Giáo trình Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông - International Communication | Học viện Ngoại giao Việt Nam

Giáo trình Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông - International Communication | Học viện Ngoại giao Việt Nam được sưu tầm và soạn thảo dưới dạng file PDF để gửi tới các bạn sinh viên cùng tham khảo, ôn tập đầy đủ kiến thức, chuẩn bị cho các buổi học thật tốt. Mời bạn đọc đón xem!

41 21 lượt tải Tải xuống
Chia sẻ Báo cáo tài liệu

Môn: International Communication

Trường: Học viện Ngoại giao

Thông tin:

100 trang 3 tháng trước

Tác giả:

Profile Mai Nguyệt
2
Mục lục
Chương 1: Những quy lu n c a nh n th c th giác ật cơ bả ủ ậ ứ ị .................................. 5
1.1. Khái ni m truyệ ền thông ................................................................................. 6
1.2. Mô hình truyền thông .................................................................................... 8
1.2.1. Mô hình truyền thông theo giai đoạn ....................................................10
1.2.2. Mô hình truyền thông của Haroll Laswell ............................................11
1.2.3. Mô hình truyền thông của Claude Shannon ..........................................13
1.3. M n thô ục đích truyề ng ................................................................................14
1.4. Các d ng truyạ ền thông .................................................................................14
1.5. Truyền thông đại chúng ...............................................................................15
1.5.1. Nguyên nhân ra đời ...............................................................................15
1.5.2. ng c a truy i chúng Cơ chế tác độ ủ ền thông đạ ........................................18
Chương II: Nhậ ện môi trườn di ng truy n thông trong th kề ế ỷ X XI .................21
2.1. Đặc điểm xã h i th k ộ ế ỷ XXI tác động lên truyền thông ................................21
2.1.1. Đặc điểm v i s i ề đờ ống con ngườ ................................................................21
2.2. Đặc điểm c a truyủ ề ến thông th k ỷ XXI.........................................................22
2.2.1. T truyốc độ ền thông .................................................................................23
2.2.2. S c mứ ạ ềnh truy n thông ............................................................................23
2.2.3. Nh ng h lữ ệ ụy t m truy n thông th k ừ đặc điể ề ế ỷ XXI...............................23
2.3. Đặc trưng truyền thông thế kỷ XXI...............................................................24
2.3.1. Đặc trưng về kỹ thuật ..............................................................................24
2.3.2. Đặc trưng về nhu cầu ...............................................................................25
2.3.3. Đặc trưng về công chúng .........................................................................25
2.4. Định hướng và giải pháp cho người làm truyền thông ..................................25
2.4.1. V tri th c ề ứ ................................................................................................25
2.4.2. V s nhanh nh y ề ự ạ ....................................................................................27
2.4.3. V bề ản lĩnh ...............................................................................................28
2.4.4. V s công b ề ự ằng ......................................................................................30
Chương III: Thông tin ...........................................................................................31
3.1. Khái ni m ệ .......................................................................................................31
3.2. Phân biệt các đặc trưng thông tin ..................................................................35
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
2/101
3
3.3. Các ph m trù thông tin ạ ...................................................................................38
Chương IV: Các loại hình báo chí truy n thông ề .................................................43
4.1. Báo in .............................................................................................................43
4.1.1. Khái ni c lệm, đặc điểm, sơ lượ ịch s i ử ra đờ ............................................43
4.1.2. Xu hướng phát tri n c a báo in ể ủ ...............................................................47
4.2. nh báo chí Ả ....................................................................................................61
4.2.1. Khái ni m ệ .................................................................................................61
4.3. Báo điện tử .....................................................................................................62
4.3.1. Khái niệm, sơ lượ ra đờc lịch sử i ............................................................62
4.3.2. Các đặc điểm c n t ủa báo điệ ử..................................................................64
4.3.3. Xu hướng phát tri n c n tể ủa báo điệ ử .......................................................73
4.4. Phát thanh .......................................................................................................77
4.4.1. Khái ni m ệm, đặc điể ................................................................................77
4.4.2. Lượ ra đời và xu hước sử ng phát tri n ể ....................................................78
4.5. Truy n hình ề ....................................................................................................83
4.5.1. Khái ni m ệm, đặc điể ................................................................................83
4.5.2. Lượ ra đời và xu hước sử ng phát tri n ể ....................................................86
4.6. PR, Qu ng cáo ả ...............................................................................................96
4.6.1. Khái ni m, vai trò ệm, đặc điể ....................................................................96
4.6.2. Lượ ra đời và xu hước sử ng phát tri n ể ....................................................97
Tài li u tham kh o ệ ả ...............................................................................................101
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
3/101
4
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
4/101
5
Lời nói đầu
Giáo trình lý lu n và Các lo i hình báo chí truy n thông giúp cho sinh Cơ sở ậ ạ ề
viên bi c các v lý thuy n bao g m các khái ni m, lý thuy t phết đượ ấn đề ết cơ bả ồ ệ ế ạm
trù, lý thuy t chính c a n i dung môn h m chung v báo chí truyế ủ ộ ọc như quan niệ ề ền
thông, b n ch t c a ho ng thông tin báo chí và truy n thông trong t ng dả ấ ủ ạt độ ề ừ ạng
thông tin; đặc điể ền thông đạm, vai trò của các loại hình truy i chúng trong ngành
công nghi p truy n thông hiệ ề ện đại.
Giáo trình trang bị cho sinh viên phương pháp khoa học trong cách đánh giá
nhận xét ho ng báo chí truy n thông, cách phát hi n, nêu và gi i quy t v ạt độ ề ệ ả ế ấn đề
một cách khách quan, công b ng và khoa h ằ ọc.
Tác giả xin chân thành cám ơn các cán bộ Viện công nghệ Thông tin và
Truyền thông CDIT, H c viọ ện Công ngh giúp ệ Bưu chính Viễn thông PTIT đã trợ
để hoàn thành tài li u này. ệ
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
5/101
6
Chương 1: Những quy lu n c a nh n th c th giác ật cơ bả ủ ậ ứ ị
1.1. Khái ni m truy n thông ệ ề
Truyền thông t ừ tiềng Anh: Communication có nghĩa là sự ền đạ truy t, thông
tin, thông báo, giao ti i, liên l c, giao thông... ếp, trao đố ạ
Thu n ommuneật ngữ truy n thông có ngu n gề ồ ốc từ tiế g Latinh “C ” có nghĩa
là chung hay c ng ng. N i hàm c a nó là n i dung, cách thộ đồ ộ ủ ộ ức, con đường
phương tiện để đạt đế n sự hiểu biêt l n nhau, gi a cá nhân v i cá nhân, cá nhân vẫ ữ ớ ới
cộng đồng, xã h i. Nh truy n thông giao ti i t nhiên tr thành con ộ ờ ề ếp mà con ngườ ự ở
người xã h ội.
Theo định nghĩa của một số nhà khoa học thì lý thuyết truyền thông thể hiện
mối quan hệ giữa các dữ kiện truy n thông trong hành vi c i, và truyề ủa con ngườ ền
thông là m n nh n th ) ho c hành vi. ột quá trình có liên quan đế ậ ức (thái độ ặ Giữa
nhận th c và hành vi c i bao gi ng cách. Truy n thông là ứ ủa con ngườ ờ cũng có khoả ề
nhằm m o nên s ng nh t hoục đích tạ ự đồ ấ ặc ít ra cũng rút ngắn khoảng cách ấy.
Ngoài các quan ni m trên còn có các quan ni m khác v truyệ ệ ề ền thông như:
- Truy n thông là quá trình truy a các cá nhân về ền thông tin có nghĩa giữ ới
nhau.
- i truy n tin) truy n nh ng thông Là quá trình trong đó một cá nhân (ngườ ề ề ữ
điệ ữ ệ ữp v ng là nhới tư cách là những tác nhân kích thích (thườ ng ký hi u ngôn ng )
để s i hành vi c a nh ng cá nhân khác ( i nh n tin). ửa đổ ủ ữ ngườ ậ
- Truy n thông xề ảy ra khi thông tin đượ nơi này đến nơi khác.c truvền từ
- Không ph n là s chuy n t p b ng ngôn ng xác ải đơn thuầ ự ể ải các thông điệ ằ ữ
định và có ý định trướ các quá trình trong đó con ngườc mà nó bao gồm tất cả i gây
ảnh hưở tác động đế ột ngường, n m i khác.
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
6/101
7
- Truy n thông x i A truy p B qua kênh C ề ảy ra khi ngườ ền thông điệ đến
ngườ ớ ả ữ ếi D v i hiệu qu E. Mỗi ch cái ở vài ph c biạm vi là chưa đượ t, và quá trình
truyền thông có th c giể đượ ải thích v i bớ ất cứ chữ cái nào trong số này hay b t cấ ứ
một sự k t h p nào. ế ợ
- Truyền thông (communication) là quá trình trao đổi thông điệp giữa các
thành viên hay các nhóm ngườ ằm đại trong xã hội nh t sự hiểu biết l n nhau v.v... ẫ
Truyền thông là m t ho ng gộ ạt độ ắn liền với l ch sị ử phát triển c i. ủa loài ngườ
Nhữ ạ ử ụng thành viên trong bộ l c s d ng truyền thông đế thông báo cho nhau nơi
săn bắ ức săn bát. Đó là điề ện đểt, cách th u ki tạo nên những môi quan hệ xã hội
giữa ngườ ới ngườ ếp, con người v i. Thiếu truyền thông - giao ti i và xã hội loài
ngườ ừ ối khó hình thành và phát tri i, tển. Con ngườ xa xưa cho đến nay khi s ng
chung trong m t c ng c n ph i hi u nhau và thông c m cho nhau. Khi con ộ ộng đồ ầ ả ể ả
ngườ ứ ầ ải biết sống chung với nhau và có tổ ch c thì họ c n ph i có truy ền thông để
hiể ả ừu và b o vệ nhau. T lâu người ta đã biết t c các tr m ng a ph c vổ chứ ạ ự ụ ụ thông
tin, quy đị ệc đố ửa trên đỉnh núi đểnh vi t l báo hiệu quân giặc xâm lấn bờ cõi.
Những người đi rừ lá, băm vỏ cây để đánh dấu đưòng đi và những địa điểng bẻ m
nguy hi m. B u t tín hi i ta thông báo cho nhau mể ắt đầ ừ ệu đơn giản, ngườ ục đích,
phương pháp, cách thức hành , t o nên s ng nh t có hi u qu trong công động ạ ự thố ấ ệ ả
việc. Trong quá trình lao động sản xuất, chinh phục thiên nhiên, làm ra của cải vật
chấ ữt nuôi sống mình, con người đã tích luỹ được nh ng kinh nghiệm quý báu, phát
hiệ ữ ờ ộn thêm nh ng hi ng l p lện tượ ặp đi lặ ại c ng thủa thiên nhiên. Đồ i, trong xã h i
cũng hình thành nhu cầ ệm, phương pháp lao u truyền thông, truyền bá kinh nghi
độ ệ ữ ứ ớng có hi u qu ng loả, thông báo cho đồ ại nh ng tri th c mới về thế gi i xung
quanh. Chính s i c a ti ng nói là n u tiên quan tr ng nh t c a quá ự ra đờ ủ ế ấc thang đầ ọ ấ ủ
trình hình thành phát tri ng truy n thông - giao ti p trong xã h i loài ển, tăng cườ ề ế ộ
người.
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
7/101
8
Từ những hình th c truy n thông i ta n nh ng hình thứ ề đơn giản, ngườ đi đế ữ ức
hiện đạ ền thông như truyềi và phức tạp của truy n hình, vệ tinh nhân tạo, Internet...
Các phương tiệ ện đạn thông tin liên lạc hi i trở thành những cái không thể thiếu
được để đãm bảo sự hoạt độ ổn đị cũng như mỗng nh của mỗi nền kinh tế i chế độ
xã h ội.
Từ những phân tích trên có th hình thành khái ni m chung v truyể ệ ề ền thông:
Truyền thông là m t quá trình liên tộ ục trao đổi hoặc chia sẻ thông tin, tình
cảm, kĩ năng nhằ ẫn nhau đểm tạo sự liên kết l dẫn tới sự thay đối trong hành vi và
nhận thức.
1.2. Mô hình truyền thông
Để ế ti n hành truy n thông c n có các y u t sau: ề ầ ế ố
1. Ngu n (Source), ho i g i cung cồ ặc ngườ ử ấp (sender) đó là để khởi xướng
việ ự ệ ếc th c hi n truy là mền thông. Đó có thể ột cá nhân nói, vi t, vẽ hay làm động
tác. Y u t " kh ng có th là mế ố ởi xướ ể ột nhóm ngườ ền thông như i, một tổ chức truy
cơ quan đài phát thanh, truyền hình, báo chí, thông t n v.v... ấ
2. p (Message) là yThông điệ ếu tố ủ hai cthứ a truy n thông. ề
Thông điệp có thể bằng tín hiệu, kí hiệu, mã số, bằng mực trên giấy, sóng
trên không trung ho c b ng b t c tín hi u nào i ta có th c và ặ ằ ấ ứ ệ mà ngườ ể hiểu đượ
được trình bày ra m u quan tr p phột cách có ý nghĩa. Điề ọng là thông điệ ải được
diễ ả ằ ứ ữn t b ng th ngôn ng mà ngườ ồn) và ngườ ận đềi cung cấp (ngu i tiếp nh u hiểu
được. Có thể là ngôn ng giao ti p trong cuữ ế ộc sống hàng ngày, ngôn ng kữ ỹ thuật
trong khoa h c k thu t, hay ngôn ng c ngh thu t. B ng b t c cách nào, ọ ỹ ậ ữ văn họ ệ ậ ằ ấ ứ
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
8/101
9
một ý nghĩa nào đó cũng phải đượ ểu được diễn tả bằng ngôn ngữ hi c trong truyền
thông.
3. M ch truyạ ền, Kênh (Channel) là yếu tố ba trong truythứ ền thông.
Mạch tr i ta nh n bi p b ng các giác quan. uyền làm cho ngườ ậ ết thông điệ ằ
Mạch truy n là cách th i có th nhìn th c qua ề ể hiện thông điệp đế con ngườ ể ấy đượ
các th i in hay hình nh tr c quan, nghe th n nghe, ể loạ ả ự ấy được qua các phương tiệ
nhìn qua hình nh, truyả ền hình và ng d ng cnhữ ụ ụ nghe nhìn khác như: sờ, nếm,
ngửi qua mẫ ậu, hi n vệ t thí nghi ệm.
4. i ti p nh (Receiver) là y u t a truyNgườ ế ận ế ốthứ tư củ ền thông. Đó là những
người nghe, người xem, ngườ ải mã, ngườ ột người gi i giao tiếp. Hoặc có thể là m i,
một nhóm, m ông thành viên c a m t tột đám đ ủ ộ ổ chức hay của công chúng đông
đão.
Mục đích củ ền thông là làm cho ngườ ếu đượa truy i tiếp nhận hi c cặn kẽ
thông điệp và có nh . N i m i cung c p, ững hành động tương tự ớ ột cách khác, ngườ ấ
khởi xướng truyền thông khi chuy p ch i ti p nhển thông điệ o ngườ ế ận mong muôn
họ biết được mình muôn thông tin gì, muôn việc làm của mình n thái ảnh hưởng đế
độ ử ự ắ và cách x s c i tiủa ngườ ếp nh i cung cận. Ngườ ấp, khởi xướng phải cố g ng
gây đượ ảnh hưởng và làm thay đối cách suy nghĩ và hành vi của ngườc i tiếp nhận.
Việc t o l p nên s u bi t chung, s thông c m qua truy n thông không ph i t ạ ậ ự hiể ế ự ả ề ả ự
nhiên mà có được. Nó có vô vàn hàng rào ch i khắn làm cho ngườ ởi xướng, người
truyền tin khó thực hi c m a tu u ki n kinh t xã hện đượ ục đích như: lứ ổi, điể ệ ế ội,
ngôn ng b t d v.v... Nh i khác nhau r t khó ử ấ ồng, thái độ ững người ở các độ tuổ ấ
thông c m v i nhau. Nh i thu c gi i chính tr ng, ả ớ ững ngườ ộ ớ ị, trường phái tư tưở đãng
phái khác nhau ít khi giao ti p truy n thông có hi u qu và khó có th thuy t phế ề ệ ả ể ế ục
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
9/101
10
được nhau. Nh i có chuyên môn khác nhau rững ngườ ất khó truyền thông khi dùng
những thu t ng k t v.v... ậ ữ ỹ thuậ
Biết được đối tượ ền thông cũng là mộ ọng đểng truy t yếu tố hết sức quan tr
tạo nên hi u qu trong quá trình truy ng c a truyệ ả ền thông. Đối tượ ủ ền thông là con
ngườ ỳi. M i có thỗi ngườ ể trả l p c i kh ng tuời, đáp ứng thông điệ ủa ngườ ởi xướ theo
xu hướng, thái độ, trình độ ấn, đị ết đố học v a vị xã hội của riêng họ. Vì vậy, bi i
tượng không ph i truyải là đơn giản. Nó đòi hỏi ngườ ền thông phải đi sâu vào bản
chấ ứt, nhu cầu, nghiên c u kỹ dôi tương, dùng chính ngay ngôn ngữ ủa đối tượ c ng
để ữ ứ làm giảm bớt nh ng rào ch n mắn ngăn cách đế c th p nh t. Quá trình truyấ ấ ền
thông là quá trình hai chi u. ề
Ngườ ếi kh ng (ngu i tiởi xướ ồn) và ngườ p nh i nghe, ận (người đọc, ngườ
người xem) ph i k t h p v i t o nên nh ng cái chung. C i cung c p, ả ế ợ ớ nhau đế ạ ữ ả ngườ ấ
khởi xướng và ngườ ận để ải được đưa vào trong hành đội tiếp nh u ph ng truyền
thông. Ngườt truyền thông không thể xem cái mình bi t là cái cu i cùng, ph i chú ế ố ả
ý t i ph ng và s l i c i ti p nh n. Chu k i cung c thông ớ ản ứ ự trả ờ ủa ngườ ế ậ ỳ: Ngườ ấp
đi gưệp đếnn ờ ế ọ ối ti p nh c gận, đượ i là quá trình phản hồi (Feedback) một yếu t
quan tr ng trong quá trình truy i làm công tác truy n thông phọ ền thông. Ngườ ề ải
luôn đặ ỏi: Có giành đượ ủa đối tượng không? Đối tượt các câu h c sự chú ý c ng có
hiểu đúng ý nghĩa của thông điệp không? Người tiếp nhận có chấp nhận những suy
nghi, hành độ như mong muôn của ngường và thực hiện có kết quả i cung cấp, khởi
xướng không? N c các câu tr l i trên mếu đạt đượ ả ờ ột cách tích cực có nghĩa là
truyền thông có hiệu qu , n c thì kả ếu không đạt đượ ết qu sả ẽ ngược l i khại. Ngườ ởi
xướng phả ằ ẽi luôn nh rớ ng, m ng sọi tư tưởng, ý nghĩa quan trọ vô ích nếu như
chúng không đượ năng trên lĩnh vực truyền bá, và những kỹ c truyền thông sẽ vô
ích khi không có nh ng thông ữ tin, ý nghĩa quan trọng được truy ền đạt.
1.2.1. Mô hình truyền thông theo giai đoạn
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
10/101
11
Quá trình truy n thông di n ra theo nh c nh nh mà chúng ta có ề ễ ững bướ ất đị
thể hình dung thông qua các mô hình sau:
Hoạt động trướ ền thông, hai nhóm ngườc khi truy i ở hai không gian A và B
chưa có sự hiểu biết và thông c m chung. ả
Những nhóm người nói trên có mối liên hộ truyền thông hợp nghĩa là cùng
có chung một tập h p nh ng tín hi u c a s chú ý, quan tâm chung. ợ ữ ệ ủ ự
Nhữ ững tín hiệu này có thể là ngôn ng viết, ngôn ng nói, nhìn hoữ ặc động
tác. Mu n truy n thông có hi u qu i có kinh nghi m s ng c a nh ng nhóm ố ề ệ ả phả ệ ố ủ ữ
ngườ ựi có s chú ý và quan tân chung đến cùng một lợi ích. Sau khi truyền thông,
mô hình giữa hai nhóm A và B được biểu th ị như sau:
Trong mô hình trên A và B là không gian sông c a hai nhó i. Ph n ủ m ngườ ầ
chồng lên nhau (k a hai nhóm. ẻ ỏ vuông) là môi trường cho “truyền thông” giữ
Chính nhò s giao ti p này (tã t o nên hi u qu trong quá trình truy n thông. ự ế ạ ệ ả ề
1.2.2. Mô hình truy n thông c a Haroll Laswell ề ủ
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
12
(Harold Lasswell), nhà chính tr h c n i ti i Mị ọ ổ ếng ngườ ỹ khi đưa ra đã được
mọi người chấp nhận vì nó đơn giản, dễ hiểu và thông d ng. ụ
Mô hình này bao hàm nh n t y u c a quá trình truy n thông, ững phầ ử chủ ế ủ ề
trong đó:
S - Ai (source, sender): Ngu i cung c p, kh ng. ồn, ngườ ấ ởi xướ
M - c, vi t Nói, đọ ế gì (message): Thông điệp, nội dung thông báo.
C- Kênh (channel): B ng kênh nào, mằ ạ ềch truy n nào.
R - Cho ai (receiver): Ngườ ận, nơi nhậi tiếp nh n.
E - u qu (effect): Hi u qu , kHiệ ả ệ ả ết qu c a quá trình truy n thông. ả ủ ề
Với mô hình này c a Lass-well(Laswell), m i vi c nghiên c u có thủ ọ ệ ứ ể được
tiến hành và t p trung vào nh ng ph n t ậ ữ ẩ ử đó.
Phân tích nguồn (S) (Ai là người cung cấp?).
Phân tích nội dung (M) (thông điệ ứa đựp ch ng gì?).
Phân tích phương tiện (C) (kênh nào đượ ụng như thê c sử dụng và sử d
nào?).
Phân tích đối tượng (R) (Ai là người nh n?). ậ
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
12/101
13
Phân tích hi u qu c ph n h i thê ệ ả (E) (thay đối hành vi ra sao? Thông tin đượ ả ồ
nào?).
1.2.3. Mô hình truy n thông c a Claude Shannon ề ủ
Theo lý thuy u khi n h c (Cybernetics) c Claude ết thông tin và điề ể ọ ủa
Shannon và nhiều ngườ ền thông còn đượi nghiên cứu khác, quá trình truy c bổ sung
thêm hai y u t : Hi ng nhi u (Noise) và ph n hế ố ện tượ ễ ả ồi (Feedback). Do đó, mô hình
của Ha-rôn Lass-well(Harold Laswell) có th b ể ổ sung như sau:
Phản hồi (Feedback) đượ tác động ngược hiểu là sự c trở lại của thông tin từ
phía ngườ ận đố ới ngườ ết đểi tiếp nh i v i truyền tin. Phản hồi là phần tử cần thi điểu
khiển quá trình truy n thông, làm cho quá trình truy c liên t c t ề ền thông đượ ụ ừ
nguồn đến đối tượ ận và ngượng tiếp nh c lại. Nếu không có phản hồi, thông tin chỉ
một chiều và mang tính áp đặt.
Nhiễu (Noise) luôn t n t i trong quá trình truy n thông. ồ ạ ề ỉ)ỏ là hiện tương
thông tin truy ng b u ki n c a t nhiên và xã hền đi bị ảnh hưở ởi các điề ệ ủ ự ội, phương
tiệ ỹ ậ ựn k thu t... gây ra s sai lệch hay kém ch ng vất lượ ể nội dung thông tin cũng
như tốc độ ện tượ ần được xem xét, và đượ truyền tin. Do vạy, nhiều là hi ng c c coi
như mộ ện tượng đặ ọn kênh đểt hi c biệt trong quá trình lựa ch xây dựng nội dung
thông điệ có như vật lý, cơ họp. Các dạng nhiễu có thể c, luân lý, tôn giáo, môi
trường, cung độ, lứa tuổi, giới tính, ngôn ngữ, học vấn, dân tộc v.v... Mặt khác,
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
13/101
14
nhiễu v c coi l quy luẫn luôn đượ ả ật c a quá trình truy n thông, nủ ề ếu bi t xế ử lý
nhiễu sẽ tăng thêm hiệu quả cho quá trình truyền thông.
1.3. M ục đích truyền thông
Mục đích của truyền thông i công nghkhông được định nghĩa bở ệ, cũng
không ph i b i các nhà báo hay các k thu t mà h s d các ả ở ỹ ậ ọ ử ụng. Thay vào đó,
nguyên t c và m n thông nh b i mắ ục đích của truyề được xác đị ở ột cái gì đó nhiều
hơn cơ bản: tin t c ch c ứ ứ năng trong cuộ ủa ngườc sống c i dân.
Tin t c là mứ ộ ủt phần c a truyền thông mà gi chúng tôi thông báo v các s ữ ề ự
kiện thay đổ ấn đềi, v , và các nhân vật trong thế giới bên ngoài. Mặc dù nó có thể là
thú v c th m chí gi i trí, giá tr quan tr ng nh t c a tin t c là m t tiị hoặ ậ ả ị ọ ấ ủ ứ ộ ện ích để
trao quy n cho các thông tin. ề
Do đó mục đích của truyền thông là cung c p cho công chúng ng thông ấ nhữ
tin mà h c nh t t nh t có th v c s ng c a h , c ng, ọ ần để đưa ra quyết đị ố ấ ể ề cuộ ố ủ ọ ộng đồ
xã h i c a h , và chính ph cộ ủ ọ ủ ủ ọa h .
1.4. Các d ng truy n thông ạ ề
Truyền thông là huy t m ch cế ạ ủa sinh ho t nhóm và quy nh sạ ết đị ự thành
công hay th t b i c a nhóm. Vì th t s u nhau và thông c i ta mấ ạ ủ ậ ự hiể ảm nhau ngườ ới
tích c c h p tác. Không ít khi truy n thông c n tr s v n hành c a nhóm khi nó b ự ợ ề ả ở ự ậ ủ ị
tắc ngh n, ho c gây hi u l m d n mâu thuẽ ặ ể ầ ẫn đế ẫn. Cũng như nhóm, truyền thông đã
trở thành m ng c a khoa h c và c n có ki n th c v nó m i có th s ột đối tượ ủ ọ ầ ế ứ ề ớ ể ử
dụng nó như một công cụ hữu hiệu.
Truyền thông không chỉ x y ra khi có k t quá ả ẻ nói người nghe nhưng là mộ
trình luôn ti p di i s ng c a chúng ta. Chúng ta ti p nh n nh ng kích ế ễn trong đờ ố ủ ế ậ ữ
thích t bên ngoài (âm thanh, màu s c, mùi v , c m giác t p xúc v i v t th ...) ừ ắ ị ả ừ tiế ớ ậ ể
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
14/101
15
và luôn tìm cách để ồi chúng ta đáp ứ ại. Đáp tự lý giải những kích thích ấy. R ng l
ứ đượ ộ ểng này có thể c b c lộ hay thầm kín. Ví dụ m i nghe thuyột ngườ ết trình có th
nhiệt tiệt v t thính gi khác l i không t gì m c dù bên trong ỗ tay nhưng mộ ả ạ ỏ thái độ ặ
cũng tán thành. Đáp ứng này dướ ủa người cái nhìn c i phát ra thông tin là phản hồi.
Do đó truyền thông luôn là một ti n trình hai hay nhiế ề ều chi u. Và quá trình này
luôn ti p diế ễn.
Khi nào có y u t ng lý gi i y u t n thông. ế ố kích thích và đáp ứ ả ế ố đó là có truyề
Ví d b n s c nh r n quyụ ạ ự ớ ằng mình đã quên làm bài cho ngày mai, bạ ết định ngày
mai không đi chơi mà ở ản thân. Đó là truyề nhà làm bài. Bạn tự nói chuyện với b n
thông n i tâm (intra-ộ personal communication). Động tác này di n ra su i bễ ốt đờ ạn.
Truyền thông cá nhân v i cá nhân di n ra gi a hai hay nhiớ ễ ữ ều người
(interpersonal communication). Y u t c n thi t là gi a h có sế ố ầ ế ữ ọ ự tương tác mặt
giáp m t. C ặ ả hai đề ồn phát và ngườu là ngu i nhận thông tin.
Truyền thông trước công chúng (public communication) là trường hợp từ
phía người nói thì chỉ có một hay vài ngườ phía người nghe thì đông hơn i còn từ
nhiều. Ví d ụ như một buổi diễn thuy t, m t l p hế ộ ớ ọc.
Truyền thông đại chúng (mass communication) là ngu n thông tin công ồ
chúng đượ ếch đại qua các phương tiệ ật đểc khu n kỹ thu truyền bá thật rộng và
nhanh. Ví d ụ như báo chí, phát thanh, truyền hình, internet,...
1.5. Truy ền thông đại chúng
1.5.1. Nguyên nhân ra đời
Truyền thông đạ ện tượi chúng là một hi ng xã hội ngày càng chi phối sâu sắc
và toàn di n m i ti c c i s ng xã h ng và chi ện đế ọ ến trình và lĩnh vự ủa đờ ố ội. Do tác độ
phối đế đông nên truyền thông đại chúng đượn số c hiểu theo nhiều quan niệm khác
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
15/101
16
nhau, tùy theo s c m nh p c n. Truy i chúng ti ng Anh: ự ả ận và góc độ tiế ậ ền thông đạ ế
mass communication, theo các nhà nghiên c u là m t thu t ngứ ộ ậ ữ xuất hi n lệ ần đầu
tiên trong L u c a Hiời nói đầ ủ ến chương Liên hợ văn hóa, khoa họp quốc về c và
giáo dục (UNESCO) năm 1946. Thuật ngữ này ngày càng trở nên thông dụng, khi
báo chí và nh n phát thanh, truy n hình phát tri n ngày càng ất là các phương tiệ ề ể
mạnh mẽ và rộng rãi.
Theo PGS TS.Phạm Thành Hưng, khái niệ ền thông đại chúng đượm truy c
hiểu như là tổ c phương thức và phương tiện thông tin có lượng địng thể cá a chỉ
tiế ậ ớp nh n l n và công nghệ truyền phát hi i, tác giện đạ ả cho rằng: “Truyền thông
đạ ề ếi chúng là ho ng truyạt độ n phát và ti p nh ng xã ận thông tin có quy mô tác độ
h nội r ng lo t và hi u quộng rãi, đồ ạ ệ ả giao ti p lế ớ ”. Tác giả còn cho rằng: ngoài ra
khái ni m truy c c i quan h v i xã hệ ền thông đại chúng còn đượ ắt nghĩa trong mố ệ ớ ội
đạ ứ ổ ội chúng, t c là t ng thể các ho ng truyạt độ ền thông trong xã h i hậu công
nghiệp.
PGS TS.Mai Qu nh Nam cho r ng, cu c cách m ng khoa h c kỳ ằ ộ ạ ọ ỹ thuật đã
thúc đẩ ển các phương tiệ ền thông đại chúng đểy mạnh mẽ sự phát tri n truy các
kênh này tr thành m t trong nh ng b n quan tr ng nh t c a h ng xã hở ộ ữ ộ phậ ọ ấ ủ ệ thố ội
hiện đại. Nó tạo nên sự phụ thuộc và liên kết xã hội không chỉ trong khu vực quốc
gia mà c trên ph m vi qu c t . ả ạ ố ế
Tác gi T c T n quan niả ạ Ngọ ấ ệm: “Truyền thông đạ ạt đội chúng là ho ng giao
tiế ộp xã h i r i chúngộng rãi, thông qua các phương tiện thông tin đạ ”. Theo tác giả
Tạ Ngọc Tấn, th c ch t truy i chúng ch là m c bi u hiự ấ ền thông đạ ỉ ột phương thứ ể ện
mới c a ho ng truy n thông trong xã h n truy i chúng, ủ ạt độ ề ội. Nói đế ền thông đạ
trước h ng tham gia là các nhóm, các c ng xã h i r ng rãi. ết là nói đến đối tượ ộng đồ ộ ộ
Truyền thông đại chúng đáp ứng và thỏa mãn các nhu cầu giao tiếp mang tính phổ
biế ện và tạo ra hi u quả ở quy mô và ph m vi xã h i r ng l n. Vì phạ ộ ộ ớ ạm vi tác động
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
16/101
17
của truyền thông đại chúng có thể vượt qua khuôn khổ các quốc gia, dân tộc, ảnh
hưởng đế ền thông đạn cả khu vực hoặc toàn cầu, do vậy truy i chúng ngày càng có
vai trò quan tr i s ng xã h i hiọng trong đờ ố ộ ện đại.
Tác gi T c T n r t có lý khi phân tích: ả ạ Ngọ ấ ấ “Truyền thông đại chúng ra
đờ ể ắ ề ới và phát tri n g n li n v i sự phát triển của xã h i và bội loài ngườ ị chi phối
trực tiếp bởi hai y u t là nhu c u thông tin giao ti p và k thuế ố ầ ế ỹ ật - công ngh thông ệ
tin. Để ện đượ ạt độthực hi c ho ng truyền thông trên ph m vi và quy mô r ng l n cạ ộ ớ ần
phả ỉi có n kcác phương tiệ ỹ thuật thích i chúng chứng. Do đó, truyền thông đạ
phát tri n và c hi n in n, k ể thự ện được khi loài người phát minh ra các phương tiệ ấ ỹ
thuật truy phát sóng tín hi n t , cáp ền ệu, máy thu thanh, thu hình, máy tính điệ ử
quang, v tinh nhân t ệ ạo, v.v..”
Theo PGS TS. Nguy ng, nhìn t bình di n giao ti i tacho ễn Văn Dữ ừ ệ ếp, ngườ
rằng: Truy i chúng là kênh giao ti i chúng v n ch t là ền thông đạ ếp đạ ới đặc trưng bả ấ
nhiều người tham gia về những chủ đề mà họ quan tâm, với tần xuất ngày càng gia
tăng. Dưới góc độ các phương tiệ tiếp cận từ n kỹ thuật, i ta cho rngườ ằ ềng truy n
thông đạ ải thông điệ ới đông i chúng là tổ hợp các kênh truyền thông chuyển t p t
đão nhân dân. Với cách ti p cế ận và lý giải này, PGS TS.Nguyễn Văn Dững đưa ra
một định nghĩa: “Truyền thông đạ ống các phương i chúng có thể được hiểu là hệ th
tiện truy ng o công chúng xã hền thông hướng tác độ vào đông đã ội (nhân dân các
vùng mi n, cề ả nước, khu v hay c ng qu c t ) nh m thông tin, chia s , lôi ực ộng đồ ố ế ằ ẻ
kéo và t p h p, giáo d c, thuy t ph c và t o nhân dân tham gia giậ ợ ụ ế ụ ổ chức đông đã ải
quyết các v kinh t - - xã h ấn đề ế văn hóa ội đã và đang đặt ra”.
Như vậ ểu: “y, có thể hi Truyền thông đạ ền đại chúng là quá trình truy t thông
tin m t cách r n m i trong xã h i thông qua các p n thông ộ ộng rãi đế ọi ngườ ộ hương tiệ
tin đại chúng”. Trong cách hi u này, thu t ng n liể ậ ữ “Truyền thông đại chúng” gắ ền
với quá trình truy n t i thông tin mề ả ột cách rộng rãi ra công chúng, thông qua kênh
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
17/101
18
thông tin đại chúng. Do đó, truyền thông đạ ội đặi chúng là một quá trình xã h c thù,
bao g m ba thành t : Ho ng truy n thông; các nhà truy n thông và công chúng ồ ố ạt độ ề ề
độ ấ ỹc giả và khán, thính gi vào tính chả. Căn cứ t k thuật và phương thức thực hiện
truyền thông, người ta chia truy i chúng thành các lo i hình khác nhau, ền thông đạ ạ
đó là: Sách; báo in; điệ ảng cáo; Internet; băng, n ảnh; phát thanh; truyền hình; qu
đĩa hình và âm thanh...
1.5.2. Cơ chế tác độ ng của truyền thông đại chúng
Cơ chế tác độ ấn đề ng của báo chí - truyền thông là một trong những v cơ
bản và b c thi t cứ ế ủa lý lu n và th c ti n báo chí hi i. V này nậ ự ễ ện đạ ấn đề ếu được
nghiên c u tho c bi c tiứ ả đáng sẽ có ý nghĩa lý luận cơ bản và đặ ệt là ý nghĩa thự ễn
thiết thực, giúp cho chủ thể báo chí - truy n thông nhề ận th ng v ức rõ hơn nhữ ấn đề
đặ ủ ừ ừ ệ ự ọt ra c a t ng khâu, t n trong ho ng nghừng công đoạ ạt độ ề nghiệp, t vi c l a ch n
sự kiện và v thông tin, sáng t o tác phấn đề ạ ẩm... đế ời điểm tác động vào dư n th
luậ ộ ựn xã h i nhằm tạo ra hiệu l c mạ ẽnh m nhất và đạt đượ ất. Đã c hiệu quả tốt nh
có m t s ý ki n bàn v ng c a báo chí và truy i chúng, ộ ố ế ề cơ chế tác độ ủ ền thông đạ
nhưng hoặ ện vĩ mô, ở mà chưa bàn mộc là mới dừng lại ở bình di một yếu tố t cách
toàn di n v , ho t mô hình truy n thông nói chung. Vệ ấn đề ặc là xem xét như mộ ề ấn
đề đặ ấ ừ ự ễ t ra là tại sao báo chí - truyền thông là một hi ng xuện tượ t phát t th c ti n
kinh t - xã h i có s ng m nh m t công c có sế ội, nhưng lạ ức tác độ ạ ẽ có khi như mộ ụ ức
công phá d d i, có lúc l ng l c kích thích s phát triữ ộ ại là như độ ự ự ển và như là nguồn
khí ch ng t o d ng ni m tin cho hàng tri i...; s n là gì và ất năng lượ ạ ự ề ệu con ngườ ự kiệ
có năng lực tác động ra sao để báo chí có đượ c sức mạnh to lớn, và mối quanhệ
giữa hiệu l c và hi u qu ra sao...? ự ệ ả
Việc tìm hi ng c a truy i chúng không nh ng có ý ểu cơ chế tác độ ủ ền thông đạ ữ
nghĩa về ếu mang ý nghĩa thự ạt độ khoa học, mà còn và chủ y c tiễn ho ng. Việc
nhận th ng s giúp nhà truy n thông không nhức cơ chế tác độ ẽ ề ững kiểm soát được
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
18/101
19
các khâu hoạt động cũng như toàn bộ quy trình và hiệu quả, mà còn giúp các nhà
lãnh đạ ợp đố ạt độo, quản lý có những cách ứng xử và quyết sách phù h i với ho ng
truyền thông đại chúng.
Theo t n ti ng Vi t: ừ điể ế ệ “Cơ chế ức theo đó mộ là cách th t quá trình thực
hiện”. Như vậy, cơ chế có thể hiểu là m t quá trình và cách th c diộ ứ ễn ra hay được
thự ệ ức hi n của một hi ng xã hện tượ ội. Quá trình và cách th c ấy bao g m các công ồ
đoạn và mố ộ ộ ụi quan h a chúng theo mệ giữ t trật t logic nh ng t i mự ằm hướ ớ t m c
tiêu nào đó. Việ ểu cơ chế ố, công đoạc tìm hi tức là tìm ra các yếu t n và trình tự
diễn ra cũng như mố quy địi quan hệ chặt chẽ nh lẫn nhau giữa các yếu tố và công
đoạn ấy. Tìm hi ng c a truy i chúng th c ch t là tìm hiểu cơ chế tác độ ủ ền thông đạ ự ấ ểu
quy trình và cơ chế ạt độ ủa thông điệ ền thông đạ ắt đầ ho ng c p truy i chúng b u từ
đâu, các công đoạn diễn ra thế nào và cuối cùng là hiệu ứng xã hội của truyền
thông.
Tuy nhiên, đố ấn đề ện tượ ội cũng i với các v xã hội, việc mô tả các hi ng xã h
như cơ chế tác độ ủa nó thườ ất khó khăn vì tính phứ ng c ng r c tạp. Các nhà nghiên
cứu đã đúc rút, cho dù là mô hình truyền thông đại chúng nào thì thông tin từ
nguồn phát cũng mang tính khuynh hướng và khuynh hướng đó bị quy đị nh bởi
mục đích thông tin củ ằm tác độ ội để đạt đượa nguồn phát, nh ng vào xã h c hiệu
quả.
Theo PGS TS.T c Tạ Ngọ ấn truyền thông đại chúng tác động vào xã h i b ng ộ ằ
thông tin thông qua cơ chế sau:
Hình v ẽ 1.1: Cơ chế tác động của truy i chúng ền thông đạ
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
19/101
20
Tác gi T c T n phân tích: Ch xây dả ạ Ngọ ấ ủ thể ựng các thông điệp hàm chứa
nội dung thông tin để thông qua các phương tiệ n truyền thông truy n t n công ề ải đế
chúng. Thông tin thông qua các phương tiện tác động vào ý th c xã h i, hình thành ứ ộ
tri thức, thái độ ới hay thay đổ ức, thái độ cũ. Sự thay đổ m i nhận th i ý th c xã hứ ội
sẽ d n hành vi xã h o ra hi u qu xã hẫn đế ội và sau đó tạ ệ ả ội.
Trên cơ sở phân tích và ti p thu nh m n i tr i c a các môhình ế ững ưu điể ổ ộ ủ
truyền thông c a các tác gi c, các tác gi Nguyủ ả đi trướ ả ễn Văn Dững và Đỗ Thị Thu
Hằng đã phác thả ết hơn mô hình cơ chế tác độo chi ti ng của truyền thông đại
chúng như sau:
Hình v ẽ 1.2: Mô hình cơ chế tác độ ng của truy n thông i chúng ề đạ
Mô hình này ch rõ, t ng s n và v c a cu c s ng, t nhu c u, ỉ ừ nhữ ự kiệ ấn đề ủ ộ ố ừ ầ
nguyện v ng cọ ủa công chúng và m n thông, nhà truy n thông thi t k ục đích truyề ề ế ế
thông điệp. Thông điệp và các sản phẩm truy n thông ề được mã hóa, chuy n t i qua ể ả
các kênh truyền thông, tác động vào ý th n chúng, công chúng xã h i. Khi ức quầ ộ
thông điệp tác động vào ý thức quần chúng - n xã h i, t o nên hi u l c tác dư luậ ộ ạ ệ ự
độ ạ ệng - t o ra hi u ứng xã hội, là kh c t gây nên nh ng chả năng thự ế ữ ấn động xã hội.
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
20/101
21
Cường độ, tính ch t và ph m vi lan t n xã hất, ốc độ ạ ỏa dư luậ ội do tác động của sản
phẩm truy n thông ph thuề ụ ộc hi u lệ ực tác động.
Chương II: Nhận diện môi trường truy n thông trong th kề ế ỷ XXI
2.1. Đặc điểm xã hội thế kỷ XXI tác động lên truyền thông
2.1.1. Đặc điểm v i s ng con ề đờ ố người
Thế giới xã h i trong th kộ ế ỷ XXI v a là m t h t v a là mừ ộ ệ thống duy nhấ ừ ột
thế i phân m nh. Toàn c u b ng s ng gi a m t mgiớ ả ầu hóa được đánh dấ ằ ự căng thẳ ữ ộ ặt
là s thu c v kinh t và công ngh toàn c u và m i quan h xã h i qua l i, và ự phụ ộ ề ế ệ ầ ố ệ ộ ạ
mặt khác là phân m nh v i chia rả ề văn hóa vớ ẽ v chính tr . Có th ề ị ể định nghĩa thế
gi giới là m t h t xã h i thộ ệ thống đơn nhất, nhưng mộ ộ ế ới thì chưa tồn tại, và hội
nhập hay qu n tr toàn c u hay thì không th u hi n nhiên. ả ị ầ ể coi là điề ể
Toàn c u hóa là m t trong nh c tr n nh t c a thầ ộ ững đặ ưng cơ bả ấ ủ ế giới đương
đại. Nó được định nghĩa theo nhiề sung cho nhau là “sựu cách bổ dồn nén thời
gian-không gian” (Harvey, 1989), là “hành độ xa” (Giddens, 1990), là “sựng từ
phụ thuộc qua lại ngày càng nhanh ” (Ohmae, 1990) và là “mạng lướ ” (Castells, i
1998). Chúng ta có th t h các quá trình có quan h t ch ể định nghĩa nó là mộ ệ ệ chặ ẽ
với nhau, nó g n các cá nhân, nhóm, c c, th ng, tắ ộng đồng, nhà nướ ị trườ ập đoàn và
các t c chính ph và phi chính ph c t vào nh ng m i quan h xã ổ chứ ủ ủ quố ế ữ ạng lướ ệ
hội phức t và t ng h l n mạp ổ ợp hơn, đó là sự ớ ạnh c a nh ng m i phủ ữ ạng lướ ụ ộ thu c
toàn cầu.
23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
about:blank
21/101
| 1/100
| | Tải xuống

Có thể bạn quan tâm:

Preview text:

23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông Mục lục
Chương 1: Những quy luật cơ bản của nhận thức thị giác .................................. 5
1.1. Khái niệm truyền thông ................................................................................. 6
1.2. Mô hình truyền thông .................................................................................... 8
1.2.1. Mô hình truyền thông theo giai đoạn ....................................................10
1.2.2. Mô hình truyền thông của Haroll Laswell ............................................11
1.2.3. Mô hình truyền thông của Claude Shannon ..........................................13
1.3. Mục đích truyền thôn
g ................................................................................14
1.4. Các dạng truyền thông .................................................................................14
1.5. Truyền thông đại chúng ...............................................................................15
1.5.1. Nguyên nhân ra đời ...............................................................................15
1.5.2. Cơ chế tác động của truyền thông đại chúng ........................................18
Chương II: Nhận diện môi trường truyền thông trong thế kỷ XX I .................21
2.1. Đặc điểm xã hội thế kỷ XXI tác động lên truyền thông ................................21
2.1.1. Đặc điểm về đời sống con người ................................................................21
2.2. Đặc điểm của truyền thông thế kỷ XX
I.........................................................22
2.2.1. Tốc độ truyền thông .................................................................................23
2.2.2. Sức mạnh truyền thông ............................................................................23
2.2.3. Những hệ lụy từ đặc điểm truyền thông thế kỷ XX
I...............................23
2.3. Đặc trưng truyền thông thế kỷ XX
I...............................................................24
2.3.1. Đặc trưng về kỹ thuật ..............................................................................24
2.3.2. Đặc trưng về nhu cầu ...............................................................................25
2.3.3. Đặc trưng về công chúng .........................................................................25
2.4. Định hướng và giải pháp cho người làm truyền thông ..................................25
2.4.1. Về tri thức ................................................................................................25
2.4.2. Về sự nhanh nhạy ....................................................................................27
2.4.3. Về bản lĩnh ...............................................................................................28 2.4.4. Về sự công bằn
g ......................................................................................30
Chương III: Thông tin ...........................................................................................31
3.1. Khái niệm .......................................................................................................31
3.2. Phân biệt các đặc trưng thông tin ..................................................................35 2 about:blank 2/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
3.3. Các phạm trù thông tin...................................................................................38
Chương IV: Các loại hình báo chí truyền thông .................................................43
4.1. Báo in .............................................................................................................43
4.1.1. Khái niệm, đặc điểm, sơ lược lịch sử ra đời ............................................43
4.1.2. Xu hướng phát triển của báo in ...............................................................47
4.2. Ảnh báo chí ....................................................................................................61
4.2.1. Khái niệm .................................................................................................61
4.3. Báo điện tử .....................................................................................................62
4.3.1. Khái niệm, sơ lược lịch sử ra đời ............................................................62
4.3.2. Các đặc điểm của báo điện tử ..................................................................64
4.3.3. Xu hướng phát triển của báo điện tử .......................................................73
4.4. Phát thanh.......................................................................................................77
4.4.1. Khái niệm, đặc điểm ................................................................................77
4.4.2. Lược sử ra đời và xu hướng phát triển ....................................................78
4.5. Truyền hình ....................................................................................................83
4.5.1. Khái niệm, đặc điểm ................................................................................83
4.5.2. Lược sử ra đời và xu hướng phát triển ....................................................86
4.6. PR, Quảng cáo ...............................................................................................96
4.6.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò ....................................................................96
4.6.2. Lược sử ra đời và xu hướng phát triển ....................................................97
Tài liệu tham khảo ...............................................................................................101 3 about:blank 3/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông 4 about:blank 4/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
Lời nói đầu
Giáo trình Cơ sở lý luận và Các loại hình báo chí truyền thông giúp cho sinh
viên biết được các vấn đề lý thuyết cơ bản bao gồm các khái niệm, lý thuyết phạm
trù, lý thuyết chính của nội dung môn học như quan niệm chung về báo chí truyền
thông, bản chất của hoạt động thông tin báo chí và truyền thông trong từng dạng
thông tin; đặc điểm, vai trò của các loại hình truyền thông đại chúng trong ngành
công nghiệp truyền thông hiện đại.
Giáo trình trang bị cho sinh viên phương pháp khoa học trong cách đánh giá
nhận xét hoạt động báo chí truyền thông, cách phát hiện, nêu và giải quyết vấn đề
một cách khách quan, công bằng và khoa học.
Tác giả xin chân thành cám ơn các cán bộ Viện công nghệ Thông tin và
Truyền thông CDIT, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông PTIT đã trợ giúp
để hoàn thành tài liệu này. 5 about:blank 5/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
Chương 1: Những quy luật cơ bản của nhận thức thị giác
1.1. Khái niệm truyền thông
Truyền thông từ tiềng Anh: Communication có nghĩa là sự truyền đạt, thông
tin, thông báo, giao tiếp, trao đối, liên lạc, giao thông...
Thuật ngữ truyền thông có nguồn gốc từ tiếng Latinh “Commune” có nghĩa
là chung hay cộng đồng. Nội hàm của nó là nội dung, cách thức, con đường
phương tiện để đạt đến sự hiểu biêt lẫn nhau, giữa cá nhân với cá nhân, cá nhân với
cộng đồng, xã hội. Nhờ truyền thông giao tiếp mà con người tự nhiên trở thành con người xã hội.
Theo định nghĩa của một số nhà khoa học thì lý thuyết truyền thông thể hiện
mối quan hệ giữa các dữ kiện truyền thông trong hành vi của con người, và truyền
thông là một quá trình có liên quan đến nhận thức (thái độ) hoặc hành vi. Giữa
nhận thức và hành vi của con người bao giờ cũng có khoảng cách. Truyền thông là
nhằm mục đích tạo nên sự đồng nhất hoặc ít ra cũng rút ngắn khoảng cách ấy.
Ngoài các quan niệm trên còn có các quan niệm khác về truyền thông như:
- Truyền thông là quá trình truyền thông tin có nghĩa giữa các cá nhân với nhau.
- Là quá trình trong đó một cá nhân (người truyền tin) truyền những thông
điệp với tư cách là những tác nhân kích thích (thường là những ký hiệu ngôn ngữ)
để sửa đổi hành vi của những cá nhân khác (người nhận tin).
- Truyền thông xảy ra khi thông tin được truvền từ nơi này đến nơi khác.
- Không phải đơn thuần là sự chuyển tải các thông điệp bằng ngôn ngữ xác
định và có ý định trước mà nó bao gồm tất cả các quá trình trong đó con người gây
ảnh hưởng, tác động đến một người khác. 6 about:blank 6/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
- Truyền thông xảy ra khi người A truyền thông điệp B qua kênh C đến
người D với hiệu quả E. Mỗi chữ cái ở vài phạm vi là chưa được biết, và quá trình
truyền thông có thể được giải thích với bất cứ chữ cái nào trong số này hay bất cứ một sự kết hợp nào.
- Truyền thông (communication) là quá trình trao đổi thông điệp giữa các
thành viên hay các nhóm người trong xã hội nhằm đạt sự hiểu biết lẫn nhau v.v...
Truyền thông là một hoạt động gắn liền với lịch sử phát triển của loài người.
Những thành viên trong bộ lạc sử dụng truyền thông đế thông báo cho nhau nơi
săn bắt, cách thức săn bát. Đó là điều kiện để tạo nên những môi quan hệ xã hội
giữa người với người. Thiếu truyền thông - giao tiếp, con người và xã hội loài
người khó hình thành và phát triển. Con người, từ xa xưa cho đến nay khi sống
chung trong một cộng đồng cần phải hiểu nhau và thông cảm cho nhau. Khi con
người biết sống chung với nhau và có tổ chức thì họ cần phải có truyền thông để
hiểu và bảo vệ nhau. Từ lâu người ta đã biết tổ chức các trạm ngựa phục vụ thông
tin, quy định việc đốt lửa trên đỉnh núi để báo hiệu quân giặc xâm lấn bờ cõi.
Những người đi rừng bẻ lá, băm vỏ cây để đánh dấu đưòng đi và những địa điểm
nguy hiểm. Bắt đầu từ tín hiệu đơn giản, người ta thông báo cho nhau mục đích,
phương pháp, cách thức hành độn ,
g tạo nên sự thống nhất có hiệu quả trong công
việc. Trong quá trình lao động sản xuất, chinh phục thiên nhiên, làm ra của cải vật
chất nuôi sống mình, con người đã tích luỹ được những kinh nghiệm quý báu, phát
hiện thêm những hiện tượng lặp đi lặp lại của thiên nhiên. Đồng thời, trong xã hội
cũng hình thành nhu cầu truyền thông, truyền bá kinh nghiệm, phương pháp lao
động có hiệu quả, thông báo cho đồng loại những tri thức mới về thế g ớ i i xung
quanh. Chính sự ra đời của tiếng nói là nấc thang đầu tiên quan trọng nhất của quá
trình hình thành phát triển, tăng cường truyền thông - giao tiếp trong xã hội loài người. 7 about:blank 7/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
Từ những hình thức truyền thông đơn giản, người ta đi đến những hình thức
hiện đại và phức tạp của truyền thông như truyền hình, vệ tinh nhân tạo, Internet...
Các phương tiện thông tin liên lạc hiện đại trở thành những cái không thể thiếu
được để đãm bảo sự hoạt động ổn định của mỗi nền kinh tế cũng như mỗi chế độ xã hội.
Từ những phân tích trên có thể hình thành khái niệm chung về truyền thông:
Truyền thông là một quá trình liên tục trao đổi hoặc chia sẻ thông tin, tình
cảm, kĩ năng nhằm tạo sự liên kết lẫn nhau để dẫn tới sự thay đối trong hành vi và
nhận thức.
1.2. Mô hình truyền thông
Để tiến hành truyền thông cần có các yếu tố sau:
1. Nguồn (Source), hoặc người gửi cung cấp (sender) đó là để khởi xướng
việc thực hiện truyền thông. Đó có thể là một cá nhân nói, viết, vẽ hay làm động
tác. Yếu tố" khởi xướng có thể là một nhóm người, một tổ chức truyền thông như
cơ quan đài phát thanh, truyền hình, báo chí, thông tấn v.v...
2. Thông điệp (Message) là yếu tố thứ hai của truyền thông.
Thông điệp có thể bằng tín hiệu, kí hiệu, mã số, bằng mực trên giấy, sóng
trên không trung hoặc bằng bất cứ tín hiệu nào mà người ta có thể hiểu được và
được trình bày ra một cách có ý nghĩa. Điều quan trọng là thông điệp phải được
diễn tả bằng thứ ngôn ngữ mà người cung cấp (nguồn) và người tiếp nhận đều hiểu
được. Có thể là ngôn ngữ giao tiếp trong cuộc sống hàng ngày, ngôn ngữ kỹ thuật
trong khoa học kỹ thuật, hay ngôn ngữ văn học nghệ thuật. Bằng bất cứ cách nào, 8 about:blank 8/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
một ý nghĩa nào đó cũng phải được diễn tả bằng ngôn ngữ hiểu được trong truyền thông.
3. Mạch truyền, Kênh (Channel) là yếu tố thứ ba trong truyền thông.
Mạch truyền làm cho người ta nhận biết thông điệp bằng các giác quan.
Mạch truyền là cách thể hiện thông điệp đế con người có thể nhìn thấy được qua
các thể loại in hay hình ảnh trực quan, nghe thấy được qua các phương tiện nghe,
nhìn qua hình ảnh, truyền hình và những dụng cụ nghe nhìn khác như: sờ, nếm,
ngửi qua mẫu, hiện vật thí nghiệm.
4. Người tiếp nhận (Receiver) là yếu tốthứ tư của truyền thông. Đó là những
người nghe, người xem, người giải mã, người giao tiếp. Hoặc có thể là một người,
một nhóm, một đám đông thành viên của một tổ chức hay của công chúng đông đão.
Mục đích của truyền thông là làm cho người tiếp nhận hiếu được cặn kẽ
thông điệp và có những hành động tương tự. Nới một cách khác, người cung cấp,
khởi xướng truyền thông khi chuyển thông điệp cho người tiếp nhận mong muôn
họ biết được mình muôn thông tin gì, muôn việc làm của mình ảnh hưởng đến thái
độ và cách xử sự của người tiếp nhận. Người cung cấp, khởi xướng phải cố gắng
gây được ảnh hưởng và làm thay đối cách suy nghĩ và hành vi của người tiếp nhận.
Việc tạo lập nên sự hiểu biết chung, sự thông cảm qua truyền thông không phải tự
nhiên mà có được. Nó có vô vàn hàng rào chắn làm cho người khởi xướng, người
truyền tin khó thực hiện được mục đích như: lứa tuổi, điểu kiện kinh tế xã hội,
ngôn ngử bất dồng, thái độ v.v... Những người ở các độ tuổi khác nhau rất khó
thông cảm với nhau. Những người thuộc giới chính trị, trường phái tư tưởng, đãng
phái khác nhau ít khi giao tiếp truyền thông có hiệu quả và khó có thể thuyết phục 9 about:blank 9/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
được nhau. Những người có chuyên môn khác nhau rất khó truyền thông khi dùng
những thuật ngữ kỹ thuật v.v...
Biết được đối tượng truyền thông cũng là một yếu tố hết sức quan trọng để
tạo nên hiệu quả trong quá trình truyền thông. Đối tượng của truyền thông là con
người. Mỗi người có thể trả lời, đáp ứng thông điệp của người khởi xướng tuỳ theo
xu hướng, thái độ, trình độ học vấn, địa vị xã hội của riêng họ. Vì vậy, biết đối
tượng không phải là đơn giản. Nó đòi hỏi người truyền thông phải đi sâu vào bản
chất, nhu cầu, nghiên cứu kỹ dôi tương, dùng chính ngay ngôn ngữ của đối tượng
để làm giảm bớt những rào chắn ngăn cách đến mức thấp nhất. Quá trình truyền
thông là quá trình hai chiều.
Người khởi xướng (nguồn) và người tiếp nhận (người đọc, người nghe,
người xem) phải kết hợp với nhau đế tạo nên những cái chung. Cả người cung cấp,
khởi xướng và người tiếp nhận đểu phải được đưa vào trong hành động truyền
thông. Ngườt truyền thông không thể xem cái mình biết là cái cuối cùng, phải chú
ý tới phản ứng và sự trả lời của người tiếp nhận. Chu kỳ: Người cung cấp thông
điệp đếnngười tiếp nhận, được gọi là quá trình phản hồi (Feedback) một yếu tố
quan trọng trong quá trình truyền thông. Người làm công tác truyền thông phải
luôn đặt các câu hỏi: Có giành được sự chú ý của đối tượng không? Đối tượng có
hiểu đúng ý nghĩa của thông điệp không? Người tiếp nhận có chấp nhận những suy
nghi, hành động và thực hiện có kết quả như mong muôn của người cung cấp, khởi
xướng không? Nếu đạt được các câu trả lời trên một cách tích cực có nghĩa là
truyền thông có hiệu quả, nếu không đạt được thì kết quả sẽ ngược lại. Người khởi
xướng phải luôn nhớ rằng, mọi tư tưởng, ý nghĩa quan trọng sẽ vô ích nếu như
chúng không được truyền bá, và những kỹ năng trên lĩnh vực truyền thông sẽ vô
ích khi không có những thông tin, ý nghĩa quan trọng được truyền đạt.
1.2.1. Mô hình truyền thông theo giai đoạn 10 about:blank 10/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
Quá trình truyền thông diễn ra theo những bước nhất định mà chúng ta có
thể hình dung thông qua các mô hình sau:
Hoạt động trước khi truyền thông, hai nhóm người ở hai không gian A và B
chưa có sự hiểu biết và thông cảm chung.
Những nhóm người nói trên có mối liên hộ truyền thông hợp nghĩa là cùng
có chung một tập hợp những tín hiệu của sự chú ý, quan tâm chung.
Những tín hiệu này có thể là ngôn ngữ viết, ngôn ngữ nói, nhìn hoặc động
tác. Muốn truyền thông có hiệu quả phải có kinh nghiệm sống của những nhóm
người có sự chú ý và quan tân chung đến cùng một lợi ích. Sau khi truyền thông,
mô hình giữa hai nhóm A và B được biểu thị như sau:
Trong mô hình trên A và B là không gian sông của hai nhóm người. Phần
chồng lên nhau (kẻ ỏ vuông) là môi trường cho “truyền thông” giữa hai nhóm.
Chính nhò sự giao tiếp này (tã tạo nên hiệu quả trong quá trình truyền thông.
1.2.2. Mô hình truyền thông của Haroll Laswell 11 about:blank 11/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
(Harold Lasswell), nhà chính trị học nổi tiếng người Mỹ khi đưa ra đã được
mọi người chấp nhận vì nó đơn giản, dễ hiểu và thông dụng.
Mô hình này bao hàm những phần tử chủ yếu của quá trình truyền thông, trong đó:
S - Ai (source, sender): Nguồn, người cung cấp, khởi xướng.
M - Nói, đọc, viết gì (message): Thông điệp, nội dung thông báo.
C- Kênh (channel): Bằng kênh nào, mạch truyền nào.
R - Cho ai (receiver): Người tiếp nhận, nơi nhận.
E - Hiệu quả (effect): Hiệu quả, kết quả của quá trình truyền thông.
Với mô hình này của Lass-well(Laswell), mọi việc nghiên cứu có thể được
tiến hành và tập trung vào những phẩn tử đó.
Phân tích nguồn (S) (Ai là người cung cấp?).
Phân tích nội dung (M) (thông điệp chứa đựng gì?).
Phân tích phương tiện (C) (kênh nào được sử dụng và sử dụng như thê nào?).
Phân tích đối tượng (R) (Ai là người nhận?). 12 about:blank 12/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
Phân tích hiệu quả (E) (thay đối hành vi ra sao? Thông tin được phản hồi thê nào?).
1.2.3. Mô hình truyền thông của Claude Shannon
Theo lý thuyết thông tin và điều khiển học (Cybernetics) của Claude
Shannon và nhiều người nghiên cứu khác, quá trình truyền thông còn được bổ sung
thêm hai yếu tố: Hiện tượng nhiễu (Noise) và phản hồi (Feedback). Do đó, mô hình
của Ha-rôn Lass-well(Harold Laswell) có thể bổ sung như sau:
Phản hồi (Feedback) được hiểu là sự tác động ngược trở lại của thông tin từ
phía người tiếp nhận đối với người truyền tin. Phản hồi là phần tử cần thiết để điểu
khiển quá trình truyền thông, làm cho quá trình truyền thông được liên tục từ
nguồn đến đối tượng tiếp nhận và ngược lại. Nếu không có phản hồi, thông tin chỉ
một chiều và mang tính áp đặt.
Nhiễu (Noise) luôn tồn tại trong quá trình truyền thông. ỉ)ỏ là hiện tương
thông tin truyền đi bị ảnh hưởng bởi các điều kiện của tự nhiên và xã hội, phương
tiện kỹ thuật... gây ra sự sai lệch hay kém chất lượng vể nội dung thông tin cũng
như tốc độ truyền tin. Do vạy, nhiều là hiện tượng cần được xem xét, và được coi
như một hiện tượng đặc biệt trong quá trình lựa chọn kênh để xây dựng nội dung
thông điệp. Các dạng nhiễu có thể có như vật lý, cơ học, luân lý, tôn giáo, môi
trường, cung độ, lứa tuổi, giới tính, ngôn ngữ, học vấn, dân tộc v.v... Mặt khác, 13 about:blank 13/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
nhiễu vẫn luôn được coi lả quy luật của quá trình truyền thông, nếu biết xử lý
nhiễu sẽ tăng thêm hiệu quả cho quá trình truyền thông.
1.3. Mục đích truyền thông
Mục đích của truyền thông không được định nghĩa bởi công nghệ, cũng
không phải bởi các nhà báo hay các kỹ thuật mà họ sử dụng. Thay vào đó, các
nguyên tắc và mục đích của truyền thông được xác định bởi một cái gì đó nhiều
hơn cơ bản: tin tức chức năng trong cuộc sống của người dân.
Tin tức là một phần của truyền thông mà giữ chúng tôi thông báo về các sự
kiện thay đổi, vấn đề, và các nhân vật trong thế giới bên ngoài. Mặc dù nó có thể là
thú vị hoặc thậm chí giải trí, giá trị quan trọng nhất của tin tức là một tiện ích để
trao quyền cho các thông tin.
Do đó mục đích của truyền thông là cung cấp cho công chúng những thông
tin mà họ cần để đưa ra quyết định tốt nhất có thể về cuộc sống của họ, cộng đồng,
xã hội của họ, và chính phủ của họ.
1.4. Các dạng truyền thông
Truyền thông là huyết mạch của sinh hoạt nhóm và quyết định sự thành
công hay thất bại của nhóm. Vì thật sự hiểu nhau và thông cảm nhau người ta mới
tích cực hợp tác. Không ít khi truyền thông cản trở sự vận hành của nhóm khi nó bị
tắc nghẽn, hoặc gây hiểu lầm dẫn đến mâu thuẫn. Cũng như nhóm, truyền thông đã
trở thành một đối tượng của khoa học và cần có kiến thức về nó mới có thể sử
dụng nó như một công cụ hữu hiệu.
Truyền thông không chỉ xảy ra khi có kẻ nói người nghe nhưng là một quá
trình luôn tiếp diễn trong đời sống của chúng ta. Chúng ta tiếp nhận những kích
thích từ bên ngoài (âm thanh, màu sắc, mùi vị, cảm giác từ tiếp xúc với vật thể...) 14 about:blank 14/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
và luôn tìm cách để tự lý giải những kích thích ấy. Rồi chúng ta đáp ứng lại. Đáp
ứng này có thể được bộc lộ hay thầm kín. Ví dụ một người nghe thuyết trình có thể
nhiệt tiệt vỗ tay nhưng một thính giả khác lại không tỏ thái độ gì mặc dù bên trong
cũng tán thành. Đáp ứng này dưới cái nhìn của người phát ra thông tin là phản hồi.
Do đó truyền thông luôn là một tiến trình hai hay nhiều chiều. Và quá trình này luôn tiếp diễn.
Khi nào có yếu tố kích thích và đáp ứng lý giải yếu tố đó là có truyền thông.
Ví dụ bạn sực nhớ rằng mình đã quên làm bài cho ngày mai, bạn quyết định ngày
mai không đi chơi mà ở nhà làm bài. Bạn tự nói chuyện với bản thân. Đó là truyền
thông nội tâm (intra-personal communication). Động tác này diễn ra suốt đời bạn.
Truyền thông cá nhân với cá nhân diễn ra giữa hai hay nhiều người
(interpersonal communication). Yếu tố cần thiết là giữa họ có sự tương tác mặt
giáp mặt. Cả hai đều là nguồn phát và người nhận thông tin.
Truyền thông trước công chúng (public communication) là trường hợp từ
phía người nói thì chỉ có một hay vài người còn từ phía người nghe thì đông hơn
nhiều. Ví dụ như một buổi diễn thuyết, một lớp học.
Truyền thông đại chúng (mass communication) là nguồn thông tin công
chúng được khuếch đại qua các phương tiện kỹ thuật để truyền bá thật rộng và
nhanh. Ví dụ như báo chí, phát thanh, truyền hình, internet,...
1.5. Truyền thông đại chúng
1.5.1. Nguyên nhân ra đời
Truyền thông đại chúng là một hiện tượng xã hội ngày càng chi phối sâu sắc
và toàn diện đến mọi tiến trình và lĩnh vực của đời sống xã hội. Do tác động và chi
phối đến số đông nên truyền thông đại chúng được hiểu theo nhiều quan niệm khác 15 about:blank 15/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
nhau, tùy theo sự cảm nhận và góc độ tiếp cận. Truyền thông đại chúng tiếng Anh:
mass communication, theo các nhà nghiên cứu là một thuật ngữ xuất hiện lần đầu
tiên trong Lời nói đầu của Hiến chương Liên hợp quốc về văn hóa, khoa học và
giáo dục (UNESCO) năm 1946. Thuật ngữ này ngày càng trở nên thông dụng, khi
báo chí và nhất là các phương tiện phát thanh, truyền hình phát triển ngày càng mạnh mẽ và rộng rãi.
Theo PGS TS.Phạm Thành Hưng, khái niệm truyền thông đại chúng được
hiểu như là tổng thể các phương thức và phương tiện thông tin có lượng địa chỉ
tiếp nhận lớn và công nghệ truyền phát hiện đại, tác giả cho rằng: “Truyền thông
đại chúng là hoạt động truyền phát và tiếp nhận thông tin có quy mô tác động xã
hội rộng rãi, đồng loạt và hiệu quả giao tiếp lớn”. Tác giả còn cho rằng: ngoài ra
khái niệm truyền thông đại chúng còn được cắt nghĩa trong mối quan hệ với xã hội
đại chúng, tức là tổng thể các hoạt động truyền thông trong xã hội hậu công nghiệp.
PGS TS.Mai Quỳnh Nam cho rằng, cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật đã
thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển các phương tiện truyền thông đại chúng để các
kênh này trở thành một trong những bộ phận quan trọng nhất của hệ thống xã hội
hiện đại. Nó tạo nên sự phụ thuộc và liên kết xã hội không chỉ trong khu vực quốc
gia mà cả trên phạm vi quốc tế.
Tác giả Tạ Ngọc Tấn quan niệm: “Truyền thông đại chúng là hoạt động giao
tiếp xã hội rộng rãi, thông qua các phương tiện thông tin đại chúng”. Theo tác giả
Tạ Ngọc Tấn, thực chất truyền thông đại chúng chỉ là một phương thức biểu hiện
mới của hoạt động truyền thông trong xã hội. Nói đến truyền thông đại chúng,
trước hết là nói đến đối tượng tham gia là các nhóm, các cộng đồng xã hội rộng rãi.
Truyền thông đại chúng đáp ứng và thỏa mãn các nhu cầu giao tiếp mang tính phổ
biến và tạo ra hiệu quả ở quy mô và phạm vi xã hội rộng lớn. Vì phạm vi tác động 16 about:blank 16/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
của truyền thông đại chúng có thể vượt qua khuôn khổ các quốc gia, dân tộc, ảnh
hưởng đến cả khu vực hoặc toàn cầu, do vậy truyền thông đại chúng ngày càng có
vai trò quan trọng trong đời sống xã hội hiện đại.
Tác giả Tạ Ngọc Tấn rất có lý khi phân tích: “Truyền thông đại chúng ra
đời và phát triển gắn liền với sự phát triển của xã hội loài người và bị chi phối
trực tiếp bởi hai yếu tố là nhu cầu thông tin giao tiếp và kỹ thuật - công nghệ thông
tin. Đểthực hiện được hoạt động truyền thông trên phạm vi và quy mô rộng lớn cần
phải có các phương tiện kỹ thuật thích ứng. Do đó, truyền thông đại chúng chỉ
phát triển và thực hiện được khi loài người phát minh ra các phương tiện in ấn, kỹ
thuật truyền phát sóng tín hiệu, máy thu thanh, thu hình, máy tính điện tử, cáp
quang, vệ tinh nhân tạo, v.v..”
Theo PGS TS. Nguyễn Văn Dững, nhìn từ bình diện giao tiếp, người tacho
rằng: Truyền thông đại chúng là kênh giao tiếp đại chúng với đặc trưng bản chất là
nhiều người tham gia về những chủ đề mà họ quan tâm, với tần xuất ngày càng gia
tăng. Dưới góc độ tiếp cận từ các phương tiện kỹ thuật, người ta cho rằng truyền
thông đại chúng là tổ hợp các kênh truyền thông chuyển tải thông điệp tới đông
đão nhân dân. Với cách tiếp cận và lý giải này, PGS TS.Nguyễn Văn Dững đưa ra
một định nghĩa: “Truyền thông đại chúng có thể được hiểu là hệ t ố h ng các phương
tiện truyền thông hướng tác động vào đông đão công chúng xã hội (nhân dân các
vùng miền, cả nước, khu vực hay cộng đồng quốc tế) nhằm thông tin, chia sẻ, lôi
kéo và tập hợp, giáo dục, thuyết phục và tổ chức đông đ o
ã nhân dân tham gia giải
quyết các vấn đềkinh tế - văn hóa - xã hội đã và đang đặt ra”.
Như vậy, có thể hiểu: “Truyền thông đại chúng là quá trình truyền đạt thông
tin một cách rộng rãi đến mọi người trong xã hội thông qua các phương tiện thông
tin đại chúng”. Trong cách hiểu này, thuật ngữ “Truyền thông đại chúng” gắn liền
với quá trình truyền tải thông tin một cách rộng rãi ra công chúng, thông qua kênh 17 about:blank 17/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
thông tin đại chúng. Do đó, truyền thông đại chúng là một quá trình xã hội đặc thù,
bao gồm ba thành tố: Hoạt động truyền thông; các nhà truyền thông và công chúng
độc giả và khán, thính giả. Căn cứ vào tính chất kỹ thuật và phương thức thực hiện
truyền thông, người ta chia truyền thông đại chúng thành các loại hình khác nhau,
đó là: Sách; báo in; điện ảnh; phát thanh; truyền hình; quảng cáo; Internet; băng, đĩa hình và âm thanh...
1.5.2. Cơ chế tác động của truyền thông đại chúng
Cơ chế tác động của báo chí - truyền thông là một trong những vấn đề cơ
bản và bức thiết của lý luận và thực tiễn báo chí hiện đại. Vấn đề này nếu được
nghiên cứu thoả đáng sẽ có ý nghĩa lý luận cơ bản và đặc biệt là ý nghĩa thực tiễn
thiết thực, giúp cho chủ thể báo chí - truyền thông nhận thức rõ hơn những vấn đề
đặt ra của từng khâu, từng công đoạn trong hoạt động nghề nghiệp, từviệc lựa chọn
sự kiện và vấn đề thông tin, sáng tạo tác phẩm... đến thời điểm tác động vào dư
luận xã hội nhằm tạo ra hiệu lực mạnh mẽ nhất và đạt được hiệu quả tốt nhất. Đã
có một số ý kiến bàn về cơ chế tác động của báo chí và truyền thông đại chúng,
nhưng hoặc là mới dừng lại ở bình diện vĩ mô, ở một yếu tố mà chưa bàn một cách
toàn diện vấn đề, hoặc là xem xét như một mô hình truyền thông nói chung. Vấn
đề đặt ra là tại sao báo chí - truyền thông là một hiện tượng xuất phát từ t ự h c tiễn
kinh tế - xã hội, nhưng lại có sức tác động mạnh mẽ có khi như một công cụ có sức
công phá dữ dội, có lúc lại là như động lực kích thích sự phát triển và như là nguồn
khí chất năng lượng tạo dựng niềm tin cho hàng triệu con người...; sự kiện là gì và
có năng lực tác động ra sao để báo chí có được sức mạnh to lớn, và mối quanhệ
giữa hiệu lực và hiệu quả ra sao...?
Việc tìm hiểu cơ chế tác động của truyền thông đại chúng không những có ý
nghĩa về khoa học, mà còn và chủ yếu mang ý nghĩa thực tiễn hoạt động. Việc
nhận thức cơ chế tác động sẽ giúp nhà truyền thông không những kiểm soát được 18 about:blank 18/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
các khâu hoạt động cũng như toàn bộ quy trình và hiệu quả, mà còn giúp các nhà
lãnh đạo, quản lý có những cách ứng xử và quyết sách phù hợp đối với hoạt động
truyền thông đại chúng.
Theo từ điển tiếng Việt: “Cơ chế là cách thức theo đó một quá trình thực
hiện”. Như vậy, cơ chế có thể hiểu là một quá trình và cách thức diễn ra hay được
thực hiện của một hiện tượng xã hội. Quá trình và cách thức ấy bao gồm các công
đoạn và mối quan hệ giữa chúng theo một trật tự logic nhằm hướng tới một mục
tiêu nào đó. Việc tìm hiểu cơ chế tức là tìm ra các yếu tố, công đoạn và trình tự
diễn ra cũng như mối quan hệ chặt chẽ quy định lẫn nhau giữa các yếu tố và công
đoạn ấy. Tìm hiểu cơ chế tác động của truyền thông đại chúng thực chất là tìm hiểu
quy trình và cơ chế hoạt động của thông điệp truyền thông đại chúng bắt đầu từ
đâu, các công đoạn diễn ra thế nào và cuối cùng là hiệu ứng xã hội của truyền thông.
Tuy nhiên, đối với các vấn đề xã hội, việc mô tả các hiện tượng xã hội cũng
như cơ chế tác động của nó thường rất khó khăn vì tính phức tạp. Các nhà nghiên
cứu đã đúc rút, cho dù là mô hình truyền thông đại chúng nào thì thông tin từ
nguồn phát cũng mang tính khuynh hướng và khuynh hướng đó bị quy định bởi
mục đích thông tin của nguồn phát, nhằm tác động vào xã hội để đạt được hiệu quả.
Theo PGS TS.Tạ Ngọc Tấn truyền thông đại chúng tác động vào xã hội bằng
thông tin thông qua cơ chế sau:
Hình vẽ 1.1: Cơ chế tác động của truyền thông đại chúng 19 about:blank 19/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
Tác giả Tạ Ngọc Tấn phân tích: Chủ thể xây dựng các thông điệp hàm chứa
nội dung thông tin để thông qua các phương tiện truyền thông truyền tải đến công
chúng. Thông tin thông qua các phương tiện tác động vào ý thức xã hội, hình thành
tri thức, thái độ mới hay thay đổi nhận t ứ
h c, thái độ cũ. Sự thay đổi ý thức xã hội
sẽ dẫn đến hành vi xã hội và sau đó tạo ra hiệu quả xã hội.
Trên cơ sở phân tích và tiếp thu những ưu điểm nổi trội của các môhình
truyền thông của các tác giả đi trước, các tác giả Nguyễn Văn Dững và Đỗ Thị Thu
Hằng đã phác thảo chi tiết hơn mô hình cơ chế tác động của truyền thông đại chúng như sau:
Hình vẽ 1.2: Mô hình cơ chế tác động của truyền thông đại chúng
Mô hình này chỉ rõ, từ những sự kiện và vấn đề của cuộc sống, từnhu cầu,
nguyện vọng của công chúng và mục đích truyền thông, nhà truyền thông thiết kế
thông điệp. Thông điệp và các sản phẩm truyền thông được mã hóa, chuyển tải qua
các kênh truyền thông, tác động vào ý thức quần chúng, công chúng xã hội. Khi
thông điệp tác động vào ý thức quần chúng - dư luận xã hội, tạo nên hiệu lực tác
động - tạo ra hiệu ứng xã hội, là khả năng thực tế gây nên những chấn động xã hội. 20 about:blank 20/101 23:56 29/7/24
Giáo trình bài giảng Cơ sở lý luận và các loại hình báo chí truyền thông
Cường độ, tính chất, tốc độ và phạm vi lan tỏa dư luận xã hội do tác động của sản
phẩm truyền thông phụ thuộc hiệu lực tác động.
Chương II: Nhận diện môi trường truyền thông trong thế kỷ XX I
2.1. Đặc điểm xã hội thế kỷ XXI tác động lên truyền thông
2.1.1. Đặc điểm về đời sống con người
Thế giới xã hội trong thế kỷ XXI vừa là một hệ thống duy nhất vừa là một
thế giới phân mảnh. Toàn cầu hóa được đánh dấu bằng sự căng thẳng giữa một mặt
là sự phụ thuộc về kinh tế và công nghệ toàn cầu và mối quan hệ xã hội qua lại, và
mặt khác là phân mảnh về văn hóa với chia rẽ về chính trị. Có thể định nghĩa thế
giới là một hệ thống đơn nhất, nhưng một xã hội thế giới thì chưa tồn tại, và hội
nhập hay quản trị toàn cầu hay thì không thể coi là điều hiển nhiên.
Toàn cầu hóa là một trong những đặc trưng cơ bản nhất của thế giới đương
đại. Nó được định nghĩa theo nhiều cách bổ sung cho nhau là “sự dồn nén thời
gian-không gian” (Harvey, 1989), là “hành động từ xa” (Giddens, 1990), là “sự
phụ thuộc qua lại ngày càng nhanh ” (Ohmae, 1990) và là “mạng lưới” (Castells,
1998). Chúng ta có thể định nghĩa nó là một hệ các quá trình có quan hệ chặt chẽ
với nhau, nó gắn các cá nhân, nhóm, cộng đồng, nhà nước, thị trường, tập đoàn và
các tổ chức chính phủ và phi chính phủ quốc tế vào những mạng lưới quan hệ xã
hội phức tạp và tổng hợp hơn, đó là sự lớn mạnh của những mạng lưới phụ thuộc toàn cầu. 21 about:blank 21/101