Đánh giá mô hình tòa soạn hội tụ tại báo điện tử Vnexpress hiên nay | Học viện Báo chí và Tuyên truyền

ĐÁNH GIÁ MÔ HÌNH TÒA SOẠN HỘI TỤ
TẠI BÁO ĐIỆN TỬ VNEXPRESS HIỆN NAY Võ Kiên Trung
Khoa Báo chí – Truyền thông, trường Đại học Khoa học Huế
Email: ktrungtph@gmail.com Tóm tắt
Tòa soạn hội tụ là mô hình tòa soạn hiện đại, tận dụng tối đa ưu thế về nhân
lực đa phương tiện và nền tảng công nghệ kỹ thuật tiên tiến để sản xuất ra các ấn
phẩm cho nhiều loại hình, phương tiện báo chí khác nhau. Mô hình này đang thực sự
lan rộng trên thế giới và trở thành xu thế khó có thể cưỡng lại. Tại Việt Nam, báo điện
tử VnExpress đã trở thành tờ báo tiên phong trong việc xây dựng, vận hành tòa soạn
hội tụ và bước đầu đạt được nhiều hiệu quả tích cực. Bài viết này sẽ nhằm khảo sát và
đưa ra những đánh giá tổng quan về mô hình tòa soạn hội tụ tại báo điện tử
VnExpress hiện nay. Nội dung
1. Trong suốt một thời gian dài, các tòa soạn báo ở Việt Nam cũng như trên thế
giới đều hoạt động theo phương thức tổ chức đơn loại hình. Tuy nhiên, trong bối cảnh
thông tin hiện nay, quy trình sản xuất tin, bài được vận hành như vậy khó có thể đáp
ứng được nhu cầu thông tin nhanh nhạy cũng như sự phong phú, đa dạng từ điều kiện
và phương thức tiếp nhận của công chúng. Do đó, để phát huy tối đa sức mạnh tổng
hợp của nguồn nhân lực cũng như những ưu thế về công nghệ kỹ thuật, từ những năm
đầu tiên của thế kỷ XXI, nhiều tòa soạn báo trên thế giới đã chuyển sang xây dựng mô
hình tòa soạn hội tụ. Đây là mô hình tòa soạn đa phương tiện, lấy báo điện tử làm
trung tâm, tận dụng tối đa ưu thế về nhân lực đa phương tiện, dựa trên một nền tảng
công nghệ kỹ thuật hiện đại để sản xuất ra các ấn phẩm cho nhiều loại hình, phương
tiện báo chí. Hiện tại, mô hình này đang thực sự lan rộng trên thế giới và trở thành xu
thế khó có thể cưỡng lại. Tuy nhiên, với thực trạng hoạt động của các tòa soạn báo ở
Việt Nam hiện nay, tòa soạn hội tụ vẫn còn là một khái niệm khá mới mẻ. Nhiều tờ
báo hay nhà báo vẫn chưa ý thức rõ ràng về sự hiện diện hay chưa thể nhận thức đầy
đủ về tầm quan trọng của mô hình này. Dù vậy, cũng đã có một số tòa soạn, cơ quan
báo chí mà tiêu biểu là báo điện tử VnExpress đã mạnh dạn đi đầu trong việc xây
dựng, vận hành mô hình tòa soạn hội tụ và đã bước đầu đạt nhiều hiệu quả tích cực từ
quy trình sản xuất thông tin cho đến việc khẳng định uy tín, thương hiệu với độc giả,
dù còn gặp không ít khó khăn, thách thức. Đây thực sự là một hình mẫu đáng để tham
khảo với các cơ quan báo chí Việt Nam đang có ý định chuyển mình, đón nhận những
thử thách mới từ bối cảnh thông tin hiện nay. 1
2. VnExpress (tên đầy đủ là báo điện tử Tin nhanh Việt Nam) được thành lập
bởi tập đoàn FPT vào năm 2001 với cơ quan chủ quản là Bộ Khoa học và Công nghệ.
Ra đời thầm lặng, không quảng cáo trên các phương tiện thông tin đại chúng nhưng
chỉ sau một tuần ra mắt, báo đã có khoảng 1.000 lượt truy cập/ngày và số lượng này
tăng gấp đôi ở tuần thứ hai. 6 tháng sau, với 300.000 địa chỉ IP thường xuyên truy cập,
VnExpress đã vươn lên vị trí dẫn đầu trong số các website tiếng Việt trên toàn cầu theo
bảng xếp hạng của Alexa. Trong suốt chặng đường phát triển đến nay, VnExpress đã nhận được nhiều g ả
i i thưởng cao quý và là một trong những tờ báo điện tử tiếng Việt
được yêu thích nhất. Đặc biệt, tháng 9/2011, VnExpress đã chuyển trụ sở về tầng 5, tòa
nhà FPT phố Duy Tân, Cầu Giấy (Hà Nội
) với tổng diện tích văn phòng là 960m2 và
tiến hành thay đổi lớn về thiết kế để chuyển sang hoạt động với mô hình tòa soạn hội
tụ nhằm giúp dòng chảy thông tin giữa các bộ phận được mạch lạc, đảm bảo yếu tố tốc
độ và tối ưu hóa nhân lực.
* Khảo sát mô hình tòa soạn hội tụ của báo điện tử VnExpress Cơ cấu mô hình
Tòa soạn VnExpress tại trụ sở chính ở Hà Nội được thiết kế theo không gian mở
để có thể vận hành được tòa soạn hội tụ theo tiêu chuẩn quốc tế. Toàn bộ phóng viên,
biên tập viên, thư ký tòa soạn làm việc trên cùng một mặt bằng rộng 960m2, không có ngăn cách.
Trung tâm của tòa soạn là bàn siêu biên tập (super desk) nơi tập trung 9 thư ký
tòa soạn - các biên tập viên cao cấp (mỗi người phụ trách 1-2 mảng thông tin), xung
quanh sẽ là các ban chuyên môn được bố trí theo từng khối. Ngay sát các ban chuyên
môn là khu vực kỹ thuật (gồm trung tâm Nghiên cứu & Phát triển và trung tâm Thiết
kế mỹ thuật sáng tạo) để đảm bảo sự hỗ trợ, tích hợp đa phương tiện trong cùng văn
phòng. Ở góc của văn phòng là khu vực thư giãn với góc thiên nhiên nhằm đem lại
cảm giác thư thái của cho phóng viên giữa cường độ làm việc nhiều áp lực.
Cùng với thiết kế văn phòng mới, phương thức triển khai nội dung cũng được
VnExpress thực hiện theo mô hình tòa soạn hội tụ, nhằm giúp dòng chảy thông tin giữa
các bộ phận được mạch lạc. 2 Các ban tin khác: đượ
Ban biên tập: kiểm duyệt toàn c bố trí
bộ thông tin lên trang, đảm bảo
xung quanh ban biên tập, không
việc sản xuất nội dung phù hợp,
phân chia theo cabin, tạo không hiệu quả. gian làm việc mở.
Hình 1: Mô hình tòa soạn hội tụ báo điện tử VnExpress (nguồn do tòa soạn cung cấp)
Đặc điểm mô hình tòa soạn hội tụ ở VnExpress
Trước hết, điều dễ dàng nhận thấy là mô hình tòa soạn VnExpress đã thể hiện
được sự hội tụ về không gian làm việc. Các thành phần của của tòa soạn từ thư ký tòa
soạn, trưởng ban chuyên môn, biên tập viên cao cấp và phóng viên đều cùng làm việc
trên một văn phòng mở không hề có vách ngăn, cũng không có sự chia tách theo từng
cabin như các tòa soạn thông thường khác. Như vậy, từ cấp phóng viên - bộ phận sản
xuất tin tức cho đến cấp quản lý, chịu trách nhiệm xác minh, biên tập, “nhấn nút” xuất
bản tin tức, từ phóng viên ban thời sự, xã hội cho đến ban đời sống, thể thao… tất cả
đều hợp nhất về không gian làm việc, thay vì mỗi ban, bộ phận được bố trí riêng rẽ
theo từng phòng hay tòa nhà riêng biệt.
Bên cạnh đó, bộ phận kỹ thuật đóng vai trò nghiên cứu, phát triển công nghệ và
hỗ trợ kỹ thuật cho tin tức cũng được đặt bên cạnh các ban nhằm đảm bảo sự tích hợp
công nghệ ngay trong một văn phòng. Đó là chưa kể đến đội ngũ kỹ sư công nghệ
thông tin đang làm việc ở tầng 4 tòa nhà FPT cũng luôn sẵn sàng hỗ trợ việc sản xuất
nội dung số và đảm bảo đường truyền từ máy chủ luôn thông suốt .
Thứ hai, mô hình vận hành tòa soạn của VnExpress cũng đã thể hiện được sự
hội tụ trong phương thức tác nghiệp của nhà báo. Với mô hình này, lực lượng phóng
viên, biên tập viên, kỹ thuật viên đã tăng cường sự hợp tác với nhau thay vì tác nghiệp
có phần riêng rẽ như trước. Khi xảy ra những sự kiện, một hay một nhóm phóng viên
sẽ thu thập tin tức, đồng thời chia sẻ những thông tin thu thập được với nhau qua một 3
phòng chung newsroom (tương tự dạng chat nhóm nhưng có dung lượng lưu trữ lớn
hơn). Ở đấy, các phóng viên (sử dụng tài khoản riêng để hoạt động) sẽ thiết lập các hệ
thống dữ liệu để tiện trao đổi. Đặc biệt, thông tin thu được từ hiện trường sẽ được
chuyển về một cách nhanh nhất đến bàn siêu biên tập để các thư ký tòa soạn - biên tập
viên cao cấp quyết định lựa chọn phương thức nào để sản xuất thông tin.
Thứ ba, nguyên tắc hội tụ về mặt nội dung cũng được thể hiện rõ qua cách vận
hành ở tòa soạn VnExpress. Với những sự kiện nóng, các tin, bài lớn, các tác phẩm báo
chí của VnExpress luôn được trình bày dưới dạng đa phương tiện kết hợp cả chữ v ế i t,
hình ảnh, âm thanh, video, đồ họa hay liên kết “nhúng”, liên kết bên ngoài đến các bài
báo, trang video, audio trực tuyến… Qua đó, bổ trợ hiệu quả và thể hiện được chiều sâu nội dung thông tin.
Hình 2: VnExpress sử d ng p ụ
hương thức trình bày báo chí dữ liệ để u
chuyển tải các sự kiện
tiêu biểu năm 2016 (ảnh chụp từ giao diện báo VnExpress năm 2017)
Bên cạnh đó, tin tức của VnExpress cũng được thể hiện một cách rõ ràng, nhất
quán trên tất cả các phương tiện, thiết bị nhằm tạo sự thuận lợi tối đa cho độc giả trong
quá trình tiếp nhận và thỏa mãn nhu cầu thông tin ở họ, qua đó khẳng định được
thương hiệu và chỗ đứng vững chắc trong lòng công chúng.
Thứ tư, VnExpress cũng rất thành công trong việc tạo sự tương tác, thúc đẩy
công chúng tham gia trong quá sản xuất, phản hồi thông tin. Bằng những tin bài nóng,
có sức lan tỏa mạnh mẽ trong xã hội, VnExpress luôn nhận được sự quan tâm, chia sẻ
từ nhiều góc nhìn, quan điểm, ý kiến của độc giả. Hiện trung bình mỗi ngày, tòa soạn
nhận đến khoảng 14.000 bình luận, thể hiện những góc nhìn đa chiều từ công chúng và
đây cũng là cơ sở để làm phong phú cho nội dung của báo. VnExpress ý thức một cách 4
rõ ràng rằng - cách tốt nhất để thu hút độc giả chính là tạo mối dây liên kết và sự thân thiện với họ.
Quy trình sản xuất tin, bài
Quy trình sản xuất tin, bài của VnExpress được hoạch định rõ ràng, chặt chẽ
theo nhiều cấp để cân đối và đảm bảo tính tốc độ, nhanh nhạy với sự mạch lạc, trung
thực, khách quan trong thông tin.
Phóng viên VnExpress tự xác định đề tài qua các nguồn: ban thư ký, trưởng ban
chuyên môn, tự phóng viên đề xuất hay phóng viên có thể tự tìm hiểu hoặc qua các
nguồn khác từ sự kiện thời sự, sự phản ánh của độc giả. Sau khi đã xác định đề tài,
phóng viên sẽ tiếp cận thông tin, thực hiện thao tác nghiệp vụ, sau đó viết bài hoàn
chỉnh trên hệ thống phần mềm riêng của tòa soạn. Bài được đẩy cho cấp cao hơn, cho
đến khi lên mặt trang phải qua 3 cấp: biên tập viên (xác minh, biên tập thông tin) -
trưởng ban chuyên môn (xác minh, biên tập lần hai) - thư ký tòa soạn chuyên trách
(chịu trách nhiệm quản lý tin bài lên mặt trang). Với trường hợp những tin bài lớn, sự
kiện nóng thì nhiều phóng viên sẽ cùng thu thập tin tức để đảm bảo tính đa chiều, sự
chính xác, khách quan của thông tin. QUY TRÌNH XUẤT BẢN INTERNET BAN BIÊN TẬP Trưởng ban Trưởng ban Trưởng ban
(xác minh/biên tập)
(xác minh/biên tập)
(xác minh/biên tập) Phóng viên Phóng viên Phóng viên
(thu thập thông tin,
(thu thập thông tin,
(thu thập thông tin, viết bài) viết bài) viết bài) Phóng viên Phóng viên Phóng viên
(thu thập thông tin,
(thu thập thông tin,
(thu thập thông tin, viết bài) viết bài) viết bài) Hình 3: Q
uy trình xuất bản tin bài của VnExpress (nguồn do tòa soạn cung cấp)
Có thể dễ dàng nhận thấy qua quy trình, ngoài việc đáp ứng tiêu chí thông tin nhanh,
tòa soạn cũng rất chú trọng khâu xác minh, biên tập, kiểm định thông tin với nhiều tầng cấp
khác nhau. Qua đó, đảm bảo cân bằng được sự nhanh nhạy với chất lượng, độ tin cậy của thông tin.
* Ưu điểm và thách thức đặt ra từ mô hình tòa soạn hội tụ ở VnExpress Ưu điểm 5
Sự chuyển dịch sang mô hình hội tụ đã giúp VnExpress không ngừng củng cố
tốc độ chuyển tải và chất lượng thông tin của tin, bài và được thể hiện rõ qua các khía cạnh sau:
Trước hết, sự hợp nhất về không gian làm việc giúp các bộ phận trong tòa soạn
từ cấp lãnh đạo, quản lý cho đến bộ phận phóng viên hay đội ngũ nhân lực giữa các
ban chuyên môn với nhau dễ dàng trao đổi, đóng góp ý kiến lẫn nhau, ra và tiếp nhận
chỉ thị một cách nhanh chóng, đảm bảo sự tốc độ - tiêu chí hàng đầu với một tờ báo
điện tử và cũng là mục tiêu, ưu thế quan trọng phải tạo lập trong môi trường tòa soạn hội tụ.
Thứ hai, việc vận hành mô hình hội tụ giúp cho hệ thống tin, bài của tòa soạn
luôn được trôi chảy, thông suốt. Người quản lý thông tin ở cấp cao dễ dàng nắm bắt
được trạng thái, quy trình sản xuất để có thể dễ dàng kiểm soát, tránh rơi vào những
tình thế bị động, bất ngờ hay nảy sinh tiêu cực do chưa kịp kiểm duyệt thông tin, đảm
bảo uy tín, thương hiệu của tòa soạn. Dù quy trình sản xuất tin, bài có sự tham gia của
nhiều cấp chỉnh sửa, biên tập, xác minh, với sự tham gia của nhiều phóng viên, nhiều
ban chuyên môn trong tòa soạn nhưng luôn có sự hợp nhất về “hệ thống điều khiển”,
qua đó dòng chảy thông tin luôn được kiểm soát.
Thứ ba, tòa soạn hội tụ ở VnExpress đã phần nào thể hiện thành công sự hội tụ
về nội dung tin tức - yếu tố quan trọng để quyết định một tòa soạn đủ khả năng hướng
đến hội tụ toàn diện hay không. Với những tin, bài lớn, sự kiện nóng VnExpress không
chỉ sử dụng đa nguồn tin từ nhiều phóng viên thu thập mà còn sản xuất ra những tác
phẩm báo chí đa phương tiện. Ví dụ, với vụ thảm sát ở Bình Phước năm 2015,
VnExpress đã huy động, tìm kiếm cùng lúc nhiều nguồn tin các nhau từ hiện trường,
gia đình nạn nhân cho đến tòa án. Mặt khác, các tác phẩm được sản xuất sau đó được
thể hiện dưới nhiều dạng thức thông tin từ chữ viết, ảnh, đồ họa, video… thể hiện
được sự chân thực và chiều sâu của vấn đề.
Thứ tư, với sự vận dụng nền tảng công nghệ kỹ thuật hiện đại, được tích hợp
ngay trong môi trường hội tụ ở tòa soạn, VnExpress đã tạo sự thuận lợi tối đa cho độc
giả trong phương thức tiếp nhận thông tin. Các sản phẩm tin tức được sản xuất để tạo
tiện ích và sự phù hợp với nhiều nền tảng, đầu thu thiết bị từ qua Internet, điện thoại di
động hay các thiết bị cầm tay cá nhân. Mặt khác, công cụ mạng xã hội cũng được sử
dụng một cách hiệu quả, tạo sự tương tác tối đa với công chúng, nâng cao sự phong
phú, đa dạng và chất lượng của nguồn tin, tạo nên thương hiệu cho tờ báo. Nói cách
khác, VnExpress đã thể hiện được khả năng hội tụ về phương thức truyền tin.
Thứ năm, yêu cầu và thử thá h
c đối với các phóng viên hoạt động trong môi
trường hội tụ là họ phải có kỹ năng đa phương tiện. VnExpress có một đội ngũ phóng
viên trẻ trung, năng động, có những sự am hiểu, nắm bắt tốt về công nghệ, kỹ thuật.
Bên cạnh đó, tòa soạn luôn nhận được sự hỗ trợ kịp thời về mặt công nghệ của tập
đoàn FPT để tạo điều kiện tối đa cho phóng viên trong môi trường tác nghiệp. Mặt 6
khác, lãnh đạo tòa soạn là những người có năng lực chuyên môn và trách nhiệm trong
công việc, họ chủ yếu được đào tạo bào bản qua các cơ sở đào tạo báo chí uy tín tong
nước cũng như nước ngoài. Tòa soạn thường xuyên tổ chức nhiều khoa học ngắn hạn
bồi dưỡng kỹ năng đa phương tiện cho phóng viên với người đứng lớp là tổng biên
tập, thư ký tòa soạn hay các trưởng ban (mỗi khóa học sẽ có khoảng 30 - 40 người
tham dự). Duy trì được nhiệt huyết, sự đam mê và đặc biệt là khả năng thích ứng trong
môi trường làm việc đa phương tiện chính là lợi thế quan trọng trong việc vận hành tòa
soạn hội tụ của tờ báo.
Hạn chế, thách thức cần khắc phục
Bên cạnh những ưu thế đã thể hiện được, VnExpress cũng gặp phải không ít
khó khăn, áp lực khi vận hành mô hình tòa soạn hội tụ.
Trước hết, cũng như đa số các tòa soạn hội tụ trên thế giới, việc bố trí các bộ
phận cùng làm việc trong cùng một mặt phẳng và thậm chí không có vách ngăn giữa
các bàn làm việc vô tình tạo ra độ “choáng” nhất định với phóng viên. Gần như không
hề có không gian riêng tư, khi tòa soạn bắt đầu làm việc cũng là lúc chỉ có tiếng lách
cách của bàn phím và thỉnh thoảng là sự trao đổi giữa các cá nhân với nhau. Tất cả tạo
nên một áp lực không nhỏ đến tiến trình và độ tập trung làm việc của phóng viên. Duy
trì không gian làm việc của tất cả các bộ phận trên một mặt phẳng mở là điểm tích cực
nhưng nếu tòa soạn bố trí thêm các vách ngăn nhỏ giữa các bàn thì sẽ đảm bảo sự hài
hòa giữa yếu tố thông suốt trong việc liên hệ, trao đổi thông tin và tạo được tính riêng
tư nhất định cho cá nhân, qua đó tăng độ tập trung mà vẫn giữ mối liên kết chặt chẽ giữa các bộ phận.
Một thử thách nữa và cũng là động lực mà tờ báo luôn tâm niệm đó là làm sao
duy trì được tối đa tốc độ chuyển tải thông tin, đúng như tên đầy đủ của báo (báo điện
tử Tin nhanh Việt Nam). Nhà báo Lữ Linh (Thư ký ban biên tập của VnExpress) chia
sẻ: “Với mô hình hội tụ, báo luôn cố gắng nâng cao tốc độ đẩy tin, bài nhưng vẫn phải
chú ý đảm bảo chất lượng, giá trị của thông tin. Bất cứ tin, bài gì cũng luôn được xác
minh, biên tập qua nhiều lớp. Chính điều này tạo ra những thách thức không nhỏ mà tờ
báo đang cần cải thiện hơn nữa”. * C c
á giải pháp để nâng cao hiệu quả việc vận hành tòa soạn hội tụ tại
VnExpress nói riêng và Việt Nam nói chung
Nâng cao nhận thức về vị trí, tầm quan trọng của tòa soạn hội tụ
Tòa soạn hội tụ mang đến những hiệu quả ưu việt như cung cấp được nội dung
trên nhiều loại hình, phương tiện, thiết bị tiếp nhận, tạo nên các hiệu ứng tương tác
mạnh mẽ nhất, thỏa mãn tối đa nhu cầu của công chúng. Đó là điều mà các cơ quan
báo chí của Việt Nam hoàn toàn có thể nhận thấy được. Tuy nhiên, để thực sự có quyết
tâm thực hiện sự chuyển dịch sang mô hình hiện đại này thì trước hết mỗi tòa soạn
phải nâng cao nhận thức về vị trí, tầm quan trọng của mô hình này. 7