Đề cương giữa kì | Kinh Tế Chính Trị Mác - Lênin | Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố HCM

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP GIỮA KỲ
MÔN KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC LÊNIN Câu hỏi ôn tập:
1. Phân tích hai thuộc tính của hàng hoá và tính chất 2 mặt của lao động
sản xuất hàng hoá. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn?
- (0.5đ) Hàng hoá là gì? Ví dụ? (Mua về dùng)
Hàng hoá là sản phẩm của lao động có thể thỏa mãn nhu cầu nào đó của con
người thông qua trao đổi buôn bán.
- Bất kì một hàng hoá nào cũng có 2 thuộc tính sau đây: -
(0.5đ) Giá trị sử dụng: là công dụng của hàng hoá để thoả mãn nhu
cầu nào đó của con người.(nhu cầu vật chất, tinh thần, tiêu dùng,..) -
(VD: gạo có thể nấu cơm, cũng có thể làm nguyên liệu
ngành rượu, bia hay chế biến cồn y tế)
- (0.5đ) Giá trị là gì? Là hao phí lao động xã hội của người sản
xuất hàng hoá kết tinh vào trong hàng hoá.
- Vd: 1m vải (5h) đổi nửa lít mật. (5h)
- (0.5đ) Mối quan hệ giữa 2 thuộc tính này -
Hàng hoá là sự thống nhất của hai thuộc tính giá trị sử dụng và giá trị,
nhưng đây là sự thống nhất của hai mặt đối lập. Chúng được thể hiện
ở chỗ: người sản xuất hàng hoá chỉ quan tâm đến giá trị hàng
hoá, nếu họ có chú ý đến giá trị sử dụng cũng chỉ là để có được
giá trị. Ngược lại, người mua hàng hóa lại chỉ chú ý đến giá trị sử
dụng của hàng hoá, nhưng phải trả giá trị của sản phẩm cho
người bán. Nghĩa là quá trình thực hiện giá trị tách rời quá trình
thực hiện giá trị sử dụng. Giá trị được thực hiện trước, sau đó giá
trị sử dụng mới được thực hiện.
Hàng hoá có hai thuộc tính (giá trị sử dụng và giá trị) là do lao động của
người sản xuất có tính hai mặt (lao động cụ thể và lao động trừu tượng).
Tính hai mặt này quyết định tính hai mặt của bản thân hàng hoá. -
(1đ) Lao động cụ thể: là lao động có ích dưới một hình thức cụ thể của những
nghề nghiệp chuyên môn nhất định. Nó phản ánh trình độ phân công LĐXH.
Mỗi lao động cụ thể có mục đích, đối tượng, phương tiện, phương pháp và lOMoAR cPSD| 41487147
kết quả riêng biệt. Lao động cụ thể gắn liền với giá trị sử dụng - là một
phạm trù vĩnh viễn gắn liền với vật phẩm, tuy nhiên hình thức của lao
động cụ thể có thể thay đổi, phụ thuộc vào sự phát triển của lực lượng
sản xuất và phân công lao động. Biểu hiện cho lao động tư nhân -
(1đ)Lao động trừu tượng: là sự tiêu hao sức lao động (tiêu hao sức óc, sức
bắp thịt và sức thần kinh - không kể đến hình thức cụ thể), chính xác hơn là
sự hao phí lao động đồng chất của con người. Lao động trừu tượng tạo ra
giá trị, chất của hàng hóa là lao động trừu tượng, làm cơ sở cho sự ngang
bằng trong trao đổi - là một phạm trù lịch sử riêng có của sản xuất hàng hoá.
Bởi vì chỉ trong sản xuất hàng hoá mới đặt ra yêu cầu phải quy các lao động
cụ thể vốn không so sánh được với nhau thành một thứ lao động đồng nhất
có thể so sánh với nhau. Biểu hiện cho lao động xã hội
- (1đ) Ý nghĩa lý luận? Thực tiễn? -
Việc phát hiện ra tính 2 mặt của lao động sản xuất hàng hóa có ý
nghĩa rất to lớn về mặt lý luận; nó đem đến cho lý thuyết lao động
sản xuất một cơ sở khoa học thực sự; giúp ta giải thích được hiện
tượng phức tạp diễn ra trong thực tế, như sự vận động trái ngược
khi khối lượng của cải vật chất ngày càng tăng lên, đi liền với khối
lượng giá trị của nó giảm xuống hay không thay đổi.
2. Phân tích các phương pháp sản xuất giá trị thặng dư trong CNTB? Vì sao
giá trị thặng dư siêu ngạch được gọi là hình thức biến tướng của giá trị
thặng dư tương đối?
Khái niệm giá trị thặng dư: là phần giá trị dôi ra ngoài giá trị sức lao động, do công
nhân làm thuê tạo ra và bị nhà tư bản chiếm đoạt. Là kết quả lao động của công
nhân cho nhà tư bản.Giá trị thặng dư phản ánh bản chất của quan hệ sản xuất tư
bản chủ nghĩa quan hệ bóc lột của nhà tư bản đối với lao động làm thuê. Có 2 phương pháp:
- (1.5đ)TUYỆT ĐỐI. Ví dụ? (Kéo dài ngày lao động) Vẽ sơ đồ so sánh. M'= t'/t. 100%
‣ Phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối: là giá trị thặng dư thu
được do kéo dài ngày lao động vượt quá thời gian lao động tất yếu, trong lOMoAR cPSD| 41487147
khi năng suất lao động, giá trị sức lao động và thời gian lao động
tất yếu không thay đổi.
1 ngày lao động: 8h
Thời gian lao động tất yếu(t): 4h
Thời gian lao động thặng dư(t’): 4h
Công thức tỷ suất giá trị thặng dư m’=(t’/t).100% = (4h/4h).100% = 100%
nếu kéo dài thời gian lao động thêm 2h nữa => t’=6h => m’=150%
- Nếu phương pháp này được áp dụng kéo dài sẽ bị công nhân
phản đối do không có thời gian tái sản xuất sức lao động.
- (1.5đ) TƯƠNG ĐỐI. Ví dụ? Tăng năng suất lao động dựa trên ( Rút ngắn
thời gian lđxh cần thiết)
- Phương pháp sản xuất giá trị thặng dư siêu ngạch
- So sánh giống và khác
+ (1đ) Giống: Tăng năng suất lao động (máy móc, công nghệ, tay nghề, tài
nguyên, tư bản ứng trước, v.v) + (1đ) Khác:
Tương đối: tăng NSLĐ xã hội
Siêu ngạch: Tăng NSLĐ cá biệt
Giải thích được giá trị thặng dư siêu ngạch là biến tướng của....
3. Phân tích bản chất, động cơ của tích lũy tư bản. Các nhân tố ảnh
hưởng đến quy mô tích lũy tư bản? Hệ quả của tích lũy tư bản?
- Tích lũy tư bản là
gì? - (0.5đ)Bản chất - (0.5đ)Động cơ
(2đ)Các nhân tố: 4 nhân tố. Phải phân tích
(2đ)Hệ quả tích lũy tư bản: 3 hệ quả. Phân tích ra.
4. Phân tích những đặc trưng của kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam.
Có 5 đặc trưng. Mỗi đặc trưng 1 điểm, phân tích.
- KHÁI NIỆM KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XHCN Ở VIỆT
NAM Các quan hệ, mục tiêu lOMoAR cPSD| 41487147
5. Phân tích tính tất yếu và những tác động của hội nhập kinh tế quốc tế ở Việt Nam.
- (0.5đ)Khái niệm: Hội nhập kinh tế quốc
tế? - (1.5đ)Tính tất yếu hội nhập ktqt.
+ Nội dung của hội nhập kinh tế quốc tế: 2 nội dung - Tác động: ● (1.5đ)Tích cực ● (1.5đ)Tiêu cực
+ Viết thêm: Phương hướng - 6 mục
Phân tích/ trình bày, ý nghĩa lý luận và thực tiễn:
1. Hai thuộc tính của hàng hoá. Tính hai mặt của lao động sản xuất hàng hoá.
Khái niệm: Hàng hoá là sản phẩm của lao động có thể thỏa mãn nhu cầu nào
đó của con người thông qua trao đổi buôn bán.
Hai thuộc tính của hàng hóa: Trong mỗi hình thái kinh tế - xã hội khác nhau, sản xuất
hàng hoá có bản chất khác nhau, nhưng một vật phẩm sản xuất ra khi đã mang hình
thái là hàng hoá thì đều có hai thuộc tính cơ bản là giá trị sử dụng và giá trị.
- Giá trị sử dụng: là công dụng của hàng hoá để thoả mãn nhu cầu nào đó của
con người.(nhu cầu vật chất, tinh thần, tiêu dùng,..)
- Giá trị sử dụng của hàng hoá là một phạm trù vĩnh viễn vì nó do thuộc
tính tự nhiên của vật thể hàng hoá quyết định. Và mỗi vật cũng có nhiều
thuộc tính tự nhiên khác nhau, do đó nó có thể có nhiều giá trị sử dụng
khác nhau (VD: gạo có thể nấu cơm, cũng có thể làm nguyên liệu ngành
rượu, bia hay chế biến cồn y tế), số lượng giá trị sử dụng của một vật
được phát hiện dần dần trong quá trình phát triển KH-KT.
- Giá trị sử dụng chỉ thể hiện khi con người sử dụng hay tiêu dùng,
là nội dung vật chất của của cải, không kể hình thức xã hội của của
cải đó như thế nào. C.Mác chỉ lOMoAR cPSD| 41487147
rõ: “Chỉ có trong việc sử dụng hay tiêu dùng, thì giá trị sử dụng mới
được thể hiện.”
- Giá trị sử dụng của hàng hoá: Một vật, khi đã là hàng hoá thì nhất thiết
phải có giá trị sử dụng, nhưng không phải bất cứ vật gì có giá trị sử
dụng đều là hàng hoá (VD: không khí, nước suối, rau rừng, quả dại -
đều có giá trị sử dụng nhưng không phải hàng hoá). Như vậy, muốn trở
thành hàng hoá thì giá trị sử dụng của một vật phải là vật được sản
xuất để mua bán, trao đổi, tức là vật đó có giá trị trao đổi. Trong nền
kinh tế hàng hoá, giá trị sử dụng là vật mang giá trị trao đổi.
‣ Giá trị: Giá trị của hàng hoá là lao động xã hội của người sản xuất hàng
hoá kết tinh trong hàng hoá (lao động xã hội hao phí).
Chất của giá trị là lao động, vì vậy, sản phẩm nào không có lao động của
người sản xuất kết tinh trong nó thì không có giá trị. Sản phẩm nào có lao
động hao phí để sản xuất càng nhiều thì giá trị càng cao. Hao phí lao động là
cơ sở chung để so sánh vật phẩm, để trao đổi giữa chúng với nhau.
VD: 1m vải = 5kg thóc
Giá trị hàng hoá là biểu hiện quan hệ giữa những người sản xuất hàng hoá.
Giá trị là một phạm trù lịch sử, gắn liền với nền sản xuất hàng hoá, là thuộc
tính xã hội của hàng hoá.
• Mối quan hệ giữa hai thuộc tính của hàng hoá:
Hàng hoá là sự thống nhất của hai thuộc tính giá trị sử dụng và giá trị, nhưng
đây là sự thống nhất của hai mặt đối lập.
Sự đối lập và mâu thuẫn giữa giá trị sử dụng và giá trị thể hiện ở chỗ: người sản
xuất hàng hoá chỉ quan tâm đến giá trị hàng hoá, nếu họ có chú ý đến giá trị sử
dụng cũng chỉ là để có được giá trị. Ngược lại, người mua hàng hóa lại chỉ chú ý
đến giá trị sử dụng của hàng hoá, nhưng phải trả giá trị của sản phẩm cho người
bán. Nghĩa là quá trình thực hiện giá trị tách rời quá trình thực hiện giá trị sử dụng.
Giá trị được thực hiện trước, sau đó giá trị sử dụng mới được thực hiện.
Hai mặt của lao động sản xuất hàng hóa
Hàng hoá có hai thuộc tính (giá trị sử dụng và giá trị) là do lao động của
người sản xuất có tính hai mặt (lao động cụ thể và lao động trừu tượng).
Tính hai mặt này quyết định tính hai mặt của bản thân hàng hoá.
‣ Lao động cụ thể: là lao động có ích dưới một hình thức cụ thể của những
nghề nghiệp chuyên môn nhất định. Nó phản ánh trình độ phân công LĐXH. lOMoAR cPSD| 41487147
Mỗi lao động cụ thể có mục đích, đối tượng, phương tiện, phương pháp
và kết quả riêng biệt. Lao động cụ thể gắn liền với giá trị sử dụng - là
một phạm trù vĩnh viễn gắn liền với vật phẩm, tuy nhiên hình thức của
lao động cụ thể có thể thay đổi, phụ thuộc vào sự phát triển của lực
lượng sản xuất và phân công lao động.
‣ Lao động trừu tượng: là sự tiêu hao sức lao động (tiêu hao sức óc, sức
bắp thịt và sức thần kinh - không kể đến hình thức cụ thể), chính xác hơn
là sự hao phí lao động đồng chất của con người. Lao động trừu tượng tạo
ra giá trị, chất của hàng hóa là lao động trừu tượng, làm cơ sở cho sự
ngang bằng trong trao đổi - là một phạm trù lịch sử riêng có của sản xuất
hàng hoá. Bởi vì chỉ trong sản xuất hàng hoá mới đặt ra yêu cầu phải quy
các lao động cụ thể vốn không so sánh được với nhau thành một thứ lao
động đồng nhất có thể so sánh với nhau.
Vậy: Xét lao động cụ thể là xem lao động đó tiến hành như thế nào, sản xuất
ra cái gì. Lao động trừu tượng là tốn bao nhiêu sức lực, hao phí bao nhiêu
thời gian lao động. Cần thấy rằng không phải có hai thứ lao động riêng biệt
nhau, mà chính là lao động mang tính hai mặt của người sản xuất hàng hoá: 1
mặt là lao động cụ thể và một mặt là lao động trừu tượng. Tính hai mặt này
phản ánh tính chất tư nhân và tính chất xã hội của người sản xuất hàng hoá.
Sản xuất trong nền kinh tế hàng hoá là sản xuất độc lập, tức là việc sản
xuất cái gì, như thế nào là do cá nhân quyết định. Do vậy, lao động của họ có
tính chất tư nhân và lao động cụ thể của họ biểu hiện cho lao động tư nhân.
Đồng thời, nếu xét trên phương diện hao phí sức lực nói chung, thì nó
luôn là một bộ phận của lao động xã hội thống nhất, nằm trong hệ thống phân
công lao động xã hội, nên lao động trừu tượng là biểu hiện của lao động xã hội.
★ Chung quy, lao động cụ thể/tư nhân là cái riêng biệt, lao động trừu
tượng/xã hội là cái chung nhất. Trong nền sản xuất hàng hoá, lao động tư
nhân và lao động xã hội không phải là hai lao động khác nhau, mà là hai mặt
đối lập của một lao động thống nhất. Sự mâu thuẫn giữa hai lao động thúc
đẩy sản xuất hàng hóa vận động nhưng cũng tiềm ẩn khả năng khủng hoảng.
Ý nghĩa: Việc phát hiện ra tính 2 mặt của lao động sản xuất hàng hóa có ý nghĩa rất
to lớn về mặt lý luận; nó đem đến cho lý thuyết lao động sản xuất một cơ sở khoa
học thực sự; giúp ta giải thích được hiện tượng phức tạp diễn ra trong thực tế, như lOMoAR cPSD| 41487147
sự vận động trái ngược khi khối lượng của cải vật chất ngày càng tăng lên,
đi liền với khối lượng giá trị của nó giảm xuống hay không thay đổi.
4. Các phương pháp sản xuất giá thặng dư ở CNTB. Vì sao giá trị
thặng dư siêu ngạch đã biến tướng giá trị thặng dư tương đối?
Giá trị thặng dư là phần giá trị dôi ra ngoài giá trị sức lao động, do công nhân
làm thuê tạo ra và bị nhà tư bản chiếm đoạt. Là kết quả lao động của công nhân
cho nhà tư bản.Giá trị thặng dư phản ánh bản chất của quan hệ sản xuất tư bản
chủ nghĩa quan hệ bóc lột của nhà tư bản đối với lao động làm thuê.
Hai phương pháp sản xuất giá trị thặng dư:
Giá trị thặng dư là nguồn gốc hình thành nên thu nhập của các nhà tư bản
và các giai cấp bóc lột trong chủ nghĩa tư bản. Mục đích của các nhà tư bản
là sản xuất ra giá trị thặng dư tối đa, để tăng tỷ suất và khối lượng giá trị
thặng dư - thông qua 2 phương pháp là sản xuất giá trị thặng dư tương đối
và sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối
‣ Phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối: là giá trị thặng dư
thu được do kéo dài ngày lao động vượt quá thời gian lao động tất
yếu, trong khi năng suất lao động, giá trị sức lao động và thời gian lao
động tất yếu không thay đổi.
1 ngày lao động: 8h
Thời gian lao động tất yếu(t): 4h
Thời gian lao động thặng dư(t’): 4h
Công thức tỷ suất giá trị thặng dư m’=(t’/t).100% = (4h/4h).100% = 100%
nếu kéo dài thời gian lao động thêm 2h nữa => t’=6h => m’=150%
‣ Phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tương đối: là giá trị thặng
dư thu được nhờ rút ngắn thời gian lao động tất yếu, do đó kéo dài
thời gian lao động thặng dư trong khi độ dài ngày lao động không
thay đổi, thậm chí rút ngắn.
1 ngày lao động: 8h
Thời gian lao động tất yếu(t): 4h
Thời gian lao động thặng dư(t’): 4h lOMoAR cPSD| 41487147
Giảm thời gian lao động tất yếu xuống còn 2h => thời gian lao
động thặng dư lên 6h
=> m’=(6h/2h).100% = 300%
để thời gian lao động tất yếu giảm => giảm giá trị tư liệu sinh hoạt,
dịch vụ cần thiết => năng suất lao động của các ngành sản xuất tư
liệu sinh hoạt tăng
Hai phương pháp này được các nhà tư bản sử dụng kết hợp với nhau để
nâng cao trình độ bóc lột công nhân làm thuê trong quá trình phát triển của
chủ nghĩa tư bản.
• Vì sao giá trị thặng dư siêu ngạch là biến tướng của giá trị thặng dư tương đối?
‣ Giá trị thặng dư siêu ngạch là phần giá trị thặng dư thu được do tăng
năng suất lao động cá biệt, làm cho giá trị cá biệt của hàng hóa thấp hơn giá
trị thị trường của nó.
➔ Ví dụ: có 5 xí nghiệp sản xuất áo
thun Giá trị xã hội =100k
Một xí nghiệp áp dụng công nghệ hiện đại hơn, tay nghề công nhân
tốt => giá trị cá biệt sx áo= 90k. Bán với giá thị trường = 100k => giá
trị thặng dư chênh lệch là 10k - là giá trị thặng dư siêu ngạch
➔ Giá trị thặng dư siêu ngạch là động lực lớn nhất để thúc đẩy các nhà
tư bản ra sức cải tiến kỹ thuật, tăng năng suất lao động, hoàn thiện
tổ chức lao động và tổ chức sản xuất để tăng năng suất lao động và
giảm giá trị hàng hóa
C.Mác gọi giá trị thặng dư siêu ngạch là hình thức biến tướng của giá trị thặng
dư tương đối, vì cả hai đều dựa trên cơ sở tăng năng suất lao động (mặc dù
một bên là tăng năng suất lao động cá biệt nghĩa là chỉ tư bản cá biệt thu được
và nó biểu hiện mối quan hệ giữa tư bản với công nhân đồng thời biểu hiện mối
quan hệ giữa các nhà tư bản cạnh tranh với nhau, còn một bên dựa vào tăng
năng suất lao động xã hội nghĩa là toàn bộ giai cấp tư sản thu được và biểu
hiện mối quan hệ giai cấp tư sản và giai cấp công nhân làm thuê). lOMoAR cPSD| 41487147
Ý nghĩa- Xét thuần túy trong lĩnh vực kinh tế, công thức trên cho thấy bất kỳ cá
nhân hay tổ chức nào có tiền (vốn) được đưa vào trong quá trình sản xuất và
kinh doanh trực tiếp hay gián tiếp như thông qua đầu tư chứng khoán, thậm
chí gửi ngân hàng sẽ sinh lời. Đồng tiền chỉ trở thành công cụ sinh lời nếu đầu
tư vào sản xuất hay kinh doanh. Mỗi cá nhân đều có thể trở thành nhà tư bản
nếu biết sử dụng hợp lý tiền của mình trong đầu tư kinh doanh. Nếu chỉ để tích
lũy thuần túy thì đó là đồng tiền chết, không những không có lợi cho cá nhân
đó mà còn không có lợi cho những người khác cần vốn để sản xuất.
- Trong bất kì xã hội nào cũng cần phải tìm cách tăng giá trị thặng dư, nếu
áp dụng được các công nghệ sản xuất tiên tiến, sử dụng được tri thức, trí tuệ vào
trong quá trình sản xuất sẽ làm tăng giá trị thặng dư mà không cần phải kéo dài
thời gian lao động hay cường độ lao động ảnh hưởng đến những người sản xuất.
- Công thức cũng chỉ ra cách thức tích lũy làm tăng số tiền, là cơ sở
để tái sản xuất mở rộng, phát triển quy mô sản xuất, tăng trưởng kinh tế.
5. Phân tích bản chất, động cơ của tích lũy tư bản? Các nhân
tố ảnh hưởng đến quy mô tích lũy tư bản? Hệ quả của tích lũy tư bản?
Bản chất và động cơ của tích luỹ tư bản:
Thực chất, tích luỹ tư bản là sự chuyển hoá một phần giá trị thặng dư
thành tư bản, hay quá trình tư bản hoá giá trị thặng dư. Cụ thể là tái sản
xuất ra tư bản với quy mô ngày càng mở rộng.
Tái sản xuất: được hiểu là quá trình sản xuất được lặp đi lặp lại và tiếp
diễn một cách liên
tục không ngừng. Căn cứ vào quy mô, tái sản xuất được chia thành hai
loại: tái sản xuất giản đơn và tái sản xuất mở rộng.
- Tái sản xuất giản đơn: lặp lại với quy mô như cũ, đặc trưng của nền sản xuất nhỏ.
- Tái sản xuất mở rộng: lặp lại với quy mô lớn hơn trước, đặc trưng của
nền sản xuất lớn.
Nét điển hình của chủ nghĩa tư bản là tái sản xuất mở rộng. Mục đích là biến một
bộ phận giá trị thặng dư thành tư bản phụ thêm, để khiến lượng tư bản lớn lOMoAR cPSD| 41487147
hơn. Sự chuyển hoá trở lại của giá trị thặng dư thành tư bản được gọi là tích luỹ tư bản.
Động cơ thúc đẩy tích luỹ và tái sản xuất mở rộng là quy luật kinh tế
tuyệt đối của chủ nghĩa tư bản - quy luật giá trị thặng dư. Các nhà tư
bản không ngừng tích luỹ để mở rộng sản xuất như một phương tiện
căn bản nhằm tăng cường bóc lột công nhân làm thuê. Mặt khác, sự
cạnh tranh buộc các nhà tư bản không ngừng làm cho tư bản của
mình tăng lên bằng cách tăng nhanh tư bản tích luỹ.
• Các nhân tố ảnh hưởng đến quy mô tích luỹ tư bản: chia thành hai trường hợp:
‣ Trường hợp khối lượng giá trị thặng dư không đổi thì quy mô tích luỹ tư
bản phụ thuộc vào tỷ lệ phân chia khối lượng giá trị thặng dư thành hai
quỹ: quỹ tích luỹ và quỹ tiêu dùng.
‣ Trong trường hợp tỷ lệ phân chia đã được xác định thì quy mô của tích luỹ
tư bản phụ thuộc vào khối lượng giá trị thặng dư. Khối lượng này phụ thuộc
vào những nhân tố:
- Trình độ bóc lột sức lao động thông qua nhiều biện pháp như: tăng
cường độ lao động, kéo dài ngày lao động, cắt giảm tiền lương công nhân
khiến khối lượng giá trị
thặng dư càng lớn kéo theo quy mô của tích luỹ tư bản càng lớn.
- Trình độ năng suất lao động xã hội: tăng năng suất lao động xã hội tạo ra những yếu
tố vật chất để biến giá trị thặng dư thành tư bản mới, từ đó tăng quy mô tích luỹ.
- Sự chênh lệch giữa tư bản được sử dụng và tư bản đã tiêu dùng: đầu tư vào máy
móc, thiết bị hiện đại, nhằm làm tăng sự chênh lệch giữa tư bản được sử dụng và tư
bản tiêu dùng - tư bản lợi dụng được nhiều hơn những thành tựu lao động trong quá
khứ, nhờ vậy mà tăng quy mô tích luỹ tư bản.
- Quy mô của tư bản ứng trước: với trình độ bóc lột không thay đổi thì khối lượng giá
trị thặng dư do khối lượng tư bản khả biến quyết định. Do đó quy mô tư bản ứng lOMoAR cPSD| 41487147
trước (nhất là bộ phận tư bản khả biến) càng lớn, khối lượng giá trị thặng dư bóc lột
được càng lớn, tạo điều kiện tăng quy mô tích luỹ tư bản.
• Hệ quả của tích luỹ tư bản:
Nghiên cứu tích luỹ và tái sản xuất mở rộng tư bản chủ nghĩa cho phép rút ra những kết
luận vạch rõ hơn bản chất bóc lột của quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa:
- Thứ nhất, nguồn gốc duy nhất của tư bản là tích luỹ giá trị thặng dư và tư bản tích
luỹ chiếm tỷ lệ ngày càng lớn trong toàn bộ tư bản. Nghĩa là tái sản xuất mở rộng để
lãi suất tăng dựa trên mức vốn ban đầu, vốn càng lớn thì lãi càng lớn, do đó, lao động
ban đầu của công nhân lại trở thành phương tiện để tăng sự bóc lột chính họ.
- Thứ hai, quá trình tích luỹ biến quyền sở hữu trong nền kinh tế hàng hoá thành
quyền chiếm đoạt tư bản chủ nghĩa. Nền sản xuất tư bản chủ nghĩa cho phép nhà tư
bản chiếm đoạt một phần lao động của công nhân, mà còn sở hữu hợp pháp lao động
không công đó, nhưng lại không vi phạm quy luật giá trị.
7. Phân tích những đặc trưng của kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở VN
‣ Thứ nhất, về hệ thống mục tiêu của nền kinh tế thị trường định hướng
XHCN: - Giải phóng sức sản xuất, động viên mọi nguồn lực trong và ngoài
nước để thực hiện CNH – HĐH, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho CNXH;
- Nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân;
- Tiêu dùng được bảo vệ trên cơ sở pháp luật của nhà nước.
‣ Thứ hai, về chế độ sở hữu và thành phần kinh tế:
- Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam có cấu trúc từ
nhiều loại hình, hình thức sở hữu và nhiều thành phần kinh tế. lOMoAR cPSD| 41487147
- Có 3 hình thức sở hữu: sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể và sở hữu tư nhân
- hình thành nên nhiều thành phần kinh tế với những hình thức tổ chức kinh
doanh đa dạng, đan xen hỗn hợp.
- Các thành phần kinh tế đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế thị
trường định hướng XHCN, cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành
mạnh, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế nhà nước cùng với
kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân.
‣ Thứ ba, về cơ chế vận hành kinh tế:
- Là cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước để đảm bảo phân bổ hợp
lý các lợi ích và nguồn lực, kích thích phát triển các tiềm năng kinh doanh và
các lực lượng sản xuất, tăng hiệu quả, năng suất lao động.
- Thực hiện việc quản lý vĩ mô đối với kinh tế thị trường trên cơ sở học tập
vận dụng kinh nghiệm có chọn lọc cách quản lý kinh tế của các các nước tư
bản, điều chỉnh cơ chế kinh tế, giáo dục đạo đức kinh doanh phù hợp
- Thống nhất điều hành, điều tiết và hướng dẫn sự vận hành nền kinh tế cả
nước theo đúng mục tiêu phát triển xã hội.
‣ Thứ tư, về hình thức phân phối:
Có nhiều hình thức đan xen, vừa thực hiện theo nguyên tắc phân phối của
KTTT và nguyên tắc phân phối của CNXH. Trong đó cần ưu tiên phân phối
theo lao động, theo vốn, theo tài năng và hiệu quả, đồng thời đảm bảo sự
phân phối công bằng và hạn chế bất bình đẳng xã hội.
‣ Thứ năm, về nguyên tắc giải quyết các mặt, các mối quan hệ chủ yếu:
- Phải kết hợp ngay từ đầu giữa LLSX với QHSX, bảo đảm giải phóng LLSX,
xây dựng LLSX mới kết hợp với củng cố và hoàn thiện QHSX, nhằm phục
vụ cho phát triển sản xuất và công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước.
- Phát triển sản xuất với từng bước cải thiện và nâng cao đời sống nhân dân.
- Giải quyết tốt các vấn đề xã hội và công bằng xã hội, ngăn chặn các tệ nạn xã hội.
- Giải quyết tốt các nhiệm vụ chính trị, xã hội, văn hóa, môi trường.
‣ Thứ sáu, về tính cộng đồng và tính dân tộc:
Mang tính cộng đồng cao theo truyền thống của xã hội Việt Nam, phát triển với
sự tham gia của cộng đồng và vì lợi ích của cộng đồng, hướng tới xây dựng
cộng đồng xã hội giàu có, đầy đủ về vật chất, phong phú về tinh thần, công bằng
dân chủ văn minh, đảm bảo cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho mọi người.
‣ Thứ bảy, về quan hệ quốc tế: lOMoAR cPSD| 41487147
KTTT định hướng XHCN dựa vào sự phát huy tối đa nguồn lực trong nước và triệt
để tranh thủ nguồn lực ngoài nước theo phương châm “Kết hợp sức mạnh của dân
tộc và sức mạnh của thời đại” và sử dụng một cách hợp lý, đạt hiệu quả cao nhất,
để phát triển nền kinh tế đất nước với tốc độ nhanh, hiện đại và bền vững.
8. Phân tích tính tất yếu và những tác động của hội nhập kinh
tế quốc tế của VN
• Hội nhập kinh tế quốc tế là một tất yếu khách quan:
- Hội nhập kinh tế quốc tế đang là xu thế tất yếu toàn cầu bởi những lợi ích
to lớn mà nó mang lại. Bất kỳ một quốc gia, một địa phương nào muốn phát
triển, muốn nâng cao đời sống của mỗi người dân đều phải nỗ lực hết mình
nhằm đạt được hiệu quả cao nhất của tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế.
- Đây là vấn đề mang tính chất sống còn đối với nền kinh tế Việt Nam hiện nay cũng
như sau này. Bởi một quốc gia đi ngược với xu hướng chung của thời đại sẽ trở nên
lạc hậu và bị cô lập, sớm hay muộn sẽ bị loại bỏ trên đấu trường quốc tế.
- Trong quá trình hội nhập, với nội lực dồi dào sẵn có cùng với ngoại lực sẽ
tạo ra thời cơ phát triển kinh tế. Việt Nam sẽ mở rộng được thị trường xuất
nhập khẩu, thu hút được vốn đầu tư nước ngoài, tiếp thu được khoa học
công nghệ tiên tiến, những kinh nghiệm quý báu của các nước kinh tế phát
triển và tạo được môi trường thuận lợi để phát triển kinh tế.
• Những tác động của hội nhập kinh tế quốc tế tại Việt
Nam: ‣ Tác động tích cực:
- Tác động mạnh đến sự tăng trưởng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế -
xã hội, nâng cao năng lực sản xuất, mở rộng thị trường trong một số lĩnh
vực cụ thể như: công nghiệp, thương mại, các ngành dịch vụ,...
- Thúc đẩy tái cấu trúc nền kinh tế, đặc biệt là chuyển dịch cơ cấu sản xuất theo
hướng tích cực, phù hợp với chủ trương công nghiệp hóa theo hướng hiện đại.
- Thúc đẩy thương mại, tăng thu hút đầu tư nước ngoài (FDI) và mở rộng
quan hệ hợp tác phát triển (ODA). lOMoAR cPSD| 41487147
- Tạo thêm việc làm, tác động tích cực tới tiền lương và thu nhập của mọi
tầng lớp cư dân, tăng năng suất lao động, nâng cao năng lực cạnh tranh
(quốc gia, doanh nghiệp và sản phẩm).
- Tiếp thu được khoa học-công nghệ mới và kỹ năng quản lý tiên tiến trên
nhiều lĩnh vực, đào tạo cho Việt Nam đội ngũ nguồn nhân lực có trình độ và
năng lực cả về chuyên môn lẫn quản lý.
- Góp phần hoàn thiện thể chế trong nước trên góc độ pháp luật và tổ chức
bộ máy, cùng với nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.
- Thúc đẩy cải cách và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường đầy đủ, hoàn
thiện môi trường kinh doanh, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh cho
nền kinh tế dài hạn, tạo ra môi trường kinh doanh bình đẳng, minh bạch, dễ
dự đoán, phù hợp với chuẩn mực và thông lệ quốc tế.
- Các doanh nghiệp Việt Nam có cơ hội tham gia chuỗi giá trị và mạng lưới
sản xuất khu vực, chuyển dịch cơ cấu sản xuất theo hướng tích cực.
‣ Tác động tiêu cực:
- Những tác động tiêu cực của quá trình toàn cầu hoá kinh tế bắt nguồn từ
nguyên nhân cơ bản là các nước công nghiệp phát triển, nhất là Mỹ hiện còn
chiếm ưu thế trong nền kinh tế thế giới, thao túng quá trình toàn cầu hoá
kinh tế, lợi dụng quá trình toàn cầu hoá kinh tế để tăng cường bóc lột các
nước nghèo thu lợi nhuận độc quyền cao.
- Các nước công nghiệp phát triển thường không chuyển giao những thành
tựu mới nhất mà thậm chí là chuyển giao những công nghệ lạc hậu hoặc đã
khấu hao hết giá trị vào các nước chậm phát triển.
- Tác động trực tiếp đến lĩnh vực chính trị và an ninh quốc gia. Tạo ra nguy
cơ lệ thuộc về kinh tế, kéo theo lệ thuộc về chính trị.
- Làm trầm trọng thêm những bất công xã hội, làm sâu thêm hố ngăn
cách giàu nghèo trong từng nước và giữa các nước.
- Do tác động của toàn cầu hoá kinh tế: hàng hóa, dịch vụ, vốn, công nghệ... dễ
lưu thông trên bình diện toàn thế giới. Song cũng chính vì vậy mà sự đổ vỡ và
“khủng hoảng” ở một khâu hoặc ở một nước nào đó theo hiệu ứng lan truyền có
thể làm rung chuyển đến tất cả các quốc gia và khu vực trên thế giới. lOMoAR cPSD| 41487147
- Toàn cầu hoá kinh tế có thể làm cho mọi hoạt động và đời sống con người trở
nên kém an toàn. Từ an toàn của từng con người, từng gia đình đến an toàn
quốc gia và an toàn của hệ thống thương mại, hệ thống tài chính toàn cầu.
- Nguy cơ chảy máu chất xám là một hiểm họa thực sự của các nước đang
phát triển trong cơ lốc của toàn cầu hoá kinh tế.