Đề cương môn Đại cương văn hóa - Trường Đại học lao động -  xã hội.

VĂN HOÁ HỌC ĐẠI CƯƠNG
Một số quan điểm về đặc trưng văn hoá
Giảng viên hướng dẫn: TS. Trần Thanh Tuấn
Nhóm 6 – Lớp: 24DTT2
I. Khái niệm ...................................................................................................... 2
II. Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh ...................................................... 2
III. Quan điểm của Edward Tylor về văn hoá ................................................ 3
IV. Quan điểm của PGS.TS Trần Ngọc Thêm trích từ “Cơ sở văn hóa Việt
Nam” ................................................................................................................. 5
V. Quan điểm của cố Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng .................................. 6
VI. Một số quan điểm về đặc trưng của văn hóa khác ................................... 7 I. Khái niệm 1. Đặc trưng văn hoá
Đặc trưng văn hóa là những yếu tố thể hiện bản sắc của một nhóm người,làm nên sự khác
biệt và nhận diện của văn hóa đó so với các văn hóa khác.
2. Quan điểm về đặc trưng văn hoá
Quan điểm về đặc trưng văn hóa là một cách hiểu về những nét riêng biệt và độc đáo trong
văn hóa của mỗi cộng đồng mỗi quốc gia và khu vực.
“Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát
triển kinh tế - xã hội”
⇒ Với quan điểm văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, những yêu cầu về tiếp tục
phát triển sâu rộng và nâng cao chất lượng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản
sắc dân tộc, gắn kết chặt chẽ và đồng bộ hơn với phát triển kinh tế - xã hội, làm cho văn
hóa thấm sâu vào mọi lĩnh vực của đời sống xã hội và viê ̣c xây dựng, hoàn thiện giá trị,
nhân cách con người Việt Nam, bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc , mở ra
phong trào như “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” đã khơi dậy được
nhiều giá trị nhân văn trong cộng đồng. Việc xây dựng môi trường văn hóa đã được chú trọng hơn.
II. Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh
Nền văn hóa mới cần hội tụ tính dân tộc, khoa học và đại chúng. 1. Tính dân tộc:
Nền văn hóa mới cần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc, nhằm duy trì bản sắc
riêng. Điều này không chỉ giúp tạo ra sự tự hào dân tộc mà còn củng cố sự gắn kết trong cộng
đồng. Tính dân tộc trong văn hóa có thể thể hiện qua ngôn ngữ, phong tục tập quán, nghệ
thuật, và di sản văn hóa. 2. Tính khoa học:
Việc tích hợp yếu tố khoa học vào văn hóa mới giúp thúc đẩy tư duy phản biện và sáng tạo.
Khoa học cung cấp những công cụ để phân tích, hiểu biết thế giới và fíng dụng vào đời sống.
Văn hóa mới cần khuyến khích việc học hỏi, khám phá và áp dụng các tri thfíc khoa học
trong nhiều lĩnh vực, từ giáo dục đến công nghệ và nghệ thuật.
3. Tính đại chúng:
Văn hóa đại chúng thường phản ánh các xu hướng, sở thích và nhu cầu của đông đảo quần
chúng. Nền văn hóa mới cần mở rộng tính đại chúng để đảm bảo rằng nó có thể tiếp cận và
phục vụ nhu cầu của mọi người, không chỉ một nhóm nhỏ. Điều này có thể thể hiện qua các
hình thfíc nghệ thuật hiện đại, truyền thông đại chúng, và các hoạt động văn hóa cộng đồng. ⇒Kết hợp ba yếu tố:
Tạo sự hài hòa: Một nền văn hóa mới cần tìm cách kết hợp ba yếu tố này một cách hài hòa.
Sự cân bằng giữa bảo tồn và đổi mới, giữa truyền thống và hiện đại, giúp xây dựng một nền
văn hóa phong phú và bền vững. 2
Khuyến khích sáng tạo: Khuyến khích sự sáng tạo trong các lĩnh vực văn hóa, từ nghệ thuật
đến công nghệ, có thể tạo ra những sản phẩm văn hóa độc đáo, phản ánh được tính dân tộc và
sự phát triển khoa học.
Tăng cường kết nối: Việc kết nối giữa các nền văn hóa khác nhau, cũng như giữa văn hóa và
khoa học, có thể mang lại những góc nhìn mới và ý tưởng sáng tạo, thúc đẩy sự phát triển văn
hóa theo hướng toàn cầu mà vẫn giữ được bản sắc riêng.
⇒Người đã khẳng định văn hóa là động lực, là mục tiêu của sự nghiệp cách mạng.
Người nêu rõ yêu cầu văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi; đem văn hóa lãnh đạo
quốc dân để thực hiện độc lập, tự cường, tự chủ,... Văn hóa tạo sfíc mạnh vật chất, tinh
thần thắng ngoại xâm theo tinh thần văn minh thắng bạo tàn. Nếu kinh tế nâng cao đời
sống vật chất, thì văn hóa có tác dụng nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân.
III. Quan điểm của Edward Tylor về văn hoá :
“Văn hóa hay nền văn minh, theo nghĩa rộng nhất của nó, là một hệ thống phức hợp
bao gồm kiến thức, niềm tin, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp, phong tục và mọi khả năng, thói
quen mà con người có được với tư cách là thành viên của xã hội.”
1. Quan niệm về văn hóa như một hệ thống toàn diện
Tylor cho rằng văn hóa là một “hệ thống phức hợp”, có nghĩa là nó không phải là một yếu tố
đơn lẻ mà bao gồm nhiều yếu tố đan xen và ảnh hưởng lẫn nhau, từ kiến thức, phong tục đến
niềm tin và đạo đức. Văn hóa không chỉ bao gồm những khía cạnh hữu hình như nghệ thuật
và phong tục, mà còn bao gồm các khía cạnh vô hình như giá trị, niềm tin và thói quen.
Tất cả những yếu tố này được tích lũy và truyền tải qua các thế hệ, hình thành nên bản sắc
văn hóa của một cộng đồng.
2. Văn hóa là đặc trưng của xã hội
Theo Tylor, văn hóa là thứ mà con người “có được với tư cách là thành viên của xã hội”.
Điều này có nghĩa là văn hóa không phải là bản năng tự nhiên mà là kết quả của quá trình học
hỏi, trao đổi, và thích nghi trong môi trường xã hội. Văn hóa không thuộc về cá nhân mà là
một phần của tập thể, và mọi người trong một cộng đồng đều góp phần bảo tồn và phát triển văn hóa đó.
3. Văn hóa là sản phẩm của quá trình tiến hóa
Tylor là người ủng hộ mạnh mẽ lý thuyết tiến hóa văn hóa, lấy cảm hứng từ lý thuyết tiến hóa
sinh học của Charles Darwin. Ông cho rằng văn hóa của con người phát triển theo các giai
đoạn từ đơn giản đến phức tạp, từ sơ khai đến văn minh. Theo lý thuyết này, các xã hội
nguyên thủy sẽ có văn hóa “thấp” và sẽ dần phát triển thành các nền văn minh “cao” hơn.
Tylor tin rằng văn hóa phát triển theo một hướng tiến bộ, nghĩa là các xã hội đều sẽ trải qua
những giai đoạn tiến hóa tương tự, từ dã man, bán khai đến văn minh.
4. Văn hóa là yếu tố phổ quát
Một trong những đóng góp quan trọng của Tylor là quan điểm rằng mọi xã hội đều có văn
hóa. Điều này có nghĩa là không có một xã hội nào là “không văn hóa”, và văn hóa không chỉ 3
thuộc về các nền văn minh lớn mà còn tồn tại trong các cộng đồng nhỏ, các bộ tộc bản địa.
Đây là một tư tưởng tiến bộ, giúp cho giới học thuật hiểu rằng cần phải tôn trọng và nghiên
cứu mọi hình thức văn hóa, từ các nền văn minh lớn đến các xã hội nguyên thủy.
5. Văn hóa có tính di truyền xã hội
Theo Tylor, văn hóa không phải là di truyền sinh học mà là di truyền xã hội, tức là văn hóa
được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua giao tiếp, học hỏi và thực hành. Đây là
một quá trình tích lũy, tức là thế hệ sau có thể tiếp thu những gì thế hệ trước để lại và phát triển thêm.
Quan điểm này mở đường cho các nghiên cứu về cách thức mà văn hóa được duy trì, thay đổi
và phát triển qua các thế hệ.
6. Ảnh hưởng và tầm quan trọng của Tylor đối với nhân học văn hóa
Edward Tylor đã đóng góp rất lớn cho sự phát triển của nhân học văn hóa, khi ông là một
trong những người đầu tiên cố gắng xây dựng một định nghĩa khoa học về văn hóa và khám
phá các quy luật trong sự phát triển của văn hóa. Mặc dù lý thuyết tiến hóa văn hóa của ông
đã bị chỉ trích và được thay thế bởi các lý thuyết mới hơn, nhưng cách tiếp cận toàn diện của
ông về văn hóa vẫn là nền tảng để các nhà nhân học sau này phát triển các lý thuyết khác
nhau. Quan điểm của Tylor cũng đã thúc đẩy ý thức tôn trọng sự đa dạng văn hóa, đặc biệt là
khi nghiên cứu về các cộng đồng bản địa và các nền văn hóa “khác biệt” so với phương Tây.
⇒Edward Tylor đã để lại một dấu ấn quan trọng trong ngành nhân học văn hóa với
cách nhìn nhận văn hóa là một tổng thể phức hợp, có tính di truyền xã hội và là kết quả
của quá trình tiến hóa qua các giai đoạn. Ông nhấn mạnh sự cần thiết của việc nghiên
cứu văn hóa một cách khoa học và toàn diện, và đặt nền móng cho nhiều lý thuyết về văn hóa sau này.
IV. Quan điểm của PGS.TS Trần Ngọc Thêm
“Văn hóa là một hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng
tạo và tích lũy qua quá trình hoạt động thực tiễn, trong sự tương tác giữa con người với môi
trường tự nhiên và xã hội của mình.”
1. Văn hóa trước hết phải có tính hệ thống.
Đặc trưng này cần để phân biệt hệ thống với tập hợp nó giúp phát hiện những mối liên hệ mật
thiết giữa các hiện tượng, sự kiện thuộc một nền văn hóa; phát hiện các đặc trưng, những quy
luật hình thành và phát triển của nó.
2. Đặc trưng quan trọng thứ hai của văn hóa là tính giá trị.
Văn hóa theo nghĩa đen nghĩa là “trở thành đẹp, thành có giá trị”, tính giá trị cần để phân biệt
giá trị với phi giá trị. Nó là thước đo mức độ nhân bản của xã hội và con người.Các giá trị
văn hóa, theo mục đích có thể chia thành giá trị vật chất (phục vụ cho nhu cầu vật chất) và giá
trị tinh thần (phục vụ cho nhu cầu tinh thần), theo ý nghĩa có thể chia thành giá trị sử dụng,
giá trị đạo đức và giá trị thẩm mĩ theo thời gian có thể phân biệt các giá trị vĩnh cửu và giá trị
nhất thời. Sự phân biệt các giá trị theo thời gian cho phép ta có được cái nhìn biện chứng và 4
khách quan trong việc đánh giá tính giá trị của sự vật, hiện tượng; tránh được những xu
hướng cực đoan – phủ nhận sạch trơn hoặc tán dương hết lời.
3. Đặc trưng thứ ba của văn hóa là tính nhân sinh.
Tính nhân sinh cho phép phân biệt văn hóa như một hiện tượng xã hội (do con người sáng
tạo, nhân tạo) với các giá trị tự nhiên (thiên tạo). Văn hóa là cái tự nhiên được biến đổi bởi
con người. Sự tác động của con người vào tự nhiên có thể mang tính vật chất (như việc luyện
quặng, đẽo gỗ…) hoặc tinh thần (như truyền thuyết về các cảnh quan tự nhiên…).
4. Văn hóa còn có tính lịch sử.
Nó cho phép phân biệt văn hóa như sản phẩm của một quá trình và được tích lũy qua nhiều
thế hệ với văn minh như sản phẩm cuối cùng, chỉ ra trình độ phát triển của từng giai đoạn.
Tính lịch sử tạo cho văn hóa một bề dày một chiều sâu, nó buộc văn hóa thường xuyên tự
điều chỉnh, tiến hành phân loại và phân bố lại các giá trị. Tính lịch sử được duy trì bằng truyền thống văn hóa.
Truyền thống văn hóa là những giá trị tương đối ổn định (những kinh nghiêm tập thể) được
tích lũy và tái ntạo trong cộng đồng người qua không gian và thời gian, được đúc kết thành
những khuôn mẫu xã hội và cố định hóa dưới dạng ngôn ngữ, phong tục, tập quán, nghi lễ, luật pháp, dư luận…
V. Quan điểm của Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng
"Xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc"
1. Văn hóa là nền tảng tinh thần và động lực phát triển xã hội
Đảng ta xác định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội vừa là mục tiêu vừa là sfíc mạnh
nội sinh động lực quan trọng để phát triển đất nước xác định phát triển văn hóa phải đồng bộ
hài hòa với tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội là một định hướng căn bản của quá trình xây
dựng Chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam đồng thời cũng thể hiện tính ưu việt của chế độ ta.
2. Con người và nhân cách là trung tâm trong phát triển văn hóa
Khi đã nói đến văn hóa là nói đến những gì mà tinh hoa tinh túy nhất được chưng cất kết tinh
hun đúc thành những giá trị tốt đẹp cao thường đặc sắc nhất rất nhân văn, nhân ái, nhân
nghĩa, nhân tình. Chính vì thế, mục tiêu phát triển văn hóa là xây dựng con người có nhân
cách, lối sống lành mạnh, đạo đfíc và trí thfíc cao, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống và tạo
ra môi trường xã hội tiến bộ.
3. Văn hóa Việt Nam có bản sắc riêng biệt
Văn hóa Việt Nam đã trải qua nhiều thăng trầm lịch sfí, kế thừa những truyền thống văn hóa
tốt đẹp của dân tộc đồng thời tiếp thu có chọn lọc những thành tựu tinh hoa văn hóa của thế
giới phấn đấu xây dựng và xã hội văn minh lành mạnh vì lấy chân chính và phẩm giá con
người với trình độ tri thfíc đạo đfíc thể lực lối sống và thẩm mỹ ngày càng cao.
4. Đảng lãnh đạo và xã hội tham gia xây dựng văn hóa
Chủ nghĩa mác-lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh phải giữ vai trò chủ đạo trong đời sống tinh
thần của xã hội.Đảng Cộng sản Việt Nam đóng vai trò chủ đạo trong việc xây dựng và phát 5
triển văn hóa, trong khi Nhà nước quản lý và các tầng lớp xã hội, trí thfíc, văn nghệ sĩ đóng
góp sáng tạo, giúp phát triển nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc.
VI. Tài liệu đọc thêm: Một số quan điểm về văn hóa + Một số
quan điểm về đặc trưng của văn hóa khác.
1. Một số quan điểm về văn hóa:
a) Văn hóa là một hệ thống các giá trị, chuẩn mực xã hội
Theo Edward B. Tylor (nhà nhân loại học người Anh), văn hóa là “tổng thể phức hợp bao
gồm kiến thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, pháp luật, phong tục và bất kỳ khả năng, thói
quen nào mà con người đạt được với tư cách là một thành viên của xã hội.” Từ đây, Tylor
nhấn mạnh văn hóa là hệ thống các giá trị và chuẩn mực mà con người tích lũy qua thời gian.
b) Văn hóa có tính cộng đồng và bản sắc dân tộc
Hồ Chí Minh từng khẳng định: “Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi.” Theo Người, văn
hóa không chỉ là tài sản chung của cộng đồng mà còn mang đậm bản sắc của từng dân tộc, có
vai trò định hướng cho đời sống xã hội và phát triển đất nước.
c) Văn hóa là sự giao thoa, tiếp biến và thích nghi
Clifford Geertz, một nhà nhân loại học Mỹ, cho rằng văn hóa là hệ thống các ý nghĩa do con
người xây dựng, truyền lại và chia sẻ trong cộng đồng. Ông nhấn mạnh khả năng giao thoa và
tiếp biến của văn hóa, nghĩa là văn hóa không ngừng thích nghi và tiếp thu những yếu tố mới
từ các nền văn hóa khác.
d) Văn hóa có tính biểu tượng
Ernst Cassirer, triết gia người Đức, cho rằng văn hóa chính là “hệ thống các biểu tượng”.
Theo Cassirer, mọi thành tố của văn hóa (ngôn ngữ, nghệ thuật, tôn giáo…) đều là các biểu
tượng mà qua đó con người diễn đạt và thấu hiểu thế giới xung quanh.
e) Văn hóa là yếu tố cấu thành ý thức hệ và cấu trúc xã hội
Theo nhà triết học người Pháp Louis Althusser, văn hóa là một phần của ý thức hệ, bao
gồm các thực hành xã hội mang tính biểu tượng, giúp duy trì và củng cố các cấu trúc xã hội.
Văn hóa từ đó trở thành công cụ định hướng cách con người nhìn nhận và tương tác trong xã hội.
f) Văn hóa là sản phẩm của quá trình lao động và sáng tạo
Karl Marx cho rằng văn hóa là kết quả của lao động và sáng tạo của con người qua các giai
đoạn phát triển lịch sử. Ông nhấn mạnh rằng văn hóa, từ các giá trị tinh thần đến vật chất, đều
là sản phẩm do con người sáng tạo ra nhằm đáp ứng nhu cầu sống và phát triển xã hội.
2. Một số quan điểm về đặc trưng của văn hóa khác.
a. Quan điểm về tính cộng đồng và gắn kết xã hội
Quan điểm này cho rằng văn hóa là một công cụ quan trọng để kết nối các cá nhân trong một
cộng đồng. Các giá trị và niềm tin văn hóa góp phần tạo ra sự đoàn kết, giúp cộng đồng phát
triển bền vững. Tính cộng đồng đặc biệt quan trọng vì nó duy trì bản sắc văn hóa và sự ổn định trong xã hội.
b. Quan điểm về tính kế thừa và biến đổi của văn hóa 6
Văn hóa không ngừng thay đổi và phát triển qua từng thế hệ. Quan điểm này cho rằng văn
hóa vừa được kế thừa từ thế hệ trước, vừa phải thích nghi và biến đổi để phù hợp với bối
cảnh xã hội hiện đại. Đây là yếu tố quan trọng để văn hóa có thể trường tồn và phát triển
trong thời đại toàn cầu hóa.
c. Quan điểm về tính đa dạng và giao thoa văn hóa
Mỗi nền văn hóa có bản sắc và đặc trưng riêng, và sự giao thoa văn hóa giúp làm phong phú
thêm bản sắc của mỗi quốc gia. Quan điểm này đặc biệt đề cao tính đa dạng và sự cởi mở,
cho rằng các nền văn hóa khác nhau sẽ bổ trợ và học hỏi lẫn nhau để cùng phát triển.
d. Quan điểm về vai trò của ngôn ngữ trong văn hóa
Ngôn ngữ là phương tiện chính để lưu giữ và truyền tải văn hóa. Quan điểm này nhấn mạnh
rằng ngôn ngữ chứa đựng tri thức, lịch sử, và các giá trị của nền văn hóa đó. Ngôn ngữ mất
đi, văn hóa cũng dễ bị mai một và hòa lẫn.
e. Quan điểm về các giá trị đạo đức và niềm tin trong văn hóa
Văn hóa phản ánh hệ giá trị và niềm tin của cộng đồng, từ đó định hình cách ứng xử và hành
động của con người. Quan điểm này cho rằng mỗi nền văn hóa có các giá trị đạo đức riêng,
như lòng hiếu thảo, tinh thần tôn sư trọng đạo, và ý thức cộng đồng.
TRÍCH DẪN TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Tạp chí Cộng sản - Cơ Quan Lý Luận Chính Trị Của Ban Chấp Hành Trung Ương Đảng Cộng Sản Việt Nam
2. Trần Ngọc Thêm. Cơ sở văn hóa Việt Nam. Việt Nam: Nhà xuất bản giáo dục, 1999
3. Toàn văn phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc.
Cổng thông tin điện tfí bộ Công Thương.
4. Clifford Geertz. The Interpretation of Cultures, Basic Books, Inc., Publishers NEW YORK . 1973
5. Trần Ngọc Thêm. Văn hóa và Xã hội Việt Nam. Hà Nội: NXB Văn Hóa Thông Tin, 2001. 7
Document Outline

• I. Khái niệm
  • 1. Đặc trưng văn hoá
  • 2. Quan điểm về đặc trưng văn hoá
• II. Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh
  • 1. Tính dân tộc:
  • 2. Tính khoa học:
  • 3. Tính đại chúng:
• III. Quan điểm của Edward Tylor về văn hoá :
  • 1. Quan niệm về văn hóa như một hệ thống toàn diện
  • 2. Văn hóa là đặc trưng của xã hội
  • 3. Văn hóa là sản phẩm của quá trình tiến hóa
  • 4. Văn hóa là yếu tố phổ quát
  • 5. Văn hóa có tính di truyền xã hội
• IV. Quan điểm của PGS.TS Trần Ngọc Thêm
  • 1. Văn hóa trước hết phải có tính hệ thống.
  • 2. Đặc trưng quan trọng thứ hai của văn hóa là tính giá trị.
  • 3. Đặc trưng thứ ba của văn hóa là tính nhân sinh.
  • 4. Văn hóa còn có tính lịch sử.
• V. Quan điểm của Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng
  • 1. Văn hóa là nền tảng tinh thần và động lực phát triển xã hội
  • 2. Con người và nhân cách là trung tâm trong phát triển văn hóa
  • 3. Văn hóa Việt Nam có bản sắc riêng biệt
  • 4. Đảng lãnh đạo và xã hội tham gia xây dựng văn hóa
• VI. Tài liệu đọc thêm: Một số quan điểm về văn hóa + Một số quan điểm về đặc trưng của văn hóa khác.
  • 1. Một số quan điểm về văn hóa:
  • 2. Một số quan điểm về đặc trưng của văn hóa khác.
  • TRÍCH DẪN TÀI LIỆU THAM KHẢO