu khoa học. Đ c là nhng vt quí,di sn chung ca dân

tc, không th sn xut thêm na.Các quc gia đu nghiêm cm buôn bán đ

c, đc bit không đ lọt ra nc ngoài.

• Công trình kin trúc c: Đn đài, lĕng tẩm, công trình c khác cần đc bo

tn (gi gìn, trùng tu, khai thác)

• Ting Vit: Là sn phẩm đc bit do tt c ngi Vit to nên sut trng kì

lch s.Ting Vit cần đc gi gìn, ph thông hóa, chính âm, chính t và trong

sáng.

• Các giá tr ĕ ầ ầ  v n ngh dân gian: c n đc su t m, khai thác, k tha và phát

huy. Đây là nhng giá tr c nhng vn còn sc sng nh:

• Thầ      ụ ụn tho i, truy n thuy t, truy n c tích, ng ngôn, ca dao, t c ng.

• Âm nhc c truyn, dân ca, sân khu dân gian (Chèo, tung, ca tài t Nam b,

dân ca kch các vùng, nh Quan họ B Tắc Ninh, Ngh ĩnh, và các dân tc nh

Khmer, Tây nguyên, Tày, Thái. v.v…

• Nh c sng tác phẩm c đin đ ắc nh Thơ vĕn Lý -Trần, thơ ĕ  v n Nguy n Trãi,

Truyn Kiu, Bà huyn Thanh Quan..v.v…

• M    đ đ t s ngh th công đc áo nh mây tre an (đơng), làm tr ng, kim hoàn,

thêu may, áo dài phụ n, d t l ụa tơ tằm...

• Nh c cng th thut y họ  truyn (Đông Nam Y), cây thuc nam

• Nhng món ĕn dân tc đc đáo.. v. v...

Vĕn hoá truyn thng đng trc công cuc công nghip hoá - hin đi hóa

T cui th k 20 sang th kỷ 21, Vit Nam bc vào cu  đc giao lu r ng rãi a

phơng v n vi các n ĕn hóa Aâu - Mỹ, Đông Nam Á và các dân t c khác.Chúng 

ta cần đc bit lu ý khi giao l n vu vi các n ĕn hóa Aâu - Mỹ.

Đng trc thi đi m  ca, đt nc ta ti n hành đi m  i, trc h t ph i đi

mt vi nn kinh t th trng. (Trong nn vĕn hóa truyn thng, dân tc Vit

nam đã quen vi kinh t p và l bao c i sn xut nh tiu nông, cha tri qua

kinh t th trng)

Chắ ắc ch n s có nhng cái đc và cái mt. Đc nhng cái hay nhng cũng

“đc” c nhng “ cái d “. Mt đi nhng cái cũ xu, nhng cũng có nguy cơ

mt luôn c nhng giá tr tt đp truyn thng. Xem b đng d báo di ây:

CÁI HAY CÁI DỞ

Cái được(thêm) Cái thoát khỏi Cái m t mátấ Cái nhiễm phải

Đ ô th , công nghip phát

tri

n

Đô thị nông thôn bị

ống chế

Môi trường tự nhiên Nạn ô nhiễm môi trường

Đời sống vậ t ch t cao,

ện nghi đầy đủ

Sự nghèo nàn thiếu thố ốn L i s i sống tình nghĩa Lố ống thực dụng

Tinh th

ần tự do phê phán Thói gia trưởng

Tính tập thể, Sự ổn định

gia đình

Lối sống cá nhân chủ

nghĩa

Sự liên kết quốc tế rộng

rãi

Thói địa phương cục bộ

ủ nghĩa

Tính tự ự trị, t lực Hiện tượng đồi trụy

Trong tình hình đ ầó, chúng ta c n phát huy nhng u  đ i m ca b n hóa n sắ ĕc v

dân t ng nc nh: tính tng hp, nĕng đng, thích nghi cao trong vic xây d n

vĕn hóa mi tiên tin.

Đc bi ầ   ũ   ĕ t, chúng ta c n m nh d n, d ng c m sa ch a nhng c n b nh nh:

• B nh tùy ti n

• Ý thc y  u kém v pháp lu t

• Thói quen sn xut nh

• Thói gia trng, bnh quan liêu và ca quyn

• Thói gia đình ch nghĩa, xu xòa đi khái

• Thói cụ c b đa phơng...

Hin nay, đt nc ta cũng ng đã có sẵn nh đ i u kin thun li cơ bn là:

• V trí đa lý thun li cho giao thông, giao thơng qu c t

• Tình hình an ninh chính tr quc gia n đnh, bn v ng 

• Nhân dân đ  oàn k t m t lòng

Tóm li, đt nc ta đã có đ ba đ i u kin: thiên thi - đa li - nhân hòa đ

b oc vào giai đ n phát trin mi.

Phụ lục 1: Bài thơ Đt Nước của Nguyễn Khoa Điềm

Đt Nước

(chương 5 của trường ca Mặt Đường Khát Vọng - tác giả Nguyễn Khoa Điềm)

Khi ta ln lên Đt Nc đã có ri

Đt Nc có trong nh ng cái ngày x a ngày xa . . .m thng hay k

Đt Nc bắt đầu v  ầ  ĕi mi ng tr u bây gi bà n

Đt Nc ln lên khi dân mình bit trng tre mà đánh gic

Tóc m thì bi sau đầu

Cha m thơng nhau bằng gng cay mui mn

Cái kèo, cái ct thành tên

Ht go phi mt nắng hai sơng xay giã dần sàng

Đt Nc có t ngày đó . . .

Đt là nơi anh đn trng

Nc là nơi em tắm

Đt Nc là nơ i ta hò h n

Đt Nc là nơ đ ơ  ĕ   ầi em ánh r i chi c kh n trong n i nh th m

Đt là nơ  i con chim phng hoàng bay v hòn núi b c

Nc là nơi con cá ng ông móng nc bin khơi

Thi gian đằ đẵng ng

Không gian mênh mông

Đt Nc là nơ đ ụi dân mình oàn t

Đt là nơ i Chim v

Nc là nơi Rng 

Lc Long Quân và Âu Cơ

Đẻ ra đng bào ta trong bọc trng

Nhng ai đã khut

Nhng ai bây gi

Yêu nhau và sinh con đẻ cái

Gánh vác phần ngi đi trc đ li

Dn dò con cháu chuyn mai sau

Hằng nĕm ĕn đâu làm đâu

cũng bit cúi đầu nh ngày gi T

Trong anh và em hôm nay

Đ Đu có m ầt ph n t Nc

Khi hai đa cầm tay

Đt Nc trong chúng ta hài hòa n ắng th m

Khi chúng ta cầm tay mọi ngi

Đt Nc vn tròn, to ln

Mai này con ta ln lên

Con s mang Đt Nc đi xa

Đn nhng tháng ngày mơ mng

Em ơi em Đt Nc là máu xơng ca mình

Phi bit gắn bó và san sẻ

Phi bit hóa thân cho dáng hình x s

Làm nên Đt Nc muôn đi . . .

Nhng ngi v nh chng còn góp cho đt nc nhng núi Vọng phu

Cp v chng yêu nhau góp nên hòn Trng Mái

Gót nga ca Thánh Gióng đi qua còn trĕm ao đầm đ li

Chín mơi chín con voi góp mình dng đt T Hùng Vơng

Nhng con Rng nằm im góp dòng sông xanh thẳm

Ngi học trò nghèo góp cho Đt Nc mình núi Bút non Nghiên

Con cóc con gà quê hơng cùng góp cho H Long thành thắng cnh

Nhng ngi dân nào đã góp tên Ông Đc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Đ i m

Và  đâu trên khắp rung đng gò bãi

Chẳng mang mt dáng hình, mt ao c, mt li sng ông cha

Ôi y Đt Nc sau bn nghìn nĕm đi đâu ta cũng th

Nhng cuc đi đã hóa núi sông ta . . .

Em ơi em

Hãy nhìn rt xa

Vào bn nghìn nĕm Đt Nc

Nĕm tháng nào cũng ngi ngi lp lp

Con gái con trai bằng tui chúng ta

Cần cù làm lụng

Khi có gic ngi con trai ra trn

Ngi con gái tr  v nuôi cái cùng con

Ngày gi đc đn nhà àn bà cũng ánh đ

Nhiu ngi đã tr thành anh hùng

Nhiu anh hùng c u nh anh và em đ 

Nhng em bit không

Có bit bao ngi con gái, con trai

Trong bn nghìn lp ngi ging ta la tui

Họ đã sng và cht

Gin d và bình tâm

Không ai nh m t  đt tên

Nhng họ đã làm ra Đt Nc

Họ gi và truyn cho ta ht lúa ta trng

Họ truyn l a qua m i nhà, t hòn than qua con cúi

H iọ truyn giọng đ u mình cho con tp nói

Họ gánh theo tên xã tên làng trong mi chuyn di dân

Họ đắp đp be b cho ng i sau tr ng cây hái trái

Có ngoi xâm thì chng ngoi xâm

Có ni thù thì vùng lên đánh bi

đ đ Đt Nc này là t nc nhân dân

Đ Đt Nc ca nhân dân, t Nc ca ca dao, thần thoi

Dy anh bit “ yêu em t thu trong nôi “

Bit quí công cầm vàng nhng ngày ln li

Bit trng tre đi ngày thành gy

Đ  i tr thù mà không s dài lâu

Ôi nh c tng dòng sông bắt n  đâu

mà khi v c mình thì b t lên câu hát  Đt N ắ

Ngi đn hát khi chèo đò, kéo thuyn vt thác

Gi trĕm màu trên trĕm dáng sông xuôi.

(Nguyn Khoa Đ i m)

Phụ lục 2: Bài thơ Tiếng Việt của Lưu Quang Vũ

Tiếng Việt

(thơ Lu Quang Vũ)

Ting m gọi trong hoàng hôn khói sm

Cánh đng xa cò trắng r nhau v

Có con nghé trên lng bùn t đm

nghe xc xào gió th a cau tre i gi

Ting kéo g nhọc nhằn trên bãi nắng

Ting g ng bọi đò sông vắ n lau khuya

Ting lụa xé đau lòng thoi s ắi tr ng

Ting d p d n n  c lũ xoáy chân đê

Ting cha dn khi vun cành nhóm la

Khi hun thuy n, gieo m , lúc đa nôi

Ting m a d i ào ào trên mái cọ

Nón ai xa thĕm thẳm  bên tri

“ Đá cheo leo trâu trèo trâu trt”

đ đ i mòn àng dt c đi ngi thơng

đ   ây mu i m n gng cay lòng kh xót

ta nh chim trong ting Vit nh rng

Cha ch vit đã vn tròn ting nói

Vầng trĕng cao đêm cá ln sao m

Ôi ting Vit nh đt cày, nh lụa

0ùng tre ngà và mm mi nh tơ

Ting tha thi ng nghe nht, nói th  hát

K i mọi đ u bằng ríu rít âm thanh

Nh gió nc không th nào nắm bắt

Du huyn trầm, du ngã chênh vênh

Du hi dng sut ngàn đi la cháy

Mt ting vn rp bóng lá cành vơn

Nghe mát lm  đầu môi ting sui

Ting heo may gi nh nhng con đng

Mt đo nh xa xôi ngoài bin rng

Vn ting làng ting nc ca riêng ta

Ting chẳng mt khi Loa Thành đã mt

Nàng M Châu quì xung ly cha già

Ting thao thc lòng trai ôm ngọc sáng

Di cát vùi sóng dp chẳng h nguôi

Ting t n c u ngi cc kẻ ĕ ầ  quán

thành Nguyn Du vằng v c n i thơng đi

Trái đt r ting giàu sang bao th ng

Cao quí thâm trầm r c r vui tơi

Ting Vit rung rinh nhp đp trái tim ngi

Nh ting sáo, nh dây đàn máu nh

Bum lng sóng xô, mai v trúc nh

Phá cũi l i vng v i cánh chim bay

Ting nghn ngào nh đi m đắng cay

Ting trong trẻo nh n dân t h c Vit

Mi sm dy nghe bn b thân thit

Ngi qua ng Viđng chung ti t cùng tôi

nh v mui chung lòng bin mn

nh dòng sông thơng mn chy muôn đi

Ai thu trc nói nhng li th nht

còn thô sơ nh mnh đá thay rìu

đ    ắi u anh nói hôm nay, chi u s t t

ai ngi sau nói tip nh ng l i yêu?

Ai phiêu bt nơi chân tri góc bin

có gọ ầi th m ting vit mi đêm khuya?

ai  phía bên kia cầm súng khác

cùng tôi trong ting Vit quay v

Ôi ting Vit sut đi tôi mắc n

quên ni mình, quên áo m ơc c m ĕn

Tri xanh quá, môi tôi hi hp quá

Ting Vit ơ i ti ng Vit ân tình...

(Lu Quang Vũ)

Thư mục tham kho

1. Vit Nam vĕn hóa s cơng - Đào Duy Anh

2. Đi cơng vĕn hóa phơng Đông - Lơng Duy Th và nhóm tác gi

3. Đi cơng lch s v Vĕn minh phơng Tây - Đ ĕn Nhung

4. Tìm v bn sắ ĕc v n hóa dân tc Vit Nam - Trần Ngọc Thêm ( tài liu

chính )

5. Cơ s v ĕn hóa Vit Nam - Trần Ngọc Thêm ( tài liu chính )

6. Cơ s v ĕn hóa Vit nam - Trần Quc Vng

7. Vĕn hóa học đi cơng - Trần Quc Vng và nhiu tác gi

Và nhi u khác u tài li

Bấm Tải xuống để xem toàn bộ.

| 1/60

| | Tải xuống

Preview text:

Khoa Sư Phạm
Cơ Sở Văn Hóa Việt Nam
Tác gi: Phùng Hoài Ngọc
Phần 1: Văn hóa học đại cương
Văn hóa là cái còn lại khi người ta đã quên đi tất cả, là cái vẫn thiếu khi người ta đã ọ
h c tất cả . Edouard Herriot
Chương 1: Văn hóa và văn hóa học
Văn hóa là gì?
Theo cách hiu thông thng, vĕn hóa là học thc, trình đ học vn và li sng
lành mnh. Theo nghĩa rng,VH bao gm toàn b đi sng con ngi Trên th
gii có nhiu đnh nghĩa v VH. Chúng ta chọn đnh nghĩa đã đc UNESCO công nhn:
“Văn hóa là một hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con người
sáng tạo và tích lũy trong quá trình hoạt động thực tiễn và trong sự tương tác
giữa con người vớiø môi trường tự nhiên và xã hội “
Tính cht và chức năng của văn hóa
2.1. Tính hệ thống và chức năng tổ chức xã hội:
VH gm nhiu b phn có liên quan mt thit vi nhau, nh hng ln nhau.
Nhng con ngi có chung mt nn VH s sng chung thành mt cng đ n  g n đnh
2.2. Tính giá trị và chức năng thúc đẩy xã hội vận đ n ộ g đi lên
Có nhiu cách phân loi giá tr vĕn hóa:
• Giá tr vt cht, giá tr tinh thần, giá tr hn hp vt cht – tinh thần
• Giá tr s dụng, giá tr đo đ
c và giá tr thẩm mỹ
• Giá tr vĩnh cu, giá tr nht thi , giá tr lch s và giá tr đang hình thành
Tính giá tr còn có vai trò điu chnh xã hi , bằng cách to ra nhũng mu mc
đ mọi ngi noi theo.
2.3. Tính lịch sử và truyền thống có chức năng giáo dục, duy trì cộng đồng.
2.4. Tính dân tộc tạo nên cá tính, bn sắc riêng, phân biệt với dân tộc khác.
Phân biệt văn hóa, văn hiến, văn vật và văn minh. Văn hoá
Văn hiến
Văn vật Văn minh Hài hoà gia
Thiên v giá tr Thiên v giá tr Thiên v giá tr
vt cht và tinh tinh thần vt cht vt cht, kỹ thần thut
Có b dài lch Có b dài lch Có b dài lch Có trình đ s s s phát trin
Có tính dân tc Có tính dân tc Có tính dân tc Có tính quc t Thiên v thành
Thiên v nông Thiên v nông Thiên v nông th, thơng thôn, nông thôn, nông thôn, nông mi, và công nghip, nghip, nghip, nghip,
phơng Đông phơng Đông phơng Đông phơng Tây
Cu trúc của một nền văn hóa
Có th chia ra 4 thành t, gm :
• B phn vĕn hóa nhn thc • B phn ĕ v n hóa 
t chc cng đng xã hi và đi  s ng cá nhân.
• B phn vĕn hóa ng x trong môi trng t nhiên.
• B phn vĕn hóa ng x trong môi trng quc t.
Các bộ môn nghiên cứu văn hóa Gm nhng chuyên ngành:
• Vĕn hóa học đi cơng, còn gọi là Lí thuyt vĕn hóa, nghiên cu các khái
nim, quy lut hình thành và phát trin vĕn hóa...
• Đa lí vĕn hóa: tìm hiu vh. ca các vùng (theo chiu ngang).
• Lch s vĕn hóa: kho sát quá trình d 
i n bin ca mt nn vĕn hóa dân tc.(theo chiu dọc)
• Cơ s vĕn hóa nhằm nghiên cu mt nn vĕn hóa dân tc, bao hàm c đa-
vĕn hóa và s -vĕn hóa, nhằm hng vào thi hin đi, vi mục đích bo tn và
phát trin nn vĕn hóa y.
Hai loại hình văn hoá cơ bn trên thế giới
Ngi ta thng phân chia th gii ra hai khu vc vĕn hóa: phơng Đông và phơng Tây.
Cách chia nh th ch là tm thi, vì nó thiu ơ c s khoa ọ h c và không chính
xác.Tiêu chí phân loi phi cĕn c vào li sng ch yu (cách sn xut), mà sn
xut phụ thuc vào đa hình, khí hu.
Thu xa, con ngi trên trái đt có hai ngh sn xut ch yu: trng lúa nc và chĕn nuôi du mục.
Bng đối chiếu hai loại hình văn hoá.
Văn hoá nông nghiệp Văn hoá du mục (Chủ Tiêu chí
(Chủ yếu ở phương
yếu ở phương Tây) Đông đng bằng, nóng, ẩm, Đ tho nguyên, lnh, khô, a hình, khí hu thp cao Ngh nghip chính trng lúa nc chĕn nuôi du mục du c, cắm t  r i, lu Cách sng (nơi )
đnh c, nhà  n đnh tm b Quan h vi t nhiên gắn bó, hoà hp chim đot, khai thác Ĕn  u ng đ ĕn thc vt đ ĕn đng vt trọng lý (nguyên tắc),
trọng tình, trọng đc, trọng tài, trọng võ, Quan h xã hi trọng vĕn, trọng n, trọng nam gii, trọng
dân ch, trọng tp th cá nhân (th lĩnh) hiu hoà, dung  h p, Giao l hiu chin, đc tôn, u đi ngoi mm dẻo khi đi phó
cng rắn bằng bo lc ch quan, cm tính, khách quan, lý tính, Đc đim t duy
kinh nghim, tng hp thc nghim, phân tích và bin chng và siêu hình
thiên v thơ, nhc tr Vĕ thiên v truyn, kch, n học ngh thut tình múa sôi đng
thiên vĕn, trit học tâm Xu h khoa học t nhiên, kỹ ng khoa học linh, tôn giáo thut thiên v vĕn hoá nông Khuynh h thiên v vĕn minh ng chung thôn thành th
Trên đây trình bày nhng nét khác bit cơ bn nht gia hai loi hình vĕn hóa
ch yu ca loài ngi. Trên cơ s đó, sinh viên tip tục tìm hiu nhng nét
khác nhau trong nhiu lĩnh vc khác.
Phần 2: Cơ sở văn hóa Việt Nam
Chương 2: Xác định tọa độ nền văn hóa Việt Nam (20 t ế i t)
Ba yu t cơ bn to nên mt nn vĕn hóa : • Ch th vĕn hóa • Không gian vĕn hóa • Thi gian ĕ v n hóa
Chủ thể văn hóa là các dân tộc Việt nam (4 tiêt)
Cách đây trên 30 vn nĕm, loài ngi sng  hai khu vc chính: phía Tây và
phía Đông. Khu vc phía Tây gm 2 đi chng là chng Âu (Europeoid), và
chng Phi (Negroid) Còn  phía Đông, có đi chng Á (Mongoloid) sng  phía
Bắc, đi chng Úc (Australoid) sng  phía Nam gm khu vc Đông Nam Á và
nam đo Thái bình dơng.
Cách đây khong 10 ngàn nĕm (thi đ đá gia), chng tc Melanesien (thuc
đi chng Australoid) đang sinh 
s ng trên khu vc Đông nam Aù, tính t phía
nam sông Dơng T tr xung. Mt dòng ngi du mục thuc đi chng Á t
phơng Bắc thiên di xung, vt qua sông Dơng T (còn gọi Trng giang),
dng li và hp chng vi dân Melanesien nông nghip bn đa, to ra mt
chng mi gọi là Indonesien (Mã lai c), nc da ngĕm đen, tóc hơi quĕn, tầm vóc thp.
Cách đây khong 5000 nĕm (thi đ đá mi, đầu thi đi đ đng), tip tục din
ra s tip nhn và hp chng dòng ngi Mongoloid phía Bắc đi xung vi dân
c Indonesien bn đa, to ra chng mi, Austroasiatic -gọi là chng Nam Á.
Dần dần, chng Nam Á chia tách ra nhiu dân tc gọi chung là nhóm Bách Vit,
nh Dơng Vit,Đông Vit, Đin Vit, Lc vit, Mân vit, Nam vit,...sinh sng
t phía nam sông Dơng T cho ti bắc Trung b. Nhóm này hình thành theo 4
nhóm ngôn ng là Vit -Mng, Môn -Khmer, Tày- Thái, Mèo -Dao.Trong đó,
dân tc Vit (kinh) chim đa s, ti 90 %.
Trong khi đó, mt b phn dân Indonesien không mun  li hp chng vi các
dòng du mục phơ ng Bắc nên đã di chuyn dọc theo dãy Trng Sơn vào
phía Nam, đnh c li  vùng Tây nguyên và Trung b, đó là các dân tc Bana,
Eđê, Gia rai, Churu, Vân kiu... và dân tc Chĕm ngày nay.
Nh vy, ngi Vit ngày nay đu có chung mt ngun gc là chng
Indonesien nhng li đa dng và sng ri rác khắp t Bắc đn Nam.
Không gian văn hóa- còn gọi là lãnh thổ văn hóa (8 tiêt)
Hai tam giác không gian văn hóa Việt Nam
Hãy xác đnh v trí sông Dơng T trên bn đ và đng biên gii Vit - Trung ngày nay.
Tam giác th nht: cnh đáy là b nam sông Dơng T, còn đnh là ắ b c Trung
b (khong Đèo Ngang). Đây là giai đon các dân tc phơng Nam còn sng
chung vi các dân phơng Bắc xung.
Cách đây khong 4000 nĕm, các dân tc Vit lùi xung, hình thành quc gia
đầu tiên gọi là Vĕn Lang, đng thi  m mang b cõi  v phơng Nam.
Tam giác th hai hình thành, cnh đáy là đng biên gii Vit - Trung ngày nay
còn đnh là chót Mũi Cà mau (chính xác hơn, đó là các đo cc Nam ca T quc)
Sáu vùng văn hóa Việt Nam
Đt nc Vit Nam có đa hình, khí hu đ a dng nên đã hình thành nhiu vùng vĕn hóa khác nhau.
2.2.1. Vùng văn hóa Tây Bắc:
H thng núi non trùng đip bên hu ngn sông Hng,thuc lu vc sông Đà.,
kéo dài ti phía bắc tnh Thanh Hóa và Ngh An.Có trên 20 dân tc sinh sng,
tiêu biu là hai dân tc Thái và Mng.
Thành tu vĕn hóa ni bt:
• H thng mơng phai dn nc t sui vào rung trng lúa.
• Trang phục hoa vĕn sc s: khĕn váy áo.
• Ca múa xòe, khèn, sáo...
Gm các tnh Lai Châu, Sơn La, Hòa Bình và mt s vùng ca tnh Thanh Hóa,
Ngh An giáp gii nc Lào.
2.2.2. Vùng văn hóa Việt Bắc: (còn gọi: vùng Đông bắc)
Núi non him tr bên t ngn sông Hng. C dân ch yu ngi Tày và Nùng.
Gm sáu tnh: Cao Bằng, Bắc Cn, Lng ơ
S n, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Hà Giang.
Trang phục gin d, quần áo chàm
Có h thng vĕn t sm, vĕn học phát trin.
2.2.3. Vùng văn hóa Bắc Bộ:(vùng Thăng long, vùng sông Hồng)
Gm các tnh đng bằng Bắc B: Hà Ni, Hà Tây, Hà Nam, Hi Phòng, Q  u ng
Ninh, Hi Dơng, Hng Yên, Bắc Ninh, Bắc Giang, Nam Đnh, Ninh Bình, Thái Bình,Thanh Hóa, Ngh An.
C dân ch yu là ngi V 
i t Kinh, sng thành làng xã.Vùng này đt đai trù
phú, phát trin toàn din, s là ngun ci ca vĕn hóa Trung b và Nam b sau
này và tr thành trung tâm vĕn hóa c nc.
2.2.4. Vùng văn hóa Trung Bộ
Di đt hp và dài dọc theo bin Đông, t tnh Qung bình ti tnh Phan Thit.
Khí hu khắc nghit, đt đai khô cằn. Dân Vit t ngoài vào, sinh sng ch yu
bằng ngh bin. Con ngi chu đng gian kh, cần cù, hiu học.
Ch nhân đầu tiên là ngi Chĕm (gc Indonesien), trc đây dng nên vơng
quc Cham Pa, sau sáp nhp vào nc Đi Vit (thi Lê). B phn vĕn hóa
Chĕm chu nh hng vĕn hóa n
 Đ vi nhiu thành tu đc sắc v kin trúc
và điêu khắc...tiêu biu là nhng Tháp Chàm.
Trung tâm ca vùng vĕn hóa Trung b là tnh Tha Thiên - Hu.
2.2.5. Vùng văn hóa Tây Nguyên:
Phía đông dãy Trng Sơn, bn tnh Gia Lai, Kontum, Đak Lak, Lâm Đng.
Trên 20 dân tc, đây là vùng có nhiu thành tu vĕn hóa c đc sắc, nh các l
hi, nhc cụ cng chiêng, dân ca, l hi, trng ca c (Đam San, Xing Nhã...).
2.2.6. Vùng văn hóa Nam bộ:
Hai lu vc sông Đng Nai và sông Cu Long, gọi là min Đông Nam b và
Tây Nam b, trung tâm là thành ph Sài Gòn -Gia Đnh.
Đng bằng rng rãi, kinh  r ch chằng c 
h t, khí hu 2 mùa ma và khô rõ  r t, đ iu hòa. Nhng c dân bn đ a
 nh Khmer (min Tây) và M, Stieng, Chơ ro, Mnông
sinh sng (min Đông) cùng vi nhng c dân đn sau nh Vit, Hoa, Chĕm xây dng cuc sng.
Nhà  dọc theo kênh rch và đng l trong nhng làng xã m
Sn xut ch yu làm rung lúa nc và ngh đánh bắt cá sông bin.
Đ ĕn thiên v thy sn.
Tín ngng, tôn giáo rt phong phú và đa dng.
Tính cách con ngi phóng khoáng.
Vùng đt này tip xúc sm vi phơng Tây.
Nhng trong lòng ngi dân vn in đm hai câu thơ:
“T thu mang gơm đi m cõi
ngàn nĕm thơng nh đt Thĕng long “.
Nhìn chung, các dân tc Vit liên h gắn bó mt thit vi các dân  t c Đông Nam
Á t trong ngun gc: ging ngi, ngôn ng, li sng. Đây là cơ s to ra s
khác bit cơ bn gia vĕn hóa Vit Nam và Trung Hoa.
Mối quan hệ không gian văn hóa Việt Nam - Trung Quốc
Khi đầu, ngi Hán mt dân tc du mục, sng  thng ngun sông Hoàng
Hà..V sau, họ làm thêm ngh nông nghip trng kê mch (nông nghip khô).
Dần dần, họ di chuyn t Tây sang Đông, dọc theo sông Hoàng hà xung h
lu.Đn đây, đnh c và hình thành nn vĕn hóa sông Hoàng Hà.Thi kỳ này đ
li t “đông tin “ nh mt phơng hng sinh tn và quan trọng nht trong đi
sng (đông cung, đông sàng...)
K tip, ngi Hán tip tục qua sông Hoàng, qua Trung nguyên, vt sông
Dơng T (Trng giang) đi xung phơng Nam nơi có khí hu d chu vi đt đai màu  m hơn. Đó là c  u c Nam tin  v i khái n 
i m “ kim ch nam “ (nh  i u dòng
ngi đã hp chng vi các dân tc phơng Nam - xem li phần Ch th vĕn
hóa Vit; ngun gc các dân tc Vit nam).
Trong giai đon này, chắc chắn ngi Hán đã thu nhn không ít thành tu vĕn
hóa phơng Nam đ góp vào nn vĕn hóa Hán - sông Hoàng Hà.
Nh vy, ngay t nhng bui đầu hình thành vĕn hóa, dân tc Vit và Hán đã
có nh hng ln nhau, qua li mt cách t nhiên trong thi kì sng chung 
phía Nam sông Dơng T.
Vĕn hóa Trung Hoa = Vĕn hóa du mục Tây Bắc + Vĕn hoá nông nghip khô
Trung nguyên + Vĕn hóa lúa nc p  h ơng Nam. (Vĕn hóa du ụ m c Tây ắ B c +
Vĕn hóa nông nghip khô Trung nguyên = Vĕn hóa Hoàng Hà)
Vĕn hóa Vit Nam = Vĕn hóa nam sông DT + Vĕn hóa sông Hng, sông Mã +
Vĕn hóa min Trung và sông Mekong.
Thời gian văn hoá Việt Nam (còn gọi: lịch sử văn hóa / tiến trình văn hóa /
diễn trình văn hóa.)
Có th chia thành 6 giai đon/ ba lp.
Lớp văn hóa bn địa
Giai đoạn 1: giai đoạn tiền sử
K t thng c đn khi hình thành nc Vĕn Lang.
Thành tu ln nht là to ra ngh trng lúa nc (khác hẳn vi trng lúa khô / nơng ry)
Thuần dng mt s gia súc (bò trâu, gà vt, heo)
Trng dâu nuôi tằm, dt vi
Làm nhà sàn. Dùng cây thuc nam cha bnh Ung trà.
Giai đoạn 2: giai đoạn Văn Lang - Âu lạc.
Quc gia đầu tiên ra đi gọi tên là Vĕn Lang, có l đ hn ch dòng ngi du
mục phơng bắc đi xung. Sau khi An dơng vơng đi tên là Aâu Lc, thi
đi Hùng vơng kt thúc vi triu đ
i Triu Đà k tip.
Thành tu vĕn hóa chính: • Ngh lu 
y n kim đng, đúc đng và điêu k ắ
h c đng (thp đng, trng đng...).
• Vĕn học dân gian, truyn thuyt, thần thoi...
• Có th đã to ra h thng vĕn t, ch vit, nhng v sau b xóa b.
Lớp văn hóa giao lưu với Trung Hoa và n Độ
Giai đoạn 3: giai đoạn văn hóa chống Bắc thuộc.
K t Triu Đà (238.tr.CN) đn khi Ngô Quyn giành li đc lp dân tc (938)
Ý thc đi kháng kiên trì, bt khut trc nguy cơ xâm lĕng ca phong kin
phơng Bắc. Tên nc “ Nam Vit “ ra đi t thi Triu Đà đã t rõ ý thc phân
bit ch quyn đt nc ; T đó v sau, tri nhiu lần đi tên, ch “nam” vn đc duy trì
Nhng cuc kháng chin liên tip qua các th k nh Hai Bà Trng, Bà Triu, Lí
Bí,Triu Quang Phục, Mai Thúc Loan, Phùng Hng, Cha con họ Khúc, Dơng
Diên Ngh và đnh cao là cuc đi thắng ca Ngô Quyn nĕm 938.
Mc dù lúc này nn vĕn hóa Vĕn Lang - Âu Lc đã lc hu, suy thoái cần đc
s tip nhn thêm vĕn hóa khu vc phát trin hơn, nhng đ gi gìn ch quyn
dân tc, nhân dân ta kiên trì tìm mọi cách chi t vĕn hóa Hán đang tràn vào
theo gót nga quân xâm lc Tuy nhiên, trong khi chi t, dân tc ta vn chp
nhn tip thu mt phần vĕn hóa Hán
Giai đon này không có nhng thành tu vĕn hóa đáng k. Nu có, chúng ta
cần nói đn hai ngun vĕn hóa n Đ truyn vào nc ta theo con đng hòa
bình, đó là vĕn hóa Pht giáo thâm nhp vào min Bắc và vĕn hóa Hi giáo, Bà
la môn đi vào min Trung b to dng nên vơng quc Chĕmpa.
Bọn phong kin phơng Bắc ra sc phá huỷ, tiêu dit thành tu vĕn hóa dân
tc ta nh: thu gom sách v, bắt thay th trang phục Hán.v.v… nhng không
đt đc mục đích Có th h thng ĕ v n t V  i t đã  b xóa  b trong sut ngàn nĕm đô h này.
Giai đoạn 4: Văn hóa Đại Việt thời tự chủ:
Sau chin thắng ca Ngô Quyn, nc ta li xây dng nn đc lp.Tri qua các
triu đi ngắn Đinh B Lĩnh, Lê Hoàn, phi đn thi nhà Ly,ù nn vĕn hóa Đi
Vit mi phát trin mnh vi tinh thần phục hng mãnh lit.
Tip theo là nhà Trần, nn vĕn hóa Đi Vit đt đc bc phát trin rc r,
gọi chung là thi đi vĕn hóa Lý - Trần.
Đt ti đnh cao rc r là thi nhà Lê, nc ta đã có  m t nn vĕn hóa phong
kin ngang tầm khu vc, đ sc t cng và gi vng đc lp dân tc.
Dân tc ta phát trin v phơng Nam va nhằm mục đích bo v lãnh th, va
phát trin đt nc. Xóa b vơng quc Chĕm pa  min Trung thng q  u y
phá sau lng theo s xúi giục ca bọn xâm lc phơng Bắc.
Dân tc ta khẩn trơng tip thu vĕn hóa phong kin Trung Hoa, ch yu là h
thng giáo dục Nho Giáo, Pht giáo Trung hoa, k c Đo giáo, theo xu hng”
Tam giáo đng quy “. Vi phơng châm “Vit nam hóa “ nhng th vĕn hóa
ngoi lai, nghĩa là tip nhn vĕn hóa và vn dụng cho phù hp hoàn cnh và
bn lĩnh, tính cách dân tc Vit, nhân dân ta đã to nên mt nn Nho giáo Vit
Nam, Pht giáo Vit nam...
Nhân dân ta tip nhn ch Hán, nhng to ra cách đọc bằng âm Hán Vit. Ri
li sáng to ra ch Nôm đ ghi âm ting Vit.
Nhng lp trí thc Hán học đã đóng vai trò nòng ct trong b máy quan li
phong kin Vit nam các triu đi Lý, Trần, Lê và Nguyn.
Th đô bn vng t đây đt ti Thĕng Long, vi Quc T Giám đc coi là
trng đi học đầu tiên, cùng vi Vĕn Miu, khẳng đnh mt giai đon phát trin cao ca dân tc
Lớp văn hóa giao lưu với phương Tây và thế giới
Giai đoạn 5: Văn hóa Đại Nam Đi Nam là quc h  i u do Nhà Ngu  y n Minh  M ng đt sau tên V  i t Nam do Gia
Long đt. Giai đon này tính t thi các chúa Nguyn cho đn khi thc dân
Pháp chim đc nc ta làm thuc đa.
Sau thi kì hn đn Lê - Mc, Trnh Nguyn phân tranh, đn nhà Nguyn, Nho
giáo li đc phục hi làm quc giáo, nhng nó đã đn hi suy tàn, không còn
đ kh nĕng đáp ng yêu cầu phát trin vĕn hóa t  i n kp phơng Tây.
Thiên chúa giáo bắt đầu thâm nhp vào Vit nam do các giáo s ỹ phơng Tây
đn các vùng duyên hi nc ta truyn đ
o. Nhà Nguyn ban đầu cho họ vào,
v sau li ngĕn cn.Thc dân Pháp kim c bo v đo đã kéo quân vào, n
súng cp nc ta t 1858.
Giai đoạn 6: Văn hóa hiện đại:
K t khi thc dân Pháp đ t
 đc nn cai tr trên cõi Đông dơng và Vit Nam,
đầu th k 20, vĕn hóa phơng Tây t do tràn ngp vào  n c ta:
• Khoa học xã hi - nhân vĕn nc ta vn có mt b dày nhng ầ c n tip thu nhng phơng pháp mi • Khoa học t nhiên ĩ
k thut hầu nh hoàn toàn  m i đ
ã đc tip thu nhanh. • Cơ s h tầng ĩ
k thut nh đng quc l, nhà máy đin, khai m, nhà Bu
đin,nhà máy đin.v.v...bắt đầu xây dng.
• Mt s trng trung học, sau đó cao đẳng, đc thành lp.
• Ting Pháp đa vào dy  nhà trng.
• H thng ch quc ng đc sáng  t o, giúp cho phong trào ọ h c tp, truyn
bá vĕn hóa mi đc nhanh chóng.
• H t tng dân ch t do t sn truyn bá vào nc ta.
• Li sng phơng Tây nh hng ch yu  thành th. • Vĕn ọ
h c, ngh thut phơng Tây gây nh hng sâu ắ s c trong đi  s ng ĕ v n
ngh nc ta (giai đon 1930 -1945).
• Đc bit, t tng cách mng vô sn Mác - Lê nin đã đc tip thu sáng to
vào VN qua nhng trí thc trẻ giàu lòng yêu nc nh Nguyn Ái Quc.
Nhìn chung, dân ta va chp nhn Âu hoá, va chng Âu hóa trong chng mc
nht đnh, bo đm va tin kp trình đ th gii, va gi gìn bn sắc dân tc.
Nhng giá tr vĕn hóa mi đang đnh hình cần có thi gian th thách và la chọn.
Tóm tắt quá trình hình thành vĕn hóa Vit Nam:
Lớp văn hoá giao lưu Trung
Lớp giao tiếp phương Tây và Lớp văn hoá b n địa Quốc, n Độ thế giới
1. Giai đoạn văn hoá tiền sử
3. Giai đoạn chống Bắc thuộc
5. Giai đoạn văn hoá Đại Nam
2. Giai đoạn văn hoá Văn Lang
Giai đoạn văn hoá Đại Việt
6. Giai đoạn văn hoá hiện đại - Âu Lạc
Chương 3: Bốn nội dung của nền văn hóa Việt nam (22 tiết)
Văn hoá nhận thức- Nhận thức về vũ trụ và con người (6 tiết)
Tri qua lch s, con ngi đt đc nhng hiu bit v vũ trụ và v chính bn
thân mình, tng bc t đ n ơ gin đ n  phc tp.
Trong lp vĕn hóa bn đa, ngi xa đã bit: • Trit lí âm dơng • Cu trúc ngũ hành
Trong lp vĕn hóa giao lu vi Trung Hoa và n Đ, ta tip nhn đc:
• Tam giáo: Nho, Pht và Đo
Trong lp vĕn hóa giao lu vi phơng Tây và th gii:
• Tri thc khoa học hin đi và nhiu thành tu khoa học chung ca nhân loi.
Bài này ch yu trình bày v nhng nhn thc dân tc ta đt đc ngay t lp
bn đa - nhng bui đầu, theo li t duy tng hp và bin chng ca ngi
nông nghip phơng Đông. Đó là nhng t tng trit lí ca Đ o  học phơng Đông, khác ẳ h n  v i các 
h thng trit học phơng Tây.
Triết lý âm dương a/ Khái niệm
Đng trc th gii bao la,  l n  x n, con n 
g i khao khát và cần p  h i h  i u đc
chúng đ tn ti. S hiu bit đầu tiên là phân loi, nhn din mọi th gần, xa có liên quan đ n
 cuc sng con ngi.
Trc ht, ngi ta nhn thy có hai th: Tri và Đt. M và Cha, và nhiu  c p
đôi khác, gọi chung là 
c p Âm - Dơng. Vy là, th gii không  l n  x n, lung
tung mà có mt trt t, đó là: tng cp đôi tn ti vi nhau. TRI ĐT M / N CHA / NAM cao thp yu khoẻ nóng lnh chm nhanh bắc nam du dàng nóng ny mùa đông mùa h tình cm lý trí ngày đêm yên tĩnh vn đ n  g sáng ti tròn vuông đng tĩnh s lẻ s chẵn
Trong th gii còn vô s cp khác, đc suy ra t nhng cp đã bit.
Lưu ý: t cp này suy ra cp khác:
Ví dụ: T cp Tĩnh - Đng, suy ra cp Vuông - Tròn, vì hình vuông yên tĩnh, hình tròn nĕng đng.
T cp Nóng - Lnh, suy ra cp Sáng - Ti. Suy rng ra (khái quát):
Nn vĕn hóa nông nghip yên tĩnh = Âm, Nn vĕn hóa du mục di đng = Dơng.
b/ Hai qui luật của triết lý âm dương (quan hệ giữa âm và dương): Qui luật 1:
Trong âm có dơng, trong dơng có âm (nghĩa là không có cái gì thuần cht.)
Ví dụ: Trong nắng cha đng cái ma.
N có khi d tn, nam có lúc hin lành.
Tri nắng thiên v dơng nhng Tri ma thiên v âm
Đt hn hán: dơng nhng Đ t lũ lụt: âm
Lưu ý 1: Mun xác đnh mt vt là dơng hay âm, phi chọn đi tng so sánh
Ví dụ: nĕm màu sắc (ca lá cây)
Đen (đt đen) → lá trắng →
lá xanh → lá vàng → lá đ
Màu xanh là âm (so vi màu đ)
Màu xanh là dơng (so vi màu trắng)
Mt con ngi tri qua nhiu giai đon, lúc là dơng lúc là âm so vi mt ngi khác:
Ví dụ: ngi m trẻ khe - đa con trai / gái mi sinh (dơng) (âm)
m cha già (âm) - con trng thành (dơng)
Lưu ý 2: Khi đã có đi tng so sánh, ầ c n p 
h i xác đnh cơ s so sánh (tiêu chí so sánh cụ th)
Ví dụ: khi đã có mt cp so sánh sau đây:
Nam (20 tui) - N (20tui) Xét v cng đ  sc khe: Nam (dơng) - N (âm) Xét v đ dai bn:
Nam (âm) - N (dơng).v.v... Qui luật 2:
Âm và dơng luôn gắn bó mt thit vi nhau, và có th chuyn hóa, đi ch cho
nhau theo xu hng: âm cc sinh dơng, dơng cc sinh âm.
Ví dụ: Nắng lắm, ma nhiu Trèo cao, ngã đau
X nóng (dơng) phù hp trng trọt (âm)
X lnh (âm) phù hp chĕn nuôi (dơng) Nh yu, ln khe
Ln khe → già yu...
Trit lý âm dơng và tính cách ngi Vit:
Ngi Vit a thích s quân bình âm dơng, tránh s thái quá (âm cc, dơng cc)
• T quc là: Đt -Nc
(phơng Tây du mục, ch là land - đt) • Ông Đng bà Ct • Cp bài trùng
• Công cha nghĩa m (núi và sui)
• Ngói âm ngói dơng: ∪ ∩
• M tròn con vuông (ý nói  h p nhau khi sinh)
• Xin âm dơng khi bói (tung hai đng tin, mt sp mt nga là  t t nht) • Trĕm ĕ
n m tính cuc vuông tròn (hòa  h p là tiêu ch ẩ u n cao nht, khác viø
giàu sang thiên v dơng)
• Không ai giàu ba họ, không ai khó ba đi.
Tuy vy, vn c mơ "ba vuông sánh vi by tròn, đi cha vinh hin, đi con
sang giàu". Nghĩa là: yêú t dơng ln hơn âm s có s phát trin mnh v sau.
Tóm lại, trong li sng, ngi Vit a s quân bình âm dơng. Điu đó dn đ n 
cuc sng yên tĩnh, n đnh nhng cuc sng kém phát trin.
Thm nhuần trit lý âm dơng chuyn hóa, ngi Vit sng trong gian khó  v n
nghĩ đn mt tơng lai tt đp ắt s đn. Sng lc quan chu đng, không cần
bi quan nn chí. (Nhng nu thiu s n lc nĕng đng...thì tơng lai s phát trin ra sao?!)
c/ Hai hướng phát triển của triết lý âm dương:
* Hướng lên phía Bắc
(qua sông Dơng T đi lên sông Hoàng Hà)
âm dơng phát trin kiu s chẵn
Thái Cc → Lng nghi → T tng → Bát quái → vô cùng Đó là  n i dung ơ c bn ca Kinh 
D ch - h thng trit học c ca Trung Hoa. Lng nghi Âm Dơng T tng Thái âm, thiu dơng Thái dơng, thiu âm Bát quái Khôn, Cn, Khm, Tn Càn, Đoài, Ly, Chn Bi s Nhiu quẻ âm Nhiu quẻ dơng
Mi quái có 3 hào âm hoc / và dơng.
Đem quẻ này chng lên q ẻ u kia  s cho  m t quẻ mi
Ví dụ: quẻ Tn chng lên quẻ Ly cho quẻ Gia nhân.
quẻ Càn chng lên quẻ Càn,cho quẻ Càn 1 (Kin 1) Đó là  n i dung  c a th  u t T Vi theo Kinh 
D ch. Ngoài ra t duy s chẵn còn  v n
dụng trong đi sng rng rãi:
• T mã, t trụ, t bình, t tuyt, t c vô thân...
• Bát bu, bát âm, bát cú, bát vơng gia...
(v hình bát quái xen gia là âm dơng)
* Hng xung phơng Nam: Tam tài và Ngũ hành
• Âm dơng sinh Tam tài Tam tài sinh Ngũ hành.
• S 5 phát trin cao đn  s 9 (9 nút) và vô cùng. Tam tài
3 cp âm dơng kt hp vi nhau to ra tam tài: Đó là  b ba ln n  h t, khái quát n  h t.
Còn rt nhiu b ba khác:
không gian - thi gian - con ngi
cõi tri - cõi th - cõi âm ba cha con, ba m con cha, m và con v, chng, chng cũ
ba anh em, ba ngi bn...
Ngã ba đng, king ba chân, Trầu - cau - vôi
Sơn Tinh -Thy Tinh - Mỵ Nơng
Tam tài (s 3) thiên v tính dơng, phát trin, nĕng đng:
Trong vũ trụ tn ti nhiu b ba có quan h tam tài nh vy.
Mt cách khái quát la ø: Dơng - Âm - Trung hòa (trung dung): (+) (-) (- +) Ngũ hành
2 b tam tài hp nhau mà thành 1 ngũ hành.
Tam tài 1: Th - Thy - Ha (th dơng)
Tam tài 2: Th - Mc - Kim (th âm)
1.3.1 Hà Đồ - cơ sở của Ngũ hành.
Truyn thuyt - ngi Hán k: vua Phục Hy đi chơi  sông Hà, thy con Long
Mã (đầu rng mình nga) ni lên, trên lng có bc v (đ ).  Vua chép ly gọi là bc Hà Đ.
Bc v gm các đon dây thắt nút đen, trắng theo cách đm ca ngi tin s:
Ví dụ: s 1 -o- (dơng) s 2 -●-●- (âm)
Chuyn bc v Hà Đ thành con s  Rp, ta có:
Có 5 cp s trong bc v (s lẻ: dơng, s chẵn: âm), đó là 5 yu t ca ngũ hành.
Các phơng hng: Bắc, Nam, Đông,Tây. (ngc chiu vi  b n đ phơng Tây hin đi) Thêm hng: Trung tâm
1.3.2. Phân tích cu trúc ngũ hành:
Mi cp s có mt s lẻ (dơng) và mt s chẵn (âm)
S nh nằm trong (s sinh), s ln ằ n m ngoài (s thành)
Trt t s ng vi phơng hng: 1. Bắc 2. Nam 3. Đông 4. Tây 5. Trung tâm
- S 5 có t l to nên bi 2/ 3, đây là t l bn vng và phát tr  i n n  h t (dơng
ln hơn âm mt chút, không quá chênh lch)
1.3.3. Nội dung cu trúc ngũ hành:
STT Lãnh vực Thuỷ Ho
Mộc Kim Thổ 1 vt cht nc la cây kim đt 2 s Hà Đ 1 2 3 4 5 3 tơng sinh mc th ho thuỷ kim 4 tơng khắc ho kim th mc thuỷ 5 phơng hng bắc nam đông tây trung ơng/ trung tâm 6 thi tit (mùa) đông h xuân thu khong gia các mùa 7 mùi v mn đắng chua cay n ọ g t 8 th đt ngoằn ngoèo nhọn dài tròn vuông 9 màu biu đen đ xanh trắng vàng 10 vt biu rùa chim rng h ngi
Ngũ hành có tham vọng khái quát toàn b vũ trụ và con ngi.
Trên đây ch trình bày mt s ni dung tiêu biu ca ngũ hành
Lưu ý: hai quan h rt quan trọng là tơng sinh và  t ơng k ắ h c, đây là nguyên nhân ca s vn đ n  g ca vũ trụ.
Phân tích: 5 con vt biu có nhiu ng dụng trong vĕn học - ngh thut Vit
Nam và phơng Đông (so sánh vi phơng Tây, th bc u tiên khác nhau).
Vùng sông nc: Chim, Rng, Rùa.
Con Rùa: s 1, phơng Bắc, thuc hành Thy Đáng chú ý là 3 con  v t biu 
c a phơng Nam: hin lành, c  h m chp, tui thọ
cao nht trong gii đng vt.Trí tu cao siêu. Đc suy tôn là thần Kim Quy (rùa
vàng) trong nhiu thần thoi truyn c. Th hin c mơ sng lâu, bn vng và
có trí tu.Th hin tính cách chm rãi, gi t  h th (xem truyn thu  y t An Dơng
Vơng, s tích H Gơm,..). Rùa gắn vi Nho Giáo (tm bia tin sĩ đt trên
lng rùa đá  Vĕn Miu - Quc T Giám, và  các đình thần, nơi t  h cúng thánh nhân)
Con Chim: s 2, phơng Nam, thuc hành Ha. Ngi Vit t nhn mình thuc
dòng họ Hng Bàng (tên môt loài su, hc ln, c dài, chân dài, còn gọi là chim
Lc (hoc Lc Hng). Đó là loài chim sng  phơng Nam sông nc. Trong
thần thoi c xa, loài chim này mang hình dáng ngi phụ n (hoc ngc li)
gọi là Tiên - v tiên n đầu tiên là Âu Cơ.
Loài chim Lc hình dáng đp, hin lành, t do - là biu tng ngi m ging
nòi dân tc. (Trên mt trng đ n
 g Đông Sơn có khắc mt đàn chim Lc)
Con Rồng: s 3, phơng Đông, thuc hành Mc: Mt con vt tng tng
ghép t nguyên mu con cá su và con rắn - 2 con vt đc ác.
Th hin c mơ dân tc: bin d hóa lành, con Rng cao quý, nĕng đng, có
ích ch phun nc làm ma cho ngi trng lúa. Rng không cánh mà bay khắp
tri, nơi trú ngụ là bin và sông.
Con Hổ: s 4, phơng Tây, thuc hành Kim. Nó là biu tng  c a sc mnh du
mục. Ngi Vit phơng Nam không a thích, ch dùng tr tà ma yêu quái. (V
bùa ngũ H, v sau tip thu vĕn hóa Trung Hoa có thêm bùa Bát quái).
Con người  v trí s 5, trung tâm, thuc hành Th, cai qun muôn loài và bn phơng.
Tóm li, hai con vt biu cao quí nht đc đ t
  hai phơng đp nht là Đông
và Nam. Truyn thuyt Âu Cơ - Lc Long Quân tin rằng dân tc ta thuc dòng dõi Rng Tiên.
1.3.4 Lạc Thư: (sách trên sông Lạc)
Đây là giai đon phát trin cao ơ h n  c a N ũ
g Hành: t 5 ti 9, t trung tâm  t i hng Nam.
Triết lí về cu trúc thời gian - lịch âm dương
(The Cosmic Time Structure, Calendar of Zin - Zang)
Trit lí âm dơng và ngũ hành gii thích cu trúc và bn c  h t ca toàn  b vũ trụ và con ngi.
• Vũ = không gian (vt cht)
• Trụ = thi gian (phi  v t cht) • Con ngi = mt  b phn quan trọng  c a ũ v trụ.
Bài này chuyên nghiên cu v trit lí thi gian và ng dụng vào Lch 1.4.1. Lịch
Do nhu cầu cần hiu rõ thi tit - thi gian nên  vùng nông nghip đ ã sáng  t o ra lch
1.4.1.1. Lịch dương
Phát sinh t vùng vĕn hóa nông nghip Ai Cp (lu vc sông Nil) khong 3000
nĕm trc công nguyên da trên chu kỳ “chuyn đng biu kin “ca mt ttri:
mt nĕm = 1 chu kỳ = 365 ngày ¼
Lch âm phát sinh  vùng nông nghip Lng Hà da trên chu kỳ Mt trĕng dài
29.5 ngày (mt tháng), mt nĕm có 354 ngày (ít hơn d n ơ g lch 11 ngày).
Ngi La Mã du mục đã tip thu lch âm và s dụng t th k 7 tr.công nguyên
đn nĕm 47 trc công nguyên thì hoàng đ Julius Caesar thay th bằng lch
dơng. Ông đã dày công nghiên cu, kho sát và điu chnh, đt li nĕm s 1
đ ghi nĕm sinh ca chúa Jesus, gọi là công lch. Lch đó ngày nay đc dùng
rng rãi trên th gii (ông đt tên tháng 7 bằng tên mình là Julius (July, v sau
hoàng đ Auguste điu chnh thêm và đt tháng 8 là Auguste (August)
1.4.1.2. Lịch âm dương:
Vùng nông nghip Á Đông dùng mt th lch tng hp c lch âm và lch dơng.
C 3 nĕm dùng lch âm, nĕm th 4 li điu chnh theo lch dơng - gọi là nĕm
nhun (có 13 tháng). Do lch âm gi vai trò ch đo nên nhân dân ta quen gọi là
âm lch (chính xác gọi là lch âm- dơng).Mun xác đnh nĕm nhun, ly nĕm
dơng lch (/ công lch / tây lch) chia cho 19,  n u 
s d là 0, 3, 6, 9,11, 14,17,
thì nĕm y là nĕm nhun.
Lưu ý: nĕm nhun có thi tit t 
h t thng do nh hng ca mt tri và mt
trĕng đi vi trái đt.
Âm lch (lch âm dơng) đã bao quát đc c quy lut ca mt trĕng và mt
tri, do đó rt cần thit cho nông nghip (và lâm,ng nghip). Ch tính riêng mt
trĕng đã có tác đng rõ rt đn:
• thy triu (nc ln, nc ròng, nc rong) • chu kỳ sinh 
n ca con ngi và côn trùng, sinh 
v t khác (khong cách t trái đt đn mt t ĕ r ng c  h bằng 1/20 kh  o ng cách đn mt t  r i nên tác đng mnh hơn).
Ngoài mt trĕng, mt tri, âm lch còn kho sát c h thng sao (hành tinh, đnh
tinh) đ đo đm thi gian.
Nĕm ngôi sao quan trọng: thy, ha, mc, kim, th, nằm  phía đuôi sao Bắc
Đẩu. (Sao Bắc Đẩu là mt chùm sao 7 ngôi 
t o hình cái gáo). 5 sao n ũ g hành
tinh kt hp vi Nht, Nguyt to ra tht tinh (tht hành tinh).
T chòm sao Bắc Đẩu kéo dọc xung (vuông góc vi mt đt) nhìn thy h
thng 28 ngôi sao c đnh đ
( nh tinh) hàng ngày xoay quanh chòm Bắc Đẩu, gọi
tên là nh thp bát tú, gm 4 chòm, mi chòm 7 ngôi. Mi mùa nhìn rõ nht 1
chòm,  mt phơng tri.
• Chòm Huyn Vũ (rùa đen) - phơng Bắc, mùa Đông
• Chòm Chu Tc (chim sẻ đ) - phơng Nam, mùa H
• Chòm Thanh Long (rng xanh) - phơng Đ ông, mùa Xuân
• Chòm Bch H (H trắng) - phơng Tây, mùa Thu
Mi chòm sao còn ng vi mt tuần l, mi ngôi sao ng vi mt ngày. (Nhng
ngôi sao đi vào truyn thuyt vĕn học: sao Khuê, sao Ngu, sao Chc, sao Tâm, sao Đẩu,...). Đó là ơ c s ca  b môn thiên ĕ v n ọ h c.
1.4.2. Hệ đếm Can -Chi:
Đ gọi tên các đơn 
v nh nĕm, tháng, ngày, gi, ngi xa chọn  m t h đm
gọi là h Can - Chi, gm:
H Can - H Chi - H Can Chi
1.4.2.1. Hệ Can:
Gm 10 yu t đt tên: Giáp, t, Bính, Đinh, Mu, K, Canh, Tân, Nhâm, Quý,
xut phát t 5 hành phi hp 2 âm dơng (5 x 2 = 10)
Do s 5 là gc nên h này mang tính dơng, gọi là thiên Can.(Ngày xa khi lch
âm c nc ta ch có 10 tháng / nĕm nên đt tên theo h Can. V sau khi dùng
12 tháng thì sau tháng 10 ni thêm tháng Mt và tháng Chp).
1.4.2.2. Hệ Chi:
Gm 12 yu t: Tí, Su, Dần, Mão (Mo), Thìn, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Du, Tut,
Hi (tên ca 12 con vt theo ting c).
Xut phát t 6 cp âm dơng (ngũ hành đc bit có 2 hành Th: th âm và th
dơng), thiên v tính âm (gọi là đa chi). H Chi đc dùng nhiu hơn h Can.
• Dùng đ đm gi trong mt ngày: (gi Tý: 23h - 01 h...gi N ọ g :11 - 13 h....)
• Dùng đ đm tháng trong nĕm. • Dùng đ đ m  ngày trong hai tháng
Nói chung, h Chi thng đc ghép vi h Can đ đm, dân gian thng ch
gọi tên rút gọn theo Chi.
1.4.2.3. Hệ Can -Chi:
Ghép 2 h nh, to ra h đm 60 Tí Su Dần Mão Thìn Tỵ Ngọ Mùi Thân Du Tut Hi CANCHI + - + - + - + - + - + - Giáp + t - Bính + Đinh - Mu + Kĩ - Canh + Tân - Nhâm + Quý -
Nguyên tắc kt hp: Can vi Chi đng tính to ra mt yu t mi, ghi bằng con
s (mã s) dùng đ đt tên nĕm, ta có mt chu kỳ = 60 nĕm, gọi là mt Hi. Hi
đầu tiên bắt đầu áp dụng vào ĕ
n m th 4 dơng lch, tc là c  h m hơn dơng
lch 3 nĕm (4 - 1 = 3). Hi h  i n nay là hi th 33  k t nĕm 1984. Lưu ý:
• Cách đi nĕm dơng lch sang âm lch: C = d ca (D - 3): 60. C: nĕm Can chi (âm lch) D: nĕm dơng lch d: s d.
(Đc bit, khi d = o, thì C = 60, nĕm Hi)
• Cách đi nĕm âm lch thành dơng lch: D = C + 3 + (h. 60)
trc ht phi tìm h (s chu kỳ).
Cần nh nĕm D gần vi mt s kin đc bit (ct mc đáng nh nĕm nào), t
đó tìm ra h. Nu không ta s có kt qua 33 ĕ
n m dơng lch trùng vi nĕm âm đã cho.
• Gii thích vì sao phơng Đ ông cho rằng t  h i gian t ầ u n hoàn vi chu ỳ k là 01
hi? (trong khi phơng Tây xác đnh rằng: thi gian không bao gi lp li: không
ai tắm 2 lần trên mt dòng sông).
Gi ý nghiên cu: theo quan nim thi phong kin, vn nc tùy thuc vào ông
vua. Đi mt ông vua khong 60 nĕm. Khái quát hơn, đi ngi cũng vn đng
trong chu kì 60 nĕm thĕng trầm. Quan nim phơng Đông có tính tơng đi.
Quan nim phơng Tây có tính tuyt đi.
Triết lý - nhận thức về con người (Cognition of man)
Con ngi là mt b phn đc bit ca vũ trụ, gọi là mt “ tiu vũ trụ”.
Vũ trụ có cu trúc âm dơng, ngũ hành thì con ngi cũng có  c u trúc  t ơng t nh vy.
1.5.1. Nhận thức về con người tự nhiên:
Mi ngi có quan h vi mt ngôi sao trong vũ trụ
• Tín ngng cúng sao, ng vi mi nĕm tui.
• Cơ th ngi có 2 phần âm dơng.
• T ngc tr lên là p ầ
h n dơng.T bụng tr x  u ng là phần âm.
• Phần trên gm: mt sau (gáy, lng) là dơng, mt là âm.
• Phần di gm: trc bụng là dơng, sau lng là âm.
• Mu bàn tay, bàn chân là dơng.
• Lòng bàn tay, gan bàn chân là âm.
• ng quyn là dơng. Bụng chân là âm.
Đó là xét b ngoài. P ầ h n  n i  t ng có cu trúc n ũ g hành: ngũ tng và n ũ g phu û, đây là nhng  b phn quan trọng n  h t ca ơ c th.
• Ngũ tng: thn, tâm, can, ph, tỳ
Ngũ ph: bàng quang, tiu tràng, đm, đi tràng, v.
Các b phn cơ th có quan h tơng sinh và tơng khắc ging nh quan h
ngũ hành. Trong đó, “thn” và “tâm “ là b phn quan trọng nht (phơng Đông
trọng thn, phơng Tây trọng tâm). Đông Y học V  i t Na m cĕn c vào l  u t âm dơng và n ũ
g hành đ chẩn tr cho con ngi.
Bnh là do mt quân bình âm dơng hoc / và ny sinh quan h tơng khắc
trong ngũ hành. Khi đã xác đnh đc nguyên nhân thì tìm cách điu tr (chẩn / tr).
Thuc thang toàn là cây, c, hoa, trái vn ly t thiên nhiên -môi trng sng ca con ngi.
Châm cu là kĩ thut tác đng phần này nhằm kích thích phần khác (nơi b trục trc). • Khuôn mt ngi 
g m: trán (ha), mũi (t 
h ), ming (thy), tai trái (kim), tai phi (mc).
• Bàn tay gm ngón cái (mc), ngón tr (ha), ngón gia (th), ngón áp út (kim), ngón út (thy).
1.5.2. Nhận thức về con người xã hội:
Mi ngi có mt v trí và quan h trong xã hi cũng nh mt hành có quan h
vi các hành khác. Tuy vy, không nên hiu rằng th gii có 5 hành thì cũng ch
có 5 loi ngi, bi vì ngũ hành phát sinh ra bi s. Mi ngi đc xác đnh
bằng thi gian đc sinh ra đ i:
 gi, ngày, tháng, nĕm tính theo h Can chi.
Nh th nghĩa là: mi ngi có quan h tơng sinh và tơng khắc đi vi
ngi khác. Mi ngi có mt “lá s “ (da theo gi, ngày sinh) nằm trong h
thng 110 sao (tc là 110 kiu tính cách, s phn) thuc v mt trong 12 cung
(h chi). Đó là thut T Vi xem đoán tng 
s . ngi chia ra 2 nhóm:
• Nhóm cá nhân: bn thân, tin kip, bnh tt,
Có 12 vn đ ln chi phi cuc sng con nhà ca, ca ci, s nghip, đi li (7)
• Nhóm xã hi: cha m, anh em, v chng, con cái, bè bn.
Vic gii đoán T Vi có kt qu đúng hay không tùy thuc vào 2 điu kin:
• Có đ d kin lp ra lá s chính xác hay không. • Thầy tng  s có kh nĕng gii đ oán hay không.
Tóm li, thut T Vi da trên 2 cơ s trit ọ h c N ũ
g Hành và Bát Quái nhằm d đoán tơng lai  c a cá nhân h  o c c mt 
c ng đng. Ngày nay có ngành “D đoán ọ h c “ rt cần th  i t cho xã  h i.
T thi c đi, Khng T đã dy học trò (sách Lun Ng):” không nhng vic
10 đi sau mà 100 đi sau cũng suy đoán đc “.
Nhng truyt phơng Đông k v nhng danh nhân có tài suy đoán bằng li
sm ký, đng dao trẻ em nh Nguyn Bnh Khiêm (Trng Trình), Nguyn Thip (La Sơn Phu T.),
Khng Minh và các v đo ĩ
s truyn thuyt... đc gọi là các nhà tiên tri.
Văn hóa tổ chức cộng đồng và đời sống cá nhân (4 tiết) Bài này gm 2 phần:
1. Nghiên cu t chc cng đ n
 g ln, có tính bắt buc, gọi là thit ch xã
hi nh làng xã, quc gia, đô th.
2. Nghiên cu nhng t chc do cá nhân t nguyn t giác to ra, nh l
hi, sinh hot vĕn ngh, phong tục tp quán...
Văn hoá ứng xử trong môi trường tự nhiên (4 tiết)
Gm mt s hot đng ch yu sau: • Ĕn  u ng (tn ụ d ng thiên nhiên )
• Mc ( đi phó vi thiên nhiên )
•  và đi li đi phó vi thiên nhiên ). Tình trng đ a  lí, đ a
 hình, khí hu, sinh thái và li sn xut nc ta đã qu  y t đnh, chi phi  c 3  v n đ  sinh tn nói trên 
c a ngi dân Vit t xa đn nay.
Tổ chức cộng đ n ồ g
2.1.1.Tổ chức nông thôn: làng xã Các loi làng xã:
Nông thôn có làng xã, huỵên, tnh. Nhng tn ti lâu bn, có tính vĕn hóa là làng
xã. Do đó chúng ta ch nghiên cu đc đim ca làng xã Vit Nam. Còn huyn,
qun, tnh thuc phm vi vùng vĕn hóa (xem li bài Không gian vĕn hóa. chơng 1).
Ngi Vit (kinh) sng theo làng xã t lâu đi, có 3 loi làng xã nh sau:
a/ Làng xã theo huyết thống:
Toàn b dân làng sinh ra t mt dòng họ (mt gia đình) tri qua nhiu đi ni
tip. Ngày nay, tuy không còn loi làng xã y do s thay đi dân c nhnh còn
mang tên cũ: Đ Xá, Nguyn Xá, Lê Xá, Đng Xá. Nhng tên làng ghi nh dòng
họ đầu tiên có công lp làng.
Quan h ca loi làng này là: đoàn kt đùm bọc nhau, có tôn ti trt t theo th
bc trong dòng họ. Trng họ mc nhiên làm công vic trng làng.
b/ Làng xã theo địa bàn cư trú:
Nhng ngi sng trên mt khu vc mc dù thuc các dòng họ khác nhau cũng
hp li thành mt làng. Dân làng sng bình đẳng vi nhau, tôn trọng ngi ln
tui. Đc bit có quan h láng ging gắn bó. (Bán anh em xa, mua láng ging gần).
Dân làng còn có s h tr ln nhau trong sn xut mùa vụ, làm đi công cho nhau.
Dân làng có tính dân ch.Tuy vy, vn có khuyt đim là da dm, ỷ li, ch đi,
chẳng ai bo đc ai, “cháy rng cùng si “.
c/ Tổ chức làng nghề, phường và hội:
Nhng ngi cùng làm mt ngh (không k trng lúa), nh ngh đánh cá (làng
chài),ngh th công (làng gm, làng rèn, đan nón, v sau gọi là phng. Nhng
phng này s là mầm mng ca thành th. Hà Ni ngày xa có 36 p  h phng
(phng (ph), mi ph phng chính là mt làng ngh. Ngày nay còn gi tên
gọi cũ: ph Hàng Bún, Hàng Bông, Hàng Đào, Hàng Cá...
d/ Tổ chức trong làng:
* Hội đồng chức sắc:
Gm nhng ngi có bằng cp thi c do vua ban, t tú tài tr lên, và nhng
ngi có công lao đc vua chúa phong tc. Đây là hi đng c vn ca làng xã.
* Hội đồng chức dịch:
Gm lí trng, phó lý, chng b, trơng tuần,... do dân làng bầu ra, cp trên
phê chuẩn. Nhng ngi này điu hành công vic hành chính ca làng. * T chc dân làng: Gm 3 loi: • Ti u: trẻ em
• Đinh: nam gii đn tui trng thành, có nghĩa vụ xã hi bắt buc (thu thân, dân công, quân s,…)
• Bô lão: t 50 hoc 60 đc lên lão, min các nghĩa vụ xã hi. Hi đng bô lão
tham gia bên cnh hi đng chc sắc và hi đng chc dch đ  bàn bc, quyt
đnh vic làng. (60 tui n 
g i ngang hàng Tú Tài, 70 t  u i n  g i  v i c nhân, 80 tui
ngi vi tin sĩ, phó bng,…) đc gọi chung là “quan viên “.
Truyn thng trọng tui già mang tính vĕn hóa cao (vĕn hóa đo bằng thi gian,
tng tri, bn vng). Tuy th dân gian cũng châm bim nhũng ngi già thiu
kh nĕng nhng hám danh (sng lâu lên lão làng)
Ghi chú: có nơi vài ba xã liên kt vi nhau lp ra “tng “ đ h tr cho nhau.
e/ Đặc điểm của làng xã:
Tính cng đng và tính t tr - là hai đc trng cơ bn ca làng xã Vit Nam. * Tính cng đng:
Biu tng là Sân đình - Bn nc - Cây đa.
Ngôi đình làng trc ht là nơi th cúng v thành hoàng - ngi có công lp
làng. Do dân đ ngh, nhà vua ký sắc phong thành hoàng - mt v thánh ca đa
phơng ( Nam B gọi là đình thần). Ngôi đình có nhiu chc nĕng:
• Nơi th cúng tôn nghiêm, biu hin đ o
 đc nh ơn ngi lp làng. Bên cnh đó còn t  h cúng T  r i, Đt
• Nơi trụ s ca hi đng làng xã, thng trc có các v hi đng chc dch
ngi điu hành vic làng.
• Trung tâm vĕn hóa khi làng  m l, hi, vĕn ng  h , thi đu, trò c ơ h i. C  h có dp
này, phụ n, trẻ con mi có dp ti đây.
Trong vic điu hành, qun lí vic làng, bên cnh lut l ca nhà nơc phong
kin, dân làng còn có” l làng” do các hi đng họp và quyt ngh. Có thng, có
pht. Khuynh hng x lí mâu thun xung đt kin cáo trong dân làng là hòa
gii (thành ng: hòa c làng)
Bn nc / Ging nc: Nơi sinh hot, gp g ca phụ n hàng ngày.
Gc đa cây đa đầu làng, có thêm quán nc trà, nơi dng ngh chân cho khách
qua đng và ngi làng đi làm - nơi gp g, trao đi thông tin * Tính t tr: Biu tng Lũy tre
Lũy tre bao bọc làng quê, nh hàng rào ca ngôi nhà, có cng làng (nhng li 2
cng). Cuc sng khép kín, mi làng đu có ch riêng, có đ mọi ngh th công
dch vụ nhằm t cp t túc. Do vy kinh 
t hàng hóa kém phát trin, thiu  c nh
tranh.(Lũy có nghĩa là thành lũy đ bo v)
Làng t qun, đt ra nhiu “ l làng “.
Cĕn c vào 2 đc tính trên, có th nhn xét: làng xã Vit Nam truyn thng thiên
v âm tính: n đnh nhng kém phát trin. Đó là loi làng xã khép kín, cục b đa phơng.
Hai đc tính trên mang tính nc đôi, va đi lp va thng nht (cng đng và
t tr, hng ngoi và hng ni), đó là s quân bình âm dơng trong vĕn hóa làng xã. TÍNH CNG ĐNG TÍNH T TR CHC NĔNG Liên kt các thành viên
Gi s đc lp ca làng BN CHT
Dơng tính, hng ngoi Âm tính, hng ni BIU TNG
Sân đình, bn nc, cây đa L ỹ u tre
• Tinh thần đoàn kt, tơng đ ng • Tinh thần t lp H QU TT • Tính hoà đ n  g tp th • Tính cần cù
• Np sng dân ch, bình đẳng
• Np sng t cp, t túc
• Vai trò cá nhân b th tiêu • Thói t hu ích  k HU QU XU
• Thói da dm, ỷ li
• Thói bè phái đa p  h ơng cục b
• Thói cào bằng đ k
• Li gia trng tôn ti
Lưu ý: Làng xã Nam B có mt s đc đim khác:
• Không có kiu làng xã huyt thng, ch có kiu làng xã theo đa bàn c trú (dân t x) • Tính dân ch cao.
• Do đa hình kênh rch thun tin qua li, làng xã có điu kin m rng giao
lu, kinh t hàng hóa phát trin (làng xã m)
• L làng không gò bó, tính cách ngi dân phóng khoáng t do, ci m hơn.
Nhìn chung, nhng truyn thng tt đp xa xa ca làng xã Vit Nam vn thm
sâu trong tim thc ngi dân làng Nam B nh tính cần cù, t lc, giúp đ
nhau, thích l hi đ có dp giao lu vi nhau.
2.1.2. Tổ chức quốc gia T LÀNG ĐN NC:
Làng có trc, nc có sau.
“Sống ở làng, sang ở nước “
Tnh, qun, huyn không có vai trò đáng k trong lch s vĕn hóa dân tc. Tên
gọi và đa gii ca nó thơng xuyên thay đi. Cp tnh đẵ tri qua nhiu lần đi
tên: B, qun, châu, l, đo, tha tuyên, t 
r n, dinh, doanh,...tnh. Hu  y n ngày xa là ph, qun.
Làng và Nc là hai t chc quan trọng nht  Vit Nam v c hai mt hành
chính và vĕn hóa. Các đơn v trung gian  phơng Tây du mục là cp tnh thì gi
vai trò quan trọng: ngày xa là lãnh đa ca mt lãnh chúa, sau này là mi bang
có lut pháp riêng. Cp làng xã ca họ rt m nht, tm  b . Nu làng xã V  i t
Nam là mt” lũy tre “ thì làng xã phơng Tây nh mt “bao ti khoai tây “(ri rc
- theo nhn xét ca Marx).
Ý thc quc gia ca ngi Vit rt cao. Ranh gii lãnh th là quan trọng, thiêng
liêng. Còn vi ngi phơng Tây, ranh gii có th thay đi. Khu vc Trung Hoa
du mục (min Bắc) cũng vy. Ngi dân b quê quán đi lp nghip  nơi khác
khá d dàng. Trái li ngi Vit không chú ý ti quc t (ngày nay các t chc
quc t đu do phơng Tây thành lp). Bng so sánh Vùng (tnh, Cá nhân Làng xã Quc gia Q  u c t bang) Vit Nam - + - + - Phơng Tây + - + - + Du -: tính âm, yu
Du +: tính dơng, mnh
Nhng cuc chin tranh xâm lc đu xut phát t phơng Tây hng sang
phơng Đông, t vùng du mục hng ti vùng nông nghip. Kt qu: nhng
cuc kháng chin ca vùng nông nghip cui cùng đu thắng li.
• T trong lp vĕn hóa bn đa, nhu cầu thành lp quc gia đ gi gìn lãnh th
có hiu qu đã to ra nc Vĕn Lang ca các vua Hùng. Xây dng nc theo
kiu làng xã. T đng hơng phát trin thành đng bào.
Du sao, qun lí mt quc gia không ging nh qun lí mt làng xã. V sau, dân
tc ta tt yu phi la chọn mt mô hình cht ch nh c  h đ phong kin Trung Hoa
• Vit Nam xây dng ch đ phong kin theo kiu Trung Quc t sau khi nc
Đi Vit thành lp nhng đ ã  v n ụ d ng phù  h p hoàn  c nh và  b n sắc vĕn hóa
dân tc ta. S đc tài ca nhà vua b hn ch. Phát huy tính dân ch. Điu
chnh pháp lut Trung Hoa cho phù hp tính cách Vit Nam. (Ví dụ: sa đi b
sung lut hôn nhân gia đình). Mt truyn thng lãnh đo tp th đc hình thành.
• Pháp lut, pháp ch cần phi tĕng cng.
Trong mt quc gia không th trông cy vào tính dân ch, tính cng đng theo
kiu làng xã. Cần phi có mt h thng t chc cht ch cùng  v i pháp l  u t nghiêm chnh.
Lut pháp ca nhà nc có thêm lut l (lut vua, l làng - không mâu th  u n  v i nhau).
Lut Vit Nam có khuynh hng gim ti vì tình, u tiên phụ n (tht xut: phụ
n không con, dâm dt, cãi cha m chng, trm cắp, lắm điu, ghen tuông, có ác
tt. VN thêm tam bt kh xut gm: đã đ tang cha / m chng, làm giàu cho
nhà chng và không còn nơi nơng ta. VN thêm lut b chng:phá sn, có ác
tt, b rơi v 5 tháng. Lut còn cm ngi chng không đc bán v, bắt v đi
làm thuê, h v chính thành v nh. • B máy quan li V  i t Nam:
Truyn thng chọn quan li qua thi c. Trng lp m t do  mọi nơi. Nhà
nc ch m khoa thi: Tam trng: thi Hơng, thi Hi, thi Đình.(thi Hơng: tú tài,
c nhân. Thi Hi: tin sĩ. Thi Đình: tin ĩ s đc xp 
h ng 3 cp, hoc tam khôi:
Trng Nguyên, Bng Nhãn, Thám Hoa (3 ngi cao đim nht trong bc tin
sĩ)). Tri qua các triu đi có nhng thay đi trong thi c. Khoa thi cui cùng nĕm 1918.
• Bc thang xã hi V  i t Nam thi phong k 
i n: Sĩ - Nông - Công - Thơng
(Vit Nam: sĩ là nho sĩ, vĕn sĩ. Trung Hoa: sĩ là vĕn sĩ và hip ĩ s . Nht: sĩ ch là
võ sĩ. Phơng Tây: trung c có hip ĩ s , thi h 
i n đi thì thơng nhân là  h ng nht trong xã hi).
2.1.3 Tổ chức đô thị
Trong quá kh, đô th Vit Nam rt kém phát trin. Đó là mt đc đim ca nn
vĕn hóa nông nghip, mt khác cũng là đc đim riêng ca lch s Vit Nam.
Chúng ta hãy lp bng so sánh đô th Vit Nam / nông nghip  v i đ ô th Phơng Tây/ du mục: Đô th Vit Nam Đô th phơng Tây
Chính quyn sinh ra đô th
Thơng nhân to ra đô th
Thiên v hành chính, qun tr
Thiên v kinh t giao thơng
Theo kiu làng xã, ph, tng
Doanh nhân bầu chọn th trng
Phng, ngh, dch vụ liên kt vi nhau (mn
Thơng nhân liên kt vi khách hàng và cnh
hàng, gi giá). Khách hàng có th đọ giá đ mua tranh, chèn ép ln nhau Rt phát trin do  s đầu  t ca thơng nhân đ
Kém phát trin vì thiu kinh phí
tĕng qui mô sn xut và buôn bán
Khu tp th (kiu làng) Bit th cá nhân
Nông thôn bao vây ngĕn cn đô th, cnh giác vi
Đô th ch huy nông thôn
s "m ca" ca đô th
* Nhận xét chung về tổ chức xã hội Việt Nam:
• Tính âm ln át tính dơng.
• n đnh bn vng nhng kém phát trin. • Bo th. Khép kín
• Tit kim hơn là đầu t
• Phơng hng ngày nay là đô th hóa nông thôn, lu ý bo v môi trng,
gia tĕng ngoi thơng, công nghip hóa - hin đi hóa, tham gia vào quá trình toàn cầu hóa.
Văn hoá tổ chức đời sống cá nhân
Cá nhân t nguyn to ra t chc xã hi linh đng, uyn chuyn, đa dng)
2.2.1. Tín ngưỡng Khái niệm:
a/ Tín ngưỡng phồn thực:
Tín ngng th b phn sinh thc khí và các hành vi giao hoan ca hai ging
đc cái. Du tích đ li là các hình  v trên trng đ ng, trên thp đ ng trong mt s trò chơi c xa.
b/ Tín ngưỡng sùng bái tự nhiên:
• Tín ngng đa thần (tri, đt, sông, núi,....cây c thụ tng đá ln, mây ma
sm sét, mi hai Bà Mụ, lo vic sinh đẻ trong mi hai tháng...)
• Tín ngng sùng bái loài vt: • Tiên, Rng • Rắn, Cá su • Cá
• Cây lúa, cây cau, cây đa, qu bầu......
c/ Tín ngưỡng sùng bái con người:
Quan nim rằng con ngi có 3 hn 7 vía. Ba hn là: tinh, khí, thần. Khi ngi
cht ch có tinh và khí b hy hoi, còn thần bay đi (linh hn)
T tín ngng đó, ngi ta cúng gi linh hn, cầu hn phù h ngi sng.
Phong tục tang ma rt đa dng, mi dân tc khác nhau.
d/ Tín ngưỡng thờ thổ công hoặc thần tài:
V thần ca mi gia đình gi cho gia đình yên n và giàu có Th Thành Hoàng: Mang ý nghĩa đ o
 đc hơn là mt tín ngng.
e/ Thờ Tứ bất tử:
Tn Viên (Sơn Tinh), Thánh Gióng, Ch Đng T và Bà chúa Liu Hnh (theo
truyn thuyt bà giáng trần  Nam Đnh, nguyên là công chúa con tri xung trần
đ sng nh ngi bình dân đc t do)
2.2.2. Phong tục
Xut phát t tín ngng, nhân dân đt ra các nghi thc sinh hot, đó là phong tục.
Gm 3 nhóm chính: sinh nht, hôn nhân, tang ma
a/ Sinh nhật, thượng thọ: Đầy tháng: cúng bà Mụ
Thôi nôi: sinh nht đầu tiên
Thng thọ: 50, 60, 70, 80, 90 tui...(sinh n  h t đc b  i t) b/ Hôn nhân:
Quan nim: hôn nhân không phi vic riêng ca hai ngi mà là vic chung ca
2 họ. Hơn na hôn nhân còn là quyn li ca làng xã (ly chng làng đc u
tiên, ly chng ngi b pht). Tục ng: Rung giũa đ n
 g, chng gia làng. Ta v ta tắm ao ta.....
Tục l np “cheo “ là mt th thu hôn nhân, np cho đa phơng c  h ng hoc v.
Nhìn chung quyn li ca 2 ngi không đc coi trọng đúng mc. c/ Tang ma:
Tín ngng ca ngi dân b mâu thun khi có ngi thân qua đi. Ni bun
hay nim vui ? S chuẩn b rt chu đáo cho mt đám tang. Là cuc tin đua
ngi cht đn cõi cc lc sao lai đau bun ?!
Ngi Vit t chuẩn b cho cuc ra đi t khi còn sng (đóng sẵn hòm, xây sẵn
m,..). Tục l tang ma  Vit Nam cũng khá đa  d ng, mi vùng  m i khác.
Ngoài ra còn nhiu dp khác đc coi trọng: thi đ, đi xa, làm nhà, v.v...
2.2.3. Lễ hội (Lễ tết và lễ kỉ niệm):
a/ Lễ Tết - cúng vào nhng dp thi tit quan trọng đi vi ngh nông nghip và
đi sng đ t ơn T  r i Đt.
Quan trọng nht là Tt Nguyên Đán, m đầu mùa xuân thun li cho trng trọt, mùa màng. Còn nhiu Tt khác:
• Tt thng nguyên, Tt trung nguyên, Tt h nguyên (đầu, gia, cui ĕ n m).
• Tt Trung Thu (rằm tháng Tám âm lch)
• Tt ông Táo (23/ tháng Chp)
• Tt ĕn ngui / Tt Hàn thc (3/ 3) k nim Gii T Thôi.
• Tt ĕn chua / Tt Đoan Ngọ (5 / 5) dit sâu bọ, đng thi  k nim Khut
Nguyên (nhà thơ Trung Quc thi Chin quc)
Ngoài ra còn có các ngày l tt nh khác nh cúng đầu mùa (cơm mi),đầu mùa ma (Tt ngâu)...
a/. Lễ kỉ niệm:
Đó là nhng l hi mang tính xã  h i - nhân ĕ v n. • L hi hng  v nhng anh hùng dân  t c, damh nhân ĕ v n hóa, nhân dân ta
t lòng bit ơn nhng ngi có công dng nc, gi nc và xây dng t quc, quê hơng.
L gi thành hoàng (cúng đình) gọi là hi làng
Gi t Hùng vơng và Hi đn Hùng (ngày 10 / 3 âm lch, thuc tnh Phú thọ).
Nhiu ngành ngh t chc gi t ngh đ
 tng nh công ơn ngi đã mang li
công ĕn vic làm cho họ. • L hi tôn giáo:
Ngày l Pht đn (pht sinh), Hi Chùa Hơng (kéo dài hàng tháng,vào gia
mùa xuân), Hi chùa Thầy... L Noen
b/ Cấu trúc của Lễ hội:
Gm hai phần: nghi l trang trọng và vui chơi thoi mái.(l và hi)
• Phần nghi l m đầu, t chc ti đình chùa miu, có th rc tng thần
tng,đọc bài chúc vĕn ca tụng công lao ca v thần, dàn nhc dân tc hòa tu
nhc cung đình, dâng hơng, ru, bánh... • Phần  h i hè vui c ơ h i  r t đa  d ng, phong phú  g m các trò thi đu  c truyn
tranh tài khéo léo, bn chí, thông minh và các loi hình vĕn ngh. Nhìn chung
các trò chơi và vĕn ngh có ít nhiu liên quan đn thân th và s nghip  c a
thần tng lúc sinh thi.
Thành ng dân gian nói “ vui nh hi “, đi “try “ hi. Đây là nhng dp tt đ dân
chúng đ mọi la tui, nhiu đa phơng, giao lu gp g. ngh ngơi, th giãn,
tĕng cng mi quan h cng đng và giáo dục lp con cháu.
2.2.4. Văn hoá giao tiếp và Tiếng Việt
a/ Đặc điểm giao tiếp của người Việt nam:
Ngi Vit a thích giao tip trong cng đng (thích gp g, thĕm ving ln
nhau và tip khách).Thĕm ving không ch vì công vic, mà còn đ bi đắp gi
gìn quan h tình cm.Đc bit, khi tip khách, ngi Vit rt ân cần chu đáo, xi
li sao cho khách hài lòng. Nhìn chung, khách đc u tiên.Nhng khi tip xúc
vi ngi l (ngoài cng đng làng xã) thì ngi Vit li rụt rè, e ngi.(Dân ta ít
coi trọng qui tắc xã giao khách quan, mà ng x tùy thuc tình cm, “yêu nên tt
ghét nên xu “, đó cũng là mt nhc đim cần k ắ h c p ụ h c.
Không nhng ch quan tâm ti khách, ngi Vit còn quan tâm rng ti gia đình
ca khách nên thng thích hi thĕm ti c ngi nhà. Có th còn vì lí do bit
cách ng x cho phù hp hoàn cnh ca khách cho khi sơ sut.(Ngi Âu -
Mỹ đã nghĩ lầm rằng ngi Vit có tính tò mò !).
Ngi Vit còn có tính hàm ơn sâu sắc. Chu ơn ai thì t lòng cm ơn chân
thành và nghĩ đn vic đn đáp hu hơn s chu ơn. Nhng li cm ơn phong
phú không theo mt qui tắc xã giao cng nhắc, sơ lc.
Ngi Vit cũng có tính phục thin chân thành. Khi l mắc li vi ai, ngi ta
thng bày t s xin li vi nhng cách khác nhau, cm thy li nng hơn thc
t và ân hn bĕn khoĕn mãi.
Trọng danh d và s ting đ n
 đi: va là u đim cũng va là nhc đim ca
con ngi quen np sng cng đng. Điu tt là con ngi quí danh ting, “ tt
danh hơn lành áo “, mt trái là rơi vào thói sĩ din, hoc nhiu khi thiu t tin  bn lĩnh cá nhân.
Nhng nhn ngi trên, k ẻ di, dĩ hòa vi quí. C tránh mọi s mâu thun bt
hòa trong cng đng. “ Mt s nhn, chín s lành “, “ Chín b làm mi “.
b/ Ngôn ngữ tiếng Việt trong giao tiếp:
Ngôn ng ca mt dân tc ny sinh trc ht do nhu cầu giao tip trong cng đng
Ting Vit th hin rõ rt thái đ ,
 tính cách giao tip  c a dân  t c.
V đi t nhân xng: li nói xng hô rt phong phú,nht là t ng gọi khách
(ngôi th 2).Nhng t ng y li chính là ting gọi ngi thân thuc họ hàng
nh “ ông bà cô chú anh ch,em cháu … Ngi Vit mun t lòng quí mn mọi
ngi nh họ hàng bà con vy. Còn đi t nhân xng ngôi 1 cũng tơng ng
vi ngôi 2 theo hng nhún mình t h thp hơn ngi khách. Him khi xng
tôi, nhiu khi li biu l thái đ lnh nht hoc bc bi vi ngi.
Đ t s kính trọng, ngi V 
i t gọi khách bằng th (anh Hai, c  h Ba….) hoc gọi
tên con thay th - tránh gọi tên ca ngi khách.
Xng hô khiêm tn, nhún mình, mc dù ngang hàng nhau, thm chí còn có vai
v cao hơn khách (ví dụ: mt ông già gọi mt thanh niên là “ anh, ch “…)
(Lu ý trng hp t tôn thái quá ca vua chúa ngày xa: dân chúng phi tránh
né các tên họ vua chúa, ai nhắc ti tên vua, nht là trong bài thi ca thí sinh và
các loi vĕn bn s b trng pht !)
Ng điu, ng âm, kiu câu trong ting Vit giao tip
“ Chim khôn nghe ting rnh rang
Ngi khôn nói ting du dàng d nghe “
“ Li nói chẳng mt tin mua
La li mà nói cho va lòng nhau “
Ting Vit giàu âm điu, có ti 6 thanh (6 du giọng), điu đó chẳng phi ngu
nhiên. Ng âm ting Vit sinh ra t nhu cầu biu cm trong li nói.
• Câu ting Vit cũng đc lu ý cu to sao cho cân đ i,  nhp nhàng, d nghe.
Ngi Vit a nói “ vòng vo tam quc “, tránh nói thẳng vào vn đ đ khi làm pht lòng khách.
• Tính t: rt phong phú, t m, nhằm ngoài vic miêu t chính xác s vt, còn
bc l thái đ đánh giá và tình cm (thí dụ: lão râu xm: ví vi con dê, con chó...)
• Đng t:Thng dùng câu ch đng, ít dùng câu b đng. Nghĩa là quan tâm
đn “ngi nói”, ch ng hơn là tân ng.
“Cô y b thầy giáo pht “
“Tôi b mt cái xe đp “
(Th so sánh vi 2 câu ting Anh tơng đ n
ơ g đ so sánh quan nim ca hai dân tc)
Ting Vit nĕng đng, uyn chuyn,đôi khi mơ h, thiu chính xác khi ng pháp
câu không ngôi, không thi, không th.
Ting Vit thiên v bc l tình cm, thái đ hơn là truyn đt mt thông tin chuẩn
xác. Do vy ngh thut ngôn ng Vit Nam thiên v thơ ca tr tình.
2.2.5. Sinh hoạt nghệ thuật.
(Vĕn chơng, ngh thut thanh sắc và ngh thut to hình)
a/ Văn chương:
Vĕn chơng ting Vit thiên v thơ ca và đt nhiu thành tu hơn hẳn vĕn xuôi.
(Th so sánh: theo 2 cun t đin vĕn học:
• Tây Âu và Nga: 21,7% thơ và ĕ v n xuôi 78,3%
• Vit Nam: 72,6% thơ và 27,4% vĕn xuôi)
Trong s vĕn xuôi còn cáo, hch, chèo, tung cha đ y
ầ nhng câu thơ. Ngay c
vĕn xuôi ting Vit cũng cha đầy âm điu, nhp điu.)
Xut phát t tính cht duy cm, dn đn mt ngôn ng biu cm và nâng cao
lên thành ngh thut thơ. Thơ ting Vit là sinh hot tâm hn ph bin, a thích
ca ngi Vit thành tu thi phú dân tc đt nhiu đnh cao, t Nguyn Trãi đn
Nguyn Du, H Xuân Hơng, Nghuyn Khuyn, Xuân Diu, T Hu, Nguyn
Bính - nhng trc ht là thơ ca dân gian (ca dao, tục ng) và tru  y n thơ, ngâm khúc, câu đi.
Ngay c vĕn xuôi (truyn, tiu thu 
y t, tùy bút, vĕn chính l  u n,...) cũng giàu c  h t
biu cm, cht thơ (Cáo Bình Ngô, Hch Tng Sĩ, Bút ký Tn Đ à, Chiu  D i
Đô, Đng chúng ta đi (Ngu 
y n Trung Thành), Dòng kinh quê hơng (Ngu  y n
Thi).Mnh trĕng cui rng (Nguyn Minh Châu).v. v...
b/ Nghệ thuật thanh sắc: • Âm nhc c truyn:
Dân ca Vit Nam rt phong phú  khắp các dân tc, các vùng min đt nc.
Dân ca Vit Nam ch yu bc l tâm t tình cm ca ngi dân lao đng, nht là nông dân.
Âm nhc không li vi nhiu nhc cụ đa dng, đc đáo nh cây đàn bầu vi 1
si dây. S nhc cụ ít i trong 1 dàn nhc đ kh nĕng din tu nĕng đng, bin
hóa. Không có nhc xng nhng s hòa tu cũng điu ngh, các nhc công t
chọn “nhc trng “ y là mt ngi nhc công gii nht va din va lôi kéo ngi khác din theo.
• Khi din kch: (chèo tung, ci lơng) din viên vn ly g ọ i ng hát, bài ca làm
chính. Vic din xut, hành đng ch là c l biu trng, vic hóa trang nhân
vt và phông cnh tng trng, nói sơ qua, ct yu nht là ting hát. Dân chúng
gọi là “đi xem hát “.
Ngh thut Chèo là sân khu dân gian c nht, gọi là hát Chèo. Không nhằm
miêu t xung đt nh kch nói phơng Tây, chèo c thiên v ch giu, cm hng
trào phúng (mt kiu tr tình). Chèo có s kt hp các dân ca ắ B c b rt nhuần nhuyn.
Ngh thut Tung ny sinh  min Trung, kt hp gia dân ca Trung b vi kch
Tàu và tích truyn Tàu. Cm hng bi kch, anh hùng ca và lch s thm đm sân khu Tung.
Ngh thut sân khu Ci lơng là s kt hp nhiu ngun, t ngh thut Chèo,
Tung, âm nhc cung đình Hu, kch Tàu, dân ca Nam b đn kch nói phơng
Tây. Đc bit là điu hát vọng c - (gc là bài D C hoài lang ca Cao Vĕn Lầu)
- linh hn ca bài bn ci lơng. Vọng c chm rãi, rõ ràng, cm đng, khi mãnh
lit khi dìu dt, lên bng xung trầm, nhằm bày t tình cm, tranh cãi, thuyt
phục, nĕn n,... đc a thích  khắp mọi min đt nc Điu đó cho thy ngh
thut Ci lơng dù có tip thu ngh thut nc ngoài vn gi vng tru  y n t  h ng
duy cm ca dân tc - th mnh ngh thut ca dân tc.
Ngh thut Múa ri nc là mt sn phẩm đc sắc ca dân tc, gm 3 yu t:
đo con ri, lng ting hát và tài điu kh  i n con 
r i trên mt sân khu nc.
Nhìn chung đi vi ngh thut thanh sắc, ngi Vit vn luôn u tiên cho thanh
“hơn “sắc ” - coi thanh là biu hin ca tâm hn (truyn tình bi đát Trơng Chi)
Ngh thut múa còn kém phát trin  nc ta (múa là s trng ca phơng
Tây, nói chung vùng vĕn hóa du mục). Tuy nhiên Ngh thut múa minh họa, din
xut trong ngh thut thanh sắcVit Nam có nét riêng, thiên v s tinh t ca đ ôi
tay, ánh mắt, đo cụ...Có th ngh thut múa nc ta chu  nh hng  c a múa
n Đ, Trung Hoa nhng 
v n có nét đp riêng V 
i t Nam. Sang th k 20, ngh
thut múa Âu - Mỹ lan ta sang Vit Nam, nhân dân ta tip thu có chng mc và
bit kt hp vi tính cách dân tc Vit Nam.
c/ Nghệ thuật tạo hình:
* Hội họa dân tộc:
có 2 dòng tranh dân gian truyn thng.
Một là: trng phái tranh làng Đông H (gọi tắt là Tranh làng H) thiên v miêu
t cnh sng nông thôn và c mơ bình d ca nông dân, đôi khi có tranh châm bim, trào phúng.
Hai là: tranh Hàng Trng (Hà Ni) v các nhân vt lch s, anh hùng, danh nhân
Trung Quc và Vit Nam. Công chúng ca dòng tranh này thng là trí thc và dân thành th Trong giai đ 
o n vĕn hóa Đi Vit, ngh sĩ Vit Nam tip thu tranh quc họa
Trung Hoa,...tiêu biu là tranh b t bình (4 mùa, 4 kĩ n, 4 ngh... t linh)
Sang th k 20 (giai đon VN hin đi), dân ta tip thu ngh thut to hình
phơng Tây thiên v t thc, phô din vẻõ đp hình th, thm chí v tranh (và
tng) kha thân - đó là ngh thut kt hp sc sng, vẻ đp hình th vi tâm
hn, ý chí, khát vọng chân chính ca con ngi. (loi tr các loi tranh nh sexy
gi tính dục, không có ý nghĩa nhân vĕn cao đp. Loi này có tác hi làm sa đọa
th h trẻ, cần phi bài tr)
*Nghệ thuật điêu khắc: (tng và phù điêu)
Ngh thut chm khắc có t lâu đi còn đ li bằng chng rõ ràng trên các trng
đng ni ting và thp đ
ng, thm chí còn c nhng quyn sách ằ b ng đ ng khắc
ch. Bên cnh nhng ý tng, hình v tip thu t ngh thut điêu khắc Pht
giáo, Bà La môn giáo ca n  Đ, ngh thut đ n
 đài Trung Hoa, nhân dân ta còn
sáng to ngh thut riêng bit Vit Nam. Kin trúc hình thuyn (mái cong), hình nh con ngi V  i t Nam và ý tng V  i t Nam, cnh ắ s c V  i t Nam.
Ngi Vit trân trọng pho tng hơn các th loi khác, ch tc tng nhng
nhân vt linh thiêng tôn kính (phơng Tây có th tc t n
 g bt kì đi tng nào trong cuc sng).
Ngh thut điêu khắc VN truyn thng đã đ
 li nhng bc tng  đn, chùa
và mt s công trình vĕn hóa khác, ngày nay đang đc bo tn, là nim t hào
ca nn vĕn hóa dân tc.
Cu trúc âm dơng hòa hp là mt th pháp xuyên sut ngh thut to hình V  i t
Nam. (Đc - cái, vĕn - võ, thin - ác).
Dân gian có ngh thut trang trí (nhà ca, bàn th) thm đm trit lí âm dơng
và ngũ hành (cân đi, đi xng hai bên, mâm ngũ qu, ngũ hành,) tranh Phúc - Lc - Thọ (tam tài)
Nhn xét chung v ngh thut VN truyn thng:
• Ngh thut tr tình, biu cm.
• Th pháp tng trng, c l (khác vi t thc) • Tng  h p và linh h  o t.
Ngh thut VN là b phn mang du n khá rõ nét ca tâm hn VN, ĕ v n hóa VN. Ĕn  u ng Quan nim:
“Có thc mi vc đ c  đo “ “Dĩ thc vi tiên “
Rt nhiu hành đng đc gọi là “ĕn”: ĕn , ĕn mc, ĕn chơi, ĕn nói, ĕn học, ĕn
tiêu (xài), ĕn nằm, ĕn trm, ĕn thua. Th mi bit ngi Vit coi trọng vic ĕn
ung hàng đầu. Nhng ĕn ung còn là mt hin tơmg vĕn hóa
“ Ĕn tùy nơi, chơi tùy chn “
“Ming ĕn là ming nhục “
“ Ĕn trông ni, ngi trông hng “.v.v...
Bit bao câu tục ng, thành nh ca t tiên lu ý con cháu vic ĕn ung sao cho tt đp.
Cơ cu ca ba ĕn ngi Vit: Cơm - rau - cá (hoc nc mắm)
Nhìn chung, đ ĕn ch yu là thc vt. Sau cơm - rau - cá là hoa qu, mùa nào
th y. “Đói ĕn rau, đau ung thuc “. Li có vô s gia v đ các mùi v, màu sắc
va là thc ĕn va là thuc ung.
Tht đng vt là thc ĕn ít khi dùng đn, nhng đc ch bin tinh xo, đa dng
chng t khẩu v rt tinh t, sành si. Đc bit món tht chó đ c  đáo.
Đ ung hút có trầu cau, ru  g o, nc chè,  n c vi và nh  i u th lá, hoa,
ht, r cây khác.đc bit thuc lào đc a thích hơn thuc lá. Hút thuc lào
phi hp âm dơng (la và nc, khói phi chui qua nc) còn thuc lá cây ch có la.
Tính tng hp trong li ĕn Vit:
• Phi hp nhiu món ĕn trong mt ba.
• Mt món ĕn gm nhiu th kt hp vi nhau. Nu nng nh vy đ kt hp
hài hòa các món (hài hòa âm dơng, tam tài, ngũ hành / ngũ v). Hài hòa các
màu sắc đ ĕn. Nh vy giúp cơ th thích nghi hòa hp vi thiên nhiên.
• Mọi ngi ĕn chung mt mâm, không chia phần, tùy ý nhng nhn
nhau.Trc khi ĕn, ct ting mi chào l đ. Riêng vi khách đc u tiên hơn ngi nhà • Ĕn ằ
b ng đũa th hin tính linh h  o t, khéo léo  c a ngi V  i t.
• Có nhiu món ĕn ch bin đc sắc: da, cà, nc mắm, nem, gi,...Nht là
mt s món ĕn “non “đang gia quá trình chuyn hóa - giàu cht dinh dng
nh ht vt ln, mĕng, giá, cm, di trng, heo sa, nhng (tằm)...
Vĕn hóa ẩm thc Vit Nam còn nhiu món đc sắc  tng vùng đt.
Mc (trang phục, trang đim)
Sau ĕn ung ti mc trang phục. Nhng mc là đ đi phó, trc ht vi khí hu
thi tit, sau nhằm tha mãn nhu cầu thẩm mỹ và phù hp vi công vic.
Mi dân tc có cách ĕn mc riêng, do đó tr thành thói quen đc chp nhn
trong tng cng đng dân tc, và xa hơn, tr thành biu tng vĕn hóa dân tc.
Trong nhng cuc chinh phục, đ n
 g hóa dân tc khác, bọn xâm lc c ý cng ép dân chúng đ i
 cách ĕn mc, nhng ngi Vit Nam cha bao gi
khut phục.(Ngi Hán đã có thi b dân Mãn Châu ép thay đi trang phục, đầu tóc ti vài th k).
Trang phục Vit Nam, trc ht, thích hp vi khí hu, thi tit và ng  h nông
nghip. Sau na, theo quan đim thẩm mỹ, ngi Vit a ĕn mc bình d, kín
đáo (không thích sắc màu  s c s và h hang)...
3.2.1. Cht liệu may mặc:
S dụng cht liu thc vt nh thoáng. Tơ tằm là l  o i đc b  i t na thc vt na đng vt (con sâu ằ t m c  h bin lá dâu thành  s i ơ
t ). Sau trng lúa, vic trng
dâu nuôi tằm đc coi trọng (nông và tang). Tơ tằm dt nên rt nhiu loi vi t
đơn gin đn quí giá: tơ, lụa, lt, là, the, nhiu, đ 
o n,si, đũi, lĩnh, thao,(nón
quai thao) nái, đa,...đn gm vóc.
Ngoài nuôi tằm, còn dùng các loi cây thông thng khác nh si gai, si đay,
si bông và tơ chui (Đc bit tơ chui mn màng, nh, mc mùa nóng rt mát mc dù d rách)
[ So sánh vi phơng Tây du mục: cht liu mc là lông thú, da thú chắc b, m phù hp x lnh,..]
3.2.2. Kiểu trang phục:
Phụ n: váy, áo, và ym.
Nam gii: đóng kh, quần đùi (xà ln)
Đc bit chic khĕn và thắt lng 
c a phụ n rt tin li, linh hot khi s dụng.
Chic áo lâu bn nht đn nay còn li là áo cánh (cách gọi min Bắc) hoc áo bà ba 9 nam b).
Áo l hi ca phụ n là chic áo dài có hai loi t thân và nĕm thân, cài khuy
bên trái. Riêng nam gii v sau cài khuy bên phi (áo cánh lch tà) theo nh
hng phần nào ca Trung Quc. Sang th k 20, chic áo dài phụ n đc ci
tin mt bc na (có l nh hng Âu Mỹ) và tr thành kiu áo đc sắc va
truyn thng va hin đi mà vn đc coi là biu tng vĕn hóa Vit Nam.
Nam gii cũng mc áo dài khi trang trọng (cúng l, hi hè và nhng công vic
nghiêm trang nh  công s nơi dy học,...). Ngày nay Âu phục đã hầu nh thay
th hẳn loi áo dài nam gii.
Nhìn chung, trang phục n gii gi theo truyn thng lâu bn hơn nam gii. • Màu sắc: c ọ
h n màu âm tính, du n  h , mát. • Mt 
s đ trang sc khác: Nh vòng 
c , vòng tay, nhn, bông tai,....nói chung đơn gin, gin d. Nhà 
Cĕn nhà trc ht phục vụ yêu cầu đi phó vi thiên nhiên, khí hu và thun tin
vi ngh nông nghip. Cuc sng nhà nông yên tĩnh. Do đó ngôi nhà đc xây
dng n đnh thành cái t m.“An c lc nghip “
Ngôi nhà Vit Nam thích hp vi sông nc và khí hu nóng ẩm gió mùa. Đc
bit kiu nhà sàn, và nhà bè, nhà thuyn. Kin trúc mái cong (hình thuyn) có
tính thẩm mỹ. Nói chung, nhà cao ca rng phù hp thi tit. Nhà cần phi bn
chắc đ chng gió bão.Do đó, b khung (sn) nhà phi có kh nĕng chu lc
đ các hng. Nhà không cần móng. Cây tre là 
v t liu thông dụng nht, sau đó
ti các loi g đa dng.Vn đ chọn hng nhà rt quan trọng, tránh phía Tây
và Bắc, a thích Đông Nam.
Cu trúc ngôi nhà:
• Gian nhà trung tâm trang trọng n 
h t dành làm bàn th t tiên, kiêm luôn ơ n i
tip khách (trọng t tiên và hiu khách).
• Do li sng cng đng, cĕn nhà không chia các phòng bit lp, ch có cĕn
bung (1,2 cĕn) ngĕn h, vn liên thông vi gian chính. ( phơng Tây ngĕn
bit lp tng phòng cho mi cá nhân).
• Do li coi trọng bên trái, nên cĕn bung bên tay trái (phía Đông) dành cho s
u tiên (m chng bung trái, con dâu bung phi).Trên bàn th chung ni ngoi
thì bên ni  bên trái, bên ngoi  bên phi ca bàn th). • Do coi trọng  s lẻ, đc b 
i t ngũ hành nên s gian nhà là 1, 3, và 5 (ti đa) Bc
thm 3 bc (tam cp). Cng nhà có 1 hoc 3 cái (tam quan).
• Mái nhà lp bằng các loi lá c cho mát, nu mái ngói thì dùng ngói âm dơng va mát va bn. • V trí ngôi nhà c ọ
h n đt nơi trung bình, không cao không t  h p. Ghép các  b
phn theo li ghép mng (âm dơng) tránh dùng đinh kim loi (kim khắc mc) r sét làm h hng nhà.
Nói chung, vic làm nhà da theo nguyên lý hài hòa âm dơng, hng ti mt cuc sng n đnh. S đi li
ng phó vi khong cách là vic giao thông vn ti.
Hot đng đi li ca ngi dân nông nghip Vit Nam trong mt phm vi ngắn,
t nhà ra rung đng, gò bãi. Do đó, ch yu ch dùng sc ngi mà vn chuyn
trong sn xut và sinh hot. S lng t ng (đng t) ch hot đng rt phong
phú. T khái quát nht là” mang “ (tơng ng vi to carry, to take trong ting
Anh, porter ting Pháp). Bên cnh đó ting Vit còn nhiu đng t: cầm, xách,
kéo, đi, khiêng, bê, bng, ôm, b, ẳm, bng, cõng, gánh, đu, gùi,...
Giao thông đng b Vit Nam rt kém phát trin. Trên nhng con đ n  g nh,
ch có sc đôi chân (đi b, li b)) him khi có xe trâu bò, nga, voi. Quan li,
nhà giàu đi bằng kiu, cáng. V sau có xe tay, ri đn xe đp, xích lô. Giao thông
đng thy phát trin  m nh ơ h n nhng ũ
c ng ch có phơng tin thô ơ s trên
sông ngòi chằng cht, ít có tàu chy bin
Sách Gia Đnh Thành Công Chí ca Trnh Hoài Đc vit “  Gia Đnh, ch nào
cũng có ghe thuỳên, hoc dùng thuyn làm nhà , hoc đ đi thĕm ngi thân
thích, họĕc ch go ca đi buôn bán rt tin li. Ghe thuyn cht sông, ngày đêm đi không n  g t.
Sách Trung Hoa vit “ Nam đi chu, Bắc đi mã “ (chu: thuyn, mã: nga)
Ghe thuyn Vit Nam rt nhiu chng loi. Thuyn đc v thêm đôi mắt nh
con ngi. Theo sách Tần Th, th k 3 nc Vit đã có nhng con thuyn đ i
bin ch đc 600-700 ngi. Nhà Lê có con thuyn nng ti 50 tn, 50 mái
chèo. Ngi Hà Lan ghi chép rằng thuyn chin ca chúa Trnh và chúa Nguyn
có th đánh bi thuyn chin ln ca Hà Lan quen đi bin nh ch nhân ca n Đ Dơng..)
Các loi cầu qua sông rch cũng khá nhiu: cầu tre, cầu cây (tơi sng), cầu
ván, cầu phao (ghép nhiu thuyn li).
Hình nh con thuyn và sông nc in đm du n trong đi sng tinh thần
ngi Vit Nam, va gần gũi thân thit va lãng mn bay bng. Hàng trĕm câu
tục ng, ca dao, dân ca truyn c gắn lin vi sông nc, đôi b, đầu sông, cui
sông, đò ngang, đò dọc.... Nhng sáng tác vĕn học - ngh thut dân tc a thích đ tài, bi 
c nh sông nc... Đc b  i t ngi Nam  b gọi c vic đi  b là “li  b “
(....). Khi ngi cht, cũng theo tín ngng dân gian, còn đi chuyn đò cui cùng
qua “ chín sui “. Khi hát cầu kinh trong đám tang, các bà vãi hát bài “ chèo đò “ đa tin linh  h n.
Văn hoá ứng xử trong môi trường quốc tế
Đt nc Vit Nam  vào ngã  t đng q 
u c t, tc là  giao đim ca 2 con
đng Bắc -Nam, Tây- Đông. Du mục phơng Bắc đi xung phơng Nam phi
qua Vit Nam, du mục phơng Tây tìm đng sang Đông cũng ghé Vit Nam
trc. Chúng ta hiu vì sao dân tc ta t xa đn nay thng xuyên phi đi
phó vi nn bành trng, xâm lc ca kẻ ngoi bang. Tuy vy ngày nay điu đó  l i tr nên th  u n li khi t  h gii  m ca, ĕ t ng cng giao lu  h p tác, Đt
nc Vit Nam nh ngôi nhà”ø mt tin “ rt thun  l i giao thơng và đi  l i...)
V trí đa lý đó đã chi phi, nh hng rt sâu đm đn tính cách ngi Vit và
nn vĕn hóa dân tc ta.
S giao lu (tip xúc, nh hng qua li) bao gm nhiu dng nh: • Tip n  h n ĕ v n hóa dân  t c khác.
• Chi t, (theo các mc đ t tẩy chay, hn ch đn kháng chin đánh đui bằng vũ lc)
• Phát huy vĕn hóa dân tc Vit sang nc khác.
Các dng hn hp, ví dụ: va chng Hán hóa va chu Hán hóa (giai đ  o n 3),
va Âu hóa va chng Âu hóa (giai đon 6),..(xem li bài “ Thi gian vĕn hóa /
lch s vĕn hóa Vit Nam - chơng 2)
Đc đim chung ca s giao lu vĕn hóa V 
i t Nam là tính dung hp - tng  h p -
tích hp, xut phát t mt dân tc Vit có tính hiu hòa, bao dung. Ngay c khi
cần chng li xâm lc và nn bành trng, vĕn hóa dân tc cũng vn phát huy đc tính đó. “ ĩ
D bt bin, ng vn bin “ là cách ng x ca mt dân  t c có  b n lĩnh cao.
Chơng này nghiên cu nhng vn đ sau:
1. Giao lu vi n Đ: vĕn hóa Pht giáo và vĕn hóa Chĕm.
2. Giao lu vi Trung Quc: Nho giáo và Đo giáo
3. Vĕn hóa đi phó vi bọn xâm lc, bành trng. Vic giao lu vi vĕn
hóa phơng Tây - - Âu - Mỹ và th gii thuc giai đon 6 - giai đ  o n vĕn
hóa hin đi còn đang tip din, cha hoàn thành - gọi là giai đon m) Giao lu vi n Đ
4.1.1. Văn hóa Chăm và nguồn gốc Bà la môn, Hồi giáo:
Nhng ngi truyn giáo và nhà buôn n Đ đầu tiên đt chân  nc ta t đầu
công nguyên. Du vt c còn tìm thy  Óc Eo (An Giang,  ven bin min
Trung,  Luy Lâu (Bắc Ninh). Khi ngi Chĕm lp ra Vơng quc Champa, thoát
ra khi ách đô h ca phong kin Trung Quc.Họ tip n  h n ngi  n Đ đn
truyn giáo, theo đó tip thu nhiu giá tr vĕn hóa khác. Vĕn hóa n Đ thm sâu
vào vĕn hóa Chĕm t th k 7 đn ht th k 15 khi Champa chm dt s tn  t i đc lp.
Bà la môn giáo (Bramanism) th đng 
t i cao tên là Brahma (có nghĩa là đi
hn) đc miêu t trong b kinh Veda (chuyn th thành V Đà ca kinh Pht).
Brahma gm có 3 ngôi: Brahma (sáng to), Visnu (bo v) và Siva (hy dit). Khi
đo Pht phát sinh  n Đ, Bà la môn giáo t ci cách thành n Đ  giáo (Hinduism).
Thc ra vĕn hóa Chĕm còn chu nh hng ca khu vc k cn và vĕn hóa gc
min Trung (vĕn hóa Sa Huỳnh).
Đa hình, khí hu, li sng k ắ h c ngh  i t  min Trung  t o ra tính cách C ĕ h m
dơng tính (cng rắn, thng võ, hiu chin).
Thành tu vĕn hóa Chĕm còn li ngày nay gm 1 s lãnh vc: kin trúc, điêu
khắc và tôn giáo, trong đó tôn giáo là linh hn ca nn vĕn hóa y.
Ngày nay nhng tháp Chàm còn đó sng sng tr thành nhng đim du lch
hp dn du khách bn phơng.
Tháp Chàm (Chĕm) ni ting v kĩ thut xây dng đc đáo giũa đt núi và đá.
Ni dung ca tháp là: trong lòng làm lĕng m vua, trên nóc th thần linh ti cao
Bà la môn. V thần linh đc th nhiu nht là thần Si Va, do nhu cầu đng hóa
vi sinh thc khí nam (dơng tính trong tín ngng phn thc)
Cùng vi Bà la môn, đi vào vĕn hóa Chĕm còn có đo Hi (Islam). Hi giáo có
giáo lc khắt khe nhng đã đc ngi Chĕm ci biên nhiu. Hi giáo gc coi
trọng nam gii, thì Hi giáo Chĕm Vit nam vn coi t ọ r ng p ụ h n.
Còn phi k đn âm nhc Chĕm tuy còn sâu đm n tng n Đ (bun bã, sâu
thẳm) nhng cũng pha trn giai điu tr tình phóng khoáng phơng Nam.
4.1.2. Văn hoá Phật Giáo (Buddism)
4.1.2.1. Sự hình thành đạo Phật
Đo Pht hình thành  n Đ
 vào th k 5 tr.CN khi đo Bà la môn đang đc
sùng bái khắp x n Đ. Ngi khơi ngun đo này là thái t Sidharta, sinh
nĕm 563 tr.CN. Bt mãn vi ch đ cai tr ca giáo hi Bà la môn ch trơng phân chia đ n
ẳ g cp XH, thaíù t rt đ n
 g cm vi ni kh ca dân chúng và
quyt tâm tìm 1 con đng gii thoát cho họ bằng mt tôn giáo khác.
Sidharta ri khi nhà nĕm 29 tui, mang danh là Sakia Muni (Thích Ca Mầu Ni -
ngi hin họ Thích Ca). Sakia tip tục đi học hi  nhng ngi tu hành già
nhng không tha mãn, r 5 ngi bn đn mt vùng núi tu kh hnh 6 nĕm
ròng (núi Tuyt Sơn), vô ích Ngài tr li đi  s ng bình thng (ĕn  u ng ọ m i th
nh ngi không tu) ri đn mt gc cây Pipal c thụ, ngi tp trung suy ngm
v giáo lí. Sau 49 ngày đêm, t tng ca ngài sáng t mọi điu - đó là qui lut
ca cuc đi, ni kh ca chúng sinh và con đng gii thoát. Đó là lúc ngài đã
giác ng. Ngài đi tìm 5 ngi bn cũ, giác ng cho ọ h , ri cùng  v i họ trong 40
nĕm còn li đi khắp vùng lu vc sông Hằng hà (Ganga) đ truyn bá t tng.
Dân chúng gọi ngài là Buddha (Bc giác ng, ting Vit gọi 2 cách: Bụt, Pht).
Cây Pipal nơi ngài giác ng đc gọi cây bodhi (b đ). Đc Pht qua đi nĕm 483 tr. CN, thọ 80 tui.
4.1.2.2. Học thuyết Phật Giáo
Bàn v Ni kh và S Gii Thoát (kh và kh dit). Các khái nim cơ bn là “ T
diu đ “ (hoc T thánh đ) nghĩa là” Bn chân lí kì diu “.
1. Kh đ: s bun phin ca con ngi do “ sinh, lão, bnh, t “ và nhng
nguyn vọng, nhu cầu không đc tha mãn. 2. Nhân đ (hay Tp đ
) gii thích nguyên nhân  c a ni k  h . y là do “ ái
dục “ (ham mun) và “ vô minh“ (kém sáng sut). Hai cái đó to nên “ dục
vọng “. Dục vọng bc l ra hành đng gọi là ”nghip“ (karma). Hành đng
gây tn hi ngi khác khin họ phi nhn ly hu qu (nghip báo), tc
là kip sau phi tr n, gọi là vòng luân hi lẩn quẩn. (Thi hào Nguyn Du
vit trong truyn Kiu: đã mang ly nghip vào thân...)
3. Dit đ: nên ra cách dit kh. Phi bắt đầu t tiêu dit nguyên nhân (xóa
b nhân đ). Khi thành công, con ngi s đc đn cõi Nirvana (Nit
bàn, nghĩa là” dp tắt”). Đó là cõi giác ng và gii thoát.
4. Đo đ: Toàn b con đng dit kh, phi rèn luyn đo đc (gii), xác đnh t tng đ
( nh) và khai sáng trí tu (t  u ) gọi là  b ba Gii - Đnh -T  u .
Cụ th hơn, hãy đi theo 8 con đng đúng đắn (Bát chính đo). Đó là:
chính ng, chính nghip, chính mng (gii), chính nim, chính đnh (t
tng - đnh) và chính kin, chính t duy, chính tnh tin (Tu).
Giáo lý ca Pht xp thành mt h thng gm ba “tng “ (tam tng: 3 phần cha đng).
• Kinh tng: là các bài thuyt pháp ca Đc Pht và 1 s đ t.
• Lut tng: gm các điu ngĕn nga và nghi thc sinh hot. • Lun  t ng: cha nhng đ iu bình l  u n  v cuc đi.
Pht giáo suy tôn 3 điu quí giá (tam bo) gm: Đc Pht, Giáo lý và Tĕng ni,
gọi tắt là Pht - Pháp - Tĕng.
• Tĕng là nhng ngi đ t, chúng ĕ t ng, tip 
n i con đng truyn đo  c a
Đc Pht. Chia ra 2 phái bt đng vi nhau:
• Phái trng lão, gọi là “ Thng tọa “, bo th, bám sát kinh đin, gi nghiêm
gii lut. Họ lo giác ng cho bn thân mình, th Pht Thích Ca và tu đn bc La
Hán (Arhat) - ngi thoát vòng luân hi. S khác lp ra phái Đi Chúng, ch
trơng phóng khoáng hơn, tìm cách gii thoát cho mọi ngi, tu qua các bc La
Hán, B Tát và vơn ti Đc Pht.
Kinh tng ca phái Thng tọa là Tiu tha (c xe nh, ch đc ít ngi) còn
Kinh tng ca phái Đi chúng gọi là Đi tha (c xe ln, ch nhiu ngi). Phái
Đi tha phát trin lên phía ắ
B c (Bắc Tông), lan sang Trung Hoa, N  h t Bn,
Triu Tiên, Vit Nam. Phái Tiu tha phát trin xung phía Nam Aán Đ (Nam
Tông / phái), đo Sri Lanka và Đông Nam Á. (Thi nhà Đng, nhà vua sai
Đng Tĕng sang Aán Đ học kinh Tam  t ng th  u c phái Đi tha)
4.1.2.3. Qúa trình phát triển của Phật Giáo ở Việt Nam
T đầu Công nguyên, các nhà s n Đ theo đng bin đn Vit Nam, tnh
Bắc Ninh - nơi đây tr thành trung tâm Pht giáo đầu tiên  nc ta. (k đó mt
s nhà s Aán Đ còn đi tip sang vùng Nam Trung Quc đ truyn giáo).
Pht giáo Vit Nam lúc này theo kiu Tiu tha Nam Tông. Nhng ông Bụt
(Budda) theo quan nim ca ngi Vit, là mt v thần có mt mọi nơi giúp đ
ngi tt, pht kẻ xu.
Đầu th k IV- V, mt lung Pht giáo Đi tha Bắc Tông t Trung Quc lan
xung Vit Nam, và mau chóng thay th nhóm Tiu tha Nam Tông. T đây,
ting Đc Pht (theo âm Hán) dần thay th Bụt (theo âm Vit). Bụt vn  t n  t i
trong dân gian trong truyn c tích hoc trong li nói thông thng.
Pht giáo chia 3 phái thâm nhp vào Vit Nam:
• Thin Tông (t tu lu  y n, ngi th 
i n suy t - tĩnh tâm), quan nim “ Pht ti tâm
“. Tâm ca mi ngi là cõi Nit Bàn, là Pht, chẳng phi đâu xa! Gii trí thc
quí tc a thích tu kiu Thin Tông. (Vua Trần Nhân Tông đi tu  núi Yên T
(Qung Ninh) và lp ra phái Trúc Lâm Yên T.)
• Tnh Đ Tông: Hng  v cõi N 
i t Bàn, thng xuyên đi ầ c u ngu  y n  chùa
pht A-di -đà, nhắc nh li dy ca Pht. Nh cách tu hành đơn gin, Tnh Đ
Tông thu hút phần ln dân chúng. Tín đ ch vic nói “ Nam mô A-di-đà “
(nguyn qui theo Đc A-di -đà).
• Mt Tông: Tu hành bí mt, dùng n quyt, mt chú, c hin vi hy vọng mau
chóng giác ng và gia thoát. Mt Tông hòa ln vi tín ngng dân gian Vit
Nam thành các nghi l, pháp thut, ym bùa, cha bnh.
Hai triu đi Lý và Trần to điu kin cho Pht giáo lan rng  Vit Nam, li
đc dân chúng sẵn sàng tip n  h n.
Nhiu chùa, tháp, tng Pht đc xây dng, bên cnh đc trng Aán Đ có
ngh thut đc đáo mang tính Vit Nam. Chùa Pht Tích (Bắc Ninh), chùa
Hơng (Hà Tây), chùa Mt Ct (Hà Ni), v.v..
Đn thi nhà Lê, Nho ọ h c - Nho giáo t  h nh hành,  l n át đo P  h t. Pht giáo suy
gim. Đn đầu th k 18 (cui Lê), vua Quang Trung quan tâm, chn hng Pht giáo.
Đầu th k 20, đ phn ng 
v i vĕn hóa Aâu - Mỹ tràn vào, dân  t c li dy lên
phong trào chn hng Pht giáo. Các hi Pht giáo lp ra  Bắc Kỳ, Trung k , ỳ
Nam kỳ vi các t báo riêng.
Hin nay  nc ta, có khong 3 triu tĕng ni (xut gia, lên chùa), s ngi đi
chùa thng xuyên 10 triu. Ai không theo hẳn mt tôn giáo khác hầu nh đu
t coi mình là tín đ đo Pht.
4.1.2.4. Một số đặc điểm của Phật Giáo Việt Nam • Tính tng  h p:
Kt hp nhiu ngun đ to ra PGVN:
Pht giáo n Đ, Pht giáo Trung Quc, tín ngng vĕn hóa dân gian Vit Nam
pha trn vi nhau ri ny sinh  tng thi kì, tng vùng min khá đa dng.(khác
nhau v kin trúc, tng Pht, nghi l, kinh cầu,…)
Pht giáo Vit Nam bao dung tng hp vi các tôn giáo khác - Nho và Đo.
PGVN kt hp cht ch vic đo vi vic đi, tránh s phiêu du, xa  r i cuc
sng. Trong th k 20, nhiu phong trào Pht giáo tham gia đu tranh xã hi theo
quan đim Pht giáo (đòi ân xá Phan Bi Châu, d đám tang Phan Châu Trinh, chng Mỹ - Dim …)
• Tính hài hòa âm dơng, thiên v n tính:
Các v Pht n Đ vn là đàn ông, sang VN thì ny sinh Pht bà và Pht ông.
Quán Th Aâm B Tát có nghìn mắt nghìn tay (Quán th âm: nghe ht đc âm
thanh ca cuc sng) làv thần h mnh ca hầu khắp dân chúng Đông Nam Á
(Nam Hi B Tát).  mt s nơi (Vit Bắc) Pht Thích Ca cũng đc gọi là”  M
Pht “. Truyn c tích Vit Nam k nàng Man tu  chùa Dâu, sinh ra đa con
gái(không cha) ngày 8-4 âm lch, sau tr thành Pht T VN, còn nàng Man (Man
nơng) đc gọi là Pht Mu. Ngày sinh Pht t VN gọi là ngày P  h t Đn (8/4
ÂL). Ngoài ra còn có các v Pht Bà Quan Aâm Th Kính, Pht Bà Chùa Hơng
(bà chúa Ba) … Nhiu chùa chin mang tên “ bà “: chùa Bà Dâu, chùa Bà Đá,
chùa bà Đanh, chùa Bà Đu, Bà Tng … Tín đ đi chùa phần ln là phụ n • Tính linh hot:
Chùa Vit Nam hòa hp vi thiên nhiên, to ra phong cnh hu tình, ngày
thng là nơi tĩnh lng trong mt không khí linh thiêng, trầm mc, nhng đn
ngày l hi, ca chùa rng m tr nên “ khu gii trí công cng “ đầy vẻ th tục.
Nhng mi tình lãng mn ny sinh ngay  nơi phong cnh chùa chin thơ mng.
Ngi Vit Nam không đn ni quá mc sùng tín đo Pht, vn coi trọng, th
cúng ông bà, cha m, t tiên: “ Tu đâu cho bằng tu nhà
Th cha kính m mi là chân tu.”
Tng Pht - đc to ra do nhng ngh nhân VN - mang phong cách nhng
ngi hin, dân giã, không còn dáng vẻ nghiêm trang trên tòa sen Aán Đ.
Tng ngi dui hoc co chân, nhĕn mt, cúi đầu... quay nhìn nhiu hng (đọc
bài thơ Các v La Hán chùa Tây Phơng ca Huy Cn.)
Bên cnh mái Đình (đo Nho), ngôi chùa Pht tr thành công trình va linh
thiêng li va gần gũi thân thit vi dân làng t bao đi nay. * Pht giáo Hòa Ho:
Mt tông phái lp ra  An Giang do giáo ch Huỳnh Phú S đng đầu, sau lan ra
vài tnh  đng bằng Tây Nam b. Đ o
 Hòa Ho ly Tnh Đ Tông làm ct lõi,
kt hp đo lý dân tc và th cúng ông bà. Đó là thuyt T Aân: ơn  t tiên, cha
m - ơn đt nc - ơn đng bào, nhân loi - ơn tam bo. Trong đó “ tam bo “
(Pht - Pháp - Tĕng) đng hàng th 3, còn ân cha m đng đầu. Đo Hòa Ho chú t ọ r ng giáo ụ d c ý thc dân  t c chng ng  o i xâm, th t tiên.
Tic thay, có mt s ngi tham vọng chính tr, li dụng đo, mê hoc dân
chúng lp ra đng phái, quân đi gây ri lon. Ngày nay, tín đ Pht giáo Hòa
Ho đang đc giác ng chân lý cách mng và theo s tu hành đúng đắn. Giao lu vi Trung Hoa
4.2.1. Nho giáo và văn hoá Việt Nam
4.2.1.1. Sự hình thành Nho giáo:
Nho học ra đi trên cơ s lý thuyt giáo dục - đào to ca thi Tây Chu mà
ngi phát ngôn là Chu Công Đán (Chu Công). Đn lt mình,Khng T phát
trin, h thng hóa và tích cc truyn bá sut mt đi dy học và du thuyt
(Khng T tên tht là Khng Khâu, sinh nĕm 551 tr. CN  nc L (nay là tnh
Sơn Đông). Lên 3 tui, m côi cha, Khâu phi làm lụng giúp m, và rt ham học.
Nĕm 22 tui m lp dy học. Học trò gọi ông là Khng Phu T hoc K  h ng T.
T nĕm 34 tui, sut 20 nĕm, Khng T dn ọ h c trò đi nh 
i u nc đ truyn bá
t tng, tìm nơi làm vic. Nhiu khi lao đao vì đói, b đ  u i, b dọa g  i t. Ôâng tr
li quê nhà dy học và vit sách. Oâng mt nĕm 479 tr.CN, thọ 73 tui.
* Ngun gc ca Nho Giáo t đâu?:
Có nhng li gii đáp khác nhau, tuy nhiên ngi ta thng hay nói đ n ơ gin là
Nho giáo ca Trung Hoa (!). Thc ra, cần phi nói rằng Nho giáo là đa con tinh
thần chung, ung hai dòng sa vĕn hóa truyn thng nông nghip phơng Nam
và du mục phơng Bắc. Kt lun nh vy là da trên s phân tích ni dung và tính cht Nho giáo. • Tính cht du mục:
Tham vọng " bình thiên h " mà coi nh quc gia, coi trọng quc t - đó là tính
cách du mục rõ nét nht.T tng bá quyn, tham vọng bành trng.
Quan nim v mt xã hi trt t ngĕn nắp,tôn ti, thuyt chính danh là tính cách
trọng lý, trọng nguyên tắc k cơng ca du mục.
• Tính cht nông nghip:
Đ cao ch Nhân và thuyt Nhân tr x 
u t phát t đi sng trọng tình ng ĩ h a  c a vĕn hóa nông nghip.
Đ cao dân ch vn là tru  y n thng  c a vhnn phơng Nam
Coi trọng vĕn hóa tinh thần, ngh thut (thi th l nhc…), ngay  các v vua
chúa Trung Hoa và Vit Nam cũng th hin khác nhau vû đim này.
Sách kinh ca Nho gia gm 2 b: Ngũ kinh và T th
B Ngũ Kinh gm 5 cun:
• Kinh Thi: b su tp ca dao, thơ dân gian, trong đó ch đ tình yêu nam n
khá nhiu. Mục đích ca Kinh Thi là giáo dục tình cm lãng mn và cách din đt
ngôn ng, t tng rõ ràng.
• Kinh Th: ghi chép nhng truyn thuyt và bin 
c các đi vua thng c,
anh minh nh Nghiêu,Thun, các vua tàn bo nh Kit, Trụ …đ làm gơng cho đi.
• Kinh L: ghi chép l nghi nhà Chu, nhằm duy trì trt t XH.
• Kinh Dch: ghi chép lý thu 
y t Aâm dơng và Bát quái, tip tục lí thuyt ca
Chu Vơng và Chu Công (em). Đó là b Chu Dch, đc Khng T gii thích rõ
ràng, sắp xp trt t, d hiu.
• Kinh Xuân Thu: là s kí nc L, kèm thêm li bình,  l i th  o i đ khuyên n  h
vua chúa (Đúng ra còn có cun Kinh Nhc, sau b tht lc ch còn mt ít, ghép
vào Kinh L, gọi là Nhc Kí).
B T Th gm 4 cun:
Sau khi Khng T qua đi, học trò ghi li nhng bài ging ca thầy thành cun
“Lun Ng”. Học trò xut sắc nht là Tĕng sâm (Tĕng t) son li b “Đ i  học “
dy phép làm ngi quân t.Ri mt học trò ca Tĕng t là Khng Cp (Ngũ T
T, cháu ni Khng T) vit ra sách “ Trung Dung “ phát trin t tng ca ông
ni v cách sngdung hòa, không thiên lch. Đn thi Chin Quc, bách gia ch
t ni lên, có Mnh Kha (390- 305 tr. CN) gọi là Mnh T, ngi k tục t tng
Khng T, li đc học trò ghi li bài ging thành cun “ Mnh T “.
Bn cun: Lun Ng, Đi học, Trung Dung, Mnh T hp thành b T TH.
Hai b Ngũ Kinh và T Th là sách gi đầu ging ca Nho gia. Đó là “ Nho
giáo nguyên thy “ trc Tần, sau này gọi là học thuyt Khng Mnh.
4.2.1.2. Nội dung cơ bản của Nho giáo:
a/ Giáo dục đào tạo:
Mục tiêu là đào to ngi quân t (ngi cai tr)
Trc ht phi Tu Thân:
• Phi đt Đo: là con đng ng x trong XH. Có 5 Đo: vua - tôi, cha - con,
v - chng, anh - em, bè- bn. (quân thần, phụ t, phu p ụ h , huynh đ, bằng hu), gọi là Ngũ Luân.
• Phi đt Đc: Nhân - L - Nghĩa - Trí (Tín - đn thi nhà Hán b sung), gọi là Ngũ thng. • Phi b 
i t Thi- Th - L - Nhc (N ũ g Kinh) tc là quân  t phi có vn vĕn hóa toàn din.
Th hai là Hành Đng: T gia, tr quc, bình thiên h.
Đu phi theo các cách thc sau:
b/ Chính trị học:
• Nhân tr: cai tr bằng tình ngi (nhân ng ĩ
h a) coi ngi nh bn thân mình.
• Chính danh: Mi ngi có  m t chc p 
h n, phi làm đúng nh tên gọi (quân
quân, thần thần, phụ phụ, t t) “ Danh không chính thì li nói không thun. Li
không thun thì vic chẳng thành “
Nho giáo thc cht là s tng hp ca 2 ngọn ngun: vĕn hóa du mục phơng
Bắc và VH nông nghip phơng Nam. Chẳng hn: “ bình thiên h “ là tính cht
du mục. “ chính danh “ cũng là tính k lut thuc v nguyên tắc du mục.
Hai ch Nhân và Nhân tr xut phát t li sng trọng tình ca dân phơng Nam
nông nghip. Có lần học trò T L hi thầy v sc mnh, K 
h ng T tr li: “ hi
v cái mnh ca phơng Nam ? Hay là cái mnh ca phơng Bắc? … Khoan
hòa mm mi đ dy ngi, không báo thù kẻ vô đo - y là cái mnh cu
phơng Nam, ngi quân t  vào phía y. Xông pha gơm giáo dầu cht
không nn, y là cái mnh ca phơng Bắc - kẻ mnh  vào phía y “ (Sách
Trung Dung). Bn thân Khng T cũng sng trọng tình nghĩa. (nghe k chuyn
mt ngi ngay thẳng đi t cáo cha ĕn trm cu, Khng T nói: Tôi không th
làm nh vy, cha giu ti cho con, con giu ti cho cha mi là ngay thẳng!).
Coi trọng dân chúng là bn cht dân ch ca nn VH nông nghip ph. Nam.
Khng T phát biu: ý dân là ý tri, vua là con tri nên phi nghe dân.
Coi trọng “ thi, th, l, nhc “ là bn tính ca dân nông nghip ph. Nam. Tình yêu
trong Kinh Thi là cái gc ca ch Nhân ph. Nam. V nhc, Khng T nói: khi
ngi ta hiu thu đc nhc … thì nhng đc nhã nhn, thành thc s phát
trin d dàng (xem b phim Hoàn Châu công chúa thy có hai nhân vt va đi
lp va hòa hp: T Vi phơng Nam và Tiu Yn T phơng Bắc vi tính cách
rt khác nhau đã kt làm ch em).
S phc hp v ngun gc Nho giáo đã gây nên tn bi kch lâu dài cho Nho gia
sut trng kì lch s Trung Hoa, ngi đầu tiên chu đng là Khng T. Nho
giáo va thành công va tht bi!
Tht bi: vì bc đ vơng a chuyên quyn, bo lc, thích dùng hình pht thì
Nho giáo li ngĕn cn họ. Nhng khi phát ngôn, vua chúa a đ cao Nho giáo. Đó là “ ngoi Nho,  n i Pháp “ (h 
o c dơng đc, âm pháp).
Tuy vy Nho giáo đã giúp ch đ PK Trung Hoa bn vng sut hàng nghìn nĕm.
Aáy là vì Nho giáo chim đc lòng dân, to ra trt t XH n đnh.
K t thi nhà Hán bắt đầu suy tôn Nho giáo. Tri qua các đi sau, Nho giáo
đc sa đi, b sung liên ụ
t c. (Hán Nho, Đng Nho, Tng Nho …). Nhìn
chung, họ gim bt cht “ nhân tr “ ca vĕn hóa phơng Nam, tĕng cng “
pháp tr “ (cai tr bằng pháp ch, hình pht) ca vĕn hóa du mục phơng Bắc. 
đt nc Trung Hoa rng ln, đa dân tc, làm sao dùng “ nhân t r “ và “ dân c  h
“ mà cai tr đc, nên cần phi dùng “ pháp tr “ và” quân ch “ (vua làm ch tuyt đi).
Nho giáo ca Khng T rút cục ch còn là tm bình phong cho các vua chúa
giơng lên che chắn cho ch đ quân ch, chuyên quyn ca họ.
4.2.1.3. Nho giáo Việt Nam:
Ngay t đầu công nguyên, Hán Nho đã đc các quan li Trung Hoa nh Tích
Quang, Sĩ Nhip, Nhâm Diên ra sc truyn bá vào Vit Nam, rt cht vt vì vp
phi s lnh nht, chi t ca dân tc Vit. Đn nĕm 1070, vua Lý Thánh Tông
cho lp nhà Vĕn Miu th Chu Công và Khng T thì Nho giáo mi đ c  chp
nhn chính thc  Vit Nam. Lúc này Nho giáo y là Tng Nho ch không phi Hán Nho, Đng Nho,.. Đi Trần có Chu ĕ V n An đào  t o đc nh  i u học trò theo Nho ọ h c. Họ ra sc
bài xích Pht giáo đ t khẳng đ n
 h. Nhng Đo Nho vn còn yu hơn Đ o  Pht.
Đn triu Lê, Nho giáo đc nâng lên làm q 
u c giáo. Nho giáo đc tôn.
Nhà nc Vit Nam khai thác tính cht cng rắn, t 
r t t ca Nho giáo đ t chc
và qun lý đt nc. Bên cnh đó, nhiu yu t Tng Nho đc ci tin, điu
chnh theo cách thc Vit Nam.
• T chc triu đình, b máy quan li:
• M h thng thi c đ chọn ngi làm quan. Khoa thi đầu tiên thi Lý nĕm
1075, đn khoa thi cui cùng (1919), trong vòng 844 nĕm có 185 khoa, ly đ 
2875 ngi, trong đó có 56 trng nguyên (đn nhà Nguyn không đt danh hiu trng nguyên)
• Thi nhà Trần bắt đầu sáng to ra ch Nôm, (da vào ch Hán ghi âm ting
Vit).Nhiu yu t Nho giáo vn gi nguyên v mt ch nhng cách hiu đã khác đi.
Nhìn chung, các yu t vĕn hóa phơng Nam trong Nho giáo đc phát huy làm gim bt tính du mục.
Theo truyn thng vĕn hóa làng xã, cá nhân phụ thuc vào cng đng, khin cho
XH n đnh. Nay, nhà nc PK to ra s ràng buc quan chc vào nhà cầm quyn bằng 2 cách:
• Nh lơng nng bng: Lơng thì ít nhng bng thì nhiu (bng: do  c p di
biu xén, lc: do vua ban cho nh mt th ân nghĩa). Đó là mt kiu kinh t bao cp.
• Bin pháp tinh thần “ trọng đc khinh tài “, khin quan li phi đ phòng d
lun dân chúng. (Đc là mt khái nim mp m - hiu sao cho thu l!)
Đó là nhng giá tr vĕn hóa đã đc tip n  h n, và tip b  i n  VN.
Tóm li, nhân dân ta vn gi truyn thng trọng tình và trọng vĕn (trọng phụ n
qu có b suy gim trong thi phong k  i n)
Nhìn chung, dân tc ta chp nhn Nho giáo và cũng đã đóng góp cho Nho giáo
phát trin theo hng Đông Nam Á.
T tng trung quân (ca Trung Quc) đã gim đi vi sc mnh ái quc  Vit
Nam (trung quân phi gắn lin vi ái quc). Nhng cuc thay đi vua chúa 
nc ta đu vì 2 ch ái quc (Lê Hoàn thay th vua Đinh, Trần Cnh thay th Lý
Chiêu Hoàng. Nguyn Trãi b nhà Trần theo Lê Li. Ngô Thì Nhm b nhà Lê
mt đi theo Tây Sơn Nguyn Hu. Khi vua nhà Nguyn T Đc yu hơn, nhiu
nhà Nho, sĩ phu phn đi d di …
H Chí Minh và nhiu nhà cách mng xut thân Nho gia nhng dám đi ngc
giáo hun Nho gia: đ li cha già, đi tìm đng cu nc (theo Nho giáo: Phụ mu ti, bt vin du)
Nho giáo Trung Hoa khuyn khích làm giàu vi điu kin không trái vi l nghĩa
(phú quý mà có 5th cầu đc thì dù làm kẻ cầm roi đánh xe hầu ngi, ta cũng
làm - li dy ca Khng T, Lun Ng). Ngi cai tr phi lo làm giàu cho dân.
Ngh buôn bán  Trung Hoa rt phát trin.Còn  Vit nam, ngh buôn bán giao
thơng vn b đình tr, không đc giai cp thng tr khuyn khích, trái li còn  b
khinh rẻ. Vn là chính sách “ trọng nông, c thơng “.
Nhìn chung, Nho giáo Trung Hoa và Nho giáo Vit Nam có nhiu nét thng nht
vn t cái cơ s Nho giáo đã bao hàm c vĕn hóa nông nghip phơng Nam  trong ri.
4.2.2. Đạo giáo và văn hoá Việt Nam
4.2.2.1.Đạo gia, Đạo, Đạo đức kinh, Đạo giáo:
• Lão T ngi nc S thuc vùng quần c Bách Vit, tên Nhĩ t Đam, họ Lý,
còn gọi Lão Đam. Sng vào khong th k VI-V tr.CN, cùng thi Khng T
nhng ln tui Lão Đam. Sng vào khong th k VI-V tr.CN, cùng thi K  h ng
T nhng ln tui Truyn thuyt k, khi v già, ông ci con trâu xanh đi v núi
phía Tây ri mt tích, ông đã thành tiên (Lão T: bc sng mãi  tui già). T
tng ca ông đc trình bày trong cun sách duy nht: Đo đc kinh.
• Đo: khái nim cơ bn c 
h cái t nhiên, có sẵn, chi phi s tn ti và vn đ n  g
ca th gii: “ Ngi bắt chc Đt, Đ t
 bắt chc Tri, Tri bắt chc Đo,
Đo bắt chc T Nhiên “. Đo là ct lõi 
c a t nhiên, chúng ta nhìn thy t
nhiên, còn Đo tru tng, cha  bên trong. Vy mà Đo sinh ra vn vt. Đc
là biu hin cụ th ca đo trong tng s vt.
Đo là cái yên tĩnh, vô hình.
Đc là cái đng hu hình, b ngoài  c a Đ o.
Đo và đc chuyn hóa qua li, to ra vũ trụ. Đo và Đc là cp p  h m trù âm
dơng, xut phát  phơng Nam. Cp Đ o
 Đc luôn có xu hng t nhiên làth
quân bình, ta thng gọi là “ l t nhiên “, công bằng, hp lí, không ai cng  l i
đc. Mọi s trái t nhiên  s đc Đo Đ c điu c  h nh.
Lão T đa ra trit lý sng vô vi.Vô vi là hòa nhp vi t nhiên, tránh s thái
quá. Thái quá thì kt qu ti t, thà rằng không làm còn hơn!
Lão T c gắng duy trì tinh thần vĕn hóa hài hòa âm dơng ca nn vĕn hóa
nông nghip phơng Nam. Oâng ch trơng “ xut th “, tránh né xã hi, hng
v cuc sng t nhiên. (Hegel, nhà trit học Đc ca ngi Lão T hơn hẳn Khng
T v mt trit học).
Lão T a chung hòa bình, hài lòng vi cuc sng gin d (vô vi).
Trang T (369- 286 tr.CN) ngi nc Tng (Hà Nam), không bao gi ra làm
quan, sng ẩn dt  núi Nam Hoa. Tên tht Trang Chu, vit cun sách Nam Hoa Kinh.
Trang T tip tục truyn bá t tng Lão T khin mọi ngi bit nhiu v Đo học.
Học thuyt Trang T là “ thuyt tơng đi “, xóa nhòa ranh gii gia con ngi
xã hi và con ngi t nhiên, gia Tn ti và H vô, gia Chính và Tà,v.v…
Trang T cĕm ghét kẻ thng tr, ông gọi họ là bọn trm ln (đi đo). Ông tip
tục kêu gọi ri b xã hi, tr v xã hi nguyên thy (đm tính t nhiên).
Đn cui thi Đông Hán (t 
h k II), ngi ta da vào  t  t ng Lão - Trang mà
thần bí hóa Đo học, bin nó thành Đo giáo. Họ tôn th Lão T, gọi ông là Thái
Thng Lão Quân tng giáng th giúp đi. Đo giáo tr thành tôn giáo gm có 2 phái:
Đạo giáo thần tiên: dy tu luyn, luyn th  u c trng sinh (lu  y n Đ an). Luyn khí
công, tp võ ngh. Ngoài ra còn mt s nghi thc khác. Mục đích là trng thọ.
Ai đi tu Đo này gọi la “ø Đo Sỹ”. Có 2 ph n
ơ g pháp rèn luyn: ni tu là rèn
luyn thân th, ngoi dng là ung thuc linh đan, kt qu s tr v Đo (t
nhiên). Đo Tng là các sách vit v nghi l, giáo lý, bói toán, tng s, dng
sinh, phong thy (coi đt), thơ vĕn tùy bút … (Tng s và thut phong thy
chính là cái t nhiên có sẵn, xem đó mà đoán nhn đ c  tơng lai!)
Đạo giáo phù thủy: dùng nghi l pháp th 
u t đ tr bnh (họ cho ằ r ng tà ma đẻ ra
bnh tt), ch yu là v bùa, bên cnh cũng dùng thuc ung.
Quí tc a đo thần tiên.
Bình dân tin theo Đo phù thy.
4.2.2.2. Đạo giáo ở Việt Nam:
Cui th k II, Đo giáo thâm nhp vào nc ta (ngi phơng Bắc lánh nn
chin tranh do ni chin thi Hán gây ra, chy xung phơng Nam, mang theo
Đo giaó truyn bá vào nc ta)
Lúc này, trong khi Nho giáo đang c thâm nhp vào Vit Nam cha xong thì Đo
giáo mau chóng đc tip nhn. Đo giáo phù hp vi nhiu tín ngng dân
gian Vit Nam. Ngi Vit vn sẵn tính sùng bái t nhiên, tin ma thut. Các nhà
s Đo Pht (n Đ) cũng phi học thêm ma thut và tr bnh đ d truyn bá đo Pht.
Đo giáo phù thy truyn lan nhanh ơ
h n Đo thần tiên. Còn g  i i quí tc trí thc
li quan tâm ti Đo thần tiên, ti ngọn ngun Đo học. Đo giáo phù th  y Trung Hoa và V 
i t Nam đã tng đng  v phía nhân dân,
tp hp lc lng chng li giai cp thng tr phn đng. Nhân dân tin  sc
mnh kì diu và phép màu ca “ thầy phù thy “ (pháp s) có th đánh bi kẻ thng tr.
Đo giáo Vit Nam th 2 nhóm t ầ
h n linh. Nhóm th nht: Ngọc Đ, Thái Thng
Lão Quân, thần Trn Vũ, Quan Thánh (Quan Công), nhóm th 2: Đc Thánh
Trần, Bà Chúa Liu (Liu Hnh - nàng tiên giáng trần). Thánh và Chúa đi đôi
nh mt cp âm dơng. Ngoài ra, các pháp s còn th các thần khác: Tam Bành, Đc Cc …
Đo sĩ cũng đc vua chúa coi t ọ
r ng nh tĕng s Đo Pht, đc mi làm  c vn.
Thi nhà nhà Lê, ny sinh mt trng phái Đo giáo ln, gọi là Ni Đo, do Trần
Toàn quê Thanh Hóa khi xng, có ti 10 vn tín đ.
• Đo giáo thần tiên  VN thiên  v ” ni tu” (còn  Nam Trung Hoa thiên  v
ngoi dng: luyn thuc trng sinh).Ch Đng T đc coi là ông t ca ca đo thần tiên V 
i t Nam, sau đc tôn th là 01 trong “ T bt t “ (  T n Viên,
Thánh Gióng, Liu Hnh và, Ch Đ n  g T)
Đi nhà Trần, có truyn thu 
y t v ông quan T Thc (quê Thanh Hóa)  g p tiên
n Giáng Hơng, sau kt hôn mà thành tiên. Đi Lê, truyn thu  y t Trần Tú Uyên  g p  g tiên n Giáng K  i u  xóm Bích Câu
(Hà Ni), sau 2 v chng ci hc bay đi. Dân chúng lp ra Bích Câu đo quán
đ th. Vua Lê Thánh Tông ơ m 
g p tiên, cho xây Vọng Tiên quán ( ca Nam Hà Ni).
Sĩ phu Vit Nam xa đôi khi lp đ àn ầ c u ơ c (cầu tiên, p ụ
h tiên) đ hi thi th, vn mnh đt nc.
Trong các phong trào nông dân ni dy đu tranh chng ch đ PK và trong
kháng chin chng xâm lc, đo thần tiên cũng là mt phơng tin giúp dân
khẳng đnh nim tin và tp trung lc lng.
Bên cnh 2 phái Đo giáo phù thy và thần tiên nói trên, nhiu nho sĩ Vit Nam đi  t i suy n 
g m v ct lõi Đo học, chọn  l i  s ng thanh tĩnh, nhàn  l c (an ầ b n lc
đo). Chu Vĕn An, Nguyn Bnh Khiêm, Phan Huy Ích, Nguyn Công Tr,
Nguyn Khuyn … khi bt mãn thi cuc đu tìm v li sng ẩn c, hòa hp vi thiên nhiên.
Ngày nay Đo giáo đã tàn lụi  Vit Nam, ch còn lẻ tẻ mt s ít nghi l mang
tính tín ngng dân gian nh đng bóng, đ i
 bát nhang, xin bùa chú, tang ma.
Phơng Tây vi vĕn hoá Vit Nam
4.3.1. Kitô giáo với văn hóa VN: Đây là hin tng ĕ
v n hóa Phơng Tây đầu tiên du nhp vào nc ta. Thc s
bắt đầu t th k XVI-XVII. Nhng nhà truyn giáo mang theo đ trang sc, pha
lê, vũ khí … đi ly hàng đc sn nh trầm hơng, đá quí, yn sào, ngà voi,
sng tê, đi mi và các gia v quí (ht tiêu) … to ra” con đng h tiêu “ (t Đa
Trung Hi đn Đông Nam Á).
Đầu tiên, linh mục Ignatio lén vào g  i ng đ o  
vùng Nam Đnh. Sau đó các giáo
sĩ B và Tây Ban Nha k tip, đi ọ d c các tnh ven b 
i n min Trung.(Kitô giáo, còn
đọc là Cơ đc giáo, th chúa Jesus Christ. Ngun gc do Jesus ngi Do Thái
x Palestin khi xng, nhằm nâng cao và phát trin đo Do Thái. Do thái giáo
và Ki tô giáo vn là tôn giáo ca ngi nô l, kẻ b áp bc, xua đ  u i.  Châu
Aâu, Kitô giáo chia tách thành công giáo La Mã và Đo Tin Lành. Tin Lành theo
h t tng t sn, ch th Jesus và đọc Kinh Thánh, không th Maria và không
chu s ch đo ca Tòa thánh La Mã, do đó mang tên là Protestanism, gc ch
Latin là Protestatio- nghĩa là phn đi.  nc Anh th k XVI có  m t cuc phân
hóa sinh ra Anh giáo (Anglicanism) đc lp vi Ki tô giáo La Mã.)
Nhà truyn giáo và nhà t bn liên kt vi nhau vơn cánh tay ti phơng
Đông, truyn đo và tìm hiu th trng, buôn bán. Chúa T rnh, vua Lê, chúa
Nguyn đu sẵn lòng giúp đ họ đ tranh th lc lng tr giúp mình cng c quyn lc.
Cui nĕm 1624, giáo sĩ Pháp Alexandre de Rhodes (thuc giáo hi B Đào Nha)
vn đng tòa thánh La Mã thành lp 2 giáo hi Đàng Ngoài và Đàng Trong 
nc ta. V giám mục Đàng Trong, gọi ting Vit là Bá Đa Lc, tên tht là Pièerre
Pignneaux de Béhaine (1741-), dân gọi là Cha C, đ đầu hoàng t Cnh đi
Pháp, thay mt Nguyn Aùnh kí hip c Versailles nĕm 1787. Do cách mng
Pháp 1789, hip c này vô hiu. Bá Đa Lc t mình m quân, sắm vũ khí giúp
Nguyn Aùnh đánh Tây Sơn. Hot đng ca ông linh mục này to cơ s cho
thc dân Pháp sau này m đng vào VN.
Khi lên ngôi Gia Long, Nguyn Aùnh lâm vào th khó x: nhn ra nh hng
xu ca Kitô giáo đi vi vĕn hóa dân tc và nguy cơ b xâm ln nhng li chu ơn giáo ĩ
s Pháp. Aùnh ch trơng 
h n ch Kitô giáo, gi nguyên hin trng,
ngĕn cm phát trin thêm. Nhà Nguyn khôi phục, chn hng Nho giáo.
Đn các đi Minh Mng Thiên Tr, Pháp đẩy mnh ý đ xâm lc, tranh th đo
Kitô gây khó khĕn cho triu đình PK VN khi T Đc ra lnh cm Đo.
Tháng 5- 1862, vua T Đc b ép cắt 3 tnh min Đông Nam B cho Pháp và hy
b lnh cm đo. Các nhà Nho và sĩ phu yêu nc phn đi, kéo dài ti phong
trào Cần Vơng. Nĕm 1954, Pháp tung tin “ Chúa đã vào Nam “ đ lôi kéo nhiu ngi di c vào Nam.
Sau 4 th k truyn đo, đn nay Kitô giáo đã có khong 5 triu tín đ Công giáo
và na triu tín đ Tin Lành  VN.
Kitô giáo không th đt đa s  VN vì 2 l: Th nht, Kitô giáo đã dính líu đn
các cuc xâm lc ca Đ Quc Phơng Tây  nc ta, đ  li  n tng  x u
khó phai m. (dân chúng không chp nhn thoi mái nh Pht giáo Aán Đ vô
t). Th hai là: Kitô giáo mang tính cht vĕn hóa du mục, mc dù đã c gắng ci
bin hòa hp vĕn hóa nông nghip nhng vn trái vi tín ngng th cúng t tiên.
Ngày nay, Kitô hu VN sng hòa mình trong dân tc, kính chúa gắn vi yêu
nc, “ sng phúc âm trong lòng dân tc “
4.3.2. Văn hóa phương Tây ở Việt Nam:
Tóm tắt mt s thành tu cơ bn sau: • Phát trin đ ô th, xây dng k  i n trúc  m i.
• Xây dng công nghip. • Giao thông vn ti • Trng học mi. • Tài chính, ngân hàng. • Báo chí xut bn.
• Hp tác làm ra ch quc ng tin li d dàng.
• Khoa học xã hi - nhân vĕn phát tin theo phơng pháp mi. Khoa học t
nhiên - kĩ thut đc ph bin có h thng.
Vĕn học - ngh thut Tây Âu thm sâu vi các th loi, phơng thc sáng tác và
t tng ngh thut mi (vĕn học, kch, hi ọ h a, múa). Trong vĕn ọ h c: tiu
thuyt, thơ mi, kch nói … theo phơng pháp lãng mn và hin thc Tây Aâu
th k 19, đã bùng n  VN trong giai đ  o n 1930 - 1945.
V t tng, ban đầu ch yu là h t tng dân ch cng hòa t sn. Đầu
nhng nĕm 20, Nguyn Aùi Quc và đng chí đã tìm ra ch nghĩa Mác - Lê nin
truyn bá v Vit Nam khi h t tng này vn b các th lc p  h n đng cm  Tây Âu.
Nguyn Ái Quc- H Chí Minh là biu tng kt hp tuyt vi ca 2 ngun vĕn
hóa Đông và Tây (nông nghip phơng Đông và du mục phơng Tây).
Đc đim vĕn hóa đi phó ca dân tc Vit Nam
Vì sao mt dân tc nh bé nh Vit Nam li không b đng hóa sau nhng cuc
xâm lĕng ca Trung Quc, Mông C, Pháp và Mỹ? Trái li còn luôn luôn chin
thắng! Đó là huyn thoi v sc mnh quân s và sc đ kháng ca nn vĕn hóa Vit Nam.
Ngi dân nông nghip thng yu kém kh nĕng t chc và lc lng quân s.
Khi cần phi đi phó vi nn ngoi xâm, truyn thng Vit Nam là tránh đi đầu
bằng chin tranh, c gắng thơng lng tìm gii pháp hòa bình. Dân ta t ọ r ng
vĕn hơn võ nên nhà nc không đầu t t chc quân s.
Khi nhn thy không th tránh đc nn chin tranh, nhân dân ta kiên quyt t
chc kháng chin, dùng chin lc tng hp đ đi phó, đó là: • Toàn dân kháng chin • Toàn din kháng ch  i n
• Trng kỳ kháng ch  i n
Đó là đng li chin tranh nhân dân. Khi có ch 
i n tranh, mi ngi dân là  m t
ngi lính, “ gic đn nhà đàn bà cũng đánh “. Đ t
 quc gia nh đt làng xã,
quyt không th mt tc đt rơi vào tay kẻ khác.
Khi đánh gic, dân tc ta s dụng mọi cách đánh min là có kt qu. Đánh du
kích (bt ng), phục kích, tránh giáp trn đi đầu) … Đánh ằ b ng binh  v n, đánh
bằng tuyên truyn. Đc bit, “ va đánh va đàm “, đàm phán đ sm chm dt
chin tranh, gim bt thit hi
Ngh thut ngoi giao Vit Nam rt khéo léo, tài g  i i và cơng qu  y t, kéo dài
thi gian làm cho quân gic mi mt. Quân ta còn tìm cách gi th lung lay ý chí
quân Minh (Nguyn Trãi - Quân Trung t mnh tp - gm th t gi tng gic
Minh sut 10 nĕm). Đó là ly thi gian làm lc lng tiêu hao ý chí gic.
“ Bit trng tre đ đi ngày thành gy
Đi tr thù mà không s dài lâu “
(Đt Nc - Nguyn Khoa Đim)
“ Quc thù v báo đầu tiên bch
K đ Long Tuyn đi nguyt ma “
(Thù nc tr cha xong đầu đã bc
Vn ngi mài kim di ánh trĕng) (Cm Hoài - Đng Dung)
M đào hầm t lúc tóc còn xanh
Nay m đã phơ phơ đầu bc
M vn đào di tầm đi bác
Bao đêm ri ting cuc vọng nĕm canh…
(Đt quê ta mênh mông- Dơng Hơng Ly)
Khi chin thắng, dân tc ta t lòng bao dung khoan th. Lý Thng Kit m li
cho quân Tng rút chy trong danh d (gi xin điu đình khi quân Tng sắp thua
trn). Sau khi đánh xong quân Nguyên, vua Trần Nhân Tông sai đem đt ht th
t ca nhng kẻ phn bi liên lc, đầu hàng gic. Sau khi đánh tan 10 vn quân
Minh ti Chi Lĕng nĕm 1427, Lê Li đng ý ging hòa vi Vơng Thông, cp
nga xe tàu thuyn cho chúng rút chy. Đ Thám tha mng cho tên toàn quyn
Pháp Paul Dumer sau khi bắt đc y. Kt thúc 2 cuc kháng chin chng Pháp
và Mỹ, nhân dân ta đi x nhân đo, cao thng đ i
 vi kẻ bi trn, đi thu nht
hài ct lính gic và trao tr cho gia đình họ.
Trong thi phong kin, sau khi chin thắng, các vua chúa nc ta còn sai s
sang Trung Quc cng np (biu quà quí) và xin làm ch hầu đ gi th din
cho kẻ bi trn đ tránh xung đt v sau.
Nguyên nhân chin thắng là s tng hp ca:
• Lòng yêu nc ca nhân dân ta • Đoàn kt mt lòng. • Kh nĕng tng hp • Tính linh hot
Tng kt v s giao lu vĕn hóa Vit Nam vi quc t
- Kh nĕng dung hp các ngun vĕn hóa • Chung đúc các nn ĕ v n hóa phơng Đ ông:
Vn bn tính bao dung, ngi Vit Nam không kì th dân tc, trc ht chp
nhn vĕn hóa ngoi lai. Sau đó xy ra s dung hp và tip bin (tích hp) đ
cui cùng sáng to giá tr vĕn hóa mi. Nói cách khác, mọi giá tr vĕn hóa nc
ngoài lan vào VN đu đc “Vit Nam hóa”, sao cho thích hp vi bn lĩnh / bn sắc vĕn hóa VN.
Ba h t tng phơng Đông Nho, Pht, Đo khi vào VN tr thành “ tam giáo
đng qui” coi nh cùng mt gc vi ĕ v n hóa  b n đ
a. Tn dụng tt c nhng u
đim ca tam giáo đ bi dng cho con n  g i và ĕ v n hóa dân  t c. Tĕng ầ d n
cht dơng tính bằng Đo Nho, Đo Lão và Đo Pht làm cho vĕn hóa quân
bình tr li bằng cht âm tính. Nhà Trần có đn th c 3 v: Pht Thích Ca ngi
gia, Lão T ngi bên trái (âm tính), Khng T ngi bên phi (dơng tính)
• Tip thu vĕn hóa phơng Tây, kt hp Đông - Tây
Chic áo dài tân thi là s kt hp truyn thng du dàng, nh nhàng vi tính táo bo ca phơng Tây.
Kin trúc c truyn kt hp kin trúc gothic ca phơng Tây còn đ li các tòa
bit th thi Pháp, nhà th Phát Dim, Lĕng K 
h i Đnh. Hãy xem Lĕng K  h i Đnh
có cu trúc tng hp: Phần ngoài: trang trí kiu cung đình (Nho giáo) nh t linh,
t bình, nht nguyt, rng mây. Chính đin: nhng môtif bát bu ca Đo Lão
xut hin, vầng mt tri (vua) đang ln xung. Hu đin: trang trí 400 ch “ vn “
() c mơ đc siêu thoát  cõi Nit Bàn (Pht). Đan xen  ba phần là nhng
con vt nuôi ca nông dân (chó, mèo, gà, chut,….) và nhng đ vt phơng
Tây nh đng h, vt tennis, ly ru sâm banh, cây kính loupe, hp thuc lá, cây đèn hoa kì Đo Cao Đài Đ ( i đo tam kì ph đ
) hình thành vào nhng nĕm 20 th k XX.
Đo Cao Đài tìm li thoát t tng cho tâm t  r ng b  u n  n n  c a dân  t c khi hàng
lot phong trào yêu nc chng Pháp đầu tht bi. Cao Đài đã tng hp các tôn
giáo cũ đ to ra mt tôn giáo mi Thng Đ là v giáo ch có tên là Cao Đài
Tiên ông: biutng “ con mắt trái “ (thiên nhãn). Các thần tng gm nhiu bc nh sau: Tam giáo t s:
• Lão T, Pht Thích Ca, Khng T (cao n  h t)
• Quan Công, Lý Bch, Quán Th Âm B Tát • Victor Huygo, Nguyn  B nh Khiêm,Tôn Dt Tiên
Còn có tranh th Jesus, Khơng T Nha. Sau 1975, có chân dung H Chí Minh.
Cu trúc Cao Đài là con s 3 và s 5 (tam tài và ngũ hành)
Ngi sáng lp đo Cao Đài là ông Ngô minh Chiêu, đo hiu là Ngô Minh Chiêu (mt nĕm 1932).
Ngày nay có khong 2 triu tín đ Cao Đài vi 20 t chc chi phái. Chùa T Lâm  Tây Ninh ọ g i là tòa thánh t  h t Cao Đài.
Đo này có 2 phái: vô vi và ph đ. Ph đ rng  m cho ọ m i ngi, gin  d và
d hiu. Vô vi ch dành cho s tín đ trí thc. Nghi l Cao Đài đ ơn gin, không phin phc.
+ Nguyn Ái Quc - H Chí Minh, danh nhân vĕn hóa th gii - s tích hp ĕ v n
hóa Đông Tây vi lý tng xã hi ch nghĩa.
Sut na cuc đi bôn ba nĕm châu bn bin, Nguyn Aí Quc - H Chí Minh
vn gi đc giá tr vĕn hóa dân tc Vit, vĕn hóa phơng Đông, li còn tip thu
nhng tinh hoa vĕn hóa phơng Tây và th gii. Ngi thc là s dung hp
Nho - Pht - Đo viø t tng vĕn hóa hin đi Aâu - Mỹ, thu sut t tng
Mác - LêNin đnh cao nhân loi.
V quan đim giáo dục, H Chí Minh học tp  Nho học cái vai trò, phơng
pháp giáo dục ci thin và ci to con ngi
Ngi có tầm nhìn rng ln, phát huy sc mnh đoàn kt dân tc và nhân dân
th gii vì li ích dân tc ta và cách mng  c a nhân l  o i.
T Nguyn Ái Quc đn H Chí Minh, Ngi đi t ch nghĩa yêu nc truyn
thng Vit Nam đn mt ngi cng sn chân chính. Nhà báo Nga
Mandelstamm đã nhn xét “Nguyn Aùi Quc thm đm mt cht vĕn hóa -
không phi th vĕn hóa Châu Aâu, có l đy là nn vĕn hóa ca tơng lai “.
Ngh quyt ca UNESCO ghi rõ: “ s đóng góp quan trọng v nhiu mt ca ch
tch H Chí Minh trong các lĩnh vc vĕn hóa, giáo dục và ngh thut là kt tinh
truyn thng vĕn hóa hàng ngàn nĕm ca nhân dân Vit Nam, và nhng t
tng ca Ngi là hin thân nhng khát vọng ca các dân tc trong vic khẳng đnh bn sắc dân  t c ca mình “.
Chương 4: Kết luận (6 tiết)
Chương kết luận: Văn hóa Việt Nam từ truyền thống đến hiện đại
Hằng s vĕn hoá Vit Nam
Nhng yu t khách quan vũ trụ (còn gọi là yu t đa - vĕn hóa) c đnh đã to
ra nn tng ca mt nn vĕn hóa dân tc, t đó sinh ra nhng đc đim cơ bn không thay đ i
 trong lch s (và trong tơng lai) - gọi là hằng s vĕn hóa.
Lp vĕn hóa bn đa Vit Nam đc to ra trên nn tng Nam Á và Đông Nam Á
(nguyên là vùng Đông Nam Á c đi) đã sinh ra nhng đc đim bn vng sau đây:
Ngh nông trng lúa nc.
Kéo theo nhng giá tr vĕn hóa khác nh: kĩ thut canh tác, mt s gia súc chĕn
nuôi nh trâu, bò, heo, gà, vt, mt s cây trng: khoai, sắn, bắp, rau trái...
Cơ cu ba ĕn ch yu vn là: cơm - rau - ca ù.
T nhng hằng s vĕn hóa y, mt s đc trng đc hình thành gọi là bn sắc vĕn hóa dân tc.
Bn sắc vĕn hoá dân tc
Xut phát t ngh nông trng lúa nc và các hằng s vĕn hóa, dn đ n  các giá
tr vĕn hóa ch yu sau:
• T chc làng xã bn vng, n đnh.
• Tính cng đng, tính đoàn  k t
• Tính t tr, tính dân c 
h , ý thc đc lp dân 
t c và lòng yêu nc nng nàn
• Li sng thiên v quân bình hài hòa âm dơng,trọng tình cm hơn lí trí, trọng
vĕn hơn võ, mm dẻo hiu hòa.
• Li ng x nĕng đng, linh hot, kh nĕng thích nghi cao vi mọi tình hung, bin đi.
• Li t duy tng hp và bin chng
• Tinh thần dung hp và xu hng kt hp, tích hp nhiu ngun vĕn hóa.
Bn sắc vĕn hóa dân tc là s kt tinh toàn b giá tr vĕn hóa truyn thng ca
dân tc và tn ti di dng tinh thần (trong mi con ngi Vit Nam tiêu biu).
Bn sắc y còn gọi là tính cách vĕn hóa - cá tính vĕn hóa ca dân tc.
Bn sắc vĕn hóa dân tc cũng cha đng c mt trái (nhng nhc đim c
hu). Chúng ta cần nhìn nhn nhc đim y đ có quyt tâm và bin pháp sa cha
Bn sắc vĕn hóa rt n đnh, bn vng, chm thay đi.
Giá tr vĕn hoá truyn thng
Là tt c nhng giá tr vĕn hóa còn thích hp vi thi đi ngày nay.(Truyn: lp
trc chuyn giao, Thng: lp sau tip nhn. Khi truyn và nhn đu có s chọn
la, gn lọc b đi nhng giá tr li thi)
Giá tr vĕn hóa truyn thng, bao gm c nhng giá tr vĕn hóa dân tc khác vn đã đc dân 
t c ta tip thu,tri ngh 
i m qua thi gian, đã đc dung  h p, tích
hp (còn gọi là Vit Nam hóa).
Giá tr vĕn hoá tiêu biu
Là mt s trong nhng giá tr vĕn hóa truyn thng,đc bit riêng ca Vit nam,
là phần đóng góp vào nn đi vĕn hóa vô cùng phong phú ca nhân loi.
Gm mt s nhóm giá tr vĕn hóa sau: • Đ
 c: Trng đng,thp đng,đ gm, đ t  h công ỹ m ng  h c, đng tin c
… Nhng th này cần đc bo tàng. Đó là nhng k vt ca t tiên đ li.V  i n
(nhà) bo tàng là nơi trng bày các di vt c cho các th h con cháu xem,
nhằm tha mãn tình cm ca ngi dân mt nc, giáo dục lòng t hào dân tc
và gii thiu, giao lu vi bn bè dân tc khác.Bên cnh đó, vin ba tàng cũng
phục vụ cho nghiên cu khoa học. Đ c là nhng vt quí,di sn chung ca dân
tc, không th sn xut thêm na.Các quc gia đu nghiêm cm buôn bán đ
c, đc bit không đ lọt ra nc ngoài.
• Công trình kin trúc c: Đn đài, lĕng tẩm, công trình c khác cần đc bo
tn (gi gìn, trùng tu, khai thác)
• Ting Vit: Là sn phẩm đc bit do tt c ngi Vit to nên sut trng kì
lch s.Ting Vit cần đc gi gìn, ph thông hóa, chính âm, chính t và trong sáng.
• Các giá tr vĕn ngh dân gian: ầ c n đc su ầ
t m, khai thác, k tha và phát
huy. Đây là nhng giá tr c nhng vn còn sc sng nh: • Thần th  o i, truyn thu  y t, truyn  c tích, n ụ g ngôn, ca dao, tục ng.
• Âm nhc c truyn, dân ca, sân khu dân gian (Chèo, tung, ca tài t Nam b,
dân ca kch các vùng, nh Quan họ Bắc Ninh, Ngh Tĩnh, và các dân tc nh
Khmer, Tây nguyên, Tày, Thái. v.v…
• Nhng tác phẩm c đin đ c
 sắc nh Thơ vĕn Lý -Trần, thơ vĕn Ngu  y n Trãi,
Truyn Kiu, Bà huyn Thanh Quan..v.v… • Mt  s ng 
h th công đc đáo nh mây tre đ
an (đơng), làm trng, kim hoàn,
thêu may, áo dài phụ n, dt lụa tơ tằm...
• Nhng th thut y học c truyn (Đông Nam Y), cây thuc nam
• Nhng món ĕn dân tc đc đáo.. v. v...
Vĕn hoá truyn thng đng trc công cuc công nghip hoá - hin đi hóa
T cui th k 20 sang th kỷ 21, Vit Nam bc vào cuc giao lu rng rãi đa
phơng vi các nn vĕn hóa Aâu - Mỹ, Đông Nam Á và các dân tc khác.Chúng
ta cần đc bit lu ý khi giao lu vi các nn vĕn hóa Aâu - Mỹ.
Đng trc thi đi m ca, đt nc ta tin hành đi mi, trc ht phi đi
mt vi nn kinh t th trng. (Trong nn vĕn hóa truyn thng, dân tc Vit
nam đã quen vi kinh t bao cp và li sn xut nh tiu nông, cha tri qua kinh t th trng)
Chắc chắn s có nhng cái đc và cái mt. Đc nhng cái hay nhng cũng
“đc” c nhng “ cái d “. Mt đi nhng cái cũ xu, nhng cũng có nguy cơ
mt luôn c nhng giá tr tt đp truyn thng. Xem bng d báo di đ ây: CÁI HAY CÁI DỞ Cái được(thêm) Cái thoát khỏi Cái mất mát Cái nhiễm phải
Đô th, công nghip phát Đô thị nông thôn bị trin Môi trường tự nhiên
Nạn ô nhiễm môi trường khống chế Đời sống vật ch t cao,
Sự nghèo nàn thiếu thốn Lối sống tình nghĩa L i ố sống thực dụng tiện nghi đầy đủ
Tính tập thể, Sự ổn định Lối sống cá nhân chủ
Tinh thần tự do phê phán Thói gia trưởng gia đình nghĩa
Sự liên kết quốc tế rộng
Thói địa phương cục bộ rãi Tính tự trị, ự t lực Hiện tượng đồi trụy chủ nghĩa
Trong tình hình đó, chúng ta cần phát huy nhng u đim ca bn sắc vĕn hóa
dân tc nh: tính tng hp, nĕng đng, thích nghi cao trong vic xây dng nn vĕn hóa mi tiên tin.
Đc bit, chúng ta cần  m nh  d n, dũng  c m sa c  h a nhng ĕ c n  b nh nh: • Bnh tùy tin
• Ý thc yu kém v pháp l  u t
• Thói quen sn xut nh
• Thói gia trng, bnh quan liêu và ca quyn
• Thói gia đình ch nghĩa, xu xòa đi khái
• Thói cục b đa phơng...
Hin nay, đt nc ta cũng đã có sẵn nhng điu kin thun li cơ bn là:
• V trí đa lý thun li cho giao thông, giao thơng quc t
• Tình hình an ninh chính tr quc gia n đnh, bn vng • Nhân dân đoàn  k t mt lòng
Tóm li, đt nc ta đã có đ ba điu kin: thiên thi - đa li - nhân hòa đ
bc vào giai đon phát trin mi.
Phụ lục 1: Bài thơ Đt Nước của Nguyễn Khoa Điềm Đt Nước
(chương 5 của trường ca Mặt Đường Khát Vọng - tác giả Nguyễn Khoa Điềm)
Khi ta ln lên Đt Nc đã có ri
Đt Nc có trong nhng cái ngày 
x a ngày xa . . .m thng hay k
Đt Nc bắt đầu vi ming trầu bây g  i bà ĕn
Đt Nc ln lên khi dân mình bit trng tre mà đánh gic
Tóc m thì bi sau đầu
Cha m thơng nhau bằng gng cay mui mn
Cái kèo, cái ct thành tên
Ht go phi mt nắng hai sơng xay giã dần sàng
Đt Nc có t ngày đó . . .
Đt là nơi anh đn trng Nc là nơi em tắm
Đt Nc là nơi ta hò  h n
Đt Nc là nơi em đánh ơ r i ch  i c khĕn trong  n i n  h thầm *
Đt là nơi con chim phng hoàng bay  v hòn núi  b c
Nc là nơi con cá ng ông móng nc bin khơi Thi gian đằng đ ẵng Không gian mênh mông
Đt Nc là nơi dân mình đoàn ụ t Đt là nơi Chim  v Nc là nơi Rng  Lc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đng bào ta trong bọc trng Nhng ai đã khut Nhng ai bây gi
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần ngi đi trc đ li
Dn dò con cháu chuyn mai sau
Hằng nĕm ĕn đâu làm đâu
cũng bit cúi đầu nh ngày gi T * Trong anh và em hôm nay Đu có mt phần Đ t Nc Khi hai đa cầm tay
Đt Nc trong chúng ta hài hòa nng thắm
Khi chúng ta cầm tay mọi ngi
Đt Nc vn tròn, to ln * Mai này con ta ln lên
Con s mang Đt Nc đi xa
Đn nhng tháng ngày mơ mng
Em ơi em Đt Nc là máu xơng ca mình
Phi bit gắn bó và san sẻ
Phi bit hóa thân cho dáng hình x s
Làm nên Đt Nc muôn đi . . .
Nhng ngi v nh chng còn góp cho đt nc nhng núi Vọng phu
Cp v chng yêu nhau góp nên hòn Trng Mái
Gót nga ca Thánh Gióng đi qua còn trĕm ao đầm đ li
Chín mơi chín con voi góp mình dng đt T Hùng Vơng
Nhng con Rng nằm im góp dòng sông xanh thẳm
Ngi học trò nghèo góp cho Đt Nc mình núi Bút non Nghiên
Con cóc con gà quê hơng cùng góp cho H Long thành thắng cnh
Nhng ngi dân nào đã góp tên Ông Đc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Đim
Và  đâu trên khắp rung đng gò bãi
Chẳng mang mt dáng hình, mt ao c, mt li sng ông cha
Ôi Đt Nc sau bn nghìn nĕm đi đâu ta cũng thy
Nhng cuc đi đã hóa núi sông ta . . . * Em ơi em Hãy nhìn rt xa
Vào bn nghìn nĕm Đt Nc
Nĕm tháng nào cũng ngi ngi lp lp
Con gái con trai bằng tui chúng ta Cần cù làm lụng
Khi có gic ngi con trai ra trn
Ngi con gái tr v nuôi cái cùng con
Ngày gic đn nhà đàn bà cũng đánh
Nhiu ngi đã tr thành anh hùng
Nhiu anh hùng c anh và em đ u  nh Nhng em bit không
Có bit bao ngi con gái, con trai
Trong bn nghìn lp ngi ging ta la tui Họ đã sng và cht Gin d và bình tâm
Không ai nh mt đt tên
Nhng họ đã làm ra Đt Nc
Họ gi và truyn cho ta ht lúa ta trng
Họ truyn la qua mi nhà, t hòn than qua con cúi
Họ truyn giọng điu mình cho con tp nói
Họ gánh theo tên xã tên làng trong mi chuyn di dân
Họ đắp đp be b cho ngi sau trng cây hái trái
Có ngoi xâm thì chng ngoi xâm
Có ni thù thì vùng lên đánh bi
đ Đt Nc này là đt nc nhân dân
Đt Nc ca nhân dân, Đt Nc ca ca dao, thần thoi
Dy anh bit “ yêu em t thu trong nôi “
Bit quí công cầm vàng nhng ngày ln li
Bit trng tre đi ngày thành gy
Đi tr thù mà không s dài lâu
Ôi nhng dòng sông bắt nc t đâu
mà khi v Đt Nc mình thì bắt lên câu hát
Ngi đn hát khi chèo đò, kéo thuyn vt thác
Gi trĕm màu trên trĕm dáng sông xuôi. (Nguyn Khoa Đim)
Phụ lục 2: Bài thơ Tiếng Việt của Lưu Quang Vũ
Tiếng Việt (thơ Lu Quang Vũ)
Ting m gọi trong hoàng hôn khói sm
Cánh đng xa cò trắng r nhau v
Có con nghé trên lng bùn t đm
nghe xc xào gió thi gia cau tre
Ting kéo g nhọc nhằn trên bãi nắng
Ting gọi đò sông vắng bn lau khuya
Ting lụa xé đau lòng thoi si trắng
Ting dp dn nc lũ xoáy chân đê
Ting cha dn khi vun cành nhóm la Khi hun thuyn, gieo  m , lúc đa nôi
Ting ma di ào ào trên mái cọ
Nón ai xa thĕm thẳm  bên tri
“ Đá cheo leo trâu trèo trâu trt”
đi mòn đàng dt c đi ngi thơng đây mui  m n gng cay lòng k  h xót
ta nh chim trong ting Vit nh rng
Cha ch vit đã vn tròn ting nói
Vầng trĕng cao đêm cá ln sao m
Ôi ting Vit nh đt cày, nh lụa
0ùng tre ngà và mm mi nh tơ
Ting tha thit, nói thng nghe nh hát
K mọi điu bằng ríu rít âm thanh
Nh gió nc không th nào nắm bắt
Du huyn trầm, du ngã chênh vênh
Du hi dng sut ngàn đi la cháy
Mt ting vn rp bóng lá cành vơn
Nghe mát lm  đầu môi ting sui
Ting heo may gi nh nhng con đng
Mt đo nh xa xôi ngoài bin rng
Vn ting làng ting nc ca riêng ta
Ting chẳng mt khi Loa Thành đã mt
Nàng M Châu quì xung ly cha già
Ting thao thc lòng trai ôm ngọc sáng
Di cát vùi sóng dp chẳng h nguôi
Ting ti cc kẻ ĕn cầu ng quán
thành Nguyn Du vằng vc ni thơng đi
Trái đt rng giàu sang bao th ting
Cao quí thâm trầm rc r vui tơi
Ting Vit rung rinh nhp đp trái tim ngi
Nh ting sáo, nh dây đàn máu nh
Bum lng sóng xô, mai v trúc nh
Phá cũi lng vi vi cánh chim bay
Ting nghn ngào nh đi m đắng cay
Ting trong trẻo nh hn dân tc Vit
Mi sm dy nghe bn b thân thit
Ngi qua đng chung ting Vit cùng tôi
nh v mui chung lòng bin mn
nh dòng sông thơng mn chy muôn đi
Ai thu trc nói nhng li th nht
còn thô sơ nh mnh đá thay rìu
điu anh nói hôm nay, ch  i u  s tắt
ai ngi sau nói tip nhng li yêu?
Ai phiêu bt nơi chân tri góc bin
có gọi thầm ting vit mi đêm khuya?
ai  phía bên kia cầm súng khác
cùng tôi trong ting Vit quay v
Ôi ting Vit sut đi tôi mắc n
quên ni mình, quên áo mc cơm ĕn
Tri xanh quá, môi tôi hi hp quá
Ting Vit ơi ting Vit ân tình... (Lu Quang Vũ)
Thư mục tham kho
1. Vit Nam vĕn hóa s cơng - Đào Duy Anh
2. Đi cơng vĕn hóa phơng Đông - Lơng Duy Th và nhóm tác gi
3. Đi cơng lch s vĕn minh phơng Tây - Đ  Vĕn Nhung
4. Tìm v bn sắc vĕn hóa dân tc Vit Nam - Trần Ngọc Thêm ( tài liu chính )
5. Cơ s vĕn hóa Vit Nam - Trần Ngọc Thêm ( tài liu chính )
6. Cơ s vĕn hóa Vit nam - Trần Quc Vng
7. Vĕn hóa học đi cơng - Trần Quc Vng và nhiu tác gi Và nhiu tài liu khác

Cơ sở văn hóa Việt Nam - Đề cương ôn tập (p2) | Đại học Sư Phạm Hà Nội

Thông tin :

Tài liệu liên quan:

Một số Điều văn bản chung tham khảo - tài liệu tham khảo | Đại học Hoa Sen

Tài liệu tính cộng đồng và tính tự trị là hai đặc trưng cơ bản của tố chức nông thôn Việt Nam | Trường Đại học Sư phạm Hà Nội

Văn hóa dân gian Khmer Trà Vinh - cơ sở văn hóa Việt Nam | Đại học Sư Phạm Hà Nội

Văn hóa ẩm thực Khmer - cơ sở văn hóa Việt Nam | Đại học Sư Phạm Hà Nội

Giới thiệu về áo dài và nguồn gốc của áo dài - cơ sở văn hóa Việt Nam | Đại học Sư Phạm Hà Nội