1. Khoa học lớp 5 trang 10
Câu hỏi mở đầu trang 10 Khoa học lớp 5: Hình 1 mô tả hiện tượng gì? Trả lời:
Hình 1 mô tả hiện tượng đất bị xói mòn.
1. Nguyên nhân gây ô nhiễm đất
Câu hỏi khám phá trang 10 Khoa học lớp 5: Quan sát, đọc thông tin ở các hình từ 2 đến 8 và cho biết:
- Nguyên nhân nào gây ô nhiễm đất do con người?
-Nguyên nhân nào gây ô nhiễm đất do tự nhiên?
- Nguyên nhân nào gây ô nhiễm đất do tự nhiên?
- Em biết những nguyên nhân nào khác gây ô nhiễm đất? Trả lời:
- Nguyên nhân gây ô nhiễm đất do con người là:
+ Sử dụng không hợp lí phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật trong nông nghiệp (hình 2, 3);
+ Xả chất thải công nghiệp không qua xử lí ra ngoài môi trường (hình 4);
+ Xả rác thải sinh hoạt không qua xử lí ra ngoài môi trường (hình 5);
+ Cháy rừng do một số hoạt động của con người (như đốt rừng làm nương, rẫy…) (hình 7).
- Nguyên nhân gây ô nhiễm đất dotự nhiên là:
+ Nhiễm mặn, nhiễm phèn (hình 6b);
+ Cháy rừng tự nhiên (do sét đánh, khô hạn ….) (hình 7)
+ Núi lửa phun trào (hình 8).
- Những nguyên nhân khác gây ô nhiễm đất: Khai thác khoáng sản; sự ăn mòn các
bể chứa ngầm; mưa a - xit; đạn dược, tác nhân hóa học và các tác nhân chiến tranh
khác; sự cố tràn dầu…
2. Khoa học lớp 5 trang 11
Luyện tập, thực hành trang 11 Khoa học lớp 5: Cùng thảo luận: Những nguyên
nhân nào gây ô nhiễm đất ở địa phương em? Chia sẻ với bạn. Trả lời:
- Những nguyên nhân gây ô nhiễm đất ở địa phương em: Sử dụng không hợp lí
phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật trong nông nghiệp; các chất ô nhiễm từ
chất thải do hoạt động công nghiệp, xây dựng và sinh hoạt; ô nhiễm do hoạt động khai thác núi đá vôi…
2. Nguyên nhân gây xói mòn đất
Hoạt động khám phá trang11 Khoa học lớp 5: Đọc thông tin, quan sát các hình
dưới đây và cho biết những nguyên nhân gây xói mòn đất?
- Chia sẻ với bạn những nguyên nhân khác gây xói mòn đất. Trả lời:
- Những nguyên nhân gây xói mòn đất trong hình:
+ Hình 9a, 9b: Xói mòn đất do phá rừng.
+ Hình 10: Xói mòn đất do lũ lụt.
+ Hình 11: Xói mòn đất do gió.
- Nguyên nhân khác gây xói mòn đất: Do chăn thả gia súc tự do, hoạt động du canh
du cư, địa hình đất dốc; do mưa và nước mưa chảy tràn…
3. Khoa học lớp 5 trang 12
Luyện tập, thực hành trang 12 Khoa học lớp 5:
Thí nghiệm: Tìm hiểu nguyên nhân gây xói mòn đất
Chuẩn bị: Một chậu đất; ba chai nước có lượng nước bằng nhau; ba khay hình chữ
nhật có kích thước bằng nhau; một số cành cây nhỏ; găng tay. Thực hiện:
* Chia đất thành ba phần bằng nhau tạo thành ba khay đất như hình gợi ý.
- Khay 1: Chỉ có đất (hình 12a).
- Khay 2: Gắn các cành cây vào đất (hình 12b).
- Khay 3: Tạo các bậc thang trên đất (hình 12c).
* Dự đoán: Khi lần lượt rót nước từ đỉnh của ba khay đất trong khoảng 1 phút với độ
cao và tốc độ rót nước như nhau thì đất ở khay nào trôi nhanh nhất, đất ở khay nào trôi chậm nhất?
* Tiến hành thí nghiệm, quan sát và so sánh kết quả thí nghiệm với dự đoán của em.
* Em rút ra được kết luận gì sau thí nghiệm trên? Thảo luận:
- Mô tả sự thay đổi của đất trong mỗi khay khi có nước chảy và giải thích.
- Chia sẻ với bạn về nguyên nhân gây ra xói mòn đất. Trả lời:
- Dự đoán: Khi lần lượt rót nước từ đỉnh của ba khay đất trong khoảng 1 phút với độ
cao và tốc độ rót nước như nhau thì đất ở khay 1 trôi nhanh nhất, đất ở khay 2 trôi chậm nhất.
- Tiến hành thí nghiệm thấy kết quả thu được như em dự đoán.
- Kết luận: Nước là một trong những nguyên nhân gây xói mòn đất.
- Mô tả sự thay đổi của đất trong mỗi khay khi có nước chảy:
+ Khay 1: Đất trôi nhanh khi rót nước xuống vì không có hàng rào che chắn.
+ Khay 2: Đất trôi chậm nhất vì cây có tác dụng ngăn dòng chảy của nước, tránh xói mòn đất.
+ Khay 3: Tạo các bậc thang trên đất có tác dụng làm chậm dòng chảy của nước, gây ít xói mòn hơn.
- Nguyên nhân gây ra xói mòn đất: Chặt phá rừng; bão, lũ, gió và địa hình dốc…
3. Tác hại của ô nhiễm đất và xói mòn đất.
4. Khoa học lớp 5 trang 13
Câu hỏi khám phá trang 13 Khoa học lớp 5: Đọc các thông tin dưới đây, chia sẻ
với bạn về những tác hại của ô nhiễm đất và xói mòn đất gây ra. Trả lời:
* Tác hại của ô nhiễm đất:
- Ảnh hưởng đến đất: Làm mất các chất dinh dưỡng, đất dễ bị xói mòn.
- Ảnh hưởng đến nguồn nước: Các chất thải thấm vào trong đất, ảnh hưởng xấu đến nguồn nước.
- Ảnh hưởng đến các loài sinh vật: Thực vật chậm lớn hoặc có thể bị chết,..; nhiều
động vật phải di chuyển đến các khu vực khác để sinh sống, có rất nhiều động vật
không thể thích nghi và bị chết. Ô nhiễm đất còn ảnh hưởng xấu đến các sinh vật sống trong đất.
- Ảnh hưởng đến sức khoẻ con người: Con người sử dụng nguồn nước, thực phẩm
được nuôi trồng ở vùng đất bị ô nhiễm trong thời gian dài có thể dẫn đến nhiễm độc gan, ung thư,....
* Tác hại của xói mòn đất:
- Làm mất đất canh tác, do đất không còn dinh dưỡng cung cấp cho cây trồng dẫn
đến cây chậm lớn, năng suất giảm, có thể bị mất mùa.
- Gia tăng lũ lụt, sạt lở, mất đất ở…
5. Khoa học lớp 5 trang 14
Câu hỏi vận dụng trang 14 Khoa học lớp 5: Em tập làm nhà khoa học
- Thu thập thông tin về những nguyên nhân, tác hại của ô nhiễm đất và xói mòn đất qua sách, báo, in-tơ-nét.
- Lập bảng theo gợi ý và chia sẻ với bạn. STT Nguyên Tác hại Biện pháp nhân 1 Phá rừng
Đất không có thực vật che Khai thác rừng hợp lý, trồng
phủ, khi gặp mưa gió sẽ bị rừng,…
rửa trôi dẫn đến xói mòn đất,… … ? ? ? Trả lời: STT Nguyên Tác hại Biện pháp nhân 1 Phá rừng
Đất không có thực vật che Khai thác rừng hợp lý, trồng
phủ, khi gặp mưa gió sẽ bị rừng, bảo vệ rừng…
rửa trôi dẫn đến xói mòn đất,… 2 Lũ lụt
Lượng nước nhiều và chảy Xây dựng hệ thống đê điều,
mạnh cuốn theo đất đá gây kênh rạch hợp lý; trồng rừng
hiện tượng xói mòn đất.
và cải tạo rừng, phủ xanh đồi trọc… 3
Núi lửa phun Phá hủy các khu vực xung Chính quyền cần có cảnh trào quanh, gây ô nhiễm môi
báo về những nơi có núi lửa
trường đất, nước, không
sắp và đang hoạt động để
khí; gây nguy hiểm cho con người dân có các biện pháp
người; làm suy giảm khả
chủ động tránh xa hoặ sơ năng sinh trưởng và phát tán khỏi khu vực có núi
triển của các loài động, lửa… thực vật… … …
4. Một số biện pháp bảo vệ môi trường đất
Câu hỏi khám phá trang 14 Khoa học lớp 5: Dựa vào thí nghiệm trang 12 về
nguyên nhân gây xói mòn đất, quan sát các hình dưới đây và cho biết một số biện
pháp bảo vệ môi trường đất.
Nêu những việc làm khác bảo vệ môi trường đất. Trả lời:
- Một số biện pháp bảo vệ môi trường đất:
+ Hình 15: Xử lí rác thải theo đúng quy trình.
+ Hình 16: Trồng cây, phủ xanh đồi trọc.
+ Hình 17: Làm ruộng bậc thang.
+ Hình 18: Xen canh, tăng vụ.
- Những việc làm khác bảo vệ môi trường đất: Sử dụng phân bón hữu cơ; hạn chế
sử dụng túi nilon; trồng rừng và bảo vệ rừng; xử lí nước thải trước khi xả ra môi trường…
Luyện tập, thực hành trang 14 Khoa học lớp 5: Em tập làm tuyên truyền viên
a) Viết hoặc vẽ tranh tuyên truyền bảo vệ môi trường đất và chia sẻ với bạn theo các nội dung sau:
- Nguyên nhân, tác hại của ô nhiễm đất và xói mòn đất.
- Một số việc cần làm để bảo vệ môi trường đất.
- Những việc em và mọi người xung quanh đã làm để bảo vệ môi trường đất.
b) Vận động người thân và cộng đồng cùng bảo vệ môi trường đất. Trả lời: a)
- Tranh tuyên truyền bảo vệ môi trường đất: (tham khảo Internet) - Chia sẻ với bạn:
+ Nguyên nhân, tác hại của ô nhiễm đất và xói mòn đất: Nội dung Nguyên nhân Tác hại Ô nhiễm
- Nguyên nhân gây ô nhiễm đất
- Ảnh hưởng đến đất: Làm mất đất
do con người là: Sử dụng không các chất dinh dưỡng, đất dễ bị
hợp lí phân bón hóa học và xói mòn.
thuốc bảo vệ thực vật trong nông - Ảnh hưởng đến nguồn nước:
nghiệp; các chất ô nhiễm từ chất Các chất thải thấm vào trong
thải đo hoạt động công nghiệp,
đất, ảnh hưởng xấu đến
xây dựng và sinh hoạt; cháy nguồn nước.
rừng do một số hoạt động của
- Ảnh hưởng đến các loài sinh con người.
vật: Thực vật chậm lớn hoặc
- Nguyên nhân gây ô nhiễm đất
có thể bị chết,..; nhiều động
dotự nhiên là: nhiễm mặn, nhiễm vật phải di chuyển đến các khu
phèn; cháy rừng do sét đánh, núi vực khác để sinh sống, có rất lửa phun trào…
nhiều động vật không thể thích
nghi và bị chết. Ô nhiễm đất
còn ảnh hưởng xấu đến các
sinh vật sống trong đất.
- Ảnh hưởng đến sức khoẻ
con người: Con người sử
dụng nguồn nước, thực phẩm
được nuôi trồng ở vùng đất bị
ô nhiễm trong thời gian dài có
thể dẫn đến nhiễm độc gan, ung thư,.... Xói mòn
- Nguyên nhân gây ra xói mòn
- Làm mất đất canh tác, do đất đất
đất: Chặt phá rừng; bão, lũ, gió không còn dinh dưỡng cung và địa hình dốc…
cấp cho cây trồng dẫn đến cây
chậm lớn, năng suất giảm, có thể bị mất mùa.
- Gia tăng lũ lụt, sạt lở, mất đất ở…
+ Một số việc cần làm để bảo vệ môi trường đất: Sử dụng hợp lí phân bón hóa học;
tăng cường sử dụng phân bón hữu cơ, trồng rùng và khai thác rừng hợp lí; làm
ruộng bậc thang, xử lí rác thải theo đúng quy định,…
+ Những việc em và mọi người xung quanh đã làm để bảo vệ môi trường đất: Trồng
nhiều cây xanh quanh nơi em ở, bỏ rác đúng nơi quy định, tái chế rác thải nhựa và
hạn chế sử dụng túi nilon…
b) Vận động người thân và cộng đồng cùng bảo vệ môi trường đất.
6. Khoa học lớp 5 trang 15
Vận dụng trang 15 Khoa học lớp 5: Cùng sáng tạo: Làm mô hình ruộng bậc thang
Chuẩn bị: Bìa các – tông hoặc miếng xốp; giấy màu nâu và màu xanh lá cây; bút
màu; thước kẻ; kéo; hồ dán. Thực hiện:
- Vẽ lên bìa các – tông các hình tam giác đều có kích thước cạnh lần lượt là: 12 cm,
9 cm, 6 cm (mỗi loại tam giác 3 hình).
- Cắt rời các hình tam giác, bo tròn cạnh đáy.
- Dán chồng 3 hình tam giác cùng kích thước lên nhau để tạo độ dày (khối tam giác – hình 19).
- Dán giấy màu nâu vào các khối tam giác để tạo bậc thang và màu đất (hình 20).
- Dán chồng các khối tam giác lên nhau để tạo mô hình ruộng bậc thang (hình 21).
- Dùng giấy màu xanh làm cây lúa.
- Gắn các cây lúa vào ruộng bậc thang (hình 22).
- Chia sẻ sản phẩm với bạn. Trả lời:
- Học sinh làm và chia sẻ sản phẩm với bạn.