Giáo trình môn học Chủ nghĩa xã hội khoa học – Dành cho hệ đại học chuyện lý luận chính trị | Trường đại học sư phạm kĩ thuật TP. Hồ Chí Minh

Về kiến thức: Sinh viên nắm được những tri thức cơ bản, cốt lõi nhất về Chủ nghĩa xã hội khoa học, một trong ba bộ phận cấu thành chủ nghĩa Mác -Lênin. Về kỹ năng: Sinh viên nâng cao được năng lực hiểu biết thực tiễn và khả năng vận dụng các tri thức nói trên vào việc xem xét, đánh giá những vấn đề chính trị -xã hội..Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời bạn đọc đón xem!

22 11 lượt tải Tải xuống
Chia sẻ Báo cáo tài liệu

Môn: Chủ nghĩa xã hội khoa học (LLCT120405)

Trường: Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh

Thông tin:

144 trang 2 tháng trước

Tác giả:

Profile Lê Kim Dung
2
3
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
GIÁO TRÌNH
CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC
(DNH CHO B - KHÔNG CHUYÊN L N CH ) C ĐI HC LU NH TR
(Đ sa cha, b sung sau khi d y th đim)
H N - i 2019
4
CHỦ BIÊN:
GS. TS Hoàng Chí Bảo
ĐỒNG CHỦ BIÊN:
GS. TS Dương Xuân Ngọc
PGS. TS Đỗ Thị Thạch
TẬP THỂ TÁC GI Ả
GS.TS Hoàng Chí B o ả
GS. TS Dương Xuân Ngọc
PGS.TS Đỗ Thị Thạch
PGS. TS Nguyễn Bá Dương
PGS.TS Ph m Công Nh t ạ ấ
PGS.TS Đinh Thế Định
PGS.TS Đặng Hữu Toàn
PGS.TS Lê H u Ái ữ
PGS.TS Bùi Th ị Ngọc Lan
PGS.TS Đinh Ngọc Thạch
PGS. TS Trần Xuân Dung
PGS.TS Lê Văn Đoán
PGS. TS Ngô Thị Phượng
PGS. TS Nguyễn Chí Hi u ế
5
Li ni đu
Chng tôi, t p th c c t c gi biên so nh v gi o tr nh môn Ch á á ả ạn chương tr á
ngha x h i khoa h c b i h ọ c Đạ ọc cho sinh viên c i h c (chuyên v không ác trưng Đạ ọ
chuyên) xin by t l i c nh t i c ng ch trong Ban Ch o biên ảm ơn chân th ác đ đạ
soạn chương tr nh năm môn Lnh v giáo tr lun chnh trị, Ban Tuyên giáo Trung
ương v ảm ơn cá i đ B Giáo dc v Đo tạo, c c nh khoa học trong H ng nghim
thu chương tr ọc đ p đ ạo đinh v á gi o trnh môn Ch ngha x hi khoa h gi , t u
kin đ y. Đặ chng tôi hon thnh nhim v quan trọng n c bit, chng tôi xin chân
thnh c c nh khoa h c, c c chuyên gia trong H ng nghi ng ảm ơn cá ọ á i đ m thu đ đ
gp ki n nh n x t, phê b nh v c ế nh ng ữ ki n khuy n nghế ế ị đ chng tôi s a ch a, ữ
b sung, ho n thi n gi o tr nh , ph á sau nghi m thu c v t t p hu n gi đợ ấ ảng viên Đại
học theo chương trnh, gi o tr nh má i.
Tp bản thảo giáo trnh ny đ được c c tá ác giả s a ch ữa, b sung theo đng kết
lun ca Hi đng nghim thu ngy 29 tháng 7 năm 2019 tại Ban Tuyên giáo Trung ương.
D c c t c gi h t s c c g c r ng, gi o tr nh n y v n không á á ả đ ế ng nhưng ch á
tránh kh i nh ng h n ch , thi u s t. Mong c ng ch , nh t l c c th y, cô gi o d ữ ạ ế ế ác đ ấ á ầ á
lp t p hu n ti p t c g ấ ế p đ c c t c gi s a ch a, ho n thi n m t l n n c khi á á ả ữ ầ ữa, trư
xuất bản.
Xin trân trọng c ảm ơn.
T/M Tp th t ác giả
GS.TS Ho ng Ch B o ả
6
Mc lc
Trang
Chương 1
Nhp môn Ch ngh h i khoa h c a x ọ
7
Chương 2
S m nh l ịch s c a giai c p công nhân ấ
27
Chương 3
Ch ngh a x h i v lên ch ngh h i thi kỳ quá đ a x
48
Chương 4
Dân ch x h ngh i ch a v Nh nưc x h i ch ngh a
68
Chương 5
Cơ cấu x hi - giai cấp v liên minh giai cấp, tầng lp trong
thi kỳ quá đ lên ch ngha x h i
89
Chương 6
Vấn đ dân tc v tôn giáo trong thi kỳ lên ch nghquá đ a
x hi
105
Chương 7
Vấn đ gia đ nh trong thi kỳ lên ch ngh h i quá đ a x
128
7
Chương 1
NHẬP MÔN CH I KHOA H C Ủ NGHĨA XÃ HỘ Ọ
A. MỤC ĐÍCH
1. V n thề kiế ức: sinh viên có ki n th n, h ng v s i, các giai ế c cơ bả th ra đ
đoạn phát tri a vin; đi tượng, phương pháp v ngha c c học tp, nghiên cu ch
ngha x h ngha Máci khoa học, m t trong ba b phn hợp thành ch - Lênin.
2. V kề ỹ năng: sinh viên, kkh n ch ng ả năng lu ng đươc khách th vđi tượ
nghiên c u c a m khoa h c và c a m t v nghiên c u; phân bi c nh ng t ọ ấn đ t đượ ữ
vấn đ i trong đ chính trị- xã h i sng hin thc.
3. Về tư tưởng: sinh viên tích c c v i vi c h c t p các môn lý luc thái đ ọ n
chính tr ; có ni m tin vào m ng và s thành công c a công cu i mị c tiêu, l tưở c đ i
do Đả ng v lnh đạng Cng sản Vit Nam khởi xư o
B. NỘI DUNG
1. S i c a Ch i khoa h c ự ra đ ủ ủ nghĩa xã h ọ
ngha x h ọc đượ u theo hai ngha: Theo ngha r
ngha x h ngha Mác các giác đọ ả ừ ế ọ
ế ọ ị ị ế ấ ế i loi ngư ừ
ngha tư bả ngha x h ngha c V.I Lênin đ đánh giá ả .
khái quát b - tác ph m ch y trình bày ch i khoa “Tư bản” ẩ ếu v cơ bản ngha x h
h
ọc… nh ng y u t t y sinh ra ch . ữ ế ừ đ nả ế đ tương lai”
1
Theo ngha hẹ ngha x h ọ ợ
ngha Mác . Trong tác phẩm “Chng Đuyrinh”, Ph.Ăngghen đ viết ba ph n: ầ
“triết học”, “kinh tế ị” v “ch ngha x h chính tr i khoa học”. V.I.Lênin, khi viết tác
phẩm “Ba ngun g c và ba b phn h p thành chợ ngha Mác”, đ khẳng định: “N l
ngư ừ ế ấchnh đáng c ả ữ t đẹ ất m loi ngưi đ tạ
ế ỷ IX, đ l triế ọc Đ ế ị ọ ngha x hi Pháp” .
ọ ngha x h ọc đượ
ngha hẹ
1.1. Hoàn c nh l ch s c ả ị ử ra đời chủ nghĩa xã hội khoa họ
1.1.1. Điều kin kinh tế - xã hội
, ững năm 40 c ế ỷ ạ
1
V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb, Ti n b , M. 1974, t.1, tr.226 ế
2
V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb, Ti n b , M. 1980, t.23, tr.50 ế
8
m tạnh mẽ ạo nên n i công nghi p. N i công nghin đạ n đạ p cơ kh lm cho phương
thc s n xu n ch c phát tri t b c. Trong tác phả ất tư bả ngha c bư n vượ ẩm “Tuyên
ngôn c ng C ng s a Đả ản”, C.Mác v Ph.Ăngghen đánh giá: “Giai cấp tư sả
ị ấp chưa đầ ế ỷ đ tạ c lượ ả ấ u hơn
v đ hơn l c đây g
c lượ ả ấ ấ ả ế trư ại”
1
. Cùng vi quá
trình phát tri n c a n i công nghi p, n đạ ra đ ấp cơ bản, đ
ợi ch, nhưng nương t ấp tư sả ấp công nhân. Cũng từ đây,
cuc đấ ấp tư u tranh ca giai cấp công nhân chng lại s thng trị áp bc ca giai c
sản, ặ ế ữ c lượ ả
ấ ấ ả ấ ế đ ế ữu tư nhân tư
ả u cu ngha v tư li ả ất. Do đ, nhi c kh u ởi ngha, nhiu phong tro đấ
tranh đ bt đầ ừng bưu và t c có t chc và trên quy mô rng khp. Phong trào Hiến
chương c ững ngưi lao đ ễn ra trên 10 năm (1836 a nh ng ở nưc Anh di - 1848);
Phong trào công nhân d thành ph c di c bit ở Xi-lê-di, nưc Đ ễn ra năm 1844. Đặ t,
phong trào công nhân d t thành ph c Pháp di Li-on, nư ễn ra vo năm 1831 v năm
1834 đ c tnh chấ ếu năm 1831, phong tro đất chính trị rõ nét. N u tranh ca giai cấp
công nhân Li-on giương cao khẩu hiu thuần túy có tính chất kinh tế “sng có vi c làm
hay là ch u hi u cết trong đấu tranh” th đến năm 1834, khẩ a phong tro đ chuyn
sang mc đch chnh trị: “Cng hòa hay là chết”.
S phát tri n nhanh chóng có tính chính tr ị công khai c a phong trào công nhân
đ minh ch ần đầ ấp công nhân đ xuấ n như m c lượng, l u tiên, giai c t hi t l ng chính
trị đc l p v i nh ng yêu sách kinh t , chính tr riêng c ng ữ ế ị a mnh v đ bt đầu hư
thẳng mũi nhọ c đấ ấp tư sản ca cu u tranh vào kẻ thù chính ca mình là giai c n. S
ln m nh c u tranh c a giai c i m t cách bạ a phong tro đấ ấp công nhân đòi h c thiết
phải có m t h ng lý lu ng và m làm kim ch nam th n soi đư t cương lnh chnh trị
cho hnh đng.
Đi ấ ế đặ ầu đ i các nh tư tưở
ấ ảnh đấ ra đ
ế ngha x h ọ
1.1.2. Ti khoa h c t ng lý lu n ền đề ọ ự nhiên và tư tưở ậ
n đ ọ
Sau thế kỷ ánh sáng, đến đầu thế kỷ XIX, nhân loại đ đạt nhiu thnh tu to
ln trên lnh vc khoa học, tiêu biu l ba phát minh tạo nn tảng cho phát trin tư duy
l lun. Trong khoa học t nhiên, những phát minh vạch thi đại trong vt l học v
sinh học đ tạo ra bưc phát trin đt phá c tnh cách mạng: Học thuyết Tiến hóa;
1
C. Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb CTQG, Hà Ni, 1995, t. 4, tr. 603
9
Định luật Bảo toàn và chuyn hóa năng lượng thuyết tế bào
; Học
1
. Những phát minh
ny l tin đ khoa học cho s ra đi ca ch ngha duy vt bin chng v ch ngha
duy vt lịch s, cơ sở phương pháp lun cho các nh sáng lp ch ngha x hi khoa
học nghiên cu những vấn đ l lun chnh trị x hi đương thi.
n đ tư tưở
Cùng v i s phát tri n c a khoa h c t nhiên, khoa h c xã h ng ọ ọ i cũng c nhữ
thành t t h c c c v i tên tu i c a các nhà u đáng ghi nhn, trong đ c triế ọ đin Đ
triết h i: Ph.Hêghen (1770 - c (1804 - 1872); kinh t chính ọc v đạ 1831) v L. Phoiơb ế
trị học c đin Anh v i A.Smith (1723-1790) và D.Ricardo (1772-1823); ch ngha
không tưởng phê phán m đại biu là Xanh Ximông -1825), S.Phuriê(1760 (1772-
1837) và R.O- 1771-1858). en (
Những tư tưở Pháp đ c những xã hi ch ngha không tưởng ng giá trị nhất
đị đ đnh:1) Th hi n tinh thần phê phán, lên án chế quân ch chuyên chế và chế tư
bản ch ngha đầ ất công, xung đ t, đạo đc đảy b t, ca cải khánh ki o ln, ti ác gia
tăng; 2) đ đưa ra nhi n đi tương lai: vu lu m có giá trị v xã hi t chc sản xuất
và phân ph i s n ph m xã h i; vai trò c p và khoa h - k t; yêu ả ẩ a công nghi ọc ỹ thu
cầu xóa b s i l đ p gi ng trí óc; v sữa lao đng chân tay vlao đ nghip giải
phóng ph n và v vai trò l ch s c ng có tính ữ ị a nh nưc…; 3) chnh những tư tưở
phê phán và s d n thân trong th c ti n c a các nhà xã h i ch ng, ấ ễ ngha không tưở
trong ch ng m c t nh giai c ng trong cuừ c, đ th ấp công nhân v ngưi lao đ c đấu
tranh ch ng ch quân ch chuyên ch và ch n ch t công, ế đ ế ế đ tư bả ngha đầy bấ
xung đt.
Tuy nhiên, nh ng xã h i ch ng phê phán còn không ững tư tưở ngha không tưở
ít nh ng ho u ki n l ch s , ho c do chính s h n ch v t m nhìn và ữ ạ ế ặc do đi ị ặ ạ ế ầ
thế gi i quan c a nh ng, ch ng h n, ững nh tư tưở ẳ ạ n ra đượ
n đ i loi ngư n đ ả ấ
ngha tư bả c lượ
ế ạ ừ ngha tư bả ngha
ả ấ ra đượ ữ ả ạ
ất công đương th V.I.Lênin trong tác t đẹ
phẩm “Ba ngu ngha Mác” đ nh ngha x n gc, ba b phn hợp thành ch n xét:
ông tưở ạch ra đượ Nó không gi ải thch được
1
H c thuy t Ti n hóa (1859) c i Anh Charles Robert Darwin (1809-ọ ế ế a ngư 1882); Định lut Bảo toàn
và chuy ng (1842-1845), c i Nga Mikhail Vasilyevich Lomonosov (1711- 1765) n ha năng lượ a ngư
v Ngưi Đc Julius Robert Mayer (1814 -1878); Học thuyết tế bào (1838-1839) ca nhà thc vt học
ngưi Đ ọc ngưi Đc Matthias Jakob Schleiden (1804-1881) và nhà vt lý h c Theodor Schwam
(1810 - 1882).
10
bản ch t cấ a ch làm thuê trong ch ng ế đ ế đ tư bản, cũng không phát hin ra được nhữ
quy lu t phát tri n c a ch c l ng xã h i có kh ế đ tư bản v cũng không tm đượ c lượ ả
năng trở thnh ngư ngha i sáng tạo ra xã hi mi. Chính vì những hạn chế ấ y, mà ch
xã h ng phê phán ch d ng l m m t h c thuy t xã h i chi không tưở ừ ại ở c đ ọ ế ngha
không tưở phê phán. Song vượng- t lên tất cả, những giá trị khoa học, cng hiến ca
các nh tư tưở g đ tạ n đ tư tưở n, đ C.Mác v Ph.Ănghen kến o ra ti ng- lý lu thừa
những h t nhân hạ ợp lý, l c b nh ng b t họ ữ ấ ợp lý, xây d ng và phát tri n ch ngha x
hi khoa học.
1.2. Vai trò c ủa Các Mác và Phriđrích Ăngghen
Những đi nhiên v tư tưởu kin kinh tế- xã hi và những ti n đ khoa học t ng
lý lu n u ki n c n cho m t h c thuy u ki h c thuy l đi ầ ọ ết ra đi, sông đi n đ đ ọ ết
khoa h c, cách m ng và sãng t i chính là vai trò c a C. Mác và Ph. Angghen. ọ ạ ạo ra đ
C.Mác (1818- ng 1883) v Ph.Ăngghen (1820-1895) trưở thành ở Đc, đất nưc
có n n tri t h c phát tri n r c r v i thành t u n i b t là ch t c ế ọ ngha duy v a
L.Phoiơbc và phép bin chng ca V.Ph.Hêghen. Bng trí tu uyên bác và s dấn
thấn trong phong tro đấ ấp công nhân v nhân dân lao đu tranh ca giai c ng C. Mác
v Ph. Angghen đế i nhau, đ tiến v p thu các giá trị ca nn triết học c đin, kinh tế
chính tr h c c n Anh và kho tàng tri th c c a nhân lo các ông tr thành ị ọ đi ại đ ở
những nhà khoa h c thiên tài, nh ng nhà cách mọ ữ ạng v đại nh t thấ i đại.
1.2.1. S chuy n bi n l ng tri c và l ng chính tr ự ế ập trườ ết họ ập trườ ị
Thoạt đầu, khi bư ạt đ ọc, C.Mác v Ph.Ăngghen l hai c vào ho ng khoa h
thành viên tích c c c a câu l c b Hêghen tr và ch u ng c m tri ạ ẻ ị ảnh hưở a quan đi ết
học ca V.Ph.Hêghen v L.Phoiơbc. V i nhãn quan khoa h ọc uyên bác, các ông đ
sm nh n th y nh ng m t tích c c và h n ch trong tri t h c c a V.Ph.Hêghen và L. ấ ữ ặ ạ ế ế ọ
Phoiơb c. V i triết học ca V.Ph.Hêghen, tuy mang quan đim duy tâm, nhưng cha
đng “cái hạt nhân” hợ òn đ a L.Phoiơbp lý ca phép bin chng; c i vi triết học c c,
tuy mang năng quan đim siêu hình, song ni dung lại thấm nhuần quan nim duy vt.
C.Mác v Ph.Ăng ghen đ kế ừa “cái hạ ợp l”, cả th t nhân h i tạo và loại b cải v thần
b duy tâm, siêu hinh đ ngha duy v xây dng nên lý thuyết mi ch t bin chng.
Vi C.Mác, từ cui năm 1843 đế ẩm “Gp phần 4/1844, thông qua tác ph n phê
phán tri t h c pháp quy n c a Hêghen - L hi n rõ sế ọ i ni đầu (1844)”, đ th chuyn
biến t giừ thế i quan duy tâm sang th gi i quan duy v t, t l p ế ừ trưng dân ch cách
mạng sang l ng cp trư ng s n ch ả ngha .
Đi v i tác phi Ph.Ăngghen, từ năm 1843 v ẩm “Tnh cảnh nưc Anh”; “Lược
khảo khoa kinh t - chính tr hi n rõ s n bi n t giế ị” đ th chuy ế ừ thế i quan duy tâm
sang th gi i quan duy v t t l ng dân ch cách m ng sang l ng c ng s n ế ừ p trư ạ p trư ả
ch ngha .
11
Ch trong mt th i gian ngn (từ 1843 -1848) vừa ho ng thạt đ c tiễn, vừa
nghiên c u khoa h hi n quá trình chuy n bi n l p ọc, C.Mác v Ph.Ăngghen đ th ế
trư ịng triết học và l ng chính trp trư và t c cừng bư ng c, d nh, t khoát, kiên đị
nhất quán và v ng ch c l u không có s n bi n này thì chữ p trưng đ, m nế chuy ế c
chn s không có Ch i khoa h ẽ ngha x h ọc.
1.2.2. Ba phát ki ến vĩ đi của C.Mác và Ph.Ăngghen
a) Ch ngha duy vt lịch s
k t nhân h a phép bi n ch ng và l c b quan Trên cơ sở ế thừa “cái hạ ợp l” c ọ
đi m duy tâm, thần bí c a Triết học V.Ph.Hêghen; kế thừa những giá trị duy vt và
loại b m siêu hình c a Tri t h ng th i nghiên c u nhi quan đi ế ọc L.Phoiơbc, đ u
thành t u khoa h c t p ch ọ nhiên, C.Mác v Ph.Ăngghen đ sáng l ngha duy vt
bin ch ng, thành t i nh t c ng khoa h c. B ng phép bi n ch ng duy u v đạ ấ a tư tưở ọ
vt, nghiên cu ch p ch ngha tư bản, C.Mác v Ph.Ăngghen đ sáng l ngha duy vt
lịch s - phát ki i th nh t c kh nh v m ến v đạ ấ a C.Mác v Ph.Ăngghen l s ẳng đị ặt
tri thết h c s s c a ch n và sọ p đ ngha tư bả ng l i c a ch u tợ ngha x hi đ ất
yếu như nhau.
b) H c thuy giá tr ọ ết v ị thặng dư
Từ vi c phát hi n ra ch t l ch s i sâu ngha duy v ị , C.Mác v Ph.Ăngghen đ
nghiên c u n n xu t công nghi p và n n kinh t n ch o ra b n sả ấ ế tư bả ngha đ sáng tạ
“Tư bản”, m giá trị a n l “Họ ặng dư ến v to ln nhất c c thuyết v giá trị th - phát ki
đại th hai c a C.Mác v Ph.Ăngghhen l s ẳng đị phương di kh nh v n kinh tế s dit
vong không tránh kh i c a ch ngha tư bản và s ra đi tất yếu ca ch ngha x hi.
c) H c thuy ch s a giai cọ ết v s m nh l ị toàn th gi i cế ấp công nhân
Trên cơ sở ến v đạ ngha duy v hai phát ki i là ch t lịch s và học thuyết v giá
tr thị ặng dư, C.Mác v Ph.Ăngghen đ c phát kiến v đại th ba, s mnh lịch s toàn
thế gi i c a giai c p công nhân, giai c p có s m nh th tiêu ch n, xây ấ ấ ngha tư bả
dng thành công ch ngha x hi và ch ngha cng sản. Vi phát kiến th ba, những
hạn ch có tính l ch s cế ị a ch ngha x hi không tưở phê phán đ đượng- c khc
phc m t cách tri ng th n ch ng và kh nh v n chính t đ; đ i đ lu ẳng đị phương di
tr thị- xã hi s dit vong không tránh khi ca ch ngha tư bản và s ng l i t t yợ ấ ếu
ca ch a xã h ngh i.
1.2.3. Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản đánh dấu sự ra đời của chủ nghĩa xã hội khoa học
Được s uỷ nhim ca nh i cững ngư ng sản và công nhân quc tế, tháng 2
năm 1848, tác phẩm “Tuyên ngôn ca Đả ản” do C.Mác v Ph.Ăngghen soạng Cng s n
th i.ảo được công b trưc toàn thế gi
a Đả ẩm kinh đi ả là tác ph n ch yếu ca ch ngha x
12
hi khoa học. S i c a tác ph u s hình thành v n lý ra đ ẩm v đại ny đánh dấ cơ bả
lun c a ch ngha Mác bao g ợ ế ọ ế ị
ọ ngha x h ọ .
a Đả ản còn l cương lnh chnh trị
hnh đ ả ế.
Tuyên ngôn c ng C ng s n là ng n c d n d t giai c p công nhân và nhân a Đả ả ọ ấ
dân lao đ c đấ ngha tư bảng toàn thế gii trong cu u tranh chng ch n, giải phóng
loi ngưi vnh viễ ảo đảm cho loi ngưn thoát khi mọi áp bc, bóc lt giai cấp, b i
đượ c th c s s ng trong hòa bình, t do và hạnh phúc.
Chính Tuyên ngôn c ng C ng s t cách có h a Đả ản đ nêu v phân tch m
th ị ng l ch s và lô gic hoàn ch nh v những v n nh , xúc tích và ấn đ cơ bả ất, đầy đ
chặt ch nh t thâu tóm h nh ng lu m c a ch i khoa ẽ ấ ầu như ton b ữ n đi ngha x h
học; tiêu biu và n ng lu i b t là nh ữ n đim:
- Cu u tranh c a giai c p trong l ch s n m t giai c đấ ấ ị loi ngưi đ phát trin đế
đoạ n mà giai cấp công nhân không th t giải phóng mình n ng thếu không đ i giải
phng vnh viễ t v đấn xã hi ra khi tình trạng phân chia giai cấp, áp bc, bóc l u
tranh giai c p. Song, giai c p vô s n không th hoàn thành s m nh l ch s n u không ấ ấ ả ị ế
t chc ra chnh đả ấp, Đảng đượng ca giai c c hình thành và phát trin xuất phát từ s
mnh lịch s ca giai cấp công nhân.
- Lôgic phát tri n t t y u c a xã h a th n ch ấ ế i tư sản v cũng l c i đại tư bả
ngha đ l s p đ ngha tư bả ngha x h s ca ch n và s thng lợi ca ch i là tất
yếu như nhau.
- Giai c a v kinh t - xã h i di n cho l ng sấp công nhân, do c đị ị ế i đạ c lượ ản
xuất tiên ti n, có s m nh lế ịch s th tiêu ch ngha tư bản, đ c lượng thi là l ng tiên
phong trong quá trình xây d ng ch ng s n. ngha x hi, ch ngha c ả
- i c ng s n trong cu u tranh ch ng ch n, c n thiNhững ngư ả c đấ ngha tư bả ầ ết
phải thi t l p s liên minh vế i các l ng dân chc lượ đ đánh đ chế đ phong kiến
chuyên ch ng th u tranh cho m c tiêu cu i cùng là ch ng ế, đ i không quên đấ ngha c
sản. Nh i cững ngư ng s n ph i ti n hành cách m ng không ng i có ả ả ế ạ ừng nhưng phả
chiến lược, sách lược khôn khéo và kiên quyết.
2. Các giai đoạ ển cơ bản phát tri n của Chủ nghĩa xã hi khoa học
2.1. C.Mác và Ph.Ăngghen phát triể nghĩa xã hộn chủ i khoa học
2.1.1. Th t n Công xã Pari (1871) ời kỳ ừ 1848 đế
Đây l th tư sả các nưi kỳ ca những s kin ca cách mạng dân ch n ở c Tây
Âu (1848-1852): Qu c t I thành l p (1864); t p I b n c c xu t b ế Tư bả a C.Mác đượ ấ ản
(1867). V s i c a b khi b ra đ Tư bản, V.I.Lênin đ khẳng định: “từ “Tư bản” ra
13
đi… quan nim duy vt lịch s không còn là mt giả ế thuy t nữa, mà là mt nguyên lý
đ đượ ừng no chng ta chưa tm ra mc chng minh mt cách khoa học; và ch t cách
no khác đ giải thích mt cách khoa học s vn hành và phát trin ca mt hình thái
xã h - c a chính m t hình thái xã h i, ch không ph i c a sinh ho t c a mi no đ ả ạ t
nưc hay mt dân tc, hoặc thm chí ca mt giai cấp nữa v.v.., thì chừng đ quan
ni
m duy v t l ịch s v n c i khoa h l đng ngha v ọc xã h . Bi”
1
“Tư bản” l tác
ph
ẩm ch y n trình bày ch i khoa hếu v cơ bả ngha x h ọc”
2
.
t ng k t kinh nghi m cu c cách m ng (1848-1852) c a giai cTrên cơ sở ế ạ ấp
công nhân, C.Mác v Ph.Ăngghen tiếp tc phát trin thêm nhiu ni dung ca ch
ngha x h ọc: Tư tưở máy nh nưc tư sải khoa h ng v đp tan b n, thiết lp chuyên
chính vô s n; b ng v cách m ng không ng ng b ng s k t h p giả sung tư tưở ạ ừ ế ợ ữa đấu
tranh c a giai c p vô s n v u tranh c a giai c ng v ấ ả i phong tro đấ ấp nông dân; tư tưở
xây d ng kh i liên minh gi a giai c p công nhân và giai c ữ ấ ấp nông dân v xem đ l
điu kin tiên quyết b m cho cuảo đả c cách mạng phát trin không ngừng đ đi ti
mc tiêu cui cùng.
2.1.2. Th n 1895 ời kỳ sau Công x Pari đế
Trên cơ sở m Công x Pari, C.Mác v Ph.Ănghen phát tri tng kết kinh nghi n
toàn di n ch i khoa: B sung và phát tri p tan b máy nhà ngha x h n tư tưởng đ
nưc quan liêu, không đ máy nh nưc tư sản ni chung. Đp tan toàn b b ng thi
cũng thừ t hnh thái nh nưa nhn Công xã Pari là m c ca giai cấp công nhân, rt
cuc, đ tm ra.
C. Mác v Ph.Ăngghen đ ra đ ngha x hlun chng s i, phát trin ca ch i
khoa h c.Trong tác ph n ch ng s ọ ẩm “Chng Đuyrinh” (1878), Ph.Ăngghen đ lu
phát tri n c a ch i t n khoa h ngha x h ừ không tưởng đế ọc v đánh giá công lao ca
các nhà xã h i ch ng Anh, Pháp. Sau này,V.I.Lênin, trong tác ph ngha không tưở ẩm
“Lm g?” (1902) đ nhn xt: “ch ngha x h n Đ i lý lu c không bao gi quên rng
nó d a vào Xanhximông, Phuriê và Ô-oen. M c dù các h c thuy ng ặ ọ ết ca ba nh tư tưở
này có tính ch v n thu ng b c trí tuất ảo tưởng, nhưng họ c vo hng ngũ nhữ v đại
nhất. H c m t cách thiên tài r t nhi u chân lý mà ngày nay chúng ta ọ đ tiên đoán đượ ấ
đang ch đng đ
ng minh s n ca chúng mt cách khoa học”
3
.
C. Mác vPh.Ăngghen đnêu ra nhi ngha x hm v nghiên cu ca ch i
khoa h u nh u ki n l ch s u chính ngay b n ọc: “Nghiên c ững đi ị v do đ, nghiên c ả
chất c a s y và b y làm cho giai c p hi áp b c và biến đi ấ ng cách ấ ấ n nay đang bị
có s m nh hoàn thành s y hi c nh u ki n và b n ch t c nghip ấ u rõ đượ ững đi ả ấ a
1
V.I.Lênin, Toàn t p, Nxb. Ti n b , M. 1974, t.1, tr.166 ế
2
V.I.Lênin, Toàn t p, Nxb. Ti n b , M. 1974, t.1, tr.166 ế
3
V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb.Ti n b , M.1975, T.6, tr.33 ế
14
s nghip c a chính h - m v c a ch i khoa h c, s ọ đ l nhi ngha x h ọ th hin
v
lý lun ca phong trào vô sản”
1
.
C.Mác v Ph.Ăngghen yêu cầ ngha u phải tiếp tc b sung và phát trin ch
xã h p v u ki n li khoa học phù hợ i đi ịch s m i.
M c dù, v i nh ng c n tuy t v i c v lý lu n và th c ti n, song c ặ ữ ng hiế ả ễ ả
C.Mác vPh.Ăngghen không bao gi t cho học thuyết ca mình là mt h thng
giáo điu, “nhấ ến”, trái lạ ần hai ông đ ch rõ đ cht thành bất bi i, nhiu l là những
“gợi ” cho mọi suy ngh v hnh đ i ni đầng. Trong L u viết cho tác phẩm Đấu
tranh giai c Pháp t n 1850 c ng th n thấp ở ừ 1848 đế a C.Mác, Ph.Ăngghen đthẳ ừa
nhn sai l m v d báo kh ra cầ ả năng n a nh ng cuữ c cách m ng vô sạ ản ở châu Âu,
vì l ch s rõ r ng tr ng thái phát tri n kinh t trên l a lúc b y gi còn ẽ “Lị đ ch ạ ế c đị ấ
r
ất lâu m i chín mu xóa b c s n xu n ch i đ phương th ả ất tư bả ngha”
2
. Đây cũng
chnh l “gợi ” đ V.I.Lênin v các nh tư tưở ng lý lun ca giai cấp công nhân sau
này ti p t n phù h p v u ki n lế c b sung và phát tri ợ i đi ịch s m i.
Đánh giá v ngha Mác, V.I.Lênin ch rõ: “Họ ch c thuyết ca Mác là học
thuy
ết v t hạn năng v n là m ọc thuy . ết chnh xác”
3
2.2. V.I.Lênin v ng và phát tri n chận dụ ể ủ nghĩa xã hội khoa học trong điều kiện m ới
V.I.Lênin (1870-1924) l ngưi đ kế tc xuất sc s nghip cách mạng và
khoa h c c p t c b o v , v n d ng và phát n sáng tọ a C.Mác v Ph.Ăngghen; tiế ả tri ạo
và hi n th c hóa m ng lý lu n ch i khoa h c trong th t cách sinh đ ngha x h ọ i đại
mi, i “Thi đại tan rã ch ngha tư bả p đn, s s trong ni b ch ngha tư bản, th
đạ ản”
i cách mạng cng sản c a giai cấp vô s
4
; trong đi a Mác đ ginh u kin ch ngh
ưu thế i đại Quá đ ngha tư trong phong trào công nhân quc tế và trong th từ ch
bản lên ch ngha x hi.
Nếu như công lao ca C.Mác vPh.Ăngghen l phát trin ch ngha x hi từ
không tưở đ biế ngha x hng thành khoa học thì công lao ca V.I.Lênin l n ch i từ
khoa h c t lý lu n thành hi n th u b ng s i c c xã ọ ừ c, được đánh dấ ra đ a Nh nư
hi ch ngha đầu tiên trên thế gii - c Xô vi Nh nư ết, năm 1917.
Những đng gp to ln ca V.I.Lênin trong s vn dng sáng tạo và phát
trin n: ch ngha x hi khoa học có th khái quát qua hai thi kỳ cơ bả
2.2.1. Th c Cách m i Nga ời kỳ trướ ng Tháng Mườ
Trên cơ sở phân tích và tng kết mt cách nghiêm túc các s kin lịch s diễn
1
C. Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb. CTQG, Hà N i 1995, t.20 tr. 393
2
C.Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb.CTQG, Hà N i, 1995, t.22, tr.761
3
V.I.Lênin, Toàn t p, Nxb. Ti n b , M. 1978, t. 23, tr. 50 ế
4
Vin Mác - Lênin, V. I. Lênin và Quc tế C ng s ản, Nxb. Sách chnh tr , Mát- -va, 1970, Ti ng ị xcơ ế
Nga, tr. 130
15
ra trong đ háng Mưi sng kinh tế - xã hi ca thi kỳ trưc cách mạng t i, V.I.Lênin
đ bả ạo các nguyên l cơ bả ngha x ho v, vn dng và phát triẻn sáng t n ca ch i
khoa h c trên m t s khía c nh sau: ọ ạ
- u tranh ch do, phái kinh Đấ ng các tro lưu phi mác xt (ch ngha dân ty t
tế, phái mác xít hợp pháp) nh m b o v ả ch ngha Mác, mở đưng cho ch ngha Mác
thâm nhp m nh m vào Nga; ạ ẽ
- K a nh ng di s n lý lu n c ng, ế thừ ữ ả a C.Mác v Ph.Ăngghen v chnh đả
V.I.Lênin đ xây dng lý lu ấn v đảng cách mạng ki u mi ca giai c p công nhân, v
các nguyên t c t chc, cương lnh, sách lược trong ni dung hoạt đng ca đảng;
- K a, phát tri ng cách m ng không ng ng c a C.Mác và ế thừ n tư tưở ạ ừ
Ph.Ăngghen, V.I.Lênin đ hon ch nh lý lun v cách mạng xã h i ch ngha v
chuyên chính vô s n, cách m ng dân ch n ki u m i và u ki n t t y u cho ả ạ tư sả các đi ấ ế
s chuyn bi n sang cách m ng xã h i chế ạ ngha; nhữ ấn đng v mang tính quy lut
ca cách mạng xã h i ch dân t t và ngha; vấn đ c v cương lnh dân tc, đon kế
liên minh c a giai c p công nhân v i nông dân và các t ng l ng khác; nh ng ấ ầ p lao đ ữ
vấn đ v quan h quc tế và ch ngha quc tế vô sản, quan h cách mạng xã hi ch
ngha vi phong trào giải phóng dân tc…
- Phát tri m c a C.Mác và Ph.Angghen v kh ng l i cn quan đi ả năng th ợ a
cách m ng xã h i ch ng nghiên c u, phân tích v ạ ngha, trên cơ sở nhữ ch ngha đế
quc, V.I. Lênin phát hi n quy lu t phát tri u v kinh t ra n không đ ế và chính tr cị a
ch ch ngha tư bản trong thi kỳ ngha đế quc và đi đến kết lun: cách m ng vô s n ả
có th n ra và th ng l m t s c, th m chí m c riêng l ắ ợi ở ộ ố nướ ậ ở ột nướ ẻ, nơi chủ nghĩa
tư bản chưa phả ất, nhưng là khâu yế ền tư i là phát trin nh u nhất trong sợi dây chuy
bản chủ .. nghĩa
- u tâm huy t lu n gi i v chuyên chính vô s nh V.I.Lênin đ dnh nhi ế ả ản, xác đị
bản ch t dân chấ ca ch chuyên chính vô s n; phân tích mế đ ả i quan h gi a ch ữ c
năng th c năng x h ản. Chnh V.I.Lênin l ngưng trị và ch i ca chuyên chính vô s i
đầu tiên ni đế a Đản phạm trù h thng chuyên chính vô sản, bao gm h thng c ng
Bônsêvic lnh đạo, Nh nư c công đon. c Xô viết quản lý và t ch
- G n ho ng lý lu n v i th c ti n cách m ng, V.I.Lênin tr c ti o ạt đ ễ ạ ếp lnh đạ
Đả ợ đng c a giai cấp công nhân Nga tp h p l u tranh chc lượng đấ ng chế chuyên
chế Nga hoàng, ti n t i giành chính quy n v tay giai c p công nhân và nhân dân lao ế ấ
đng Nga.
2.2.2. Th sau Cách m i Nga ời kỳ ng Tháng Mườ
Ngay sau khi cách mạng thng lợi, V.I.Lênin đ viết nhiu tác phẩm quan trọng
bn v những nguyên l ca ch ngha x hi khoa học trong thi kỳ mi, tiêu biu l
những lun đim:
16
- , theo V.I.Lênin, là m t hình th c m - nhà Chuyên chính vô sản c nh nư i
nư đ c dân ch, dân ch i v i nh i vô sững ngư ản và nói chung nh i không ững ngư
có c i v và nguyên t c cao nh t ca v chuyên chnh đ i giai câp tư sản. Cơ sở ấ a
chuyên chính vô s n là s liên minh c a giai c p công nhân v i giai c p nông dân và ả ấ ấ
toàn th ng l i s o c nhân dân lao đng cũng như các tầ p lao đng khác dư lnh đạ a
giai c c hi n nhi m v n c a chuyên chính vô s n là th tiêu ấp công nhân đ th cơ bả ả
mọi chế đ ngưi bóc l t ngư i, là xây d ng ch ngha x hi.
- Về thời k chính tr t n ch ng ỳ quá độ ị ừ chủ nghĩa tư bả ủ nghĩa lên chủ nghĩa cộ
s nả . Phê phán các quan đim ca kẻ thù xuyên tạc v bản chất ca chuyên chính vô
sản chung quy ch là b o l rõ: chuyên chính vô s n... không phạ c, V.I.Lênin đ ch ả ải
ch là bạo l i vc đ i bọn bóc l i cht v cũng không phả yếu là bạo lc... là vic giai
cấp công nhân đưa ra đượ n được và thc hi c kiu t chc lao đ i cao hơn so ng xã h
vi ch y là ngu ngha tư bản, đấ n s c m m b o cho th ng l i hoàn toàn ạnh, l điu đả ả ợ
và t t nhiên c a ch ng s n là mấ ngha c ản. V.I.Lênin đ nêu rõ: chuyên chnh vô sả t
cuc đấu tranh kiên tr, đ máu v không đ máu, bạo lc và hòa bình, bng quân s
và b ng kinh t , b ng giáo d c và b ng hành chính, ch ng nh ng th l c và nh ng t p ế ữ ế ữ
tc c a xã h i cũ.
- V dân chề chế độ ủ,V.I.Lênin kh nh: ch có dân ch n ho c dân ch ẳng đị tư sả ặ
xã h i ch n tuý hay dân ch nói chung. S khác nhau ngha, không c dân ch thuầ
căn bản giữa hai chế đ dân ch này là chế đ dân ch vô sản so vi bất c chế đ dân
ch tư sản no, cũng dân ch hơn gấ i nưp triu lần; chính quyn Xô viết so v c cng
hòa tư sả hơn gấn dân ch nhất th cũng dân ch p triu lần.
- V c i cách hành chính bề ả ộ máy nhà nước sau khi đ bưc vào thi kỳ xây
dng xã hi mi, V.I.Lênin cho r i có mng, trưc hết, phả t đi ngũ những ngưi cng
sản cách m c tôi luy n và ti p sau là ph i có b c ph i tinh, ạng đ đượ ế ả máy nhnư ả
gọn, không hành chính, quan liêu.
Về cương lĩnh xây d ng chự ủ nghĩa x hội ở nưc Nga, V.I.Lênin đ nhiu lần
d thảo c Nga và nêu ra nhi u lu m khoa hxây d ng chự ủ nghĩa x hội ở nư n đi ọc
đc đáo: Cầ ững bưc quá đ quá đ ngha n có nh nh trong thi kỳ nói chung lên ch
xã h i; gi v ng chính quy n Xô vi t th c hi n khí hóa toàn qu c; xã h i hóa ữ ữ ế n đi
những tư liu s n xu ng xã h i ch ng nả ất cơ bản theo hư ngha; xây d n công
nghi qup hi n khí hóa n n kinh tn đại; đi ế c dân; c i t o kinh t u nông theo ả ạ ế ti
những nguyên tc xã hi ch ngha; th ạng văn ha… Bên cạnh đ l c hin cách m
vic s d ng rng rãi hình th c ch ngha tư bản nh nưc đ dần dần cải tiến chế đ
s h u c n h ng trung và h thành s h u công c ng. C i t o ữ a các nh tư bả ạ ạng nh ở ữ ả ạ
nông nghip b ng h p tác xã theo nguyên t c xã h i chng con đư ợ ngha; xây dng
nn công nghip hi v t ch - kn đại v đin kh ha l cơ sở ất ỹ thut ca ch ngha
xã h i; h c ch n v k t, kinh nghi m qu n lý kinh t giáo ọ ngha tư bả ỹ thu ả ế, trnh đ
17
dc; s d n; c n ph i phát tri p xã h ng các chuyên gia tư sả ầ ả n thương nghi i ch
ngha. Đặ quá đ ngha x hc bit, V.I.Lênin nhấn mạnh, trong thi kỳ lên ch i, cần
thiết ph i phát triả n kinh t u thành ph ế hàng hoá nhi ần.
V.I.Lênin đặc bit coi trọ ng v dân tấn đ c trong hoàn c c có rảnh đất nư ất
nhiu s c t c. Ba nguyên t c: Quy n bình c cơ bản trong Cương lnh dân t đẳng dân
tc; quy n dân t c t quy t c a giai c p vô s n thu ết v tnh đon kế ấ ả c t t c các dân ấ ả
tc. Giai cấp vô s n toàn th giả ế i và các dân tc bị áp bc đon kết lại…
Cùng v i nh ng c n h t s c to l n v lý lu n và ch o th c ti n cách ữ ng hiế ế đạ ễ
mạng, V.I.Lênin còn nêu m t t lòng trung thành vô h n v i l i ích ấm gương sáng v ạ ợ
ca giai cấp công nhân, v ng c ng s n và i ltưở ản do C.Mác, Ph.Ăngghen phát hi
khởi xư ững điu đ đ lm cho V.I.Lênin trởng. Nh thành mt thiên tài khoa học,
mt lãnh t kit xu t ấ ca giai cấp công nhân v nhân dân lao đng toàn thế gii.
2.3. S v n d ng và phát tri n sáng t o c a ch i khoa h c t sau khi ự ậ ụ ể ạ ủ ủ nghĩa xã hộ ọ ừ
V.I.Lênin qua đời đến nay
Sau khi V.I.Lênin qua đi, đi sng chính trị thế gii chng kiến nhiu thay
đ i. Chiến tranh thế gi i lần th hai do các thế l quc đế c ph ng cản đ c đoan gây ra
từ 1939- l u qu c1945 đ ại h ả c kỳ khng khi p cho nhân lo ế ại.
Trong phe đng minh ch ng phát xít, Liên xô góp ph n quy nh ch m d ầ ết đị ấ t
chiến tranh, c u nhân lo i kh i th m h a c a ch ạ ả ọ ngha phát xt v tạo điu kin hình
thành h ng xã hth i ch ngha thế gii, t o l i thạ ợ ế so sánh cho lc lượng hòa bnh, đc
lp dân tc, dân ch và ch ngha x hi.
J.Xtalin kế t o cao nh ng C ng sc l ngưi lnh đạ ất ca Đả ản (b) Nga v sau đ
l Đả ản Liên Xô, đ i l ngư ảnh hưở ất đng Cng s ng th i ng ln nh i vi Quc tế III
cho đến năm 1943, khi G. Đi năm 1924 đến năm - -mi trp là ch tịch Quc tế III. Từ
1953, có th g c ti p v n d ng và phát tri n ch ọi l “Thi đoạn Xtalin” tr ế ngha x
hi khoa h ng Cọc. Chnh Xtalin v Đả ng s n lý lu n và tên tuản Liên Xô đ g i ca
C.Mác v - c ti n, trong m y thi V.I.Lênin thnh “Ch ngha Mác Lênin”. Trên th ễ ấ p
kỷ bưc đầu xây dng ch ngha x hi, vi những thành quả to ln và nhanh chóng
v nhi u m Liên Xô tr thành m ng qu ặt đ ở t cư c xã h i ch u tiên và duy ngha đầ
nhất trên toàn cầu, bu gic thế i ph n và n ng. ải thừa nh trọ
Có th nêu m t cách khái quát nh ng n n ph n ánh s v n d ng, ữ i dung cơ bả ả
phát tri n sáng t ạo ch ngha x hi khoa học trong th sau Lênin: i kỳ
- H i ngh i bi ng C ng s n và công nhân qu c t h p t ị đạ u các Đả ả ế ọ ại Matxcơva
tháng 11- ng k t và thông qua 9 qui lu t chung c a công cu c c i t o xã h1957 đ t ế ả ạ i
ch ngha v xây dng ch ngha x hi. Mặc dù, v sau do s phát trin ca tình hình
thế gi i, nh ng nh n th l ch s phát tri n và ữ c đ đ bị ị vượt qua, song đây cũng l s
b sung nhi u n i dung quan tr ọng cho ch i khoa h c. ngha x h ọ
18
- H i ngh i bi u c ng C ng s n và công nhân qu c t p ị đạ a 81 Đả ả ế cũng họ ở
Matxcơva vo tháng giêng năm 1960 đ phân tch tnh hnh qu ấn đc tế và những v
cơ bả i, đưa ra khái ni i đạ n nay”; xác địn ca thế gi m v “th i hi nh nhim v hàng
đầu c ng Ca các Đả ng sản và công nhân là bảo v và cng c hòa bnh ngăn chặn
bọn đế ến phát đ i; tăng cưng đon kế quc hiếu chi ng chiến tranh thế gii m t phong
trào c ng s u tranh cho hòa bình, dân ch và ch i. H i ngh ản đấ ngha x h ị Matcơva
thông qua văn kin: “Nhữ ngha đếng nhim v đấu tranh chng ch quc trong giai
đoạn hin tại và s thng nh ng c ng Cất hnh đ a các Đả ng sản, công nhân và tất cả
các l qu i ngh ng xã h i chc lương chng đế c”. H ị đ khẳng định: “H th ngha
thế gi i, các l u tranh ch ng ch qu c nh m c i t o xã h i theo c lượng đấ ngha đế ả ạ
ch ngha x hi, đang quyết đị ếu, phương hưnh ni dung ch y ng ch yếu ca
những đặc đi i loi ngư i đạm ch yếu ca s phát trin lịch s ca xã h i trong th i
ngy nay”
1
.
- Sau H i ngh ng lí lu n và th c ti n c a các ị Matxcơva năm 1960, hoạt đ ễ
Đảng Cng s c. Tuy nhiên, trong phong trào ản v công nhân được tăng cưng hơn trư
cng s n qu c tả ế, trên nh ng v n c a cách mữ ấn đ cơ bả ạng thế gi i v n t n t i nh ng ạ ữ
bất đng và vn tiế p t c diễn ra cuc đấu tranh gay g t gi ữa những ngưi theo ch ngha
Mác - Lênin v i nh ững ngưi theo ch ngha xt lại và ch ngha giáo điu bit phái.
- n nh i c a th u th p niên 90 c a th k XX, do Đế ững năm cu p niên 80 đầ ế ỷ
nhiu tác đng tiêu cc, phc tạp từ bên trong và bên ngoài, mô hình ca chế đ xã hi
ch ngha ca Liên xô v Đông Âu sp đ, h thng xã h i ch ngha tan rã, ch ngha
xã h c m t th i đng trư thách đòi hi phải vượt qua.
Trên ph m vi qu c t n ra nhi u chi n d ch t n công c a các th c thù ạ ế, đ diễ ế ị ấ ế th
đị ch, rng ch ngha x hi đ cáo chung… Song từ bản chất khoa học, sáng tạo, cách
mạng v nhân văn, ch ngha x h đ i mang sc sng ca qui lut tiến hóa ca lịch s
và s p t c phát tri n m ẽ tiế c c bư i.
Trên th gi i, sau s c a ch xã h i chế p đ ế đ ngha ở Liên xô v Đông Âu,
ch còn mt s nưc xã h i ch ngha hoặc nưc c xu hưng tiếp tc theo ch ngha
xã h i, do v n có m ng C ng s o. Nh ng C ng s n kiên trì h t Đả ản lnh đạ ững Đả ả tư
tưở ng Mác - Lênin, ch ngha x h ừng bư n định đ ải cách, đi khoa học, t c giữ c i
mi và phát tri n.
Trung Qu c ti n hành c i cách, m t c nh ng thành t u ế ả ở ừ năm 1978 đ thu đượ ữ
đáng ghi nh ễn. Đản, cả v lý lun và thc ti ng Cng sản Trung Quc, từ ngày thành
lp (1 tháng 7 năm 1921) đến nay đ trải qua 3 thi kỳ ln: Cách mạng, xây dng và
cải cách, m c i h i lở a. Đạ ần th XVI c ng C ng s n Trung Qu a Đả ả c năm 2002 đ
khái quát v o c ng chúng ta tr i qua th i k quá trnh lnh đạ a Đảng như sau: “Đả ả ỳ
1
Xem http://dangcongsan.vn/tu-lieu-van-kien/cac-ban-dang-trung-uong/books
19
cách m ng, xây d ng và c m o nhân dân ph u giành ạ ải cách; đ từ t Đảng lnh đạ ấn đấ
chính quy n trong c c tr o nhân dân n m chính quy ả nư ở thnh Đảng lnh đạ n trong
cả nưc và c m quyầ n lâu di; đ từ t Đảng lnh đạ ng đất nưc trong đi m o xây d u
ki ị ừn ch u s bao vây t bên ngoài và th c hi n kinh t k ho ch, tr ng lãnh ế ế ạ ở thnh Đả
đạo xây dng đất nưc trong đi t đầu kin cải cách mở ca (b u t H i ngh Trung ừ ị
ương 3 kha XI cu năm 1978i ) và phát trin kinh t ế thị trưng xã hi ch ngha”. Đảng
Cng s n Trung Qu c trong c i cách, m c ng chả ả ở a “xây d ngha x hi mang đặc sc
Trung Quc” kiên tr phương châm: “cầm quyn khoa h c, c m quyọ ầ n dân ch , c ầm
quyn theo pháp lut; “tất cả v nhân dân”; “tấ a vo nhân dân” v tht cả d c hi n 5
nguyên t c, 5 kiên trì
1
:
Đại h i XIX (2017) v i ch đ: “Quyết thng xây d ng toàn di n xã h i khá gi , ả
giành th ng l i ch ợi v đạ ngha x hi đặc sc Trung Qu c th i m ng i đạ i”, đ khẳ
định: Xây dng Trung Quc trở thnh cưng quc hin đại ha x hi ch ngha giàu
mạnh, dân ch, văn minh, hi hòa, tươi đẹp vo năm 2050; “Nhân dân Trung Quc sẽ
được hưởng s hạnh phc v thịnh vượng cao hơn, v dân tc Trung Quc sẽ c chỗ
đng cao hơn, vững hơn trên trưng quc tế”
2
.
Thc ra công cu c c i cách m c Trung Qu u v c n ả ở a ở c cũng còn nhi ấn đ ầ
trao đi, bn ci. Song, qua 40 năm th c đ trở thnh nưc hin, Trung Qu c th hai
trên th gi i v kinh t và nhi u v , nh t là v lý lu t qu c gia, hai chế ế ấn đ ấ n “M ế đ”
cũng l vấn đ cần tiếp tc nghiên cu.
Ở Vi ảt Nam, công cu i m ng Cc đ i do Đả ng s n Vit Nam kh ng và ởi xư
lnh đạ VI (1986) đ thu đượ n c ngha o từ Đại hi lần th c những thành tu to l
lịch s . Trên tinh th ng vào s t, nói rõ s ần “nhn thẳ tht, đánh giá đng s th tht”
Đả ng Cng sản Vit Nam không ch thành công trong s nghip xây dng và bảo v t
quc mà còn có những đng góp to ln vào kho tàng lý lu n c a ch ngha Mác - Lênin:
- c l p dân t c g n li n v i ch i là quy lu t c a cách m ng ViĐ ngha x h ạ t
Nam, trong đi ạu kin thi đ i ngày nay;
- K t h p ch t ch ngay t i m i kinh t v i m i chính tr , lế ợ ặ ẽ ừ đầu đ ế i đ ị ấy đi
1
5 kiên trì: 1) Kiên trì coi phát trin là m v quan tr ng s m t chnhi ọ ấn hưng đất nư a đảc c ng cầm
quyn, không ngừng nâng cao năng lc điu hành kinh tế thị trưng xã h i ch ngha; 2) kiên tr s
thng nh t hấ ữu cơ giữa s lnh đạo c ng, nhân dân làm cha Đả d a vào pháp lu t đ ản l đất nư qu c,
không ngừng nâng cao năng lc phát tri n n n chính trị dân ch XHCN; 3) kiên tr địa vị ch đạo ca ch
ngha Mác trong lnh vc hình thái ý th c, không ng ng nâng ừ cao năng lc xây dng nn văn hoá tiên
tiế n xã h i ch ngha; 4) kiên tr phát huy r ất, đầy đng rãi nh nhất mọi nhân t tích c c, không ng ng ừ
nâng cao năng lc điu hoà xã hị; 5) kiên trì chính sách ngoại giao ho bnh đc lp t ch, không
ngừng nâng cao năng lc ng phó v i tình hình qu c t và xế lý các công vic quc tế.
2
Đạ Đải h i XIX ng Cng sản Trung Qu c v i ch đ “Quyết thng xây dng toàn din xã hi kh ả giả,
giành th ng l c s c Trung Qu c th i m ợi v đại CNXH đặ i đạ i” đ xác định 8 điu lm rõ v 14 điu
kiên tr l đng gp mi đi vi lý lun v CNXH đặc s c Trung Qu c.
20
mi kinh t ng th i mế lm trung tâm, đ i đ i t c v chính tr m b o gi ừng bư ị, đả ả ữ
vững s nh chính tr , t u ki ng thu n l i m i và phát n đị ị ạo đi n v môi trư ợi đ đ
trin kinh t , xã h i; th c hi n g n phát tri n kinh t là nhi m v trung tâm và xây ế ế
dng Đả n văn ha l nng là khâu then cht vi phát tri n tảng tinh thần ca xã hi,
tạo ra ba tr c t cho s phát tri n nhanh và b n v ng ữ ở nưc ta;
- Xây d ng và phát tri n n n kinh t ng xã h i ch ế thị trưng định hư ngha,
tăng cư a Nh nư ết đng đng vai trò kiến tạo, quản lý c c. Giải quy n mi quan h
giữa tăng trưở ảo đảng, phát trin kinh tế vi b m tiến b và công bng xã hi. Xây
dng phát tri n kinh t ph i gi gìn, phát huy b n s c và ế ải đi đôi v ữ ả c văn ha dân t
bảo v ng sinh thái; môi trư
- Phát huy dân ch , xây d c pháp quy n Vi t Nam xã h i ch ng Nh nư ngha,
đ ịi m i và hoàn thin h thng chính tr , t c xây dừng bư ng và hoàn thin nn dân
ch xã hi ch m toàn bngha bảo đả quyn lc thu c v nhân dân;
- M r ng và phát huy kh t toàn dân t c, phát huy s c m nh cở i đại đon kế ạ a
mọi giai c p và t ng l p nhân dân, m i thành ph n dân t c và tôn giáo, m i công dân ấ ầ ọ ầ ọ
Vit Nam c hay c ngoài, t o nên s ng nh ng thu n xã hở trong nư ở nư ạ th ất v đ i
tạo đng lc cho công cu c đ i mi, xây dng và bảo v t quc;
- M r ng quan h i ngo i, th c hi n h i nh p qu c t ; tranh th t ở đ ạ ế i đa s
đ ng tình, ng h v gip đ ca nhân dân thế gi i, khai thác mọi khả năng c th hợp
tác nh m m c tiêu xây d ng và phát tri ng xã h i ch ng n đất nưc theo định hư ha,
kết hợp s nh dân tc mạ c vi sc mạnh thi đại;
- v o c ng C ng s n Vi t Nam - nhân Giữ ững v tăng cưng vai trò lnh đạ a Đả ả
t quan tr u b m th ng lọng hng đầ ảo đả ợi ca s nghi i m p đ i, h i nh p và phát
trin đất nưc.
Từ thc tiễn 30 năm đi mi, Đảng C ng s ản Vit Nam đ rt ra mt s bài học
ln, góp phần phát trin ch ngha x hi khoa học trong thi kỳ mi:
Một là, trong quá trnh đi m i ph ải ch đng, không ngừng sáng tạo trên cơ sở
kiên định mc tiêu đc lp dân tc và ch ngha x hi, vn dng sáng t o và phát triạ n
ch ngha Mác Lênin, tư tưở- ng H Chí Minh, k ế thừa và phát huy truyn thng dân tc,
tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại, vn dng kinh nghim quc tế phù hợp vi Vit Nam.
Hai là, đ t quan đim “ c”, v lợi mi phải luôn luôn quán tri dân là g i ích ca
nhân dân, d a vào nhân dân, phát huy vai trò làm ch , tinh th n trách nhi m, s c sáng ầ
tạo và m i ngu n lọ c ca nhân dân; phát huy s c m ạnh đon kết toàn dân tc.
Ba là, đ n, đi mi phải toàn di ng b p; tôn tr ng quy lu, c bưc đi ph hợ ọ t
khách quan, xuất phát t ừ thc tiễn, bám sát th n, coi trc tiễ ọng tng k t th c tiế ễn, nghiên
cu lý lun, tp trung gi i quyả ết kịp th i, hi u qu ả những vấn đ do thc tiễ ặn đ t ra.
| 1/144
| | Tải xuống

Có thể bạn quan tâm:

Preview text:

2
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO GIÁO TRÌNH
CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC
(DNH CHO BC ĐI HC -
KHÔNG CHUYÊN L LUN CHNH TR)
(Đ sa cha, b sung sau khi dy th đim)
H Ni - 2019 3 CHỦ BIÊN: GS. TS Hoàng Chí Bảo
ĐỒNG CHỦ BIÊN: GS. TS Dương Xuân Ngọc PGS. TS Đỗ Thị Thạch
TẬP THỂ TÁC GIẢ GS.TS Hoàng Chí Bảo GS. TS Dương Xuân Ngọc PGS.TS Đỗ Thị Thạch PGS. TS Nguyễn Bá Dương PGS.TS Phạm Công Nhất PGS.TS Đinh Thế Định PGS.TS Đặng Hữu Toàn PGS.TS Lê Hữu Ái PGS.TS Bùi Thị Ngọc Lan PGS.TS Đinh Ngọc Thạch PGS. TS Trần Xuân Dung PGS.TS Lê Văn Đoán PGS. TS Ngô Thị Phượng PGS. TS Nguyễn Chí Hiếu 4
Li ni đu
Chng tôi, tp th các tác giả biên soạn chương trnh v giáo trnh môn Ch
ngha x hi khoa học bc Đại học cho sinh viên các trưng Đại học (chuyên v không
chuyên) xin by t li cảm ơn chân thnh ti các đng ch trong Ban Ch đạo biên
soạn chương trnh v giáo trnh năm môn L lun chnh trị, Ban Tuyên giáo Trung
ương v B Giáo dc v Đo tạo, cảm ơn các nh khoa học trong Hi đng nghim
thu chương trnh v giáo trnh môn Ch ngha x hi khoa học đ gip đ, tạo điu
kin đ chng tôi hon thnh nhim v quan trọng ny. Đặc bit, chng tôi xin chân
thnh cảm ơn các nh khoa học, các chuyên gia trong Hi đng nghim thu đ đng
gp  kiến nhn xt, phê bnh v c những  kiến khuyến nghị đ chng tôi sa chữa,
b sung, hon thin giáo trnh sau nghim thu, phc v đợt tp huấn giảng viên Đại
học theo chương trnh, giáo trnh mi.
Tp bản thảo giáo trnh ny đ được các tác giả sa chữa, b sung theo đng kết
lun ca Hi đng nghim thu ngy 29 tháng 7 năm 2019 tại Ban Tuyên giáo Trung ương.
D các tác giả đ hết sc c gng nhưng chc rng, giáo trnh ny vn không
tránh khi những hạn chế, thiếu st. Mong các đng ch, nhất l các thầy, cô giáo d
lp tp huấn tiếp tc gp  đ các tác giả sa chữa, hon thin mt lần nữa, trưc khi xuất bản. Xin trân trọng cảm ơn. T/M Tp th tác giả GS.TS Hong Ch Bảo 5
Mc lc Trang Li ni đầu
Chương 1 Nhp môn Ch ngha x hi khoa học 7
Chương 2 S mnh lịch s ca giai cấp công nhân 27
Chương 3 Ch ngha x hi v thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi 48
Chương 4 Dân ch x hi ch ngha v Nh nưc x hi ch ngha 68
Chương 5 Cơ cấu x hi - giai cấp v liên minh giai cấp, tầng lp trong 89
thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi
Chương 6 Vấn đ dân tc v tôn giáo trong thi kỳ quá đ lên ch ngha 105 x hi
Chương 7 Vấn đ gia đnh trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi 128 6 Chương 1
NHẬP MÔN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC A. MỤC ĐÍCH
1. Về kiến thức: sinh viên có kiến thc cơ bản, h thng v s ra đi, các giai
đoạn phát trin; đi tượng, phương pháp v  ngha ca vic học tp, nghiên cu ch
ngha x hi khoa học, mt trong ba b phn hợp thành ch ngha Mác- Lênin.
2. Về kỹ năng: sinh viên, kkhả năng lun chng đươc khách th v đi tượng
nghiên cu ca mt khoa học và ca mt vấn đ nghiên cu; phân bit được những
vấn đ chính trị- xã hi trong đi sng hin thc.
3. Về tư tưởng: sinh viên c thái đ tích cc vi vic học tp các môn lý lun
chính trị; có nim tin vào mc tiêu, l tưởng và s thành công ca công cuc đi mi
do Đảng Cng sản Vit Nam khởi x ng ư v lnh đạo B. NỘI DUNG
1. Sự ra đi của Chủ nghĩa xã hi khoa học  ngha x h ọc đượ
u theo hai ngha: Theo ngha r  ngha x h ọ  ngha Mác  ả ừ các giác đ ế ọ ế ọ ị ị     ế ấ ế  i loi ngư ừ  ngha tư bả  ngha x h  ngha c
ả . V.I Lênin đ đánh giá
khái quát b “Tư bản” - tác phẩm ch yếu v cơ bản trình bày ch ngha x hi khoa
học… những yếu t từ đ nảy sinh ra chế đ tương lai”1. Theo ngha hẹ  ngha x h ọ    ợ  ngha Mác
. Trong tác phẩm “Chng Đuyrinh”, Ph.Ăngghen đ viết ba phần:
“triết học”, “kinh tế chính trị” v “ch ngha x hi khoa học”. V.I.Lênin, khi viết tác
phẩm “Ba ngun gc và ba b phn hợp thành ch ngha Mác”, đ khẳng định: “N l ngư ừ
ế chnh đáng c ấ ả ữ t đẹ
ất m loi ngưi đ tạ 
ế ỷ IX, đ l triế ọc Đ ế ị ọ
 ngha x hi Pháp” .  ọ  ngha x h ọc đượ  ngha hẹ
1.1. Hoàn cảnh lịch sử ra đời chủ nghĩa xã hội khoa học
1.1.1. Điều kin kinh tế - xã hội ững năm 40 c ế ỷ ,  ạ  
1 V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb, Tiến b, M. 1974, t.1, tr.226
2 V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb, Tiến b, M. 1980, t.23, tr.50 7
mạnh mẽ tạo nên nn đại công nghip. Nn đại công nghip cơ kh lm cho phương
thc sản xuất tư bản ch ngha c bưc phát trin vượt bc. Trong tác phẩm “Tuyên
ngôn ca Đảng Cng sản”, C.Mác v Ph.Ăngghen đánh giá: “Giai cấp tư sả  ị ấp chưa đầ  ế ỷ đ tạ  c lượ ả ấ u hơn
v đ  hơn lc lượ ả ấ  ấ ả ế  tr c
ư đây g ại”1. Cùng vi quá
trình phát trin ca nn đại công nghip,  ra đ ấp cơ bản, đ  
ợi ch, nhưng nương t ấp tư sả
ấp công nhân. Cũng từ đây,
cuc đấu tranh ca giai cấp công nhân chng lại s thng trị áp bc ca giai cấp tư sản,    ặ    ế  ữ c lượ ả ấ ấ    ả ấ  ế đ ế ữu tư nhân tư ả  ngha v tư li ả
ất. Do đ, nhiu cuc khởi ngha, nhiu phong tro đấu
tranh đ bt đầu và từng bưc có t chc và trên quy mô rng khp. Phong trào Hiến
chương ca những ngưi lao đng ở nưc Anh diễn ra trên 10 năm (1836 - 1848);
Phong trào công nhân dt ở thành ph Xi-lê-di, nưc Đc diễn ra năm 1844. Đặc bit,
phong trào công nhân dt thành ph Li-on, nưc Pháp diễn ra vo năm 1831 v năm
1834 đ c tnh chất chính trị rõ nét. Nếu năm 1831, phong tro đấu tranh ca giai cấp
công nhân Li-on giương cao khẩu hiu thuần túy có tính chất kinh tế “sng có vic làm
hay là chết trong đấu tranh” th đến năm 1834, khẩu hiu ca phong tro đ chuyn
sang mc đch chnh trị: “Cng hòa hay là chết”.
S phát trin nhanh chóng có tính chính trị công khai ca phong trào công nhân
đ minh chng, lần đầu tiên, giai cấp công nhân đ xuất hin như mt lc lượng chính
trị đc lp vi những yêu sách kinh tế, chính trị riêng ca mnh v đ bt đầu hưng
thẳng mũi nhọn ca cuc đấu tranh vào kẻ thù chính ca mình là giai cấp tư sản. S
ln mạnh ca phong tro đấu tranh ca giai cấp công nhân đòi hi mt cách bc thiết
phải có mt h thng lý lun soi đưng và mt cương lnh chnh trị làm kim ch nam cho hnh đng. Đi  ế  ấ  đặ
ầu đ i các nh tư tưở  ấ ảnh đấ    ra đ    ế   ngha x h ọ
1.1.2. Tiền đề khoa học tự nhiên và tư tưởng lý luận n đ ọ 
Sau thế kỷ ánh sáng, đến đầu thế kỷ XIX, nhân loại đ đạt nhiu thnh tu to
ln trên lnh vc khoa học, tiêu biu l ba phát minh tạo nn tảng cho phát trin tư duy
l lun. Trong khoa học t nhiên, những phát minh vạch thi đại trong vt l học v
sinh học đ tạo ra bưc phát trin đt phá c tnh cách mạng: Học thuyết Tiến hóa;
1 C. Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb CTQG, Hà Ni, 1995, t. 4, tr. 603 8
Định luật Bảo toàn và chuyn hóa năng lượng; Học thuyết tế bào1. Những phát minh
ny l tin đ khoa học cho s ra đi ca ch ngha duy vt bin chng v ch ngha
duy vt lịch s, cơ sở phương pháp lun cho các nh sáng lp ch ngha x hi khoa
học nghiên cu những vấn đ l lun chnh trị x hi đương thi. n đ tư tưở 
Cùng vi s phát trin ca khoa học t nhiên, khoa học xã hi cũng c những
thành tu đáng ghi nhn, trong đ c triết học c đin Đc vi tên tui ca các nhà
triết học v đại: Ph.Hêghen (1770 -1831) v L. Phoiơbc (1804 - 1872); kinh tế chính
trị học c đin Anh vi A.Smith (1723-1790) và D.Ricardo (1772-1823); ch ngha
không tưởng phê phán m đại biu là Xanh Ximông (1760-1825), S.Phuriê (1772- 1837) và R.O-en (1771-1858).
Những tư tưởng xã hi ch ngha không tưởng Pháp đ c những giá trị nhất
định:1) Th hin tinh thần phê phán, lên án chế đ quân ch chuyên chế và chế đ tư
bản ch ngha đầy bất công, xung đt, ca cải khánh kit, đạo đc đảo ln, ti ác gia
tăng; 2) đ đưa ra nhiu lun đim có giá trị v xã hi tương lai: v t chc sản xuất
và phân phi sản phẩm xã hi; vai trò ca công nghip và khoa học - kỹ thut; yêu
cầu xóa b s đi lp giữa lao đng chân tay v lao đng trí óc; v s nghip giải
phóng ph nữ và v vai trò lịch s ca nh nưc…; 3) chnh những tư tưởng có tính
phê phán và s dấn thân trong thc tiễn ca các nhà xã hi ch ngha không tưởng,
trong chừng mc, đ thc tnh giai cấp công nhân v ngưi lao đng trong cuc đấu
tranh chng chế đ quân ch chuyên chế và chế đ tư bản ch ngha đầy bất công, xung đt.
Tuy nhiên, những tư tưởng xã hi ch ngha không tưởng phê phán còn không ít những ạ
ế hoặc do điu kin lịch s, hoặc do chính s hạn chế v tầm nhìn và
thế gii quan ca những nh tư tưởng, chẳng hạn, n ra đượ  n đ   i loi ngư ả ấ  n đ    ngha tư bả  c lượ       ế ạ ừ  ngha tư bả  ngha  ả ấ  ra đượ ữ    ả ạ   ất công đương th  
 t đẹ V.I.Lênin trong tác
phẩm “Ba ngun gc, ba b phn hợp thành ch ngha Mác” đ nhn xét:  ngha x  ông tưở  ạch ra đượ  
 Nó không giải thch được
1 Học thuyết Tiến hóa (1859) ca ngưi Anh Charles Robert Darwin (1809-1882); Định lut Bảo toàn
và chuyn ha năng lượng (1842-1845), ca ngưi Nga Mikhail Vasilyevich Lomonosov (1711- 1765)
v Ngưi Đc Julius Robert Mayer (1814 -1878); Học thuyết tế bào (1838-1839) ca nhà thc vt học
ngưi Đc Matthias Jakob Schleiden (1804-1881) và nhà vt lý học ngưi Đc Theodor Schwam (1810 - 1882). 9
bản chất ca chế đ làm thuê trong chế đ tư bản, cũng không phát hin ra được những
quy lut phát trin ca chế đ tư bản v cũng không tm được lc lượng xã hi có khả
năng trở thnh ngưi sáng tạo ra xã hi mi. Chính vì những hạn chế ấy, mà ch ngha
xã hi không tưởng phê phán ch dừng lại ở mc đ mt học thuyết xã hi ch ngha
không tưởng- phê phán. Song vượt lên tất cả, những giá trị khoa học, cng hiến ca
các nh tư tưởng đ tạo ra tin đ tư tưởng- lý lun, đ C.Mác v Ph.Ănghen kế thừa
những hạt nhân hợp lý, lọc b những bất hợp lý, xây dng và phát trin ch ngha x hi khoa học.
1.2. Vai trò của Các Mác và Phriđrích Ăngghen
Những điu kin kinh tế- xã hi và những tin đ khoa học t nhiên v tư tưởng
lý lun l điu kin cần cho mt học thuyết ra đi, sông điu kin đ đ học thuyết
khoa học, cách mạng và sãng tạo ra đi chính là vai trò ca C. Mác và Ph. Angghen.
C.Mác (1818-1883) v Ph.Ăngghen (1820-1895) trưởng thành ở Đc, đất nưc
có nn triết học phát trin rc r vi thành tu ni bt là ch ngha duy vt ca
L.Phoiơbc và phép bin chng ca V.Ph.Hêghen. Bng trí tu uyên bác và s dấn
thấn trong phong tro đấu tranh ca giai cấp công nhân v nhân dân lao đng C. Mác
v Ph. Angghen đến vi nhau, đ tiếp thu các giá trị ca nn triết học c đin, kinh tế
chính trị học c đin Anh và kho tàng tri thc ca nhân loại đ các ông trở thành
những nhà khoa học thiên tài, những nhà cách mạng v đại nhất thi đại.
1.2.1. Sự chuyn biến lập trường triết học và lập trường chính trị
Thoạt đầu, khi bưc vào hoạt đng khoa học, C.Mác v Ph.Ăngghen l hai
thành viên tích cc ca câu lạc b Hêghen trẻ và chịu ảnh hưởng ca quan đim triết
học ca V.Ph.Hêghen v L.Phoiơbc. Vi nhãn quan khoa học uyên bác, các ông đ
sm nhn thấy những mặt tích cc và hạn chế trong triết học ca V.Ph.Hêghen và L.
Phoiơbc. Vi triết học ca V.Ph.Hêghen, tuy mang quan đim duy tâm, nhưng cha
đng “cái hạt nhân” hợp lý ca phép bin chng; còn đi vi triết học ca L.Phoiơbc,
tuy mang năng quan đim siêu hình, song ni dung lại thấm nhuần quan nim duy vt.
C.Mác v Ph.Ăng ghen đ kế thừa “cái hạt nhân hợp l”, cải tạo và loại b cải v thần
b duy tâm, siêu hinh đ xây dng nên lý thuyết mi ch ngha duy vt bin chng.
Vi C.Mác, từ cui năm 1843 đến 4/1844, thông qua tác phẩm “Gp phần phê
phán triết học pháp quyn ca Hêghen - Li ni đầu (1844)”, đ th hin rõ s chuyn
biến từ thế gii quan duy tâm sang thế gii quan duy vt, từ lp trưng dân ch cách
mạng sang lp trưng cng sản ch ngha .
Đi vi Ph.Ăngghen, từ năm 1843 vi tác phẩm “Tnh cảnh nưc Anh”; “Lược
khảo khoa kinh tế - chính trị” đ th hin rõ s chuyn biến từ thế gii quan duy tâm
sang thế gii quan duy vt từ lp trưng dân ch cách mạng sang lp trưng cng sản ch ngha . 10
Ch trong mt thi gian ngn (từ 1843 -1848) vừa hoạt đng thc tiễn, vừa
nghiên cu khoa học, C.Mác v Ph.Ăngghen đ th hin quá trình chuyn biến lp
trưng triết học và lp trưng chính trị và từng bưc cng c, dt khoát, kiên định,
nhất quán và vững chc lp trưng đ, m nếu không có s chuyn biến này thì chc
chn sẽ không có Ch ngha x hi khoa học.
1.2.2. Ba phát kiến vĩ đi của C.Mác và Ph.Ăngghen
a) Ch ngha duy vt lịch s
Trên cơ sở kế thừa “cái hạt nhân hợp l” ca phép bin chng và lọc b quan
đim duy tâm, thần bí ca Triết học V.Ph.Hêghen; kế thừa những giá trị duy vt và
loại b quan đim siêu hình ca Triết học L.Phoiơbc, đng thi nghiên cu nhiu
thành tu khoa học t nhiên, C.Mác v Ph.Ăngghen đ sáng lp ch ngha duy vt
bin chng, thành tu v đại nhất ca tư tưởng khoa học. Bng phép bin chng duy
vt, nghiên cu ch ngha tư bản, C.Mác v Ph.Ăngghen đ sáng lp ch ngha duy vt
lịch s - phát kiến v đại th nhất ca C.Mác v Ph.Ăngghen l s khẳng định v mặt
triết học s sp đ ca ch ngha tư bản và s thng lợi ca ch ngha x hi đu tất yếu như nhau.
b) Học thuyết v giá trị thặng dư
Từ vic phát hin ra ch ngha duy vt lịch s, C.Mác v Ph.Ăngghen đi sâu
nghiên cu nn sản xuất công nghip và nn kinh tế tư bản ch ngha đ sáng tạo ra b
“Tư bản”, m giá trị to ln nhất ca n l “Học thuyết v giá trị thặng dư - phát kiến v
đại th hai ca C.Mác v Ph.Ăngghhen l s k ẳ
h ng định v phương din kinh tế s dit
vong không tránh khi ca ch ngha tư bản và s ra đi tất yếu ca ch ngha x hi.
c) Học thuyết v s mnh lịch s toàn thế gii ca giai cấp công nhân
Trên cơ sở hai phát kiến v đại là ch ngha duy vt lịch s và học thuyết v giá
trị thặng dư, C.Mác v Ph.Ăngghen đ c phát kiến v đại th ba, s mnh lịch s toàn
thế gii ca giai cấp công nhân, giai cấp có s mnh th tiêu ch ngha tư bản, xây
dng thành công ch ngha x hi và ch ngha cng sản. Vi phát kiến th ba, những
hạn chế có tính lịch s ca ch ngha x hi không tưởng- phê phán đ được khc
phc mt cách trit đ; đng thi đ lun chng và khẳng định v phương din chính
trị- xã hi s dit vong không tránh khi ca ch ngha tư bản và s thng lợi tất yếu
ca ch ngha xã hi.
1.2.3. Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản đánh dấu sự ra đời của chủ nghĩa xã hội khoa học
Được s uỷ nhim ca những ngưi cng sản và công nhân quc tế, tháng 2
năm 1848, tác phẩm “Tuyên ngôn ca Đảng Cng sản” do C.Mác v Ph.Ăngghen soạn
thảo được công b trưc toàn thế gii. a Đả 
ả là tác phẩm kinh đin ch yếu ca ch ngha x 11
hi khoa học. S ra đi ca tác phẩm v đại ny đánh dấu s hình thành v cơ bản lý
lun ca ch ngha Mác bao g   ợ ế ọ ế ị ọ  ngha x h ọ . a Đả 
ản còn l cương lnh chnh trị  hnh đ    ả  ế.
Tuyên ngôn ca Đảng Cng sản là ngọn c dn dt giai cấp công nhân và nhân
dân lao đng toàn thế gii trong cuc đấu tranh chng ch ngha tư bản, giải phóng
loi ngưi vnh viễn thoát khi mọi áp bc, bóc lt giai cấp, bảo đảm cho loi ngưi
được thc s sng trong hòa bình, t do và hạnh phúc.
Chính Tuyên ngôn ca Đảng Cng sản đ nêu v phân tch mt cách có h
thng lịch s và lô gic hoàn chnh v những vấn đ cơ bản nhất, đầy đ, xúc tích và
chặt chẽ nhất thâu tóm hầu như ton b những lun đim ca ch ngha x hi khoa
học; tiêu biu và ni bt là những lun đim:
- Cuc đấu tranh ca giai cấp trong lịch s loi ngưi đ phát trin đến mt giai
đoạn mà giai cấp công nhân không th t giải phóng mình nếu không đng thi giải
phng vnh viễn xã hi ra khi tình trạng phân chia giai cấp, áp bc, bóc lt v đấu
tranh giai cấp. Song, giai cấp vô sản không th hoàn thành s mnh lịch s nếu không
t chc ra chnh đảng ca giai cấp, Đảng được hình thành và phát trin xuất phát từ s
mnh lịch s ca giai cấp công nhân.
- Lôgic phát trin tất yếu ca xã hi tư sản v cũng l ca thi đại tư bản ch
ngha đ l s sp đ ca ch ngha tư bản và s thng lợi ca ch ngha x hi là tất yếu như nhau.
- Giai cấp công nhân, do c địa vị kinh tế - xã hi đại din cho lc lượng sản
xuất tiên tiến, có s mnh lịch s th tiêu ch ngha tư bản, đng thi là lc lượng tiên
phong trong quá trình xây dng ch ngha x hi, ch ngha cng sản.
- Những ngưi cng sản trong cuc đấu tranh chng ch ngha tư bản, cần thiết
phải thiết lp s liên minh vi các lc lượng dân ch đ đánh đ chế đ phong kiến
chuyên chế, đng thi không quên đấu tranh cho mc tiêu cui cùng là ch ngha cng
sản. Những ngưi cng sản phải tiến hành cách mạng không ngừng nhưng phải có
chiến lược, sách lược khôn khéo và kiên quyết.
2. Các giai đoạn phát triển cơ bản của Chủ nghĩa xã hi khoa học
2.1. C.Mác và Ph.Ăngghen phát triển chủ nghĩa xã hội khoa học
2.1.1. Thời kỳ từ 1848 đến Công xã Pari (1871)
Đây l thi kỳ ca những s kin ca cách mạng dân ch tư sản ở các nưc Tây
Âu (1848-1852): Quc tế I thành lp (1864); tp I b Tư bản ca C.Mác được xuất bản
(1867). V s ra đi ca b Tư bản, V.I.Lênin đ khẳng định: “từ khi b “Tư bản” ra 12
đi… quan nim duy vt lịch s không còn là mt giả thu ế
y t nữa, mà là mt nguyên lý
đ được chng minh mt cách khoa học; và chừng no chng ta chưa tm ra mt cách
no khác đ giải thích mt cách khoa học s vn hành và phát trin ca mt hình thái
xã hi no đ - ca chính mt hình thái xã hi, ch không phải ca sinh hoạt ca mt
nưc hay mt dân tc, hoặc thm chí ca mt giai cấp nữa v.v.., thì chừng đ quan
nim duy vt lịch s vn c l đng ngha vi khoa học xã hi”1. B “Tư bản” l tác
phẩm ch yếu v cơ bản trình bày ch ngha x hi khoa học”2.
Trên cơ sở tng kết kinh nghim cuc cách mạng (1848-1852) ca giai cấp
công nhân, C.Mác v Ph.Ăngghen tiếp tc phát trin thêm nhiu ni dung ca ch
ngha x hi khoa học: Tư tưởng v đp tan b máy nh nưc tư sản, thiết lp chuyên
chính vô sản; b sung tư tưởng v cách mạng không ngừng bng s kết hợp giữa đấu
tranh ca giai cấp vô sản vi phong tro đấu tranh ca giai cấp nông dân; tư tưởng v
xây dng khi liên minh giữa giai cấp công nhân và giai cấp nông dân v xem đ l
điu kin tiên quyết bảo đảm cho cuc cách mạng phát trin không ngừng đ đi ti mc tiêu cui cùng.
2.1.2. Thời kỳ sau Công x Pari đến 1895
Trên cơ sở tng kết kinh nghim Công x Pari, C.Mác v Ph.Ănghen phát trin
toàn din ch ngha x hi khoa: B sung và phát trin tư tưởng đp tan b máy nhà
nưc quan liêu, không đp tan toàn b b máy nh nưc tư sản ni chung. Đng thi
cũng thừa nhn Công xã Pari là mt hnh thái nh nưc ca giai cấp công nhân, rt cuc, đ tm ra.
C. Mác v Ph.Ăngghen đ lun chng s ra đi, phát trin ca ch ngha x hi
khoa học.Trong tác phẩm “Chng Đuyrinh” (1878), Ph.Ăngghen đ lun chng s
phát trin ca ch ngha x hi từ không tưởng đến khoa học v đánh giá công lao ca
các nhà xã hi ch ngha không tưởng Anh, Pháp. Sau này,V.I.Lênin, trong tác phẩm
“Lm g?” (1902) đ nhn xt: “ch ngha x hi lý lun Đc không bao gi quên rng
nó da vào Xanhximông, Phuriê và Ô-oen. Mặc dù các học thuyết ca ba nh tư tưởng
này có tính chất ảo tưởng, nhưng họ vn thuc vo hng ngũ những bc trí tu v đại
nhất. Họ đ tiên đoán được mt cách thiên tài rất nhiu chân lý mà ngày nay chúng ta
đang chng minh s đng đn ca chúng mt cách khoa học”3.
C. Mác v Ph.Ăngghen đ nêu ra nhim v nghiên cu ca ch ngha x hi
khoa học: “Nghiên cu những điu kin lịch s v do đ, nghiên cu chính ngay bản
chất ca s biến đi ấy và bng cách ấy làm cho giai cấp hin nay đang bị áp bc và
có s mnh hoàn thành s nghip ấy hiu rõ được những điu kin và bản chất ca
1 V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb. Tiến b, M. 1974, t.1, tr.166
2 V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb. Tiến b, M. 1974, t.1, tr.166
3 V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb.Tiến b, M.1975, T.6, tr.33 13
s nghip ca chính họ - đ l nhim v ca ch ngha x hi khoa học, s th hin
v lý lun ca phong trào vô sản”1.
C.Mác v Ph.Ăngghen yêu cầu phải tiếp tc b sung và phát trin ch ngha
xã hi khoa học phù hợp vi điu kin lịch s mi.
Mặc dù, vi những cng hiến tuyt vi cả v lý lun và thc tiễn, song cả
C.Mác v Ph.Ăngghen không bao gi t cho học thuyết ca mình là mt h thng
giáo điu, “nhất thành bất biến”, trái lại, nhiu lần hai ông đ ch rõ đ ch là những
“gợi ” cho mọi suy ngh v hnh đng. Trong Li ni đầu viết cho tác phẩm Đấu
tranh giai cấp ở Pháp từ 1848 đến 1850 ca C.Mác, Ph.Ăngghen đ thẳng thn thừa
nhn sai lầm v d báo khả năng n ra ca những cuc cách mạng vô sản ở châu Âu,
vì lẽ “Lịch s đ ch rõ rng trạng thái phát trin kinh tế trên lc địa lúc bấy gi còn
rất lâu mi chín mui đ xóa b phương thc sản xuất tư bản ch ngha”2. Đây cũng
chnh l “gợi ” đ V.I.Lênin v các nh tư tưởng lý lun ca giai cấp công nhân sau
này tiếp tc b sung và phát trin phù hợp vi điu kin lịch s mi.
Đánh giá v ch ngha Mác, V.I.Lênin ch rõ: “Học thuyết ca Mác là học
thuyết vạn năng v n là mt học thuyết chnh xác”3.
2.2. V.I.Lênin vận dụng và phát triển chủ nghĩa xã hội khoa học trong điều kiện mới
V.I.Lênin (1870-1924) l ngưi đ kế tc xuất sc s nghip cách mạng và
khoa học ca C.Mác v Ph.Ăngghen; tiếp tc bảo v, vn dng và phát trin sáng tạo
và hin thc hóa mt cách sinh đng lý lun ch ngha x hi khoa học trong thi đại
mi, “Thi đại tan rã ch ngha tư bản, s sp đ trong ni b ch ngha tư bản, thi
đại cách mạng cng sản ca giai cấp vô sản”4; trong điu kin ch ngha Mác đ ginh
ưu thế trong phong trào công nhân quc tế và trong thi đại Quá đ từ ch ngha tư
bản lên ch ngha x hi.
Nếu như công lao ca C.Mác v Ph.Ăngghen l phát trin ch ngha x hi từ
không tưởng thành khoa học thì công lao ca V.I.Lênin l đ biến ch ngha x hi từ
khoa học từ lý lun thành hin thc, được đánh dấu bng s ra đi ca Nh nưc xã
hi ch ngha đầu tiên trên thế gii - Nh nưc Xô viết, năm 1917.
Những đng gp to ln ca V.I.Lênin trong s vn dng sáng tạo và phát
trin ch ngha x hi khoa học có th khái quát qua hai thi kỳ cơ bản:
2.2.1. Thời kỳ trước Cách mng Tháng Mười Nga
Trên cơ sở phân tích và tng kết mt cách nghiêm túc các s kin lịch s diễn
1 C. Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb. CTQG, Hà Ni 1995, t.20 tr. 393
2 C.Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb.CTQG, Hà Ni, 1995, t.22, tr.761
3 V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb. Tiến b, M. 1978, t. 23, tr. 50
4Vin Mác - Lênin, V. I. Lênin và Quc tế Cng sản, Nxb. Sách chnh trị, Mát-xcơ-va, 1970, Tiếng Nga, tr. 130 14
ra trong đi sng kinh tế - xã hi ca thi kỳ trưc cách mạng tháng Mưi, V.I.Lênin
đ bảo v, vn dng và phát triẻn sáng tạo các nguyên l cơ bản ca ch ngha x hi
khoa học trên mt s khía cạnh sau:
- Đấu tranh chng các tro lưu phi mác xt (ch ngha dân ty t do, phái kinh
tế, phái mác xít hợp pháp) nhm bảo v ch ngha Mác, mở đưng cho ch ngha Mác
thâm nhp mạnh mẽ vào Nga;
- Kế thừa những di sản lý lun ca C.Mác v Ph.Ăngghen v chnh đảng,
V.I.Lênin đ xây dng lý lun v đảng cách mạng kiu mi ca giai cấp công nhân, v
các nguyên tc t chc, cương lnh, sách lược trong ni dung hoạt đng ca đảng;
- Kế thừa, phát trin tư tưởng cách mạng không ngừng ca C.Mác và
Ph.Ăngghen, V.I.Lênin đ hon chnh lý lun v cách mạng xã hi ch ngha v
chuyên chính vô sản, cách mạng dân ch tư sản kiu mi và các điu kin tất yếu cho
s chuyn biến sang cách mạng xã hi ch ngha; những vấn đ mang tính quy lut
ca cách mạng xã hi ch ngha; vấn đ dân tc v cương lnh dân tc, đon kết và
liên minh ca giai cấp công nhân vi nông dân và các tầng lp lao đng khác; những
vấn đ v quan h quc tế và ch ngha quc tế vô sản, quan h cách mạng xã hi ch
ngha vi phong trào giải phóng dân tc…
- Phát trin quan đim ca C.Mác và Ph.Angghen v khả năng thng lợi ca
cách mạng xã hi ch ngha, trên cơ sở những nghiên cu, phân tích v ch ngha đế
quc, V.I. Lênin phát hin ra quy lut phát trin không đu v kinh tế và chính trị ca
ch ngha tư bản trong thi kỳ ch ngha đế quc và đi đến kết lun: cách mng vô sản
có th n ra và thắng lợi ở một số nước, thậm chí ở một nước riêng lẻ, nơi chủ nghĩa
tư bản chưa phải là phát trin nhất, nhưng là khâu yếu nhất trong sợi dây chuyền tư
bản chủ nghĩa..
- V.I.Lênin đ dnh nhiu tâm huyết lun giải v chuyên chính vô sản, xác định
bản chất dân ch ca chế đ chuyên chính vô sản; phân tích mi quan h giữa chc
năng thng trị và chc năng x hi ca chuyên chính vô sản. Chnh V.I.Lênin l ngưi
đầu tiên ni đến phạm trù h thng chuyên chính vô sản, bao gm h thng ca Đảng
Bônsêvic lnh đạo, Nh nưc Xô viết quản lý và t chc công đon.
- Gn hoạt đng lý lun vi thc tiễn cách mạng, V.I.Lênin trc tiếp lnh đạo
Đảng ca giai cấp công nhân Nga tp hợp lc lượng đấu tranh chng chế đ chuyên
chế Nga hoàng, tiến ti giành chính quyn v tay giai cấp công nhân và nhân dân lao đng Nga.
2.2.2. Thời kỳ sau Cách mng Tháng Mười Nga
Ngay sau khi cách mạng thng lợi, V.I.Lênin đ viết nhiu tác phẩm quan trọng
bn v những nguyên l ca ch ngha x hi khoa học trong thi kỳ mi, tiêu biu l những lun đim: 15
- Chuyên chính vô sản, theo V.I.Lênin, là mt hình thc nh nưc mi - nhà
nưc dân ch, dân ch đi vi những ngưi vô sản và nói chung những ngưi không
có ca v chuyên chnh đi vi giai câp tư sản. Cơ sở và nguyên tc cao nhất ca
chuyên chính vô sản là s liên minh ca giai cấp công nhân vi giai cấp nông dân và
toàn th nhân dân lao đng cũng như các tầng lp lao đng khác dưi s lnh đạo ca
giai cấp công nhân đ thc hin nhim v cơ bản ca chuyên chính vô sản là th tiêu
mọi chế đ ngưi bóc lt ng 
ư i, là xây dng ch ngha x hi.
- Về thời kỳ quá độ chính trị từ chủ nghĩa tư bản chủ nghĩa lên chủ nghĩa cộng
sản. Phê phán các quan đim ca kẻ thù xuyên tạc v bản chất ca chuyên chính vô
sản chung quy ch là bạo lc, V.I.Lênin đ ch rõ: chuyên chính vô sản... không phải
ch là bạo lc đi vi bọn bóc lt v cũng không phải ch yếu là bạo lc... là vic giai
cấp công nhân đưa ra được và thc hin được kiu t chc lao đng xã hi cao hơn so
vi ch ngha tư bản, đấy là ngun sc mạnh, l điu đảm bảo cho thng lợi hoàn toàn
và tất nhiên ca ch ngha cng sản. V.I.Lênin đ nêu rõ: chuyên chnh vô sản là mt
cuc đấu tranh kiên tr, đ máu v không đ máu, bạo lc và hòa bình, bng quân s
và bng kinh tế, bng giáo dc và bng hành chính, chng những thế lc và những tp tc ca xã hi cũ.
- Về chế độ dân chủ,V.I.Lênin khẳng định: ch có dân ch tư sản hoặc dân ch
xã hi ch ngha, không c dân ch thuần tuý hay dân ch nói chung. S khác nhau
căn bản giữa hai chế đ dân ch này là chế đ dân ch vô sản so vi bất c chế đ dân
ch tư sản no, cũng dân ch hơn gấp triu lần; chính quyn Xô viết so vi nưc cng
hòa tư sản dân ch nhất th cũng dân ch hơn gấp triu lần.
- Về cải cách hành chính bộ máy nhà nước sau khi đ bưc vào thi kỳ xây
dng xã hi mi, V.I.Lênin cho rng, trưc hết, phải có mt đi ngũ những ngưi cng
sản cách mạng đ được tôi luyn và tiếp sau là phải có b máy nh nưc phải tinh,
gọn, không hành chính, quan liêu.
Về cương lĩnh xây dựng chủ nghĩa x hội ở nưc Nga, V.I.Lênin đ nhiu lần
d thảo xây dựng chủ nghĩa x hội ở nưc Nga và nêu ra nhiu lun đim khoa học
đc đáo: Cần có những bưc quá đ nh trong thi kỳ quá đ nói chung lên ch ngha
xã hi; giữ vững chính quyn Xô viết thc hin đin khí hóa toàn quc; xã hi hóa
những tư liu sản xuất cơ bản theo hưng xã hi ch ngha; xây dng nn công
nghip hin đại; đin khí hóa nn kinh tế quc dân; cải tạo kinh tế tiu nông theo
những nguyên tc xã hi ch ngha; thc hin cách mạng văn ha… Bên cạnh đ l
vic s dng rng rãi hình thc ch ngha tư bản nh nưc đ dần dần cải tiến chế đ
s hữu ca các nh tư bản hạng trung và hạng nh thành sở hữu công cng. Cải tạo
nông nghip bng con đưng hợp tác xã theo nguyên tc xã hi ch ngha; xây dng
nn công nghip hin đại v đin kh ha l cơ sở vt chất - kỹ thut ca ch ngha
xã hi; học ch ngha tư bản v kỹ thut, kinh nghim quản lý kinh tế, trnh đ giáo 16
dc; s dng các chuyên gia tư sản; cần phải phát trin thương nghip xã hi ch
ngha. Đặc bit, V.I.Lênin nhấn mạnh, trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi, cần
thiết phải phát trin kinh tế hàng hoá nhiu thành phần.
V.I.Lênin đặc bit coi trọng vấn đ dân tc trong hoàn cảnh đất nưc có rất
nhiu sc tc. Ba nguyên tc cơ bản trong Cương lnh dân tc: Quyn bình đẳng dân
tc; quyn dân tc t quyết v tnh đon kết ca giai cấp vô sản thuc tất cả các dân
tc. Giai cấp vô sản toàn thế gii và các dân tc bị áp bc đon kết lại…
Cùng vi những cng hiến hết sc to ln v lý lun và ch đạo thc tiễn cách
mạng, V.I.Lênin còn nêu mt tấm gương sáng v lòng trung thành vô hạn vi lợi ích
ca giai cấp công nhân, vi l tưởng cng sản do C.Mác, Ph.Ăngghen phát hin và
khởi xưng. Những điu đ đ lm cho V.I.Lênin trở thành mt thiên tài khoa học,
mt lãnh t kit xuất ca giai cấp công nhân v nhân dân lao đng toàn thế gii.
2.3. Sự vận dụng và phát triển sáng tạo của chủ nghĩa xã hội khoa học từ sau khi
V.I.Lênin qua đời đến nay
Sau khi V.I.Lênin qua đi, đi sng chính trị thế gii chng kiến nhiu thay
đi. Chiến tranh thế gii lần th hai do các thế lc đế quc phản đng cc đoan gây ra
từ 1939-1945 đ lại hu quả cc kỳ khng khiếp cho nhân loại.
Trong phe đng minh chng phát xít, Liên xô góp phần quyết định chấm dt
chiến tranh, cu nhân loại khi thảm họa ca ch ngha phát xt v tạo điu kin hình
thành h thng xã hi ch ngha thế gii, tạo lợi thế so sánh cho lc lượng hòa bnh, đc
lp dân tc, dân ch và ch ngha x hi.
J.Xtalin kế tc l ngưi lnh đạo cao nhất ca Đảng Cng sản (b) Nga v sau đ
l Đảng Cng sản Liên Xô, đng thi l ngưi ảnh hưởng ln nhất đi vi Quc tế III
cho đến năm 1943, khi G. Đi-m -
i trp là ch tịch Quc tế III. Từ năm 1924 đến năm
1953, có th gọi l “Thi đoạn Xtalin” trc tiếp vn dng và phát trin ch ngha x
hi khoa học. Chnh Xtalin v Đảng Cng sản Liên Xô đ gn lý lun và tên tui ca
C.Mác vi V.I.Lênin thnh “Ch ngha Mác - Lênin”. Trên thc tiễn, trong mấy thp
kỷ bưc đầu xây dng ch ngha x hi, vi những thành quả to ln và nhanh chóng
v nhiu mặt đ Liên Xô trở thành mt cưng quc xã hi ch ngha đầu tiên và duy
nhất trên toàn cầu, buc thế gii phải thừa nhn và n trọng.
Có th nêu mt cách khái quát những ni dung cơ bản phản ánh s vn dng,
phát trin sáng tạo ch ngha x hi khoa học trong thi kỳ sau Lênin:
- Hi nghị đại biu các Đảng Cng sản và công nhân quc tế họp tại Matxcơva
tháng 11-1957 đ tng kết và thông qua 9 qui lut chung ca công cuc cải tạo xã hi
ch ngha v xây dng ch ngha x hi. Mặc dù, v sau do s phát trin ca tình hình
thế gii, những nhn thc đ đ bị lịch s vượt qua, song đây cũng l s phát trin và
b sung nhiu ni dung quan trọng cho ch ngha x hi khoa học. 17
- Hi nghị đại biu ca 81 Đảng Cng sản và công nhân quc tế cũng họp ở
Matxcơva vo tháng giêng năm 1960 đ phân tch tnh hnh quc tế và những vấn đ
cơ bản ca thế gii, đưa ra khái nim v “thi đại hin nay”; xác định nhim v hàng
đầu ca các Đảng Cng sản và công nhân là bảo v và cng c hòa bnh ngăn chặn
bọn đế quc hiếu chiến phát đng chiến tranh thế gii mi; tăng cưng đon kết phong
trào cng sản đấu tranh cho hòa bình, dân ch và ch ngha x hi. Hi nghị Matcơva
thông qua văn kin: “Những nhim v đấu tranh chng ch ngha đế quc trong giai
đoạn hin tại và s thng nhất hnh đng ca các Đảng Cng sản, công nhân và tất cả
các lc lương chng đế quc”. Hi nghị đ khẳng định: “H thng xã hi ch ngha
thế gii, các lc lượng đấu tranh chng ch ngha đế quc nhm cải tạo xã hi theo
ch ngha x hi, đang quyết định ni dung ch yếu, phương hưng ch yếu ca
những đặc đim ch yếu ca s phát trin lịch s ca xã hi loi ngưi trong thi đại ngy nay”1.
- Sau Hi nghị Matxcơva năm 1960, hoạt đng lí lun và thc tiễn ca các
Đảng Cng sản v công nhân được tăng cưng hơn trưc. Tuy nhiên, trong phong trào
cng sản quc tế, trên những vấn đ cơ bản ca cách mạng thế gii vn tn tại những
bất đng và vn tiếp tc diễn ra cuc đấu tranh gay gt giữa những ngưi theo ch ngha
Mác - Lênin vi những ngưi theo ch ngha xt lại và ch ngha giáo điu bit phái.
- Đến những năm cui ca thp niên 80 đầu thp niên 90 ca thế kỷ XX, do
nhiu tác đng tiêu cc, phc tạp từ bên trong và bên ngoài, mô hình ca chế đ xã hi
ch ngha ca Liên xô v Đông Âu sp đ, h thng xã hi ch ngha tan rã, ch ngha
xã hi đng trưc mt th thách đòi hi phải vượt qua.
Trên phạm vi quc tế, đ diễn ra nhiu chiến dịch tấn công ca các thế thc thù
địch, rng ch ngha x hi đ cáo chung… Song từ bản chất khoa học, sáng tạo, cách
mạng v nhân văn, ch ngha x hi mang sc sng ca qui lut tiến hóa ca lịch s đ
và sẽ tiếp tc c bưc phát trin mi .
Trên thế gii, sau sp đ ca chế đ xã hi ch ngha ở Liên xô v Đông Âu,
ch còn mt s nưc xã hi ch ngha hoặc nưc c xu hưng tiếp tc theo ch ngha
xã hi, do vn có mt Đảng Cng sản lnh đạo. Những Đảng Cng sản kiên trì h tư
tưởng Mác - Lênin, ch ngha x hi khoa học, từng bưc giữ n định đ cải cách, đi mi và phát trin.
Trung Quc tiến hành cải cách, mở từ năm 1978 đ thu được những thành tu
đáng ghi nhn, cả v lý lun và thc tiễn. Đảng Cng sản Trung Quc, từ ngày thành
lp (1 tháng 7 năm 1921) đến nay đ trải qua 3 thi kỳ ln: Cách mạng, xây dng và
cải cách, mở ca. Đại hi lần th XVI ca Đảng Cng sản Trung Quc năm 2002 đ
khái quát v quá trnh lnh đạo ca Đảng như sau: “Đảng chúng ta trải qua thi kỳ
1 Xem http://dangcongsan.vn/tu-lieu-van-kien/cac-ban-dang-trung-uong/books 18
cách mạng, xây dng và cải cách; đ từ mt Đảng lnh đạo nhân dân phấn đấu giành
chính quyn trong cả nưc trở thnh Đảng lnh đạo nhân dân nm chính quyn trong
cả nưc và cầm quyn lâu di; đ từ mt Đảng lnh đạo xây dng đất nưc trong điu
kin chịu s bao vây từ bên ngoài và thc hin kinh tế kế hoạch, trở thnh Đảng lãnh
đạo xây dng đất nưc trong điu kin cải cách mở ca (bt đầu từ Hi nghị Trung
ương 3 kha XI cui năm 1978) và phát trin kinh tế thị trưng xã hi ch ngha”. Đảng
Cng sản Trung Quc trong cải cách, mở ca “xây dng ch ngha x hi mang đặc sc
Trung Quc” kiên tr phương châm: “cầm quyn khoa học, cầm quyn dân ch, cầm
quyn theo pháp lut; “tất cả v nhân dân”; “tất cả da vo nhân dân” v thc hin 5 nguyên tc, 5 kiên trì1:
Đại hi XIX (2017) vi ch đ: “Quyết thng xây dng toàn din xã hi khá giả,
giành thng lợi v đại ch ngha x hi đặc sc Trung Quc thi đại mi”, đ khẳng
định: Xây dng Trung Quc trở thnh cưng quc hin đại ha x hi ch ngha giàu
mạnh, dân ch, văn minh, hi hòa, tươi đẹp vo năm 2050; “Nhân dân Trung Quc sẽ
được hưởng s hạnh phc v thịnh vượng cao hơn, v dân tc Trung Quc sẽ c chỗ
đng cao hơn, vững hơn trên trưng quc tế”2.
Thc ra công cuc cải cách mở ca ở Trung Quc cũng còn nhiu vấn đ cần
trao đi, bn ci. Song, qua 40 năm thc hin, Trung Quc đ trở thnh nưc th hai
trên thế gii v kinh tế và nhiu vấn đ, nhất là v lý lun “Mt quc gia, hai chế đ”
cũng l vấn đ cần tiếp tc nghiên cu.
Ở Vit Nam, công cuc đi mi do Đảng Cng sản Vit Nam khởi xưng và
lnh đạo từ Đại hi lần th VI (1986) đ thu được những thành tu to ln c  ngha
lịch s. Trên tinh thần “nhn thẳng vào s tht, đánh giá đng s tht, nói rõ s tht”
Đảng Cng sản Vit Nam không ch thành công trong s nghip xây dng và bảo v t
quc mà còn có những đng góp to ln vào kho tàng lý lun ca ch ngha Mác - Lênin:
- Đc lp dân tc gn lin vi ch ngha x hi là quy lut ca cách mạng Vit
Nam, trong điu kin thi ạ đ i ngày nay;
- Kết hợp chặt chẽ ngay từ đầu đi mi kinh tế vi đi mi chính trị, lấy đi
1 5 kiên trì: 1) Kiên trì coi phát trin là nhim v quan trọng s mt chấn hưng đất nưc ca đảng cầm
quyn, không ngừng nâng cao năng lc điu hành kinh tế thị trưng xã hi ch ngha; 2) kiên tr s
thng nhất hữu cơ giữa s lnh đạo ca Đảng, nhân dân làm ch da vào pháp lut đ q ả u n l đất nưc,
không ngừng nâng cao năng lc phát trin 
n n chính trị dân ch XHCN; 3) kiên tr địa vị c  h đạo ca ch
ngha Mác trong lnh vc hình thái ý thc, không ngừng nâng cao năng lc xây dng nn văn hoá tiên
tiến xã hi ch ngha; 4) kiên tr phát huy rng rãi nhất, đầy đ nhất mọi nhân t tích cc, không ngừng
nâng cao năng lc điu hoà xã hị; 5) kiên trì chính sách ngoại giao ho bnh đc lp t ch, không
ngừng nâng cao năng lc ng phó vi tình hình quc tế và x lý các công vic quc tế.
2 Đại hi XIX Đảng Cng sản Trung Quc vi ch đ “Quyết thng xây dng toàn din xã hi khả giả,
giành thng lợi v đại CNXH đặc sc Trung Quc thi đại mi” đ xác định 8 điu lm rõ v 14 điu
kiên tr l đng gp mi đi vi lý lun v CNXH đặc sc Trung Quc. 19
mi kinh tế lm trung tâm, đng thi đi mi từng bưc v chính trị, đảm bảo giữ
vững s n định chính trị, tạo điu kin v môi trưng thun lợi đ đi mi và phát
trin kinh tế, xã hi; thc hin gn phát trin kinh tế là nhim v trung tâm và xây
dng Đảng là khâu then cht vi phát trin văn ha l nn tảng tinh thần ca xã hi,
tạo ra ba tr ct cho s phát trin nhanh và bn vững ở nưc ta;
- Xây dng và phát trin nn kinh tế thị trưng định hưng xã hi ch ngha,
tăng cưng vai trò kiến tạo, quản lý ca Nh nưc. Giải quyết đng đn mi quan h
giữa tăng trưởng, phát trin kinh tế vi bảo đảm tiến b và công bng xã hi. Xây
dng phát trin kinh tế phải đi đôi vi giữ gìn, phát huy bản sc văn ha dân tc và
bảo v môi trưng sinh thái;
- Phát huy dân ch, xây dng Nh nưc pháp quyn Vit Nam xã hi ch ngha,
đi mi và hoàn thin h thng chính trị, từng bưc xây dng và hoàn thin nn dân
ch xã hi ch ngha bảo đảm toàn b quyn lc thuc v nhân dân;
- Mở rng và phát huy khi đại đon kết toàn dân tc, phát huy sc mạnh ca
mọi giai cấp và tầng lp nhân dân, mọi thành phần dân tc và tôn giáo, mọi công dân
Vit Nam ở trong nưc hay ở nưc ngoài, tạo nên s thng nhất v đng thun xã hi
tạo đng lc cho công cuc đi mi, xây dng và bảo v t quc;
- Mở rng quan h đi ngoại, thc hin hi nhp quc tế; tranh th ti đa s
đng tình, ng h v gip đ ca nhân dân thế gii, khai thác mọi khả năng c th hợp
tác nhm mc tiêu xây dng và phát trin đất nưc theo định hưng xã hi ch ngha,
kết hợp sc mạnh dân tc vi sc mạnh thi đại;
- Giữ vững v tăng cưng vai trò lnh đạo ca Đảng Cng sản Vit Nam - nhân
t quan trọng hng đầu bảo đảm thng lợi ca s nghip đi mi, hi nhp và phát trin đất nưc.
Từ thc tiễn 30 năm đi mi, Đảng Cng sản Vit Nam đ rt ra mt s bài học
ln, góp phần phát trin ch ngha x hi khoa học trong thi kỳ mi:
Một là, trong quá trnh đi mi phải ch đng, không ngừng sáng tạo trên cơ sở
kiên định mc tiêu đc lp dân tc và ch ngha x hi, vn dng sáng tạo và phát trin
ch ngha Mác - Lênin, tư tưởng H Chí Minh, kế thừa và phát huy truyn thng dân tc,
tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại, vn dng kinh nghim quc tế phù hợp vi Vit Nam.
Hai là, đi mi phải luôn luôn quán trit quan đim “dân là gc”, v lợi ích ca
nhân dân, da vào nhân dân, phát huy vai trò làm ch, tinh thần trách nhim, sc sáng
tạo và mọi ngun lc ca nhân dân; phát huy sc mạnh đon kết toàn dân tc.
Ba là, đi mi phải toàn din, đng b, c bưc đi ph hợp; tôn trọng quy lut
khách quan, xuất phát từ thc tiễn, bám sát thc tiễn, coi trọng tng kết thc tiễn, nghiên
cu lý lun, tp trung giải quyết kịp thi, hiu quả những vấn đ do thc tiễn ặ đ t ra. 20