Đề cương môn Đại cương văn hóa - Trường Đại học lao động -  xã hội.

KHUYNH HƯỚNG CỦA NGHỆ THUẬT VIỆT NAM HIỆN NAY
Vào thời điểm hiện tại, nghệ thuật ở Việt Nam đang trải qua một sự phát triển đa dạng và
phong phú, phản ánh sự đa dạng văn hóa và xã hội của đất nước này. Dưới đây là một số
xu hướng chính của nghệ thuật Việt Nam hiện nay:
1. Nghệ thuật đương đại với tâm điểm xã hội:
- Nghệ thuật đương đại là nghệ thuật ngày nay, được sản xuất vào nửa sau của thế kỷ
20 hoặc trong thế kỷ 21. Các nghệ sĩ đương đại làm việc trong một thế giới có ảnh
hưởng toàn cầu, đa dạng về văn hóa và công nghệ. Nghệ thuật của họ là sự kết hợp
năng động của các vật liệu, phương pháp, khái niệm và chủ đề tiếp tục thách thức
các ranh giới đã được tiến hành tốt trong thế kỷ 20. Với các đặc tính đa dạng và
chiết trung, nghệ thuật đương đại nói chung được phân biệt bởi sự thiếu thống
nhất, nguyên tắc tổ chức, ý thức hệ hoặc "chủ nghĩa ". Nghệ thuật đương đại là một
phần của cuộc đối thoại văn hóa liên quan đến các khuôn khổ bối cảnh lớn hơn như
bản sắc cá nhân và văn hóa, gia đình, cộng đồng và quốc tịch. (trích từ Bách khoa toàn thư mở Wikipedia)
- Trong tiếng Anh, “Modern - Hiện Đại” và” Contemporary - Đương Đại” là từ
đồng nghĩa. Không may, trong thế giới nghệ thuật hai từ này nói về hai thời điểm
khác nhau, hai cách sáng tác khác nhau, nhiệm vụ khác nhau, và nhiều điều khác
biệt nữa hơn là nhầm lẫn về mặt ngôn ngữ. Để hiểu về Nghệ thuật đương đại, đầu
tiên cần hiểu sự khác biệt giữa hai cách gọi Hiện-đại và Đương-đại trong nghệ thuật.
- Nghệ thuật hiện đại thường dùng để nói đến những tác phẩm thực hiện trong hai
giai đoạn 1860s và 1970s. Tác phẩm nghệ thuật thực hiện trong những giai đoạn
này đều tìm đến cách biểu hiện mới nhằm thoát khỏi truyền thống. Thử nghiệm
những chất liệu tạo hình và đưa nghệ thuật ra khỏi sự miêu tả thông thường hướng
tới tư duy trừu tượng. Biểu đạt tự do, mang tính cách mạng của tư tưởng từ bên
trong người nghệ sỹ, cách biểu hiện với tầm nhìn như vậy đã đánh dấu sự ảnh
hưởng vĩ đại của Nghệ-thuật-hiện-đại. Điều này không chỉ đem lại những khái
niệm trừu tượng mà còn ảnh hưởng đến sự tiếp cận thế giới, những vấn đề xã hội
và mô tả đời sống hiện đại.
- Trên thực tế, đã có những dấu hiệu hình thành nghệ thuật đương đại ở Viê ̣t Nam
vào khoảng những năm 1990, hoặc có thể còn sớm hơn nữa, với một vài tên tuổi
các nghệ sĩ như Trương Tân, Lê Quang Đỉnh, Trần Trọng Vũ… Sự xuất hiện của
nghệ thuật đương đại là tất yếu, khi chúng ta thực hiện công cuộc “Đổi mới” cải
cách và mở cửa nền kinh tế. Theo nhiều con đường khác nhau, văn hóa cùng với
hàng hóa trên khắp thế giới tràn vào Việt Nam, nghệ thuật cũng vậy, đơn giản như
việc chúng ta nhập khẩu một chiếc xe máy, một cái TV, hay cái tủ lạnh… Đă ̣c biê ̣t
máy vi tính và công nghệ thông tin, hiệu ứng của nó đã tác đô ̣ng đến hầu hết đến
các lĩnh vực của đời sống xã hội, từ kinh tế, chính trị cho đến khoa học, giáo dục
và văn hóa, nghệ thuật cũng không ngoại lệ.
- Thời đại nào cũng có giá trị riêng của nó. Kim tự tháp Ai Cập, một trong bảy kỳ
quan cổ đại của thế giới, giờ đã trở thành khái niệm thẩm mỹ phổ thông. Nàng
“Mona Lisa” của Leonardo da Vinci đã từng là tác phẩm độc đáo bậc nhất thời kỳ
Phục hưng cũng không còn quá xa lạ với người xem hôm nay nữa. Những bông
“Hoa hướng dương” của Van Gogh cho dù “ấn tượng” như thế nào, giờ đây chẳng
thể gây ngạc nhiên cho bất kỳ ai… Đó là chuyện đang diễn ra trên thế giới. Trở lại
Việt Nam, cũng tương tự, những kiệt tác của Nguyễn Gia Trí, Nguyễn Sáng,
Nguyễn Tư Nghiêm… nay chỉ nhận được sự thờ ơ, lạnh nhạt của công chúng thời
đại Internet, cho dù chúng ta vẫn thừa nhận sức hấp dẫn và những giá trị thẩm mỹ trường tồn của nó.
NGUYỄN MINH QUANG – Bìa sách dự án nghệ thuật “SEA”. 2000
TRƯƠNG TÂN – Váy cưới. 1995 Trần
Tuấn. Tác phẩm “Mây biến thể", hồ Tịnh Tâm, Huế (2013).
Lương Trịnh. Tác phẩm “Hậu cung", nằm trong chuỗi tác phẩm “Chuyển Mây”, 2019.
- Ở lĩnh vực sân khấu kịch, nghệ sĩ đương đại Nguyễn Bích Trà có dự án “The Run -
A Theater Project” với những bứt phá mới lạ, mở ra hướng thực hành liên kết đa
ngành cho sân khấu Việt Nam. Dự án từng trình diễn vở kịch “The Run” và mới
đây nhất là vở “Flaw – Cú chót”.
- Hiện nay, Nghệ sĩ Việt Nam dần ngày càng chú trọng vào việc thể hiện các vấn đề
xã hội thông qua các tác phẩm của mình. Họ sử dụng nghệ thuật đương đại để nêu
bật các vấn đề như môi trường, quyền con người, đa dạng tình dục, ngược đãi, kỳ thị,...
(Bài viết tham khảo: https://vietcetera.com/vn/nghe-thuat-duong-dai-khoi-nguon-
su-dong-cam-ve-hien-trang-xa-hoi,
https://tapchimythuat.vn/nghien-cuu-trao-doi/nghe-thuat-duong-dai-viet-nam-van-
la-mot-dau-hoi ) )
2. Nghệ thuật cộng đồng và tương tác:
- Nghệ thuật cộng đồng, hay còn gọi là nghệ thuật xã hội, hoặc hiếm hoi gọi là nghệ
thuật đối thoại, là việc thực hành nghệ thuật dựa trên nền tảng và phát sinh trong
bối cảnh cộng đồng. Khái niệm này gần nghĩa với thực tế xã hội và khuynh hướng
xã hội Các tác phẩm ở dạng này có thể là bất kỳ phương tiện truyền thông nào và
mang đặc điểm của sự tương tác hoặc đối thoại với cộng đồng. (Trích từ bách khoa
toàn thư mở Wikipedia)
- Có thể hiểu nôm na nghệ thuật cộng đồng là hoạt động nghệ thuật phi lợi nhuận lấy
công chúng làm trọng tâm, phục vụ cho lợi ích lâu dài của cộng đồng. Vài năm trở
lại đây, nghệ thuật cộng đồng phát triển mạnh ở nước ta, đặc biệt là dự án của các
nghệ sĩ đương đại. Các loại hình nghệ thuật ngày càng đa dạng, đa hình thái và pha
trộn nhiều lĩnh vực. “Phố bên đồi”, “Nhóm bạn yêu nhạc cổ điển Sài Gòn”, “Yume
Art Project”, “Vẽ về hát bội”… là các chương trình nghệ thuật cộng đồng nổi bật.
- “Phố bên đồi” do họa sĩ – nhà thiết kế Nguyễn Trung Hiền khởi xướng năm 2016.
Đây là dự án nghệ thuật cộng đồng đa hình thái diễn ra thường niên tại Đà Lạt. Lần
đầu tổ chức, dự án chỉ quy tụ vỏn vẹn hơn 10 họa sĩ cùng một triển lãm tranh nho
nhỏ. Về sau, dự án biến thành chuỗi hoạt động sôi nổi với rất nhiều gương mặt
đam mê hội họa, thiết kế, kiến trúc, thậm chí cả giới làm phim, âm nhạc... cũng tham gia đóng góp.
Dự án nghệ thuật “Phố bên đồi” khoác áo mới cho dốc Nhà Làng, TP Đà Lạt.
- Với sự hợp tác của cư dân bản địa, con dốc trở nên cuốn hút, nổi bật nhờ các tác
phẩm thể hiện theo phong cách pop art, pop surrealism... Bằng nghệ thuật đương
đại, nghệ sĩ Nguyễn Trung Hiền và các cộng sự mong muốn làm sống dậy một
không gian xưa cũ, khơi gợi ký ức, cảm xúc, suy ngẫm về thành phố sương mù,
đồng thời nâng cao nhận thức về bảo tồn di sản, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.
- Để nâng cao trình độ cảm thụ nghệ thuật cho lớp khán giả trẻ, đồng thời giúp mỗi
cá nhân tham gia dự án có thể phát triển tiềm năng nghệ thuật bên trong mình, TS
Đào Lê Na (Trưởng bộ môn Sáng tác và Phê bình Sân khấu - Điện ảnh, Đại học
Khoa học Xã hội và Nhân văn TP Hồ Chí Minh ) đã sáng lập “Yume Art Project” -
dự án phát triển nghệ thuật và sáng tạo cho cộng đồng.
- Dự án gồm có “Yume Courses” và “Yume Fund”. “Yume Courses” là những khóa
học chia sẻ kiến thức nghệ thuật chuyên sâu từ các chuyên gia (mỹ học, triết học,
nghiên cứu văn hóa, điện ảnh, âm nhạc…) và cung cấp những kỹ năng sáng tác cho
học viên. Phần học phí thu từ khóa học này sẽ đưa vào quỹ “Yume Fund” nhằm tổ
chức hoặc hỗ trợ phát triển nghệ thuật và sáng tạo để phục vụ cộng đồng. Đến nay
quỹ đã hỗ trợ cho các hoạt động như chiếu phim miễn phí, in ấn sách nghệ thuật,
talk show, dạy nghệ thuật miễn phí cho bệnh nhi và trẻ em khuyết tật...
- Nhân dịp kỷ niệm 100 năm cải lương, “Yume Art Project” còn phối hợp với Hội
đồng Anh tổ chức dự án “Tiếp bước trăm năm” dành cho giới trẻ. Dự án tập trung
đào tạo khán giả cho cải lương để họ hiểu được linh hồn và giá trị của di sản cải
lương, từ đó nâng cao ý thức giữ gìn và phát huy vốn quý của dân tộc, lan tỏa nó
đến cộng đồng, bạn bè.
- Nghệ thuật cộng đồng đang trở nên phổ biến hơn, với các dự án như các buổi triển
lãm nghệ thuật tại các khu vực nông thôn, các khóa học và workshop nghệ thuật
cho thanh thiếu niên và người dân tại các khu vực khó khăn.
Dự án bích họa trên phố Phùng Hưng (Hoàn Kiếm, Hà Nội) bắt đầu được các họa sĩ
Hàn Quốc và Việt Nam thực hiện.
(Tham khảo: https://cand.com.vn/dien-dan-van-nghe-cong-an/Du-an-nghe-thuat-cong-
dong-Dau-an-cua-nhung-nguoi-mo-duong-i558435/, https://vietnamnet.vn/ha-noi-xua-
dep-la-qua-tranh-bich-hoa-tren-pho-572390.html ) 3. Sự đa dạng văn hóa:
- Nghệ sĩ thường kết hợp các yếu tố văn hóa truyền thống Việt Nam với các phong
cách nghệ thuật hiện đại, tạo ra những tác phẩm độc đáo và đa chiều.
- Với ý tưởng kết hợp kỹ thuật hiện đại vào nghệ thuật truyền thống, nhiều nghệ sĩ
sử dụng các kỹ thuật truyền thống như sơn dầu, sơn mài, hoặc điêu khắc gỗ để tạo
ra các tác phẩm nghệ thuật đương đại. Chẳng hạn, việc sử dụng kỹ thuật sơn mài
truyền thống để vẽ tranh với chủ đề hiện đại tạo ra một sự kết hợp độc đáo giữa
truyền thống và hiện đại.
- Triển lãm Song tấu lạ diễn ra từ ngày 24/11 đến 8/12 tại TP HCM, trưng bày hơn
40 tác phẩm do họa sĩ Hà Nội sáng tác theo phong cách hiện thực. Đề tài của Đoàn
Thúy Hạnh chủ yếu xoay quanh thế giới qua góc nhìn trẻ nhỏ, từ khoảnh khắc
luyện violin, piano đến tập múa, vui chơi, tập trung ở thể loại chân dung.
Tranh "Nhành hoa đào báo xuân về" được vẽ năm 2020.
Khoảnh khắc trẻ em chơi đùa qua bức "Trong khu vườn tuổi thơ"
- Trong khuôn khổ của triển lãm nghệ thuật KOHLER Bold. Art với chủ đề “Đa văn
hóa” tổ chức vừa qua tại Hà Nội, nữ nghệ sĩ trẻ Lập Phương và 12 nghệ sĩ đến từ
các quốc gia châu Á Thái Bình Dương và Trung Đông đã kể lại những câu chuyện
về xu hướng đa văn hóa tại đất nước của họ bằng ngôn ngữ điêu khắc thông qua
các tác phẩm nghệ thuật của mình.
Tác phẩm Kết nối đan xen – Nghệ sĩ Oliver Tanner.
Tác phẩm Sức mạnh của nước – Nghệ sĩ Da Chuan
4. Nghệ thuật kỹ thuật số và công nghệ:
- Định nghĩa công nghệ kỹ thuật số (Digital Technology) bao gồm tất cả các công
cụ, thiết bị điện tử, hệ thống tự động, thiết bị công nghệ và tài nguyên tạo ra, xử lý
hoặc lưu trữ thông tin trong các lĩnh vực khác nhau.
- Những ví dụ dễ thấy nhất cho công nghệ kỹ thuật số là ở khía cạnh xây dựng phần
mềm: các phương tiện truyền thông đa phương tiện, mạng xã hội, nền tảng thương
mại điện tử, dịch vụ mua sắm, thanh toán trực tuyến, các trò chơi trực tuyến. Bên
cạnh đó, công nghệ kỹ thuật số còn gắn liền với sự phát triển phần cứng như các
thiết bị di động (smartphone, tablet, laptop), hệ thống tự động hóa, robot, VR/VA...
Việc lưu trữ, xử lý dữ liệu thông tin (Data), Big Data, Điện toán đám mây (Cloud),
tiền kỹ thuật số (Cryptocurrency) hay Blockchain cũng là những ví dụ điển hình
của công nghệ kỹ thuật số trong bức tranh công nghệ số hiện nay.
- Sự phát triển của công nghệ đã mở ra cánh cửa cho nghệ sĩ thể hiện sự sáng tạo của
mình thông qua nghệ thuật kỹ thuật số, video art, và các hình thức nghệ thuật mới sử dụng công nghệ.
Dự án “Khu rừng nơi thần ngự” của teamLab.
“Siêu xa lộ điện tử: Lục địa Hoa Kỳ” – 1995 của Nam June Paik.
- Nghệ sĩ Nguyễn Quốc Dũng và dự án "The Mist"
Mô tả: Nghệ sĩ Nguyễn Quốc Dũng là một trong những nghệ sĩ hàng đầu của Việt
Nam trong lĩnh vực nghệ thuật kỹ thuật số. Dự án "The Mist" là một trong những
tác phẩm tiêu biểu của ông, thể hiện sự sáng tạo và khả năng kỹ thuật của ông
trong việc sử dụng công nghệ.
Sự kết hợp công nghệ và nghệ thuật: "The Mist" là một ứng dụng tương tác sử
dụng công nghệ thực tại ảo (AR - Augmented Reality). Thông qua việc sử dụng
điện thoại di động hoặc máy tính bảng, người xem có thể trải nghiệm một không
gian tưởng tượng được tạo ra bởi nghệ sĩ, với các hiệu ứng hình ảnh và âm thanh
động đầy ấn tượng.
Ý nghĩa: "The Mist" không chỉ là một trải nghiệm nghệ thuật mà còn là một tuyên
bố về sự tiến bộ công nghệ và sức mạnh của nghệ thuật kỹ thuật số. Nó thúc đẩy sự
tương tác và tham gia của người xem, mở ra một cánh cửa mới cho trải nghiệm
nghệ thuật và tạo ra một trải nghiệm độc đáo và gây ấn tượng.
Thông qua dự án "The Mist", Nghệ sĩ Nguyễn Quốc Dũng đã thể hiện rõ ràng cách
mà công nghệ có thể được sử dụng để tạo ra những trải nghiệm nghệ thuật độc
đáo và thú vị, đồng thời mở ra cánh cửa cho sự sáng tạo của các nghệ sĩ trong lĩnh
vực nghệ thuật kỹ thuật số.
5. Nghệ thuật phát triển bền vững:
- Một số nghệ sĩ và tổ chức nghệ thuật tại Việt Nam đang tập trung vào việc thúc đẩy
nghệ thuật phát triển bền vững, bao gồm sử dụng các nguyên liệu tái chế và thúc
đẩy ý thức về bảo vệ môi trường.
- Dự án "Rác nghệ thuật" của Nhóm Nghệ sĩ Môi Trường (The Environment Artist Group)
Mô tả: Nhóm Nghệ sĩ Môi Trường là một tổ chức nghệ thuật độc lập tại Việt Nam,
tập trung vào việc sử dụng nguyên liệu tái chế và thúc đẩy ý thức về bảo vệ môi
trường thông qua nghệ thuật. Dự án "Rác nghệ thuật" là một trong những dự án
tiêu biểu của nhóm này.
Sự kết hợp công nghệ và nghệ thuật: Trong dự án này, các nghệ sĩ thu thập và sử
dụng các vật liệu tái chế như nhựa tái chế, vật liệu tái chế từ những đồ vật được tìm
thấy trong môi trường. Chúng được biến đổi và tái chế thành các tác phẩm nghệ
thuật đa dạng, từ tượng điêu khắc đến tranh vẽ và cả các biểu diễn nghệ thuật.
Ý nghĩa: Dự án "Rác nghệ thuật" không chỉ tạo ra những tác phẩm nghệ thuật độc
đáo mà còn nâng cao nhận thức về vấn đề ô nhiễm môi trường và sự cần thiết của
việc tái chế và giảm thiểu lượng rác thải. Nó thúc đẩy ý thức về bảo vệ môi trường
và khuyến khích hành động để bảo vệ môi trường thông qua nghệ thuật.
Dự án "Rác nghệ thuật" của Nhóm Nghệ sĩ Môi Trường là một ví dụ rõ ràng về
cách mà nghệ sĩ và tổ chức nghệ thuật tại Việt Nam đang tập trung vào việc thúc
đẩy nghệ thuật phát triển bền vững và đóng góp vào việc giải quyết các vấn đề môi
trường cục bộ và toàn cầu.
- Dự án "Tranh từ bãi rác" của Nghệ sĩ Lê Thị Kim Chi
Mô tả: Nghệ sĩ Lê Thị Kim Chi là một nghệ sĩ đương đại tại Việt Nam, chuyên tạo
ra các tác phẩm nghệ thuật từ các vật liệu tái chế và từ các nguồn gốc thiên nhiên.
Dự án "Tranh từ bãi rác" là một trong những dự án tiêu biểu của cô, nơi cô sử dụng
rác thải nhựa để tạo ra các tác phẩm nghệ thuật.
Sự kết hợp công nghệ và nghệ thuật: Trong dự án này, Nghệ sĩ Lê Thị Kim Chi thu
thập rác thải nhựa từ các bãi rác hoặc từ môi trường xung quanh, sau đó sử dụng
chúng như nguyên liệu để tạo ra các bức tranh và tác phẩm nghệ thuật khác. Cô sử
dụng kỹ thuật nghệ thuật truyền thống cũng như các phương pháp hiện đại để biến
đổi rác thải thành các tác phẩm nghệ thuật độc đáo.
Ý nghĩa: Dự án "Tranh từ bãi rác" không chỉ là một sự thể hiện của sự sáng tạo
nghệ thuật mà còn là một thông điệp về ý thức về bảo vệ môi trường và tầm quan
trọng của việc tái chế và giảm thiểu rác thải. Nó thúc đẩy sự ý thức về vấn đề ô
nhiễm môi trường và góp phần vào việc giải quyết vấn đề này thông qua nghệ thuật.
Dự án "Tranh từ bãi rác" của Nghệ sĩ Lê Thị Kim Chi là một ví dụ tiêu biểu về
cách mà nghệ sĩ tại Việt Nam sử dụng nghệ thuật để thúc đẩy phát triển bền vững
và tạo ra ý thức về bảo vệ môi trường trong cộng đồng.